ДВАЕСЕТ И ВТОРА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Еден човек беше богат и се облекуваше во порфир и свила… Имаше, исто така, и еден сиромав, по име Лазар, кој струплив лежеше пред вратата негова“
(Лука 16: 19-20)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Проблемот на социјалната поделба на луѓето трае со векови. Евангелската парабола, која ни ја раскажал Господ Исус Христос за богатиот и сиромавиот Лазар, е потврда за тоа. И пред две илјади години имало богати и сиромаси, исто како што е и денес. И тогаш многумина уживале во својот раскош, задоволувајќи ги најлуксузно своите животни потреби, додека пак, за разлика од нив, многумина немале ни ронка леб во своите раце за да ги нахранат своите гладни усти, а да не зборуваме, пак, за останатите животни најелементарни потреби. За жал, оваа состојба низ човештвото се провлекува илјадници години и прашање е дали некогаш ќе завршат ваквите социјални, класни, расни и секакви видови на поделби.
Можеби главната поента на оваа парабола се состои во фактот дека оној, кој ужива овде на земјава, горе, каде што ќе биде вечниот живот, ќе страда, и обратно, оној, кој страдал овде на земјава, горе ќе се насладува на рајските убавини. Но, има уште многу важни вистини во оваа парабола, кои Господ Исус Христос сака да ни ги пренесе, а кои, можеби, ние и на прв поглед не можеме да ги забележиме.
Пред сè, да обратиме внимание на фактот дека во оваа парабола Спасителот го потенцирал името на сиромвиот, кој се викал Лазар, додека, пак, богатиот е безимен, односно, неговото име никаде во параболата не се спомнува. Тоа има длабоко значење. Секој човек има име, кое е дадено од Бога. Тоа име во себе ја содржи целта на човечкото постоење и неговиот повик во себе да го востанови Божјиот образ преку добродетелите. Човекот може да го реализира Божјиот план, кој уште од почетокот е заклучен во неговото име, или, пак, да не го реализира. Ако човекот умеел да го реализира, ако умеел да израсне во полната мера на Христовиот раст, тогаш, по неговата смрт, Господ ќе го сретне, ќе го познае, ќе го повика по име, зашто на Страшниот Суд Он ќе ги познае сите оние, кои Му биле верни. Ако, пак, човекот не успеал да го реализира својот потенцијал, ако не го оправдал своето назначување на земјава, ако не израснал до онаа мера, до која бил должен да израсне, ако не живеел според Божјите заповеди, тогаш, во идниот живот тој ќе премине како безимен. На таквите луѓе Господ им говори дека не ги познава. Токму затоа, во параболата за богатиот и сиромавиот Лазар, едниот е повикан по име, а другиот не, од причини што едниот го исполнил своето назначување, а другиот не. Можеби ќе се запрашаме: Зарем назначувањето на Лазар се состоело во тоа што тој бил беден и бескорисно лежел пред вратите на богатиот? Апсолутно, не! Неговото назначување се состоело во постојано благодарење на Бога за сè и постојано трпење на страдањата преку смирение. Бедотијата и отфрленоста од повисокиот и побогатиот социјален слој за него биле крст, кој безропотно го носел до крајот на животот. И кога претешкиот и престрадалнички живот завршиле, Господ го признал за свој верен слуга, кој го исполнил своето животно назначување.
Да обрнеме внимание уште на еден факт, за кој се говори во параболата. Што се случило со богатиот по неговата смрт? Додека бил богат тој се облекувал во порфира и во свила, секој ден се веселел и живеел раскошно, не забележувајќи ги луѓето, кои имале потреба од неговата помош и кои тој можел да ги израдува дури и со трошките од својата трпеза. Тој не го забележувал дури на Лазар, кој лежел пред прагот од неговата порта. Но, ете, богатиот преминува во другиот свет и целата перспектива на неговиот живот се менува и целиот негов видик станува поинаков. Тој веднаш сфаќа дека сега се наоѓа во пеколните маки, го гледа праотецот Авраам и го препознава, го гледа и сиромавиот, па него го препознава дури и по неговото име, па почнува да се обраќа со молитва кон Бога. Сето тоа ни говори дека, перспективата, преку која ние ги гледаме работите кои се случуваат овде, при преминувањето во вечноста во целост ќе се изменат. Оние, кои овде на земјава празнувале и се веселеле, можно е таму, во вечниот живот, да се најдат во маки. Оние, кои овде не ги забележувале човечките страдања и маки, како и потребите на своите ближни, таму со сигурност ќе ги забележат и јасно ќе ги видат. Но,за помош веќе ќе биде доцна, па тие нема да можат да си помогнат ниту себе си, ниту на ближните. Според тоа, нашата задача се состои во тоа што ние треба уште овде, на земјава, да го набљудуваме целиот живот „од перспектива на вечноста“, притоа размислувајќи не само за себе, туку и за ближните, па во идниот век да не се случи со нас истото она, што се случило и со богатиот.
Денес да размислуваме и за природата на пеколните маки, за кои се говори во параболата. Наоѓајќи се во пеколот, во маки, богатиот молел да му се дозволи на Лазар да го накваси својот прст во вода и да го разлади неговиот јазик. Каква вистина и реалност е скриена зад овие зборови? За што овде станува збор? Преподобниот Исак Сирин говорел дека пеколните мачења претставуваат покајание на човекот за оние добри дела кои не ги направил, а можел, како и за оние гревови, кои ги направил, но никогаш за нив не се покајал. Но, покајанието во идниот живот е бесплодно, зашто тоа веќе не може да му помогне на човекот. Во идниот живот нам ни е одземена можноста да ги поправиме своите гревови преку добри дела. Имено, токму тоа бесплодно покајание ја симболизира неизгасливата жед, која ја чувствувал богатиот.
Можност да принесеме покајание дадена ни е само на земјава. Крајниот епилог на параболата ни говори дека, начинот, како ние живееме овде и каков однос имаме кон нашите ближни, ја одлучува нашата состојба во вечноста. Можеби на многумина им изгледа чудно и несфатливо сево ова, па некои и ќе си постават прашање од типот: каква врска имаат пеколните маки со Божјата милосрдност? Никаква! Но, пеколните маки имаат длабока и нераскинлива врска со нашата бездушност, немилосрдност, тврдоглавост, себељубивост, со нашата неспособност и несакање да се оди по патот, кој Бог ни го покажал, па според тоа, виновници за пеколните маки кои можат да нè снајдат можеме да бидеме само ние и никој друг.
Затоа, да постапуваме безусловно онака, како што ни заповедал Христос. Да им помагаме на сите наши ближни кои се наоѓаат во маки и страдања, да се одѕиваме на нивниот повик, да подадеме кон нивната испружена рака, да поделиме со гладните и жедните. Тоа е единствениот пат кој води во прегратките Авраамови, во царството небесно. Сите останати патиша се погибел. Ако ние немаме материјално богатство, со кое можеме да ги задоволиме потребите на оние околу нас, ние, како православни христијани имаме друго, нематеријално и непропадливо богатство. Ние Го познаваме Бога, Го познаваме Христа, нам ни е откриено Неговото Евангелие, нам ни се дадение светите Тајни, во нас пребива Неговата благодат, а Светата Црква е вдахновена од Светиот Дух. Според тоа, ние никогаш немаме право да останеме рамнодушни, зачаурени и нарцисоидни при сето ова богатство кое го имаме и кое Господ Бог штедро ни го дава. Покрај нас живеат илјадници прегладнети за вечната вистина и евангелскиот збор, па и најмалата трошка од нашата трпеза за нив би била вистинско богатство, а ние не сакаме и од тоа да дадеме. Православието не е наша приватна сопственост; верата не ни припаѓа само нам. Ние сме должни од таа вистина да подадеме на сите, кои имаат потреба од неа. А ќе им подадеме кога ќе ги утешиме со некој добар и спасителен збор, кога ќе се помолиме заеднички за нивните потреби, кога ќе им подадеме убава душеспасителна книга, зашто сето тоа се трошки од нашата трпеза, кои многумина ги очекуваат пред прагот од нашите порти; трошки, кои имаат животворна сила и кои имаат таква спсобност, да ги воскреснат нивните напатени души и да ги упатат кон вечниот живот. Амин!
**************************************************
„Между нас и вас зее голяма пропаст, та ония, които искат да преминат оттук при вас, да не могат, тъй също и оттам към нас да не преминават” /Лука 16:26/.
В бъдещия живот вече няма никаква възможност за общуване между праведните и грешните хора. В този живот ние можем да получим помощ от своите близки, а понякога даже от чужди хора, които ни съчувстват. Собствено казано, благодарение на взаимната поддръжка между хората съществува и човешкото общество.
В бъдещия живот всеки човек ще получи според заслугите си и вече никой не ще може да му помогне. Разбира се, ние, православните християни, вярваме в това, че можем със своите лични молитви и с общоцърковните молитви да облекчим задгробната участ на умрелите хора, които не са извършили достатъчно добри дела, за да заслужат Божията милост, но това е възможно само в този случай, ако те са умрели във вяра и покаяние. Тогава недостигът на добри дела се покрива от молитвите на Църквата и от нашите собствени молитви. Ако пък човек е живял в грехове и е умрял без покаяние, то едва ли ще може да се надява на това, защото нашата вяра никак не противоречи на това евангелско повествование, нали тук нищо не се казва за това, че богатият се е покаял пред смъртта.
Не трябва да се мисли, че притчата за богаташа и бедния Лазар не се отнася към нас, защото ние нямаме никакво богатство или макар и да живеем обезпечено, но не до такава степен, че всеки ден да пируваме бляскаво. Ако ние, притежавайки материални блага в излишък, не ги делим със своите ближни и, пренебрегвайки ги, се отнасяме към тях безразлично, то и ние се уподобяваме на евангелския богаташ. Богатството е нещо относително. Даже много богатият човек използва само малка част от своето състояние за собствени нужди. Затова, ако ние имаме излишък или даже живеем просто благополучно, не гладуваме, не търпим лишения, но при това равнодушно се отнасяме към своите ближни, то и ние, без преувеличение, можем да бъдем сравнени с богатия от притчата. Но даже ако действително нямаме възможности да поделим своята материална заможност с някого от нуждаещите се, ние все едно можем да се уподобим на богатия, който не желаел да отдава и трохи от трапезата си. Това ще стане в този случай, ако ние, например, не кажем на човека добра дума, ако даже просто не го съжалим, ако на нищия нравствено човек отговорим със зло на злото, а не с добро, не му дадем трохи от пиршеството на добродетелите, в които всички ние, християните трябва да участваме, ако не поделим с хората това духовно добро, което намираме в Църквата, не окажем снизхождение, не простим нанесените ни обиди. От друга страна, ние се уподобяваме на този персонаж и тогава, когато почти или изобщо не се замисляме за бъдещия живот, радваме се, че сме сити, ядем вкуснотии; може би, понякога даже извършваме тежки грехове или желаем да ги извършим, т. е. живеем, потопили се в земни наслади. Сравнявайки себе си с евангелския богаташ, ние виждаме в себе си някои черти на този коравосърдечен, каменносърдечен човек, затова да се замислим: какво ни чака в бъдещия век, ако навреме не се покаем?
Сега ние се наслаждаваме: едни – с чревоугодие или пиянство, други – с изкуство или четене на книги, трети – с общуване с приятели или с пътешествия. Някой изпитва удоволствие от общуване със своите близки и скъпи нему хора, някой се радва, виждайки щастието на своите деца, но идва време, когато всички земни наслади ще се прекратят и това пиршество на живота ще свърши за нас. Тогава, ако ние умрем без покаяние, ако не принесем плодове на покаяние – – не извършим добри дела, то, може би, и за нас ще стане въжделение това – просто да разхладят нашия език. Ще жадуваме не помилване и спасение, но макар и малко облекчение на мъките, в които ще пребиваваме.
И ако сега за нас тази проповед е някакво дребно, частно произшествие в нашия живот, то ще настъпи такъв момент – ако ние се покаем, – когато тя ще ни се припомни като страшно предупреждение, което ние сме пренебрегнали. Мнозина сякаш необходими сега и важни за нас разговори, делови отношения и връзки с хората тогава ще ни изглеждат нищожни и малозначителни, а случайно, може би, посещение в храма и проповед за бъдещия живот, за заплахата от вечни мъки – най-важното събитие в някакъв период от живота или през цялото наше земно съществуване.
Да се взрем в себе си трезво и ще видим, че ние придаваме първостепенно значение на това или въобще живеем само с това, което за християнина не би трябвало да представлява никакъв интерес. Ние много се боим да се поскараме с началството, с близките, с приятелите, ние старателно премисляме как да прекараме следващия ден, планираме какво трябва да направим, но въобще не мислим за това, което ни очаква всички нас – за прехода през границата на смъртта, за бъдещия живот. На мимолетното придаваме огромно значение и, може да се каже, само и за това мислим, а всичко, което е свързано с вечността, считаме за нищо незначещо.Ние само наричаме себе си вярващи, но въобще не се грижим за бъдещия живот. Обаче и за нас ще настъпи такъв момент, когато всичко ще се промени, както в живота на богаташа и Лазар: богатството ще се обърне в мъка, а страданията – в блаженство, както той настъпил в живота на тези персонажи – богатия и Лазар. Тогава това, което за нас е имало огромна важност, това, с което сме живели, ще се окаже нищожно и сякаш несъществуващо, сянка, дим, който се е разпръснал.
И, обратното, това, за което съвсем не сме се замисляли или, в най-добрия случай, сме отделяли на това малка част от нашия живот, само това ше стане за нас значимо.
Всеки от нас – човек, напълно потопен във временния материален живот, може да бъде уподобен на пируващия богаташ. Пиршеството – това е вечният живот. За нашата собствена душа, която може да се сравни с бедния Лазар, желаещ да получи някакви трохи, ние не отделяме и малкото време на нашия живот, тя страда, подобно на Лазар, с тази само разлика, че и във вечността тя ще пребивава във вечни мъки заради нашето нерадение. Братя и сестри, разбира се, всички ние сме принудени да отделяме значително внимание на грижата за насъщния хляб, за препитанието на своите близки, за възпитанието на децата, но първостепенно значение нека все пак да отдаваме на вечния живот. Нека винаги мислим за него, с какво бихме се занимавали, какво бихме правили: работим ли, общуваме ли със своите съработници, участваме ли в някакви дела. Как пък е възможно, отделяйки голяма част от времето за труд заради препитанието на себе си и на своето семейство, да мислим при това за вечността? Много е просто, братя и сестри, ние само пренебрегваме това. Нека винаги да се каем. Едно напомняне за бъдещия живот, съединено с покайната Иисусова молитва, вече ще ни направи съвсем други хора, които винаги и навсякъде непрестанно се готвят за прехода във вечния живот. Хора, които помнят, че всеки миг от този живот могат да загубят безвъзвратно и, може би, именно този малък миг да не им достигне за покаяние. Така, пребивавайки в постоянно покаяние, молейки се непрестанно и каейки се, нека винаги да се готвим за прехода в бъдещия вечен живот.
Божията благодат, която ни се дарува за непрестанна молитва, ще ни научи да вършим добри дела. Тя ще ни избави от каменносърдечност, ще ни застави да съчувстваме на хората, нуждаещи се от нашата помощ, ще ни научи как да им помагаме, как да правим добро. Да вършиш добро съвсем не е просто, само в теоритическите разсъждения това е леко, а на практика ние намираме за себе си много извинения, за да не направим нещо добро. Даже вършейки добро, ние често постъпваме неразумно: оказваме помощ на този, на когото, би трябвало да откажем, или правим това неправилно, или търсим не бъдещо въздаяние, а човешко одобрение. Правилно да вършим добро можем само при съдействието на Божията благодат, затова, пребивавайки в непрестанно покаяние, постоянно призовавайки в Иисусовата молитва Господа Иисуса Христа, Божия Син, ние ще просим от Бога помощ, мъдрост, разсъждения, за да изпълняваме Неговата воля, да вършим добро. И по такъв начин вече с някаква надежда ще можем да се приближаваме към неминуемия край, т. е. към прехода във вечния живот.
Още веднъж ви напомням, братя и сестри, че трябва да се принуждаваме към духовна трезвост, за да видим себе си такива, каквито сме – това ще ни послужи за повод към покаяние. Ние ще видим, че на практика придаваме значение на неща преходни и нищожни, а това, което е неминуемо и вечно, считаме за безсмислено. Да се взрем в себе си трезво, да се изправим и нека мислим за вечния живот не като за литературен образ от Евангелието, а като за тази реалност, която някога обезателно ще настъпи и за нас и, в която ние ще пребиваваме вечно. Амин.
Превод: прот. Йоан Карамихалев
Понеделник 1Сол. 1:1-5. Ев. Лук. 10:22-24.
Вторник 1Сол. 1:6-10. Ев. Лук. 11:1-10.
Сряда 1Сол. 2:1-8. Ев. Лук. 11:9-13.
Четвъртък 1Сол. 2:9-14. Ев. Лук. 11:14-23.
Петък 1Сол. 2:14-19. Ев. Лук. 11:23-26.
Събота 2Кор. 8:1-5. Ев. Лук. 8:16-21.
12. Оние што сакаат да се фалат по тело, тие ве принудуваат да се обрезувате, само за да не бидат гонети поради крстот Христов.
13. Оти, и оние, што се обрезуваат, сами не пазат на Законот, а сакаат вие да се обрезувате, за да се пофалат со вашето тело;
14. а мене, да не ми даде Господ да се фалам со нешто друго, освен со крстот на нашиот Господ Исус Христос, преку Кого за мене светот е распнат, а и јас за светот.
15. Зашто во Исуса Христа ниту обрезанието има некаква сила, ниту необрезанието, туку новата твар.
16. На оние што постапуваат по тоа правило, нека биде мир и милост, ним и на Израилот Божји!
17. И така, никој да не ми досадува веќе, зашто јас ги носам на своето тело раните на Господа Исуса.
18. Благодатта на нашиот Господ, Исуса Христа нека биде со вашиот дух, браќа, Амин!
20. Имаше исто така, и еден сиромав, по име Лазар, кој струплив лежеше пред вратата негова;
21. и сакаше да се нахрани со трошките што паѓаа од трпезата на богатиот; и кучињата доаѓаа и ги лижеа раните негови.
22. Умре сиромавиот и ангелите го однесоа во крилото Авраамово; умре и богатиот и го погребаа.
23. И во пеколот, кога беше во маки, ги подигна очите свои и го виде оддалеку Авраама и Лазара во крилото негово,
24. и, откако извика, рече: »Оче Аврааме, смилуј се на мене и прати го Лазара да го накваси својот прст во вода и да ми го разлади јазикот, оти многу страдам во овој пламен!«
25. Но Авраам рече: »Синко, сети се, дека ти си го добил своето добро уште додека беше жив, а Лазар злото; сега, пак, тој се утешува, а ти страдаш.
26. Освен тоа, меѓу вас и нас постои голема провалија така што оние, кои би сакале да дојдат при вас, не можат; а исто така и оние оттаму – при нас.«
27. А тој пак рече: »Тогаш те молам, оче, прати го во татковата ми куќа,
28. зашто имам петмина браќа, та да им посведочи, за да не дојдат и тие во ова место на маките!«
29. Авраам му рече: »Тие го имаат Мојсеја и Пророците; нив нека ги слушаат!«
30. А тој рече: »Не, оче Аврааме, туку, ако некој од мртвите отиде при нив, тогаш ќе се покајат.«
31. Авраам му рече: »Штом Мојсеја и Пророците не ги слушаат, тогаш и да воскресне некој од мртвите, тие нема да му поверуваат.«“
2. Секогаш Му благодариме на Бога за сите вас, спомнувајќи ве во молитвите наши
3. и непрестајно го помниме делто на вашата вера, трудот на вашата љубов и трпеливоста на надежта ваша во нашиот Господ Исус Христос пред Бога и Отецот наш.
4. Знаеме, возљубени браќа, за вашиот избор од Бога,
5. зашто нашето Благовестие кон вас беше не само со слово, туку и со сила и со Светиот Дух, и со голема увереност: сами знаете какви бевме за вас помеѓу вас.
Синот не знае никој, освен Отецот; и кој е Отецот, не знае никој, освен Синот, и – кому што сака Синот да му открие.”
23. И кога се обрна кон учениците, им рече тивко: „Блажени се очите, кои го гледаат ова што го гледате вие.
24. Зашто ви велам, многу пророци и цареви сакаа да видат што гледате вие, и не видоа; и да чујат, што слушате вие, и не чуја.”
7. така што станавте образец за сите верници во Македонија и Ахаја.
8. Оти од вас одекна словото Господово не само во Македонија и Ахаја, туку и во секое место се пронесе славата за верата ваша во Бога, така што нема потреба ние нешто да зборуваме.
9. Зашто, верниците сами разгласуваат за нас, какво беше нашето доаѓање при вас, и како од идолите се обрнавте кон Бога, за да Му служите на живиот и вистински Бог,
10. и да Го очекувате од небесата Неговиот Син, Кого Он Го воскресна од мртвите, Исуса, Кој нè избави од идниот гнев.
2. А Он им рече: „Кога се молите, говорете: »Оче наш, Кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото, така и на земјата:
3. лебот наш насушен дај ни го денес;
4. и прости ни ги нашите гревови, зашто и ние самите му ги проштаваме на секој наш должник; и не нè воведуј во искушение, но избави нè од лукавиот!”
5. И им рече: „Ако некој од вас има пријател и отиде при него на полноќ, па му каже: »Пријателе, кај ми назаем три леба;
6. оти ми дојде еден пријател од пат и немам што да му принесам;
7. а оној однатре да му одговори и рече: »Не ме обеспокојувај; портата е веќе затворена и децата се со мене во постела; не можам да станам и да ти дадам.«
8. Но ви велам, макар и да не стане да му даде затоа што му е пријател, но ќе стане заради неговото настојување и ќе му даде, колку што му треба.
9. И Јас ви велам: сакајте и ќе ви се даде; барајте и ќе најдете; чукајте и ќе ви се отвори.
10. Зашто секој што сака – добива, и кој бара – наоѓа, и на оној што чука, ќе му се отвори.
2. иако порано пострадавме и бевме поругани во Филипи, како што знаете, ние се +ослободивме во нашиот Бог да ви Го проповедаме Божјото Евангелие со голем труд.
3. Зашто нашата утеха не произлегува ни од заблуда, ниту од нечисти побуди, ниту од лукавство.
4. Но, како што Бог нè удостои да ни Го повери Евангелието, така и зборуваме – +не за да им угодуваме на луѓето, туку на Бога, Кој ги испитува срцата наши.
5. Оти никогаш со примамливи зборови не се однесовме кон вас – како што знаете; ниту со помисли за корист: Бог е сведок!
6. Ни човечка слава не баравме – било од вас, било од други:
7. иако можевме и да се јавиме со важност како Христови апостоли, но при сето тоа ние бевме среде вас благи, онака како што нежно се однесува доилката кон своите деца.
8. Така ве бевме засакале, што бевме готови да ви го предадеме не само Благовестието Божјо, туку и душите свои, зашто ни станавте драги.
10. Зашто секој што сака – добива, и кој бара – наоѓа, и на оној што чука, ќе му се отвори.
11. И кој татко од вас, ако синот негов му побара леб, ќе му даде камен? Или ако побара риба, па да му даде змија место риба?
12. Или, ако побара јајце, да му даде скорпија?
13. И така, значи, ако вие, бидејќи лукави, умеете да давате добри дарови на чедата свои, колку повеќе небесниот Отец ќе им даде Дух Свети на оние, што Му бараат?”
10. Сведоци сте вие како и Бог, дека свето, праведно и безукорно постапувавме пред вас, кои што верувате,
11. зашто знаете дека секого од вас, како татко децата свои,
12. ние ве молевме и утешувавме и сведочевме да живеете достојно за Бога, Кој ве призвал во Своето царство и слава.
13. Затоа и непрестајно Му благодариме на Бога, оти, откако го примивте словото Божјо од нас, го примивте не како слово човечко, туку – како што и е – слово Божјо, кое и дејствува во вас, кои што верувате.
14. Вие, браќа, поминавте како Божјите цркви во Христа Исуса, што се во Јудеја, бидејќи и вие исто така претрпевте од своите едноплеменици, како и оние од Јудејците,
15. А некои од нив рекоа: „Он ги изгонува бесовите преку Велзевула, кнезот на бесовите.”
16. А други, искушувајќи Го, Му бараа знак од небото.
17. Но Он, знаејќи ги нивните помисли, им рече: „Секое царство разделено на две половини, едно против друго, запустува; и дом – на групи, една против друга, пропаѓа;
18. и, ако и сатаната се разделил сам против себе, како ќе се одржи царството негово? Оти велите дека Јас преку Велзевула ги истерувам бесовите.
19. И, ако Јас, пак, преку Велзевула ги истерувам бесовите, тогаш синовите ваши преку кого ги истеруваат? Затоа, тие ќе ви бидат судии.
20. Ако Јас, пак, со прст Божји ги изгонувам бесовите, тоа значи дека до вас дошло царството Божјо.
21. Кога силен човек се вооружи и го припази домот свој, тогаш имотот негов е во безопасност.
22. Но, ако некој посилен од него го нападне и победи, тој ќе му го земе сето оружје, на кое се надевал, и ограбеното од него ќе го раздаде.
23. Кој не е со Мене, тој е против Мене; и кој не собира со Мене, тој растура.
15. што Го убија и Господа Исуса, и Неговите пророци, и нас нè изгонија, и на Бога не Му угодија, и на сите луѓе им се противат;
16. кои што ни пречат да им зборуваме на незнабошците, за да се спасат, и со тоа секогаш ги дополнуваат гревовите свои; но гневот ги достигна до крај.
17. А ние, браќа, откако се одделивме од вас за кратко време по лице, а не по срце, со уште поголема желба се грижевме да го видиме лицето ваше.
18. Поради тоа, ние, најмногу јас, Павле, и еднаш, и другпат, посакавме да дојдеме при вас; но нè попречи сатаната.
19. Оти, кој е нашата надеж или радост, или венец за пофалба? Та тоа не сте ли и вие пред нашиот Господ Исуса Христа за Неговото доаѓање?
24. Кога нечист дух ќе излезе од човека, тој оди преку безводни места и бара спокој; и не наоѓајќи вели: »Ќе се вратам во домот свој, од каде што излегов.«
25. Па, штом дојде, го наоѓа изметен и уреден.
26. Тогаш оди и доведува други седум духови, полоши од себе, и кога влезат, живеат таму; и последната состојба на тој човек ќе му биде полоша од првата.”
2. дека при поднесувањето на многу маки нивната радост беше изобилна; и при својата голема сиромаштија покажаа големо богатство на својата добродушност,
3. зашто според можностите нивни, јас сум сведок, а и преку нив, тие даваа доброволно;
4. нè молеа необично многу, да го примиме нивниот дар и учеството во прислужувањето на светиите;
5. и тоа не како што се надевавме, туку тие најнапред сами себе Му се предадоа на Господа, а потоа и на нас, по волјата Божја.
17. Оти нема тајно, што не ќе стане јавно, ниту, пак, сокриено, што не ќе се разбере и излезе на видело.
18. Па, пазете како слушате; зашто, кој има, ќе му се даде; а кој нема, ќе му се одземе и она, што мисли дека го има.”
19. Дојдоа кај Него мајка Му и браќата Негови, и не можеа да се приближат до Него поради народот.
20. И Му јавија, велејќи: „Мајка Ти и браќата Твои стојат надвор и сакаат да Те видат.”
21. А Он им одговори и рече: „Мојата мајка и Моите браќа се оние, што го слушаат словото Божјо и го исполнуваат.”
Иконата на Преображение Господово
Во циклусот Господови празници, три од нив имаат некаква посебна сродност. Тоа се Педесетница, Богојавление и Преображение. Секој од нив ја покажува Божјата Троична природа.
На Педесетница, Светиот Дух Кој слегува во вид на огнени јазици, нѐ воведува во прегратките на Богопознанието и ни го открива, колку што е тоа можно, животот на Пресвета Троица. На празникот Богојавление, се јавија Трите Лица на Пресвета Троица, осветувајќи и подготвувајќи го на тој начин нашето спасение. На Преображение, пак, Пресвета Троица се јави, пред сѐ во славата на несоздадената Божествена светлина. Преображението е светлина со која сѐ се исполнува и преку неа сѐ таинствено се менува.
Врвот на Таворската гора, на која Спасителот ги доведе избраните Свои ученици, во мигот на Преображението се исполни со Божествената светлина, со неискажливата слава Божја. Токму со таа Божествена светлина зрачи и целата икона на празникот. На иконата стои облак кој Го осенува Спасителот, прикажани се зраци во движење кои ја символизираат Божествената сила – енергија, Таворската гора, и Апостолите кои ничкум паѓаат долу – сето ова, целата основа на иконата зборува за светлината и е одредена од светлината. Со светлина е исполнет облакот, славата на Светиот Дух Кој Го осенува Господ, и белата облека на Спасителот, која цела е прошарена со златни зраци што исто така ја символизираат Божествената сила.
Одблесокот на светлината што се излева од Господ, паѓа врз облеките на Мојсеј, Илија и на облеките на Апостолите, како и на карпите на Таворската гора, која како со восхит да Му прави место на Спасителот. Апостолите некаде се прикажани како ничкум паѓаат долу, а некаде наведнати и со својата облека си го кријат лицето.
Божеството, според зборовите на Св. Инокентиј Херсонски, покриено со завесата на плотта, во мигот на Преображението го пројави своето присуство и како молња заблеска. Молитвата толку силно ја поттикна Божјата полнота во Исуса, така што таа, исполнувајќи ја душата на Богочовекот со својата светлост, помина низ телото и заблеска на лицето, и немајќи доволно место ни таму, ја осветли и ја измени и самата облека.
Чудото на Преображението не се случи пред сиот народ, дури ни пред сите ученици, туку само пред оние тројца Апостоли кои Христос ги избра, способни да го поднесат јавувањето на неискажливата слава; и Господ не ги направи веднаш сведоци на Своето Преображение, туку тогаш кога тие се искачија на Таворската гора, покажувајќи ни со тоа дека не може секаде и во секоја состојба да се стане сведок и соучесник во Преображението Господово, туку само доколку се прави напор за духовно издигање. Во животот на Црквата, по овој горски пат се движеа подвижниците што стремеа кон созерцание. Црквата чува многубројни сведоштва за светлината која може искуствено да се достигне само преку подвигот на молитвата и созерцанието.
Св. Симеон Нов Богослов вели: „Благодатта на Светиот Дух, која доаѓа како светлина, е умна, тивка и донесува радост. Тоа е одблесок на вечната светлина, одблесок на вечното блаженство и го прави човекот пријател и син Божји, колку што е тоа можно за него. Умот кој се соединува со Бога е како светлина. Умот тогаш и е светлина и ја гледа светлината, т. е. Го гледа Бога“.
Преображението Господово на Таворската гора не можеме да го гледаме како чудо кое се истакнува меѓу останатите евангелски собитија; тоа е пат, образ, и врв на сеопштото преображение.
(Консултирано толкувањето на Григориј Круг)
****************************
Значењето на празникот Преображение Господово
Историјат на празникот
Нашата Света Црква, сеќавајќи се на сите настани од земниот живот на ГосподИсус Христос, и овој пат пред нас изнесува еден чудесен по својата длабока смисла празник – празникот на Неговото Преображение на Таворската гора.
Овој празник е востановен во спомен на собитието на Тавор, кое се случило четириесет дена пред Христовата смрт и распетие. Кога Господ забележал дека апостолите не можат да ги разберат претстојните Негови страдања и дека во срцата се исполнуваат со тага, за да не ослабнат во својата вера, ревност и љубов кон Него ги извел на Таворската гора, и им се покажал во Својата ненадминлива и несоздадена слава.
Ако, како што веќе спомнавме, овој празник се случил непосредно пред страдањата Христови, односно пред точно четириесет дена, тогаш би требало тој да се празнува некаде во месец март, според празнувањето на Воскресението. Но, тоа време се совпаѓа со периодот на Светата Четириесетница и бидејќи не би можело да се торжествува во периодот на Великиот Пост, затоа овој празник е пренесен на 6/19 август. Датумот не е случаен, бидејќи е четириесет дена пред празникот „Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст“ (14/27 септември), кој наликува на Велики Петок. Празникот Преображение, започнал да се слави во источниот дел на Византиската Империја во периодот помеѓу VI – VIII век. Веќе во VIII век тој е раширен низ сиот христијански Исток, а додека на Запад, иако почнал да се празнува малку порано, својот конечен облик го добил дури во XV век.
Инаку, специфично за овој празник е тоа што на Литургијата после задамвоната молитва се благословува и осветува грозјето. Тогаш за прв пат може да се јаде од овој плод.
Таинствената смисла на празникот Преображение Господово
Во мигот на Преображението Христос ги озари апостолите со Својата неискажлива светлина, и сакајќи да им ја покаже светлината на скорешното Негово Воскресение, Он истовремено им ја покажа и првобитната човечка убавина. Он сакаше човекот да го дознае своето потекло, да види чиј образ тој го носи, во каква слава, и чест, и убавина е создаден и кон што е повикан. Црквата, пак, таа силна чуварка на Свештеното Предание, го упатува својот повик до човекот, до осознавање и постигнување на неговата најдлабока и најсуштинска животна цел – неговото лично преображение, обожувањето, кое е гледање на несоздадената светлина. Таа, пак, е „доживување на Царството Божјо… и паралелно со тоа, предвкус на идните блага… “, Преображението ни покажува и што претставува нашето собирање како Црква: тоа не е просто собирање на луѓе, туку собирање на преобразени личности кои се поврзани со врските на љубовта, радоста во Бога, заради прослава на Неговата жртва за спасение на човештвото.
Ако „Преображението е централен настан на сотириолошкото учење на Црквата, бидејќи ја покажува целта на постоењето на човекот“ (о. А. Шмеман), а таа е личното преображение и обожение, тогаш таа истовремено и го поттикнува човекот да дојде до посакуваната цел. И за да би можел човекот да го доживее тоа, најнапред треба да го очисти своето срце. По мерата на очистувањето на нашето срце, добиваме и просветлување одозгора.
Во овој контекст, Црквата нѐ повикува и кон нашето лично искачување на Таворската гора, за и нам да ни биде добро („Господи, добро ни е да бидеме овде“, Му рекле апостолите на Христа), за да Го чувствуваме Божјото благодатно присуство, посакувајќи тие мигови никогаш да не завршат. Но истовремено таа и нѐ потсетува дека заради нашите слабости можеме од таму, од Тавор, да се најдеме на Голгота. И пак вели, дека за да се искачиме на Тавор, претходно треба да се распнеме на Голгота. Нејзиниот непрестаен повик е „непрестајно искачување и еволуција. Во Црквата зборуваме за еволуција на човекот, не од мајмун до човек, туку од човекот кон Бога. Оваа црковна теорија за еволуцијата дава смисла за живот и ги задоволува сите внатрешни проблеми и егзистенцијални немири на човекот.
Значи, Преображението Христово е основен момент во животот на човекот. Впрочем, живееме во Црквата и не се стремиме да бидеме само добри луѓе, туку да бидеме богови по благодат“ (о. А. Шмеман). Црквата денес нѐ кани да ги отвориме дверите на нашето срце, за таму да Го населиме Бога и сите луѓе, да подариме повеќе љубов, да се преобразиме не само себеси, туку со својот живот, со својот пример и сите околу нас. На таква висина денес нѐ кани Црквата.
*****************************************
Во стилот на светиот Пророк Илија
Митрополит Струмички Наум
Произволниот и недефиниран духовен живот, кој соодветствува на нашата голема идеја за самите себе – на нашата гордост и суета, посебно е карактеристичен за светот во којшто живееме. Недефинираното и магловитото поимање на духовниот живот е одлична атмосфера во која може да се сокрие нашата индивидуална душевна сиромаштија; и тоа им одговара на мнозина. И не само да се сокрие туку, со помош на свештеничките чинови или со својата интелигенција и разни титули, духовно слепи луѓе успеваат дури и да се самопромовираат како големи духовници. Но, добро знаеме дека вистинскиот духовник е реткост.
Оние што сакаат само да импровизираат и да имитираат духовен живот, а истовремено остануваат заробени од страстите, ниту проверуваат ниту сакаат да знаат дека постои некој Божествен ред и хармонија во духовниот живот, затоа што Светлината на Преданието за трите степени од духовниот развој таквите ги разоткрива – или како незнајковци или како противници на Преданието: „Светлината дојде во светот, но на луѓето им омиле повеќе темнината отколку Светлината, зашто делата им беа зли…“ (Јован 3, 19–21).
Оној што нема опит на покајание, не само што не го препознава правилниот духовен развој кај својот ближен туку таквото сведоштво и му пречи. Му пречи затоа што, од една страна, светоотечкиот пример открива како не треба да се живее во Црквата, а од друга страна, открива како побожно треба. Можеби нема критична маса луѓе што може свесно да го препознае тоа, но секогаш има критична маса што може да го почувствува тоа: „Ете, светот тргна по Него“ (Јован 12, 19). Суетата, пак, заради пуста желба за човечка слава, кај оние што се сметаат за духовни величини, е голема и тешко на оној што ќе ја повреди.
Сега јасно ли ви е зошто лесно го прифаќаме и го фалиме покајанието на светителите прочитано во нивните житија од оваа временска дистанца, а покајанието на нашиот ближен, современик – не!? Или зошто ја прифаќаме и фалиме духовната величина на оние што просторно живеат далеку од нас (Русија, Србија, Грција), а духовната величина на нашиот ближен кој живее со нас – не?! Од истите причини, поради нашата суета и високо мислење за самите себеси ниту еден Пророк не е признат во својот роден крај.
Сите сме жртви на суетата, помалку или повеќе. Забораваме дека гревот што го „препознаваме“ кај нашиот ближен, според Светите Отци, постои и во нас или е најчесто само наша проекција. Затоа Христос и вели: „Со каков суд судите, со таков ќе бидете судени“ (Матеј 7, 2). Живееме како одвај да чекаме некој од оние што ѝ сметаат на нашата суета нешто да згреши. Дури сакаме да веруваме и во неговите наводни гревови и падови. Тежнееме да го оценуваме и судиме човекот според претпоставениот или вистински сторениот грев, повеќе отколку да го вреднуваме според покајанието. Ако таквиот суд за кој било човек ни е конечен, тоа е сигурен знак дека немаме опит на покајание (преумување), ниту ќе имаме.
Наместо тоа, добро е да се запрашаме дали нашиот ближен – секој еден што секојдневно го среќаваме во нашиот живот – не е еден од Бог пратен пророк за нас, кој ни ја претскажува нашата иднина во зависност од нашиот однос кон него. Вистинскиот, пак, Божји Пророк, што и да направи, тешко ќе ги отвори кон милост суетните срца на самонаречените духовни величини: „Зашто дојде Јован Крстител, кој ниту леб јаде, ниту вино пие, а вие велите: ’Бес има‘. Дојде Синот Човечки, Кој јаде и пие, а вие велите: ’Еве човек што многу јаде и пие, пријател на митниците и грешниците!‘“ (Лука 7, 33–34).
Пророкот не може да биде наш непријател, туку само пријател. Вистинскиот непријател на нашата душа е лажниот сведок. Тој ќе ја затемни нашата душа и нашиот ум преку лошите помисли и зборови против Пророкот секојпат кога ќе му поверуваме; и постојано ќе се обидува да нè излаже, сè додека не ја постигне својата цел. Но, дали, и кога, ќе биде убиен Пророкот, тоа не зависи од лажните сведоци и од оние што сакаат да го нема, туку од Бог: „А кога го чуја тоа, сите во синагогата се исполнија со гнев; па како станаа, Го истераа надвор од градот и Го одведоа на врвот од еден рид, каде што беше соѕидан нивниот град, за да Го турнат одозгора. Но, Он си помина меѓу нив и си отиде“. Исто така, и светиот Пророк Илија не беше убиен од своите современици; напротив, го чекаме да дојде.
Свети Пророк Илија, моли Го Бог за нас, додека да дојдеш!
*******************************
Преобрази нè, Христе, со Твојата светлина
6/19 август 2016 лето Господово
И светлина нетварна, и тајна тешко сфатлива, и слава недостижна, и милост Божествена содржи денот денешен. Зашто во него Христос Спасителот славно се преобрази пред Своите тројца ученици: Петар, Јаков и Јован. Денес човечката природа на Господ се преобрази во светлина, преку Светиот Дух и во присуство на гласот на Отецот Небесен, кој ја посведочи природата Божја на Синот и Словото Негово. Денес не само што Христос им покажа на учениците дел од својата слава Божествена, туку и ги научи дека Неговата светлина го осветлува и вештественото тело и целата видлива природа. Со тоа нашиот мил Спасител ни открива дека човечкото тело не само што може, туку и треба, преку благодатта Божја и нашиот личен подвиг, да стане пребивалиште на живиот Бог, храм на Божјата слава. Преображението Господово ни покажува дека и ние сме повикани да биде сопричесници на Таворската светлина, на славата Божја, на Царството на Бога; дека тоа Царство се содржи во славата Негова, во нетварната Светлина.
Таворската светлина не се ограничила само на тројцата Апостоли. Од денот на Педесетницата таа ја озарува целата Црква Христова и се распространува низ светот преку присуството во Неговите светии. Но, и секоја Света Литургија е оприсутнување на таа обоготворувачка светлина. Тоа особено се почувствува денес, на Литургијата началствувана од нашиот Старец, Архимандрит Партениј, кога сите пристуни во бигорскиот храм се исполнија со светлата преображенска радост, чиишто зраци започнаа да наѕираат уште за време на вчерашното молитвено бдение. И сите ние, по неискажливата милост Божја, го вкусивме тоа веселие на славата Божја, што пред нас го откриваа благодатните песнопенија на денешниот празник.
**************************
За значењето на празникот „Успение на Пресвета Богородица“
Историјат на празникот
Православната Црква на 15/28 август го празнува земниот крај на Пресвета Богородица и Нејзината смрт ја нарекува „Успение“ – раскошен термин кој во себе ги соединува сонот, блаженството, мирот, спокојството и радоста. Самиот лик на Богомајката објавува бескрајно спасение, сострадалност, грижа и доверба, сила и смирение, чистота и убавина, љубов и победа на љубовта. Небозрачната светлина со која сјае Нејзиниот лик го осветлува и овој празник, на кој човекот веднаш сфаќа дека смртта е всушност чин на животот. Црквата никогаш во смртта на Богомајката не почувствувала страв, ниту ужас, ниту жалост и надгробно ридање, туку секогаш една блескава воскресна радост.
Хеортологијата ни дава податоци дека во почетокот се славел само еден сеопшт Богородичен празник, кој доаѓал веднаш после Божик (денес тоа би бил празникот „Собор на Пресвета Богородица“, втор ден Божик), и кој веројатно опфаќал повеќе важни настани поврзани со Пречистата Богородица. Од овој празник посветен на Богомајката подоцна се издвоил празникот Успение. Имено, најпрвин во Ерусалим и во палестинските манастири започнал секоја година да се слави тој општ празник на Богородица, што се гледа од еден Панигирик од 530 год., во кој се вели дека денот на Богородица низ палестинските манастири се прославува со голема свеченост. Но, овој Панигирик не ни дава податоци кога се слави овој спомен и дали воопшто се славел споменот на Успението на Богомајката или само годишниот општ спомен. Од еден стар ерменски Лекционар, пак, дознаваме дека „15 август е денот на Марија Богородица“. Но, и овој документ не ни дава податок дали се славело Успението или општиот годишен празник. Дури подоцна, во VI односно VII век празникот Успение Богородично конечно се издвоил, и започнал да се празнува на 15 август, најпрвин во старата црква во Гетсиманија посветена на Успението на Богородица, подигната за време на царот Маркијан (V век).
Воведувањето на празникот Успение на Пресвета Богородица во Византија, му сеприпишува на царот Маврикиј (VI – VII век), а веројатно во знак на победата која тој на 15 август, по застапништвото на Божјата Мајка, ја извојувал над Персијците. Можно е дотогаш овој празник да имал само локален карактер. За време на владеењето на овој цар во Византиската престолнина Цариград имало многу цркви посветени на Пресвета Богородица, така што во месец август се празнувале повеќе нејзини спомени. Веќе во VIII век овој празник е насекаде раширен и утврден, зашто од овој период имаме не само беседи (првата беседа е напишана во VII век од Модест, патријарх Ерусалимски), туку и химни, стихири пропишани за богослужението на самиот празник. Нив ги пишувале св. Андреј Критски, св. Козма, св. Јован Дамаскин, св. Герман Патријарх Цариградски, св. Теофан Исповедник, царот Лав Мудри и др.
Св. Јован Дамаскин во своите беседи, повикувајќи се на Евтимиевата историја ги произнесува сите елементи од преданието за Успението на Пресвета Богородица, кое започнало да се обликува уште многу рано, а се развивало напоредно со историскиот развој на празникот. Тој раскажува дека царицата Пулхерија, жената на царот Маркијан (V век), во Цариград подигнала неколку цркви посветени на Мајката Божја, меѓу кои била и Влахернската црква, каде таа, не знаејќи, имала намера да ги положи земните останки на Богородица. За таа цел му се обратила на Ерусалимскиот патријарх Јувеналиј, кој во одговорот на царицата ѝ напишал: „Макар што во Светото Писмо нема ништо за Успението на Богородица, сепак, од древното и вистинито предание примивме, дека во време на Нејзиното Успение, во Ерусалим се собраа апостолите од целиот свет, каде што ангелите ја опеваа Пречистата Богомајка, Која својата душа Му ја предаде на Бога, а богоприемното тело со ангелски и архангелски песни беше положено во гробот во Гетсиманија. На тоа место се слушаше ангелско пеење три дена, после што престана. Тука беа сите апостоли, освен Тома, кој дојде после три дена и сакаше да се поклони на телото на Пресвета Богородица; гробот го отворија, но никаде не можеа да го најдат Нејзиното тело, само Нејзината погребна плаштаница, од која се ширеше благоухан мирис. Апостолите заклучија дека Господ го вознел Нејзиното тело на небесата“. Наместо телото, патријархот Јувеналиј ѝ ја испратил на Пулхерија погребната плаштаница, која таа ја положила во Влахернската црква.
За особеностите на празникот црпиме податоци од светото Предание, кое ни зборува за една древна традиција поврзана со Гетсиманската крипта во која се наоѓа гробот на Пресвета Богородица. Тука празникот Успение се слави со особена свеченост. Имено, во Ерусалимскиот метох на Гетсиманскиот манастир се чува Плаштаница на која е насликано Успението на Богородица. Оваа Плаштаница, утрото на 12 август со свечена литија се пренесува од Ерусалим во Гетсиманија (во спомен на пренесувањето на Пречистото Богородично тело од Сион во Гетсиманија), во камениот Богородичен гроб и таму останува сѐ до одданието на празникот, кога повторно со свечена литија се враќа назад во метохот на Гетсиманскиот манастир во Ерусалим.
Инаку, онаа древна служба на празникот Успение, која во многу наликува на службата од Велика Сабота и која се практикува во Гетсиманската крипта на гробот на Пресвета Богородица не е пропишана во Типикот, но сепак, во последниот век таа започна да се шири и во другите православни центри. Во нашата земја, пак, Бигорскиот манастир прв ја воведе оваа прекрасна традиција, а од таму, во последниве неколку години, таа се пренесе и во други наши храмови. На оваа раскошна и умилителна утрена богослужба е предвидено пеењето на трите статии пред раскошно украсен цветен епитаф, односно пред во него положената Плаштаница, на која е насликано Богородичното Успение. Се пеат и Воскресните тропари „Ангелски собор“, прилагодени за Богородица, а после „Големото Славословие“ со епитафот се прави литија околу храмот.
Нашето лично учество во празникот
Црквата е како мајчинска утроба, која нѐ раѓа, храни, созрева и соединува со Бога, преку нашето учество во светите Таинства, во богослуженијата, а и преку благодатното застапништво на Пресветата Богородица во чијашто девствена утроба, пак, се извршило соединувањето на Бога со човекот. Таа Го носела Христа, Го родила и ни Го дала нам, учествувајќи со тоа во Тајната на Божјиот Домострој за спасението на родот човечки. Поради тоа сите празници посветени на Богомајката имаат и христолошки и сотириолошки карактер.
Овој настан – Успение на Пресвета Богородица – кој се случил пред речиси две илјади години, уште еднаш ни пренесува една таква спасоносна порака. Денес, Црквата гледајќи ја иконата на Успението на Преславната Богомајка, всушност го гледа нејзиното воскресение, вечната нејзина живост. „Ние ја гледаме смртта и тоа што се случило за време на таа смрт: не разделба, туку соединување; не жалост, туку радост и конечно, не смрт, туку живот“: „И после Рождеството – Дева и по смртта – жива“, се пее во Успенскиот тропар. Нашето лично учество во празникот настапува во оној миг кога молитвено стоиме пред преблагиот лик на Богомајката, кој ни објавува дека животот ја победи смртта, дека за човекот умирањето е влез во животот, дека над сѐ што постои се зацарува радост и љубов. Затоа, иако навидум е противречно заради поводот, ние – Црквата – на овој празник воскликнуваме: „На бесмртното Твое Успение се собравме…“, сакајќи со тоа да ја искажеме нашата блескава, воскресна радост. Ние непрестајно сме поткрепувани со Нејзината благодатна помош, таа никогаш не се одвојува од нас: „По Успението светот не си го оставила“. Како топла Застапница и Мајка на сите земнородни, Таа нежно ги излева своите благослови врз нас, ни ја објавува небесната утеха, грижејќи се за нашето исправување, за просветление на умот и срцето, и укрепување на нашата волја за извршување на добри дела.
„Ете, тоа е она што го празнуваме на денот на Успението на Пречистата Богомајка, претчувствувајќи, предвкусувајќи и исповедајќи ја зората на таинствениот ден, кој веќе почнува да зазорува“.
*********************************
Јубилејна Литургија во с. Гари
16/29 август 2016 лето Господово
Славна е историјата на мијачкото племе од нашиот славјано-македонски народ и многу страници со неа се испишани. Векови по ред, во темната ропска епоха на османското иго, „првите искри на националната пробуда во македонската земја светнаа од спокојните кандила во планинските пазуви на Дебар, Дримкол и Река“. Најпросветлените народни будители, славните учители и просветители од времето на Преродбата, најголемите и досега ненадминати неимари, зографи, кујунџии, копаничари, уметници, потекнувале од мијачкиот крај; и до ден денес нивните дела говорат за високата духовна и материјална култура што ја имале, за богатството на духот што го поседувале, за живата вера во Бога со која живееле…
Еден од тие споменици што сведочат за таа сестрана надареност и посветеност кон Бога на мијачкиот род, е и храмот на Успението на Пресвета Богородица во с. Гари. Изградено во 1860 година, а зографисано и осветено во 1866 од славниот Дичо Зограф од Тресонче, ова прекрасно црковно здание и украс на преродбенската архитектура, беше причината за денешното големо торжество во Гари. Имено, по повод 150-годишниот јубилеј од осветувањето и зографисувањето на храмот на Мајката Божја, а во чест на Успението на Пресвета Богородица и на преподобниот отец наш Јоаким Осоговски, чијшто спомен го славиме, беше отслужена празнична утрена богослужба и Божествена Литургија, со која чиноначалствуваше Неговото Високопреосвештенство, Митрополит Дебарско-кичевски г. Тимотеј, во сослужение со нашиот Старец, Архимандрит г. Партениј, протојерејот Никола Христовски, бигорските јеромонаси Макариј, Ефросиниј и Кирил, дебарскиот свештеник Миле Ангелковски, протоѓаконот Николче Ѓурчиноски и јероѓаконот Анатолиј. Убавината на светото богослужение ја збогати и прекрасното византиско пеење на хоровите на Бигорската и Рајчичка Свештена Обител.
Голема беше радоста на присутните гарчани што во нивното село се случува толку значаен настан. Нашиот Митрополит, пак, се погрижи и за нивно духовно надѕидување, беседејќи им за возвишената борба и издигнување во божествените добродетели на преподобниот Јоаким:
„Во името на Отецот и Синот и Св. Дух.
Драги браќа и сестри, денеска прославуваме еден од големите подвижници кој се појавил на македонското тло, преподобниот Јоаким Осоговски. Овој Божји угодник се подвизувал во втората половина на XI век на Осоговските планини. Св. Јоаким го поминал севкупниот свој живот во една духовна борба. Во борба, во која ги победувал човечките слабости, измолувајќи сила и крепост од Господа.
Знаеме дека човекот е психосоматско битие, односно, постои со тело и душа. Едното е видливо и материјално, а другото е духовно. Помеѓу нив постојат спротивставувања. Телесното тежнее кон материјалното, односно, земното, пропадливото, страсното, гревовното и слично. Додека, пак, душата, кон возвишеното, светото и божественото. Во овој дуализам постои духовна борба и кој од овие елементи ќе преовладее, таков живот ќе живее еден човек. Божјите угодници се луѓе кои во оваа духовна борба извојувале победа и успеале материјалното и распадливото, преодното и гревовното да го заменат, односно, да се откажат од него и да посветат внимание на спротивното, односно, на духовното и светото.
За да се постигне оваа цел, или, за да се добие оваа битка, самиот човек, колку и да е силен, без Божјата помош нема да може да ја оствари зададената цел, односно, спасението на душата. Како што вели св. ап. Павле: „Сè можам преку Исуса Христа, Кој ме крепи“ (Филип. 4, 13). Кога благодатта Божја ќе се излие врз еден човек, тој многу полесно ги пребродува и ги победува сите страсти, слабости, гревови и ги надминува препреките, сечејќи го гревот во себе уште во коренот. „Горделивоста е почеток на гревот“ (Мудр. Сир. 10, 15). Гордоста Му е одвратна на Бога, и Бог, во срце горделиво не се вселува. Ако човекот ја победи оваа страст, тој постанува смирен, незлоблив, чесен, покаен, им опростува на своите блиски, се кае за своите слабости, не осудува никого, и така, дозволува Бог да се всели во неговата душа. Преку благодатта Божја тој делува и се изградува на духовен план, издигнувајќи се до небесните височини.
Подвижништвото е тежок и макотрпен пат преку кој се обезбедува благодатта Божја. Таа, пак, како што кажавме, ни дава сила да можеме сите стрели упатени од нечестивиот да бидат пресретнати и одбиени. Подвижниците се откажале од сè од овој свет. Се откажале од храна, обувки, облека, од роднини и пријатели, од слави и од почести. Севкупниот свој живот го насочуваат да бидат само Христови, да го исполнуваат законот Божји и да спечалат благодат Божја.
Еден од таквите Божји сосуди, врз кого обилно се излила Божјата благодат е и св. Јоаким, Осоговскиот Пустиножител и Чудотворец. Иако се поминати скоро десет векови, св. Јоаким, благодатта што ја добил додека бил ангел во тело, како што пееме во неговиот тропар, тој и денес обилно ја раздава на сите верници од неговиот свет гроб и од неговите свети икони. Ја раздава на сите кои со вера, набожност и страв Божји му се обраќаат и бараат поткрепа и помош за надминување на сите искушенија и страдања кои нè снаоѓаат во нашиот живот.
Прославувајќи го неговиот свет спомен, да му се обратиме со искрена молитва, тој нека се застапува со неговите свети молитви пред престолот на Севишниот. Да ни ја утврди верата за да можеме да ги надминуваме сите наши препреки кои нè оддалечуваат од Христовиот пат. Па да измолиме милост Божја и благодатта Негова да се излие врз нас, па да можеме да се надеваме на спасение на нашите души, сега и во сета вечност. По молитвите на св. Јоаким, така нека биде. Амин!“
После завршувањето на Литургијата, пак, претседателот на црковниот одбор при с. Гари, г. Иван Кузмановски, од името на сите гарчани, длабоко им се заблагодари на Митрополитот Тимотеј и на нашиот игумен, о. Партениј, со братството и сестринство, што ја збогатија нивната слава. Кузмановски, кој заедно со нашиот Старец, беше главниот иницијатор за денешното торжество, во својот говор даде краток историски оглед за успенскиот храм, при што нагласи дека жителите на с. Гари „со сопствени раце и средства ја граделе и опремувале оваа црква“.
Во продолжение се обрати и познатиот историчар на уметноста, г. Сашо Цветковски, специјалист за делото на Дичо Зограф, кој истакна дека овој јубилеј има, навистина, големо значење. Всушност, денешната прослава, додаде меѓу другото г. Цветковски, не се однесува само на зографската работа на Дичо, туку во себе ги вклучува и сите ктитори, градители и побожни гарчани што на било каков начин придонесле за изградбата и благолепието на храмот.
***************************************
Торжествено бдение за Успението на божествената Богомајка
15/28 август 2016 лето Господово
Немее и бесплодствува човечкиот јазик да го опише и воспее сега великото таинство на одушевлениот кивот Божји, Пресветата Богородица и Приснодева Марија, чиешто сечесно Успение денес го празнуваме. Пред тоа величие на Богомајката и најблагоглаголивите усни молчат, не можејќи достојно да го восхвалат. Успението на Богородица е празник на радоста, празник на бесмртноста. Спасението што му беше подарено на светот, се изврши во содејство на Пречистата Дева Марија. „Сказанијата и загатките на Пророците“, за нас, Христијаните, не се повеќе енигма, туку дофатливи тајни на нашата вера, што ни ги откри вечнодевствената Девојка. Затоа целото создание, видливо и невидливо, словесно и бесловесно, денес се радува, зашто смртта стана живот, победена од Изворот на животот. Па, како што Пресвета Богородица стана одухотворена палата на Синот и Словото Божјо; како што стана лествица што нè возведува на небото, така и Нејзината смрт постана за нас „премин кон бесмртноста“.
О, какви ли богоблагодатни зраци ни испрати Таа, восхитот на Ангелите, од пределите на Нејзината бесмртна слава! О, со какво ли душевно умиление го исполни бигорскиот собор на сеноќното бдение, Онаа Која е слава на Херувимите и Серафимите! Беше тоа сесрдечно богослужение и синовско благодарење кон Пренепорочната – со превосходните стихири, со трогателните погребни статии, со чудесните канони… Преку сето тоа, Царицата Небесна и нас благодатно нè удостои во градината Гетсиманија да се најдеме и преславното претставување да ѝ го видиме: нејзиното пречисто Тело мисловно го прегрнувавме, со свештена почит и страв го целивавме и на некој таинствен начин и ние на светите Апостоли во нејзиното сечесно погребение им содејствувавме.
Но, најнапред се нахранивме од преслатките таинствени созерцанија и поуки на нашиот сакан старец, архимандрит Партениј, кој мисловно вдлабочен во личноста на Пречистата Дева, го пофали нејзиното крајно смирение, кое ја направи и Мајка Божја:
Слово на Неговото Високопреподобие, Архимандрит Партениј, за празникот на сечесното Успение на Пресвета Богородица, изговорено пред почетокот на сеноќното бдение
Добровечер на сите! Ви посакувам најтопло добредојде во оваа Света Обител и истовремено ви благодарам за радоста со која ги обдаривте нашите срца, притекнувајќи ни вечерва во толку голем број. Во оваа молитвена ноќ, најмили мои, го славиме најголемиот меѓу Богородичните празници – Нејзиното сечесно Успение и вознесение на небесата во неискажлива слава. Значи, денес го славиме и воспеваме не само Нејзиното Успение, туку и воскресение и вознесение. И навистина, после Господа Исуса Христа, Кој со Своето обожено тело седна од десната страна на Бога Отецот во слава, втората Личност, Која беше удостоена со тело да застане до величието на Троичниот Бог, е Пресветата Богомајка. Со тоа Таа ни го предвести она што ќе се случи и со сите нас при Второто Христово пришествие. Бидејќи, денес иако душите на праведниците пребиваат во трисолнечната слава на Бога, восхитувајќи се на Неговата непоимлива убавина и живеат во небесната Божествена Литургија, сепак, нивните тела виделе распаѓање, освен ако според Божјото благоволение, не се удостоиле со нетрулежност на своите тела. Така, сите упокоени го чекаат Второто Христово доаѓање за нивните тела да бидат повикани од правта и одново да се состават. Па, откако нивните тела ќе се состават и преку благодатта и милоста Божја обожат, да се преобразат и да бидат во вечна заедница со Бога, во новото небо и новата земја, што Бог ја предвидел за нас, односно Царството Небесно. Ете, сето тоа ни го предвести денешното Успение на Мајката на вечниот Живот.
Нека се радуваат, затоа, денес сите жени и сите мајки во светот, гледајќи со какво достоинство ги украси Пресветата и Преблагословена Богородица. Да, какво само достоинство Бог им даде на жените преку Својата Пречиста Мајка! Таа е навистина образец на секоја мајка, највозвишен пример на секоја жена. И секоја жена којашто ќе се огледа на Онаа, Која е „повозвишена од ангелите“ и „посветла од сончевите зраци“, ќе се издигне во добродетелите, ќе се облагороди. А доколку, пак, жената во својот живот не ја има за образец кротката и смирена Дева од Назарет, тогаш таа ќе се уподоби на нашата стара прамајка Ева, којашто падна во страшна гордост и себеси се прелажа, посакувајќи нешта што не ѝ припаѓаат. За жал, денес тоа се случува со многу жени. Упорно стремат кон нешто што не им припаѓа, занемарувајќи го истовремено своето достоинство што им доаѓа преку Богородица, а за кое тие дури не се ни свесни дека го имаат. Зашто, жената е благословена, пред сè, да биде мајка. Таа треба да се труди да се смирува, да се облагородува, да се обожи. И тогаш ќе имаме на земјата родови благородни, народи благородни.
Во една прилика, прославениот меѓу Светиите, Старец Силуан Атонски, на вечерната богослужба, кога на паримиите, т.е. избрани извадоци од Стариот Завет, се читал делот од пророкот Исаија, во кој тој ги повикува луѓето со зборовите: „измијте се и очистете се“ (Иса. 1,16), нему му дошло да се запраша дали, можеби, и Мајката Божја некогаш згрешила, макар и со помисла. И веднаш во срцето слушнал одговор: „Мајката Божја никогаш не згрешила, дури ни со помисла“. Гледате колку била чиста Богородица! Колку возвишена! А тоа, секако, го постигнала најмногу преку смирението. Како што и Самата го кажува тоа при средбата со Елисавета. Се сеќавате од Евангелието, кога се сретнале двете мајки, мајката на Св. Јован и Богомајката, Елисавета, просветлена од Светиот Дух, рекла: откаде со мене ова, при мене да дојде мајката на мојот Господ? (Лука 1,43) И Богородица тогаш ги искажала многупознатите зборови, што ги пееме на секоја утрена, а започнуваат вака: Мојата душа Го велича Господа, и мојот дух се зарадува во Бога, Спасителот мој (Лука 1,46-47). Но она што следи после нив е особено важно. Имено, Таа вели: оти ја погледна смиреноста на слугинката Своја, и ете, отсега ќе ме ублажуваат сите родови (Лука 1,48). Она што ја направило Дева Марија Избраница на Господа е, превенствено, нејзиното крајно смирение. Смирувајќи се повеќе од сите луѓе, Пресвета Богородица се удостои од Бога да го добие највозвишеното послушание – да биде Мајка на Севишниот, и така да стане Посредница на Господа во спасението на светот. Еве, вечерва ќе слушнеме во стихирите дека токму преку Неа и ни доаѓа Божјата милост.
Во продолжение, во зборовите на Пречистата, запишани од евангелистот Лука, има и еден стих во кој се вели: ги симна силните од престоли и ги воздигна смирените (Лука 1,52). Со него Мајката Божја како да сакала да го навести новото време, времето на благодатта, што ќе настапи после воскресението на Спасителот. Тоа ќе биде време во кое ќе бидат возвеличени смирените, што ќе бидат издигнати на духовни престоли за да владеат преку љубовта Христова. И кога ќе погледнеме, целата историја на Новиот Завет е исполнување на овие зборови, бидејќи горите, пештерите и пустините се исполнувале со луѓе, кои во смирение Го барале Бога, и преку смирението успеале да се издигнат до небесните височини, запишувајќи ги засекогаш своите имиња во Книгата на живите. Сите тие пријатели Божји се непобитно сведоштво дека она што најмногу приближува до Господа е смирението.
Затоа, да ја замолиме Онаа Којашто најмногу се восоврши во подвигот на смирението, да ни помогне на сите нас кои сакаме да бидеме со Бога, да ја придобиеме и ние таа спасоносна добродетел. Оти ние многупати велиме: „Јас Го љубам Бога. Сакам да бидам со Бога“. Но само зборовите не се доволни да нè приближат до Бога. Ако притоа не се учиме да се смируваме, ако не се вежбаме во смирение, ако преку подвигот на смирение не го очистиме срцето од сите страсти, од сите гревовни желби, тогаш Бог не ќе може да се всели во нашите срца. Не е лесно да станеш живеалиште на Бога. Потребен е подвиг, потребно е смирение. А кој друг би можел најдобро да ни помогне во тоа, ако не Богородица, Која како наша вистинска Мајка, најмногу нè разбира и ни снисходи.
Да ѝ побараме во молитва силно да се застапи и за овие браќа монаси за да стекнат смирение, бидејќи, ете, тие го направиле својот прв чекор кон смирението, кога рекле: „оставаме сè во светот, потполно ја отсекуваме својата волја, и ќе се предадеме на послушание на игуменот, постарите браќа, ќе се трудиме верно и до крај да Му служиме на Бога и на луѓето“. И затоа сега тие се предводници во духовната борба. Секогаш молете се за нив, бидејќи, како што реков, тие се првата борбена линија во битката за освојување на Царството Небесно. Нека Пресвета Богородица, Која е сигурна потпора и заштитница на монасите, постојано ги штити, им дава смирение, и не само нив, туку и целиот род христијански да го поведе кон патот на смирението. Оти на сите им е потребно смирение. Ова особено важи за водачите на христијанските општества, кои доколку не се смират пред Бога и не побараат помош од Него, единствениот вистински Распоредител на власта, не ќе можат ни да бидат издигнати во вистинското достоинство, ниту ќе имаат способност на вистински начин да владеат со множествата. Така, ако тие не сфатат дека власта им е дадена од Бога, тогаш нивните престоли ќе бидат разрушени и ќе бидат симнати од власт, како што вели Богородица: ги симна силните од престоли и ги воздигна смирените. Само смирените се тие кои би можеле на вистински начин да владеат најпрвин со себеси, а потоа и со другите, водејќи ги сите по вистинскиот пат.
Да побараме оваа ноќ од Богородица да ни даде силна молитва и благодат да се молиме за целиот свет, за сите да ја познаат Вистината, која е Христос, родениот од Приснодева. И нека Богородица стане образец за сите мајки. Добро бдение!
******************************
Кадијата и отец Василиј
Еднаш, на посета кај отец Василиј (подоцна Старец Јероним Егински) дојде еден Турчин, кој беше испратен од својот кадија (судија) за да го покани во неговиот дом.
Отец Василиј малку се вознемири. Не беше навикнат да оди во посети само заради љубезност, па затоа почна да размислува дека можеби се работи за некое искушение. Но се помоли на Бога и отиде кај кадијата, кој срдечно го пречека во својата гостоприемна соба. Седнаа и кадијата ја започна својата дискусија:
„Ефенди попе, јас сум Турчин, мухамеданец. Но од платата што ја примам задржувам само онолку колку што е најнеопходно за моето семејство, а другото го давам како милостина. Им помагам на вдовиците, сираците и сиромашните, им давам мираз на бедните девојки кога се мажат, им помагам на болните. Строго ги држам постите, се молам и се трудам да сум доследен на верата. Исто така, кога судам се трудам да сум справедлив, не попуштам никому, макар и да е на некоја многу моќна позиција. Ти, пак, што велиш: доволно ли е сето тоа за да го стекнам рајот, како што велите вие, Христијаните?“
Отец Василиј се восхити многу од она што му го кажа Турчинот, така што почна да размислува за ликот и примерот на стотникот Корнилиј (Дела, 1), правејќи споредба помеѓу нивните животи. Сфати дека пред него стои праведен и добронамерен човек и дека можеби и нему му се дава мисија подобна на мисијата на Апостол Петар кон стотникот Корнилиј. Одлучи да ја посведочи христијанската вера.
-Ефенди, имаш ли деца?
-Да, имам.
-А слуги имаш?
-Имам и слуги.
-Кој подобро ги исполнува твоите заповеди, децата или слугите?
-Се разбира слугите, зашто децата честопати не ми се послушни и го прават тоа што го сакаат, додека слугите прават сѐ што ќе им кажам.
-Кажи ми, ефенди, ако умреш, кој ќе те наследи: твоите слуги што верно ги исполнуваат твоите заповеди, или твоите деца, кои не те слушаат?
-Па се разбира, децата, само тие имаат право на наследство, а не слугите.
-Е па добро, ефенди, сѐ што правиш ти е добро. Но сето тоа е доволно само за да бидеш ставен во редот на добрите слуги. Но ако сакаш да го наследиш Рајот, Царството Небесно, треба да станеш син. А тоа е можно само преку Крштението.
Турчинот се восхити од примерот што му го кажа отец Василиј. Зборуваа уште долго време, та на крајот кадијата посака да ги проучи основите на Христијанската вера, а потоа и се крсти.
*************************************
Се приближи ли крајот на светот?
Кога учениците Го прашале нивниот Учител за Неговото второ доаѓање и крајот на светот, Исус не им дал конкретен датум, туку попрво им говорел за знаците што ќе се јават, а кои ќе покажат дека близу е доаѓањето на Господа. А потоа им вели: „А за тој ден и час никој не знае, ниту ангелите небесни, а само Мојот Отец“, зашто „во кој час и не мислите, ќе дојде Синот Човечки“, како крадец.
Човек не треба да пророкува за крајот на светот, ниту да се труди да го одреди точниот датум. Исус ги предупредил Неговите ученици за таквите луѓе, опишувајќи ги како лажни пророци и антихристи. Еден христијанин треба во секој момент да биде подготвен за Христовото пришествие. Има еден древен текст во кој се толкува Евангелието според св. ап. Матеј, и во кој се вели: „Зошто од човека се крие времето на неговата смрт? Овој датум се крие, за човекот постојано да прави добро, очекувајќи ја смртта во секое време. Истото важи и за времето на Христовото второ пришествие: се крие од светот, за поколенијата да живеат во исчекување на Неговото враќање.“
Па така, бидете будни, зашто не знаете во кој час ќе дојде вашиот Господ.
Толкувајќи го овој стих, св. Илариј Пиктависки (4. век), вели: „Господ нè поучува дека добро е да не го знаеме денот на Неговото доаѓање (кој Господ, со Неговиот молк го сокрил од сите), впрегнувајќи нè да бдееме и да ги пазиме Неговите заповеди. Треба да се занимаваме со постојана молитва со цел да внимаваме Крадецот да не се провлече… Добро е да бидеме подготвени. Незнаењето на денот на Христовото пришествие треба да нè поттикне да бидеме будни, зашто нестрпливо го чекаме Неговото доаѓање.“
Црквата, кога зборува за Христовото второ пришествие, не сака да каже дека Тој дошол пред две илјади години, за после сосема да Го снема до моментот кога повторно ќе дојде, на крајот од времето. Христос е присутен во Неговата Црква, и не е отсутен ниту на момент. Оттука, христијаните мора да живеат како крајот на светот веќе да дошол, зашто Црквата е икона на Царството што доаѓа, и Христос е присутен во неа преку Светите тајни и Неговото живо слово. Тогаш, што повеќе треба да чекаме? Она што се подразбира под Неговото второ доаѓање е Христовото видливо појавување за втор пат, пред сите народи.
Од каде знаеме дека сето ова е точно? Одговарајќи им на апостолите, Христос наведува одредени знаци и знаменија кои, можеме да забележиме, се повторуваат во текот на историјата, па дури и во секоја генерација. Навистина, во секое време и секое место можеме да ги забележиме овие знаменија – војни, глад, болести, земјотреси и поплави… Да не заборавиме: Првата светска војна се случила меѓу Каин и Авел – едната половина на светот ја убила другата половина. А што е со епидемиите и болестите, од црн пришт до чума, до СИДА и свински грип? И природните катастрофи, од потопот во времето на Ное, до цунамито во Индонезија… Секое поколение си има свои војни, свои чуми и свои природни катаклизми. Оттука, овие знаци служат за да ги потсетат верните да творат добри дела, да се покаат, а не само да им го објават крајот на светот.
Гревот што денес преовладува во светот не е нов, и невозможно е да се пресмета последниот ден врз основа на настаните што се счучуваат денес, особено во нашиве држави, од Тигар и Еуфрат до Средоземното Море. Апостол Павле вели: „Но ова знај го: во последните денови ќе настанат времиња тешки. Зашто луѓето ќе станат саможиви, среброљупци, самофалци, горди, хулители, непокорни спрема родителите, неблагодарни, неправедни, недружељубиви, непомирливи, клеветници, невоздржливи, нескротливи, недоброљупци, предавници, пребрзи, надуени, повеќе сластољупци отколку богољупци, на изглед побожни, а од силата на Бога се одрекле. И од нив одвратувај се!“ (2Тим. 3,1-5).
Нема полза од тоа буквалистички да зборуваме за крајот на светот. Попрво, мора да се сеќаваме на него како на повик за покајание и добрина. После сè, не е ли смртниот час на секој човек – крај на светот за него? Има ли, во тој момент, разлика помеѓу неговата и смртта на шест милијарди луѓе за него? Зошто, тогаш, да се занимаваме со ствари врз кои немаме ама баш никакво влијание?
Затоа, тоа што денот на Второто Христово пришествие е сокриен од нас е уште еден знак на големата милост Божја!
Протојереј Георгиј Масух
Прочитајте повеќе на: http://pravoslavie.mk/se-priblizhi-li-krajot-na-svetot/ .
****************************************
СЕСТРА ВАСА: ЖИВОТО ПРЕДАНИЕ И СПАСЕНИЕТО ВО ГРАДОТ
Би сакала да поговорам за ова, бидејќи под „град“ јас го подразбирам светот, т.е. местото каде што во денешно време живеат мирјаните и каде што многумина живееле во древниот свет.
Би сакала да се ослободиме од премногу распространетата идеја дека живата црковна традиција во градот е нешто многу комплицирано или не „традиционално“, бидејќи, ако си спомнеме за основните факти од историјата на Црквата, Христијанството се распространило и процветало, пред сè, во градовите.
Во древната Црква, Христијанството не се распространувало во селските населби. Освен тоа, токму селските жители најдолго останале пагани. Етимологијата на зборот „pagan“ – незнабожец – е погрешна, тука е важно самото восприемање на зборот, зборот „paganus“ означува „жител на селско место“. Т.е. во историјата на Црквата, незнабошците се поистоветуваат со жителите на селско место. Тоа е првиот факт што сакав да го споделам и да ви напоменам, дека во оние ретки моменти кога Христос говори за Црквата, Он Самиот ја употребува метафората што нè потсеќа на древен град. Во 16 глава од Евангелието според Матеј, Он ја произнесува фразата што многумина од нас ги збунува: „Ќе ја изградам Црквата Своја и вратите на пеколот нема да ја надвладеат“.
Не знам дали сте се замислувале над ова, но знаете дека луѓето во војна не користат врата како оружје. Што има Он предвид? Христос овде зборува за високиот орган на политичка власт во Стариот завет. Градските врати биле местото каде што се собирале старешините и ги решавале сложените прашања. Ова подолго време било орган на висока власт за избраниот народ и во посебни денови, наречени моед, тие при вратите ги разрешувале важните прашања. Ова го има во книгата Рут и во Изреките Соломонови.
Односно, Христос ги спротивставува политичкиот орган – ад – и политичкиот орган, така да се изразиме – Божјиот град, којшто е Црквата. За него тоа било толку вообичаено, едноставно градски поим, што Он говори за изградување на Својата Црква во контекст вообичаен за Древната Црква, имено во контекстот на древниот град.
Би требало да напоменам дека во литургиската наука, кога ја изучуваме Литургијата, ние обично систематизираме некакви нешта, и макар што тоа е некакво упростување, сепак ги делиме традициите на христијанската Литургија на катедрален чин и манастирски чин. Денес понекогаш се зборува и за трет: за чин на градско монаштво. Но, она што е важно е дека најстар меѓу овие чинови несомнено е катедралниот чин. Со други зборови, чинот во градовите, чинот на на градските катедрални цркви. Така што службата во градски цркви, всушност е и најтрадиционалната варијанта на христијанско богослужение, затоа што монаштвото, организираното монаштво, се појавува единствено во 4 век.
Што сакам да кажам со сево ова? Сакам да кажам дека мирјаните, луѓето што не живеат во манастири, не треба да поаѓаат од претпоставката дека вистинскиот духовен или христијански живот е достижен само во манастир или некаде во пустина. И не треба да живеете во некое тивко очајание (оние што се мирјани меѓу вас), сметајќи дека ако сопругот или сопругата не починат во блиска иднина, вие никогаш нема да можете да доживеете вистински духовен живот.
Во современото Православие денес, понекогаш може да се сретне сокриена мисла дека на мирјаните не им е достапен вистински духовен живот. И тие, или се стремат да наликуваат на монаси во саботите и неделите, или се надеваат во некаков момент да примат постриг. Но, во суштина, градскиот соборен живот е совршено автентичен и традиционален христијански живот. Всушност, тој и претставува првична оригинална форма на христијански живот.
Сега би сакала да го обратам вашето внимание на тоа, дека зборот „традиција“ потекнува од латинскиот „tradere“ – предава, доставува. Традицијата е социјална: за да може таа да постои, за да може таа да се предава, потребни се луѓе. Традицијата најефективно се предава онаму каде што има многу луѓе. Традицијата најефективно се предавала и се предава во големите и мали градови, какви што сега има и какви што имало во древниот свет. Затоа ние што живееме во градови не треба да очајуваме.
Најдревните форми на светост исто така се социјални. Самото наше постоење во Црквата претпоставува постоење на други луѓе. Спомнете си за таква древна форма на светост, каква што е мачеништвото: μάρτυς значи „сведок“. За ништо не можеш да сведочиш, ако ги нема оние пред коишто сведочиш. Или исповедник – Ὁμολογητής коешто значи кога ние говориме Ὁμο и λεγειν, т.е. го говориме истото, но постои и друг човек со којшто заеднички го говориме истото. Така што сите овие појави се социјални и сите ние во тој организам, кој го нарекуваме Црква, заеднички се спасуваме.
(продолжува)
сестра Васа Ларин
Подготвил: Георгиј Глигоров
****************************************
За празникот Отсекување на главата на св. Јован Крстител
Историјат на празникот
Култот кон св. Јован отсекогаш бил еден од најраширените во православната Црква. Тоа го сведочат и многуте храмови посветени на него, како и многуте реликвијари што ги содржат неговите чесни мошти, распространети ширум светот. Најпосетувани места се оние каде св. Претеча е роден, местото каде што тој ја извршувал својата служба и местото каде што била отсечена неговата света глава.
Споменот за св. Јован Крстител интензивно се празнувал уште од почетокот на IV век. Така, празникот Отсекување на неговата глава (29 август /11 септември) започнал да се слави многу рано, а сведоштво за тоа наоѓаме во двете беседи на празникот напишани од Бл. Августин. Нешто подоцна, во V век, беседи на овој празник напишале и Петар Хризолог, Хрисип презвитер Ерусалимски, Василиј Селевкиски, а потоа и св. Андреј Критски и св. Теодор Студит. Во црковните песни и стихири кои ги напишале св. Андреј Критски, св. Јован Дамаскин, како и св. Герман Патријарх Цариградски, Црквата го прославува св. Јован како проповедник на покајанието и Царството Божјо, како најславен пророк меѓу сите пророци, зашто се удостоил да Го крсти Проповеданиот Спасител, но и како, ангел, апостол и маченик.
Историските податоци ни зборуваат за тоа дека св. Јован Крстител особено многу се почитувал во Византиската империја. Постоела традиција секој 29 август/ 11 септември царскиот двор да оди во Студитскиот манастир посветен на св. Јован Претеча, за да ја целива неговата глава која се чувала тука. Така знаеме дека во X и XI век, оваа драгоцена реликвија, која била една од најславните реликвии во Цариград, се наоѓала во црквата на овој манастир. Во писмото што Алексиј Комнен му го испратил на Роберт Фландриски, таа е спомната веднаш после реликвиите Христови.
На празникот Отсекување на главата на св. Јован Крстител Црквата пропишува строг пост, односно воздржување од месо, млечни производи и риба, за, според зборовите на Типикот, „да не бидеме и ние соучесници во Иродовото чревоугодие“. Уставот ни кажува дека постот на овој празник е востановен веројатно истовремено со празникот, и дека тој е „завештание од древните свети отци“.
За таинствената порака која ја црпиме од личноста на св. Јован Крстител
Црквата во личноста на св. Јован Крстител ги гледа сите небесни доблести, сите доблести на сите Пророци, на сите Апостоли, сите Ангели небесни, сите Маченици, сите Исповедници. Зашто Претечата најпрв од сите беше испратен од Бога да Го објави доаѓањето на Спасителот во светот. Прв Го виде Светиот Дух како од небото слегува на Христа, при Неговото Крштение; тој е првиот Евангелист кој ја објави благата вест за приближувањето на Царството Небесно; првиот проповедник кој на душите во адот им го проповедаше триумфалното Христово слегување во адските простори. Вистински земен ангел и небесен човек, за кого Самиот Господ рекол дека тој не е само пророк, туку и повеќе од пророк, ангел кој е испратен пред Него за да Му го подготви патот. Прв маченик и пример за сите идни маченици кој, како што се вели во тропарот, радосно пострада за вистината, знаејќи дека смртта е само капија што води кон вечноста. Првиот исповедник Божји, кој бестрашно го гледаше Ирод во очи, кажувајќи му дека заради гревот сите закони на небото и земјата се против него.
И ете, секогаш актуелната личност и проповед на најголемиот меѓу родените од жена продира длабоко во битието на секој човек и повикува на еден возвишен подвиг и мисија. Св. Јован, со својот громогласен повик оддекнува во пустината на современото привидно радосно живеење, повикувајќи го сиот човечки род, т.е сите нас, кон покајание, кон отворање на срцата за Бога, кон поголема близина со Него и со сите што нѐ опкружуваат. Секој е повикан на таква пророчка, маченичка, апостолска и ангелска служба. Така, современиот христијанин е човек како и сите други, но тој истовремено е и апостол кој Го прославува Бога на секое место, во секоја прилика и според своите дарови и можности. Апостолската дејност станува и негова дејност, која тој доброволно ја присвојува, зашто не може, а да не зборува за радоста која ја живее. Таа радост што го потресува неговото битие го поттикнува да излезе од себе самиот во служба на другите, во служба на вистината, и налик на св. Јован и на сите апостоли, да го освојува светот со добрата и радосна вест за Царството Божјо, за воскреснатиот Христос. Некои излегуваат на јавни места и отворено ја проповедаат Божествената спасителна наука, некои, пак, проповедаат со своето молчење кое зборува, некои предизвикуваат и потрес во современиот дух според кој се живее денес. Едните, сведочејќи ја вистината, ги приклонуваат главите под непријателскиот меч, другите, пак, се овенчуваат со мачеништво однатре, невидливо… Но, секогаш и во секој миг, христијанинот знае дека е повикан да живее ангелски живот: неговиот поглед, збор и делата негови се сведоци на Царството Божјо, кое веќе блеска во него. Тој ги пренесува на небото тежините, слабостите и гревовите човечки, а на земјата ја симнува насмевката на Отецот Небесен. И знае, дека не е доволно само да се проповеда за Христа, туку и да се работи на Неговата нива, од која како плод достоен за покајание ќе израсне љубовта кон Бога и пожртвуваноста за ближните.
******************************************
Виктор Лега
Вера и разум
Верувам, за да… знам
Современиот човек скептично се однесува кон верата, бидејќи навикнал сѐ да толкува само преку разумските аргументи и затоа и му се потребни таквите аргументи. Сепак, во суштина прашањето за односот меѓу верата и разумот не е толку едноставно, тоа им било јасно уште на раните Христијани и ова прашање било поставено уште во првите векови на Христијанството. На него богословите и Отците на Црквата давале разни одговори.
Едни од првите коишто се занимавале со проблемот на верата и разумот се Св. Климент Александриски и такви големи Отци на Црквата како што се Блажени Августин и Св. Василиј Велики. Тие обратиле внимание на тоа дека да се докаже баш сѐ е всушност невозможно. Затоа ние прифаќаме многу одредби на верата. Уште Аристотел укажува дека е невозможно да се докажат основните аксиоми на логиката, на пример законот на непротивречност. И сето наше знаење, логички, се заснова на верата. Детето, кога ќе се роди, ги прима со вера зборовите на своите родители. Ученикот, којшто се обучува на некаква наука, ги прима со вера зборовите на учителите, коишто за него се авторитет. И општо земено, на крајот на краиштата, ние со вера го примаме и самиот факт дека вистината може да се познае, дека вистината постои, дека вистината треба да се докажува. Но ете, обидете се да докажете дека вистината ни се открива по пат на докази. Тоа само ќе се претвори во некаков си круг на докази.
Верата ни е неопходна за да раснеме во познанието, за нешто да сфатиме. Сетете се на значајните зборови искажани од страна на Блажени Августин: „Верувам, за да сфатам“. Ние примаме со вера многу одредби, на коишто потоа ги градиме своите докази. Математичарот верува во геометриските аксиоми и на нив ги заснова математичките докази на различните теореми. Секој човек верува во постулатите на моралниот живот и тие се јавуваат како основа на неговиот живот и дејност.
*****************************************
Слово на Неговото Високопреосвештенство, Митрополит Дебарско-кичевски г. Тимотеј
На празникот Отсекување на чесната глава на Св. Јован Крстител (11 септември 2016 лето Господово)
Во името на Отецот и Синот и Св. Дух.
Драги браќа и сестри,
Денеска, св. Јован Крстител и Претеча Господов, нè собра во неговиот свет манастир. Св. Јован севкупниот свој живот го посветил на Бога и на луѓето. Уште од самото раѓање, ќе отиде во пустина, подготвувајќи се за големата задача и мисија што му е зададена од Бога. Неговата задача била да Го наговести Јагнето Божјо, односно, Господа Исуса Христа, како Месија и Спасител на родот човечки.
Кога ќе излезе на јавна проповед, тој нестрашливо ќе го повикува, пред сè Еврејскиот народ, а и останатите народи, на покајание. Ќе проповеда бестрашно, изобличувајќи го секој грев и секаква неправда кај тогашните моќници и силници на своето време. Бидејќи живеел строг испоснички живот, Божјата благодат била постојано врз него, давајќи му таква сила што привлекувал внимание кај мноштвото народ, како свет човек и како пратеник Божји. Кога ќе започне да крштева во реката Јордан, кај него ќе доаѓаат, како обичните луѓе, така и книжниците, садукеите и фарисеите, кои се сметале за исполнувачи на Мојсеевиот закон. Но, св. Јован, познавајќи ги нивните срца и души, знаејќи дека се лицемерни и неискрени, ги повикува пред целиот народ: „Породи змиини, кој ви кажа да бегате од гневот што иде? Направете плод достоен за каење“ (Мт. 3, 7 – 8).
Св. Јован Богослов за Претечата вели дека не е светлина, туку, ја предвестува светлината. Тој ќе Го препознае Господа Христа во огромната толпа народ и ќе Го претстави како Јагне Божјо. Јагнето Божјо Кое ги зема гревовите на светот. Како што кажавме, со неговата невообичаеност и светост, тој ги привлекувал сите луѓе. Оделе да го видат и да го чујат. Некои се покајувале на неговиот повик, но голем дел останувале со скаменети срца и продолжувале да живеат како и пред тоа. Дури и царот Ирод имал почит и лично имал страв од Претечата Христов. Во многу прилики тој го послушувал неговиот глас и совет, но, во една полупијана состојба, ќе ја исполни желбата на Саломија, ќерка на својата незаконита жена Иродијада. Забавувајќи ги Иродовите гости со нејзиниот танц, царот, при една помраченост на умот, ѝ понудил дека ќе ѝ даде сè што ќе побара. Саломија ќе ја побара главата на св. Јован, кој пред тоа бил притворен заради јавното изобличување на Ирод, поради неговото незаконито живеење со Иродијада, жената на неговиот брат. Поради царската гордост, да не биде посрамен пред гостите за дадениот збор, наредил џелат да му ја отсече главата на св. Јован Крстител. Така овој Божји гласник и Претеча Христов го завршува својот живот. Токму овој настан, нашата света Црква, денес го прославува.
Драги браќа и сестри, ние се декларираме дека сме православни верници, дека постиме, одиме во црква, се причестуваме и многу други обврски исполнуваме што нашата вера и Црква од нас бара. Но, искрено да се запрашаме, дали ние, честопати, не се однесуваме како фарисеите и како садукеите? Дали само формално се нарекуваме и замислуваме дека сме православни верници, со тоа што некои барања и прописи на нашата света Црква делумно ги исполнуваме. Св. ап. Јаков многу јасно нè поучува дека вера без добри дела е неполезна, односно, тоа е како тело без душа. Верата, пак, не може да се потврди и да се манифестира доколку ние немаме љубов, која сме повикани да ја манифестираме, но не само кон Бога и кон Божјите угодници, туку, и кон нашите блиски, соседи, познаници и кон секој човек. Манифестирајќи ја љубовта Го спознаваме Бога, бидејќи Бог е љубов (1. Јован. 4, 8).
Денеска, прославувајќи го споменот на отсекување на главата на св. Јован, да се потрудиме со нашите срца и души, помисли и намери, да отсечеме секаков грев, секаква страст и пакост што нè оддалечува од Бога и од нашите блиски. Да се поучиме од силната, непоколеблива и бестрашна вера во правдата на св. Јован, па и ние да бидеме исповедници и проповедници на словото Божјо пропратено со љубов и почит кон Бога, кон св. Јован и кон секој човек, кој го носи образот Божји.
Св. Јован, моли Го Бога за нас. Амин
***********************************************
Сепразничен молитвен собир за „најголемиот меѓу родените од жена“
29 август/11 септември 2016 лето Господово
Празнична вечерна богослужба со монашење
„Светло и богорадосно е, благочестиви Христијани, ова сепразнично собрание што нè собра денес да празнуваме духовно. Многу соодветно се одбележува како светло, зашто од него зрачи и името на оној што го чествуваме сега, бидејќи тој е, и се нарекува светилник на светлината. Навистина, тој не е светилник што нè опсипува со вештествена светлина, зашто тогаш не би било трајно и непрестајно неговото сјаење и би се губело секогаш кога ќе му застане некаква пречка. Туку тој е одблесок што го покажува светлозарното сјаење на Божествената благодат во длабочините на срцата на оние што се собрале да го прослават неговиот спомен, и го издигнува умот да ги созерцава страданијата на праведниот маж, така што, гледајќи го со очите на душата ова блажено мачеништво, да се исполниме со духовно веселие“ (од Пофалното слово за Усекновение од Св. Теодор Студит).
Во ангелското празнување, во небесната слава, во рајското торжество на Светиот Јован Претеча, учествува денес и нашата Свештена Обител, радувајќи се со радоста на својот најсакан застапник и молитвеник, и блескајќи со неговиот богоблагодатен блесок. Зашто, Чесниот Претеча Господов, највеликиот меѓу Пророците, Возвестителот на благодатта, Светилникот на Сонцето, Гласот на Словото Божјо, живееше за љубовта и славата Христова; и таа љубов тој со својата сопствена глава ја запечати. Затоа, празникот Усекновение е празник на љубовта и посветеноста кон Бога, на ревноста за славата Божја, на храброто исповедништво на Божествената правда. Тоа е празник и на сите оние христољубиви души, што одбрале да го последуваат животот на оној, кој во плот „како бесплотен поживеа“, кој од сите луѓе прв зачекори и со својот личен и ненадминат пример „непорочниот и необичен пат на живеење“ го покажа. И, ете, оваа година, првиот и најголем аскет, целосно предаден во служба на Бога, славниот Јован Претеча, во својот род прими уште четири души од нашето братство, жедни за рамноангелскиот монашки живот, и двајца други браќа, Даниел и Антонио, облече во монашко расо. Каква ли радост, какво духовно веселие, каква огромна благодат посведочија ѕидовите на храмот на Крстителот и огромното мноштво верни, присутни во него, кога синоќа, за прв пат во поновата историја на македонското монаштво, четворица млади луѓе, како со „нетлени стапки“, носени од татковската љубов на нашиот Старец, Архимандрит Партениј, пристапија кон светиот Олтар за да ги дадат највозвишените и вечни завети на доброволно послушание, сиромаштво и целомудрие. А таму, при „Светињата на светињите“, во невидливото присуство на Христа, Богородица, Ангелите и Светиите, ги пречека богољубивиот наш архипастир, Митрополитот Дебарско-кичевски г. Тимотеј, кој преку својата рака го положи врз нивните глави благословот на Оној Кој ги избра нивните души за благодатниот пат на монашкиот подвиг. Среде громогласните молитвени восклици „Господи, помилуј!“ на растрепереното огромно мноштво верници и на нашите драги гости – византискиот хор „Св. Нектариј Битолски“ од Битола, што во еден ист дух на умиление и радост, будно го следеа свечениот и свештен чин, Мојсеј, Митрофан, Филарет и Ефрем, стоеја лице во лице со својот Господ и со таинствен шепот на своите срца ги полагаа пред Него вековните завештанија на монашка пожртвуваност, верност и посветеност. Нови четири факели запалени пред Бога за православниот народ наш, четири молитвеници како цврсти столбови вградени во зградата на Црквата Христова. А во длабоко молитвениот поглед на нашиот Старец, кој ги роди во љубовта Христова и ги одгледа како свои најмили рожби, како да го гледавме љубовниот и полн со милост поглед на самиот Претеча и Крстител Господов Јован.
Него величајќи го во своето пофално слово, многупочитуваниот наш владика Агатангел вдахновено беседеше дека „православните манастири се налик на пустина и во таа пустина многу обременети од гревот души го наоѓаат својот спокој, својот мир, својот духовен одмор. Зашто како што Св. Јован од Јорданската пустина проповедаше покајание за прошка на гревовите, така и манастирите во кои трудољубиво се подвизуваат монаси, повикуваат на покајание и помирување со Бога. Сведоштво за тоа е и ова славно Бигорско светилиште, посветено токму на проповедникот на покајанието, Св. Јован, а доказ за живата проповед се овие четири наши души, овие наши четири деца, кои вечерва ги дадоа монашките завети. Но, тие денес не би стоеле тука, доколку не беше нивниот духовен татко, игуменот на овој Свет Манастир, Архимандрит Партениј, кој ги одгледа и Му ги принесе на Господа…“
Света и Божествена Архиерејска Литургија
И како што му доликува на светилникот на Светлината, празничното утро на неговиот сесветол празник го најави блесокот на свечената архиерејска Литургија што покрај нашиот надлежен Митрополит г. Тимотеј, со своето присуство и молитви ни ја збогатија и Митрополитот Струмички, г. Наум, и Митрополитот Повардарски, г. Агатангел. Неопислива беше молитвената жар со која илјадниците присутни верници ја примаа во своите срца секоја нивна прозба, и ја преточуваа во силен возглас кон висините, кон престолот на Небесниот Цар и кон славниот Му Крстител Јован, кој заедно со Пречистата Мајка неуморно посредува за сите што, подобно нему, го засакале животот во покајание. Опиени од благодатта, што по неговите молитви, како дождот земјата, ги ороси жедните за Бога души, присутните уште повеќе се утврдија и укрепија во својата одново родена ревност да ги очистат низ огнот на покајанието сите мрачни траги на порочниот живот и решително да го придобијат за себе Царството што им го вети Оној за Кого ни благовестеше најголемиот меѓу пророците Јован.
Прекрасната благодат на богослужбата доби свој одраз и во празничната беседа на нашиот возљубен архипастир, г. Тимотеј, кој зборувајќи за големиот подвиг и силна вера на светиот бигорски патрон, го посочи него како пример на покајанието и верата за сите верни.
На крајот од архиерејската Литургија, нашиот Старец од името на целото братство му подари на Митрополитот Агатангел, како долгогодишен пријател на манастирот и редовен гостин на манастирските слави, мошти од Светиот новомаченик Агатангел Битолски, чиешто име го носи.
Ктиторска вечерна богослужба и панихида
Спомнувајќи си за големиот Пророк, Претеча и Крстител Господов, Јован, Бигорската Свештена Обител денес му изрази молитвена благодарност и на својот прв ктитор, славниот Архиепископот Охридски Јован, македонски Славјанин, родум од Дебарско, отслужувајќи ктиторска вечерна богослужба во негов спомен. После свечената вечерна беше отслужена и панихида за сите градители, дарители и помагачи на десетвековното Бигорско светилиште.
Нека Светиот Јован Крстител, по молитвите на сите богопрославени бигорски ктитори, градители и дарители, го чува ова Светилиште до крајот на вековите. Амин!
**************************************************
Пронајдена автобиографија на Преподобниот Јоаникиј Ракотински
3/16 септември 2016 лето Господово
Во светите на земјата и во избраните, во нив е сета моја радост!
Откако нашиот Господ Исус Христос дошол на земјата и ја основал Својата света заедница – Црквата, Божествената светост расцветала по целиот свет, до каде што продрела радосната вест за спасението. Христијанската светост се раскрилила во најразлични примери: најпрво, Пресветата Богородица, Св. Јован Претеча и Крстител, светите Апостоли, светителите, мачениците, исповедниците, преподобните, праведните… Светиите се најблескав украс на Црквата Христова и нивните житија ги напојуваат срцата на верните со рајска сладост. Тие се толку прекрасни и возвишени, што лесно ја привлекуваат кон себе христољубивата душа, радувајќи ја со „неискажлива и прославена радост“ (1. Петар 1,8). И не само што ја радуваат, туку Светиите на некој таинствен, благодатен начин им се приближуваат, им се откриваат на оние што ги љубат и се трудат да ги подражаваат нивните животи.
Едно такво чудесно откровение се случи и со Преподобниот отец наш Архимандрит Јоаникиј, смирениот подвижник и чудотворец од с. Ракотинци, Скопско. Веќе долго време се говори за овој новојавен Светија од нашата Татковина и од нашиот христољубив род: многумина се интересирале за неговиот свет живот, се потрудиле да пронајдат нешто повеќе за него, собрале драгоцени податоци, запишале, оставиле за поука на многумина… Меѓутоа, кога се исполни времето за неговото прославување и од земната Црква, Преподобниот самиот откри нешто драгоцено за него.
Имено, кога нашиот богољубив Архиепископ, Неговото Блаженство, г. г. Стефан, му го возложи послушанието на нашиот Старец, Архимандрит Партениј, да ги собере потребните податоци и да состави житие за ракотинскиот подвижник, овој веднаш се зафати со таа душеполезна работа. Така, во текот на неколкугодишното истражување за животот на Божјиот угодник, се најдоа солидни податоци, се собраа сите претходни трудови и истражувања за него, се разговараше со постари личности кои лично го паметат Преподобниот, се запишаа повеќе чуда што ги направил за време на животот, но и чуда што се случија во поново време од неговите свети мошти… Меѓутоа најголемото откритие се случи неодамна, кога тројца наши собраќа, испратени со благослов од Старецот, во селскиот храм на Успението на Пресвета Богородица во с. Ракотинци, каде што до 1986 година лежело нераспаднато телото на о. Јоаникиј, заедно со претставници од црковниот одбор во селото, пронајдоа лично негова автобиографија! Иако многумина претходно ја посетувале оваа црква и истражувале за него, едноставно, како самиот Светија да сакал токму сега да го обелодени својот живот.
Ова скапоцено писание е, всушност, личен ракопис од о. Јоаникиј. Toa може лесно да се воочи од споредбата со останати документи од негова рака пишувани (дневници на касата, деловодници, инвентарни книги, познатиот негов лекарственик), како и од тоа што уште на првата страница, после неколкуте основни фактографски известија пишувани во 3 л. еднина, во продолжение текстот е пишуван во јас-форма. Автобиографијата содржи 11 пишани страници, вклучувајќи ја и насловната, со формат 21х34 см. Текстот е пишуван на лош српски јазик и е најверојатно составен како одговор на едно барање од 1930 г. од тогашното српско црковно управителство во Скопје, што се потврдува и од еден запис за примени и испратени писма од деловодната книга што ја водел о. Јоаникиј. Според тоа барање сите свештенослужители од скопскиот округ биле должни да направат своја, како и биографија на знаменити личности од нивните парохии. Притоа, согласно тогашниот тирански и хегемонистички режим, од црковниот клир се барало безусловна послушност и верност кон државните и црковните власти и „будно чување на светото српство“, па така нашето домородно духовенство морало да трпи уште едно ропство, можеби подеднакво страшно како и турското.
На насловната страница од Автобиографијата пишува:
Биографија на Јоаникиј Ѓорѓевич, Игумен и Старешина на Манастирот „Св. Илија“, кај селото Ракотинци, ср(ез) Скопски;
а завршува со зборовите:
Но, Севишниот Бог, Кој ја храни и чува Црквата на камен, Он со Неговата семоќна рака ме сочува и мене, грешниот, до денес. Нему нека Му е слава и пофалба, сега и секогаш, и во веки веков. Амин!
Текстот е напишан во с. Ракотинци на 6/19 март 1930 година, а о. Јоаникиј се ословил како: Смирениот и грешен Старешина на Ракотинскиот Манастир.
Автобиографијата содржи драгоцени податоци за животниот пат на Преподобниот Јоаникиј, кои ќе го надополнат неговото житие, но и ќе исправат некои заблуди и грешки. Така, на пример, досега се веруваше дека о. Јоаникиј се упокоил на 101 година, што би значело дека бил роден во 1839 година, бидејќи со сигурност се знае дека се упокоил во 1940 година. Годината 1839 е вржана и на мермерниот крст, поставен во осумдесеттите години на минатиот век. Меѓутоа, Преподобниот јасно си кажува во својата автобиографија дека е роден на 7/20 јануари 1847 година, во Охрид, „од Православни родители Ѓорѓи и Софија“. Понатаму, биографијата изобилува со фактографски податоци за неговиот живот, но содржи, исто така, и детални описи за страданијата што ги претрпувал од турските власти и од локални турски и арнаутски одметници, кои во неколку наврати сакале да го убијат.
Податоците од автобиографијата ќе влезат и во Житието на Преподобниот Јоаникиј, чиешто составување е веќе во тек. Истовремено со Житието, во тек е и пишувањето на неговото богослужбено последование, од познатиот химнограф на Великата Христова Црква во Константинопол, јеромонахот Атанасиј Симонопетриски.
Прославувањето на Преподобниот Јоаникиј Ракотински и неговото впишување во Диптихот на Светиите е предвидено за следната година.
********************************************
Виктор Лега
Дали секој апсурд е апсурден?
Картагинскиот богослов Тертулијан го изрекол општо познатиот парадокс: „Верувам, бидејќи е апсурдно“. Овие зборови многу често се ползувани од нашите противници – луѓето кои не веруваат: како да спориме со верниците, тврдат тие, кога тие сами чесно си признаваат дека нивната вера е апсурдна, дека тие можат да веруваат во што било, да поверуваат во што било: во кружен квадрат, во чоколаден петел, во чајник што се врти околу сонцето (значаен пример на англискиот математичар и философ Б. Расел)… и уште во што ли не.
Но тврдењето на Тертулијан никако не е поврзано со тоа дека може да се верува во што било. Тертулијан се вознемирил од учењето на неговите современици еретици – гностици, кои барале Евангелието да се сфаќа алегориски, кои не верувале во вистинитоста на евангелските собитија, почнувајќи од безгрешното зачнување на Спасителот и завршувајќи со Воскресението и Вознесението на Господ наш Исус Христос. Тие велеле: „Тоа не може да биде, тоа се само некои алегориски слики, кои треба да се протолкуваат со помош на философијата“. Не, – инсистира Тертулијан – тоа навистина било, тоа се сѐ реални историски факти. Тие се покажуваат апсурдни од гледна точка на нашиот свет, но од гледна точка на божествениот свет, сѐ е поинаку. Нема смрт. За Бога сѐ е возможно. И кога ние читаме за Воскресението и Вознесението на Христос Богочовекот, во тоа ние треба вистински да поверуваме. Но, безусловно, човекот не може и не треба да верува во секакво апсурдно тврдење.
Меѓу верата и разумот има далеку покомплексни и потесни односи отколку што ни се чини на прв поглед. За тоа пишувале и богословите. Така, уште Блажени Августин, кого претходно го спомнавме, велел: „Не само што верувам за да сфатам, туку и сфаќам за да верувам“. Бидејќи ние нема да поверуваме во секаква глупост. Ние не веруваме дека квадратот е кружен, ние не веруваме во чоколадниот петел на некоја икс планета – исто така еден од омилените аргументи на современите атеисти. Ние веруваме само во тоа што може да ја помине нашата проверка со разумот. Ние веруваме во Бога, затоа што верата во Бога до одреден степен е разумна. Токму затоа и „сфаќам, за да верувам и верувам за да сфатам“, како што велел Блажени Августин.
**********************************************
Слово на Архимандрит Партениј изговорено на Вечерната богослужба
спроти празникот Рождество на Пресвета Богородица, во храмот во с. Ростуше
8 / 21 септември 2016 лето Господово
Мили мои браќа и сестри, монаси и монахињи, особено драги мои ростушани и сите вие што потекнувате од овие славни краишта, би сакал најнапред радосно да ве поздравам на денешниот наш убав празник, Рождеството на Пресвета Богородица.
Оваа благодатна Вечерна богослужба, додека ги слушав така боговдахновено склопените празнични стихови, се потсетив на разговорот што пред некој ден го водев со еден млад човек, во врска со огромната Божја љубов, милост… и особено за Неговото трпение. Почнав да му раскажувам за универзумот, за тоа колку прекрасно и мистично е создаден, за Бог како апсолутен премудар Создател, Кој чудесно го осмислил целиот овој свет. Сè што постои, вклучувајќи нè и нас, луѓето, е целосно Негова креација, Негов проект, да се изразам на современ јазик. И додадов како сѐ во Вселената беспрекорно функционира, колку повеќе науката открива за неа, толку позачуден и повосхитен стои човекот пред тие откритија. Во целиот тој проект, Бог со најголема љубов го создаде човекот и тоа особено се согледува во слободната волја што Он му ја подари. И токму со таа слободна волја човекот го прифати гревот, се оддалечи од својот Творец, нарушувајќи ја така хармонијата во Вселената. Наместо да живеат во Божествена симфонија со созданието, во непрестајно општење со Бога и во меѓусебна љубов, луѓето се исполнија со непотребна омраза, станаа крајно нетрпеливи едни кон други, и со тоа Го нажалија безмерно преблагиот Господ. Човекот го претвори светот во едно траурно место на насилие, ужас и безнадежност.
И сега, ако размислуваме по човечки, секој човек, кога ќе види дека проектот што го беше добро замислил не се одвива како што треба, туку се расипал и отишол во сосема погрешен правец од првобитната замисла, тој едноставно би го затворил, сосема би го поништил. Навистина така би направил секој човек, но не и трпеливиот и полн со љубов Бог. А Он би можел толку лесно да пресече, едноставно да рече: „Еве овој проект веќе воопшто не чини, човекот неповратно се расипа“, и Својот проект, човекот и целата Вселена да ги стутка како лист хартија, засекогаш да ги фрли. Но, трпеливиот Креатор на овој свет, полниот со љубов Бог никогаш не сака да уништува. Он не би го уништил Својот возљубен проект, човекот, иако тој, рековме по своја сопствена волја се расипува. Зошто? Бидејќи нашиот Бог не е само обичен Креатор, Некој Којшто само нѐ конструирал, како, на пример, конструкторот на некоја машина, туку, пред сѐ, Он е наш Татко Кој премногу нѐ љуби. Неговата љубов кон човекот е неспоредлива, секако поголема и од татковската и мајчинската земна љубов, таа е Божествена, и за нас луѓето надразумна. Пред малку силно ме трогна малечкото детенце Марко, кога радосно пристапи да ја запали својата свеќичка, зрачејќи целото со детска невиност и чистота. И се запрашав: кога ние како грешни луѓе умееме да гледаме со таква милост кон чистата детска душа, тогаш со колку ли неспоредливо поголема љубов и нежност гледа небесниот Отец на нас, Своите деца! Зар Он би можел да ја уништи својата рожба – човекот, која ја создал со таква убавина и чистота? Се разбира не, па макар и колку таа да се расипала. Напротив, и кога човекот се оддалечи од Неговата татковска љубов, Он правеше сè за повторно да го приведе кон чистотата и радоста, кон синовското општење со Него. Најпосле го направи и најголемото нешто – Самиот стана човек. Гледајте, наместо да го уништи човекот кој своеволно се отуѓил од Него, Бог доаѓа да го спаси и станува Човек со посредство на онаа таинствена и од векови пророкувана скала и врата, преку која Бог слезе од небото, влезе во светот и нè удостои со голема милост – Пресвета Богородица.
Ете, пред малку кога се читаа извадоци од Стариот Завет предвидени токму за овој празник, чувме за сонот на Јаков, еден од големите старозаветни Патријарси. Имено, тој заспал во земјата Харан и видел сон: скала стои на земјата, а со врвот допира до небото, и Ангели Божји се качуваа по неа и слегуваа (Битие 28,12). Тогаш Јаков добил ветување од Бога дека земјата на која спие ќе му ја даде на потомството негово, и ќе го умножи и преумножи како песокот на земјата. Со тоа всушност Бог сакал да му навести на Јаков дека тој ќе биде татко на многу народи, но не според крвното сродство, туку по верата. Така било и со Авраам, и со сите Праотци од чиишто потомци произлегла Пресветата Мајка Божја. Заради сите тие праведници коишто Му благоугодиле, заради нивната силна вера, Бог ја излеал Својата огромна милост, слегувајќи на земјата, како по скала, кога се исполнило времето, преку најчистата Приснодева Марија, чиешто рождество денес го славиме. Таа е скалата што Јаков ја видел на сон. Преку неа надвремениот и недостижен Бог влезе во временската историја како човек. А дојде така смирено, како човек, за да не ја повреди нашата слободна волја, што, повторно, Он ни ја дал. Да дејствуваше Бог поинаку, ќе беше невозможно спасението на човекот, но Он се уподоби на нас во сѐ освен во гревот, и без никаква повреда на нашата слобода, ни остави најблескав пример за единствениот вистински пат. Сега, нам само ни останува по слободна волја да избереме: ќе тргнеме ли по Него, по Светлината и Животот, или ќе останеме во мракот и смртната сенка. А, Богородица е скалата поставена на тој пат преку чие посредништво полесно стигнуваме до Бога.
Сите лоши вести што во последно време редовно ги слушаме – гласовите за војни, епидемии, природни катастрофи, постојано повторуваниот збор ’тероризам‘ – сето тоа се знаци дека несомнено човекот повторно и самоволно значително се оддалечил од својот Создател, од Христа. Зашто она што човекот го живее денес не е патот што му го покажа Христос, кога дојде на земјата за да му отвори на човекот пристап кон небото. Неговото Евангелие не нѐ учи на војни, туку учи за Божествените љубов и мир. Он зборуваше за прошка и дава прошка. Он зборуваше за милост и дава милост. Неговата љубов и милост се бесконечни. Он ја промени суровоста на Стариот Завет кога во Јудејскиот закон било дозволено, според човечки мерила, а по Божјо допуштение за да се зачува вистината, да се убива во името на Бога. Но помина сенката на законот и дојде благодатта. Сега веќе во Новиот Завет не смее да се убива во ничие име. Веќе не се дозволува одмазда дури ни во името на нашиот ближен, ни во името на нашиот народ, доколку му е направена некаква неправда. Во Новиот Завет, Христос, Распнатиот на Голгота заради нас и Воскреснатиот во слава, од нас бара само да проштеваме. И токму по тоа се познава дека Он е единствениот пат, вистина и живот за овој свет. Доколку човештвото го избере тој пат, тогаш светот нема да изгледа вака страшно како денес.
Меѓутоа, во секое време Бог си остава Свои слуги, Свои избраници, да ја објавуваат Неговата волја. Еве, и во овој крај, кога многумина логично мислеа дека Христијанството е на залез, Бог повторно духовно ни го издигна Бигорскиот Манастир. И сè што станува со и околу Манастирот, не е случајно. Дури и преку пожарот што, по Негово допуштение, се случи пред седум години, Бог ни покажа дека и денес на нашиот народ, исто како и на нашите предци, му влева вера и сила да ја подигне православната Светиња, да ја обнови во полн сјај и повторно да Му ја подари Нему. Господ не само што материјално го изгради манастирот, туку, што е неспоредливо поважно, духовно го издигна и претвори во пристаниште за верните. Зашто, не градбите, туку монасите се тие што го прават манастирот. Еве и овој храм на Пресвета Богородица, изграден на врвот од оваа прекрасна височинка, е плод на верата на нашиот народ и на возобновеното монаштво. Сето ова е знак, Божји показател, дека, доколку сме со Него, нема што не би можеле да направиме во слава Негова. Токму поради тоа, бивајќи со Него, не смееме никогаш да очајуваме, зашто ако е Бог со нас никој не може да биде против нас, како што се вели во едно древно пророштво од Стариот Завет: Здружувајте се, народи, но ќе бидете уништени… Вооружувајте се, но ќе бидете победени… Кројте заговори, но тие ќе се рушат, говорете збор, но тој нема да се исполни, зашто со нас е Бог! (Иса. 8,9-10)
Богородица да нè чува сите, да ни го чува Христијанството овде и во целиот свет. Амин!
******************************************************
Слово на Архимандрит Партениј изговорено на Светата Литургија
во храмот посветен на Рождеството Богородично во с. Ростуше
8 / 21 септември 2016 лето Господово
Мили мои, нека Пресвета Богородица, чиешто Раѓање сега со радост го славиме, биде со сите нас, нека нè чува и благословува!
Денес во Евангелието чувме една силна восхвала за Царицата небесна, изречена од некоја жена којашто Го слушала Спасителот Господ Исус Христос како зборува. Имено, кога Он според Својот обичај го поучувал народот и го сеел семето на Својата спасителна наука, една жена Му довикнала: Блажена е утробата што Те носела, и градите од кои си се хранел (Лука 11,27). И навистина, блажена и преблажена е утробата на Пречистата Богомајка, бидејќи Таа Го донесе Синот Божји на земјата, ги донесе спасението и радоста на целиот свет. Оваа нејзина, единствена и во целата историја на човештвото највозвишена улога е прекрасно изразена и во зборовите на отпустителниот тропар на денешниот празник, во кој се вели: „Раѓањето Твое, Богородице, радост ѝ возвести на целата вселена“. Таа радост се состои во тоа што преку доаѓањето од Приснодева Марија, Бог со љубовна прегратка го прегрна сиот свет.
Божјата љубовна прегратка не беше само еден моментен чин, туку нешто што постојано трае. На секоја Света Литургија, вклучувајќи ја, секако, и оваа на која молитвено се собравме сега, добриот Бог татковски нè прегрнува. Он затоа и дојде меѓу нас, страдаше, поднесе исмевање, се распна, воскресна и се вознесе на небесата, за да го изврши спасителниот Домострој за човештвото, прегрнувајќи го секој човек, кој со добра волја пристапува кон Него. Мошне добро црковниот поет напишал дека раѓањето на Богородица ѝ возвести радост на целата вселена. Оти сè што е поврзано со Спасителната Личност на Господ Исус Христос е од суштествена важност и за секој одделен човек, за сиот свет, за целокупната вселена. Човекот и светот немаат друг избавител од пропадливоста и смртта, освен Богочовекот Христос, и нема друго име со кое човештвото би можело да се спаси, освен Христовото. Преку крстната саможртва на Голгота и преку тридневното Воскресение, најјасно се покажа дека Бог е Татко на човекот, дека Бог во суштина е љубов, како што најдобро посведочил Свети Јован Богослов во Евангелието (1. Јован 4,8).
Вчера во посета на нашите два манастири беше дојден еден наш многу драг отец и духовник. Разговаравме за Бог како љубов и дека тоа најсилно се чувствува на Светата Литургија, кога, рековме, Бог нè прегрнува со Својата љубвеобилна прегратка. Па заклучивме дека после секоја Света Литургија, излегувајќи од храмот, вистинскиот верник, кој искрено го отворил своето срце за Христа, е преисполнет со љубов и му доаѓа таков силен наплив да го прегрне целиот свет. Значи, секој посветен Христијанин, одејќи на Литургија и соединувајќи се со Бога, и самиот станува љубов, се исполнува со благодатната Божествена енергија што сака на сите да им ја пренесе. Меѓутоа, во продолжение, со духовникот се чудевме како е можно, некои луѓе, припадници на извесни верувања и религии, излегувајќи од молитва, особено тогаш да стануваат толку агресивни, исполнети со омраза, што им доаѓа импулс да војуваат и, најстрашно – да убиваат во името на Бога! Замислете, желни се со крв да Го одмаздуваат Бога! Се запрашавме: зарем треба ние луѓето да Го одмаздуваме Бога!? Зар Бог, како семоќен, не може да се одмазди Самиот за Себе ако е потребно? Навистина, нема поголемо безумие од тоа човек да Го одмаздува Бога и да убива во името Негово, мислејќи дека прави нешто многу добро. Впрочем, и Самиот наш Спасител предвестил за појавата на овие самозамислени „верници“: Ќе настапи време кога секој што ќе ве убие, ќе мисли дека на Бога Му принесува служба (Јован 16,2).
Но, ние Христијаните знаеме дека Бог е љубов, дека Он го љуби секого од нас пооделно и дека од љубов за грешниците дојде среде нас. И во Своите најголеми страданија и маки, кога висеше на крстот, Он не бараше одмазда, туку оттаму извика: Отче, прости им, зашто не знаат што прават (Лука 23,34). Значи, Бог едноставно е љубов и затоа одлика на секој верник треба да биде токму љубовта.
Света должност имаме ние Христијаните да се трудиме што повеќе да се доближуваме до Бога. Да учиме и да ги разбираме светите и Божествени нешта, како што е, најнапред, Светата Литургија, каде што, ќе повторам, Бог нè прегрнува, и каде што се исполнуваме со Божествена енергија, со која ќе можеме и други да просветлиме и озариме. Денес светот е ваков каков што е, само поради тоа што Христијаните се оддалечиле од Бога. Гледаме, Европа кон која така романтично се стремиме, веќе сосема се оддалечила од Бога. Во лицето на европската „слободна“ и т.н. „постхристијанска“ заедница, на човештвото повторно му се сервира едно декадентно општество и тоталитарно уредување, што, секако, е уште еден страшен експеримент, кој после него со сигурност, верувајте, ќе остави голема пустош по душите на луѓето. Европа сега е во голема криза, но нејзината криза не е само од економски карактер, туку, пред сè, од духовен и морален. Зашто, како резултат на духовната криза настана и економската, а потоа и мигрантската – новиот Атила за Европа, кој веќе започна да тропа на вратите од стариот Рим. Затоа, ние не смееме да дозволиме некој да си прави експерименти со нашиот народ и со тоа повторно, како и во претходното безбожно општество, да доживееме духовен пад и пропаст. Нашите благочестиви предци оделе по единствениот вистински пат. И ние денес треба да го следиме нивниот пример.
А дека Христос е единствениот пат, немаме потреба ниту некој да ни кажува, ни ние некому да докажуваме. Сосема доволен доказ за тоа е целата историја на човештвото. Само преку Христа човекот стана повторно човек. Ете, и во нашиот манастир постојано гледаме како луѓе, исповредени од празнотијата на овој свет, духовно опустошени и мртви, кога ќе се допрат до Христа, се преобразуваат, воскреснуваат. Биваат пресреќни и велат: „Христос е единственото нешто што ни е вистински потребно“. Потоа, тие луѓе, духовно преобразени и воскреснати, стануваат проповедници на Божјото Евангелие, возвестители на радоста во Христа.
Особено се радувам што денес нашата Богородица нè собра заедно со вас, мештаните, во овој прекрасен нејзин храм, кој со голема љубов го градевме. Гледајќи го него вчера и денес, постојано ми навираат благодарствени солзи, што Бог нè удостојува со толку чудесни дела. Сите овие градби што ги направивме за слава Божја, се непосредна последица на духовната градба, која е и најважна. Да немаше духовно ѕидање и градење во Бигорскиот Манастир, со браќата монаси и сестрите монахињи од Рајчичкиот манастир, сигурно Господ не ќе благоизволеше да ги имаме и овие материјални градби. Сетете се само, пред да започне таа духовна градба, како изгледаа зградите на нашите манастири. Запустени, полуурнати, пропаднати… Особено Манастирот во Рајчица, кој беше обична штала за стока, а денес толку убаво се возвишува и проширува. И овој храм беше, исто така, полураспаднат. Но гледате, доколку духовно се градиме и богатиме, тогаш Бог ќе нè издигнува и возобновува во секој поглед; ќе ги обновува и гради нашите светињи, ќе ги пази нашите градови и села, ќе ни ја чува државата. Затоа, ве молам особено вас, Христијаните од Ростуше, повеќе да ги посетувате светите богослужби, да брзате во пресрет на Божествените прегратки.
Пресвета Богородица да нè благослови сите!
************************************************************
Прославен празникот „Рождество на Пресвета Богородица“ во храмот во село Ростуше
21 септември 2016 лето Господово
Од Ана денес изникна цвет, билка од Бога дадена – Богородица, на луѓето спасение, зашто од неа надумно се роди Создателот, Кој, како добар, со Својата добрина ја очистува Адамовата нечистотија
(Стихира на Господи повикав, на Мала Вечерна)
Денес Црквата нѐ повикува да го славиме новиот живот. Денес тајната на Божјата љубов за нас и за сета твар се открива во Рождеството Богородично. Денес се придружуваме кон хорот на Светиите, Ангелите и Архангелите, славејќи го чедото на Јоаким и Ана, преку кое се овоплотува и доаѓа при нас Спасението на светот. Да се радуваме затоа денес со силна вера и неискажлива радост, за раѓањето на оваа чиста рожба во која се собрала сета духовна убавина, добрина, хармонија и совршенство, сите вистински украси на возвишената човечка природа. Таа е наша непосрамена надеж; милостиво ги одвраќа од нас темните облаци на Божјиот праведен гнев, ни го отвора древниот Рај со своето моќно застапништво; ги крепи благоверните народи и држави, и ги запазува непоклатни во вековите. Ја спаси нашата земја илјадници пати, ја направи цврста, ја прослави, ја утврди и продолжува да ја чува, стоејќи како бедем исправен пред немирните бранови на безбожието кои се закануваат да нѐ потопат. И сѐ додека со надеж ги управуваме нашите очи кон нејзиниот благороден лик, молејќи ја да испроси милост за нас од Својот Син и Бог наш, знаеме дека злото нема да нѐ надвладее во веки.
Тоа спокојство, сигурност и увереност во молитвите на предобрата Богомајка и непресушната Божја љубов кон нас, просто зрачеше од секој богопросветлен зборна нашиот возљубен старец архимандрит Партениј, со кои тој на празничната вечерна богослужба во спомен на чесното раѓање на Пресвета Дева, ги вдахнови со уште посилна љубов душите на присутните во Ростушкиот Богородичен храм.
Необично зрачеше и Ростушкиот храм следното утро, кој со своето белило како да ја отсликуваше светлозрачната и пречиста душа на Богомајката, додека милозвучно одѕвонуваа прозбите и стиховите од празничната Литургија во нејзина чест. И повторно умилителната беседа на нашиот Старец за честа на Богомајката и за Литургијата како Божја прегратка, татковски ги погали нашите души.
***************************************************
Митрополит Струмички Наум
Пресвета Богородице, спаси нѐ!
Севкупниот Домострој на нашето спасение е дело на нашиот Бог – Света Троица, од Отецот, низ Синот, во Светиот Дух. Овој Домострој е Христоцентричен (исто како и нашиот живот во Црквата) поради воплотувањето на Синот Божји од Дева Марија и Светиот Дух, Кој стана и Човек – Богочовек, како и поради сето она што Он го направи за нас и нашето спасение. При сето ова, најбитно за нас е дека човечката природа, воипостазирана (прифатена) и обожена во Синот Божји – Исус Христос, не е потисната од Неговата Божествена природа, туку напротив, Бог преку обожението го гарантира нејзиното сопствено човечко совршенство и полнота, како и нејзината едносушност со севкупниот човечки род.
Обожението на човековата природа во Синот Божји – Богочовекот Исус Христос, е основа на обожението на секој човек кој тоа го сака, во Црквата како Тело Негово – со учество во нејзините свети Тајни и Добродетели. Треба да го знаеме и тоа: иако велиме дека, во процесот на обожението, нашата и Божјата природа заемно се проникнуваат, ние сепак знаеме дека проникнувањето бива од страна на Бог, Кој со Своите несоздадени енергии ја проникнува и обожува човечката природа. Затоа Бог е единствениот наш Спасител и никој друг. Човек не може да спаси човек.
Но, битен е и начинот на нашето спасение. Нас не би нѐ спасил Богочовекот Исус Христос доколку после целиот Домострој на нашето спасение само се вознел на небесата и седнал оддесно на Отецот, во тело, туку Он нѐ спасува, како што веќе спомнавме, во Црквата како Тајна на Неговото Тело, чија Глава е Он, а ние – органски делови на тоа Тело кои ја содржат целината. Сето тоа, пак, ни го овозможува своеволното симнување на Светиот Дух Господ врз Неговите ученици – посебно врз Апостолите, кои први го сочинуваат тоа Тело. Ова е јасно.
Секогаш треба да се внимава на сотириолошките (спасителните) последици на она што се тврди во теологијата. На пример, дали погоре реченото го нарушува основниот православен принцип на Божјата и човечката слободна синергија во Црквата? Односно, дали ја нарушува нашата Боголикост, нашата слобода? Одговорот е – не! Точно е дека Бог сѐ направи – за нас и наше спасение, но ништо од тоа што го направи не ќе беше возможно без Нејзиното „да“, без Нејзината согласност. Ова тврдење го отвора прашањето и за местото и улогата на Пресвета Богородица во процесот на нашето спасение. Секако, нашето спасение не е можно и без нашата лична и слободна согласност, колку и да сакаат Бог и Богородица да нѐ спасат, но тоа е друга тема.
Секогашдева Марија зачнала Ипостас (Личност) – на Синот Божји, сочинета од две природи, Божја и човечка. Пресвета Богородица и Секогашдева Марија раѓа токму ваква Ипостас, во нејзината нова состојба на сложеност. Богочовекот Исус Христос е единствен субјект на раѓањето – се раѓа Некој, а не нешто. Не постојат два сина, туку само две раѓања на истиот Син. Едното – предвечно и бестелесно од Отецот, како начин на постоење; другото – од Пресвета Богородица, во тело и во време. Оттука произлегува и вистинитоста и значењето на името Богородица. Ова име ја содржи целата тајна на Домостројот на нашето спасение – ако мајката, од човечки род, е Богородица, тоа е затоа што Нејзиниот Син е сигурно Бог и сигурно Човек. Одбивањето да ја наречеме Секогашдева Марија – Мајка Божја, и одбивањето да ја почитуваме правилно, значи отфрлање на тајната на воплотувањето – и на сите последици од него. Меѓу кои и нашето спасение.
Од погоре напишаново гледаме дека местото и улогата на Пресвета Богородица во Тајната на нашето спасение е толку битна што кога би се обиделе мисловно да Ја изоставиме Богородица од Црквата, како Богочовечки организам во кој се спасуваме, ќе видиме дека ништо нема да остане од него и од нашето спасение. Истово не важи за кој било друг човек или ангел, не важи за никој создаден.
Какво тоа место и улога, преку својот слободен и љубовен подвиг, си обезбеди Пресвета Богородица во Божјиот Домострој на нашето спасение? Прво, Она стана нашиот единствен совршен дар на Бог; второ, нашата слободна и љубовна синергија со Бог совршено се оствари во Неа; трето, со Нејзиното „да“ на Бог го овозможи и нашето спасение; четврто, Светиот Дух Господ само поради Неа се симна меѓу нас; петто, Нејзината позиција како Богородица е таква што само преку Неа го добивме на дар нашиот Спасител – Богочовекот Исус Христос, како и секој совршен дар Божји потребен за наше спасение, но и секој наш дар за Бог, Он само преку Неа го прима; шесто, ние сме Нејзино тело и крв, односно Христови браќа по благодат, и Нејзини и деца Божји; и седмо, Она е Негова Мајка, Која Он заповедал да се почитува, а најголем израз на тоа почитување е Неговата љубов кон Неа, односно Неговото послушание кон Неа, итн. Затоа и веруваме дека ако и најголемиот грешник (Нејзино дете) искрено Ѝ побара да го спаси, ќе биде спасен поради Нејзиното барање пред Христос Бог.
Оваа наша доверба кон Богородица, како што видовме и како што знаеме, е поткрепена од севкупното Предание на Црквата, покрај догматското, и од Житијата на светиите (колку само примери во нив може да најдеме), делата на светите Отци, животниот опит, како и богослужбената пракса на Црквата насекаде во светот, на Света Гора и кај нас.
Вообичаено кон Бог се обраќаме со зборовите – помилуј ме, како единствен нормален однос меѓу создадените и Несоздадениот; и илјадници маки да претрпиме, во Негова слава, не нѐ прават достојни за спасение – само Неговата милост нѐ спасува. Вообичаено кон светителите Божји се обраќаме со молитвата – моли Го Бог за нас! Само кон Богородица, во свеста и совеста на Црквата, а поради Нејзиното посебно место како Мајка Божја, вообичаено и благочестиво останало да Ѝ се обраќаме со зборовите – спаси нѐ! Кога и каде се обраќаме, веќе не е битно.
Ова е пример за целовито гледање на светото Предание, а не парцијално – за што говоревме во минатата беседа. Ова е дело на Духот што оживува, а не на словото што убива. Нема благочестива негациска споредба меѓу двајца кои еден без друг не би биле тоа што се – меѓу Богочовекот Христос и Неговата Мајка, Богородица. Битно е Кој нѐ спасува, но битен е и начинот на нашето спасение. Христос е Љубов, но и Пат.
Пресвета Богородице, откако веќе единствената Ти овозможи спасението да е достапно за сите нас, сега и спаси нѐ – без Тебе изгубените! И прости…
*******************************************************
За значењето на празникот Крстовден
Историја на празникот
Празникот „Крстовден“, еден од најголемите празници на Православната Црква, со векови ги собира архиереите, сиот свештенички и свештено-монашки клир на средината од храмот, каде се издигнува најважното знамение за христијанскиот род – Крстот. Овој настан, Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст, е празник на победата на христијанството над сите царства, култури и цивилизации, празник на христијанското општество кое опстојува низ вековите благодарение на непобедливата сила на Крстот, празник чија благодатна утеха ги поткрепува сите христијани, кои и денес поднесуваат прогони и страданија.
Овој празник е директно поврзан со два историски настани. Првиот се случил во IV век и зборува за чудесното пронаоѓање на Чесниот Крст на Господ Исус Христос од страна на светата царица Елена, мајката на светиот и благоверен цар Константин Велики. Вториот настан, пак, зборува за победата на византискиот цар Ираклиј над персискиот цар Хозрој во VII век. Во таа прилика Крстот бил вратен во Цариград, зашто претходно тој бил земен како плен од Ерусалим, тогаш кога градот бил освоен од Персијците.
Постојат факти што зборуваат дека христијаните почнале да го слават овој празник уште во IV век. Тоа ни го потврдуваат катихезите на св. Кирил Ерусалимски изречени во Црквата на Страдањето и Воскресението Христово, во кои постојат сведоштва дека Чесниот Крст се наоѓал и бил силно почитуван во Ерусалим и дека народот доаѓал и му се поклонувал. Важен факт е и врската во која се согледува хеортолошкиот принцип, во два последователни дена да се слават два настани, или евентуално две личности кои се во меѓусебна поврзаност со конкретните случувања. Во овој случај тоа е врската помеѓу два последователни настани. Првиот настан е осветувањето на црквата на Страдањето и Воскресението Христово, која била изградена врз гробот Господов, на Голгота, од страна царот Константин Велики и осветена на 13 септември 335 год, а вториот е пронаоѓањето на Чесниот Крст Господов од страна на царицата Елена.
Александриската хроника од VI век ни го изложува точниот ден и година на пронаоѓањето на Крстот Христов, а тоа е 14/27 септември 320 год., или, пак, во 317 година според хронографот Теофан Исповедник од IX век. Од мигот кога Чесното Дрво е пронајдено, во Ерусалим започнало да се слави ова неповторливо собитие, кое собирало мноштво поклоници од сите страни на светот, а во 522 година, на овој ден, пристигнала и св. Марија Египетска која токму во оваа прилика се покајала и го оставила развратниот живот. Во нејзиното житие се зборува за „Воздвижение“, како за празник кој одамна постои. Историчарот Созомен вели дека овој празник најпрвин имал локален карактер, односно се славел само во Ерусалим, но набрзо се проширил и во Цариград (V век), како што ни сведочи житието на св. Јован Златоуст, и во Сирија (VI век) според сведоштвото на Евагриј.
Службата за празникот можеме да ја следиме од Ерусалимскиот типик, од VII век, кој ни го изложува чинот на издигнување на Крстот и чинот на самата Литургија, без вечерната и утрената богослужба. Еден Грузиски споменик од VII – VIII век, т. е. ракопис од Публичната библиотека од збирката на еп. Порфириј од IX век, ни ја дава целата празнична богослужба.
Веднаш после пронаоѓањето на Чесниот Крст многу цркви и манастири посакале да имаат делче од него, па така негови делови биле распространети ширум православниот свет. Во нашата земја и Бигорскиот и Раичкиот манастир чуваат честица од оваа најскапоцена христијанска светиња, пред која доаѓа да се поклони големо мноштво народ, просејќи благослов и поткрепа за своите семејства, ближни, како и за својата татковина.
Литургиската порака на празникот „Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст“
Целиот богослужбен поредок на празникот Крстовден, изнесувањето на Чесниот Крст од олтарот, издигнувањето, поклонувањето и целивањето има за цел да нѐ воведе во собитијата поврзани со Христовото заминување на крстна смрт и Воскресението, потоа пронаоѓањето на крстот и неговото изнесување од земјата, издигнувањето и поклонението пред него. Химнографите, меѓу кои и св. Козма Мајумски, нѐ повикуваат духовно да се пренесеме и да станеме учесници во сите овие настани, мисловно да се искачиме на Голгота и со невидена ревност и вера да го побараме Крстот Христов, да се поклониме пред него и на сиот свет да му пренесеме порака дека Крстот на Распнатиот и Воскреснатиот е оружје на мирот, наша пофалба, наша утеха, сигурност и заштита, наше ослободување.
Ете, на утрената богослужба пееме катавасија во која си спомнуваме за настанот каде Бог преку Мојсеј, кој со своите раце го изобразил крстниот знак, го отворил Црвеното море и го ослободил Својот народ од ропството на фараонот. Христос, пак, го отвори Рајот со тоа што ги рашири рацете Свои на Крстот, ги собра околу Себе, ги прегрна и со Своето Воскресение ги ослободи луѓето од ропството на ѓаволот, од оковите на гревот и смртта. Царот Константин го зел крстното знамение во своите раце и со него извојувал победа над непријателот, и на Римската Империја, на верниот народ христијански му донел слобода од тиранинот. Царицата Елена го пронашла Чесното Крсно Дрво, на кое многумина се поклониле и добиле ослободување од разните духовни и телесни страданија. Силата на Крстот ја ослободила Византиската Империја од Персиското ропство и му донела победа на царот Ираклиј; тој, пак, откако го вратил Крстот Господов од пленство, со него торжествено влегол во Цариград, а подоцна смирено искачувајќи се на Ерусалимската Голгота, го вратил во храмот на Воскресението.
Непоколебливата надеж во ослободувањето преку верата во Крстот и Воскресението, била причина и нашите предци да издржат во тешките страданија низ вековите. Тие откако смирено го зеле, го подигнале својот крст и со тоа дале придонес во Божјото дело за утврдување и закрепнување на нашата земја врз каменот на подвизите и молитвите издигнати кон Бога, на крвта и жртвите принесени на олтарот за нејзината слобода. Нашата татковина е украсена со светињи, како небото со ѕвезди, закитена со праведници, маченици, новомаченици, учители, преродбеници, кои силно озарени од светлината на Христовото Воскресение, се покажаа како вистински проповедници и поттикнувачи на слободољубивиот и национален дух на нашиот народ.
Нема воскресение без распетие, велат боговдахновените отци, а ние денес го живееме воскресението, на кое му претходело распетието на нашите татковци и дедовци. На крстот денес му се потсмеваат, се одрекуваат од него, но луѓето забораваат какви придобивки тој им донесе и во каква слобода живеат заради верата во него. Должни сме и ние да дадеме свој личен придонес на олтарот за духовната слобода на нашиот народ, за слободата од разорителниот дух во кој сега живееме. Затоа да ги приклониме главите во подножјето на Крстот Христов и да принесеме плодови на покајание; од ден на ден да растеме духовно во христијански преобразени и подобри личности, корисни за општеството. Денес не постои човек што не страда, што нема грижи, што не претрпува болка и тага. Но според зборовите на еден Светогорски Старец, Бог ни ја упатува својата благодатна утеха и како да ни вели: „Тука сум Јас, додека си мислиш дека си се сретнал со болката, всушност се среќаваш со Мене“.
Затоа да го пронајдеме, подигнеме, целиваме и прегрнеме крстот во нашиот живот, па тој да стане извор на нашата секојдневна утеха, радост и сила. Преку него да стекнеме близина со Бога… Тогаш ќе се случи нашето сопствено духовно воскресение.
*************************************
Предание за празникот Крстовден
Првиот настан поврзан со славењето на празникот „Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст“ е следниот:
До IV век, Црквата не знаела каде се наоѓа Чесниот и Животворен Крст Господов зашто после распетието тој не бил сочуван. Кога Тит го зазел Ерусалим, тлото на градот било изменето и покриено со земја и затоа било многу тешко да се најдат местата кои биле поврзани со земниот живот на Господ Исус Христос. Пронаоѓањето на Крстот ѝ се припишува на царицата Елена, мајката на царот Константин. Историчарот Евсевиј во своето дело за животот на Константин, зборува за видението кое царот го имал пред битката со Максенциј во 312 година. Благоверниот цар, на пладне, го видел на небото изобразен крстниот знак, кој сјаел со неискажлива светлина и на кој пишувало „Со ова ќе победиш“ . Идната ноќ, на царот му се појавил Самиот Спасител со истото знамение што царот го видел минатиот ден на небото и му заповедал да направи сличен таков знак, кој спасоносно ќе ја предводи војската и со кој ќе ги победува непријателите (станува збор за Христограмот). Константин ја извојувал победата над Максенциј и со Христограмот победоносно влегол во Рим, кажувајќи му на израдуваниот народ дека тоа е спасоносниот знак кој е чувар на Римската Империја. Во спомен на чудесниот настан, на победата, и во слава на Христа Вистинскиот Бог, Константин си подигнал статуа на која тој во десната рака го држи крстот. На статуата имало натпис кој велел: „Со овој спасоносен знак, кој е сведоштво за вистинската храброст, го ослободив вашиот град од јаремот на тиранското владеење, на сенатот и народот римски им го вратив во слобода претходниот украс и сјај“. Тогаш е донесен и Миланскиот Едикт (313 год.), со кој на христијанството му се дало потполна слобода.
Светото Предание ни зборува за царицата Елена, која тргнала за Ерусалим со намера да го пронајде и да му се поклони на Крстот Христов. На Голгота таа пронашла многубожечки храм во чиишто темели се наоѓале трите крста: на Спасителот и на двајцата разбојници распнати заедно со Него од левата и десната страна. Но таа не знаела кој е Христовиот Крст бидејќи сите три крста биле идентични. Божјата промисла, сепак, не дозволила оваа најголема христијанска светиња да остане незабележана. Имено, во тој миг поминувала погребна поворка. Царицата Елена, силно уверена дека мртовецот ќе воскресне доколку се допре до Христовиот Крст, ја застанала поворката и го положила мртовецот на трите крста. По Божја промисла мртовецот воскреснал на третиот Крст. Мноштво народ се насобрал за да се поклони на Крстот Господов, а за да можат сите да го видат, Ерусалимскиот архиереј го издигнал на високо место, после што сите пееле „Господи помилуј“. Царицата Елена главниот дел од Чесното Дрво го оставила во Ерусалим во црквата на Воскресението, а еден дел му испратила на својот син, царот Константин, во престолнината на Римското царство. Во оваа прилика таа му ги испратила и клиновите со кои Господ бил прикован на Крстот.
Вториот настан, заради кој се слави празникот „Крстовден“ се случил за време на владеењето на царот Ираклиј (610 – 641). Во 614 год., Персијците го зазеле Ерусалим и од таму ги разграбале најголемите светињи, направиле страшно крвопролевање и оставиле невиден пустош. Меѓу светињите, тие од храмот на Воскресението го зеле и Чесниот Крст, кој бил во нивни раце 14 години. Житието, пак, на св. Атанасиј Персијанец (3 февруари) ни го дава податокот дека многу Персијци во тоа време ја примиле христијанската вера, зашто биле очевидци на многу чуда кои преку крстот се случувале пред нивните очи.
Царот Ираклиј многу пати правел безуспешни походи против Персијците, сѐ додека не ги победил во 627 год. Враќајќи се во Цариград, тој разбрал дека Хозрој бил убиен од сопствениот син и дека овој сега моли мир од Ираклиј. Од Персија Ираклиј го вратил Чесното Дрво најпрвин во Цариград, а потоа, откако извојувал победа во Сирија, го донел во Ерусалим. Преданието вели дека царот, облечен во царска одежда и со инсигнии на царско достоинство, на плеќите го носел Крстот од Елеонската Гора до подножјето на Голгота, каде невидлива сила го спречила да се искачи понатаму. Патријархот Захариј му рекол да ги симне од себеси царските инсигнии и бос со Крстот на плеќите да го однесе Крстот на Голгота, во храмот на Воскресението, каде што потоа е извршено издигнување и поклонение пред него. Крстот кратко време останал во Ерусалим, зашто Ираклиј во 638 год., го пренел повторно во Цариград, плашејќи се од тоа дека тешко ќе може да ја задржи Сирија која ја напаѓале Арапите. При ова пренесување од Ерусалим во Цариград, Патријархот Цариградски Сергиј го примил кај црквата „Влахерна“, после што во литија го однел во храмот „Св. Софија“, каде бил извршен обред на издигање на чесниот крст.
**********************************************
Честиците од Чесниот и Животворен Крст Господов
Парчето од Крстот Господов останало во храмот „Св. Софија“ во Константинопол до XII век, а потоа било пренесено. Едно, затоа што византиските цареви се плашеле тоа да остане во отворена и секому пристапна црква, каква што е „Св. Софија“, и второ, бидејќи чувствувале потреба да бидат што поблизу до него. Така Крстот бил однесен во црквата „Св. Богородица Фарска“, која се наоѓала во царскиот комплекс на зданија и цркви, од каде што според потребите на богослужението го изнесувале и носеле во други цркви, но секогаш повторно го враќале во царскиот двор. Се спомнуваат три делчиња од чесниот Крст во храмот „Св. Богородица Фарска“, чијашто ризница била најбогата со светињи. Чуварот на оваа ризница, Николај Месаритис, во 1200 година ги набројал драгоцените светињи кои оваа ризница ги чувала, но само неколку години подоцна (1204) истата била разграбана од страна на Латините при крстоносните походи. Најголем дел од реликвиите биле однесени на Запад.
Уште од времето на Византијците се знае дека честици од крстот биле разделувани низ разните цркви и манастири на Запад и Исток. Се спомнува дека тие делови биле чувани во посебни реликвијари од кои некои сè уште постојат. Овие реликвијари се познати како „Ставротеки“ или „Ксилотеки“, а биле уметнички дела изработени од познатите византиски кујунџии и емајлери, и украсени со скапоцени камења. Ставрoтеките претставуваат една од најзначајните византиски дела и најрепрезентативни споменици од царската византиска уметност. Кога византискиот цар одел во војна, еден од неговите повисоки функционери одел напред носејќи на својот врат ставротека.
Денес честица од Чесниот и Животворен Крст се чува во многу цркви и манастири ширум светот. Поголемо парче од Крстот се наоѓа во манастирот Кутлумуш на Света Гора. Впрочем, според зборовите на современиот Старец Емилијан Симонопетриски, на Света Гора „невозможно е во секој манастир да не ви ја изнесат за поклонение најдрагоцената светиња, дел од Дрвото на Чесниот Крст Господов“. Поголемо парче од Животворниот Крст има во Ерусалим во храмот на Воскресението, потоа во Шпанија во храмот „Санто Торибио де Лебана“, а помали честици има низ целиот христијански свет: низ Света Русија, Украина, Црна Гора, Грција, Грузија, Кипар, во Париз, Рим, Брисел, Венеција, Гент, како и во Германија, Австрија, Ерменија, Латвија итн.
Во нашата земја и Бигорскиот и Раичкиот манастир чуваат честица од оваа најскапоцена христијанска светиња, пред која доаѓа да се поклони големо мноштво народ, просејќи благослов и поткрепа за своите семејства, ближни, како и за својата татковина. Имено, во Бигорскиот манастир во XIX век познатиот ктитор и игумен Арсениј изработил кивот, во кој централно место зазема сребрениот позлатен крст, во чијашто внатрешност тој ја поставил честицата од Чесниот Крст донесена од Константинопол. Во манастирот, пак, во Рајчица оваа светиња е поставена внатре во иконата што го претставува празникот Крстовден, а која се наоѓа на левата страна во пределот на нартексот. На празникот Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст Господов – Крстовден, стариот сребрен крст од времето на игумен Арсениј во кој се наоѓа крстовидната честица, се вади од кивотот и се поставува во скапоцена филигранска ставротека со која на храмовата слава во Рајчица се извршува чинот на „Воздвижение на Крстот“. Во Бигорскиот манастир оваа традиција се практикува и во Крстопоклоната недела на Великиот Пост, како и на почетокот на Богородичниот Пост кога се слави споменот на Изнесувањето на Чесниот Крст и светите браќа Макавеи.
*******************************************
Сабота пред Воздвижение
Браќа, мудрост, пак проповедаме меѓу совршените, но не мудрост од овој век, ниту, пак, онаа на преодните господари од овој свет, туку ја проповедаме Божјата премудрост, тајна сокриена, која Бог ја предодредил уште пред вековите за наша слава, која никој од господарите на овој свет не ја познал; зашто, ако ја беа познале, тогаш немаше да Го распнат Господа на славата. Но, како што е напишано: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го сакаат.”
1Кор. 2,6-9
Кој милува татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој милува син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој не го земе крстот свој и не оди по Мене, не е достоен за Мене. Кој ќе ја запази душата своја, ќе ја загуби, а кој ќе ја загуби душата своја заради Мене, ќе ја зачува. Кој ве прима вас, Ме прима Мене; а кој Ме прима Мене, Го прима Оној што Ме пратил. Кој прима пророк во пророчко име, ќе добие пророчка награда; и кој прима праведник во праведничко име, ќе добие праведничка награда. И кој напои еден од овие мали само со чаша студена вода како Мој ученик, вистина ви велам, нема да ја загуби својата награда.” И кога ги заврши Исус овие заповеди кон дванаесетте Свои ученици, замина оттаму за да поучува и да проповеда по нивните градови.
Мт. 10,37-11,1
Што означува Воздвижението на Крстот?
Воздвижението на Крстот значи воздвижение на човекот, украсен со образот и подобието Господово, човекот кој живее во рајот во блажена и невина состојба. Спуштањето долу на Крстот го означува човекот оддаден на ѓаволски искушенија, човекот кој ги нарушува заповедите дадени од Господа, човекот кој би се спуштил и целосно би погинал, ако Христос, преку Своите страданија не го искупи сиот род човечки.
Браќа, секој човек, па и најблагочестивиот и најдобродетелниот, и оној кој поживеал најкратко, не бил без грев. Само колку пати, сетете се, сме ги погазиле ветувањата дадени при Крштението; колку пати преку покајание сме ја очистиле својата душа, и одново сме паднале, колку пати сме се дрзнале да се причестиме со Телото и Крвта Христови, со тоа страшно Таинство, и повторно сме паднале… И ни останало само да повикаме: „Господи помилуј! Господи помилуј!“
И блазе нам, ако во овој живот принесеме покајание, оти таму, зад гробот, невозможно е човек да се покае… тогаш сѐ ќе ни биде попусто. Да ревнуваме во принесувањето на покајание. Овој живот брзо минува, сѐ ќе помине – и младоста, и среќата, и радоста, а пред нас – зјае бездна. Затоа, да припаднеме пред Животворното Дрво на Крстот Христов, и од длабочините на душата да повикаме: „Господи помилуј! Господи помилуј! Господи помилуј!“
извадок од словото изречено во саботата пред Воздвижение, на Митрополит Трифун Туркестанов, викар на Московската Епархија
Извор: http://pravoslavie.mk/sabota-pred-vozdvizhenie/ .
***********************************
На вчерашната Света Литургија читав евангелски извадок кој завршува со зборовите: „Нема тајно, што не ќе стане јавно, ниту, пак, сокриено, што не ќе се разбере и излезе на видело. Па, пазете како слушате; зашто, кој има, ќе му се даде; а кој нема, ќе му се одземе и она, што мисли дека го има“ (Лк. 8:17-18)
Овие чудни зборови од Господ Исус Христос го засегаат познатото прашање: Да се има или да се биде? Значи, што може човек навистина да има и што значи; да мисли дека има нешто, а всушност – нема и како тоа ќе му биде одземено?
Човекот е создаден според образот Божји и е подобие на Бога. Идентитот на човекот е богообразен, а неговиот развој богоподобен. Тоа е човекот од библиски аспект. Тоа е неговата перспектива што му овозможува благобитие и вечнобитие. На образот Божји му е сродно само доброто и затоа само доброто и добродетелите можат да го проникнуваат човекот и да го збогатуваат со Божјата благодат.
„Човек сум и сѐ што е човечко не ми е туѓо.“ (Теренциј) Оваа изреката може да означува сочувствување со радостите и сострадување со несреќите на другите луѓе или пак, да биде цитирана како оправдување дека и нам не ни се туѓи човечките слабости и заблуди.
Надвор од библискиот контекст за богообразноста на човекот, под „сѐ што е човечко“ може да се подразбира сѐ што човек ќе посака, па и бесрамното, сѐ до нечовечкото. Тие зборови би можел да ги каже и самиот ѓавол, со оглед на тоа дека и тој има посебен афинитет кон човекот. Токму така ја парафразира изреката Достоевски: „Сатана сум и ништо човечко не ми е туѓо“ (Браќа Карамазови).
Злото и лошото во човекот како несвојствени, несродни, нечовечки, не може „да се имаат.“ Злото може само да паразитира на човекот и да го обезличува ликот, образот Божји во човекот. Лошо дело не може „да имаш“, но зло дело може да правиш и конечно, злото тебе ќе те има.
Вистински добро е она што нема да изгори во огнот на последниот ден. Сечие дело ќе излезе на видело, односно топлината на Божјата љубов ќе ја верифицира вистинската вредност на нашите остварувања. (1.Кор 3:13)
Вистинското добро во човекот е невидливо за самиот човек. Затоа е кажано: „Блажени се бедните по дух, зашто е нивно Царството Небесно.“ Ако го гледаме доброто во нас, под дејството на нашиот восхит од себе, тоа се расипува и гние. Така остануваме без доброто, без вредност во нас, но сепак, мислиме дека имаме. Всушност, колку повеќе човек е празен, толку е поисполнет со себе, толку е посуетен. Суета на црковнословенски значи: празнотија, сето она што нема вистинска вредност.
Еден светогорски старец вели дека сето она што го добиваме во животот, а не го прифаќаме како дар од Бога, е како собирање во ќесе кое еден ден ќе се скине. Само она што го стекнуваме со молитва и со благодарност кон Бога е сигурно и осигурено во ризницата на вечните вредности.
******************************************
Проф. Јован Фундулис
Пресвета Богородице спаси нè
Во последно време во Македонија некои личности кои иако немаат доволно богословско, или барем православно, познавање на тематиката, почнаа да објавуваат многу написи и да се вклучуваат во разговори чија тема е Пресвета Богородица и нејзината улога во спасението на човекот низ православното богослужение, а со тоа да внесуваат не мал, крајно непотребен смут помеѓу верните. Затоа наоѓаме за сходно, не да се мешаме со свои умувања, туку да го објавиме следниов текст на далекупрочуениот светски литургиолог и богослов, проф. Јован Фундулис. Тоа е дел од петтомната книга „Одговори на литургиски недоумици“, во која блаженоупокоениот професор дава одговори на неколку стотини прашања од областа на православното богослужение. Го објавуваме во целост, и покрај тоа што во неодамнешното минато беше веќе објавено на македонски јазик во неколку делови, бидејќи во многу наврати не беше доволно добро разбрано и вадено од контекст. Оставаме на читателите да го извлечат својот заклучок за тоа каква улога има Пресвета Богородица во нивниот живот и спасение.
– од Уредништвото
Прашање: Во текот на големата ектенија и малите ектении, кога свештеникот или ѓаконот велат: „Пресветата, пречиста…“, псалтите додаваат и пеат: „Пресвета Богородице, спаси нѐ“. Дали ова е правилно? Можеби е и догматски неумесно и поради тоа и во овој случај, како и во другите случаи, треба да се вели: „Пресвета Богородице, моли се за нас?“
Одговор: Ова прашање има два дела. Првиот се однесува на оправданоста на додавањето на „Пресвета Богородице, спаси нѐ“ во ектениите, а другиот на догматската точност на оваа фраза. Ќе започнеме од вториот дел, кој претставува предуслов, како што следи, за одговарање на првиот.
- „Пресвета Богородице, спаси нѐ“, што се пее, како што е познато, не само на ектениите, но и наместо (библиски) стих пред тропарите на богородичните канони, како и на повеќе други места, од многу псалти и свештеници кои богословствуваат се смета како догматски неточно и нешто што треба да се отфрли. Многумина го поправаат во „Пресвета Богородице, моли се за нас“. Така го слушаме и во одредени храмови и понекогаш и од преноси на радио станиците, особено на богослужбата на Акатистот во Великата Четириесетница. Аргументот е познат: спасението на луѓето им се дава само од Бога и од никој друг. И Он Самиот го вели тоа преку устата на пророкот Исаија: „Нема праведен и спасител освен Мене“ (Ис. 45,22). Христос е Спасителот, единствениот спасител на луѓето. И според зборовите на апостолот Петар: „под небото нема друго име дадено на луѓето, со кое би можеле да се спасиме (Дела 4,12). Напоредно на тоа и во иста смисла – значи не како спас од една опасност или од една потреба, како што денес обично го користиме зборот, но со посебната смисла за вечно спасение на душата на човекот – се користи глаголот „спасувам“ и зборот „спасение“ во самото Свето Писмо, не само во врска со Бога, или поточно, со Господа Исуса Христа, но и тогаш кога се работи за луѓе, апостоли, или верници, кои преку нивните молитви, или поучувања содејствуваат кон тоа да се спасат луѓето. Така, верната жена или верниот човек го спасува неверниот сопруг (1Кор. 7,16), апостолот Павле ги спасува оние што веруваат во неговата проповед (Рим 11,14 и 1Кор. 9,22), Тимотеј преку неговиот пример и учење ќе се спаси и самиот тој, како и „оние кои го слушаат“ (1Тим. 4,16), „оној што обрати грешник од лажливиот пат, спасува една душа од смрт“ (Јаков 5,20) и верните ќе ги спасат, „истргнувајќи ги од оган“ останатите луѓе (Јуда 22-23). Наведените библиски цитати не се спротивставени на првите. И повторно се подразбира дека спасението се дава само од Бога и само преку искупителното дело на Господа Исуса се спасуваат верните. Луѓето се орудија Божји и соучесници во делото на спасението. Тие преку слово, преку молитва или преку животот во Христа ги изградуваат светителите и ги прават чесни членови на таинственото Тело Христово, Кој е Глава и „спасител на телото“ (Еф. 5,23), односно Црквата. Вон оваа Црква, односно вон таинственото Христово Тело, не постои можност за спасение, според познатото отечко учење. Верните, пак, како членови на тоа Тело и причесници на Неговите благодатни енергии, и самите дејствуваат како „христоносци“ и „богоносци“ и спасуваат во Христа, изградувајќи и надградувајќи се еден со друг. Бидејќи преку смртта не се нарушува ова општење на таинственото тело, но сите се живи во Христа, претходно претставените и во Христа покојни верници продолжуваат да нѐ спасуваат преку нивните зборови запишани во свештените книги, преку нивниот пример кој се предлага за подражавање и, пред сѐ, преку нивните молитви и „делотворни“ молби кон Бога. Затоа и Црквата, не само што ги чита на верните поуките од светите и ги предлага за подражавање нивните дела и вера, но и трајно се повикува на нивните молитви и молења. Ако овие работи важат за светителите, многу повеќе важат за Пресвета Богородица, која единствена се удостои да стане Мајка Божја и на тој уникатен начин најнепосредно да содејствува во спасението на светот. Токму во оваа смисла се обраќаме кон неа, која секогаш живо и неуморно се моли за сите нас и, призивајќи ја нејзината помош, пееме „Пресвета Богородице, спаси нѐ“, што е, како што веќе видовме, согласно и со Светото Писмо, и со догматското учење на Црквата.
До истиот заклучок доаѓа и о. Епифаниј Теодоропулос во еден член насловен како Πρέπει νὰ ἀποβληθῇ τὸ ‘Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς’; (Треба ли да се отфрли ‘Пресвета Богородице, спаси нѐ’?), објавен во списанието «Ἐνορία» бр. 13 (1958) стр. 121-122: „Никако не е за отфрлање ‘Пресвета Богородице, спаси нѐ’, зашто, пеејќи и воспевајќи го тоа со усните и со срцето, не бараме од Пречистата Владичица да нѐ спаси со сопствена сила и власт и природно право, како што некои погрешно сфаќаат, но, користејќи се со својата безмерна мајчинска смелост кон Бога Словото, Кому Му позајми од сопственото тело, да придонесе со своите молитви за да го добиеме конечно спасението во Христа и да се избавиме од бесмртната смрт. Сходно на тоа… ова не се однесува на нешто друго освен на нејзините топли молитви, преку кои таа може да придонесе за добар напредок на нашето во Христа спасение.“ Слично на ова види и во посебните книги на професорот Јован Калогирос, Μαρία ἡ ἀειπάρθενος Θεοτόκος κατὰ τὴν ὀρθόδοξον πίστιν, Θεσσαλονίκη 1957, како и кај Мегас Фарантос Ἡ θέσις καὶ ἡ σημασία τῆς Θεοτόκου εἰς τὴν πίστιν καὶ εἰς τὴν ζωήν, «Θεολογία», 44 (1973), стр. 136-156.
Но, за да не се сфатат овие наши заклучоци како произволни, потребно е, за да ги поткрепиме, да направиме еден преглед на литургиските текстови на нашата Црква. Да почнеме од поновите типици. „Типикот на Великата Христова Црква“ (Г. Виолакис) во Протеоријата, §24, го предвидува пеењето на „Пресвета Богородице, спаси нѐ“ наместо стихот на библиските песни на богородичните тропари на каноните. Истото се однесува и на богородичните канони на богородичните празници (8 септември итн.) и на Осмогласникот. Врз основа на оваа уредба, „Пресвета Богородице, спаси нѐ“ се додава на тропарите од канонот на Акатистот и на молебните канони во Часословот во издание на Ἀποστολικὴ διακονία (Атина 1963, 1967). Истиот чин се пази и во манастирите на Света Гора. А сите знаеме колку монасите отсекогаш биле чувствителни по догматските прашања.
Но, да не се помисли дека воведувањето на овој стих настанало во вековите на религиозно незнаење. Го среќаваме како пропсалма на ирмосот од деветтата песна на канонот на Воздвижение на Чесниот Крст (Таинъ еси Богородице рай) во Атинскиот кодекс 2062, л. 95, од 14 век. Од постарата литургиска традиција, барем јас лично не познавам сведоштво за употребата на овој стих во погорните случаи. Но, тоа нема значение. Во многу тропари ја наоѓаме истата фраза, со истите или слични зборови. Ќе одбереме неколку од нив: во алфавитните тропари на Малиот водосвет, кои се јавуваат уште во ракописите од 12 век во истата форма како во денешните печатени требници, или пак, со мали измени, го наоѓаме повикот кон Богородица: „Ти, која си примила од ангелот ‘Радувај се’, спасувај ги оние што те величаат“, „Оживеј ме… спаси ме со твоите молитви“, „Ти, која Творецот… со твоите молитви спаси ги нашите души“, „Должно… со твоите молитви да се спасиме“, „ … спаси ме“, „Спаси ги сите со своите молитви…“, или „Спаси ги сите, Пресвета…“, или „Спаси, спаси…“, „Поштеди… и спаси нѐ…“, „Кои пееме… и спаси сепеана“. Слично на ова, но веројатно е многу постар богородичниот на утрената од Велики Петок „Неискажливо… Дево, спаси ги тие што те величаат“. Исто така, прастари се и тропарите од Осмогласникот, кои имаат слични изрази, од кои ги истакнуваме овие неколку: Глас 1 – „Обземени… повикуваме благодарствено: спаси нѐ…“, „Се обнови светот… на верните спасение“ (стиховни на малата вечерна во сабота, тропар 3 и 4), „Марие, чесно… зашто ти си спасение на грешните и помош и ги спасуваш твоите слуги“ (утрена во недела, втор седален), „Радост на небесните чинови… пречиста Дево, спаси нѐ“ (недела вечер, богородичен), „Посвета од светиите… Владичице на светот, спаси нѐ“ (стиховни на утрената во вторник). Глас 2 – „Во судниот час… Дево, ти викам… и спаси ме“ (стихира на вечерната во понеделник). Глас 4 – „Погледни на молењата… и спасение на душите наши“ (стиховни на вечерната во недела). Глас 7 – „Под твојот покров, Владичице… и спаси ги душите наши“ (стиховни на вечерната во сабота), „Ги надминуваш полковите… побрзај, спаси ме“ (стиховни на вечерната во недела). Глас 8 – „Во опасното море… Богородице, самата спаси ме со твоето благоутробие“ (вторник, втор седален). И неколку од богородичните празници: „По раѓањето… спаси го нашиот род“ (стихира на вечерната на 21 ноември), „Кога отиде… спаси ги душите наши“ (стиховни на 15 август), „Прими ги од нас… и која доделуваш спасение на душите“ (15 август, канон на Јован Дамаскин, деветта песна, тропар 3), „Радувај се, единствено спасение на луѓето“ (24 март, седма песна на канонот, тропар 2). И за крај, многу познатиот тропар: „Дверите на милосрдието отвори ни ги, благословена Богородице, да не загинеме ние што се надеваме на тебе, но преку тебе да се избавиме од беди, зашто ти си спасение на родот христијански“.
Но, често пати против химнографијата на нашата Црква се наведува аргументот дека во химните се содржат зборови кои се догматски неточни, зашто се работи за поетски дела, кои не се пишуваат за да ги изразат догмите, но за да ги пофалат свештените лица преку „поетска слобода“ со вообичаените и за надворешната поезија преувеличувања и слаткоречиви цветови. Но, ова прашање е дискутабилно: свештените химнографи истовремено беа и теолози и имаа свест за точноста на догмите и за строго литургискиот карактер на нивната поезија. И Црквата, која Го воспева Бога и ги велича своите светители, православно богослови и преку богослужењето ја изразува догмата и преку неа го поучува народот на правата вера. Но, ако и за момент го прифатиме како точно ова тврдење, тогаш и „Пресвета Богородице, спаси нѐ“, како химнографски елемент, би можело да се суди со истата мерка како и паралелните изрази на химните кои ги изложивме – доколку би била прифатлива фразата „спаси нѐ“ во однос на Богородица во другите химни, според истото би била прифатлива и во „Пресвета Богородице, спаси нѐ“, па дури и како претерување или како обраќање кое настанува според „поетската слобода“.
Но, дека се работи за чисто православно изразување, можеме да видиме и од аналогни изрази во други непоетски отечки дела. Еве неколку: „Работилница на нашето спасение“ (Јован Дамаскин, Пофалба за сечесното Успение на Богомајката, 3,5), „Радувај се… која на сите краишта на светот си им општо спасение“ (од истиот, Слово на Благовештение), „Преку неа (Богородица) прва и единствена сме спасени“ (Симеон Солунски, Толкување, 50). „Преку неа сѐ се осветлува и од неа прва се спасуваме ние со светињите, зашто и преку неа со Бога се соединивме… зашто таа е заедничко спасение на целиот свет… и преку неа се надеваме на спасение… зашто може да нѐ спаси повеќе од сите“ (од истиот, Дијалог, гл. 94, 99 и 359).
Од сево ова изложено, мислам дека стана потполно јасно и нема место за никаков сомнеж или противречење дека стихот „Пресвета Богородице, спаси нѐ“ е и догматски исправен и исправно се кажува во богослужението, каде што е предвидено да се кажува.
- Првиот дел на прашањето се однесува на додавањето на „Пресвета Богородице, спаси нѐ“ во ектениите, кога се кажува нејзиното име со украсните епитети кои го придружуваат, од ѓаконот, или во негово отсуство, од свештеникот. Оваа употреба не одговара на никој ракопис или печатено издание. Тоа покажува дека се работи за подоцнежна навика, која не се оправдува од литургиската традиција. Зошто се кажува? Тоа е лесно да се објасни. Почитта кон Богородица во нашиот народ била и е голема и тоа со право. При слушањето на нејзиното име, верните се осенувале со знакот на крстот и во себе го изговарале, вообичаениот во другите литургиски случаи, краток призив кон неа. Така и во Божествената Литургија започнало додавањето на нејзиното величание (Достойно есть) при спомнувањето на нејзиното име во почетокот на диптисите по осветувањето на чесните Дарови, што на крај и се задржало. Исто така и на „Спаси ги, Боже, Твоите луѓе…“ на утрената, каде за Богородица и за другите светители се додаваат слични призиви од страна на многу псалти. И во овој случај, како и при завршетоците на ектениите не е исправно да се прави ова обраќање. Барем не се оправдува од преданието и од исправниот литургиски чин. Освен тоа, со еден непотребен додаток ја прекинува фразата на ѓаконското обраќање кон народот, покривајќи го целото значење и префрлајќи ја тежината од Христа и предавањето на нашиот живот на Него, кон молитвите на Пресвета Богородица.
(Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικὰς ἀπορίας, τ. Β΄, Ἀθήνα: Ἀποστολικὴ Διακονία 20065, σσ. 319-326)
На крај, во контекст на последниот пасус, би сакале да заклучиме дека е јасно тоа што нема писмени сведоштва за тоа кога почнала таквата употреба на овој стих, па затоа не би можело лесно да се осуди како новотарија. Ние го примивме тој обичај од светогорските монаси, кои секогаш и во сите светогорски храмови го практикуваат. На потсетувањето на авторот за тоа колку монасите се чувствителни по догматските прашања, ние би додале дека особено светогорците се чувствителни за пазењето и на богослужбениот поредок. Но, да не заборавиме дека и кај нас, долги години пред враќањето на нашите монаси од Света Гора во 1995 година, во многу случаи се практикуваше пеењето на овој стих, особено на Акатистите и Молебните канони кон Пресвета Богородица (Молебниот канон кон Пресвета Богородица е напишан од монах Теостирикт).
*****************************************************
ИКОНАТА НА РОЖДЕСТВО НА ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА
25 септември 2016
Собрани заедно, големите празници служат да ни ја раскажат сторијата на Воплотувањето, чија кулминација се наоѓа во центарот на годината со празнувањето на „Празникот над празниците“ – Пасха. Прв меѓу големите празници од црковната година, која започнува во септември, е Рождеството на Пресвета Богородица.
Раниот живот на Марија, Мајката Божја, сè до настанот на Благовештението е опишан во древното Протоевангелие на Јаков. Химнографијата и иконографијата за празниците што го одбележуваат зачнувањето на Марија, нејзиното раѓање и посветувањето на Храмот како дете, се базираат од овој ран (околу 2 век) спис.
Раѓањето на Богородица било чудесно, не дека таа била родена без прводорен грев, или дека била родена од девица, туку напротив бидејќи таа била родена од неплодни родители: Јоаким и Ана.
Иконата на празникот е повеќе или помалку достоверно изобразување на Протоевангелието, со композиција слична на Рождеството на нашиот Господ Исус Христос, за кое раѓањето на Марија претставувало подготовка. Ана е прилегната на кревет, слично како што самата Марија е прилегната на иконите од Христовото Рождество. Под Ана, детето Марија го измиваат бабици, исто како што детето Христос Го мие Саломија на иконата од Неговото раѓање. Исто како што Јосиф е прикажан далеку од главната сцена во иконите на Христовото Рождество, така и таткото на Марија, Јоаким, е прикажан одделно од сцената на иконите на Рождеството на Богородица.
Главната разлика е во околината. Додека Христовото раѓање е прикажано во пештера, во пустина, раѓањето на Мајката Божја е прикажано во град, внатре од градските ѕидини, во услови на прекрасно уредена куќа, зашто Јоаким бил „многу богат човек“ (Протоевангелие). Наместо пештера, Марија е во спалната на Ана, која според Протоевангелието била претворена во светилиште сè до времето кога Марија влегла во Храмот. Додека Марија и детето Христос во нивната релативна осаменост се набљудувани од ангели, околу Ана има многу движење: „чистите еврејски ќерки“ кои Ана ги довела во спалната да ја надгледуваат. Трпезата до Ана ја покажува гозбата што Јоаким ја подготвил за првиот роденден на Марија, на која биле поканети книжниците, свештениците и старешините Израилски.
Други детали што можат да бидат присутни се одделни детали на Ана, Јоаким и детето Марија заедно во љубовна прегратка. Можат да бидат прикажани и сцени пред раѓањето на Богородица, на пример како ангелот го посетува Јоаким во пустината за да му каже за идното зачнување, како и прегратката на Јоаким и Ана при влезот на нивната куќа, претстава која одделно го претставува „Зачнувањето на Мајката Божја“. На дното од иконата понекогаш има водена фонтана или водени птици во мала градина. Ова го осликува „двојниот плач“ на Ана под ловоровото дрво во нејзината градина, кога мислела дека нема ниту да зачне, ниту да го види својот сопруг повторно:
Тешко мене! Кој ме роди? И која утроба ме породи? Зашто станав клетва пред очите на синовите Израилски, ме прекорија и со потсмев ме исфрлија од храмот на Господа. Тешко мене! На што ме уподобија? Не сум како ѕверовите земни, зашто дури и ѕверовите земни се плодни пред Тебе, Господи. Тешко мене! Со што ме споредија? Не сум како овие води, зашто дури и водите се множат пред Тебе, Господи. Тешко мене! На што ме уподобија? Не сум како земјава, зашто дури и земјата дава плодови во свое време и Те благословува, Господи.
Иконата на Рождеството Богородично ни ги прикажува релативно возвишените почетоци на Марииното раѓање. Во своето смирение, таа не ја очекува најавата на архангелот Гаврил што тој ќе ја донесе само неколку години подоцна и молчешкум ги носи спартанските околности на раѓањето на нејзиниот Син во Витлеем.
Денес Дева Богородица Марија,
Брачната одаја на Небесниот Младоженец,
По Божја волја се раѓа од неплодна жена,
И се подготвува да стане колесница на Бога Словото.
Таа беше предназначена за ова, зашто таа е божествена врата
и вистинска Мајка на Животот.
Извор: iconreader.wordpress.com
Подготвил: презвитер Георгиј Глигоров
********************************************************
Најубавите мисли за Крстот
(Извадок од беседата „Крстот и искуството на Крстот во Православната Црква“ од Архимандрит Емилијан Симонопетриски)
На секого од нас му е познат кондакот на Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст, во кој се вели дека „Крстот е украс на Црквата, потпора на верните, чувар на вселената, слава на ангелите и пораз на демоните“.
Со право Крстот за верните е еден од најпочитуваните свештени предмети и многу е тешко да се најде христијанин кој нема крст и кој не го цени и сака со сето срце.
Но, како Крстот е така длабоко поврзан со христијанската душа, и толку неразделно поврзан со животот на целата Црква? Како душите постигнуваат Крстот да им стане толку близок?
Крстот Господов стана средство и начин на угледување на Бога, единствен пат да стигнеме во божествениот мир и слава. Сите светители поминаа по патеката на Крстот и со неа стекнаа светост. Тоа е голем благослов Божји, што милиони луѓе го примиле, искусиле и ги добиле сите ветувања Божји, радувајќи се заедно со Него на небесата. Тоа е искуството на сите што го наполнија Рајот и кои поминувајќи го таинствено секој ден со нас, ни ја пренесуваат љубовта и својата искуствена врска со Крстот.
Крстот е всаден во човечкото срце, зашто со него е поврзана секоја душа. Црквата секому од нас, па дури и на последниот грешник, ни го предава тоа свое искуство. Крстот Господов како храна навлегува во нашето битие и ние во своите срца го знаеме неговиот вкус.
Кој од нас длабоко во себе не чувствува дека, да се живее Крстот значи: го напуштам грешниот живот и одам по Христа, по благоволението и точната Негова волја, и тоа дека Бог е кормилар на мојот живот и дека Неговото слово претставува основна храна за мојата душа, правило на мојот живот и причина за моето постоење? Човекот кој се препуштил себеси на Крстот, цвета. Стекнува крепок живот. Не се плаши од соочување со ниту едно искушение што не го предизвикал сам, ниту, пак, да поднесе, покрај тоа и секакво волно искушение, подвиг и страдање, живеејќи дури како ангел во тело. Верниот на себе зема најголеми подвизи, зашто Крстот е тој што дејствува. Неговото тело, тоа живеалиште на Бога, стигнува до тоа околу себе да шири прекрасно, во природата непознато, духовно благоухание, душата негова потпевнува, очите блескаат со светлина.
Секако, не постојат само овие волни подвизи на распнатиот живот, не е само она што секој ден свесно го остваруваме, не е само постигнување на мојата промена, мојот нов живот во новото мое напредување. Крстот е нешто повеќе од тоа: Тој е подготовка да напредувам уште повеќе и понатаму, тој е она што ми дава безропотно и радостотворно трпение на неволните маки, кои сите потполно неочекувано ги сретнуваме на својот секојдневен пат и во своето напредување. Колку само пати би се скамениле нашите нозе и срцето би се распрснало, доколку крстот претходно не всадил во нас трпение!
Постојат толку многу препреки кои се појавуваат и го прават тежок човечкиот живот, а дните негови болни! Можеме да кажеме дека она што човекот го живее е сè она што може да се види, а тоа се препреки, проблеми, страв и болка. Но, тие препреки, слично на спортски достигнувања го челичат човечкото тело, и заради тоа Бог не ги отстранува од нас. Тие воспитуваат и прават да созрее човечкиот дух, го одвојуваат од земното и светското, и навикнуваат да се воздигнува кон Бога Живиот. Сите тие препреки од перспектива на Крстот добиваат една друга димензија и за миг сè околу нас, што е противно на Бога, служи како да ни е наклонето и пријателско, зашто престануваме да бараме негова промена, туку со тоа самите ние се менуваме. Тие искуства се нашите секојдневни дози. Што требаше да направи Бог за да нè придобие нас луѓето, кои не пристапуваме кон Него, туку се грижиме за препреките? Нив Бог човекољубиво и според промислата ги прима на Себе, за да ги употреби како јазик со кој нè повикува: го прифаќа сето тоа како свештена размена, која го олеснува копнежот за совршенство и обожување, патување кон небото. Ги полага и ги собира на наша сметка, „заради името Свое“, велејќи: „Преку ова ќе те придобијам. Сето она што е залудно, но на коешто запира срцето твое, ќе стане средство за твое спасение.
Ќе ми речете: Зошто Бог дејствува на таков начин? Зошто нешто не промени? Зошто животот не ни го направил полесен и поудобен за да би имале можност повеќе да бидеме зафатени со Него? Зошто Он „сака“ (допушта) да паѓаме? Зошто сака да ни го ранува она што ни е најсвето, дури и она што е дел од домовите наши и нашите срца? Зошто Бог со Својата сила и благост не ни го направи животот лесен, така што, непопречувани од маките, да можеме да Го сакаме само Него?
Бог не сака животот на верните да биде тежок, туку тие, секако, да пребиваат во полнотата на Неговата радост. Меѓутоа, се скамениле нашите срца од гревот што самите си го измисливме и примивме, наговорени од демонот. Се закоравиле од желбите и успесите наши, и сега не е лесно да ги скршиш за во нив одново да протече Божјата љубов и за да можат да се исполнат со присуството на љубовта Негова, па согласно на тоа потребно е на срцето човечко да удри нешто тврдо, како што е болката, која би го потресла и раздвижила. Колку поспремно човекот би избрал да умре, отколку да поднесе болка! Но, Бог ја остава болката како Свое особено доброчинство, велејќи: Тука сум Јас, додека си мислиш дека си се сретнал со болката, погледај, се среќаваш со Мене.
Смислата на крстот за човекот кој живее во светот е особено забележлива во маките и секојдневното страдање, не толку во општеството, колку што во самото негово семејство. Нашиот дом е нешто свето за нас. Го осветуваат нашите свети икони, нашата љубов, нашиот копнеж за Царството на Бога, кој секој ден во себеси го раѓаме. Притоа, како што се покажува од нашето искуство, нашиот дом е најопасната арена. Тоа благословено семејство е истовремено и еден крвав колосеум, најтежок подвиг што човек никогаш не го очекува, а сепак е принуден да се соочи со него. Во нашиот дом, повеќе отколку на било кое друго место, се насобрани социјални, семејни, економски и брачни проблеми, проблеми на раѓање и воспитување на децата, проблеми околу карактерите. Тоа, двајца, мажот и жената, да живеат како едно, во непрестајна љубов, нежност и топлина, во меѓусебно почитување и покорување, во една до смртта цврста заедница „во Христа и Црквата“, воопшто не е лесен потфат. За да можеме да живееме, треба секој ден да пролеваме крв на свештениот жртвеник на своето семејство.
Да ги додадеме уште и разочарувањата во напредокот на своите деца? Им го даваме својот живот, душата своја, вистината, го вадиме лебот од своите усти за да им го дадеме на нив, оти се од нашата утроба, а доаѓа мигот кога тие ги рушат соништата што за нив сме ги граделе. Го растргнуваат татковото себељубие, го раскинуваат мајчиното срце, или ја поматуваат идилата на семејниот живот. Колку само отров пијат родителите кога ќе видат дека нивните деца не напредуваат онака како што тие би сакале! Тоа е секојдневна реалност. Доаѓа до момент кога детето вели: „Татко, ти го проживеа својот живот, сега и јас ќе го живеам својот онака како што сакам“. „Зошто?“ – „Слободен сум, знам што треба да правам“. Што да направат тогаш родителите? Или што ќе направат децата, кога денес или утре ќе го свијат семејното гнездо? Љубов, солзи, трпение, повлекување и надеж во невидливиот Бог.
Да се потсетиме дека во грижите, ударите, разно-разните нужности и перипетии, колку и да го сакаме тоа, не успеваме ниту да се помолиме, ни да читаме и проучуваме, ниту да разговараме, често ни еден друг да се погледнеме во очи! Значи, не се само тешкотиите и ударите и грижите во нашиот живот, туку постои и проблемот дека сето тоа не ни дозволува да ја живееме својата надеж и љубовта своја, ниту, пак, да мислиме на небесното. Секој ден донесуваме одлука да се промениме, да се молиме и читаме, и да проучуваме, и повторно сме подеднакво непоправливи. Како тогаш мажот ќе се спаси? Како ќе се спаси жената? Како ќе се спаси детето кое го родивме за да го направиме царско чедо на Небото? Правиме сè што можеме, но тоа не е она што го сакаме. Ќе се бориме. Но, што и ако се бориме?
Она што на крајот на краиштата го спасува семејството и ги осветува луѓето намачени во светот, и ги прави помили на Бога се токму тие нивни страдања, Крстот, кој макар и неволно, но скрушено го носат пред Бога и велат: Ова го имам Боже, ова прими го како благопријатна жртва на срцето мое. Крстот ги осветува и очистува сопружниците, прави нивната љубов да созрее и ја принесува како жртва пред лицето на Господ.
Во животот, и уште повеќе во семејството, нема место за никаква удобност. И да имаме некаква забава, таа ќе биде почеток на уште поголемо трпење. Во сè се бара нашето трпение. Треба својата жалост, страдањата свои, своите подвизи секојдневно да ги соединуваме со Крвта Христова која на Крстот е пролеана, и така своите мали крстови да ги врзуваме за Крстот Негов.
Секоја мака што ја поднесуваме заради Бога, колку и да е мала, вели св. Исаак, поголема е од било кое дело кое бива без мака. Тој ова го вели за монасите, но истотото важи и за нас христијаните, заради долготрпеливата милост и снисходливоста на нашиот Господ.
Да видиме сега како Бог одговара на нашите секојдневни распнувања.
Господ, пред сѐ, ни дава сила за да можеме да притекнуваме кон Него. Ни помага во нашите маки и распнувања, па затоа стануваме како лути лавови, способни заедно со Христа да го понесеме крстот на спасението. И не само тоа, туку божествената благодат и нѐ „одмора“ и на срцата наши им дарува блажена утеха. А таа утеха е поголема само доколку тој подвиг е наш, па ние Му го принесуваме на Бога, а не просто го среќаваме на својот пат.
Поминуваш низ искушенија, низ тешкотии, вели св. Синклитикија? Како да си под температура. Не се грижи. Маките се претсобје на другата одаја. Која е таа одаја? Одајата за одмор на душата. Како што одиш во некој центар за релаксација за да го заборавиш својот замор и да можеш да продолжиш понатаму, така и Господ прво ја подготвува одајата за одмор на душите, предворјето на небесниот одмор, па после тоа ни дозволува да го земеме својот крст.
А оној кој се распнува изгледа како да живее на земјата, но всушност воскреснал и живее заедно со Бога на Небесата. Нашиот живот не е просто она што се гледа, туку сѐ што е сокриено, и што се сфаќа со помош на нашите таинствени сетила, или барем со вера во Светата Црква. Според тоа, оној кој се распнува живее со Бога, зашто Господ е Оној Кој се изобразува на Крстот и во маката наша. Господ е на небото, и ние се „издигнуваме на небото, стануваме жители на небото“. Стекнуваме многу искуства, иако сиромашни, но искуства што ги имале и Светиите. Тие со потешки маки, ние со полесни, тие што можеме да ги понесеме на себе.
Верникот кој страда, прима божествено просветлување и одблеснува. Во спротивно, како тој, доколку Бог таинствено не го поткрепува, би можел да не се колеба и сопнува? Како би можел да верува во Бога Кого секој ден Го заборава? Како би можел да верува во Црквата, која ја гледа само како човечки организам? Како би можел да верува во Бога, кога оди да се причести и не чувствува ниту солзи во своите очи, ни трошка поимање во своето срце? Изгледаме како слепи, но Бог внатрешно непрестајно ни доаѓа и ни дава нешто од Себе. Кога во срцето на верниот народ не би било тоа таинствено пренесување на божествените својства, не знаеме дали тој народ некогаш би можел да преживее. Болката секогаш го привлекува погледот Божји.
И кој би можел да одрече, дека заради болката се проштеваат дури и гревовите на верниот кој се мачи, и кој, изнемоштен од воздишки, на крајот стигнува пред лицето на свештеникот и ги исповеда, не толку своите гревови, колку неволјите низ кои секојдневно поминува? Се исповеда и очекуваш да ти каже за што се кае. А тој ти ја анализира својата болка, која е нешто минливо, човечко, нешто што ѝ припаѓа на човечката заедница. Би требало да не ѝ придава значење, да Му остави на Бога, но преокупиран е со болката, болката го распарува неговото срце.
Со болката Бог го зачнува и придобива човекот, зашто болката го допира човечкото срце, па Бог неа ја користи како јадица, која тоа срце го приведува кон Него. Така има можност, одејќи од болка во болка, да ја вкуси радоста над радостите. И неговиот живот, бидејќи осветуван, малку по малку напредува, бивајќи примен од Бога како еден духовен живот.
Се мачиме? Се грижиме? Небеста ни подготвуваат почести, Господ нѐ возведува во повисоко достоинство.
Господ, со Својата мудрост и со неограничената Своја љубов, не наоѓајќи ништо што е подвиг според нашите сили, за да би можел заради тоа да нѐ награди со Својот вечен живот, на уште еден начин го понижува Своето Величие, примајќи ги и најмалите делови на нашата болка и жртва, како подигање на Крстот Негов. Бог ги прима „двете лепти“ на болка, наместо милионите. А што да речеме ние? Велиме, како и св. Игнатиј Богоносец: „Нашата љубов е распната“. И јас живеам, само бивајќи распнат. Љубам, само бивајќи распнат.
Немојте да се жалиме и да Го обвинуваме Бога за сите неприлики, со кои во своето секојдневие се среќаваме. Имаме чувство дека Бог нѐ заборава, дека не нѐ слуша, не одговара на нашите молитви, ни испраќа сѐ нешто криво и наопаку. Но, не е така. Бог е еден добар кормилар кој таинствено нѐ следи, и напоредно со тоа ни остава сами да го управуваме кормилото на нашиот живот, зашто никогаш не прифаќа да ја укине нашата волја и да ја преземе нашата улога. А кога ќе види дека кормилото скршнува, Он го приграбува за да ја насочи нашата душа кон Себе. Секако, ние немаме духовни способности, туку своите гревови, кои нѐ понижуваат пред Бога; и додека сме така наведнати под бремето на гревот и додека нашите глави се наведнати, Господ ни доаѓа заради Својата голема долготрпеливост, зашто рацете Негови, кои на Крстот беа испружени и распнати, нѐ создале и обликувале. Беа испружени и раширени на Крстот, за да би можеле да нѐ прегрнат и опфатат нас, духовните просјаци. Нѐ боли, и таа болка влијае врз нас. Меѓутоа, болката е крст, а Крстот е Самиот Бог.
Еве сега, ние се поклонуваме на Чесниот Крст. Да му се поклониме и умно, во срцата свои, кога страдаме. Да ја направиме болката своја, издигнувајќи ги очите и срцата свои кон небото, а тоа наше воздигнување нека биде нашата мала молитва кон Господа. Да ја побараме од Него милоста Негова. Он знае дека ни е потребна, и веќе е покрај нас, но ајде и ние да ја одиграме својата улога. Да зборуваме со Него во тој час и да Му кажеме, не како што некои велат: „Каде е Бог?“, туку: „Господи мој, и Боже мој: Господи Исусе Христе, помилуј ме!“ Зар би можел да се посомневаш дека Господ, не само што е близу, туку е и во тебе токму во мигот кога ги изговараш тие зборови? Зборовите излегуваат, а Он влегува во срцето. Амин.
************************************************
Да се живее крстовоскресно е највозвишена мудрост
Слово на Неговото Високопреподобие, Архимандрит Партениј, изговорено на Вечерната на празникот Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст, во Рајчица
14/27 септември 2016 лето Господово
Возљубени мои, нека светиот Крст, преку силата му од Бога дадена, ве чува и заштитува!
Во една своја омилија за Чесниот и Животворен Крст, Светиот Григориј Палама, големиот тајник на Божествените нешта, вели дека тајната на Крстот, во мошне длабока, скриена смисла, дејствувала уште од времето на Стариот Завет. Меѓу другите пројави на крстната сила, тој го наведува и примерот со праотецот Авраам, кога нему, во вид на тројца патици, односно на тројца Ангели, му се јавил Единиот Бог во три Лица: му се јави Господ кај дабот Мамре кога седеше пред вратата од шаторот свој, на пладнина. Откако ги крена очите свои, виде Тројца мажи како стојат спроти него. Откако ги виде, им притрча во пресрет пред вратата на шаторот свој, и им се поклони доземи (Битие 18,1-2). Внимавајте, вели: „му се јави Господ“, а Авраам виде „Тројца мажи како стојат спроти него“. Значи, еден Господ, три Личности. Исто така, и во дијалогот со Нив, Авраам им се обраќал како на Еден: Господи, ако сум нашол милост пред Тебе, немој да го одминеш слугата Свој (Битие 18,3). Иако гледал Тројца мажи, беседел со Нив како со Еден, а и Тие Тројца му говореле со еден глас. Навистина несфатливо за човечкиот разум. Меѓутоа, ни праотецот Авраам немаше да се удостои на таа чудесна и таинствена, троична Теофанија на единствениот Бог кај дабот Мамре, доколку претходно не беше ја распнал својата човечка логика. „И на таков начин“, вели Св. Григориј Палама, „на Авраама се извршила тајната на Крстот“.
И зар не е сето тоа вистина? Колку пати, поучени од нашето лично животно искуство, сме доаѓале до заклучокот дека, кога станува збор за верата и духовноста, човекот мора најпрвин да ја распне својата земна логика? Нашата логика, можеби, е добра за во математиката, добра за физиката, за природните закони и последователности…, но, кога се работи за возвишените тајни на догмите на верата, сфаќаме дека таа несомнено треба да биде распната. Тогаш само ни останува, со срдечна вера да им се поклониме и да ги прифаќаме Божјите неискажливи чудеса и Неговите недосежни величија. Ете, ја зедовме за пример највозвишената догма на нашата единствена света и спасителна вера, догмата за Троичниот Бог. Како Он е Еден, а сепак три Лица? Може ли човечкиот разум тоа да си го објасни? Се разбира, не. Но, таа најголема вистина се открива преку верата, во срцето на човекот кој умее да го распне своето земно, материјално размислување. Тука, веќе, се покажува огромното значение на Крстот за животот на Христијанинот. Всушност, целиот негов живот, од раѓањето, па до смртта, е запечатен со силата на Крстот.
Така, значи, нашиот живот е крстовоскресен. Крајната цел на нашето битисување е воскресението и вечната заедница со Бога. За да се стигне, пак, до воскресението, потребно е и распетие, а каде што има распетие, каде што има крст, таму има и болка, зашто распнувањето неизбежно подразбира и страдање. Меѓутоа, зарем на Бог не Му е најбитна човечката радост? Не го создал ли Он човекот за вечна радост во заедница со Него? Се разбира, Бог неизмерно го љуби човекот и ја посакува неговата радост повеќе отколку тој самиот, и токму затоа ја допушта и болката, како еден вид татковска педагогија. Зашто, нашето човечко срце, создадено од Бога со слободна волја да избира што сака во својот живот, многупати ја злоупотребува таа слобода и се закоравува во животните земни наслади и страсти, оддалечувајќи се од својот небесен Творец и Отец. Па, затоа, потребна е и болка што ќе затропа на човечкото срце, да го разбуди од гревовниот сон и така тоа да почне да се приближува до Бога.
Вечерва особено ме инспирира второто четиво од старозаветните паримии, во кое од мудриот цар Соломон слушнавме совет упатен до секој човек: Не занемарувај ја, синко, казната од Господа, и да не ти е тешко од Неговото изобличување; зашто кого Господ го сака, него и го кара, како и таткото синот свој што го љуби (Изреки 3,11-12). Ете, гледаме дека на секој човек во овој свет Бог му испраќа и казна, односно болка, така што животот на човекот, освен со радосни мигови, е исполнет и со болни. И, Блажен е човекот, продолжува цар Соломон,кој се здобил со мудрост, и човек, што спечалил разум (Изреки 3,13), т.е. блажени се оние што се научиле трпеливо и со надеж да го носат својот крст. А за тоа најдобар пример ни даде Самиот наш Господ Исус Христос, Кој, иако не беше направил никаков грев, смирено го понесе Својот Крст, и беше распнат на него заради нас, премудро спасувајќи нè преку него.
Затоа, мили мои, да се живее крстовоскресно е највозвишена мудрост. Еве, да го земеме монашкиот живот, кој е превосходен пример за крстовоскресно живеење. Самиот завет на монасите е имено тоа: крстовидно сораспнување со Христа. И монашката схима тоа го означува; секој монах на своето тело ја носи светата рамноангелна схима, на која е изобразен Крстот Христов со зборовите: јас раните на Господа Исуса Христа на телото свое ги носам (Гал. 6,17). Нели е распнување на човечката логика и егоизам тоа што монахот потполно се предава себеси на послушание кон својот духовен отец? И тоа што монахот постојано, преку болка, ги победува своите страсти, правејќи послушание? Меѓутоа, истото важи и за брачните луѓе: колку труд, колкава болка и пожртвуваност се потребни за брачните другари и сопатници да ја зачуваат својата заедница, победувајќи ги личните страсти, најнапред егоизмот! Потоа, и кога ќе воздигнуваат потомство, не треба ли родителите до крајна мера да го распнат својот егоизам за да може децата на правилен начин да се израснат и одгледаат? Едноставно, потребно е да се пролее духовна крв, за да би можел да се зачува еден христијански брак.
Затоа, да го избереме патот на Крстот, кој е единствената вистина; оти надвор од крстовоскресниот живот нема вистина. Можеби, светот денес проповеда дека има вистина надвор од Христа и од Крстот Негов, но, двеилјадигодишната историја на христијанската Црква, пак, го докажува токму спротивното: дека надвор од Христа и од крстовоскресниот живот во Него нема, и не може да постои вистина.
Нека пресветиот, преблагиот наш Господ Исус Христос ни дава сила да издржиме во нашиот крстовоскресен, себераспнувачки подвиг, и да можеме на правилен начин да се ползуваме со болките, внатрешни и надворешни, та преку нив постојано да ја спознаваме вистината, доживувајќи го секојдневното наше преобразување и воскресение. Зашто, веќе рековме, преку Крстот дојде воскресението и, подобно на тоа, преку нашите болки што секојдневно ги поднесуваме, победувајќи го нашиот егоизам, ние го распнуваме стариот човек по Адама, кој се распаѓа во лажни похоти и страсти, и доживуваме преображение и воскресение на нашата внатрешна личност во Новиот Адам – Христос.
Утре, во текот на Утрената богослужба, ќе го пречекаме нашиот многупочитуван надлежен Архиереј, Неговото Високопреосвештенство Митрополитот Тимотеј, кој според типикот на Црквата, на крајот од Утрената ќе го издигне среде храмот Светиот и Животворен Крст, а потоа, заедно со нас, ќе отслужи и Света Божествена Литургија. Но, она што исто така многу нè радува и кое би сакал посебно да го истакнам, е тоа дека утре, по завршувањето на Светата Литургија, заедно со Владиката, ќе ги осветиме темелите на новиот манастирски конак, што ќе се наоѓа на источната страна во манастирскиот двор. Всушност, станува збор за доградба и пренамена на една недовршена станбена куќа, која полека, полека, со Божа помош, ја откупивме од нашите соседи, при што помогнаа многу наши духовни чеда, кој колку можеше – нека сите тие бидат благословени и запишани во Царството Божјо! Ви го зборувам ова, затоа што сакам да ви укажам на уште едно големо чудо на Крстот Христов. Имено, бидејќи финансиски целосно истоштени, ние воопшто немавме намера да започнеме со проширување на Рајчица оваа година, така што не ни помислувавме за некакво осветување на темелите. Меѓутоа, неодамна во посета на манастирот дојде една наша долгогодишна пријателка, благочестивата госпоѓа Елена Пандева, сопственичка на модната куќа „Елена Лука“ до Скопје. И бидејќи одамна не беше дошла во Рајчица, сестрите ја прошетаа насекаде па меѓу другото ѝ ја покажаа и новокупената куќа, објаснувајќи ѝ дека таа треба да се пренамени во нов конак, поради тоа што во постоечкиот им е многу тесно и немаат повеќе ќелии. Трогната од маката на сестрите, Елена дојде кај мене и ми рече: „Отец, би сакала, доколку благословите, финансиски да го помогнам она што го планирате, за што побрзо да се изгради новиот конак“. И ете, така се случи и ова чудо Божјо. Исто како што пред точно 17 години, токму на овој празник, 27 септември 1999 година на чудесен начин ги осветивме темелите на стариот конак, така и сега, повторно на Крстовден ќе осветиме темели за проширување на манастирот. А чудесно е и тоа што и самото осветување на храмот непосредно по неговата изградба, се случило на овој пречесен Господов празник. Гледате ли колку е голема и неискажлива Божјата благодат, пројавена преку Неговиот Животворен Крст! Ако имаме вера, Господ секогаш ќе биде со нас. И, да знаете, нашиот народ низ историјата ја разбирал крстовоскресната тајна и затоа напредувал и ги победувал сите искушенија. Затоа и на моите монаси особено им посакувам да бидат секогаш крстообразни, онака како што ветиле и како што им приличи; оти тие на себе ја носат светата схима, образот на Крстот Христов, и како такви тие треба да бидат сведоци на Воскресението.
Господ да ни ја чува нашата напатена Татковина, која и сега поминува низ не помалку искушенија и премрежија, како и порано низ историјата. Но, рековме, после сите болки и страданија доаѓа воскресение. Ако се покаеме, сигурно Господ ќе благослови да видиме и поубави денови во нашата држава. Амин!
********************************************
Слово на Неговото Високопреосвештенство, Митрополит Тимотеј
На Светата Литургија, на празникот Крстовден
14/27 септември 2016 лето Господово, Рајчица
Во името на Отецот и Синот и Св. Дух.
Драги браќа и сестри,
Светата Православна црква, денеска прославува еден од дванаесетте Господови празници. Поточно, го прославува Издигнувањето на Чесниот крст на нашиот Спасител Господ Исус Христос во Ерусалим. Овој празник е поврзан со едно историско збиднување. Имено, царот Константин, уште пред да биде крстен, во 312 година, се подготвувал за борба со претендентот на неговиот престол, од Италија, Максенциј. Иако Максенциј бил воено надмоќен, сепак, Константин одлучил да влезе во борба против него. Пред почетокот на решавачката битка, Константин имал видение, поточно, на небото се појавил крст со натпис Со овој знак ќе победиш. Константин веднаш наредил, на сите воени барјаци да се изобрази крстот, и така, издејствувал победа врз надмоќниот Максенциј.
Ова, на царот Константин, ќе му даде инспирација и поттик, да ја испрати својата мајка, царицата Елена, во Ерусалим, да го открие Христовиот крст. Таа ќе отиде во Ерусалим и долго време ќе се обидува да го пронајде Чесниот крст. Не треба да заборавиме дека поминале веќе три века, се промениле многу генерации и местото на страдањето и распнувањето Христово било подзаборавено. Но, со голем труд и упорност, царицата Елена го наоѓа местото, под еден многубожечки храм, и изнесуваат на виделина три крста. Ерусалимскиот патријарх Макариј, за да утврди кој е точно Христовиот крст, побарал да се принесат болни и од кој крст ќе се излекуваат, тоа е знакот дека крстот е Господовиот. Така и се случило.
Постојат повеќе преданија за утврдување кој бил Христовиот крст. Едното е дека некое парализирано лице веднаш се излекувало, а другото, пак, е дека воскреснал упокоен човек. Кое и да е точно од овие две преданија, важно е дека крстот Господов е пронајден и од страна на Патријархот Макариј свечено е издигнат и со него благословени се сите четири страни на светот. Потоа, царицата Елена и царот Константин ќе го изградат храмот посветен на Воскресението Христово, во кој се наоѓа Чесниот крст Христов.
Драги браќа и сестри, треба да нагласиме дека крстот, во првите векови на христијанството, не бил особено почитуван како симбол на христијанството. Ние, знаеме дека во Римската империја, крстот е употребуван како орудие за казнување на најголемите престапници. Од таа причина, првите христијани употребувале поинакви симболи, како што е рибата, котвата, јагнето и слично. Но, по откривањето на Чесниот крст, овој симбол ќе ги надмине сите претходни и ќе биде општоприфатен во севкупниот христијански свет. Затоа, св. ап. Павле, во своето послание до Коринтјаните вели: „Бидејќи словото за крстот е безумство за оние, што гинат, а за нас, кои се спасуваме, сила Божја… Ние, пак, Го проповедаме Христа распнатиот, Кој е за Јудејците соблазна, а за Елините безумство“ (1. Кор. 1, 18 и 23).
Крстот Христов има огромна сила. На него Синот Божји, Господ Исус Христос се принесе на жртва за откуп на гревовите на сиот човечки род. Во црковните богослужбени песни, многу јасно и гласно се истакнува значењето на Чесниот и Животворен крст. Во тропарот се вели: Спаси ги Господи луѓето Твои… Со Крстот Свој заштити го Твоето жителство. Со овие зборови светата Црква, сите православни луѓе ги нарекува нејзини жители, а, пак, крстот, нивна заштита.
Изнесувајќи го и издигнувајќи го Животворниот крст на денешниот празник, светата Црква нè повикува, сите христијани, од сите четири страни на светот, да го впериме својот поглед кон Чесниот Христов крст. Но, не само да се загледаме во него, туку, тој да биде поттик за наше очистување од секакви престапи и гревови. Па со силата и благодатта Божја, а преку светиот крст Господов, да можеме да ги победиме сите непријатности што нè придружуваат и нè снаоѓаат во нашиот овоземен живот. Крстот да ни послужи како пример да можеме нашиот крст да го носиме чесно и достоинствено. Та да можеме да се искачиме кон небесните висини во прегратките Христови, и така да спечалиме вечен и блажен живот. Амин!
**************************************************
Крстовоскресна радост во Рајчица
14/27 септември 2016 лето Господово,
Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст
„Пријдете сите богољубиви, гледајќи како Чесниот Крст се вознесува, заедно да го возвеличиме, и на единствениот Избавител и Бог, слава да Му оддадеме, викајќи: ’Ти, Којшто на дрвото крстно се распна, не презирај нè нас коишто се молиме‘“
(Стихира на Малата Вечерна)
Крстот не е знак на пораз, туку символ на доброволно смирение, живот предаден за другите, жртва и љубов. На него Христос умре од љубов. Гледајќи во него, ние ја гледаме сета љубов Божја како се излева кон нас. Денес, сите ние, со љубов и почит ги подигаме нашите мисли и срца кон Крстот Господов, се допираме до она до коешто светот не можеше да се допре, ја примаме доброволната жртва на љубовта Божја која вселува мир во нашите срца. Ете зошто, како што опишува Св. Апостол Павле, безумството на Крстот ги збунува мудрите – мудрите можат да влијаат на умовите, но Крстот може да го смири и залечи умот, да ја поправи волјата и да го преобрази срцето. Така останува камен за сопнување за моќните, а нам ни дава богатство што не пропаѓа и кое крадците не можат да ни го одземат. Ете зошто го издигнуваме денес Чесниот Крст: бидејќи на него, нашиот Господ го изврши нашето спасение и ни ја покажа сета длабочина на Неговата љубов – нешто што никој не може да ни го одземе и кое ќе го надживее светот што Он го создаде.
Домот на Светиот Победоносец Георгиј во Рајчица вчера и денес беше домаќин на оние кои, подобно на нашиот Спасител, животот свој го обликувале според учењето за Крстот, оние коишто цврсто решиле да живеат за Христа и ближните, а не за себе, оти духовниот човек знае дека животот му е даден не за да си угодува на себеси, туку да им служи и да ги радува другите, а тоа е радост и за него самиот. За да се стигне, пак, до таа радост, потребен е крстовоскресен подвиг за Христа. А, токму за тоа вдахновено словеше и душите кон Бога ни ги воздигнуваше нашиот христољубив и крстољубив Старец, Архимандрит Партениј, по завршувањето на Вечерната богослужба.
И во текот на денешниот ден очигледна беше радоста на сестрите и браќата, кои со посебна љубов се потрудија секој од присутните да ја почувствува тајната на Крстот и достојно, со смирени мисли да се поклони пред Чесното Дрво, на за нас Распнатата Љубов. Неизбежно беше чувството на умиление кога во празнично украсениот и цветен храм, во присуство на нашиот достојнопочитуван Митрополит Дебарско-кичевски, г. Тимотеј, и многубројниот верен народ, високо се издигна сребрениот филигрански крст со честица од Крстот Господов, небаре присутните се најдоа таму, на Голготската гора, каде што со посебно достоинство Ерусалимскиот Патријарх победнички го издигна Христовиот Крст. Таа победоносна благодат што зрачеше од Крстот Христов уште повеќе се засили на Светата Божествена Литургија, со која чиноначалствуваше нашиот Владика. И како добар пастир, кој се грижи за своето стадо, тој и овој пат духовно ги поткрепи нашите души со својата пофална беседа за Крстот.
И како што крстот и воскресението одат заедно, така и чинот на осветувањето на темели по Крстовденската Литургија за новиот манастирски конак донесе вистинска пасхална радост кај сите присутни а особено кај благочестивата наша ктиторка и кај сестрите кои после 15 години најпосле дочекаа да го видат почетокот на проширувањето на нивниот убав дом.
******************************************
ЗОШТО ПРАВОСЛАВНИОТ КРСТ ИМА ТРИ ГРЕДИ?
26 септември 2016
Крстот со три хоризонтални греди, како што погоре е прикажан, е најчестата форма која се употребува во Православната црква – без разлика дали станува збор за едноставен накит, украс, распетие или икони кои го прикажуваат Крстот, трите греди се најчесто присутни.
Кратката, најгорна греда го претставува натписот закован на Христовиот Крст, кој гласел: ОВА Е ЦАРОТ ЈУДЕЈСКИ (Лука 23,28; во Евангелието според Јован натписот гласи: „Исус Назареецот, Цар Еврејски“).
Долната, искосената греда од распетието, е за потпора на нозете. Сите распетија ги имале овие потпори, зашто никој не можел да биде прикован на крст само со клинци. Суровата смрт на распетие не настанувала поради губитокот на крв, туку поради недостаток од кислород: истоштен, човекот не можел повеќе да стои на потпората за нозете, телото виснувало, и повеќе не можело да се вдишува воздух.
Потпората за нозете на Христовиот Крст е искосена, бидејќи се верувало дека во последните моменти пред Исус да го предаде духот, Неговото тело се згрчило и потпората била изместена. Но, во овој вистински настан има и симболизам. Потпората укажува нагоре, кон Небото, на Христовата десна страна, и надолу, кон Адот, на Христовата лева страна. Една од петочните молитви на Православната црква јасно го објаснува ова значење:
Среде двајца разбојници Твојот Крст се покажа како праведно мерило.
Едниот го упатува во адот поради тежината на хулењето,
а другиот се олеснува од гревовите заради познавањето на Богословието.
Христе Боже слава ти.
(види Лука 23,39-43)
Понекогаш може да се види и ова: Крст над полумесечина. Се даваат повеќе одговори за ова. Од референци на месечината во книгата Откровение (вообичаен образ на Марија), потоа како древен симбол на Црквата, па до котва или едноставна изјава против Отоманите.
Википедија: – Една варијанта на православен крст е „Крстот над полумесечина“. Во 1486 година, царот Иван IV (Грозниот) го освоил градот Казањ, кој се наоѓал под владеење на Татари муслимани, и во спомен на тоа, тој заповедал оттогаш па натаму исламската полумесечина да се поставува под крстовите, за да се означи победата на Крстот (христијанството) над полумесечината (исламот). Овој „Крст над полумесечина“ понекогаш е придружуван со „Гаврил како дува во труба, качен на врвот од Крстот“.
Митрополит Иларион (Алфеев): Понекогаш може да се сретне полумесечина под крстовите на куполите. Според нашите сознанија, овој вид на крст ги украсувал куполите на неколку цркви од 12 век, поточно црквата „Покров на Пресвета Богородица“ на Нерл, катедралата „Св. Димитриј“ во Владимир и катедралата „Успение“ во Стараја Лагода. Овде, полумесечината воопшто не претставува муслимански симбол и воопшто не укажува, како што понекогаш се мисли, на супериорноста на христијанството над исламот. Полумесечината била еден од државните симболи на Византија (ја симболизирала царската моќ) и само по освојувањето на Константинопол од страна на Турците, таа станала симбол на Отоманската империја. Приказот на полумесечината се среќава на древните руски икони, одежди и минијатури во книги. Освен тоа, крстот заедно со полумесечината ни напомнува на котва (симбол на спасението, во согласност со симболизмот на Црквата како кораб), потоа на расцветан крст, чаша или крст, забоден на змија.
(Orthodox Christianity Vol. III, The Architecture, Icons, and Music of the Orthodox Church by Metropolitan Hilarion Alfeyev. p. 57)
Подготвил: презвитер Георгиј Глигоров
****************************************************
Нека Библијата ви каже како да бидете жена
✤✣✤
Има одредени пасуси во Библијата за жените на коишто едвај обрнуваме внимание. Тоа дека постарите жени треба да им ја пренесуваат мудроста на помладите е ценето. Тоа дека жените треба да ги сакаат своите мажи и деца е вообичаено и очекувано, дури и кога е предизвик на моменти. И сфаќаме дека во Христа, колку и да им придаваме важност на косата и облеката, внатрешниот човек го заслужува нашето најголемо внимание и украсување.
Но други пасуси предизвикуваат искри. Покорувањето може да предизвика жива реакција само по себе. Ако ја додадеме тука уште и „улогата како домаќинка“, и улогата во Црквата, и веќе можеби сме на допир на експлозија. Често жртва на сето тоа е, сепак, зборот Божји. Како верници имаме обврска да се однесуваме кон Светото Писмо, дури и кон т.н. проблематични пасуси, на начин достоен за Христа.
Однесување кон Светото Писмо со смирение
Кога се среќаваме со табу теми во врска со жената во Библијата, често се наоружуваме со нашето сопствено искуство и ставови. Овие теми се пресудни за нашиот идентитет како жени и чепкаат во ставови коишто се длабоко вкоренети. Речиси инстинктивно, ние стануваме да ги браниме. Но, во Христа, имаме многу повозвишен призив да го издигнеме Господа и Неговиот збор над сѐ. Смирението се поклонува пред зборот Божји. Смирението признава дека светот и сите богатства на светот ги замаглуваат нашите погледи. Наместо да ги браниме нашите лични ставови, повикани сме да ги испитаме нив во светлината на вистината. Во смирение, ние се молиме да ја разбереме вистината, не за таа да ни одговара на нашиот сензибилитет, туку онака како што Господ промислувал кога ни ја открил. Го молиме Господа да нѐ ослободи од било каква ставови и убедувања кои не потекнуваат од Него. Во текот на овој процес ние се преобразуваме и нашите умови се обновуваат (преобразете се преку вашиот обновен ум, за да можете да познавате, која е добрата, угодна и совршена волја Божја) (Рим. 12, 2).
Кога се смируваме себеси не сме облечени во женственост, туку во Христа. Тогаш, не фрламе скептично око на Светото Писмо. Туку напротив, се предаваме на Бога и ги почитуваме Неговите зборови како свети. Особено таму каде што не ги сфаќаме, или не се согласуваме со Светото Писмо, треба да се смириме, знаејќи дека Господ е добар и Неговите патишта се повозвишени.
Однесувајте се кон Светото Писмо со свештена почит
Зборот Божји е боговдахновен, безвремен, полезен за изобличување, поправање и поучување во правдата (2. Тим. 3, 16), сѐ додека не се појави таква тема како што е покорувањето. Штом ќе влеземе во ситуација од која тешко се излегува, почитта се губи. Наеднаш цели делови од Новиот Завет се погодни само за одредена група и за одредено време. И веќе Апостол Павле не е верен слуга Божји, туку груб човек којшто зборува од свое лично убедување. Така стекнуваме слобода да им наметнуваме ставови на другите, вклучително и на самите себе, да го побиваме павловото дискутабилно смирение.
Уште од времето на рајската градина, непријателот сака да ја уништи почитта кон Словото Божјо. Божјиот збор е чист и свет. Христос е Словото Кое стана тело. Како Негови следбеници, ние треба да го почитуваме длабоко Неговиот збор и тоа треба да се одразува во сѐ што велиме и правиме. Кај Посланието до Тит, често се фокусираме на она што постарите жени треба да ги поучуваат помладите (Тит, 2, 3- 5). Но не треба да ја занемариме причината што ни е дадена: „Зборот Божји да не се валка“. Ако нашето однесување му прави чест или го бесчести зборот Божји, колку повеќе, пак, тоа се случува ако поради одреден проблем го ставаме под знак прашање важноста на самиот збор.
На оваа страна од небото нема да има едно исто толкување на одреден пасус од Светото Писмо. И секако, очекуваме светот да застане против сѐ во зборовите што е против актуелната култура. Но како следбеници Христови, треба добро да внимаваме како ќе се поставиме кон такви проблематични теми. Дали навистина сакаме да тврдиме дека извесни пасуси биле плод на зборувањето на Апостол Павле, претежно како човек? Дали сакаме да ја поставиме под знак прашање вистинитоста дека „целото Свето Писмо е боговдахновено“ (2. Тим. 3, 16).
Ако сакаме да Му оддадеме почит на Бога нема да целиме и гаѓаме во стиховите на Светото Писмо. Ние ќе треба да ги почитуваме тие стихови колку и да се проблематични и треба да ги сметаме како боговдахновени и свети, и да се молиме на Духот за да нѐ приведе кон нивно разбирање.
Ајде да бидеме искрени
Долгогодишната статистика покажува дека малку од оние коишто живеат христијански, ја читаат Библијата. Сепак, кога ќе се појават табу темите, особено во областа на библискиот однос кон жените, речиси секој има свој став. Често тоа е инстинктивна реакција, задоена повеќе од културата, можеби дури и од христијанската или верската култура, отколку од сфаќањето на самиот Божји збор.
А што ако сме искрени за нашиот недостаток на сфаќање, почнувајќи од самите себе, ако не сме ја проучиле темата проследена со молитва, зарем треба да станеме ревносни да ја дискутираме? И ако сме ја простудирале, дали тоа било со одредена цел, или со смиреност пред Бога? Како верници нашата цел треба да биде растење во сфаќањето на Библијата. А за да растеме, мора да бидеме искрени за она што не го знаеме. Треба да сакаме да бидеме брзи: „во слушањето, а спори во зборувањето и бавни на гнев“ (Јаков, 1, 19). И секогаш растењето оди заедно со барањето на Духот.
Ким Кеш Тејт
********************************************
Виктор Лега
✤✣✤
Увереност во невидливото
✤✣✤
Но, кој процес на познание, поточно, кој процес на толкување на проблематиката околу односот помеѓу верата и разумот е поправилен: на Блажениот Августин, односно „верувам за да разберам, и сфаќам за да верувам“, или, пак, тврдењето на атеистите дека верата е апсурдна, или, пак тоа дека разумот и верата се две различни својства? Источните Отци на Црквата исто така не еднаш го поставиле овој проблем, но тие го поставиле на друго ниво – во вид на прашање: „Што е верата?“
За да се разберат односите помеѓу верата и разумот треба навистина најпрвин да се сфати што е верата. По правило, толкувањата на Источните Отци се засновале на познатата фраза на Апостол Павле од посланието до Евреите: „Верата е жива претстава за она, на коешто се надеваме, и докажување на она, што не се гледа“ (Евр. 11, 1).
Св. Јован Златоуст обраќа особено внимание на тоа дека Апостол Павле зборува за верата како за „докажување на она што не се гледа“. Златоуст пишува: „Верата е созерцавање на скриеното и води кон исто такво потполно убедување во невидливото, како и во видливото. Како што е невозможно да не му се верува на видливото, така невозможно е да постои вера, кога некој не е убеден во невидливото, исто толку колку и во видливото“. Тоа се прекрасни зборови: „Невозможно е да постои вера, кога некој не е убеден во невидливото, исто толку колку и во видливото“, тие нѐ насочуваат во потполно друг правец од оној којшто го забележавме кај прашањето кое се развиваше, пред сѐ, во западното богословие. Блажени Августин, Тертулијан, или подоцнежните средновековни богослови, такви како Петар Абелјар или Анселм Кентербериски, како да нѐ убедуваат дека верата не е апсурдна, верата е потполно нормална, дека неопходно е да поверуваме пред да почнеме да се занимаваме со наука; да, и верувајќи ние, сепак, нема да поверуваме во секаква глупост, не во секаква парадоксална вистина, туку само таа којашто минува низ ситото на разумот. Познатиот руски философ и богослов Александар Иванович Брилијантов, го нарекол таквото западно сфаќање на верата психолошко, за разлика од поонтолошкото толкување што го наоѓаме кај Источните Отци на Црквата.
Еве, на пример, тоа онтолошко сфаќање на верата ние го среќаваме, читајќи ги делата на Св. Јован Златоуст, Преп. Јован Дамаскин, Св. Кападокиски Отци, Преп. Максим Исповедник и другите отци на Црквата. Тие зборуваат за верата како за природно својство на човекот, како за негова природна состојба.
Оваа природна вера била изгубена како последица на гревопадот. И ние сега, се наоѓаме во состојба на неполнота, во состојба на повреденост, а таа повреденост го има за последица тоа што ние не можеме да Го видиме Бога, не можеме да поверуваме во Него така, како што веруваме во постоењето на работите околу нас. Св. Јован Златоуст, го кажува тоа како одговор на аргументите на философите скептици, коишто наведуваат мноштво докази дека воопшто не постои надворешниот свет, дека надворешниот свет всушност е некаква илузија, предизвикана, како што би рекле современите научници, од дразбата на нервните клетки во кората на големиот мозок. Тие аргументи практично е невозможно да се порекнат. И покрај тоа, секој нормален човек запознаен со нив, сепак, ќе каже: „Да, тоа е интересен поглед на работите, но надворешниот свет сепак постои, за тоа ни зборува практиката, нашиот непосреден животен опит, бидејќи е невозможно да не му се верува на невидливото“.
**********************************************
Царица Александра Фјодоровна
Неколку мудри совети за семејна среќа
Постои голема можност бракот да биде среќен, но не треба да се заборави можноста за негова пропаст. Само правилен и мудар живот помага во бракот да се достигнат идеалните сопружнички односи. Прва лекција која треба да се научи и кон неа да се придржува е трпението. Во почетокот на семејниот живот се откриваат, како доблестите на карактерот и наравот, така и маните, навиките, вкусовите, темпераментот за којшто другата половина не ни помислувала дека постојат. Понекогаш се чини дека е просто невозможно да се навикнеш еден на друг, дека ќе има вечни и безнадежни судири, но трпението и љубовта победуваат сѐ, двата животи се слеваат во еден – многу поблагороден, посилен, поисполнет, побогат, поцелосен, па тој живот продолжува во мир и спокој.
Втора тајна на среќниот семеен живот е меѓусебното внимание. Мажот и жената мораат постојано еден на друг да си покажуваат знаци на најнежно внимание и љубов. Животната среќа се состои од посебни моменти, од малечки задоволства кои брзо се забораваат: од прегратки, насмевки, добар изглед, искрени комплименти и безброј мали, но добри мисли и искрени чувства. И на љубовта исто така ѝ е потребна нејзината секојдневна храна.
Уште еден важен миг во семејниот живот е единството на интересите. Ништо од женските грижи не треба да се чини премногу безначајно, дури и за гигантскиот интелект на најголемиот маж. Од друга страна, пак, секоја мудра и верна жена ќе биде искрено заинтересирана за работата на мажот. Таа сака да дознае за секој негов нов проект, план, тешкотија, сомнеж. Таа сака да знае кој негов потфат успеал, а кој не и да биде во тек со сите негови секојдневни активности. Нека обете срца ја поделат радоста и тагата. Нека го преполоват товарот на грижите. Нека сѐ во нивниот живот биде заедничко. Тие треба заедно да одат во црква, заедно да се молат, заедно да го принесуваат пред Божјите нозе бремето за своите деца и за сѐ друго што им значи. Зошто еден со друг да не ги споделуваат своите искушенија, сомнежи, тајни желби, зошто да не си помогнат еден на друг со сочувство и охрабрувачки зборови? Така тие ќе живеат еден живот, а не секој својот поодделно.
Водете сметка да не дојде ни до најмало недоразбирање или отуѓување. Наместо да се воздржат, сопружниците изговараат непромислени, невнимателни зборови и ете меѓу двете срца кои дотогаш биле една целина, се појавува мала пукнатина, и таа се шири, и шири, до степен на потполно одвојување еден од друг. Сте рекле нешто импулсивно? Веднаш побарајте прошка. Ако се појави некакво недоразбирање, не е важно чија е вината, не дозволете ни за момент тоа да остане меѓу вас.
Воздржувајте се од расправии. Не одете во постела задржувајќи го во душата чувството на гнев. Во семејниот живот не смее да има место за гордоста. Никогаш не треба да се препуштаме на чувството на повредена гордост, и педантно да се анализира кој треба да побара прошка. Тие кои навистина љубат не се оптоварени со овој причинско-последичен однос. Тие се секогаш спремни да отстапат, да побараат прошка.
Останува како заклучок дека зборовите „те сакам“ не се доволни за семејна среќа – потребна е постојана работа над себе, заснована пред сѐ на христијанскиот поглед на светот. Само хармоничните здрави односи помеѓу сопружниците можат да послужат како залог за морално воспитување на децата.
*****************************************************
Посета на Архимандритот Порфириј од Бер
21 септември/04 октомври 2016 лето Господово
Изминативе два дена Света Бигорска Обител се удостои со голема радост поради посетата на нашиот долгогодишен пријател, отец и брат во Христа, Висoкопреподобниот Архимандрит г. Порфириj, игуменот на Скитот на Чесниот Претеча во Бер, Р. Грција. Игуменот Порфириj, кој допатува кај нас со уште двајца свои прекрасни браќа монаси и едно мирско духовно чедо, беше пречекан со торжествен манастирски свечен пречек од нашиот Старец, Архимандрит Партениј, и целото бигорско братство. Во таа прилика нашиот Старец му упати поздравно слово на ценетиот гостин од манастирот каде што се чува свештената глава на Св. Климент Охридски.
Трогнат од љубовта на Старецот и нашето братство, Архимандритот Порфириј возврати со, исто така преполн со љубов и најискрени чувства одговор на поздравното слово.
Нашите возљубени гости, кои преноќеваа во Манастирот, имаа доволно време да се запознаат со сите негови содржини, но и да присуствуваат на денешната богослужба.
***************************************
Поздравно слово на Архимандрит г. Партениј при пречекот на игуменот г. Порфириј
21 септември/04 октомври 2016 лето Господово
„Ваше Високопреподобие, Архимандрит г. Порфириj,
Гледајќи го присуството на Вашата светла и наша особено драга личност во овој свет храм, најтопло Му благодарам на преблагиот наш Бог, што, ете, Ве донесе овде и нè удостои со оваа голема радост!
Радост, бидејќи на нашите две свети обители, Бигорски и Рајчица им се даде можност да ја покажат искрената љубов и почит што ја негуваат кон Вас, и најусрдно да пречекаат во својот монашки дом еден долгогодишен брат во Христа, срдечен пријател и молитвеник за спасение на нашите души, уште од времето кога се подвизувавте во Светата Обител Симонопетра. А таа наша радост е и уште поголема, затоа што сега ни доаѓате како востоличен игумен на славната обител на Чесниот Претеча во Бер, којашто историски и духовно е многу блиска до нас. Зашто, со неа сме нераскинливо поврзани, не само по нашиот заеднички небесен молитвен закрилник – Светиот Јован Крстител, туку и по тоа што во Вашата Света Обител се чува свештената глава на великиот Светилник на Црквата Христова, Рамноапостолниот Климент Охридски, првиот епископ од словенскиот род, родоначалникот и заштитникот на нашата света Охридска Архиепископија и патронот на нашата земја. За огромната љубов и почит на нашиот словенски народ кон Св. Климент Чудотворец нема потреба надолго да се раскажува, но она што би сакале сега посебно да го истакнеме е тоа дека неговите култ и слава се преголеми, не само меѓу нашиот, туку и кај останатите словенски народи, како и кај братскиот православен грчки народ. И ние навистина веруваме дека токму неговиот благослов Ве донесе денес овде, во овој древен Манастир, еден од првите словенски општежителни манастири воопшто, кој за четири години ќе го слави своето илјадалетие; и Ве донесе токму сега, во годината кога славиме 1100 години од неговото блажено во Христа Успение.
Но, за жал, мораме да го кажеме и тоа дека денес духот на Св. Климент тагува поради неслогата на братските православни народи, и особено затоа што неговата Охридска Архиепископија, сега возглавена од Архиепископот Стефан и Светиот Синод од 12 епископи, поради неоснованото негирање претрпува неправедна изолација од православната екумена, и што ние, неговите духовни чеда, не по наша волја и вина, не сме во евхаристичко општење со нашите православни браќа во Христа.
Затоа, Ваше Високопреподобие, ние најсмирено ќе Ве замолиме, да продолжиме заеднички да се бориме да се исправи неправдата кон нашата Црква, светата Охридска Архиепископија, и таа како автокефална да биде примена во заедницата на помесните православни Цркви. Молете се за верниот Христов народ во нашата земја, како и за нашите монашки заедници, кои, и во ова тешко време, како и во овој најстрадален крај на нашата Татковина, неотстапно се трудат да сведочат за светлината на Христовата љубов и единство.
Просејќи ги Вашите молитви, Ви посакуваме пријатен престој во Светата Бигорска Обител и уште еднаш Ви ја изразуваме нашата најтопла благодарност и благонаклоност!
Благословете!“
**************************************************
Одговор на игуменот г. Порфириј при свечениот пречек
21 септември/04 октомври 2016 лето Господово
„Многупочитуван, возљубен и највозљубен Архимандрите Партениј,
Јас сум многу сиромашен и смирен човек, но имам еден многу голем дар – да имам малку пријатели, но многу возљубени. Денес се наоѓаме овде, во домот на еден од тие мои многувозљубени пријатели, чии деца, монаси и монахињи, за нас зачувале отворен еден дел од нивните срца. Со нас овде се уште три други лица: Високопреподобниот Архимандрит о. Матеј и Високопреподобниот старец Пантелејмон, првиот намесник на мојот манастир, како и нашиот духовен брат Јован. За о. Матеј можам да кажам дека е срцето на моето срце и секогаш кога мислам на него се сеќавам на приказната со Мојсеј, кој имаше двајца браќа врз кои ги полагаше своите раце, додека народот се бореше против Амалик. Значи, о. Матеј е едниот, а о. Пантелејмон, кој е мое чедо, е вториот.
Со овие мои отци и браќа денес се наоѓаме во домот на другиот мој брат, Старецот Партениј. Кога зборував телефонски со Вас, ми рековте дека можеби сега ја немаме таа љубов што ја имавме првите години. Би рекол дека тоа не е точно, зашто кога љубовта не се изразува и се поттиснува, таа станува уште поголема. Овој денешен настан е изблик на таа љубов. Денес ги оставивме сите други, за да дојдеме овде, каде што уште од првиот миг на нашето доаѓање ја почувствувавме таа љубов и топлина, која често пати луѓето ја немаат ниту во своите домови, од своите родени браќа. Духовната љубов нѐ обединува со една тајна. Таа тајна е самата тајна на љубовта, која никогаш не се исцрпува, тајната која колку повеќе се крие, толку повеќе се умножува. Тоа е тајната на молитвата, во која можеме слободно да ги обединиме своите молитви, над секоја граница и канони.
Над нашата лична љубов и пријателство имаме и уште двајца возљубени свети отци и браќа наши. Едниот е пустинската птица, најслаткиот Претеча, кој велејќи ‘покајте се’, во суштина ги рашири своите крила и ги прибра сите луѓе што Го сакаат Христа и Царството небесно. Велат дека Претечата бил строг и ги разобличувал грешниците. Не, ние не веруваме во тоа, така мислат луѓе што не спознале што значи Претеча и што значи Христос. Можеме да посведочиме дека Чесниот Претеча, после Госпоѓата Богородица, е најслаткиот светител кој избега во пустината токму затоа за да го проповеда единството. Зборот ‘покајте се’ не е сам – следува фразата ‘зашто се приближи Царството небесно’. Претечата не му вели на светот: ‘Грешни сте, ве судам!’ Тој вели: ‘Дојдете овде! Овде е Царството небесно’. Овој израз е израз на неограничена љубов за човечкиот род.
Сега ќе се насочиме кон другиот светител, светителот заради кој дојдовме овде – свети Климент. Утрово бевме во Перивлепта и внатре во олтарот има една претстава над која има крст со натпис: ‘Светлината Христова ги просветлува сите’. Ако го поврземе Претечата со свети Климент и тука некаде во некој агол да влеземе и ние монасите, нашата проповед ќе биде – а вие, старче, ја знаете многу добро – тоа дека светлина на мирјаните се монасите, а светлина за монасите се ангелите. Каква работа имаа ангелите пред да се создаде светот? Пееја ‘Алилуја’ околу престолот Божји, а тоа е и наша работа: да пееме постојано и да се молиме и да служиме токму околу престолот Божји. За жал, во некои времиња монасите беа сметани за служители во светот. Да, монасите се служители на светот, но на друг начин – да ја раздаваат светлината Христова на светот.
Старче, завршувајќи ги овие малку зборови, се молиме да ја прославиме заедно илјадагодишнината на вашиот свет манастир овде и со нас да ја имаме меѓу нас и чесната глава на свети Климент. Таа чесна глава за биолошкото семејство од кое потекнувам често пати беше татко. Мајка ми од едната страна ја ставаше главата на свети Климент, а од другата спиеше таа, додека на средина ги ставаше децата. Јас од 2007 година сум во неговиот манастир. Светителот, самиот знае зошто, постојано ни ја покажува неговата љубов и неговата утеха.
Секогаш кога децата на Претечата и на свети Климент од Бигорски доаѓаа во нашиот манастир, повеќето пати им велев на монасите да велат дека не сум таму. Зошто? Зашто се срамев што ние луѓето, наместо да ги бараме тие работи што нѐ обединуваат, ги бараме тие што нѐ разделуваат. Но, таму, во мрачната дупка на мојата ќелија, многу бедно си велев и си велам: ‘Свети Клименте, ти се бореше за единството, за единството на Црквата. До каде ќе оди ова? Се срамам поради ова!’ И пред тебе, старче, и пред овие деца, кои повеќето од нив немаат бели влакна во брадите, и пред сестрите монахињи – вашите деца, се заветувам дека ова прашање на единството ќе остане да биде еден клин што гори и ми го ранува срцето. Колку што можеме ќе се бориме да покажеме дека ние ги љубиме православните христијани на Охридската Архиепископија. Ние не ги прифаќаме расколите, не ја прифаќаме поделбата. Ако треба, ние ќе станеме мост, за врз нас да згазне секој што сака да премине на другиот брег. Но, зошто да има потреба од таква жртва? Кога ќе се вратам во својот манастир ќе напишам едно писмо во кое ќе ги изложам сите работи за ова прашање, кое последниве неколку дена практично ме излудува. Ќе ги повикам во манастирот на свети Јован во Бер да дојдат и двете страни. Помеѓу ќе го ставам свети Климент и ќе го прашаме: ‘Ти се допаѓа оваа состојба!?’ Сигурен сум дека не!
На првото бдение кое го направивме во манастирот во чест на свети Климент, отец Матеј беше присутен тогаш, од главата на свети Климент излегуваа капки од една проѕирна течност. Не велам миро, не знам дали беше миро, но беше еден знак, многу силен за мене, кој бев ја напуштил Симонопетра, бев напуштил еден болен старец, еден игумен што се обидуваше да го собере она што не се собира, и шеесет и пет браќа. Кога на покана на Берскиот Митрополит си одев оттаму за да го примам раководството на Скитот на Претечата, игуменот на Симонопетра, о. Елисеј, ми рече: ‘Порфирие, земи ги со себе тие отци што ги сакаш.’ Јас одговорив: ‘Старче, доволно е што јас, на моите педесет години се отсекувам од коренот, не сакам да искоренам и друг брат. Кога пресадуваш едно дрво, не е сигурно дали тоа ќе се фати таму каде што го носиш.’ Е, токму овие капки од главата на свети Климент, после единаесет месеци многу тежок и неутешен живот во бескрајна самотија, со многу голема болка, беа првиот показател дека светителите се со мене. И еве толку години, веќе десет како сум таму, живеам од здивот на светителите и живеам за да го дадам мојот здив на светителите.
Брате мој, отче Партение, браќа и сестри присутни, возљубени чеда на мојот брат, да ми простите што не можам да покажам многу трпение. Се надевам дека за четири години ќе бидеме сите заедно овде, целата Христова Црква и ќе ја празнуваме илјадагодишнината на овој древен свет манастир. Ќе се молиме, а ве молам и вие да се молите за нашиот старец Емилијан и за неговото братство. Да се молиме со молитвата на која Христос нѐ научи: ‘Сите да бидат едно’. Да бидеме едно, зашто еден е рајот и ако сакаме да одиме во рајот, нема друга врата, една е вратата. Која? Смирението. Вратата на рајот е ниска и треба да се наведнеме, а тогаш ќе се радува Господ, Света Троица, Пресвета Богородица и сите Светии, зашто Црквата е една. Молитвата на Господа се слушна – сите да бидат едно. Амин“
***********************************************
Виктор Лега
„Од слушање“ и по благодатта
Ете таква треба да биде верата, кога зборуваме за верата во Бога: „Невозможно е да не се верува“. Но постои ли таква вера кај човекот? Да, кај некои луѓе ја има: таа постои во Светиите, постои во Пророците, кои имале непосреден опит на општење со Бога. Но зарем би можеле да кажеме дека кај простиот човек, кој немал таква средба со Бога, таков натприроден мистички опит, нема вера? Никако нема така да кажеме!
И тука треба да се потсетиме дека многу источни Отци на Црквата зборуваат за два вида на вера. Такво толкување наоѓаме на пример кај Преп. Анастасиј Синаит. „Вистинската вера“, пишува тој, „се сфаќа на два начини: вера постои од слушање, од проповед, а постои и една уште потрајна вера – како жива претстава на благата на кои се надеваме. Верата од слушање можат да ја имаат сите луѓе, а втората вера ја стекнуваат само праведниците“.
А Св. Кирил Ерусалимски учи: „Верата е една, но се дели на два вида. Во првиот вид припаѓа опитната вера, кога душата се согласува на нешто, и таа вера е полезна за душата. Другиот вид на вера е онаа која по благодат се дава од Христа“.
Кај Преп. Јован Дамаскин, во неговото „Точно изложување на Православната вера“, ние исто така наоѓаме вакво мислење. „Има два вида на вера“, пишува тој, „постои вера од слушање (Рим. 10, 17)… верата е, одново, жива претстава за она, на кое се надеваме, и докажување на она, што не се гледа (Ер. 11, 1), или несомнена и нерасудувачка надеж за она што ни е ветено од Бога и во тоа дека ќе бидат услишени нашите молби. Затоа првата вера се однесува на нашата намера, а втората на даровите од Духот“. Ова е особено важна мисла – за постоењето на две нивоа на вера, бидејќи верата не е едноставно согласување, или несогласување со некакви правила, а нели, токму така ја сфаќаат верата во современиот свет. И имено токму така се сфаќа верата и во обичната свест: јас можам да поверувам, а можам и да не поверувам, мене за тоа не ми се потребни никакви докази. Да, и таква вера може да постои и таквата вера Отците ја нарекуваат „вера од слушање“. Се случува на пример: сум слушнал од некој човек дека Бог постои и сум решил: „А зошто да не му поверувам? Овој човек се чини пристоен и никогаш претходно не ме измамил“. Но таквата вера е само првата етапа, првиот чекор кон тоа да се убедиме од својот сопствен непосреден опит дека Бог постои. Така се случува и во нашиот секојдневен живот. На пример: ми кажаа дека има многу убаво место во Подмосковје и јас му поверував на тој човек. Да, навистина постојат убави места каде не би ми пречело да појдам да се одморам. Јас сум пошол, сум го видел тоа место и сум се убедил од својот личен опит: навистина тоа место е необично убаво, ме порази до длабината на душата, така што сега мене не ми се потребни никакви аргументи, никакви сведоштва од другари и други луѓе.
Верата во Бога, како што тврдат Отците на Црквата, не е само „јас поверував“, не е само степен „верувам / не верувам“, таа е динамична, постои извесен труд, извесно подвижништво: треба себеси да се натераш да живееш похристијански. И таквата вера, како што учат Светите Отци, се стекнува само по благодат, само во Црквата. Но за да појдеме во Црква, за да стекнеме благодат, неопходна е претходно, првата етапа – потребно е да се поверува „на збор“, да се прифати како небаре да е хипотеза, дека Бог постои. Инаку не може да постои никакво знаење за Бога.
*********************************************
Виктор Лега
Верата како природна состојба на човекот
Како луѓето да стекнат природна вера? Тоа можеме да го сфатиме ако знаеме зошто и како луѓето ја изгубиле верата. Преп. Максим Исповедник објаснува: сме ја изгубиле верата кога после гревопадот се изменила нашата природа – се изобличила нашата душа. Душата, целосна и единствена по својата природа, после гревопадот ја изгубила таа целосност. Додека првосоздадените души на совршените Адам и Ева биле насочени кон Бога и разумното начело на нивните души раководело со сите останати нивни сили, со нивните чувствени начела и слободна волја, по првородниот грев душата се изменила. „И жената, гледајќи дека родот на дрвото е добар за јадење и убав за гледање“ (Битие, 3, 6) – чувствата стекнале првенство, разумот им се потчинил и ете таа промена на душата, таа промена на нејзината природа, како нејзино своевидно разделување на различни сили, довело до губење на верата. И затоа верата, истакнува Преп. Максим Исповедник, е некаква целосност на нашата душа, кога сите сили се соединети заедно во едно својство. Затоа верата не може да биде спротивставена на разумот. Разумот, тој е само едно од својствата на нашата душа, кое се разликува од нашата слободна волја и нашите чувствени перцепции и емоции. А верата е својство на целата душа.
Токму затоа верата не е против – разумна, туку надразумна. Како што пишува, на пример, Св. Григориј Палама: „А јас и светата наша вера би ја сметал за предводничка на секое чувство и секое сфаќање од созерцанието на нашето срце, бидејќи таа ги надминува сите умствени способности на нашата душа“. А Преп. Максим Исповедник оди уште подалеку во таинственото, мистичко толкување на многу фрази во Светото Писмо; тој вели: „Христос е, како што сметаме ние, воипостасна вера“; „Верата во Бога е исто што и самото Царство Божјо и тие само мислено се разликуваат едно од друго. Бидејќи верата е неоформено Царство Божјо, а Царството Божјо е вера која на божествен начин стекнува своја форма“.
Отците на Црквата нѐ приведуваат кон еден заклучок: верата не е само слободен избор на човекот, не е само согласност со секаква одредба; верата е една природна состојба на човекот, којашто се изгубила како последица на гревопадот. Верата, како што пишуваат руските философи Иван Василевич Киреевски и Алексеј Стефанович Хомјаков, може да биде споредена со видот. Верата е способност да се види светот, а неверието е слепило. Ние сега сме како слепи во однос на Бога, и за да се излечиме од тоа слепило неопходен ни е добар лекар. Како што физичкото слепило се исцелува само со хируршки зафат, извршен од искусен лекар, така и духовното слепило – неверието – може да биде излекувано само од Лекарот – Бога, Кој ни дава благодат и ги соединува сите сили на нашата душа во некоја единствена целосна состојба. И во таква состојба – повторно прекрасните зборови на Св. Јован Златоуст – невозможно е да не се верува на невидливото. Ете токму тоа и е вистинската, правилна вера.
*****************************************
Виктор Лега
Верата како природна состојба на човекот
(II дел)
Верата не може да биде противна на разумот. Тоа се две различни својства, две различни нивоа. И споредувајќи ја верата и разумот, можеме да кажеме: овде нема противречност. Противречноста се јавува од тоа што се мешаат два концепти – верата и слободната волја. Навистина, имајќи слобода, јас можам и да не се согласам со тоа што не може да биде докажано апсолутно веродостојно. Постои противење на мојата слободна волја, како своевидно несакање да се согласам со секакви аргументи и заклучоци. Но разумот може сепак, да ме убеди дека некаква веројатност за вистинитоста на тоа тврдење, сепак, постои, а со тоа постои и потполна можност слободно да се согласиме.
Секако дека во тој случај навидум се јавува противречност помеѓу разумот и волјата, од една страна, и верата од друга: јас си велам, сакам да се натерам себеси да поверувам, но не можам да си докажам. Или обратно: докажувам, но не можам да се натерам да поверувам. Причина за ова е тоа што верата припаѓа на друга реалност отколку разумот и волјата. Верата ги обединува нив, им дава постоење и способност да дејствуваат, станува нивна основа и средиште на нивното постоење. Токму затоа, противречност помеѓу верата и разумот во принцип не може да постои, бидејќи тие се појави од различен ред. Противречноста се јавува само тогаш, кога верата се идентификува само со волјата и во разделената душа уште од почеток се појавува некаква недоследност. Доколку верата ја сфаќаме онтолошки и богословски, а не само личносно- психолошки, тогаш станува јасно дека односите помеѓу разумот и верата изгледаат подлабоки: од една страна разумот како својство на душата, може да го приведе човекот кон верата, но од друга не може присилно да го направи тоа (да го докаже постоењето на објектот на верата онака како што се докажува математичка теорема), бидејќи разумот, тоа сѐ уште не е целата душа. Така се уредуваат и односите на слободната волја со верата: доколку верата ја вклучува во себе верата, тогаш верата секогаш е слободна, но поради тоа што верата не се сведува само на волјата, не треба да се верува во сѐ што е угодно. Може да се каже, на таков начин, дека верата е слободно умозрение на вистината кое се реализира од целосниот човек по благодатта Божја. Токму таква вера има на ум Преп. Исаак Сирин: „Вера, којашто блеска во душата од светлината на благодатта, која со сведоштвото на умот го поткрепува срцето за тоа да не се колеба во несомнената надеж“.
Според овие заклучоци, ние можеме да ја наречеме вера и верата од слушање. Но вистинската вера ги вклучува во себе не само слободната волја, туку и разумот. И како што ќе видиме од понатамошните наши средби и беседи, тоа се потврдува со многу научни и философски аргументи. Човекот навистина не може сѐ да проверува со разумот, потребно е во многу работи да поверува. Но и аргументите што ги наоѓаме од страната а разумот, од страната на науките, од страната на философиите, исто така можат да нѐ убедат дека верата во Бога е потполно разумна и не е некаков апсурд и не е некаква глупост.
************************************************
ОТЕЦ МИЛАН ЃОРЃЕВИЌ: ИНТЕРСТЕЛАР
Sneaking past a black hole’s event horizon, scanning the hole’s singularity and retrieving gravity-mastering data is impossible. As for falling into a black hole and seeing tidal forces disintegrate your vessel without making you into spaghetti, then entering a region prepared by your future self only to re-emerge into normal space-time via wormhole… well, criticism seems superfluous.
And, yet, this is a film worth watching…
(Alasdair Richmond)
Интерстелар на Кристофер Нолан е долг, исцрпувачки филм, направен по класичен холивудски СФ канон, предвидлив и накитен со патетични спилберговски орнаменти, но сепак – сериозно инспиративен. Впрочем, тука е вистинската сила на Нолан: размислувањата за филмот да те обземат дури откако добро ќе се отспиеш (барем така функционира кај мене). На кратко, филмот дава доволно простор и материјал за негова аскетска интепретација, при што би издвоил две одлични поенти, кои се генерираат околу две централни теми: самотијата и домостројот. При тоа, филмот нуди префинето стилизирана антиципација на дијалектиката помеѓу божествените енергии и созданието.
Исклучиво во „црната дупка“ на потполната самотија (откажување од таткото свој, мајката своја и т.н., т.е. од сите и од секого) е можно вистинското пронаоѓање на ближниот, т.е. превозмогнувањето на самотијата. Тогаш кога човек ќе престане да се плаши од самотијата и по силата на љубовта ќе се нурне во неа – тогаш успева да ја победи. Со самотијата се победува самотијата… Пред неколку дена ја препрочитав „100 години самотија“ на Маркез (полни 16 години после површното читање во средно). Самотијата има безброј лица: некаде е свесна за себеси, некаде не е, некогаш е затворена во 4 ѕидови со години, некогаш е постојано опкружена со луѓе, час е апатична, час бива понесена од страстите. Но, она што е заедничко за сите наведени изрази е дека ниту еден од нив – љубов нема. Не похота, не вљубеност… просто љубов. Љубов, која не зависи од љубовта на другите луѓе; љубов која може да сака и тогаш кога другите луѓе не ја сакаат; љубов која ќе сака и тогаш кога ќе нема никој друг – кога ќе ги нема луѓето, кога ќе го нема светот, кога во црната дупка ќе бидам јас, сам, совршено сам. Впрочем, од таквата не-осамена самотија Бог го создава светот – неговата творечка љубов е насочена не само кон битието, туку и кон небитието и го повикува во постоење. Од црната дупка на божествениот примрак… Тоа е конечниот образ на човечкото богоуподобување.
Тука се надоврзуваме на втората поента: иманентноста на Бог е можна единствено преку човекот. Бог не е маѓепсник, кој сам ја „завршува работата“. На против, човекот е оној кој си ја завршува својата работа. Токму таа поента во филмот, особено при крајот кога се гледа дека „духовите“ на малата Марфи биле всушност нејзиниот татко, кој од надвременскиот простор на црната дупка цело време се обидувал да стапи во контакт со неа. Оваа поента може да се толкува во атеистички клуч, но би потсетил дека границата помеѓу патот на апофатизмот и патот на атеизмот некогаш е толку тешко видлива, што многу често паѓаме во искушение покомплексното да го сведеме на поедноставното и нам попознатото. Апофатичкиот пат во аскетиката секогаш остава доволно простор за човековата слобода и вера. Бог се објавува, но по правило на таков начин, што јас и после „средбата“ ќе треба да верувам во него. Секогаш ќе остане можноста да ја загубам таа вера, т.е. да ја интепретирам таа средба на поинаков начин, да ја припишам на сопствената вообразба, да решам дека само јас постојам, но не и тој, или едноставно да заборавам на неа. Во тоа се состои крстот на диофизитизмот, крстот на ортодоксијата наспроти религијата – Бог стана човек, вистински човек, безостаточно човек, во се што по природа му е својствено на човекот. И сето тоа, со цел човекот да стане – таков човек. Да стане човек во „црната дупка“ на сепрегрнувачката самотија, човек проникнат од присуството на недопирливите, непоимливи, невидливи „тие“, кои станале „тој самиот“, кои дејствуваат во него и преку него надвор во осамениот, но бесконечно сакан свет.
проф. д-р отец Милан Ѓорѓевиќ
**********************************************************
Архимандрит Андреј Конанос
Игри на умот
Ι дел
Животот ги надминува зборовите. Тој е очигледно значително тежок. Реалноста на животот е различна кај секого, но сите претежно искусуваат голема сладост од неа. Бидејќи низ односите со конкретни реални личности се одвива една голема игра: во неа ти даваш испити, ја гледаш сложеноста на својот карактер, но и неговата убавина, кога имаш успех во односите со луѓето.
Христос не кажувал само зборови, туку Он општел со луѓето, а најмногу со Своите ученици кои секој ден биле покрај Него и го гледале како јаде, спие, чекори, зборува, се гневи во храмот, прави чудеса, проповеда, а Го виделе и откако воскреснал. И Он Самиот доживеал многу работи со Своите ученици, ги видел во сите нивни животни пројави: во острастеност и прелест, но исто така и во добродетелност, во смирение, но и во егоизам, бидејќи токму таков е и човекот – спој помеѓу величие и немоќ.
Кога пред тебе се наоѓаат големите и пресудни животни одлуки, не е добро друг да ти го даде на готово решението што го бараш, треба сам да си преземеш одговорност за својот живот, тоа решение треба да биде твое за ти да му се радуваш, и треба да е донесено во соработка со Бога, со Негова помош и со помош на луѓето кои ќе ти го кажат своето мислење. Ти ќе го слушнеш нивното мислење, но она што ќе одлучиш да го направиш, во краен случај, нема да ти го каже некој друг: јас не можам да ти кажам каква професија да одбереш, ама на пример ќе се помолам за тебе. Нема друг да ти го одбере човекот што ќе го земеш за маж или онаа девојка со која ќе се ожениш. Никој нема да ти каже„Склучи го овој брак, задолжително земи ја оваа девојка за жена!“ Што би било од сето тоа! Бидејќи доколку ти кажам така, кога ќе се појават некакви проблеми ти ќе ми кажеш: „Ти ме наведе на тоа, ти ме поттикна, ти ме натера!“
Во животот постои таа убавина, таа слобода, каде ти сам со својата молитва и чист ум можеш да го одбереш тоа што го сакаш. Да преземеш одговорност за себе, да чекориш на сопствените нозе, а понекогаш и да ги преклониш, да паднеш на колена таму каде што си, во својот дом и да ја вознесуваш својата молитва, молејќи за просвештение од Бога.
****************************************************************
Архимандрит Андреј Конанос
Игри на умот – II дел
Помоли се, побарај помош Божја и таа ќе дојде во твојот живот
Сѐ е толку едноставно. Изворот на овие обилни дарови, добродетели и просвештенија постои – тоа е Бог, тоа се Светиите кои се молат за нас, Пресветата Богомајка, Ангелите. Помоли се, побарај ја нивната помош и таа ќе дојде во твојот живот. Ти едноставно само ќе очекуваш и ќе Го молиш Бога за Он да те просвети, да го очисти твојот ум, да го исчисти и смири, да го сокруши и одново издигне, всушност Он да го урне она што неразумно е устроено и тука да подигне нови темели, да го обнови.
Умот – тоа се очите на душата: кога тој работи добро, целата душа се движи правилно. Кога окото на телото гледа добро, тогаш и нозете одат нормално, окото гледа, а телото се движи. Но кога окото ќе се помрачи и замагли тогаш и телото не може да се насочи како што треба. Така се случува и со нашата душа: во неа постои извесен инструмент со помош на кој таа го спознава светот, а тоа е умот. Умот е сила на душата.
Но кога ќе се родиме, други нѐ воспитуваат и ни кажуваат најразновидни работи во кои ние, после многукратното повторување, на крај почнуваме да веруваме, го усвојуваме тоа и се утврдуваме во себе.
Некои од тие кажани работи се точни, а други, пак, измама и лага. Тие лажни претстави, ставови и убедувања си нашле место во нашиот ум и ние во нив сме поверувале. Така многу од нас веруваат: дека наводно тешко е да се биде успешен, дека ние никогаш нема да имаме успех. Многумина веруваат во ова и велат: „Јас не сум способен за тоа, не можам, ќе доживеам пораз! Мене ми се чини дека цело време се наоѓам во опасност!“
И ти гледаш дека тоа во што тие веруваат не е животната реалност, туку начинот на кој што тие гледаат на неа; умот ги наведува на сѐ да гледаат песимистично. Зошто? Затоа што тие така се научиле, така се навикнале, а тоа на што ќе се навикнеш тешко се менува, тешко може да се отфрли, ако така си се научил.
„Отче нема шанси да најдам работа! Не можам, не сум способен, нема да успеам, животот е тежок! Ќе пропаднам, јас немам среќа!“
Ти му наоѓаш работа, и нешто подоцна него повторно го обземаат тревожни мисли, тој повторно е незадоволен и неговиот ум се вознемирува за нешто друго. Му велиш:
„Зарем не ти најдов работа?“
„Да, ми најде работа, но таму имам еден колега којшто ми врши притисок!“
„Добро, ќе те префрлам во друга канцеларија“.
Но таму одново, проблем е малата плата, потоа проблем е нешто друго. И ти се прашуваш себе си, што е работата? На крајот на краиштата, можеби проблемот не е надвор, туку некаде во нас? Во твоите мисли, твоето срце, твоите помисли. Можеби ти некаде не расудуваш правилно, бидејќи гледај, тоа низ коешто сега поминуваш, низ истото поминуваат и други брачни другари (и наведувам примери на луѓе кои имаат проблеми на работа или меѓу себе), но тие не го прават тоа што го правиш ти. А зошто? Зашто така се научиле.
Тие се научиле да постапуваат поинаку, бидејќи кога биле мали тие стекнале од родителите поуки и лекции за надеж, вера, оптимизам, одговорност, доверба. Односно дека треба да се учиме да се потпираме на луѓето и Бога, да се успокојуваме, да се смируваме и да велиме: „Можам! Бог си ја знае работата, сѐ ќе биде добро! А зошто тоа навистина да не е добро?“
Но ако си пораснал без тоа чувство, без тоа воспитание на умот и некој постојано те прекорувал, ти во детството постојано си ги слушал овие зборови:
„Неспособен! Пак си ја скршил чинијата! Пак си се извалкал! Пак си го скршил лаптопот! Не си добар! Мама не те сака! Нема да ти го купам тоа што го сакаш! Тато ќе те казни! Ке те искара! Бог не ги сака децата што скокаат! Бог не ги сака децата што зборуваат на час! Бог не сака…“
Добро де, што ако Бог не те сакал, ако таткото ќе те казнел, ако мајка ти те искара… Еден го плаши детето, друг го плаши… Тие работи ако ги кажеш еднаш или два пати – тоа може и да помине, но доколку детето ги слуша постојано, десетици, стотици пати тогаш што ќе се случи? Тие ќе си најдат место во тебе и ти на крајот на краиштата ќе почнеш во тоа да веруваш и да мислиш дека животот навистина е таков.
Со други зборови ти на сѐ во себе гледаш депресивно, песимистички, во црни бои и не велиш: „Знаеш во мене сѐ е така црно, и затоа на сѐ гледам преку црни очила, сѐ ми е мрачно“. Туку велиш: „Таков е светот, такви се луѓето, таков е животот! Сѐ е тешко! Нема шанси да успеам! Се плашам, ќе пропаднам! Чувствувам огромен страв и несигурност во животот, немам на кого да се потпрам! Мене никој не ме сака, мене никој не може да ме сака. Јас сум толку сам“. Така умот го толкува животот на исклучително песимистичен, мрачен и непријатен начин.
И гледаш дека кај една конкретна личност (тука нема да зборуваме за некој далечни луѓе туку за оние кои што живеат во едно исто семејство), во согласност со тоа како кај неа се формирал умот, како тој се развивал, што читал, што слушал, во каква средина живеел, па дури и црковна средина, какво црковно воспитание имал – тој создава за себе определена слика на светот. Во едно исто семејство нешто ќе се случи и едно од децата гледа на тоа оптимистички, другото го опфаќа депресија, трето, пак, се интересира за други работи и тоа воопшто не го засега. И се прашуваш: „Но добро, сите тие три деца се наши! Зошто секое од нив на различен начин гледа на работите?“
Затоа што нивниот ум на различен начин им ги објаснува работите. Секако, удел имаат и наследноста, гените, предрасположението на душата, но огромна улога тука игра начинот на којшто ние сме го воспитале своето мислење. Христос доаѓа за да го направи токму тоа – да го обликува нашиот ум на друг начин, да ни даде нов ум, ново мислење, нов начин на гледање на светот, за ти да ја видиш реалноста преку Неговите очи и ум. Господ ти дава можност да опстојуваш во животот дури и кога другите покрај тебе пропаѓаат, заболуваат, се мачат. Христос ти вели:
„Сакаш ли да мислиш по Мое? Надворешноста нема да се смени, секако и тебе ќе те стаса некаква болест, безработица, тешкотија, неволја, опасност. Така се случува во целиот свет. Таков е животот. Таков е овој свет, тој е исполнет со грижи, но можам да ти помогнам на поинаков начин да гледаш на своите грижи, да гледаш на нив како на можност, како на училиште каде ќе се научиш на многу нови работи. Сакаш ли така да гледаш на животот?“
„Како?“
„Оптимистички, сакаш ли да го очистам твојот ум? Да го направам нов? Да го исчистам, да го усовршам и одново да ти го вратам? “
„И како може тоа да се случи Господи?“
„Кога ќе се научиш да мислиш така како што сака Бог“.
Кога ќе се научиш да внесуваш во себе мисли кои нема да те доведуваат до болест, туку ќе те оживуваат. Обнови го својот ум! Обнови го своето мислење! Како што Господ се грижи за птиците небесни, така ќе се погрижи и за тебе! „Погледајте ги птиците небески; тие ни сеат, ни жнеат, ниту во амбар собираат; но вашиот Отец ве храни“ (Мат. 6,26).
Бог ќе ти помогне да најдеш решение и за твојот проблем, веројатно не денес, можеби утре или по неколку дена. Ќе настапи миг кога твоите проблеми ќе се решат, но работата е во тоа да веруваш, да се довериш, дека Христос ќе ти каже такви зборови коишто ќе ја охрабрат твојата душа, ќе ја поткрепат, зборови кои нема да те погубат и разурнат.
Во псалмите Пророк Давид зборува за таква вера: Господи, Ти си мојата сила, потпора, прибежиште, Ти си мојата карпа, трпение, сила. Господи водите Твои ќе ја изгасат мојата жед, мислејќи на Тебе ми станува лесно, само ќе помислам на Тебе и оживувам. Каде и да појдам не се плашам од ништо Господи, дури и во смрт Ти си со мене и ќе ми дадеш светлина. Тие зборови го наведуваат умот да мисли поинаку. Тие зборови, таа вера, создаваат такво мислење и начин на живот, што да можеш да гледаш на истите тие работи (безработица, страдање), но да велиш: „Не! Нема да мислам така! Нема да го изгубам разумот! Нема да паднам во очај! Ќе ја положам својата надеж на Христа! Ќе се потпрам на Него и во својот живот ќе внесам колку што е можно повеќе светлина “.
***********************************************************************
Архимандрит Андреј Конанос
Игри на умот
(III дел)
Човек може да се доведе до тоа да се разболи од сопствените мисли
Човек може да се доведе до таму да се разболи од сопствените мисли: реалноста може е сосема поинаква а ти си мислиш дека се е така како што ти се чини. Бидејќи твојот ум верува во тоа и многумина така велат. А всушност твојот болен ум е виновен за се. Умот кој си мисли, си вообразува, застранува и се заглавува во една точка.
Го молиме Бога да ни даде светли помисли, за во нашиот ум да гори оган како пламен од свеќа. Да не бидеме некој што околу себе шири мрак со своите зборови, мисли, душевна состојба, со самата атмосфера што ја шири околу себе, пројавите на својот карактер и душевност, туку каде и да појдеме да шириме светлина, да им зборуваме на другите а тие да се радуваат, гледајќи оптимистично на работите и велејќи: „Ние можеме!“
Светиите, гледајќи Го Христа на молитва, Го гледале облеан со таа светлина која не може да биде искажана со зборовите на овој свет. Доколку таа светлина влезе во твојот ум и те просвети, Он ќе ти даде на друг начин да гледаш на животот и проблемите во него. Затоа да се молиме на Христа за Он да нѐ измени и обнови. Бидејќи ние што сме во Црквата непрестајно велиме: „Господи, Исусе Христе, помилуј ме!“ А зарем не е доволно само еднаш? Доволно е и еднаш, и дури и само половично, значи ни еднаш, ако срцето твое го искаже тоа силно, тогаш не е потребно устата да го изговори.
Сепак, прашање е дали твојот ум ги сфатил тие зборови. Умот којшто верува во многу работи и паѓа во паника, се вознемирува, заталкува, се збунува, треба да се внесе во таквите мисли: „Господи, Исусе, Христе, помилуј ме!“ Ти наеднаш го слушаш зборот „Помилуј“, а тоа значи „јави ми ја својата љубов, милосрдие, подај ми ја Твојата благост и благодат!“ Ти Го слушаш и одново Му велиш: „Господи, Исусе, Христе, помилуј ме!“ Односно: „Некој ме љуби, јас сум возљубен од Бога“. Бог те љуби, а не како што ти велеше мама, кога беше мал:
„Аха, лош си на училиште, мама веќе нема да го љуби своето синче! Не си ја изел целата чинија со храна? Бог нема да те сака!“
Не, Бог те љуби што и да правиш, каков и да си. Ти се бориш, паѓаш, стануваш и Бог те гледа и вели: „Те љубам! Без разлика што и да правиш“.
Ти се молиш со Исусова молитва, сепак, повторно ја забораваш нејзината смисла. Умот твој има потреба од промена, тој треба да биде разрушен и подигнат одново, за да се обнови. Умот има потреба од покајание, во друга димензија на покајанието, каде што јас не само што плачам за своите гревови и грешки, туку и го менувам мојот начин на размислување, гледам поинаку на животот и на предметите.
Кога се молиш со Исусова молитва (монасите ја повторуваат по илјада пати на ден, по три илјади, постојано) таа најпосле ќе те напои, и ти ќе сфатиш дека си возљубен од Бога и дека Он те заштитува, те закрилува со Своите крилја, сфаќаш дека има Некој што се грижи за тебе. Најпосле ти ја полагаш раката на срцето и велиш: „Срцето ми чука нормално. Тоа се успокоило, паниката поминала“. Исчезна тахикардијата од којашто ми се зголеми крвниот притисок, се зголеми шеќерот, и која ме извади од умот, па појдов на лекар, а тој ме прашува: „Но што ви се случи, за што толку мислите? Зошто сте толку напрегнати и го труете вашето тело и душа?“
Умот го труе телото, тогаш кога постојано внесува помисли на очај и разочараност, депресија, „нема да успеам во животот“. Тоа го труе телото. „Мојот дух тагува, храброста ме напушта, јас не можам да се поднесам, само седам на креветот и тонам во сопствените мисли“. Ти си потонал во својот кревет и се мислиш, мислиш, мислиш со таков помрачен ум. А зошто да не ја тргнеш завесата за да влезе малку светлина во твојот дом и во твојата душа. Бог ќе ја внесе неа преку молитвата.
****************************************************
ОТЕЦ ГЕОРГИЈ ЧИСТЈАКОВ: СЛЕГУВАЊЕ ВО АДОТ
Во текот на минатиот месец погребав шест деца од болницата, каде што секоја сабота служам Литургија. Пет момчиња: Женја, Антон, Саша, Алјоша и Игор. И една девојка – Женја Жмирко, седумнаесетгодишна убавица. Од неа на иконостасот во болничката Црква остана икона на светиот великомаченик Пантелејмон. Таа почина од леукемија. Умираше долго и мачно, не и помогна ништо. И овој месец не е ништо поразличен. Пет детски гроба за еден месец – тоа е статистиката. Неумолива и убиствена, но статистика. И во секој еден ковчег, милиот, саканиот, чистиот, светлиот, прекрасниот. Максим, Ксенија, Настја, Наташа, Серјожа…
Денес посетив тројца болни. Клара (Марија), Андреј и Валентина. И тројцата умираат – тешко и болно. Клара е возрасна жена. Го примила неодамна светото Крштение, но човек би помислил дека целиот живот живеела во Црквата – толку е светла, мудра и прозрачна. Андрјуша има 25 години, а неговото синче има само една годинка. За него се молат десетици, ми се чини и стотици луѓе, му набавуваат лекарства, го носат со возило од болницата до неговиот дом и обратно, собираат пари за неговото лечење – но метастазите се насекаде. И овој ден, според ништо не е поразличен од останатите.
Помина половина ден. Почина Клара. И Валентина почина. Во Чеченија загинале шестмина руски војници, а колку чеченски – не кажуваат… Почина Катја (од онколошкото одделение), девојче со огромни сини очи. Ми соопштија токму за време на службата.
Лесно е да веруваш во Бога додека минуваш низ летна ливада. Сонцето сјае, цвеќињата мирисаат и воздухот трепери, опиен од нивниот мирис: „Во небесата Го гледам Бога“ – како кај Лермонтов. А тука? Каде е тука Бог? Ако е Тој благ, сезнаен и семоќен, зошто тогаш молчи? Ако пак на овој начин ги казнува за нивните гревови или за гревовите на нивните родители, како што повеќемината мислат, тогаш Тој воопшто не е „долготрпелив и многумилостив“, тогаш Тој е безмилосен.
Бог го допушта злото за наше добро или кога нè воспитува, или кога сака да нè запази од нешто полошо – така нè учеа богословите од минатото, уште од времето на Средновековието и Византија и ние продолжуваме по нив да го повторуваме истото. Но, зарем мртвите деца се школа на Бога? Или пак допуштање на помало зло, за да се избегне поголемо?
Ако Бог го устроил сето тоа за наше вразумување, тогаш тоа не е Бог, туку зол демон и зошто да му се поклонуваме, ние треба што поскоро да го изгониме од нашиот живот. Ако Бог, за да нè вразуми нас, мораше да ги умртви Антоша, Саша, Женја, Алексеј, Катја…, тогаш јас не сакам да верувам во таквиот Бог.
Да потсетам дека зборот „верувам“ не означува „признавам дека Тој постои“, да „веруваш“ означува да се „доверуваш, да се оддаваш себеси“. Излегува дека беа во право оние, кои низ 30-тите години ги рушеа црквите и ги гореа на клада иконите, оние кои ги претвараа црквите во домови на културата. Тажно. Полошо од тажно – ужасно.
Можеби не треба да мислиме на тоа, туку едноставно да утешуваме? Да им го даваме на луѓето на кои им е особено тешко оној „опиум за народот“ и на нив, малку по малку ќе им олесни. Да утешуваме, да успокојуваме, да сожалуваме. Но, опиумот не лекува, туку само времено успива, ја ублажува болката за три или четири часа и потоа треба одново и одново да се дава. И воопшто, страшно е да се зборуваат невистини – особено за Бога. Не можам така.
Господи што да правам? Го гледам Твојот Крст и гледам колку болно умираш на него. Ги гледам Твоите рани и Те гледам мртов, гол, непогребан… Ти, во овој свет ја сподели нашата болка. Ти, како еден од нас издивнувајќи на крстот, воскликна: „Боже, Боже Мој, зошто си Ме оставил?“. Ти, како еден од нас, како Женја, како Антон, како Алјоша, на крајот на краиштата како секој еден од нас, Ти го упати кон Бога ова страшно прашање и „го предаде духот”.
Ако апостолите тврдат дека Исус умре на крстот заради нашите гревови, и ги искупи (изми) со Својата крв, тогаш ние сме откупени (Кор 6,20 и 1Петр 1,18-19) и последователно ние не страдаме заради тоа, заради гревови – наши, на нашите родители, било чии. Заради нив веќе пострада Христос – така учат апостолите и врз тој фундамент се темели целото нивно богословие. Тогаш излегува, дека не се знае, зошто страдаме.
Во исто време Христос, Кој нè откупи од клетвата на законот со Својата чесна крв, оди по земјата не како победник, туку како победен. Тој ќе биде фатен и распнат и ќе умре со маченичка смрт со зборовите: „Боже, Боже Мој, зошто си Ме оставил?“ Ќе Го напуштат сите, дури и Неговите најблиски ученици. Неговите сведоци на верата исто така ќе бидат фатени и убивани, затворани во затвори и логори. И така, уште од апостолско време, та дури до Дитрих Бонхофер, мајка Марија и Максимилијан Колбе, до илјадниците маченици на советскиот ГУЛАГ.
Зошто се случува сето ова? Не знам. Но, знам дека Христос се соединува со нас во бедата, во болката, во богооставеноста – покрај гробот на секое починато детенце јас го чувствувам Неговото присуство. Христос влегува во нашиот живот, за да нè соедини пред лицето на болката и несреќата во едно цело, за да не собере сите заедно, та да не останеме во моментите на беда, „еден на еден“ со таа беда, како што некогаш остана Тој.
Соединувајќи нè во едно цело пред лицето на несреќата, Тој го прави она, што никој друг не може. Така се раѓа Црквата.
Што знаеме за Бога? Само она што Христос ни го откри (Јован 1,18). А Тој меѓу другото, ни ја откри и Својата оставеност од Бога и луѓето – токму во таа оставеност Тој најмногу се соединува со нас.
Грците, а по нив и римјаните сакале да знаат сè. На ова се базира сета античка цивилизација – токму врз таа неумна, суетна и неугасива жед за знаење. И за Бога, кога тие станале христијани посакале да знаат – дали Он може сè, или не? Оттука произлегува терминот „Семоќен“ или Omnipotens, еден од епитетите на Јупитер во римската поезија, којшто често го користел Вергилиј во својата „Енеида“. А Бог е „неизглаголив, непоимлив, невидлив, недостижен“ (тоа го знаеме, не од богословието кое често потпаѓало под влијанието на античката философија, туку од молитвениот опит на Црквата, од нејзиниот евхаристиски опит – не случајно секој свештеник задолжително ги повторува овие зборови за време на секоја Литургија), та ние не можеме да одговориме на прашањето „Може ли Бог сè?“ – ниту со „да“ ниту со „не“. Затоа, јас незнам кој е виновен за болката, но знам Кој страда заедно со нас – Исус.
Тогаш како да го разбираме случувањето на злото во светот? Едноставно не треба да го разбираме, туку против него треба да се бориме. Да го победуваме злото со добро, како што нè повикува апостол Павле: да ги лекуваме болните, да ги облекуваме и храниме бездомните, да ја запираме војната итн. НЕПРЕСТАЈНО. Ако пак не, ако ни недостасаат сили, тогаш да ја приклониме главата пред Неговиот крст, да се фатиме за неговото подножје како за единствена надеж.
„Бог никој никогаш не Го видел“. И само една нишка нè обединува со Него – човекот по име Исус, во Кого телесно пребива сета полнота Божја. И само една нишка нè поврзува со Исус – името и е љубов. Тој умре на крстот како разбојник. Маченички. Според страшните траги од крвавите рани и подливи на Торинската плаштаница, современите патолози-анатомичари детално ја реконструираат клиничката слика од последните часови на Исус. Тоа е навистина светиња на ХХ век, сиот со ништо непрекриен ужас од смртта. Гледајќи ја сликата на Холбајн „Мртвиот Христос“, херојот на Достоевски воскликнал дека од ваква слика човек може верата да ја загуби. Што ли би рекол, ако можеше да ја види Торинската плаштаница или хитлеровите концентрациони логори, сталинизмот или едноставно – мртовечница во детска болница на крајот на 1995 година.
Што се случило понатаму? Во почетокот на 20-та глава од Евангелието на Јован ја гледаме Марија Магдалена, потоа апостолите Петар и Јован и чувствуваме продорна болка, која исполнува сè во тоа пролетно Пасхално утро: болка, тага, очај, замор и одново болка. Истата таа пронижувачка болка, истата пронижувачка безнадежност, која јасно ја опишува Евангелието од Јован, јас ја чувствувам секој пат покрај гроб на детенце… Чувствувајќи болка, со солзи и очај верувам: Ти навистина Си воскреснал, Господи!
Додека го пишував овој есеј, умре Клара, по неа Валентина Иванова, последен умре Андрјуша – уште три гроба. Едно момченце неодамна ми призна, дека не верува во задгробниот живот и затоа се плаши дека е лош верник. Му одговорив дека неговиот проблем да го восприми сето она што е поврзано со задгробниот живот сведочи токму за спротивното – за неговата искрена вера.
И еве зошто. Еден не многу млад свештеник еднаш ми рече, дека му е многу тешко да зборува за смртта и да ги учи парохјаните да не се плашат од неа, бидејќи самиот тој никогаш не загубил вистински близок човек. Искрено. Многу искрено. И многу точно. Секогаш ми поминуваат морници, кога гледам некој довчерашен семинарист важно и внимателно, но и малку надмено да убедува мајка, која го изгубила своето детенце, дека тоа всушност е за добро, дека Бог така благословил и поради тоа не треба премногу да страда.
„Бог не е Бог на мртвите, туку на живите. Зашто во Него сите се живи“– еве што ни вели Христос во Своето Евангелие (Лк 20,38). Но, за да допре оваа вест до нашите срца, нам ни е потребен личен опит од страдание, тага и загуба, опит на нурнатост во бездната на очајот, маката и солзите; потребни ни се, не денови или недели, туку години на продорна болка. Оваа вест влегува во нашето срце, само без седатив и само по цена на лични загуби. Не можеш да ја совладаш како училишна лекција. Смеам да тврдам дека оној кој мисли дека верува без да го преживеал опитот од болката, се залажува. Тоа сè уште не е вера, тоа е докоснување до верата на оние, кои би сакале да ги подражаваме во животот. Нешто повеќе: оној, кој тврди дека верува во бесмртноста и се повикува на соодветната страница од Катехизисот, воопшто не верува во Бога, туку во идолот на сопствениот егоизам.
Верата во тоа, дека во Бога сите се живи, ни се дава, само доколку правиме сè што е возможно за спасување на животот на луѓето околу нас, само доколку не ја користиме верата за чисто егоистични цели: за да не се вознемириме премногу или пак за да не се бориме докрај за нечиј живот, или едноставно за да не нè боли.
Но, од каде е сепак злото во светот? Зошто боледуваат и умираат деца? Ќе се обидам да споделам едно размислување. Бог ни го поверил светот („Ете ви дадов“ (1 Мојс 1,29). Ние самите, сите заедно, го испоганивме овој свет и виновни сме, ако не за сите, тогаш барем за повеќето беди. Ако зборуваме за војните, таму вината ни е најочигледна, при болестите таа не се покажува секогаш, но премногу често (екологијата, загадената средина итн.). Светот во библиска смисла на зборот, светот којшто лежи во зло, т.е. општеството и сите ние заедно – ете кој е виновен.
Помеѓу останатите икони во нашите храмови видно место завзема иконата „Слегувањето во адот“ – на неа Исус е изобразен како слегува во длабочините на земјата, а истовремено и во длабочините на човековото страдање, очај и безнадежност. Во Новиот Завет за тоа собитие не се спомнува ништо, само во Апостолскиот Символ на верата се спомнати два збора – descendit ad inferos („слезе во адот”). За тоа собитие се говори во многу од нашите црковни песнопенија.
Исус, не само што страда Сам, но и слегува во адот, за да ја сподели болката на другите. Тој секогаш нè повикува да врвиме по Него. Често пати ние навистина се трудиме да врвиме по Него. Но сега…
Сега ние се обидуваме да не ја забележуваме туѓата болка, си ги затвораме очите, си ги зачепуваме ушите. Во советско време ние ги криевме инвалидите во резервати (како на пример на Валаам) за да не ги види никој, штедејќи ја на тој начин психата на нашите сонародници. Болничките мртовечници често беа сокриени во задниот двор, за никој никогаш да не се досети, дека тука понекогаш умираат луѓе. Итн. Итн. Ние и денес, ако не сме верници, се обидуваме да играме со смртта „мачка и глушец“, претварајќи се дека таа не постои. Како што учел Епикур, оградувајќи се од неа итн. Со други зборови, за да не се плашиме од смртта, ние користиме нешто како наркотик.
Ако пак се сметаме себеси за верници, постапуваме не многу поразлично: говориме дека смртта не е страшна, дека таква е Божјата волја и не е добро да тагуваме по починатиот премногу, зашто на тој начин роптаме против Бога. Подобно на неверниците и ние се оградуваме од болката, се штитиме од неа некако инстиктивно, како од крената рака над нашата глава. Накратко, ние исто така користиме ако не наркотик, тогаш аналгетик.
Ова е за нас самите. Кон другите се однесуваме уште полошо. Се обидуваме да го убедиме човекот којшто страда, дека нему така му се причинува, затоа што доволно не Го љуби Бога итн. Како резултат на тоа го оставаме несреќниот, страдален човек сосема сам со својата болка, го отфрламе токму во најтешките моменти од неговиот живот.
А треба едноставно да слеземе со него во адот, следејќи Го Исус – да ја почувствуваме неговата болка во целата нејзина полнота, соголеност и вистинитост, да ја споделиме, да ја преживееме заедно.
Кога почина сестрата на моја осумдесетгодишна роднина, со која таа живееше во една соба целиот живот, една година подоцна таа ми рече: „Ви благодарам што не ме тешевте, туку едноставно цело време бевте тука“. Мислам дека токму во тоа се состои христијанството – да се биде блиску, да се биде заедно, зашто можеш да утешиш човек кој си ги изгубил парите или си го извалкал новиот костум, или си ја скршил ногата. Да утешиш значи да покажеш дека она што се случило не е толку страшно. Во однос на смртта на ближниот таквиот однос не е утеха. Во овој случај таквиот однос е неморален.
Ние сме луѓе на Страсната Сабота. Исус е веќе симнат од крстот. Тој веројатно веќе е воскреснат, бидејќи за тоа зборува прочитаното Евангелие на утринската служба, но никој сè уште не знае за тоа. Ангелот сè уште не изрекол: „Него тука Го нема. Тој воскресна“, за тоа не знае никој, во тој момент тоа само се претчувствува и тоа само од оние, кои не заборавиле да чувствуваат…
отец Георгиј Чистјаков
Отец Георгиј Чистјаков(1953–2007) беше богослов, доктор на филолошки науки,класичен филолог, историчар, професор. Парохиски свештеник во московскиот храм „Св. Козма и Дамјан“и претстојател на храмот при онколошкото одделение „Покров Богородичен“ во Детската републиканска клиничка болница. Член на управниот совет на Руското библиско друштво и на Меѓународната асоцијација за изучување на отците на Црквата, ректор на Православниот Универзитет основан од протојереј Александар Мењ. Можеби најтешката и би рекле херојска страница од неговиот живот е свештенослужението во Руската детска клиничка болница. Служејќи секоја сабота Литургија на сериозно болни деца, повеќе од десетина години, потоа обиколувајќи ја болницата со Путирот и причестувајќи 70-80 деца, кои немаа сила да станат од постела и да дојдат во болничкиот храм – тоа е подвиг кој малкумина можат да го понесат.
Извор: http://tapirr.com/ekklesia/chistyakov.htm
*****************************************************************
Западот
Стремежот да се живее комфорно никогаш не обезбедува долгорочни резултати. Човекот којшто трага по материјални задоволства и удобности постојано е немирен, зашто неговото внатрешно битие е празно и неисполнето со животворните духовни сили кои се толку потребни за душевен спокој. Тој ја бара постојаната среќа, ја бара „победата на правдата“ на земјата, но како последица од неговата потрага се стекнува само со страдање во својот дух; и никогаш не живее добро, зашто под зборот „добро“, тој ја подразбира само современата удобност. Современиот човек се одрекува од Христовата Црква, се плаши од неа, зашто во неа го гледа мечот со кој ќе треба да ги отсече страстите што неуморно го влечат кон пропаста во која тој навикнал да ужива. Страста никогаш не го задоволува човекот; похотта го влече кон нови ликови и настани, нови предизвици кои му овозможуваат уживање, но на крај го оставаат празен, та во него настанува духовен пустош.
Можеби ќе кажете дека на Запад сепак, е убаво, сепак, постои нешто добро. Но денес како да заборавивме дека сета негова култура, сѐ она со коешто тој уште може да се пофали и гордее, во своите корени го има Христијанството! Она малку добро што можеби останало таму е плод на христијанизацијата во минатото. Да! Христијанството ги издигна поетите, уметниците и научниците кои живееја на тлото на Западниот свет, ги поткрепи со моќта на својата совршено морална наука, со благословот испратен од Бога, со силата на Крстот Христов; а сега Господ од Крстот плаче гледајќи ја пропаста на современиот западен човек, кој одлучил да Го избрка Него од своето постоење.
Можеме да кажеме дека денес, на човекот кој живее на Запад познати му се поимите: правда, ред, тој знае и за креативност, меѓусебно почитување, толерирање на различните „култури и традиции“, верска рамнодушност, недискриминирање на разните неетички, неморални малцинства. И како резултат на тоа настапува отсуство на чувството за грев. Таквиот човек си мисли дека може да биде полезен доколку само совесно си ја извршува својата работа, ако го почитува соседот и можеби само еднаш во својот живот им помогне на вдовиците, осамените, старите и болните; или, пак, ако го почитува од песок изградениот западен систем на правила, сиромашен со духовна длабочина. И токму тоа е идеалниот лик на западниот човек, кон кој се стреми нашата денешна младина.
Младиот човек треба добро да размисли дали навистина сака пристоен живот исполнет со духовна содржина, или само земен комфор, по цена на одрекување од Христа. Зашто тоа нема да ја засити неговата животна глад, ниту ќе го напои со животворен нектар. Западот ниту од далеку не е идеален; преисполнет е со суровост, немилосрдна борба за опстанок во која се погазуваат основните морални начела, најпрекрасните традиции, борба во која заради постигнување на целта се ранува и раскинува не само сопствената душа, туку и душата на најближниот.
А младиот човек само сака да изгради цврст и стабилен живот, и уверен е дека на Запад тоа е можно. Но не се ѕида куќа од песок, оти ќе заврнат дождови, и реки ќе надојдат и ветрови ќе дувнат и навалат на таа куќа, и куќата ќе падне. А паѓањето е страшно (спор. Матеј, 7, 26 – 27).
**************************************************************
Западот
Стремежот да се живее комфорно никогаш не обезбедува долгорочни резултати. Човекот којшто трага по материјални задоволства и удобности постојано е немирен, зашто неговото внатрешно битие е празно и неисполнето со животворните духовни сили кои се толку потребни за душевен спокој. Тој ја бара постојаната среќа, ја бара „победата на правдата“ на земјата, но како последица од неговата потрага се стекнува само со страдање во својот дух; и никогаш не живее добро, зашто под зборот „добро“, тој ја подразбира само современата удобност. Современиот човек се одрекува од Христовата Црква, се плаши од неа, зашто во неа го гледа мечот со кој ќе треба да ги отсече страстите што неуморно го влечат кон пропаста во која тој навикнал да ужива. Страста никогаш не го задоволува човекот; похотта го влече кон нови ликови и настани, нови предизвици кои му овозможуваат уживање, но на крај го оставаат празен, та во него настанува духовен пустош.
Можеби ќе кажете дека на Запад сепак, е убаво, сепак, постои нешто добро. Но денес како да заборавивме дека сета негова култура, сѐ она со коешто тој уште може да се пофали и гордее, во своите корени го има Христијанството! Она малку добро што можеби останало таму е плод на христијанизацијата во минатото. Да! Христијанството ги издигна поетите, уметниците и научниците кои живееја на тлото на Западниот свет, ги поткрепи со моќта на својата совршено морална наука, со благословот испратен од Бога, со силата на Крстот Христов; а сега Господ од Крстот плаче гледајќи ја пропаста на современиот западен човек, кој одлучил да Го избрка Него од своето постоење.
Можеме да кажеме дека денес, на човекот кој живее на Запад познати му се поимите: правда, ред, тој знае и за креативност, меѓусебно почитување, толерирање на различните „култури и традиции“, верска рамнодушност, недискриминирање на разните неетички, неморални малцинства. И како резултат на тоа настапува отсуство на чувството за грев. Таквиот човек си мисли дека може да биде полезен доколку само совесно си ја извршува својата работа, ако го почитува соседот и можеби само еднаш во својот живот им помогне на вдовиците, осамените, старите и болните; или, пак, ако го почитува од песок изградениот западен систем на правила, сиромашен со духовна длабочина. И токму тоа е идеалниот лик на западниот човек, кон кој се стреми нашата денешна младина.
Младиот човек треба добро да размисли дали навистина сака пристоен живот исполнет со духовна содржина, или само земен комфор, по цена на одрекување од Христа. Зашто тоа нема да ја засити неговата животна глад, ниту ќе го напои со животворен нектар. Западот ниту од далеку не е идеален; преисполнет е со суровост, немилосрдна борба за опстанок во која се погазуваат основните морални начела, најпрекрасните традиции, борба во која заради постигнување на целта се ранува и раскинува не само сопствената душа, туку и душата на најближниот.
А младиот човек само сака да изгради цврст и стабилен живот, и уверен е дека на Запад тоа е можно. Но не се ѕида куќа од песок, оти ќе заврнат дождови, и реки ќе надојдат и ветрови ќе дувнат и навалат на таа куќа, и куќата ќе падне. А паѓањето е страшно (спор. Матеј, 7, 26 – 27).
***********************************************
Кошмарот наречен Halloween
Halloween – празник на нечистите сили, кој нашите најмили и најмлади го одбележуваат во ноќта спроти 1 Ноември. Но за да можеме да ја разбереме суштината на ова безумно празнување, ние мораме да ги допреме неговите корени.
Празникот своите корени ги има уште во дохристијанската епоха, меѓу примитивните келтски пагани во регионите на Англија, Ирска и Северна Франција. Келтите верувале во раѓањето на живот после смртта. Почетокот на „новата“ година, на новиот живот воопшто, тие го одбележувале ноќта спроти 1 ноември, кога настанувал преминот од светлиот во темниот период. Тогаш го прославувале богот Самахин кој според нив, бил господар на смртта. Се верувало дека во таа ноќ душите на мртвите, коишто пребиваат во светот на темнината, студот и смртта, ги посетуваат домовите на земјата, претставувајќи се пред живите со ненаситен глад. И доколку душите на мртвите не биле смилостивени со приносите, тогаш гневот на богот Самахин ќе се излеел врз живите луѓе. Оттука и вкоренувањето на обичај во паганскиот свет, а и во современиот свет да се шетаат скитници за време на Halloween облечени во костими на ѓаволи, вештерки и слично, за да го претстават заедничарењето на светот на живите со задгробниот свет и нечистите сили. Подоцна, како атрибут на празникот се јавува светилник во вид на глава од тиква, со кој децата облечени во бело, ги плашат возрасните, кои, пак, се искупуваат со своите подароци.
Доаѓањето на Господ Исус Христос во светот донесе нов, свеж и позитивен поглед на сфаќањето за животот и смртта. Затоа Христијанските Отци, уште во првите векови се обиделе да ја исправат ваквата погрешна есхатолошка перцепција, и на паганското празнување му го спротивставиле празникот „Ден на сите Светии“, кој во својата суштина има сосема друга смисла. Во православниот свет тој се слави една недела после Педесетница, а во римокатоличкиот му претходи на Рождественскиот пост и се слави на 1 ноември. Инаку, празникот „Ден на сите Светии“ се поврзува со зборот Halloween, кој, пак, произлегува од зборовите All Hallow’s Eve – Вечер на сите Светии, или All Hallowed Souls Eve – Вечер на сите свети души.
Современото општество, за жал, понекогаш од недоволно познавање на христијанската традиција, паганскиот празник го поистоветува со римокатоличкиот празник „Ден на сите Светии“, и тоа од година во година оди сѐ подалеку и во ова собитие внесува антихристијански елементи преполни со секаква нечистотија. Не смееме да заборавиме дека некогаш на Запад, старите христијански народи невино се забавуваа правејќи контраст помеѓу лицата на своите деца и тиквите, со цел да ја символизираат Христовата победа над злото. Денес, пак, на истиот тој Запад злото се зацарува; и не ретко слушаме за секаков криминал, вандализам и неконтролиран терор кој е извршуван од тинејџерските банди за време празнувањето на Halloween. И какво добро може да се препознае во маските кои го изобразуваат нечестивиот? И што има позитивно во децата маскирани во вампири, вештерки и ѓаволи?
Самото празнување на Halloween е парадоксално. А парадоксот лежи во неговото одобрување од страна на образовните институции што му противречи на самиот (ако сѐ уште постои) морален и културен карактер на образованието. Современото општество, кое се претставува како атеистичко, а понекогаш и нихилистичко кон религијата, дозволувајќи го одбележувањето на ова собитие, внесува религиозни елементи во истото тоа општество: култот на смртта, олицетворение на смртта и духовите на злото. Но, немојте да помислите дека се внесуваат конструктивни религиозни традиции! Напротив, се внесува психолошко доживување на стравот и фобиите. Прифаќањето на Halloween значи да го претвориме крајот на нашиот земен живот во карневал чијашто парола наводно успокојува: „Ништо не е страшно, сѐ е смешно и весело и смртта не постои; таа е само едно преоблечено чудовиште, затоа продолжи да живееш според принципот: ’Собери од животот колку што е можно повеќе‘“. Светската постмодернистичка сцена затропа и на вратите од нашата земја. Популарниот актерски караван станува идол кој најмладите го обожуваат и подражаваат. За целата среќа, во нашава земја тој сѐ уште нема земено силен замав, но добро е да се погрижиме навреме да го спречиме ширењето на овој деструктивен духовен ураган, кој ги уништува детските души. А најсилен бедем и сигурна заштита во тоа се родителите, кои треба со сите расположливи сили да се спротивстават на ваквите појави, да ги одбиваат предлозите за „невините и весели детски забави“, па дури и тогаш кога тие се понудени од страна на образовните институции.
Времињата се сериозно променети, и на местото на невините (или речиси невините) семејни забави, дојде таканаречената забавна индустрија, која сѐ повеќе поприма мистични значења. Всушност, современиот Halloween е еден вид на бизнис проект, во којшто плитките и нечестиви трговци заработуваат на лекомислениот интерес на најмладите. Но најстрашното е во тоа што некои повисоки инстанции заработуваат на сигурната демонизација на детската свест, зашто ова собитие се восприема како пример за подражавање. Оваа антикултурна и аморална појава ја уништува психата на детето, кое доколку ја поддржува, неминовно ќе ги вкуси горките плодови на ноќните кошмари, немотивираната и неконтролирана агресија и „чувај Боже“ – самоубиствата. Да, бизнис проект во кој децата трошат пари за ѓаволските маски, а возрасните сѐ повеќе се заинтересирани за комерцијалната страна на празнувањето на Halloween. Тоа е цела трговска индустрија. Но тоа е трговија, во која топ производ е детската душа. Како врв на празнувањето на овој ден е прикажувањето на филмот „Ноќта на вештерките“, во кој едно момче, во пресрет на празникот ја убива својата шест годишна сестра и како резултат на тоа станува крвав манијакален убиец. И голема е веројатноста во иднина, многу млади луѓе, привлечени од демонската психологија на ваквиот тип филмови, да направат некој сличен потег.
Затоа образованието безусловно треба да се залага да ги воспитува децата во духот на конструктивната религиозна традиција. Спроведувањето на „невини и забавни“, а во својата суштина деструктивни школски активности во пресрет на празникот, се спротивни на основните културно образовни традиции кои грижливо биле негувани од страна на нашите предци. Кога тие би можеле да проговорат, а говорат во разумот и срцето на сите оние кои го почитуваат нивното дело, тоа вака би звучело: Нормалната религиозност исчезнува, а на нејзино место доаѓа комерцијалниот ужас, од каде што заклучуваме дека светот отстапува од Христа и почнува да му служи на мракот.
************************************************
Историјат на правењето молитвен спомен за починатите
Првиот век не ни дава јасни сведоштва во поглед на молитвите за упокоените, но знаеме дека молитвите, давањето храна на сиромасите за спасение на нивната душа и причестувањето извршувани во спомен на упокоените, уште во древноста влегуваат во богослужбениот поредок на Црквата од Истокот. Спомнувањето на обичните упокоени е во тесна врска со споменот извршуван за мачениците, зашто до третиот век не се правела некоја голема разлика помеѓу нив. Во Светото Писмо постои само едно сведоштво во Второто послание на ап. Павле до Тимотеј. Нешто појасни сведоштва имаме од II век, во писмото кое Смирненската Црква го пишува за мачеништвото на св. Поликарп Смирнски. Таму се зборува дека неговите земни остатоци ќе бидат положени на чесно место, каде Црквата се собира за да изврши спомен на мачеништвото на светиот. Самите изрази во писмото зборуваат дека молитвата е надополнета со евхаристиска агапи. Исто така и св. ап. Јован се молел над еден гроб во третиот ден после нечија смрт и правел „прекршување на лебот“ (евхаристија). Св. Перпетуа Го молела Бога за својот брат, за тој да премине од место на жалост во место на радост. Тертулијан дава податоци дека за упокоените се принесува Евхаристија на денот на нивниот погреб и на годишнината од нивната смрт. И во Дидаскалија се спомнува за извршување на молитва за упокоените. Кон крајот на IV век Евсевиј сведочи дека после смртта на царот Константин Велики, неговото тело било поставено во храмот, и свештениците и верните извршувале молитви за покој на неговата душа. Св. Кирил Ерусалимски вели дека во црквата каде тој служел се правел молитвен спомен за упокоените епископи, отци и за сите оние кои меѓу нив починале. Кон крајот на истиот век и св. Јован Златоуст препорачува молитви за починатите. Истото го сведочи и Блажени Августин. Во Лавсаикот, пак, се наведува дека молитвен спомен за починатите браќа се прави не само во првиот ден од упокојувањето, туку и во третиот и четириесеттиот ден после неговата смрт.
Треба да се разликува споменот за новопретставените од општиот годишен спомен за починатите. За новопретставените Црквата се моли во третиот, деветтиот, четириесеттиот и годишниот ден од смртта, а се прави токму тогаш бидејќи секој ден има своја символика. На пример: во третиот ден Црквата се моли над починатиот во слава на Света Троица од Која потекнува нашиот живот и битие, а Која после смртта нѐ повикува во нов живот; во третиот ден и Спасителот воскреснал; во деветтиот ден заради деветте ангелски чинови кои се застапуваат за душата на починатиот; во четириесеттиот поради свештеното значење на бројот четириесет итн.
Освен молитвите за новопретставените Црквата се моли и за сите починати воопшто. Според богослужбениот поредок (Типикот), Црквата тоа го практикува во секоја сабота. Саботите, пак, како што се: 1. Месопусната сабота; 2. Втората, третата и четвртата недела од Великиот Пост; 3. Понеделникот или вторникот од Томината недела; 4. Саботата пред Педесетница; и 5. (Митровденска задушница), односно саботата пред празнувањето на споменот на св. вмч. Димитриј (08 ноември), се нарекуваат Вселенски родителски саботи, зашто се одредени со уставот на Вселенската Црква.
Во врска со Митровденската задушница, треба да се знае дека таа е востановена во XIV век и најпрвин била руска традиција, од каде што преминала и во повеќето Православни Цркви. На оваа задушница, во прво време биле спомнувани само православните војници, меѓу кои биле и двајцата монаси Александар Пересвјат и Ослабја од Московската обител на Живоначалната Троица кои паднале на браникот за верата и татковината. Димитриј Јованович Донски, откако ја извојувал победата во битката со Мамаите на Куликовското поле во 1380 година, во која погинале и двајцата гореспомнати монаси, ја посетил нивната света обител за таму да учествува во извршувањето на поменот за нив. Притоа тој предложил Црквата да го прави овој помен секоја година во Митровденската сабота, односно во онаа сабота која е најблиску до празнувањето на св. вмч Димитриј (08 ноември). Од тоа време Црквата ја приброила оваа задушница во вселенските родителски саботи, а нешто малку подоцна востановила во оваа сабота да се ивршува помен не само за паднатите за верата и татковината војници, туку и за сите починати воопшто.
********************************************
ПРИКАЗНА ЗА СПОЗНАНИЕТО
Си беше еден човек познат по својата смиреност и љубов према сé на светот. Секоја работа што ќе ја започнеше, му успеваше одлично. Сите го почитуваа и често доаѓаа кај него за совет.
Еднаш кај него дојде еден сосед кој му љубомореше за сé и кој беше препотентен и горделив.
–Имам сé во животот! – му рече соседот на почитуваниот човек. – Живеам во потполна благосостојба. Но, тебе повеќе те почитуваат во градот отколку мене. По твое мислење, на кого ти личам јас?
Мудриот човек се насмеа и рече:
Ми личиш на Бог.
Љубоморниот сосед задоволно се насмеа. Но, посака да му направи некоја гадост на пријателот и затоа извика:
Ти мене ми изгледаш како ѓубре! Не разбирам зошто сите во градов те почитуваат!
Мудриот човек не одговори ништо, само се насмевна.
Тоа го налути соседот уште повеќе, па го запраша:
Зошто не се навреди на моите зборови, бидејќи ти ме нарече Бог, а јас тебе ѓубре?
–А, зошто би се навредил? – одговори мудриот човек. – Кој во себе Го спознал Бог, тој Го гледа и во другите. А, тој кој е полн со нечистотија, секој човек го гледа како ѓубре.
Поука: Човек го гледа во соговорникот тоа што се наоѓа во него самиот.
****************************************************
98-годишнина од страдалничкиот подвиг на о. Овентиј Фрчковски од с. Галичник
5/18 ноември 2016 лето Господово
Во светлината на Божјото сезнаење, ниту едно нешто, макар колку тајно било, не останува сокриено. И најтемните нешта, извршени во најтемните ноќи и на најтемните места, видени се од Божјите очи, во светлина посветла од најсончевиот ден. Бог, во Својот премудар Домострој, тие нешта честопати ги открива и на другите, за нивен пример, прекор или поука. Така, неодамна, или поточно, пред една година, Божјата промисла на чудесен начин го отстрани велот што речиси едно цело столетие го криеше од очите на луѓето неправедното убиство на галичкиот свештеник, о. Овентиј Исаиев Фрчкоски и на уште тројца негови сожители, убиени во една ноемвриска ноќ, далечната 1918 година. Бог Промислителот, воскреснувајќи го нивниот спомен и овде на земјата, која одамна беше ги заборавила нивните имиња, како да сака уште еднаш да ги потврди Своите вечновистинити зборови дека, нема тајно, што не ќе стане јавно, ниту, пак, сокриено, што не ќе се разбере и излезе на видело (Лука 8,17).
И колку сме Му благодарни што Он благоволил да го воскресне споменот и да ги открие чесните мошти на свештеномаченикот преку рацете на монасите од Бигорската Обител, истаа онаа во која некогаш и самиот тој бил ракоположен.
Првите зраци во расветлувањето на ова собитие, дојдоа до нашиот Старец, Архимандрит Партениј, од страна на стариот пријател на Манастирот, 94-годишниот ростушанец, г. Зендел Ахмедоски. Имено, според неговото, како и според сведоштвата на други постари жители на с. Ростуше, кога пред шест-седум десетолетија собирале дрва за огрев од планината Бистра, кај еден карпест процеп со мала пештера, во шумата под с. Галичник, тие гледале два непогребани скелети. За едниот од нив било јасно дека е на свештеник, бидејќи на него сè уште стоела нераспадната свештеничка мантија. Ростушаните дури и го нарекле тоа место „кај поповите“. Меѓутоа, поради страв за сопствениот живот, во тоа несигурно и политички неблагопријатно време, месните жители не се осмелувале да дознаат нешто повеќе за убиените личности, ниту, пак, да ги погребат нивните останки. Оттогаш поминале многу години и со текот на времето, самата природа привремено ги погребала коските, сокривајќи ги од погледот на сите. Можеби затоа, кога, пред повеќе од десетина години, некои наши браќа се обиделе, според кажувањата на дедо Зендел, да ги пронајдат моштите, не успеале во тоа; но, сепак, поверно е дека Божјата промисла сакала токму сега да се открие целосната вистина за нив. Па така, со благослов на Старецот, неколку наши браќа на два дена пред Митровденската задушница (5 ноември 2015 година), повторно според посочување на дедо Зендел, се впуштија во потрага по загубените коски. Овој пат, после целодневно трагање, тие, на чудесен начин и со Божјо содејство, беа успешно пронајдени во карпестиот процеп, покриени со тенок слој хумус, гранки, лисја и камења. Кога браќата се уваерија дека навистина станува збор за човечки коски, се вратија во Манастирот и го известија Старецот, кој, пак, веднаш ја запозна полицијата со настанот и побара професионален полициски увид. Два дена подоцна, на самата Митровденска задушница (сабота, 7 ноември 2015 година), монасите, овој пат заедно со специјален тим, составен од полицискиот службеник: Зоран Димитријески од ПС Маврово, докторот Соле Шотаровски, исто така од Маврово и тројцата инспектори по крим техника од СВР Гостивар: Трајан Гечески, Таџидин Халити и Енсар Решети, повторно отидоа на тешко пристапното место, каде професионалната екипа направи увид и откопа од земјата прилично голем број човечки коски. Пронајдени беа исто така, и четири чаури од пушка, катанец и клуч, неколку копчиња, парче олово и монета од 10 стотинки од царството Бугарија, од 1913 година, со натпис „съединението прави силата“. Според првичната проценка на докторот, пронајдените коски биле постари од 70 години и најверојатно припаѓале на две човечки тела. Сите пронајдени коски и предмети беа собрани и однесени на прецизно вештачење. Подоцна, вештачењето потврди дека навистина станува збор за коски на двајца мажи, на средовечна возраст, измачувани и убиени со стрелање. Балистичкото испитување, пак, докажа дека биле истрелани куршуми од француски и германски пушки, кои во тоа време ги користела српската војска.
По пронаоѓањето на коските, нашето братство преку медиумите упати апел до пошироката македонска јавност, доколку се најде некој што знае какви било податоци за овој необичен случај, да нѐ извести. Овој апел вроди со голем плод, така што за брзо време се јавија неколку личности, коишто едногласно потврдија дека најверојатно се работи за убиениот галички свештеник Овентиј Фрчковски, чијшто „гроб“ досега не беше познат за неговите роднини, пријатели, потомци…
Во меѓувреме, се пронајдоа и писмени сведоштва за ова големо политичко злосторство, извршено непосредно после воспоставувањето на српската окупаторска власт во Мијачијата. Имено, галичанецот Ристо Бужароски во своето дело „Галичка повест” соопштува многу детали за тоа како во 1918 г. биле убиени четворицата галичани: свештеникот Овентиј Фрчковски, Русе Михајловски (Бајрамовски), Евгениј (Евге) Галев Ванкоски и Јаков (Наќе) Наков Колоски. Овие видни и чесни жители на с. Галичник, по воспоставувањето на новата српска управа во селото, биле принудени секој ден да се пријавуваат во полициското началство. Меѓутоа, тие еден ден биле задржани и не биле пуштени назад. Нивните домашни, мислејќи дека се затворени во околијата, неколку дена со ред носеле таму храна и облека. По неколку дена властите залепиле плаката на црквата „Св. Петка“, во која пишувало дека, наводно, тие избегале и се барало да бидат пронајдени. Всушност, една ноемвриска ноќ 1918 г. (некаде се среќава дека тоа било на 18 ноември), сите тие биле стрелани од српската жандармерија. Телото на Евгениј Ванкоски било уште во тоа време пронајдено од некој козар и погребано в земја. Но, телата на другите тројца не биле никогаш пронајдени, а само се знаело дека биле ликвидирани некаде во месноста Франџола, во красјето помеѓу Трпченица и Кофилковица, имено точно таму каде што беа пронајдени коските. Меѓутоа, во тоа време било крајно опасно за секого што би сакал да дознае нешто повеќе за судбината на овие тројца галичани. Според сведоштвата на некои стари жители на Галичник, во нивното убиство учествувале четворица жандарми, од кои за едниот со сигурност се знае дека бил од Белград и се викал Живко. Впрочем, овој Живко, неколку години подоцна, пред некои печалбари од Галичник ладнокрвно раскажувал дека, кога бил на служба таму, учествувал во ликвидирањето на свештеникот Овентиј и другите негови сограѓани.
За маченичката смрт на отец Овентиј Исаиев пишува и македонскиот просветен работник, фотограф и револуционер, деец на Македонската револуционерна организација, прилепчанецот Георги Трајчев во својата „Книга за Мијаците“, објавена во Софија 1941 година. Според неговото сведоштво, „после 25 септември 1918 првата работа на официјалните српски власти после новото заземање на областа (т.е. на Дебарскиот крај), била да ги колат, заплашуваат и убиваат поразбудените личности, особено духовенството“. Во тој погром настрадал и архиерејскиот намесник од Галичник, о. Овентиј, кој бил убиен кај карпа близу Бигорскиот Манастир. Истото го потврдува и битолчанецот Љубен Крапчев во една своја статија посветена на свештеникот Овентиј, објавена на 15 март 1927 година, во списанието на македонската младина во Софија, „Родина“, год. 1, бр. 9. Сличен податок наоѓаме и кај современиот и познат бугарски историчар, Христо Милков, кој води потекло од галичката фамилија Фрчковски, и кој кажува дека о. Овентиј бил убиен кај карпа во близина на Бигорски, поради тоа што не сакал да ја прифати српската црковна јерархија. Опис на зографската дејност на о. Овентиј, како и извесни податоци за неговиот живот, дава и бугарскиот историчар на уметноста Асен Василиев во своето дело за преродбенски живописци, резбари и градители.
Впрочем, во тоа време, под ослободителното знаме на Македонија, паднале многу нејзини највидни синови, кои водени од двете најголеми заповеди за љубовта кон Бога и кон ближните, пожртвувано го давале животот за Татковината и за својот народ. Еден од скромните дејци за македонската слобода, кој евангелски го љубел и му служел на својот народ, па дури и го дал животот за него, е свештеникот Овентиј Исаиев Фрчковски. Тој е роден на 10 март 1862 година во тогашното планинско гратче Галичник. Син на сиромашни родители, Овентиј уште од малечок останува сираче. Бил внук на познатиот резбар Макариј Негриев Фрчковски, од неговиот син Исаија. Роден во таа позната уметничка фамилија, Овентиј од дете бил посветен во тајните на православниот иконопис. Како зограф работел на многу цркви ширум целиот Балкански полустров, вклучително и Романија. После долгата и неуморна работа како живописец, од здравствени причини Овентиј бил принуден да ја напушти макотрпната зографска дејност. Поради својата голема побожност, но и желбата да продолжи да му служи на својот народ, одлучува да стане свештеник. Така, во 1905 година, во Бигорскиот Манастир, тогашниот дебарски егзархиски митрополит Козма, кој бил родум Македонец од Орланци, Кичевско, и уживал голема почит и љубов меѓу народот, го ракоположил Овентија за свештеник, а подоцна го назначил и за архиерејски намесник во Галичник. Како свештеник, о. Овентиј неуморно му служел на својот народ цели 13 години, сè до неговата маченичка смрт.
А неговиот страдалнички подвиг се случил вака:
На 5 ноември (ст. сл.) 1918 година српскиот околиски началник, капетан Душан, со посредство на кодошите и поверениците на српскиот режим, Тома (кај Р. Бужароски стои Софре наместо Тома) Лоноски и Тодор Мангароски – Павловиќ, го повикал о. Овентиј во началството и го задржал до вечерта, кога биле доведени уште другите тројца граѓани од Галичник: Русе Михајловски, Јаков Колоски и Евгениј Ванковски. Следната вечер четворицата биле изведени надвор од градот, кон една висока и стрмна карпа, наречена „Големи рид“, од којашто биле измачувани и тепани надолу по шумата, а најпосле и стрелани. Со таков маченички крај го завршиле својот живот овие четворица чесни и угледни граѓани на Галичник.
За жал, истата зла судбина ги снашла не само овие четворица, туку и многу други Македонци од славната Мијачија. Во времето после Втората балканска и Првата светска војна, наслението во Река, како и во другите делови на Македонија, бил подложено на тешки репресии од страна на тогашната големосрпска хегемонистичка власт, за што сведочат многубројни документи и историски извори. Така, во еден допис од 1 март 1913 г. на тогашниот Дебарски Митрополит Козма, се вели: „На 30.ΧΙ.1912 српски офицери заедно со еден полициски службеник го изгонија игуменот од манастирот „Св. Јован Бигорски“, Н. В. Преподобие јеромонах Партениј, бидејќи не дозволувал во манастирската црква да се спомнува името на епископот Варнава (подоцна српски Патријарх – б.н.). Селските кметови насекаде биле заменувани со српски повереници, а селските свештеници биле спречувани со закана дека ќе бидат стрелани ако не го споменуваат името на епископот Варнава во црквата“. Подоцна, во 1918 г., игуменот Партениј, навистина, бил на ѕверски начин убиен, така што, по нарачка на српските власти, една разбојничка група го пресретнала на некој мост на р. Радика, го исекла на прачиња и го фрлила во реката. Слична маченичка смрт го снашла и велешкиот свештеник Иван Аврамов Чупаров, роден во с. Папрадиште, кој на 16 јуни 1913 година бил исечен на парчиња и фрлен во Вардар. „Така, отец Иван“ – пишува Стефан Н. Аврамов во своето дело „Револуционерните борби во Азот (Велешко) и Поречието“ (1929 г.) – „ја заврши својата пастирска кариера и, како роден син на Македонија, остана верен на тврдиот си мијачки род – не стана ’прави‘ Србин“.
Синот, пак, на нашиот познат преродбеник и учител од Охрид, Глигор Прличев – Кирил Прличев, со своето дело „Српскиот режим и револуционерната борба во Македонија (1912-1915)“, сведочи: „При воспоставувањето на српската власт во Кичево и околината, биле арестувани во прво време сите градски учители и свештеници, како и највидните граѓани поради нивниот отказ да ја потпишат поднесената им декларација, дека тие биле одамна Срби. Истовремено со нив од околината биле арестувани и 106 души селани. Поради откажувањето да ја изменат својата народност, биле убиени јеромонахот Софрониј, игумен на Пречистанскиот манастир, и јеромонахот Теофан, калуѓер при истиот манастир. И двајцата биле извикани со измама од манастирот од српски стражари и под предлог, дека ги вика власта во Дебар, и двајцата биле застрелани, а свештеникот Георги Поп-Ангелов умрел како Исуса Христа, имено – бил распнат на крст и од двете страни биле распнати и двајца негови другари (…) Во Галичник со торби песок го биеја архиерејскиот намесник Павел Теодосиев, после го интернираа во Скопје, го мачеа во затворот и најпосле умре од маките (1917 г.), затоа што беше откажал да го споменува во црквата името на српската државна глава и на српскиот киријарх. Истиот, дури и погрозен удел го стаса и свештеникот Апостол Миронов од с. Тресонче: него, пак, го извлекле ноќно време од неговиот дом, го одвлекле во блиската гора, му го искршиле черепот, го обезличиле и во тие адски маки Божјиот и народен човек издивнал. Не беше поштедена тука ни старата револуционерка, курирката Андреевица, којашто ја убиваат поради стравот на Србите да не почне таа повторно, како во турско време, да спроведува туѓи чети“.
Великоспрскиот терор бил особено насочен против домородното македонско духовенство кое останувало до крај верно на својата црковна јерархија, Егзархијата, за чеиешто формирање зело активно учество. Иако во комунистичката, како и во дел од современата македонска историографија е присутен извесен негативен став за Егзархијата, сепак неоспорно е дака таа од македонскиот народ била сметана за своја домородна црква, бидејќи најголемиот дел од нејзин клир, вклучително и високиот, потекнувал од македонското население. Едноставно, Егзархијата била посакувана црковна јерархија и на нашиот народ, и најголемите синови на Македонија од XIX век, со кои ден денес се гордееме, пожртвувано го посветиле својот живот за нејзиното формирање и за нејзината дејност. Затоа, би било навистина голем грев доколку не погледнеме со благодарност кон Егзархијата, за која некогаш нашите предци ги давале своите животи. Треба да бидеме внимателни да не си го изгубиме нивниот благослов. Речиси сите македонски книжевници од преродбенскиот век се бореле за нејзиното создавање. Еден од многуте, на пример, бил и нашиот познат писател, општествен деец и револуционер, Натанаил, роден во скопското село Кучевиште, кој во септември 1872 година бил ракоположен за прв егзархиски митрополит во Охрид. Исто така, меѓу најгласните борци за создавање на Егзархијата бил и великиот македонски преродбеник, писател, учебникар, народен деец и духовник, Партениј Зографски, митрополитот Пољански и Нишавски, кој за малку ќе станел и првиот претстојател на Егзархијата. Митрополитот Скопски Неофит, роден во Охрид, архимандритот Панарет (подоцна Брегалнички епископ), по потекло од Ресенско, Митрополитот Велешки Мелетиј и Архимандритот Евлогиј, родени во Битола, се исто така, дел од автохтониот македонски висок клир на Егзархијата. Во борбата за создавање на оваа домородна црковна јерархија посветено учество зеле и македонските преродбеници: Браќата Миладиновци, Рајко Жинзифов, Јордан Хаџи-Константинов Џинов, Аресени Јовков, Григор Прличев, Методиј Кусев и многу други. Оттука разбирливо е зошто нашиот народ, и покрај нечовечните притисоци, заплашувања и убивања од страна на српската хегемонистичка власт, дури ни по цена на животот не сакал да се откаже од својата Црква.
Тоа го посведочиле и многуте маченици како свештеникот Овентиј од Галичник. Затоа, со благослов на нашиот родољубив Старец и игумен Партениј, браќата монаси, исполнувајќи го светиот долг кон предците, ги откопаа неговите чесни мошти, заедно со моштите на неговиот сострадалник и ги положија во костурницата на Бигорскиот Манастир, нивниот духовен дом. На местото, пак, на нивната маченичка смрт, поставија голем крст и извршија молитвен спомен за покој на нивните души. Духовното благоухание и Божествениот спокој што одеднаш го исполни тоа мрачни место, посведочи за радоста на душите на покојните и нивниот небесен благослов за завршеното дело.
На свештеникот-маченик Овентиј Исаиев Фрчковски, и на сите што своите животи ги посветиле на својата родна црква и народ, како и за слободата на Македонија, нека им биде споменот вечен!
****************************************************
Слава на Бог за се !
Christian Kresall 