Monthly Archives: Август 2016

Св. Филарет Московски

Господ Исус Христос нека стане наше срце и наш живот

Голема придобивка за секој човек, е Господ Исус Христос да стане негово срце и негов живот. И не само што тоа е добро за секој човек, туку е добро и за сите оние што се наоѓаат во неговата близина, зашто секоја сила, секогаш се наоѓа во средиштето и оттаму како бран се шири и дејствува врз сè што ќе ѝ се најде на нејзиниот пат. И оној, кој најверојатно поради мрзливоста своја, се лишил себеси од ваквиот огромен Божји дар, ги лишува и другите, заради тоа што Христос не е во него, во неговиот живот и во неговото срце. Да Му се молиме на Бога, Он да стане срце за секој човек и да биде Живот на сите оние, кои умреа за желбите од овој свет, а да биде смрт за оние, во кои се уште живее стариот, кон гревот свртен човек. Да се помолиме за тие кои се обземени од гревот, доколку не сакаат да живеат во вистината, да не го шират лажниот живот околу себе.

Секој, кој се жали на мрзливост и на скаменетост во душата, треба добро да погледне во себеси, да не влегла во него некоја од оние помисли кои човекот го влечат надолу, наместо кон висините. Такви мисли, секогаш се оние, преку кои присвојуваме нешто за себе, или кога нешто си припишуваме на себеси: успехот во некоја работа, пофалбите, забележувањето на недостатоците на ближниот и чувството на некаква супериорност од наша страна над другите луѓе. Затоа, да Му се молиме на Бога, да нé искуша, да нé испроба и да ни ги отвори очите за да видиме дали сме на патот на беззаконието, и доколку сме, да се помолиме и потрудиме да се упатиме кон патот што води во живот вечен.

Ништо не е случајно. Сé што ни се случува, ни се случува по Божја промисла. Сé што ни се случува е или заради казна, или заради поука. На светот има безброј луѓе – хипохондрици, такви на кои умот им е оштетен, такви кои ги поднесуваат непријатностите на животот, но иако не се во состојба сами да се грижат за себе, нив ги чува Божјата промисла. И често се слуша прашањето зошто е тоа така? Можеби е така, зашто во нив претходно се наоѓале добри мисли и чувства, или пред да бидат зафатени од таа болест, тие направиле некое добро дело, па поради тоа не ги напуштила благодатта Божја, туку таа и понатаму постојано живее во нив! Ако на непријателот на душата му е допуштено да си игра со човечкиот живот, зар тоа не се случува поради тоа што во човекот претходно немало постојани принципи на доброто, без кои ја нема благодатта која го штити секого од нас? Токму поради тоа, оние кои се нафатиле на службата за духовно просветување, треба добро да се замислат дали секогаш доволно се трудат нивното учење да добива небесна помош, во постојаната борба против силите на мракот? Дали нивните совети навлегуваат во душите на советуваните? Дали нивните поуки се спроведуваат во секојдневниот живот? Со вакви помисли треба да прибегнеме кон Бога и да истраеме во намерата да ја засилиме нашата ревност, кон сé што е добро и душеполезно. Тоа, секако би било по правилно, по корисно, би Му било по мило на Бога, отколку да работиме на тоа несреќната смрт, да ја прикриваме со свечен и раскошен погреб.

Не може да се негира вистината, дека во текот на денот можат да се видат и ѕвезди; но тоа е возможно само од некоја тесна и вертикална длабина, која е недостапна на сончевата светлина. Истото се случува и со секој од нас, зашто колку човекот е подлабок во своето смирение, толку полесно може да го види Небото.

Секому, кој се труди заради своето спасение, може и треба да му се каже: нема потреба од тоа да ги знаеш наднебесните тајни, не трагај по тоа да го сознаеш она што е скриено, или она што се однесува на иднината. За да се спасиш, неопходно е да веруваш, да ги исполнуваш заповедите и секогаш да го очистуваш твоето срце, а не да бидеш љубопитен. Опасно е да сакаш да го дознаеш она што е скриено, а уште по опасно е да настојуваш тие тајни да ги откриваш. По Божја промисла ни се открива она што ни е потребно и секогаш во мера, во која можеме тоа да разбереме.

Слава Му на Христа, Кој ни се јави во смирението на нашата природа, за на тој начин да ни го покаже урнекот на тоа смирение. Он се роди во пештера, за ние да не тежнееме кон убавината на својата соба или ќелија; лежеше во јасли, за ние да не бараме мека постела; беше повиен во пелени, за да нé научи да сакаме едноставни облеки; дојде како дете, кое се уште не умееше да зборува, за ние да бидеме едноставни и незлобливи како деца, и својот јазик да не го насочуваме кон празнословие. Овие вистини да ве осенат, а нека ме осенат и мене – за тоа ги просам вашите молитви.

Она што е горчливо, не може да се заслади со горчина, туку само со она што е слатко. Така и горчливите коментари, не можат да бидат засладени со горчливи зборови. Кротоста, трпението и љубовта, не само што можат да го засладат она што извира од горчливиот извор, туку и самиот горчлив извор можат да го преобразат во сладок.

Ако нашата душа е подложена на некое лишување, Бог од нас бара трпение и надеж за да може душата да се искуша и очисти.

******************

св. Теофан Затворник

За петтата недела од Великиот пост

Колку веќе недели пееме: „Вратите на покајанието отвори ми ги, Животодавче!“ И секогаш од Бога добиваме одговор кој нè утешува и нè поттикнува на покајание – без оглед дали е во Евангелието, или во сеќавањата врзани за деновите од неделите. Делото на покајанието наликува на Домаќин, Кој седи во Своите внатрешни одаи и Кому, некои луѓе, барајќи влез што води до Него, од надвор Му повикуваат: „отвори ни, отвори ни ја вратата!“ А, Домаќинот, одвнатре, на еден му одговара: влези, вратите се отворени; на друг: вратите не се заклучени, само се подзатворени, отвори и влези; на трет: клучот е таму надвор; најди го, стави го во бравата, сврти како што прилега на клучалката, и кога ќе отвориш – влези! Разни луѓе, разни одговори за нив и разни напори за влегување низ вратите. Но сите, наоѓајќи се пред вратите, смело влегуваат внатре; приближувајќи Му се на Домаќинот, Му се фрлаат пред нозете, се удостојуваат со Неговата милостива прегратка и приоѓаат уште поблизу да се утешат од Неговата близина, која ги дарува сите блаженства. Дали ви е јасна оваа порака?

Домаќинот е Господ, Кој ги прима грешниците што се каат и повторно ги приближува кон Себеси. А, од оние кои Му пристапуваат, кои се тие првите што ја наоѓаат вратата отворена? Тоа се оние, кои после претходната исповед и светата Причест, останале чисти од секаков грев, и мислите и чувствата свои не ги извалкале со никаква нечистотија и кои огнот на ревноста го сочувале неизгаснат. Кои се, пак, оние другите, што ја најдоа вратата подзатворена? Тоа се оние, кои понекогаш попуштале во ревноста на богоугодувањето, понекогаш се предавале на безгрижност и немарност и кои се сочувале себеси од смртни гревови, но сепак, мислите и чувствата свои не секогаш ги чувале чисти пред Бога. Кои се третите, за кои вратите се затворени и клучот фрлен, така што допрва треба да го бараат? Тоа се оние што паднале во смртен грев, се потчиниле на страстите и грешните навики, и така стасале до скаменета нечувствителност, до безгрижност и заслепеност.

На некоја од овие три групи припаѓаме и ние. И во која ќе се вброиме себеси: Во првата? Ќе се најде ли таков? Во втората? И тие се ретки. Останува да се вброиме во третата. Блажени се првите. Ни на вторите не им е лошо. Но, нема да изгубиме надеж и ние, кои сме обременети со гревови и од страстите ограничени. Спремен е Господ и нас да нè прими, и нас нè повикува, и нас ќе нè прими кај Себе. Па нека се вратите заклучени и клучот којзнае каде: ќе го побараме и ќе го најдеме, ќе ја отвориме вратата и ќе влеземе кај Бога. Залогот на успехот е св. Марија Египетска, на која, ете, денес се сеќаваме. За неа немаше пристап и влез низ вратата. А, Господ ѝ дарувал да се вразуми и да влезе внатре. Да појдеме по нејзините стапки и сè ќе постигнеме.

Што се случи со таа, за која вратите што порано беа затворени, одеднаш се отворија? Таа ништо посебно не правеше. Стоеше на страна и никој од неа не слушна ни глас. Но, само еден миг подоцна, се приближи таму каде претходно не можеше. Значи, таа во тој момент го најде клучот и со него ги отвори вратите, и ги отстрани сите препреки. Токму тој момент треба малку по внимателно да го разгледаме и да ја разбереме неговата сила. А, што всушност се случи тогаш?

Сами гледате дека надворешно не се случи ништо, туку дека сè беше во врска со внатрешната промена на мислите и чувствата. Ја видов, вели, сета бездна на гревовите и ме опфати ужас од чувството на гневот Божји, кој беше спремен да ме порази заради гревовите мои. Се згнасив од мојата страст што ме погубуваше, се одвратив со срцето од неа и ја замразив. И Му се заветив на Бога, дека нема веќе да се навраќам на претходните гадотии и дека само Нему ќе Му служам во сите денови на мојот живот, имајќи Ја за застапница Пресветата Богородица, Која Го роди. Ете што се случи! Внимателно погледнете и тука ќе го најдете клучот, и отклучувањето на вратите и нивното отворање.

Каков е тој клуч за вратите на покајанието? Тоа се скрушените, покајни чувства: чувствување на својата грешност и вина заради неа, чувството на гневот Божји поради гревовите и ужас од него, чувствување на скрушеност и каење поради сите гревови.

Во што се состои отклучувањето со кое се отвораат затворените врати? Во гнасење од гревот, во омраза и одвраќање на срцето од него и во обраќање на срцето кон Бога и кон богоугодни дела.

Во што, пак, се состои отворањето на вратите на покајанието? Во цврстата и непоколеблива намера да не се навраќаме на претходните зли дела и во искрениот завет да Му служиме само на Бога, во сите денови од животот кој ни преостанува. Значи – да ги видиме гревовите, да се скрушиме и да се нажалиме заради нив и да се обратиме кон Бога, ветувајќи дека нема да се навраќаме на страстите и гревовите – така вратите ќе ни се отворат.

И доколку сè е направено како што треба, дали уште во истиот миг ќе влеземе внатре? Сеуште не! Треба да се добие одобрение за влез. Ова одобрение се добива преку исповедањето на сопствените гревови, а ни се дава преку разрешување на гревовите од страна на нашиот духовен отец. После тоа, останува само да влеземе, да Му се приближиме на Домаќинот и да се удостоиме за Неговата прегратка, та да останеме во Неговата близина. Тоа се случува преку Светата Причест.

Ете, св. Марија Египетска ни покажа каков е клучот од заклучените врати, како да го најдеме, како да ги отклучиме, та најпосле да влеземе. Појдете по тој пат сите вие кои имате потреба. А кому не му е потребно тоа? Значи, да појдеме сите. Никој нека не одбива, никој да не заостанува зад другите, никој да не губи надеж. Домаќинот ги повикува сите и сите ги чека. Да појдеме, еден со друг да се поттикнуваме и еден со друг да се бодриме. На оној што стои ќе му кажеме: зошто стоиш, зарем сакаш да останеш надвор од Неговиот блажен дом, зошто се препираш и не сакаш да тргнеш? Зар ти не извикуваш заедно со Црквата: „Вратите на покајанието отвори ми ги, Животодавче“ или тоа само со јазикот го правиш, а не и со срцето:? И зошто стоиш? Фати се за работа. Сè ти е при раце. Малку труд и сè ќе најдеш и во сè ќе успееш. Еве го и клучот; гледај како треба да отклучиш и како вратата да ја отвориш и одобрение за влез да добиеш. Ете, погледни низ вратата која другите ја отвораат и кон рацете на Отецот, кои кон тебе се подадени, подготвени да те примат. Зарем, уште ќе се двоумиш, безгрижно игнорирајќи сè околу себе и бескорисно трошејќи го краткото и драгоцено време.

Да, браќа, веќе е прекратко тоа драгоцено време! Тоа време е времето на постот и покајанието. А, од него ни остана уште нешто повеќе од една недела. Си пропуштил. Дали повторно ќе го дочекаш? Ова им го зборувам на оние кои се уште не се помириле со Бога и кои се натоварени со мноштво гревови. Јас зборувам заради опомена, да не би некој, одложувајќи го постењето од недела за недела, го одложи и сосема во текот на овој пост. Потоа цела година ќе се измачува под товарот на многуте гревови и гневот Божји заради нив. И ќе биде добро ако преживееме до следното пригодно време. Инаку, и на оној свет ќе појдеме непомилувани; таму, секако, ќе ни ја отворат вратата, но повеќе не вратата на покајанието, туку ќе нè турнат низ онаа другата врата и засекогаш ќе нè заклучат; А, таму нема да нè дочека прегратката на Отецот, туку неизгасливиот оган, црвот кој не спие и духовите на злобата, нашите непријатели.

Потсетувајќи се на тоа, да побрзаме, браќа, да ја отвориме за себе вратата на покајанието, по примерот на преподобната Марија Египетска, и по нејзините молитви Господ сите да нè вразуми и приведе кон тоа за нас, толку неопходно дело. Амин.

*************

Четврта недела од Великиот Пост

Св. Јован Лествичник

За љубовта, надежта и верата

Верата е зракот, надежта – светлината, а љубовта е сончевиот круг. И сите тие сочинуваат еден блесок и еден сјај.

Верата може да направи сè, сè да создаде. Надежта, ја повикува Божјата милост и ја прави непосрамена. А љубовта никогаш не слабее, не заостанува и не му дава мир на оној, кој е занесен од нејзиниот блажен восхит.

Оној што сака да зборува за љубовта Божја, се осмелува да говори за Бога. А, да се зборува за Бога е ризично и опасно за луѓето кои не внимаваат многу. Вистината за љубовта им е позната на ангелите, но и ним – преку озарението. Бог е љубов (1. Јован, 4, 16), а оној што сака со зборови да објасни што е Он, го прави истото што и слепецот кој седи на брегот на океанот и сака да измери колку песок има на неговото дно.

По својот квалитет, љубовта е уподобување на Бога, во мера која им е достапна на смртниците. По своето дејство, пак, таа е извор на верата, бездна на долготрпението, море на смирението.

Љубовта , во вистинска смисла на зборот, е напуштање на секакви непријатни мисли во поглед на другиот човек. Зашто, љубовта не мисли зло (1. Кор. 13, 5).

Љубовта, бестрастноста и боговосиновувањето се разликуваат меѓу себе само по името. Светлината, огнот и пламенот се постигнуваат со едно дејство. Така треба да се замислуваат и тие три доблести.

Во согласност со копнежот за љубовта, во нас се јавува и стравот. Зашто, човекот во кого нема страв – или е полн со љубов, или душевно е веќе мртов.

Не е нималку неприлично да се споредува копнежот со стравот, ревноста и предаденоста, служењето и љубовта кон Бога, со она што обично може да се види кај луѓето. Блажен е значи, човекот кој Го сака Бога онака, како што занесениот љубовник ја сака својата љубена. Блажен е човекот кој се плаши од Бога онака, како што осудениците се плашат од судијата. Блажен е човекот кој станал усрден во вистинската предаденост на Бога онака, како што благоразумните слуги се усрдни кон својот господар. Блажен е човекот кој во извршувањето на добродетелите станал ревносен така, како што се ревносни мажите кои, заради своите сопруги, се лишуваат себеси од сон. Блажен е човекот кој во молитва стои пред Господа, онака како што служителите стојат пред царот. Блажен е оној, кој се подвизува во непрестајно угодување на Бога, исто како што некои се трудат да им угодуваат на луѓето.

Мајката не е така приврзана за своето доенче, како што синот на љубовта постојано е приврзан за Бога.

Кога срцето на човекот е весело, тогаш и лицето негово сјае. Кога целиот човек е опфатен од љубовта Божја, тогаш и надворешно, на неговото тело, како во некое огледало, се забележува сјајот на неговата душа. Така се прослави и боговидецот Мојсеј. Оние кои го достигнаа тој рамноангелски степен, често забораваат на телесната храна. Јас мислам дека тие дури и не чувствуваат потреба за неа. Не е ни чудо: дури и луѓето кои ги измачува телесната желба често одбиваат да јадат. Сметам дека телото на овие бесмртници веќе не е ни подложно на болести (спротивно на сите природни закони). Зашто, нивното тело е очистено, и на извесен начин (преку дејство на пламенот на чистотата, кој во нив го пресекол пламенот на страстите) станало нетрулежно. Мислам дека, дури и она што го јадат, го јадат без наслада. Зашто, како што подземната вода ги напојува корените на билките, така и небесниот оган ги храни душите на овие свети луѓе.

Согласно со растењето на стравот Божји, во човекот се јавува и љубовта. Врвот на чистотата е основниот услов за познавањето на Бога. Самиот Бог, на таинствен начин го воведува во Својата вистина оној кој своите чувства совршено ги соединил со Него. Зашто, сè додека не дојде до соединување на сите наши чувства со Бога, тешко дека ќе можеме да зборуваме за Него. Соединувајќи се со човекот, Единосушното Слово ја усоврши чистотата и со Своето доаѓање ја умртви смртта. А, тогаш кога смртта е умртвена, ученикот на вистинската теологија бива озарен од Бога. Зборот Божји, зборот кој од Бога доаѓа, Неговиот чист збор, пребива во веки. Оној што не Го познал Бога, за Него зборува со нагаѓање. Чистотата, пак, го прави својот ученик теолог, кој самиот од себе ги објавува догматите за Пресвета Троица.

Оној што Го сака Господа, најнапред го засакал својот брат. Второто е доказ за првото. Оној што го сака ближниот, никогаш не ги поднесува луѓето кои се занимаваат со оговарање. Уште повеќе, бега од нив како од оган. Кој вели дека Го сака Бога, а на својот брат се лути, наликува на човек кој сонува дека трча.

Моќта на љубовта е во надежта. Преку надежта очекуваме награда за љубовта. Надежта е збогатување со невидливи богатства; надежта е сигурна ризница пред ризниците. Таа е одмор од маките, таа е капија на љубовта, таа го убива очајанието, слика е на идните добра. Недостатокот на надеж претставува исчезнување на љубовта. Со неа се врзани нашите маки, на неа се градат нашите подвизи, неа ја опкружува милоста Божја. Монахот кој е исполнет со неа, ја употребува како нож со кој го сече унинието. Надежта раѓа искуство во даровите Господови. Зашто, оној кој не ги почувствувал даровите Божји, не може да не се сомнева. Надежта го победува гневот: таа не посрамува (Рим. 5, 5). А лутиот човек е непристоен.

Љубовта е дарител на пророштвата. Љубовта е извор на чудата. Љубовта е бездна на озарувањето. Љубовта е извор на благодатниот оган: колку повеќе се разгорува, толку повеќе ја распалува жедта на жедниот. Љубовта е животот на ангелите. Љубовта е вечно напредување.

Објави ни добродетелке најубава, каде ги пасеш своите овци, каде отпочинуваш на пладне. Осветли нè, напој нè, води нè, раководи нè, зашто, ете, сакаме да ги достигнеме твоите висини. Ти владееш над сите. Ти ми ја рани душата, и сега не можам да ја издржам силата на твојот пламен. Од каде да ја започнам песната во твоја чест? Ти љубителите твои ги правиш непобедливи.

Горам од желба да дознаам како, зацврстена на врвот на скалата, те видел Јаков. Кажи ми како тој го гледаше оној пат во висините? Каков е начинот и смислата на редењето на скалилата, оние столбови, кои во срцето свое ги постави љубителот твој? Сакам да го знам нивниот број? И колку време е потребно тие да се поминат? Оној што те виде и што со тебе се бореше, нè извести само за ангелите кои водат низ скалилата. И ништо друго не сакаше, или поточно – ниту можеше да открие, ако тоа е токму она, што треба да го кажам.

А, љубовта, таа царица, ми се јави како од небото, и ми рече, како да говори на увото на мојата душа: Љубителу мој, сè додека не се ослободиш од дебелината на телото свое, нема да бидеш во состојба да ја видиш мојата убавина, таква каква што е. А лествицата Јаковова, нека те научи како да ја составиш твојата духовна лествица на добродетелите, на чијшто врв јас сум зацврстена, како што рече големиот посветеник на моите тајни: Сега останува само ова: Верата, надежта и љубовта…но, најголема од сите нив е љубовта.

Качувајте се, качувајте се, браќа! Храбро поставувајте ги скалилата во срцата свои, слушајќи го оној кој говореше: Дојдете да се искачиме на гората Господова и во домот на нашиот Бог, Кој ги усовршува нашите нозе да бидат како на елен, и Кој стои на висините. (Пс. 17, 34), за да станеме победници на Неговата патека! Трчајте, ве молам, заедно со оној што велеше: Да се потрудиме, додека не постигнеме единство во верата и познание на Синот Божји, во човек совршен, по мерата на растот од полнотата Христова (Ефес. 4, 13), Кој, крштевајќи се во триесеттата година од видливата возраст, го достигна триесеттиот степен на мислената лествица. Зашто, Бог Е љубов.

Нему Му прилега слава, Нему власт, Нему сила, зашто Е, и беше, и ќе биде причина за секое добро во сите векови. Амин.

******************

св. Теофан Затворник

За крстопоклоната недела

На средината од светата Четириесетница, светата Црква го предлага прославувањето и поклонувањето на нашиот свет Крст Господов. Во тоа се препознава нејзината мајчинска грижа за нас… Таа со ова сака да ги поткрепи оние кои попуштаат во подвигот во постот и само поправањето, ревносните да ги поттикне кон поголеми подвизи и сите во мислите да ги побуди, непоколебливо и неотстапно да одат кон Господа, под Крстот Негов – Крст, кој секого го зема на себе, во истиот миг кога човекот ќе одлучи да Му угоди на Бога.

Спомнете си што имаше во вашите души, кога се покајавте за вашите гревови и кога, одвраќајќи се од страстите и страсните дела, на Бога, преку својот духовен отец Му рековте: „нема повеќе“. Ако тоа беше кажано искрено, тогаш секако дека во тој момент почувствувате целосна подготвеност до крв да истраете во подвигот против непријателите Божји и ваши, да влезете во борба со страстите и похотите, без никакво самосожалување и попустливост кон себеси, преку жртвувањето на сè што ви е мило, но истовремено и грешно – со потполно самоодрекување. Нема сомнеж дека после исповедта, удостојувајќи се за светата Причест и заминувајќи од чашата Господова, во истиот тој момент ја започнавте оваа борба, или овој труд на мисловна и срдечна верност кон Бога, при што испитувањата на таа верност се јавуваат на секој чекор, како што вообичаено се случува. Сега знаете дека таа борба не е лесна, а што е најважно, бидејќи е жива, многу е чувствителна. Требаше да го отфрлите од себеси она што влегло длабоко во срцето, та заради успех во тоа, да ги држите напрегнати и душата и телото. Во таа состојба и скоро без напор, можеме да поминеме ден – два, но за една недела ќе се измориме, за две, пак, уште повеќе. Кога ќе помислиме дека така треба да живееме до крајот на постот и низ целиот живот, одненадеж рацете почнуваат да ни заслабнуваат и колената да ни изнемоштуваат, т. е. чувството од тежината на подвигот почнува да ја гуши и колеба првобитната решеност, или, во најмала рака, да наведува на олеснување и попустливост. И едното и другото е погубно, бидејќи означува бегство од бојното поле, повлекување назад; предвидувајќи ја таквата положба, Црквата, нашата света Мајка, за да ни помогне, брза да ја оживее нашата ревност, прикажувајќи го уште поживо во нашиот ум ликот на Господа – Распнатиот. Предлагајќи го за поклонение Крстот Господов, таа на секого од нас ни вели: гледај Го Бога, Кој на крстот виси. Гледај како, распнувајќи се на крстот, Он повеќе не слезе од него, сè додека на Бога и Отецот не Му го предаде Својот дух. Така и ти, започнувајќи подвиг на борба со страстите, заради угодување на Бога, почнуваш да чувствуваш како да си распнат на крст. И тоа е така. И внимавај, остани на тој крст мирно, не извлекувај се и особено отфрлај ја секоја помисла да слезеш од него, сè додека не дојде часот и ти да кажеш: „Оче, во Твоите раце го предавам својот дух.“

Смислата на кажаното е оваа: не попуштај во својата решеност, не ги менувај започнатите подвизи, цврсто чекори по болниот пат на самоодрекувањето. Тоа ќе те приведе кон блажена почивка во крилото на Отецот Небесен.

Проста и јасна е оваа поука. И можеби за многумина – најблаговремена! Да Го молиме Бога, на сите да ни даде засекогаш да останеме во такво настроение. Решавајќи се Нему да Му угодиме, да не отстапиме од таа решеност. Започнувајќи го подвигот, повеќе да не го менуваме. А кога немоќта ќе почне да го прави своето и да го колеба нашиот дух, да побрзаме секогаш да се опкружуваме со дејствителни мисли. Вака да му зборуваме на нашиот дух: поинаку не може; или ќе пропаднеме, или ќе останеме на крстот на самораспнувањето, сѐ додека во нас е духот животен. И Господ беше на крстот, и сите светии одеа по крстниот пат. Имајќи околу себе толкаво мноштво на сведоци, и гледајќи Го „Зачетникот и Довршителот на верата – Исус, со трпеливост да побрзаме кон претстојната борба“ (Евр. 12, 1 – 2). Точно е дека тоа е тешко и болно! Но, зар овој подвиг е без ветувања? О! Мислам дека страдањата од овој век, не се ништо спрема славата што ќе ни се открие! Тоа е далеку! Но, само малку ќе потрпиме во постојано самоумртвување и уште овде ќе почнеме да го предвкусуваме блаженството кое нè очекува во идниот век. Дали многу се потрудивме? Сеуште не се гледа ништо, а веќе сакаме да ги собираме пријатните плодови. Тоа е за восхит! Добиваме удар и возвраќаме со удар. Но, со самото тоа што задаваме удар, ние зајакнуваме, а непријателот го изгонуваме. И колку повеќе противудари задаваме, толку посилни стануваме, а нашиот непријател ослабува. Потоа, оние што војуваат против нас, еден по еден ќе почнат да ги напуштаат непријателските редови; и најпосле ќе се откажат и оние најлутите, и само од далеку, некако посредно ќе удираат на нас. И ете го мирот, мирот и радоста во Духот Свет. И тој мир може да дојде многу брзо. Само треба да се држиме до заповедите, да не се предадеме и да не попуштаме. Но, токму во тоа е и целата наша неволја, браќа. Кој е, всушност, нашиот прв непријател? Самосожалувањето е најласкавиот и најопасниот непријател. „Попушти“, ни вели, „одмори се малку, си се заморил!“ Гледајте, тој се грижи за нас. Го послушаш ли и во нешто попуштиш на себеси, таа попустливост ќе повлече друга, по другата, трета итн., а потоа сѐ ќе ослаби и строгоста ќе исчезне, и сиот поредок на благочестивиот живот ќе падне во заборав. А, во исто време, мислите ќе се расеат и желбите ќе се разбудат, а ревноста на духот ќе олади. Во таквиот хаос, ќе дојде и омилената страст – најнапред ќе ве измами со привлекување на внимание, потоа со сочувство, и најпосле со согласност. А потоа, прва прилика и гревот ќе дојде. Ете го падот повторно, повторно помрачување на умот, повторно мачење на совеста, повторно поматеност, и внатрешна и надворешна. Потоа, пад по пад, и повторно сѐ ќе биде по старо, исто како да не го започнавте делото на самопоправањето.

Што зборувам јас: „По старо“. Ќе биде уште полошо. Како што ноќната темнина после молњата, станува уште потемна, исто така, после ослободувањето од гревот, новите падови душата ја доведуваат во сѐ поголемо и поголемо растројство. На сето тоа, Господ однапред нѐ предупреди: „Кога нечистиот дух ќе излезе од човекот, минува преку безводни места, барајќи спокој, и не го наоѓа; тогаш ќе рече: да се вратам во мојот дом, од каде што излегов. И штом дојде го наоѓа празен, изметен и уреден. Тогаш оди и доведува други седум духови, полоши од себе, и штом ќе влезат, таму и ќе живеат; и последната состојба на тој човек станува полоша од првата. Така ќе биде и со овој зол род.“ (Матеј, 12, 43 – 45)

Полошо од првата состојба! По законот на правдата Божја, така треба и да биде. Зар неодамна не се каеше и не плачеше? Господ ти го прими покајанието и сѐ ти прости, повторно го врати Своето претходно благоволение и Самиот Себе се даде за заедничарење во светата Причест. А човекот, што направи заради тоа? Се однесуваше малку сериозно и потоа престана, и повторно се предаде на гревот. Зар тоа може да се толерира? И еве, слушни ја строгата пресуда на судот:„Ако оној што го прекршил Мојсеевиот закон, пред двајца или тројца сведоци безмилосно се казнува со смрт, тогаш, колку ли потешка казна, мислите, ќе заслужи оној што Го погазил Синот Божји и ја осквернил крвта на заветот преку која е осветен и Го похулил Духот на благодатта? Зашто, ние Го знаеме Оној што рекол: „одмаздата е Моја, Јас ќе платам“, вели Господ. И пак: „Господ ќе му суди на Својот народ.“ Страшно е да се падне во рацете на живиот Бог“ ( Евр. 10, 28 – 31). На друго место, истиот св. Апостол ова опомена ја засилува и оправдува со тоа што оние, кои повторно паѓаат после примањето на благодатта, ги става во ист ред со оние кои Го распнаа Господа, нарекувајќи ги такви, кои по втор пат Го распнуваат. Дури и пострашен суд за нив изрекува, кажувајќи дека таквите кои паѓаат вкусувајќи го дарот небесен, не е можно повторно да се вратат кон покајание – секако, изразувајќи го со тоа, не сиромаштвото на милосрдието Божјо, туку крајната ослабеност на паднатите. Зашто од повторните падови душата е во загуба, отапува сетилото на совеста – покајанието – и се наближува сопственото паѓање, доаѓање до очај. Затоа, на истото место св. Апостол Павле додава: „Зашто земјата, која го впива дождот што често паѓа на неа и раѓа плод добар за оние што ја обработуваат, од Бога добива благослов; а онаа што дава трње и боцки, таа е непотребна и близу е до проклетството кое завршува со изгорување“ (Евр. 6, 7 – 8).

Се случува, на пример, часовникот да се поправа неколку пати, а потоа да дојде до состојба да не може веќе да се поправи. Така и со паѓањето во грев, некој може да дојде до таква состојба, во која не може веќе да се поправи.

Така, Господ, однапред нѐ застрашува во Својата беседа, не заради тоа некого да турнеме во состојба на очај, туку за да внимаваме, знаејќи го тоа, навистина да не се доведеме себеси до таму; затоа, оној кој паднал, нека не се валка во падот, туку да побрза да се исправи, а оној кој се исправил, да побудува во себе ревност постојано да бдее, да не си допушта мрзливост и повторно паѓање во претходните гревови и поведување по страстите. Не смее да се остане во падот. Треба да се стане. Господ помогна – станавте – сега стојте. Зошто одново да се вовлекувате во грев, кога знаете дека треба повторно да станете и дека тоа станување ќе биде уште потешко? Делото е започнато – не се откажувајте. Тешко ли е? Издржете. Од – ден – на ден, ќе биде сѐ полесно и полесно. А потоа и сосема лесно. Па не е сѐ само труд и болка, Господ испраќа и утеха; а тогаш, и смртта е блиску, и настапува крајот на сѐ. Дај Господи, таа да нѐ затече на добриот пат на покајанието и во трудот на самопоправањето!

Браќа, имајќи го сето ова на ум, денес, пред Крстот Господов, во срцето свое да решиме да не ја менуваме намерата да Му угодуваме на Бога и да Му останеме верни, до полагање на сопствениот живот во трудот на самоодрекувањето и самопоправањето. Амин.

********************

Духовни бисери од светите отци

ИСКУШЕНИЈА И ЗАБЛУДИ

ЗА СТРАСТИТЕ

Пороците се – товар на душата (св. Јован Лествичник)

Исусовата молитва има способност да ги открие вгнездените страсти во срцето, да го разоткрие ропството во кое нѐ држи искушувачот. Затоа немој да бидеш малодушен, ниту да се збунуваш, кога страстите на твојата падната природа ќе се подигнат, или кога злото во тебе ќе ги распали. Ти си должен да ги држиш на око и да се бориш против нив (св. Игнатиј Брјанчанинов).

Во помислите, во нашата чувствена и волна природа дејствуваат страстите, внесувајќи немир во нашата душа; тие доаѓаат од нашето самољубие. Оној што ги нема во вид духовните закони, воопшто не се грижи за тоа и беспомошно им се предава на страстите. Секоја страст што човекот нема решително да ја одбие, му е слабост на човекот и таа веднаш го победува (преподобен Макариј Египетски). Еден го врзува претераната грижа за неговото тело или желбата за имот и добивка; друг го оковува сетилната љубов кон предметот на неговата алчност; некои паѓаат во меланхолија, гнев, самоволие или славољубие. Секоја страст што човекот ја храни во себе, го врзува него со железни синџири, го влече кон земјата и не му дозволува да ги развива своите внатрешни сили. Суштината на пороците е дека се тие товари на душата. Страстите ни пречат да живееме во дух, нѐ помрачуваат и ни ја отежнуваат молитвата.

Коренот на сите пороци е себичноста – таа дадилка на сите страсти (преподобен Григориј Синаит). Самољубието е пред сите пороци (преподобен Исак Сирин). Од саможивост или од неумерена и погрешна љубов кон самиот себе, произлегуваат сите страсти и барања, како и студенилото и тврдоста на срцето кон Бога и кон ближните.

Од саможивоста се раѓаат трите главни пороци: сладострастие, среброљубие и гордост, а од нив произлегуваат сите понатамошни пороци во телото, душата и духот (Рим. 7, 23).

Седум водечки страсти го мачат човекот: алчност за телесна удобност, сетивност, ненаситност, грижа и потиштеност, бес, честољубивост и гордост. Тие ја проникнуваат целата човечка природа.

Во телото владее страсна желба за удобност. Неумерената грижа за телото води во прекумерно воздржување од напори, разгаленост и задоволување на сетилните страсти. На таа подлога расте сладострастието: мрзливост, невнимателност, прејадување, пијанство како и нескротлива чувствителност.

Во троичноста на душата: во мислите, чувствата и волјата – се подигаат недуховни движења.

Во областа на мислите владее дух на спротивставување, градење на ставови само врз основа на сопствениот разум, сомнеж и ситничарска критика, надменост и самоувереност.

Во областа на чувствата: саможива радост и страв, како и душеубиствени страсти: гнев, завист, омраза, злоба и одмаздливост, честољубие, самофалење, презирање и осудување на другите, вознемиреност, помраченост и очај.

Во областа на волјата: самоволие, непослушност, самодоверба и властољубие, неблагодарност, копнеж по заработка и алчност.

Гордоста е духовна страст. Таа е извор на целото зло, праизвор и врв на секоја страст. Гордоста е одрекување на Бога и противење на Него. Таа е пронајдок на ѓаволот, нечовечен судија и немилосрден осудувач, извор на гнев и раздразливост (преподобен Јован Лествичник). Горделивиот своето сфаќање, чувствување и сакање го става над сѐ друго, го става своето јас на Божјото место и служи само на себеси.

И во духовно разбудениот човек стануваат страсните движења, кои се спротивставуваат на неговиот нов духовен живот. Наместо внатрешната собраност и враќање во себе, човекот ја напушта својата внатрешност и се губи во надворешното. Притоа е опасно ако со губењето на внатрешната собраност падне и свеста, зашто тогаш паѓа и целата животна активност. Со губењето на свеста за духовниот свет се паѓа во заборав и духовно се пропаѓа. Наместо страв Божји и чувствување на внатрешна зависност од Него, се јавува чувство на немање страв, заборавање на Бога и рамнодушност во однос на сѐ духовно, нечувствителност и скаменетост на срцето, наместо покајание се јавува самооправдување, наместо ревност – ладење и млакост, наместо предавање на волјата Божја – самоволие.

Има множество гревови кои во секој миг се подигаат во нас против нашиот духовен живот, подготвени да го згаснат. Ако еден од тие гревови ја нападне свеста и слободата, изворот на нашиот духовен живот почнува да осиромашува или пресушува.

Сите овие душегубни движења постојано се раѓаат преку своите произведувачи: „овој свет“ и демоните. „Овој свет“ со своите носители, навики и дејствување, претставува свет на отелотворени страсни желби. Тој ги привлекува кон себе сите со помош на одредени страсти. Покрај тоа, тој свет заведува преку „општата прифатеност“ или застрашува преку чувството на грозна осаменост или „општ презир“ на оние што не го прифаќаат.

Демоните, тие поттикнувачи на секој порок, ги предизвикуваат сите страсти во душата и во телото. Во областа на гревот тие постојано поттикнуваат: богохулење, сомнеж и неверување; незаситна сетивност, смртоносно трајна омраза, разновидна прелест и очај (св. Теофан Затворник). Малкумина знаат дека вистинскиот причинител на сите тие пороци и страсти е нечестивиот. Како мисловна сила и пород на сатаната, гревот дејствува во тајност преку човековиот разум и се бори против човекот преку мислите, кои тој ги смета за сопствени. Гревот го обзема срцето преку претставите и земните желби и го исполнува со темнина на незнаење, заборав и измама. Искушенијата на ѓаволот го помрачуваат човековиот ум за Бога и го свртуваат кон порок и страсти. Со тоа срцето се возбудува и се врзува за било што. На крајот желбата и волјата ѝ се покоруваат на алчноста и порокот се извршува (преподобен Макариј Египетски).

Затоа, за молитвен живот, неопходно е потребно познавање на сите поединечни искушенија, како и на сопствените душевни движења и грижливо контролирање на сите надворешни влијанија.

Живеј во Бога и ништо не ставај пред Него – тоа е целта. Ако душата со сите свои сили и чувства е свртена кон Бога, тогаш таа е светла, пријатна, полна со мир. Во онаа мера во која чувствството и вниманието ќе се одвратат од Бога, во таа мера душата станува сѐ потемна. Неа повеќе ја помрачува занесеноста со чувствата отколку мислите, уште повеќе трајната страстна поврзаност, а најмногу ја помрачува гревовното дело (св. Макариј Египетски).

********************

Духовни бисери од светите отци

ИСКУШЕНИЈА И ЗАБЛУДИ

КОЈ ДУХ ВЛАДЕЕ ВО ТЕБЕ?

Разликувај ги во себе Духот животворен од духот душегубен, убиствен (св. Серафим Саровски)

За напредување во духовен живот најважно е устројството на душата. Зашто во сѐ се работи за едно: да се преобрази нашата внатрешна природа. Затоа е неопходно да се проверуваат душевните движења, за да се знае кои состојби се поволни за молитвата, а кои ѝ пречат. Кај човекот дејствуваат две спротивставени сили: животодавната сила на доброто и смртоносната сила на злото. Душата е нивно бојно поле. Овие две сили можат да се препознаат според некои свои одредени особини:

Ако имаш во твојата душа добри мисли, ако твоето срце чувствува мир и радост, кога ти е лесно и удобно, тогаш во тебе е добриот Свет Дух, духот на доблести, на духовна слобода и на великодушност, на мир и радост (св. Јован Кронштатски). Добриот дух те прави скромен, мирен и добродушен. Он зборува со тебе за вистината, за чистотата, за смирението, за искреноста, за мирот и за сите добри дела и доблести. Ако сетоа тоа е во твоето срце, тогаш предвесникот на вистината е очигледно во тебе.

Ако во согласност со појавата на мрачни мисли и зли движења во срцето и ти си стеснет, лесно запаѓаш во лутина, тогаш е извесно дека искушувачот е во тебе. Тогаш, во стеснетоста на срцето и во поматеноста, тебе тешко ти паѓа со срцето да Го повикаш Бог, зашто непријателот ја врзува душата. Злобниот дух е дух на сомнеж и неверие, на алчност и несигурност, на неволја и на немир. Злобниот дух те прави човек со тврдо срце, злобен и неразумен (св. Серафим Саровски). Тој ја помрачува совеста, го скаменува срцето и го исполнува со самодопадлива илузија. Тој ја разбива твојата внатрешна собраност преку бескорисни фантазии, те фрла во мноштво разјадувачки чувства, те ранува преку лакомоста и те врзува со страстите. Тој исполнува со дрскост, самооправдување и тврдоглавост. Тој те гони од една работа на друга, која изгледа добра, но не е во вистинско време и не е на вистинско место, ниту пак, се изведува во вистинска мера. Со тоа тој ја збунува душата. Тој дозволува да се вовлечат мали грешки, кои од почетокот изгледаат сосема наивни. Ако се падне во овие, тогаш тој заведува во други грешки, кои се сметаат за грев, но ги оправдува со тоа дека тие се случуваат само повремено и се дозволени во посебни околности. Кој падне и во овие, тој се предал на злото. Зашто ѓаволот нема сам од себе да престане да дејствува во истата насока (св. Теофан Затворник).

Ако човекот се оддели од Бога, тој ја губи и од Бога подарената сила. Не може веќе да излезе на крај со своите душевни движења, со своето тело, со надворешните случувања и влијанија. Тој тогаш запаѓа во многуработливост и во својата лакомост, живее сосема во надворешноста и заборава на Бога.

Според овие знаци се дознава кога во човекот живее Духот Божји, а кога во него е искушувачот.

*******************

Старец Силуан

За разликата помеѓу христијанската љубов и човечката правда

За повеќето луѓе правдата е јуридички поим. Преземањето на одговорноста за туѓата вина, тие го отфрлаат како нешто неправедно. Тоа не се вклопува во нивното јуридичко сфаќање. Меѓутоа, духот на Христовата љубов ни зборува за нешто друго. Да се понесе дел од одговорноста за вината на оној што го љубиме, или уште повеќе, да се прими на себе целата одговорност, не само што не е туѓо на духот на Христовата љубов, туку е и потполно природно. Токму преку примањето на одговорност за туѓата вина се изразува вистинската љубов. Ако во љубовта ја бараме само нејзината сладосна страна, каде е тогаш разумноста? Но, кога ние врз себе, доброволно ја примаме вината и тешкотиите на личноста што ја сакаме, тогаш љубовта го достигнува своето сестрано совршенство.

Многумина не можат или не сакаат доброволно да ги прифатат последиците од Адамовиот првороден грев. Тие велат: „Адам и Ева го вкусија забранетиот плод, и што сум јас виновен за тоа? Јас сум подготвен да одговарам за своите гревови, но само за моите, никако и за туѓите“. Меѓутоа, човекот не сфаќа дека со ваквото движење на своето срце, тој всушност го повторува гревот на праотците. На тој начин, тој грев станува и негов личен грев и пад. Адам одби да ја земе на себе одговорноста, фрлајќи ја вината на Ева и на Бога, Кој му ја даде таа жена, со што го наруши и единството на човечкото битие и неговото единство со Бога. Затоа ние, секогаш кога одбиваме да ја понесеме вината за општото зло, за делата на своите ближни, го повторуваме истиот тој грев, и на ист начин го нарушуваме единството со Богочовекот. Господ најпрвин му постави прашање на Адам, а потоа и на Ева. Претпоставуваме дека и судбината на човештвото би била поинаква, доколку Адам не се оправдуваше, туку ја земеше на себе одговорноста за заедничкиот грев – наместо да ја отфрли. Животот на човештвото и сега може да појде во друг правец, ако ние доброволно ја примиме на себе вината на нашите ближни.

Човекот секогаш може да најде оправдание за своите постапки. Ако, пак, внимателно се задлабочи во своето срце, тој ќе забележи дека зад секое самооправдување се крие лукавство. Човекот се оправдува, пред сè, поради тоа што не сака да признае дека барем делумно е виновен за злото во светот. Потоа, тој се оправдува, зашто не е свесен за својот дар на боголика слобода, туку себеси се смета за некоја појава, за некое битие од овој свет, од кој и зависи. Во ваквото сознание постои многу големо ропство. Затоа и самооправдувањето е ропско и им приличи на робовите, а не на синовите Божји.

Кај старецот не забележавме склоност кон самооправдување. Чудно е што таквиот став, т. е. преземањето на одговорност за туѓата вина, како и барањето прошка – многумина го сметаат за израз на ропски карактер. Колку голема разлика постои помеѓу синовите кои Го имаат Духот Христов и недуховните луѓе! На недуховниот, несфатливо му е како може целиот човечки свет да го чувствуваме како едно единствено битие, кое е вклучено во личното битие на секој човек, и кое не ги отстранува и другите лица. Следејќи ја втората заповед – возљуби го својот ближен како самиот себеси – можно е и потребно е општочовечкото битие да го вклучиме во своето лично битие. Тогаш, секое зло што се извршува во светот ќе го примаме, не како нешто туѓо, туку како свое сопствено.

Ако секоја човечка ипостас – личност, која е создадена по образот на апсолутната Божја Ипостас, е способна во себе да ја смести полнотата на сечовечкото битие, како што секоја Божја Ипостас се пројавува како носител на полнотата на Божественото Битие (а токму таква е длабоката смисла на втората заповед), тогаш секој ќе се бори со злото, со вселенското зло, почнувајќи од самиот себе.

Старецот никогаш не зборуваше за правдата, туку само за Божјата љубов. Ние, најчесто, намерно започнувавме разговор на таа тема со него. Тој зборуваше отприлика вака:

„За Бога не може да се каже дека Е неправеден, т. е. дека во Него има неправда, но не може да се каже дека Е праведен, во онаа смисла, во која ние ја сфаќаме правдата. Свети Исаак Сирин вели: „Не се осмелувај Бога да Го наречеш праведен. Зашто, каква е таа правда – кога ние згрешивме, а Он Единородниот Свој Син Го предаде на крст?“ Кон овие зборови на св. Исаак Сирин ние би додале: Ние згрешивме, а Бог ги стави светите ангели во служба на нашето спасение! И уште повеќе, ангелите, исполнети со љубов, и самите сакаат да ни служат, и преку тоа служење, врз себе примаат жалости. Ете, и неразумните животни и сета останата твар, Господ ја предаде на законот на трулежноста, зашто не прилегаше таа да остане слободна од тој закон, кога човекот, заради кого сета твар е создадена, поради сопствениот грев стана роб на трулежноста. Според тоа, некој доброволно, а некој и неволно, но сета твар заедно воздивнува и тагува до сега, по зборовите на апостолот (Рим, 8, 22), сочувствувајќи со човекот. Тоа, значи, не е закон на правдата, туку на љубовта.

Христовата љубов, како Божја сила, како Дар на Светиот Дух, Единиот, Кој дејствува во сите луѓе, онтолошки ги соединува сите во една целина. Оној кој љуби, го усвојува животот на саканото битие. Оној кој Го љуби Бога – се вклучува во Божествениот живот, а оној што го љуби братот, во своето битие го вклучува животот на братот. Оној што го сака целиот свет, со својот дух го опфаќа сиот свет.

Возвишената молитва (а со таква се молеше старецот Силуан), доведува токму до вакво сфаќање, подобро кажано, до сознание за онтолошкото единство на своето лично битие со сечовечкото битие. Доколку може да се каже, како што тврдат многу современи философи, дека сетилната перцепција на еден одреден предмет не е само субјективен психолошки акт, одвоен од објективното битие на самиот предмет, туку е и самиот тој предмет, кој со своето реално дејство влегува во нашата свест, со што се воспоставува општење во битието, дотолку повеќе е потребно да се зборува за единство на битието, таму каде што дејствува единствената, сеопфатна Божја благодат на Светиот Дух – Творецот на сè!

************************

Св. Никодим Светогорец

Што е својствено за умот, а што за телото

1.Зошто се појавија сетилата и за тоа дека човекот е голем свет во малиот свет

Имај на ум, читателу, дека Бог најпрвин го создаде видливиот, а потоа невидливиот свет, „за со тоа да ја покаже возвишената премудрост и штедроста при создавањето на естетствата“, како што кажа богословот св. Григориј. После сè, Он го создаде човекот од невидлива душа и видливо тело. Значи, го создаде како свет, не мал свет во големиот, како што кажа пантеистичкиот филозоф, Демокрит и како што расудуваа другите филозофи, нарекувајќи го човекот, сосема недостојно – мал свет и ограничувајќи ја, така, неговата вредност и совршенство само на видливиот свет. Не, Бог го создаде човекот, како некој голем свет во малиот, како голем свет, поради многуте сили што ги поседува, а особено словесните, умните и волевите, кои сетилниот свет не ги поседува. Вака вели истиот богослов: „Бог го постави човекот, како некој друг свет на земјата, голем во малиот“( зашто ако човекот се спореди со умниот свет на ангелите, тој повторно останува голем свет, и така се нарекува, додека ангелскиот свет е мал свет, зашто човекот во себе го содржи и она што му припаѓа на сетилниот свет, а умниот свет не го содржи она што му припаѓа на сетилниот). Го постави како свет кој ги украсува двата света, и видливиот и невидливиот, според зборовите на божествениот Григориј Солунски, како свет кој ги соединува двата краја на горниот и долниот свет, и со тоа, како што кажа Немесиј, човекот дава можност да се согледа дека нивниот Творец Е еден и ист.

2.За тоа дека телото е како царска палата, а умот како цар

За да го разбереш ова подобро, во мислите претстави си дека телото наликува на царска палата, подигната со најголемата устроителска вештина на некој безгранично мудар Творец. Горниот дел ѝ е главата, а тајната одаја срцето, гласник ѝ е духот, водоводот и ходниците ѝ се жилите, а прозорците ѝ се петте сетила. Душата, пак, или подобро речено, умот (зашто очистената душа, целата е ум, по зборовите на св. Калист), замисли ја како некој цар, кого, како некои чувари, го следат трите најопшти сили – умната, словесната, волевата. Тој се наоѓа во сите делови на телото, зашто, како што вели божествениот Дамаскин, душата се наоѓа во телото подеднакво, како што огнот се наоѓа во вжареното железо. Така тој вели: „Целата душа се соединува со целото тело, а не само дел со дел, и не е таа содржана од него, туку самата го содржи телото, како што огнот го содржи железото. Како посебен орган на своето умно дејство, телото го поседува мозокот, а за седиште на своето словесно и волево дејство и сила, или суштина, го има срцето. Тој цар има и хартија и мастило, за да може преку петте сетила, да го забележува сето она што доаѓа однадвор.

3.Што е умот пред светото Крштение, а што е потоа

Дали си го претстави тоа во твојата имагинација? Замисли си сега, дека тој цар, односно умот, прост, чист и несквернет, откако сè е така совршено уредено, се слеал во телото, и дека тој по својата умна природа е светлост. Пред светото Крштение, тој е кратковид и е прекриен со мракот на прародителскиот грев, а после светото Крштение, целиот свети, блескав е од натприродната светлина на божествената благодат и сончеви зраци блескаат од него, како што вели св. Јован Златоуст, сè додека е поставен над слободно избраната темнина на гревот. Вака зборува тој добар и слаткоречив јазик, кога ги толкува апостолските зборови: Сите ние, со откриени лица, одразувајќи ја славата Господова, се преобразуваме во истиот лик, од слава во слава (2. Кор. 3, 18). Толкувајќи го ова, тој вели: „Што значи тоа, се преобразуваме во истиот лик, од слава во слава? Тоа појасно се гледаше, додека дејствуваа даровите на знамението, но дури и сега, тоа не е тешко за оној што има верни очи. Зашто, штом се крстиме и штом душата, очистена од Духот, ќе заблеска повеќе од сонцето, ние не само што ја гледаме славата Божја, туку од неа примаме и сјај, онака, како кога чистото сребро ќе се изложи на зраците и самото дава отсјај. Но, за жал! Тука би требало да заплачеме горко! Таа неискажлива и страшна слава, во нас останува ден или два, а потоа ја гаснеме, надвиснувајќи ѝ бури од животните нешта, а со густите облаци ги одбиваме зраците, зашто животните нешта се бура, и чума, поголема од бурата.

Што е природно својство на умот, што на телото, и за тоа дека телото му е подвластено на умот

Природно и суштинско својство на умот, е тој, бидејќи е ум, секогаш да пребива во умните нешта, како невештествен во невештественото и како бесмртен во бесмртното. Со други зборови, одлика му е да живее во вистинското добро и со него да се храни, од него да расне и да прима наслада, на начин кој му одговара. Обратно, природно својство на телото секогаш е, како тело да тежнее кон телесното, како сетилно кон сетилното, и како вештествено кон вештественото, односно да тежнее кон лажното добро и со него да се храни, од него да расне и да прима наслада, на начин кој му одговара. Затоа божествениот Григориј Ниски рече: „Во човечката природа постои двојна наслада – една, која дејствува во душата преку бестрастието, а друга во телото, како страст, додека, пак, секоја се прима по произволение и едната секогаш ја надвладува другата“. Но, иако телото, како такво, природно тежнее кон сетилната наслада и е целосно обземено од неа, тоа всушност е водено и ограничувано од умот, тогаш кога тој е исполнет со словесност. Зашто по зборовите на божествениот Дамаскин, тоа е разликата помеѓу словесните и бесловесните души – бесловесната ја водат и над неа имаат власт телото и сетилата, а словесната сама ги води телото и сетилата, имајќи врз нив власт. Така е одредено од Бога: словесното да владее со бесловесното, а подоброто со полошото, ограничувајќи ги неговите импулси. Затоа, дури и кога сака, телото не се фрла веднаш на дејствување и исполнување на желбите, туку е спречувано од владетелот – умот. Во врска со ова, Дамаскин вели вака: „Бесловесните нешта не се самовласни, зашто повеќе се водени од природата, отколку што сами водат; затоа тие не се спротивставуваат на природниот импулс, туку кога ќе посакаат нешто, веднаш трчаат кон исполнување на тоа. А човекот, кој е словесен, попрво самиот ја води природата, отколку што е воден од неа, па дури и кога стреми кон нешто, ако сака, има власт или да се воздржи од стремежот или да се согласи со него“.

5.Што е првата причина, заради која настанаа сетилата

Умот, кој се наоѓа внатре во палатата на телото, и кој, на некој начин, е одвоен како во некоја темница, Творецот го обдарил со пет телесни чувствени органи, како пет прозорци – очи, уста, нос, учи и општото сетило на допирот, за тој да може преку нив, пред сè, да доаѓа до сопствената умна храна и наслада, односно до чувствување и поимање на оваа сетилна твар, но и до божественото Писмо. Потоа, преку тоа чувствување, воден од словесноста, да се насочи кон добротата, силата, благодатта, вистината, сладоста и кон другите дејства и совршенства на Творецот, кои можат да се созерцаваат во тварта и во Писмото.

Најпосле, третата причина е умот да се вознесува од тие дејства и совршенства, на крилата на умното дејствување, а по мера на својата моќ, сè до познавање и созерцавање на Самиот Создател на тварта и Дарител на Божественото Писмо, до Владетелот на таквите совршенства. А за тварта, Соломон вака вели: Сразмерно на големината и убавината на созданијата, се созерцава и нивниот Творец (Прем. 13, 5), и според зборовите на апостолот Павле – она што е во Него невидливо, со умот се созерцава во созданието, Неговата вечна сила и Божество (Рим. 1, 20).А за Божественото Писмо, ап. Петар рече: Ниедно пророштво не е искажано по човечка волја, туку зборуваа светите Божји луѓе, водени од Духот Свет (2. Пет. 1, 21). И повторно ап. Павле рече: Зборуваме не со зборови научени од човечката мудрост, туку сме научени од Духот Свет (1. Кор. 2, 13). Сакаш ли да го провериме на две сетила ова што сега го зборувам?

За тоа дека преку набљудување, умот се вознесува кон познание на Творецот и љубов кон Него

Заради пример, очите се свртени кон небото и тогаш небесната глетка паѓа врз таканаречената очна мрежа. Штом ќе се прими таа слика, гласниците на духот, во истиот тој момент ја примаат таа вест и брзаат со незамислива брзина низ ходниците на жилите во мозокот, кој е корен на сите жили. Штом тие таму ќе се приберат, веднаш се буди умот за да го согледува небото. Бидејќи тоа го чувствува, тој се собира и размислува со својата словесна сила за поредокот, големината, убавината, светлоста и за останатите небесни својства. А во сето тоа, тој ја созерцава и премудроста, вештината, силата и убавината на Оној, Кој го создал тоа небо. Размислувајќи на тој начин, тој вели: „ако небото, кое е создание, е толку убаво и толку светло, колку е поубав и посветол Творецот на небото?“ „Она што ги одликува последиците, во изобилие и суштински се наоѓа во причините“, како што вели Псевдо Дионисиј Ареопагит. И на тој начин, умот се вознесува, колку што е возможно, до познание на Творецот, и со тоа знаење го распалува своето срце и неговата волја со љубов кон Творецот.

********************

Свети Симеон Нови Богослов: О посту

Вера Стојчевска Антиќ

ЛАРИСА ХРУСТАЛЈОВА И МАКЕДОНСКАТА ДУХОВНА ТРАДИЦИЈА

„Бели галеби летаат над моето сино езеро,

како сини ангели над синото небо.

Нити галебите би биле бели,

нити езерото сино,

ако големото сонце не го отвореше своето око

над нив.“

Молитвите испеани од владиката Николај Велимировиќ крај Охридското езеро во првата половина од 20. век, особено деветтата и петнаесеттата чиј фрагмент е мото на текстот, ја воодушевувале Русинката Лариса Хрусталjoва. Наведната над стоте молитви еден ден случајно се запрашала кое е тоа инспиративно езеро, каде се наоѓа, посакала да допре до него. Таа во воведот нагласува:„Јас размислував: а каде се наоѓа тоа необично езеро во Охрид, крај кое Балканскиот Златоуст напишал толку проникливи стихови?“ И така љубопитната професорка и голем патник еден ден дојде да го посети Езерото и Македонија.

Дваесет и тридневниот престој во Македонија го донесе во Русија нејзиниот патописен пејзаж, книгата насловена „Белите птици на Македонија“. Во Бигорскиот манастир „Св. Јован Крстител“ во моите раце се најде неодамна нејзиното извонредно презентирање на неодминливата македонска културна и духовна традиција, претставена во современи рамки во богатството на надалеку познатата руска литература.

Рускиот рецензент на книгата Вадим Наговицин заклучува:„Срцето на саканата земја и душата на секој народ се определува со духовните вредности. Православните светињи ни ги откриваат срцето и душата на Македонија – толку мала и бескрајно блиска за нас земја. Прочитајте ја оваа забележлива книга и Вие со целата душа вљубете се во прекрасната земја Македонија.“

Лариса Хрусталјова ја претставува резимирано историјата на Македонија, потенцирајќи ги нејзините старини кои ја исполнуваат нејзината културна и духовна суштина. Ја нагласува нејзината библиска препознатливост, во која денес открива трајни вредности, „…огромен број цркви, манастири со ретки фрески, археолошки паметници, стари книги и икони, уметнички ракотворби“.

Мошне интересен е откривачкиот монашки живот во македонските манастири. Престојот ѝ ги открива скопските цркви „Св.Петка“ и соборната „Св. Климент Охридски“. Потоа љубопитниот посетител е воодушевен од природните откритија долж реката Радика, за да стигне во Бигорскиот манастир. Интересно е со колкави високи патописни одлики се одликуванејзиниот патопис, со колкава љубов ги опишува вредните монаси од „Св. Јован Крстител“ и монахињите од „Св. Георгиј Победоносец“ во Рајчица. Во детали го опишува Бигорскиот манастир, впечатоците од нејзината неповторлива градба, нејзината соба која ја воодушевува со топлината на вкусната подреденост, со иконите на белите зидови, со црквата која сјае, не заборавјќи да ја истакне важноста на чудотворната икона на Св. Јован Крстител, моштите на светителите, севкупниот церемонијал на богослужбите во византиски стил, фреските изработени од македонските зографи. Притоа Лариса стапува во контакт со искушениците Александар и Коста. Таа во Александар (денес монах Еразмо) открива „интелигентно лице, меки манири, добар англиски јазик“, а од отецот Сергеј е воодушевена поради неговиот благодарствен однос кон подароците наменети за него од Лариса: просфорите донесени од Троицко- Сергиевата лавра, иконите, масло одмоштите на преподобниот Сергеј. Авторот на текстот не го прескокнува возбудливиот настан со отец Макариј, почитувач посебно на „Житието на блажена Матрона“, а гостинката го изненадува со поклонетата икона на Блажената.

Цело поглавје му е посветено на архимандритот Партениј, чиј текст со самиот вовед заклучува:„Отец Партениј – еден од избраниците Божји , повикани кон служење на Господа од рана возраст“. Знае да ги нагласи неговите средби и добиените благослови од старецот Клеопа, како и од старецот Пајсиј во Света Гора. Во Света Гора ја почувствувал топлата братска љубов и се јавува како игумен и архимандрит на Бигорскиот манастир, возобнавувајќи го во величествена градба на МПЦ. Успешно го внесува духот на Светогорските братства. Со истите усилби и голема љубов кон Бога го организирал женскиот монашки живот во Рајчица. Лариса понесува убави импресии од овој манастир и од вредните монахињи, Варвара, Ана, Елисавета, Харитина и други.

Патописецот воодушевено воскликнува пред синилото на Охридското Езеро: „Пред нас, широко се распрснало прекрасното Езеро од моитефантастични соништа. Ах, колку необично е убаво!“ Верзираната авторка на книгава не го одминува Св. Климент Охридски, ниту патописците од рангот на В. Григорович, Н. П. Кондаков. И таа запира пред црквата „Св. Софија“, пред „Св. Јован“- Канео, долж охридските улици, пред спомениците на Св. Кирил и Методиј, Св. Климент Охридски, кои ја создадоа словенската писменот, со основа од македонската словенска традиција.

Патописецот понесува впечатливи импресии од „Св. Јован Богослов“ во Канео. Нејзините описи на црквите и манастирите се индентично сликани, така што и намерникот кој никогаш не бил во Македонија ќе добие сликовита претстава за местоположбата на старините и спомениците. Притоа, верзираната авторка во контактите со охридските старини се присетува дека пред истите слики крај Езерото се нижеле соодветните молитви, кои потсетуваат на сегашниот свечен традиционален дух и слики. Крај „Света Софија“ се запознава со професорот Гоце од Духовната семинарија, со двајца негови ученици. Плаошник го препознава преку знаменитата Охридска школа на Св. Климент. Лариса со голема љубов им приоѓа на сите црковни градби, кои евоцираат библиски и уметнички стихови од развојните етапи на христијанската историја, како на пример, Св. Богородица во Каменско, Св. Богородица Перивлепта, Богородица Челница, Св. Еразмо. Во Струга импресиите продолжуваат, во градот на Миладиновци, за кои авторката е добро верзирана. Песните на Есењин се слеваат во Струшкото крајезерие. Во манастирот „Калишта“ ги согледува корените на пештерските цркви, се до границата со Албанија.

Навраќањата во манастирот во Јанкоец и кон сестрата Параскева се надоврзуваат на низата убавини откриени и претставени од неуморниот аналитичар и познавач на духовната душа на Македонија. Тоа го открива „Курбиново“, „Св. Богородица “ Слимничка, за да се сконцентрираат духовните македонски лаци во рајскиот манастир „Св. Наум“, каде што се редат бројни чуда и по смртта на Светителот. Неуморниот патописец изделува чуда од изворните материјали и раскажувања.

На патот не ги одминува градбите во Битола и Прилеп, особено прочуените духовни хранилишта „Зрзе“, „Тресаквец“, „Богородица Пречиста“ Кичевско, Слепче, Журче. Застанува пред величието на Преспа, на Голем Град. Запозната со историјата на црковната култура во Македонија не можела да ги одмине културните средишта на Струмица со „Велјуса“ и „Водоча“, како и со „15 тивериополски маченици“. Се навраќа во радовишките градби, за да се врати во Марковиот манастир, потоа во кањонот на Матка.

Како епилог следува искрениот поетски заклучок на авторката: „Ви благодарам на сите вам,

БЕЛИ ПТИЦИ НА МАКЕДОНИЈА – на светлите и прекрасни души на луѓето, со кои судбината ме состави на ова патување…“

Македонија и ги отвори поетските страници од делата на Светите отци, на високите духовници и блажените подвижници, како средиште на вкрстените световни духовни врвици и патишта на христијанските подвижници на верата. Читателот на оваа книга ќе ги пронаоѓа и своите скриени понирања во цивилизаторскиот простор на сопствените духовни извори и видици, кои се пространи, широки и во согледливоста честопати несогледливи.

**********************

Бетовен – Бог над сè

Лудвиг Ван Бетовен (1770 – 1827), апсолутно и без сомнение е најгенијалниот музички творец и композитор во досегашната уметничка историја. Поради своето фламанско потекло, тој често претставувал вистинска духовна загатка за своите современици – Германците, коишто не можеле да ги сфатат многуте црти на неговиот оригинален карактер. Неговиот најдобар животописец Ромен Ролан, сосема точно забележал, дека многу од цртите на Бетовеновиот карактер не се чисто германски.

Овој голем човек, кој од Светиот Дух бил даруван со огромен музички дар, имал тажно детство. Младоста му била тажна поради материјални грижи. Во 1878 год., Бетовен ја загубил својата многу сакана мајка, така што во својата седумнаесеттата год., тој веќе бил глава на семејството. Некои основни познавања од ангелоподобната уметност – музиката, добил од Хајдн, Албрехтсбергер и Салиери. Во 1792 год., тој се населува во раскошно убавата Виена, која е позната како престолнина на германската музика. Но, „од 1796 – 1800 год., наглувоста почнува да запустува“.

Можеби е Божја промисла, тоа најгенијалните луѓе најмногу да страдаат, за на тој начин уште повеќе да се возвеличат и да станат богообразни. Музичкото творештво на Бетовен продолжило и покрај секојдневните неволји, страдања, озборувања и нечесни постапки од околината. Бетовен, иако бил болен, беден, несреќен, иако не чувствувал љубов од неговите пријатели и од љубената, сепак не подлегнал, бидејќи знаел дека вистинскиот христијанин и благородник, се челичи во страдањата, слично како што се кали челикот во огнот. Тој велел: „Сакам да ѝ се спротивставам на својата несреќа, ако тоа воопшто е можно. Но, во животот мој, има мигови кога се чувствувам како најбедното Божјо создание!“

Ромен Ролал напишал: „Сите тие внатрешни трагедии, ќе ги пронајдеме во неговите дела од 1802 год…тоа се шест херојски и трогателни религиозни мелодии на Гелертовите зборови…Нè заразува со храброста и среќата, која ја чувствува во својата борба и со опиената свест, која Го чувствува Бога во себеси.“ Бетовен Го носел Бога во своето кристално чисто срце, зашто носел „нешто пуританско во духот: распуштените разговори и мисли го ужаснувале; Тој имал непоколебливи погледи за светоста на љубовта.“ За ова сведочи и неговиот близок пријател Шиндлер, кој вели дека Бетовен, „низ животот одел со девствен срам, немајќи никаков повод да се укори себеси заради некаква слабост.“

Бетовен, најдоследно ја почитувал Божјата заповед за одмаздата. Во едно писмо до госпоѓата Штрајхер, тој напишал: „Јас никогаш не се одмаздувам“. Кога треба да работам против другите луѓе, јас тоа го правам само толку, колку да можам да се одбранам и да го спречам исполнувањето на злото.“ Тој го мразел секое насилство и верувал дека „добрината е единствениот знак на надмоќност.“ За него парите не претставувале ништо и не можеле да се споредат со среќата: „Учете ги своите деца на добродетелта, зашто само таа може да ги направи среќни, а не парите. Зборувам од искуство. Добродетелта ме научи да издржам во бедата.“

Овој врвен музичар, многу го љубел својот внук Карл, кому му бил старател. Кога се обиделе да му го одземат тоа старателство, Бетовен во молитвено расположение Му се обратил на Бога: „О, Боже! Единствена моја одбрано и прибежиште! Ти проникнуваш до дното на мојата душа и ги знаеш болките кои ме мачат. Затоа, праведно е да страдаат оние што сакаат да ми го одземат моето богатство – Карл. Послушај ме, Ти, најсовршено Битие, чие име не го знам, сослушај ја топлата молитва на најнесреќниот од сите Твои созданија…Господи, помогни ми! Гледаш дека целото човештво ме остави, затоа и не сакав да се помирам со неправдата. Услиши ја молитвата моја, та барем во иднина да живеам за својот Карл!“ Но, морално расипаниот внук, не бил достоен за Бетовеновата љубов, која постојано го повикувала: „Мој драг сине!…Дојди, дојди при верното срце на татка си!“

Бетовен немал некое особено образование, но сепак во својот дом имал малакнижевна ризница. Многу често и со голема радост тој ја читал книгата од теологот Тома Кемписки „Следи Го Христа!“ Ги читал и Кант, Боде, Зојме, Коцебу, Шекспир и Феслер. Многу сакал да разговара за философијата и верата. Размислувал за компонирање на музички дела на религиозни теми, како што биле: „Тој купува планови за иднината…библиски ораториум за Саул и Давид“. Во 1827 год., предлага концепт за нова симфонија: „Адаџо I кантика“- религиозна песна во вид на симфонија, на постар начин (Господи Боже, ние Те фалиме! Алилуја).

И покрај сите свои лични трагедии, според тврдењето на Ромен Ролан, Бетовен останал „победник – победник над човечката просечност, победник над сопствената судбина, победник над сопствените страдања“.Тој велел: „Жртвувај ги животните ништожности, секогаш принесувај ги нив на жртва на својата уметност! О, Бог над сè!“ Христос, секогаш му бил најголем образец, од Кого тој барал сила, не за да ги победи своите непријатели, туку за сопствената макотрпна борба: „Боже, дај ми сила, за да се победам себеси!“ Бил голем човек, искрен верник и речиси совршен христијанин.

Бетовен копнеел по Божјото присуство. Тој велел: „Ништо не е поубаво од тоа, да Му се приближиш на божеството и со Божјите зраци да го осветлиш човечкиот род.“ Бога најнепосредно Го среќавал во природата: „Семоќен! Среќен сум во горите, кадешто секое дрво зборува за Тебе, Боже! Какви прекрасни убавини! Во овие гори, на овие брегови постои мир, кој ублажува!“ За Бетовеновата љубов кон природата, Ромен Ролан заклучил: „Закопан сам во себеси, одвоен од другите луѓе, тој наоѓаше утеха само во природата.“ Но, уште повеќе во Бога – најчистиот извор на секоја утеха: „Божество! Ти проникнуваш од висините среде моето срце, го познаваш, знаеш дека е исполнето со љубов кон луѓето и дека сака да прави добро!“

Обраќајќи им се на своите пријатели, Бетовен не заборавал да Го моли Бога за нивна заштита. Така, во писмото до д-р Веглер тој напишал: „И те молам во мое име, нежно да ги бакнеш Лорен и децата, и да мислиш на мене. Бог нека ве заштитува!“

На крајот од животот, по извршената четврта операција во Виена, во февруари 1827 год., Бетовен му напишал на Можелес: „Јас ѝ се предавам на судбината и само Бога Го молам, да ме заштити од скудност со Својата божествена волја, сè дури е потребно да го поднесувам ова постепено разделување од животот. Тоа ќе ми даде сила да ѝ се потчинам на Божјата волја и трпеливо да ја поднесувам својата судбина, па, колку и да е таа тешка и страшна.“ Неколку години претходно, во едно од писмата до д-р Веглер, за Вистината во Која секогаш верувал, тој напишал: „Што ќе биде на крајот на краиштата, тоа само Бог го знае!“

Бетовен, чијашто музика кај луѓето предизвикува радост, мир и чувство на божествена совршеност во поглед на таа прекрасна уметност, речиси ниту еднаш во животот не доживеал вистинска радост (освен во неговите молитвени обраќања кон Бога, како и во своето блескаво творештво). Повикувајќи кон Бога, тоа и го признал: „О, Провидение! Дај ми само еден ден, еден ден на вистинска радост!“ Сепак, Бетовеновата вера во Бога, била дијамантски цврста, искрена, скоро света, чиста, трајна и непоколеблива. Затоа, во едно писмо до својот морално сиромашен внук, тој подвлекол: „Бог никогаш не ме напушти!“

„Бог над сè! Боже ние Те фалиме! Алилуја!“

Душан Хр. Константинов

*******************

Степени на духовно совршенство

Најголемата цел во изградувањето на сопствената светост, поради која и сме повикани во царството небесно, е токму богоподобието, за кое што сме создадени, а кое се состои во тоа, да бидеме совршени, како што е совршен нашиот Отец небесен (Матеј, 5, 48). Оваа цел, потполно е остварена во нашиот Господ Христос, па само преку Него, човекот може да израсне како совршено битие. Според тоа, Исус Христос Е изворот на секаква богоподобност. Он може да биде тоа и навистина Е, зашто Е образ на невидливиот Бог (Кол. 1, 15). Тоа е Исус како Син Божји; како Син Он Е невидлив. Но, оваа слика на невидливиот Бог, која Му е потполно својствена на Синот, стана видлива, кога Синот се овоплоти и стана човек, примајќи го телото, слично на телото од гревот (Рим. 8, 3). Така, сета полнота на Божеството, која и ја сочинува верната слика Божја, се овоплоти (Кол. 2, 9), па во текот на Христовиот земен живот, се изразуваше меѓу луѓето и со луѓето и се посведочи, како во Неговите односи со луѓето, така и во односите со Неговиот Отец небесен, па на тој начин стана видлива и достапна. Токму на тоа работеа апостолите – да се усвои полнотата на Божеството и во себеси да се изгради богоподобноста, бидејќи апостолот Павле им пишува на Галатјаните: „Чеда мои, кои пак со мака ве раѓам, додека не се изобрази во вас Исус Христос“ (IV, 19). Така и Црквата се изградува по образот Божји, со усвојувањето на Божествената полнота, според зборовите на ап. Павле: Него, Христа, Го даде на Црквата „Која е Негово тело, полнота на Оној, Кој исполнува сè во сè“ (Ефес. 1, 23).

Образот на невидливиот Бог, се изградува во себеси и станува своја сопственост, кога личноста, која во себеси е поделена поради гревот, па во исто време се решава и за добро и за зло и твори зло (Рим. 7, 14 – 23), со вера се определува за правдата Божја т. е. за божествена победа над гревот преку Исуса Христа, и кога на злото ќе му го претпостави доброто, така што целиот свој живот ќе го следи овој пат, кој води во живот вечен. Така човекот, најпрвин се пресметува со самиот себе. Се победува самиот себе, за да не биде веќе оној кој бил (а тоа значи во исто време да го посакува и доброто и злото, а да го прави злото), туку да стане само добар, за што е и создаден во Христа Исуса, и за што еднаш и засекогаш конечно се определил. Така, човекот се менува, престанува да биде она што бил и станува нов, иако се работи за истата личност; личноста, значи, е иста, но се разликува според правецот и содржината на животот, па затоа е ново создание. Поради тоа, ап. Павле вели: „И така, кој е во Христа, тој е ново создание; старото помина; ете сè стана ново“ (2. Кор. 5, 17). Оној, кој е ново создание во Христа, должен е да живее во согласност со својата нова ситуација: во својот живот да не биде стариот, туку да стане нов човек. Зашто морате „да го отфрлите од себе стариот човек според вашето поранешно живеење, кој се распаѓа во измамливите желби, да се обновите со духот на својот ум и да се облечете во новиот човек, создаден според Бога во правда и светост во вистината“ ( Ефес. 4, 22 – 24). Да, оној кој е нова твар во Христа, треба да живее нов живот и да разбере дека соблекувањето на стариот човек, всушност, значи одрекување на гревот во неговите најразлични дела, а облекувањето во новиот човек, значи стекнување на добродетели и живот кој соодветствува. Тоа особено се согледува од зборовите на ап. Павле: „Затоа умртвете ги своите земни членови, односно пороците…каде што нема Елини, ни Јудејци, ни обрезание, ни необрезание, ни варварин, ни скит, ни роб, ни слободен, а сè и во сè е Христос“ (Кол. 3, 5 – 11).

„И така, како избраници Божји, свети и возљубени, облечете се во милосрдност, доброта, смиреност, кроткост и долготрпеливост…И мир Божји да владее во срцата ваши, за што сте повикани во едно тело, и бидете благодарни!“ (Кол. 3, 12 – 15)

Бидејќи светоста, на која се повикани христијаните, е нешто што се однесува, не само на личноста, туку и на сите нејзини сили: духот, душата и телото, а тоа значи дека таа се постигнува со активирање, не само на личноста, која свесно и слободно се определува за светост, туку и на сите нејзини сили, со кои е надарена. Ова се прави, пред сè, за божествената полнота, односно божествената плирома и сите нејзини богатства и совршенства, да се сфатат, усвојат и присвојат и тоа со сите оние сили, на кои оваа полнотата им е сфатлива и прифатлива и во онаа мера, за која сите сили се способни. Зашто, додека нешто од таа полнота може да се сфати и прифати со умот, друго, пак, нешто може да се сфати и прифати со срцето или волјата. Според тоа, полнотата на светоста се постигнува со посветеност на целиот човек: не само на неговата личност, туку и на сите нејзини духовни и телесни сили. Така, светоста – е светост во вистинска смисла на зборот, кога Бог на мирот ќе нè освети сосема, та светоста да стане неделива, целосна.

Умот се просветлува со обновување: да се обновите со духот на својот ум (Ефес. 4, 23). Обновувањето се извршува со усвојување на умот Христов, што е можно само во Црквата. Бидејќи ап. Павле прашува: Кој го познал умот Господов, та да го објасни? и одговара: А ние имаме ум Христов (1. Кор. 2, 16). Умот Христов во нас се развива, кога се расте во познавањето на Бога (Кол. 1, 10) и раѓа плод, кога на Бога Му се молиме и Го прославуваме, не само со духот, туку и со умот. Зашто ап. Павле вели: Ќе Му се молам со дух, ќе се молам и со ум; ќе Го фалам Бога со дух, ќе Му пеам и со ум (1. Кор. 14, 15).

Волјата се осветува кога, од една страна, ќе се ослободи од робувањето на гревот, кој ѝ одредува погрешен правец и ѝ дава содржина со која не може да Му се угоди на Бога; од друга страна, пак, волјата се осветува, кога слободно и свесно ќе се определи за доброто и кога упорно го извршува. Зашто волјата е создадена за добро и таа вистински е слободна, во онаа мера, во која е доследна на самата себе: доколку го сака и го извршува доброто. Со Исуса Христа на волјата ѝ е вратена слободата, таа има свој корен во крвта Христова. Со враќањето на оваа слобода, христијаните се повикани на слободен живот, под услов да не се враќаат во ропството на гревот. Зашто ап. Павле вели: Стојте така во слободата, со која Христос нè ослободи, и не се подавајте пак под ропски јарем!…Вие, браќа, повикани сте кон слобода; но слободата ваша да не ви служи како повод за угодување на телото, туку со љубов служете си еден на друг (Гал. 5, 1 – 13).

Срцето, кое како централен орган на човековото битие е создадено да биде извор само на добро, а кое, поради прародителскиот грев, стана извор и на зло, се осветува кога во него, преку дарот на Светиот Дух, ќе се излее љубовта Божја. Зашто со оваа љубов, во човекот се предизвикуваат сите највозвишени особини, кои го красат како впечатливи добродетели, а кои се основа и извор на животот и со кои се извршува волјата и законот Божји. Така, срцето, преку љубовта станува средиште на потполна светост, која се однесува не само личноста, туку и на сите нејзини сили. Зашто светоста не се состои само во обновување на внатрешниот човек, во преобразување во Христовиот лик, во премин од слава во слава, туку и во живот со кој се извршува волјата Божја и кој е заради тоа богоугоден. А волјата Божја се извршува со љубов, поради што ап. Павле вели дека љубовта е извршување на законот (Рим. 13, 10) и врска на совршенството (Кол. 3, 14). Така со љубовта, се осветува самото срце и станува средиште на потполната светост.

За љубовта, која преку Духот Свет се излева во нашите срца и оттука се покажува како главна причина и извор на потполната светост: како на внатрешниот човек, така и на неговиот надворешен живот, ненадминливо зборува ап. Павле во својата химна за љубовта, која самата по себе најслаткоречиво сведочи за тоа. Пред сè, во оваа химна се истакнува дека вредноста на љубовта е апсолутна, така што ништо нема своја сопствена вредност без неа. Освен тоа, во химната се истакнуваат особините на љубовта, кои се важни за животот и без кои волјата Божја не би можела да се исполни, а со чијашто помош настанува исполнување на законот.

Оваа светост, која го опфаќа целиот човек, а која се состои, од така да кажеме, безброј добродетели, со кои човекот се изградува за да стане храм Божји и живеалиште на Духот Божји (1. Кор. 3, 16), па така да влезе во Царството на Бога, не може целосно да се оствари одеднаш, ниту може да изрти и почне да расне со секоја добродетел. Зашто светоста се состои од сплет на добродетели, во кои секоја од нив има свое сопствено место, така што онаа која треба да се појави на крајот на еден развој, или во некоја негова подоцнежна фаза, не може да никне на самиот почеток и така да стане корен на други добродетели. Духовниот развој, со кој се остварува светоста, мора да има свој почеток и завршеток, а помеѓу нив и многу преодни облици, зашто нашиот внатрешен човек од ден на ден се подновува и ние се преобразуваме во ист образ, од слава во слава, како што доаѓа од Духот Господов (2. Кор. 4, 16; 3, 18).

Образецот на овој духовен развој, со кој се остварува светоста и влегувањето во животот вечен, го дал Господ Исус Христос во Блаженствата, во Беседата на гората. Всушност, само Он можеше да го даде овој образец, зашто со овој духовен развој се остварува образот Божји, кој е во Него (2. Кор. 4, 4), а кој, заедно со Него, преминува на сите оние кои се во органска врска со Него, налик на врската помеѓу лозата и прачките, која ги храни и им дава сила да принесат огромен плод. Според тоа, со блаженствата не се дава преглед на добродетелите, кои меѓу себе немаат никаква врска, туку се прикажува нивниот органски развој, кој започнува со смирението, па низ повеќето други добродетели, завршува со мачеништвото за правдата, која во Христа Исуса доби свое најпотполно остварување, а особено во Неговата смрт на Крстот, кадешто Он, принесе жртва за целиот род човечки. Така, во блаженствата се открива образот на Исус Христос, кој потполно се остварува кај оние, кои како Негови ученици Го следат во сè и кои како награда добиваат совршена среќа, која го надминува секој ум и секое искуство. Зашто, што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние кои Го сакаат (1. Кор. 2, 9).

Извадок од Морално богословие

д-р Димитриј Димитријевич

**********************

Архимандрит Партениј, игумен на манастирот “Св. Јован Бигорски”

Најголемиот предизвик за монаштвото: Eвангелизацијата на народот

Билјана Бејкова

Март 2002

Билјана Бејкова:Вие сте еден од востановителите на монаштвото во Македонската православна црква. Дали тој процес на негово востановување е заокружен и кои се предизвиците, воопшто, со кои се соочуваат македонските монаси?

Архимандрит Партениј: Низ историјата на нашиот народ монаштвото одиграло многу значајна улога за нашето опстојување низ вековите. Навистина, и самото наше историско постоење како етнос најмногу се должи на монаштвото, а да не зборуваме за духовното издигнување на народот и неговото општо спасение. Но, за жал, во времето на атеизмот, кога голем дел од нашиот народ, заблуден од идејата на комунизмот, стана бунтовник против својата мајка – Црква, монаштвото доживеа голема криза, така што слободно може да се каже дека општежителното монаштво наполно исчезна. Но, кој е голем како нашиот Бог, Он е Бог што прави чудеса. Он може од камењата да направи чеда на Авраама (сп.Мт.3,9) и Он благоизволи во последниве години повторно да биде востановено општежителното монаштво. По Божја промисла јас сум монах од самиот почеток на тој процес на востановување. Најголемата заслуга за ова јас би му ја припишал на митрополитот струмички г.Наум, кој во подолг период беше жител на Света Гора, а подоцна тоа ни го овозможи мене и на о.Климент, а кои, пак, станавме први игумени на општежителни манастири. Сметам дека монаштвото е поставено на добри темели, бидејќи се базира на опитот на исихастичкото атонско монаштво. Во самата природа на монаштвото е тоа постојано да се усовршува, бидејќи ни е дадена најголемата мерка “Но, бидете совршени, како што е совршен вашиот Отец небесен“ (Мт.5,48). Најголем предизвик на нашето монаштво е евангелизацијата, односно воцрковувањето на нашиот народ. Мислам дека нашето младо монаштво досега тоа успешно го прави, бидејќи многу наши верници почнаа литургиски да живеат токму преку манастирите, а тоа посебно се однесува на младите луѓе кои вистински почнаа да ја сфаќаат смислата на Христовата Црква во светот и тоа да го пренесуваат на своите блиски.

Б.Б.:Во изминатите неколку месеци македонската јавност своето внимание го фокусираше токму кон монаштвото. Мислењата се многу поделени, чувствата уште повеќе. Оттаму, според Вас, колку во Македонија постои вистинско разбирање на монаштвото и неговото значење и што би требало да се направи за во иднина да нема скандали и афери за него и околу него?

А. П.: Монаштвото единствено може да се почувствува и вистински да се разбере внатре во Црквата. А да бидеш внатре во Црквата значи да живееш литургиски живот и целиот свет да го гледаш преку светата литургија, сеќавајќи се на сето она што Господ го направи за нас: крстот, гробот, тридневното воскресение и вознесението на Небесата. Значи, принесувајќи се самите себе и сѐ околу нас на Бога, бидејќи монахот внатре во Црквата ја открива тајната на својата личност преку крстот и воскресението Христово, стремејќи се кон совршенство. Така надвор од Црквата е многу тешко или невозможно да се разбере суштината на монаштвото. За жал, на сите ни е позната духовната состојба на поголемиот дел од нашиот народ, кои се задоволиле со тоа само да бидат крстени во црквата и традиционално да го носат името православни христијани, не трудејќи се навистина да станат тоа. За таквите номинални христијани, монаштвото е “тврда храна” (Евр.5,14), како што вели св.апостол Павле. И така таквите “христијани”, заедно со атеистите (безбожниците), кружејќи околу возвишената суштина на монаштвото и бидејќи се неспособни да навлезат во неа, поради нивната замраченост и острастеност, а онакви какви што сме така гледаме и на другите, настануваат разните скандали и афери.

Б. Б.:Дали личните искуства можат да помогнат во разбирањето и целосното прифаќање на монаштвото?

А. П.: Тука повторно би го нагласил претходно кажаното, дека е многу важно нашето вистинско живеење како православни христијани, влегувајќи во Црквата преку покајание и усовршувајќи се литургиски. Бидејќи целта на сите нас е нашето сапасение, без разлика дали тоа ќе го остариме преку монаштвото или преку бракот. Преку овие два пата кои се засновани во Светото писмо и кои се живеат во Црквата, луѓето во Црквата се спасуваат и осветуваат, што значи дека православен христијанин кој се определил да се спасува во Црквата преку бракот во никој случај не би го отфрлил монаштвото, туку би го прегрнал со сето свое срце и душа, бидејќи тоа го поттикнува со поголема ревност да му служи на Бога. На крај, умносрдечната молитва на монахот помага во спасението на сите луѓе.

Б. Б.Како, на пример, Вие станавте монах и какви искуства носите од искушеничкиот период на Света Гора?

А. П.: Позивот да му служам на Бога го чувствував уште од најрана возраст. Првата можност да одговорам на овој позив беше Македонската православна богословија каде што со голема љубов се запишав да ја изучувам божествената наука. Но, чувствувам бескрајна благодарност спрема Бога и Мајката Божја што извесен период од мојот живот во Црквата, секако претходно определувајќи се за монаштвото, го поминав во Градината на Пресветата Мајка Богородица, и живеев помеѓу оние духовни цветови, кои преку молитвата осветени со несотворената Божја благодат од нивните срца точат благодатен и духовен мирис низ целото православие. Тој опит, таа жива средба со автентичното исихастичко монаштво, ми овозможи да можам да го живеам монаштвото, бидејќи монаштвото не може да се научи од книгата, преку ерудитски методи, туку единствено да се прими како начин на живеење преку опитот на отците, кои непрекинато го наследувале низ вековите токму на Света Гора, бидејќи таа е вруток на исихастичкото живеење. Атонска Света Гора е новиот Тавор којшто ни светли со вистинското предание на православното живеење. Таа е светилото за коешто зборува Господ во Евангелието, поставено на свеќник и им свети на сите (сп.Мт.5,15). Еден познат архитект, кој го посети Атос, прашан за архитектурата на светогорските манастири, рече дека нема зборови што би ја опишале прекрасната архитектура инспирирана од православната традиција, туку тоа треба да се види, додека, пак, јас беден со зборови чувствувам дека не можам да ја искажам големината на оваа земна, но Небесна држава на ангели во тело и ќе речам дека тоа, сепак, треба да се живее!

Б. Б.:Вашиот манастир ”Свети Јован Бигорски” се наоѓа во таканаречениот кризен регион на државава. Дали изминативе неколку месеци беа навистина кризни за Вас и за Вашите монаси? И, воопшто, дали актуелната политичко-безбедносна ситуација влијаеше и влијае врз монашкиот живот во манастирот?

А. П.: За да ги објаснам овие моменти треба да напоменам дека во изминатиот период од 7 години, односно од моето доаѓање во Бигорскиот манастир се воспоставени одлични односи на релација месно население – монаштво. Така, покрај православните, стекнавме пријатели и муслимани – Македонци, Турци и Албанци од целиот крај. Кога дојдоа тие кризни моменти за државава, односите воопшто не се нарушија, туку се продлабочија уште повеќе. Во моментите по палењето на Лешочкиот манастир, кога шансите ние да бидеме следни беа огромни, навистина имаше трогателен настан кога еден Албанец од Дебар се понуди да ни помогне со цело свое семејство во секој поглед, па и во заедничка одбрана на манастирот. Ете така поминаа тие кризни моменти, со целосна свест на локалното население дека некој сака да го искористи фактот дека тие се муслимани и со самото тоа наши непријатели и обратно. Кризата се чувствуваше преку слабата посетеност, дури и никаква, на манастирот од верници од другите региони што, секако, се одрази и на економската страна. Другото влијание беше позитивно, односно во сето ова го видовме Божјиот прст кој ни посочи дека се оддалечуваме од Неговата волја и дека терористите се користени како негов камшик и, секако, тоа влијаеше на зголемувањето на молитвеното правило, трудејќи се да ги разбереме зборовите на св.ап.Павле кога вели “смртта за Христа, за мене е придобивка”, бидејќи монахот треба секојдневно да биде подготвен за мачеништво. Господ им даде сила на сите мои браќа и сестри кои ниту за момент не се поколебаа, ниту, пак, помислија за напуштање на манастирот, знаејќи дека самиот чин на напуштање на оваа наша вековна татковска светиња е подобно на духовна смрт.

Б. Б.:Оние кои го посетиле манастирот се свидетели на фактот дека е тој обновен и убаво среден. Вие сте познат како монах кој се грижи за ”благолепието”, односно естетиката во црквите и манастирите. Зошто е тоа важно и како се постигнува?

А. П.: Грижата за естетиката се должи на мојата љубов спрема убавината и уреденоста на Божјиот дом што отсекогаш ја чувствував во мене, а таква уреденост и убавина до совршеност видов во храмовите на светогорските манастири. Мојата желба беше тоа да го пренесам и овде, во Бигорскиот манастир, кој низ историјата е познат по своето благолепие, а сега и во востановениот метох св.Георгиј Победоносец. Дека е тоа важно ни говори и псалмопејачот кој вели: “Господи, го возљубив благолепието на твојот дом” (Псал.25,8). Свети Јован Златоуст, пак, во една своја беседа, оние кои се соблазнуваат од украсеноста на храмот и богослужбените одежди ги споредува со Јуда и неговите придружници, кои се соблазнаа од жената која го изли скапоценото миро врз главата и нозете Христови. Гледајќи ги нашите стари храмови, за нашиот народ можеме да кажеме дека навистина ја засакал убавината на Домот божји, бидејќи во нашите градови и села најубавото нешто биле храмовите.

Б. Б.:Манастирот во с.Рајчица од неодамна е обновен. Дали во него сега се одвива монашки живот?

А. П.: Нашата желба да се обнови метохот се појави со самото доаѓање во Бигорски. Обновувањето се покажа дека, пред сѐ, е Божја волја, бидејќи сето тоа заврши за околу 15 месеци работа. Денес во манастирот имаме неколку искушенички, дневниот богослужбен циклус се извршува целосно и исто така, се служи секојдневна Божествена литургија. Во периодот на обновувањето, при нашите доаѓања во Дебар, стекнавме многу пријатели на манастирот и слично на Бигорски и овде кризните месеци поминаа со секојдневни посети на дебарчани. Не треба да се заборави фактот што ова подрачје е едно од покритичните, нешто што не влијае на нас лично, негативно влијае на доаѓањето на сите сестри кои имаа желба да живеат овде, како и на сите поклоници.

Б. Б.:МПЦ го почна процесот на денационализација на дел од одземениот имот. Како на ова поле стојат работите кога станува збор за манастирот ”Св. Јован Бигорски”. До каде е постапката и колкав имот побарувате?

А. П.: Најнапред треба да се каже дека чекорот што беше направен со донесувањето нов Закон за денационализација, во кој беше вклучена МПЦ и другите верски заедници, беше нешто со кое се исправи неправдата, односно намерното исклучување од овој процес на МПЦ, како што предвидуваше стариот закон. Иако правно и теоретски е сѐ в ред, на терен, во практиката, работите стојат сосема поинаку. Станува збор за тоа што во изминативе 40-ина години во “Бигорски” немало живо монаштво кое би ги прибележувало одземените имоти и би ги чувало документите кои сега се неопходни за реализација на побарувањата. Така, моментално сме во потрага по документи за одземен имот на местото од сегашното вештачко езеро Шпилје, за имотот што се наоѓал во Скопје на местото околу Стоковна куќа “Мост” и други помали површини. Во тек на решавање се предметите за одземени пасишта во големина од 38 ха., и овоштарници во сегашниот центар на Гостивар, каде што има изградено основно училиште и неколку дуќани. Надвор од прашањето како констатација добро е што имотите на нашите метоси “Свети Георгиј Победоносец” во с.Рајчица, Дебар и “Свети Јован Претеча” во с.Небрегово, Прилеп, не се одземени, а спорно е што се случува со маслиновите насади во Елбасан, Албанија.

Б. Б.:Вашиот манастир живее и е исклучително активен. Од каде ги црпите основните средства за опстанок. Дали од туризмот, од земјоделството, од шивачката работилница, од Заводот за заштита на културните споменици и сл.?

А.П.: Му благодариме на Бога за помошта која катадневно ни ја испраќа во манастирот за да имаме сила за обврските поврзани со богослужбите и послушанијата. Основна наша помош се даренијата на гостите кои доаѓаат во манастирот, некои од нив се заинтересирани и за поголема помош, па во согласност со своите дејанија даваат поголеми дарови кои се од корист за манастирот. Ако поклоничките доаѓања на верниците во манастирот ги сметате за туризам – да, од туризам. РЗЗСК преку Министерството за култура реагираше за промена на покривот на конаците и отворање манастирска ризница која би бил прва од постојан карактер на поширок простор, но двете идеи се половично завршени, односно е препокриен половина конак, а женската трпезарија каде што требаше да стојат реликвиите е подготвена, освен што недостасува климатизацијата и потпирачите за иконите и за другите предмети. Иконите целосно се реставрирани пред три години, за што е потрошена поголема сума пари и ако за скоро не се вратат кај нас, ќе мора да се врши нова реставрација, поради промена на микроклимата, што ќе значи дополнително трошење пари, а кое, всушност, е приближно истата сума потребна за да биде отворена манастирската ризница. Што се однесува на земјоделството, тоа засега не ги покрива ни нашите основни потреби, а исто така и шивачката работилница ја користиме за наши потреби. Но, овде треба да се спомне дека единствено во нашиот манастир изработуваме митри (круни) за нашите митрополити и за нас претставува особена чест што повеќето митри кои ги носат митрополитите се изработени во нашата шивачка работилница. Имено, имаме изработено митри за нашиот митрополит г.Тимотеј, г.Стефан, г.Наум, г.Петар и г.Агатангел.

Б. Б.:Вие како архимандрит сте на кандидатурската листа за иден архијереј, член на Светиот синод на МПЦ. Дали веќе имате визија за Вашата идна архијерејска мисија, односно кои се клучните прашања (и проблеми) со кои би се соочиле и би ги иницирале како црковен великодостоинственик?

А. П.: Постоењето на таква листа е нешто кое досега беше непознато за мене. Моја единствена визија, односно мотив да се замонашам беше моето лично спасение и љубовта спрема целиот свет и спасението на сите луѓе. Господ Исус Христос рекол: “Немојте да се грижите за утре, зашто утрешниот ден ќе се грижи за своето; на секој ден доста му е неговото зло” (Мт.6,34). Моето место во Црквата сега е архимандрит и игумен на две живи свештени обители и многу духовни чеда на кои им помагам со моето скромно духовно знаење, а и тие мене со нивните молитви.

Б. Б.:За време на изборите бевте виден на неколку митинзи на ВМРО-ДПМНЕ во Битола, во Прилеп, во Ресен. Дали близината со одделни политички партии може и смее да ѝ биде иманентна на Црквата?

А. П.: Вистината е дека бев само на еден митинг, и тоа во Битола. Без да дадам какви било оправдувања, би ја искористил оваа можност за да побарам прошка од сите оние верници кои се соблазнија од таа глетка. Но, за да биде јавноста подобро запознаена, би кажал дека моето присуство таму не се должеше на некои ветувања од типот на власт, пари или разни привилегии. Тоа беше еден потег на кој му претходеа разни навестувања за подобро утре на нашата татковина, па и во целина за нашата Црква. Сега се гледа дека тоа биле само претпоставки и добри намери на некои поединци кои на еден начин ме инволвираа и мене во тие процеси. Во разговори со секој од нив одделно, согледуваме дека тоа, сепак, беше погрешен чекор, бидејќи се појави разделеност на верници, наместо нивно обединување и поголем напредок. Што се однесува до вториот дел од прашањето, тука работите се многу јасни: името партија само по себе означува дека станува збор за парт – дел од една целина (на пример Грците викаат комата – коматче, парче), додека Црквата е таа што ја дава целината, односно како што вели Символот на верата: една Света, соборна, апостолска и Вселенска црква. Значи, во самото обраќање до Црквата веќе го имаме и одговорот. А, во однос на близината: Црквата има право и обврска да работи на спасението на сите, а посебно на оние кои тоа го бараат, без разлика дали се тие припадници на една или друга политичка партија. Моја голема желба, а верувам и на многу други, е партиите да се обединети барем преку Црквата, бидејќи таа им е заедничка, но поради острастеноста на дел од луѓето во партиите не можат да се обединат дури ни во Црквата.

Б. Б.:Иако можеби не директно, сепак, во неколку наврати бевте вклучени во разговорите со Српската православна црква околу признавањето на МПЦ. Дали е можно и реално скорешно поместување на сегашната статус кво ситуација?

А. П.: Според виденото и сознанијата кои ги имам, СПЦ има заземено цврст став во однос на признавањето, односно непризнавањето на нашата помесна Црква. На моменти се гледа дека се свесни за тоа дека нивниот став е погрешен, но потоа тие продолжуваат со старите барања. Проблемот на етнофилетизмот станува сѐ посериозен во светлината на овие настани, односно немањето способност и храброст да се признае вистината и да се смират пред фактите дека ние сме имале и дека сега, повеќе од 30 години, повторно имаме автокефална помесна Црква. Божјата промисла е скриена за нашите очи и ние не знаеме зошто ни се случува ова, но треба да знаеме дека е потребно преку нашето молитвено покајание да испросиме од Бога најнапред просветлување на нашите умови и отворање на нашите духовни очи, а потоа да го побараме тоа и за нашите браќа во Христа од СПЦ. Само така овој проблем ќе се надмине и со Божји благослов ќе продолжиме да работиме на единството помеѓу нас овде во нашата помесна Црква, а истовремено и на единството помеѓу сите православни низ целиот свет.

Б. Б.:Трипартитната средба во Цариград неодамна беше актуелизирана, па засега повторно да биде одложена. Дали причината треба да се гледа во ригидниот став на СПЦ или, пак, во нерешителноста на вселенскиот патријарх?

А. П.: Сметам дека не сум компетентен да одоговорам на ова прашање, бидејќи немам доволно сознанија, но, сепак, главните причини се повторно етнофилетизмот и политиката.

Б. Б.:Она по што, исто така, сте познат и ценет во редовите на монаштвото е Вашето познавање на византиското црковно пеење. Кои се спецификите на ова источно пеење и дали тоа полека, но сигурно, се враќа во македонските храмови?

А. П.: Следејќи ги темите во Вашата периодика, ме воодушеви тоа што посебно се истакнува потребата и значението на византиското или источно-православното пеење од страна на господин Јане Коџабашија. Спецификите тој веќе мајсторски ги има истакнато, освен тоа дека сѐ што е предание на Црквата е преку Светиот Дух и затоа тоа како дел од преданието е богооткриено и избрано за прославување на Бога. Впечаток е дека тоа е веќе вратено во сите манастири, додека во градските храмови се враќа многу бавно, претежно преку нашите духовни чеда.

******************

Доброто со добро се враќа

Еден ден, едно сиромашно момче, коешто продавало разни нешта од врата на врата за да може да се школува, останало со само една паричка во својот џеб, а било многу гладно.

Тоа решило на следната врата да замоли за оброк. Како и да е, кога една прекрасна млада девојка му ја отворила вратата, тоа се засрамило и побарало само чаша вода. Кога го видела момчето, таа помислила дека мора да е многу гладно, и наместо вода, му донела голема чаша со млеко. Тој полека ја испил чашата, и потоа прашал:

„Колку ви должам?“

„Не ми должите ништо“ му одговорила таа „мајка ми нè научи никогаш да не примаме пари за нашата љубезност.“

Тој кажал:

„Тогаш, ви се заблагодарувам од сè срце.“

Како што Хауард Кели се оддалечувал од куќата, тој не само што се почувствувал посилен во снагата, туку и неговата вера во Бог и во луѓето исто така се утврдила и зајакнала. А веќе беше почнал да се откажува од неа.

Години подоцна, таа млада жена тешко се разболела. Локалните лекари биле збунети и не знаеле што да прават, и најпосле ја испратиле во големиот град, каде што повикале специјалисти да ја проучат нејзината ретка болест. Др. Хауард Кели бил повикан за консултација. Кога го слушнал името на градот од каде дошла болната, очите му засветлиле со чуден сјај. Во истиот миг станал и низ болничкиот ходник се упатил право во нејзината соба, облечен во својот докторски мантил. Веднаш ја препознал. Се вратил назад во кабинетот за консултации решен да стори сè што може да го спаси нејзиниот живот. Оттогаш, тој на случајот му посветил посебно внимание.

После долга борба, битката најпосле била добиена. Др. Кели побарал од одделот за финансии да му ја донесат конечната сметка за тој да ја потпише. Погледнал во сметката, и потоа напишал нешто на крајот и сметката била испратена во собата на пациентот. Жената се плашела да ја отвори, бидејќи била сигурна дека цел живот ќе треба да ја исплаќа. Најпосле таа погледнала, и нешто на крајот од сметката ѝ го привлекло погледот. Почнала да ги чита следниве зборови:

Исплатено во целост со една чаша млеко.

Потпишал: Др. Хауард Кели

******************

Николај, Митрополит на Месогеја и Лавреотика

Вистинското значење на Рождеството Христово

Се наоѓаме пред овој голем празник, празникот на Рождеството Христово, којуште е наречен од отците Митрополија на добродетелите, значи еден одделен празник. Тоа е зашто е еден многу убав празник, но и многу велик и значаен, поради силната порака што ја носи. Сите го знаеме начинот на кој го празнуваме, во главно според западниот модел: со многу украси, светилки, со колачи, со размена на подароци, со украсување на градовите, улиците, домовите, со елката и така натаму. Сите овие работи претставуваат дел од едно празнување кое ни доаѓа од запад, без тоа да значи дека не постоело своевидно празнување и торжествен характер во учествувањето во овој празник и кај нас, на исток.

Навистина е еден многу убав празник, еден празник кој се нарекува празник на љубовта, значи празник во кој можеме и ние луѓето да размениме чувства на солидарност, нега и грижа еден за друг, добрина, тоа што општо го нарекуваме љубов. Така, во вакви денови и во нашата Црква настанува едно општо движење на механизмите на љубовта – да им се најдеме на сиромасите, страдалниците, но и истовремено еден кон друг да ја покажеме сопствената општествена врска. Затоа и разменуваме подароци и одиме на гости.

Исто така е еден празник кој се обидува да ни даде надеж и длабоко очекување на мирот. Пораката на ангелите за време на ноќта на Рождеството Господово, ноќта на Божественото вочовечување е една порака на мир: Слава на Бога во височините и на земјата мир – на земјата да дојде мир и да остане. Со голема болка, секој од нас гледа дека овој мир не постои ниту во нашите домови, ниту во нашите општества, ниту, нормално, во вселената, во овој свет, ниту, за жал, во нашите срца. Но, токму овој мир го претставува потребното и за општествениот и за личниот живот и усовршување. Навистина, неговата порака е толку убава: љубов, радост, мир, слава на Бога. Но, постои опасност да празнуваме без да го разбираме длабокото значење. Да го живееме празнувањето и да не го познаваме празникот.

Би сакал, и чувствувам дека е крајна потреба, да кажам два-три збора за тоа кое е длабокото значење на празникот. Што значи Рождество Христово? Значи дека Бог доаѓа и станува човек. Ова толку просто, како впечаток, е многу тешко да го прифати нашата душа, како всушност станува и, нормално, тоа да го разбере нашиот ум. Затоа и Црквата го нарекува тајна непозната и преславна. И самиот збор тајна би бил доволен, но ги става и овие два збора – непозната, значи невообичаена тајна и преславна, која е необјаснива, која е неприкосновена, една тајна која точно го повикува секого од нас да не ѝ пристапуваме со борбениот напор на разбирањето – ќе биде неуспешно. Но, треба да се прими со благословената положба на смиреното застанување пред неа. Доаѓа Бог и станува Човек. Ова се крие позади три збора: зборот се вместува, зборот севовременува и зборот се вочовечува. Значи, доаѓа Бог и влегува во историјата, во времето, во просторот, во вселената, во овој свет што Самиот го создаде и станува Човек, давајќи ѝ чест, се облекува во човечката природа, во она што сме ние. Ова, ќе сфати секој, е многу големо. Големо за нас како дар и големо и од страната на Бога како кеноза (привремено отстапување од божествената слава заради вочовечувањето), како празнење, како израз на снисходење, како приказ на бескрајната љубов на Бога кон човекот – дека не го задржува Божеството за Себе Си, но доаѓа и го дели со нас, со секој еден од нас. Вели апостолот Павле: Бог се јави во тело; дека конечно, Бог, за кого рече Мојсеј дека не може човек да Го види и да биде жив, Тој истиот Бог, избира и влегува во историјата, живее меѓу луѓето, им го проповеда настанот на спасението и со нив ги живее малкуте години на Неговото земно пребивање, ветен дека ќе остане со нив до свршетокот на векот. Да остане со нас! И, ете, Јас сум со вас во сите денови на вашиот живот, до свршетокот на векот. Навистина, значи, доаѓа Господ и го започнува целиот овој Негов влез во историјата со оваа неразбирлива, несфатлива за нас тајна.

Бог, за Кого користиме зборови многу деликатни и ретки, за да го опишат Неговото величие. Зборот дека е надсуштествен, дека е непристапен, дека е недостижен, дека е необјаснив… Зборови кои ги користат нашите теолози и химнографи во прекрасните богослужби на нашата света Црква. Навистина, Бог не може да се сфати, не може се собере во нашиот ум, не се толкува од вештите и паметни луѓе, зашто надминува сè. И не е причесен по Неговата суштина, надсуштествен е, не се учествува во Неговата суштина, како што велат мудрите и свети отци наши, но е причесен преку Неговите нетварни енергии, восприемчив.

Влегува, значи, Бог во историјата, во лицето на Христа, второто Лице на Светата Троица, Синот и Словото Божјо и се облекува во човечката природа. Ова едноставно, преку вера го прифаќаме, секој од нас и благодарно стоиме пред Бога, славејќи Го за големиот благослов на Неговата љубов. Но, не е доволно само тоа, важно е како доаѓа, начинот на кој доаѓа. Тој има два елементи: првиот е елементот на знакот – доаѓа од Дева, на еден начин на кој никој друг човек не дошол. Доаѓа од девствена утроба. Ова е знакот – Ете, Девица ќе зачне и ќе роди Син и ќе Му го дадат името Еммануил, што значи: со нас е Бог. Доаѓа, значи, Бог на овој чудесен начин, знакот на Неговиот влез во овој живот. Има и еден друг елемент: иако доаѓа да се јави, се крие. Незабележан си се родил во пештера, ќе чуеме, но небото на сите Те објави, како уста, од ѕвездата предвестен Спасителу. Дојде Господи во овој свет на еден начин кој беше сокриен, ни избега. Иако доаѓаш да се јавиш, во суштина ни го покажуваш Твоето крајно смирение преку Твојата сиромаштија. Не можат ниту да Ти се посомневаат дека си Бог. Се раѓаш во јасли, среде една пештера. И што правиш на овој начин? Ни го отвораш патот на нашето спасение, кој е пат на смирено прифаќање на Твојата кеноза. Доаѓа Бог најнапред во светот за да ни го даде дарот на спасението и, како второ, доаѓа на овој начин за да ни го покаже нашиот правец, нашиот пат.

Повторно ќе позајмам нешто од убавите тропари на нашата Црква. Вели:Христос се раѓа да го подигне порано паднатиот образ. Доаѓа Христос во овој свет за да го воскресне нашиот образ, нашето подобие, кое беше паднато поради прародителскиот грев. Доаѓа да ни покаже дека нашиот пат е враќањето кон ова благословено минато на целта на нашето создавање. Ова е првото. Некаде на друго место, вели апостолот Павле дека кога ќе се јави Христос, вашиот живот, тогаш и вие ќе се јавите со Него во слава. Дека јавувањето на Христа не е само Негово докажување на Неговото Божество, но истовремено е еден пат на нашата слава во Неговото име. Ќе го поврзам ова со познатото, кое обично се наведува во книгите на светиот Атанасиј Велики, кој вели дека Бог станува човек за Адама бог да го направи. За човекот, кој се претставува со лицето и името на Адама, да го направи бог. Оваа е и точната цел на многу големиот празник – доаѓа Бог во историјата, се облекува во човечката природа, за да ја прослави и со славата на човечката природа да се прослави секој еден од нас. Големата порака на Господовото доаѓање се крие околу двете имиња кои се наведуваат во Светото Писмо – името Исус, што значи Спасител и името Еммануил, што значи со нас е Бог. Голема работа е да го живее човек присуството Божјо.

Често имаме некоја мака во нас: Каде е Бог? Нè заборавил Бог. Не Го гледаме. Ја имаме маката зашто ние сме Го заборавиле, зашто ние сме си ги заслепиле очите. Но, доаѓа овој ден, големиот празник на Рождеството Христово, за да го даде на секого од нас, возљубени браќа, чувството на Божјото присуство. Неприсуството Божјо е една голема несреќа и искушение. Негирањето на Бога е пекол. Чувството, пак на Божјото присуство е еден вистински рај. Тоа се обидуваме да го живееме и ние – Царството Божјо, рајот, уште од овој свет, во оваа прегратка, која се нарекува Црква.

Овие денови, преку химнографијата на Црквата, преку теолошко и духовно длабоките богослужби, преку нашето учество во светите тајни на Црквата, исповедани и очистени, со голема љубов и очекување на нашата средба со Христа, сме повикани пораката на Рождеството Христово и Божјото вочовечување да ја преобразиме од видение во искуство и стварност на нашиот живот.

Живееме, треба да се каже ова, во еден особено тежок период. Сите сме со стегната душа и со запрен здив, без светска надеж, во еден живот кој изнесува лошотија, дивост, не се потсетува никој на ништо од ова што претходно го кажавме. Доаѓа Црквата и ни вели: Кои од вас сте сиромаси, излезете од вашата сиромаштија. Кои меѓу вас сте страдални, заборавете ја вашата мака.Во Акатистот читаме: Необично раѓање гледајќи, да отстапиме од светот и умот свој кон Небесата да го издигнеме. Врз основа на овој настан, на Божественото вочовечување, на чудесниот и најтаинствен, необичниот и невообичаен настан на Господовото раѓање од Дева, да се отстраниме од светот и светското, пренесувајќи го нашиот ум на Небесата.

И вели славикот на Рождеството Христово, дека на овој начин ќе купиме, ќе стекнеме, повеќе отколку со пари што се купува, богатство на православно богословие. Наместо годинешното Рождество да биде празник на кој ќе сме зафатени и угушени со даноци и економски прашања, конечно да биде наш влез во духовниот свет на православното богословие и наше богатство во Христа. Желба и молитва на Црквата е оваа нејзина порака за која зборувавме да стане дел од нас, наш живот, вдахновение и наше секојдневие. Тогаш навистина и ние ќе живееме со нас е Бог, разберете народи и покорете се, зашто со нас е Бог.Чувството на Божјата присутност ќе ја претставува најголемата наша утеха за да се управуваме во овој живот, но истовремено ќе биде и показател на нашиот пат, нашиот правец, кои не се ништо друго освен патот на обожувањето.

*******************

Отново за богослужебния език в Българската православна църква

Пламен Иванов

Въпросът за съвременното положение на богослужебния език, неговата понятност като съществен елемент за пълноценното участие в литургичния живот на Българската православна църква, не актуализира своето значение за първи път в нашето съвремие. Неговите основи са поставени още с мисионерската дейност на св. Кирил и св. Методий и естествено продължени с приемането на християнството като официална религия в българското ханство.

В определени исторически периоди се пораждат редица предпоставки, които възобновяват не само дискусията за понятността на богослужебния език, но и в известна степен предопределят настъпването на различни процеси в посока на езиково нормиране и налагане в богослужебната практика на Църквата на език идентичен, близък или понякога твърде отдалечен от свободно употребявания в масовата комуникация в определения исторически момент.

Важно е да се разграничат две исторически тенденции, които оказват влияние върху разбираемостта на богослужебния език в Българската църква. От една страна, това е тенденцията на налагане на чужд език в литургичната практика. Причините могат да бъдат например политически – опит за постигне на духовна асимилация над християните в рамките на определена етническа общност. В периода на утвърждаване на християнството и самостойна Българска църква при княз Борис I е засвидетелствано такова влияние от страна на Западната църква, но в своя ранен етап е ограничено. По-осезаемо влияние оказва Вселенската патриаршия в лицето на гръцкото духовенство, която в различни периоди се опитва да наложи гръкоезично богослужение и книжнина – след приемането на християнството (60-те – 80-те години на IX в.), по време на византийското и особено по време на османското владичество. Благодарение на делото на светите братя Кирил и Методий и техните ученици, е пресечена възможността за абсолютно гърцизиране или латинизиране на богослужението по българските земи.

Други причини за налагане на чужда книжовна традиция откриваме в по-новата ни история (след XVII в.), когато църковнославянският език трайно навлиза в литургичната практика на Българската православна църква. Липсата на възможност за книгопечатане и разпространение на богослужебна литература в поробените български земи благоприятства разпространението на църковнославянската книжнина, изпращана от Русия с цел подпомагане на духовенството в борбата му срещу гърцизирането на богослужението и литературата. В този период църковнославянският е близък и понятен за българите поради родствената му близост и поради факта, че в килийните училища обучението се извършва именно чрез богослужебната литература.

След Освобождението и особено в началото на XX в. се наблюдава засилен стремеж към въвеждане на съвременния български език в богослужението – това става чрез преводите на основните богослужебни книги и появата на синодалния превод на Библията. Тази тенденция се запазва до настъпването на комунистическия режим в България, когато атеистичната власт започва да упражнява контрол над Църквата. Неразбираемият богослужебен език подпомага антирелигиозната държавна политика и в тази посока не е толерирано превеждането на богослужебна литература на съвременен български език и е спряно издаването на новия превод на Библията, подготвен от Варненския митрополит Йосиф. Тенденцията за налагане и поддържане под чуждо (нецърковно) влияние на определен богослужебен език, различен от говоримата норма, по своя характер би могла да се разглежда като външна тенденция.

От друга страна, различният развой на устната реч и книжовната традиция, която в своята основа през Средновековието е и традиция на богослужението, оформя друга тенденция, която бихме могли да наречем вътрешна. В периода преди формирането на националните езици това явление е характерно за почти всяка книжовна традиция. Различието между говорната и книжовната норма в различните епохи не е с еднакви стойности. Във времето, в което творят св. Кирил, св. Методий и техните ученици и последователи, утвърдената от тях писмена норма и устната норма са доста близки. Това се дължи на факта, че те използват говорим език за формиране на тяхната книжовна традиция. Така и в богослужебната практика на Българската православна църква в ранния етап от формирането ѝ тази близост е на лице, а самото богослужение – разбираемо от народа Божи.

Отдалечаването на книжовната от говорната норма настъпва постепенно и най-осезаемо може да се регистрира през Средновековието (най-вече в периода XII-XV в.). Различната подготвеност на преводачите, различните изворови текстове, които те ползват, както и други причини и предпоставки, довеждат до редица отклонения в точността на текста и това налага в определено време нормирането му според оригиналните извори. При това нормиране се създават предпоставки за различие между говорна и книжовна норма, особено когато се извършва повсеместно налагане на новата коригирана книжнина. В историята на Българската православна църква е засвидетелстван такъв момент през XIV в. и е свързан с делото на св. Патриарх Евтимий Търновски. Наложената по-късно употреба на руската редакция на старобългарския език (църковнославянския) също оказва подобно влияние. Писмената традиция на църковнославянския език е доста по-различна и поради това оказва влияние върху говорната, но не предизвиква сериозни изменения. Тя съществува паралелно с формиращата се новобългарска писмена норма и в рамките на не повече от две столетия се превръща в непонятна за голяма част от българите.

Съвременното състояние на библейските текстове, стоящи в основата на богослужебните книги, и тяхната употреба днес, също поставя въпроса за един нов съвременен превод с оглед на постигане на по-голяма точност и съответствие с оригиналните извори. Синодалният преводът на Библията, който днес е в богослужебна употреба, е от началото на XX в. и е направен не от оригиналните текстове на еврейски и старогръцки, а от руския превод, което е предпоставка за наличието на определени неточности.

Външна тенденция. Безспорна роля в утвърждаването на говоримия език в богослужебната практика на покръстените славяни играят солунските братя св. Кирил (Константин-Кирил Философ) и св. Методий, както и техните ученици, които са продължители на делото им в България. Най-точно потвърждение на това твърдение откриваме в Пространното житие на св. Кирил, където ни се дава информация за молбата на моравския княз Ростислав до византийския император Михаил III с искане да им бъде изпратен учител, който да им обяснява истинската християнска вяра на техен език. Константин Кирил Философ поставя като условие за проповедническата си мисия сред западните славяни и наличието на писменост. За него „християнската проповед без писменост е равносилно на това да си спечелиш името на еретик, като пишеш словата си върху вода.” [1]

Въпросът за писмеността в този исторически период (IX-X в.) е тясно свързан с въпроса за разпространението на християнството сред славянските народи. Новопокръстените християни трябва да вникнат в истините на вярата, а това може да стане чрез богослужението на Православната църква, посредством богослужебните книги и проповедта на духовенството. За тази цел те трябва да бъдат на понятен за народа език. В средновековието обаче съществува схващането, че Бог може да бъде прославян само на трите свещени езика (т. нар. триезичие или „триезична ерес” [2]) – на еврейски, гръцки и латински, според надписите, поставени на Христовия кръст от Пилат Понтийски.

Идеята за три свещени езика възниква на Запад. Св. Августин Ипонски (бл. Августин) изтъква особеното им положение, а Исидор Севилски (570-636) изрично ги назовава като „свещени езици” [3]. Самото допускане обаче на мисията на св. Константин-Кирил и св. Методий във Великоморавия показва и съществуването в този период на отклонение от тази норма. Нещо повече, при посещението на св. Кирил и св. Методий при папа Адриан II, главата на Римската църква освещава богослужебните книги, а новоръкоположените в свещенически сан ученици на светите братя извършват богослужения на славянски език в различни църкви в чест на пренасянето на мощите на св. Климент Римски [4]. Това е явен индикатор за политическа мотивираност по отношение на езика и за противоречивостта на предприеманите действия при въвеждането му в литургична употреба.

Според проф. Куйо Куев въпросът за триезичието по същество не е верски, не е резултат от догматични спорове, а на един дълъг и сложен обществено-исторически, културен и политически процес. Той би могъл да се свърже с установяването на църковната администрация през първите няколко века след Миланския едикт, с политическите стремежи на Рим и Константинопол за първенство в християнския свят, с борбата срещу ересите през „златния век” (IV-VIII в.) на християнската книжнина, когато гръцкият и латинският език стават господстващи [5]. Така борбата на св. Кирил и св. Методий за налагането на говоримия, понятния за славяните език в богослужението, се възприема като помощно средство за разширяване на имперското влияние, както на Константинопол, така и на Рим, но в същото време поражда и заплахата за църковното самообособяване на славяните. Това предопределя и неуспешния политически край на Моравската мисия, част от чиито цели са именно налагане на говоримия славянски език в богослужението и осигуряване на независим развой на народностната култура [6]. Тези задачи се постигат от учениците на св. Кирил и св. Методий в пределите на новопокръстената българска държава, а оттам писмеността се разпростира сред сърби, руснаци и други народи.

За дейността на Константин-Кирил Философ особено важно значение имат полемиките, които той води в защита на славянската писменост и срещу триезичието. Доводите, които той прилага, са както библейски, така и исторически, и философски. Те отразяват именно богословските аргументи, на които се базира идеята, че понятният богослужебен език е изконна част от всяко богослужение. Връхна точка в полемиките е Венецианският спор, където Константин-Кирил обосновава защитата на славянската азбука по неповторим начин – „Не пада ли еднакво дъжд за всички? Също слънцето не грее ли за всички? Не дишаме ли всички еднакво въздух? Как вие не се срамувате, като определяте само три езика, а искате всички други племена и народи да бъдат слепи и глухи? Кажете ми: дали смятате Бог за безсилен, та не може да даде това, или го смятате за завистлив, та не иска да го даде?” [7] В полемиката си св. Кирил се позовава и на източната практика – сирийци, арменци, грузинци, копти и други имат своята азбуки и славели Бога на собствените си езици от векове [8]. С много цитати от апостолските книги и от Псалтира, той показва още, че никъде Бог не е пожелал да го славят само на три езика. С подбраните от него цитати той по недвусмислен начин внушава извода: славяните не само могат, но и трябва да пишат книги на своя език, така повелява Бог [9]. Така засвидетелствани в Пространното житие на св. Кирил негови възгледи и доводи имат своето историческо и полемическо значение както във времето на утвърждаване на славянската писменост, така и през времето на чуждо владичество, а и днес.

Важно е да се посочи, че в периода на съставяне на славянската азбука (кирилица и глаголица) и превеждането на богослужебните книги и корпуса на Библията от светите братя Кирил и Методий и техните ученици, езикът, на който те са извършвали своя мисионерски подвиг, не е нито сакрален, нито изкуствен, а понятен и говорим език, образуван на основата на българския солунски диалект от втората половина на IX в. В тази посока проф. Кирил Мирчев привежда редица доказателства от фонетично, лексикално и синтактично равнище, допълвайки, че в старите исторически паметници езикът на първите български преводни книги се нарича ѬЗЫКЪ СЛОВѢНЬСКЪ. Така се е наричал изобщо езикът на славяните, които в VI—VII в. се заселват в югоизточната половина на Балканския полуостров [10].

Пряката ангажираност на св. Кирил да обвърже понятния език с богослужебната му предназначеност проличава конкретно от преводите, които той прави [11]. Св. Константин-Кирил не се насочва към Библията като цялостен корпус от свещени за християните книги, а първоначално превежда онези части от нея, които лежат в основата на богослужебната практика. Според текстовите податки в Житието на св. Кирил, той първоначално превежда Изборното Евангелие, Апостола и Псалтира, както и „целия църковен чин”, т.е. литургията [12]. Проф. прот. Бл. Чифлянов след като прави своите изследвания съобразно достигналите до нас извори, е по-конкретен: „Славянските просветители св. Кирил и св. Методий в началото на своята моравска мисия до смъртта на св. Кирил са превели устава на Великата константинополска църква, т.е. четирите азматически последования на денонощния богослужебен кръг, които лежат в основата на всекидневните, празничните, великопостните и следвеликопостните богослужения, както тайнствата и обредите, които могли да бъдат извършвани от клирик в презвитерски сан.” [13]. Едва по-късно, според засвидетелстваната в пространното му житие – св. Методий превежда целия Стар Завет, без Макавейските книги [14]. Така възпитанието в истините на вярата и нравствеността е заложено основно чрез активното участие в богослужението, посредством разбираемия му език. Според Джеймс Хопкинс техните славянски преводи са толкова влиятелни, че към следващото столетие славянското богослужение е прието от всички славянски народи от Централна и Източна Европа, и все повече се превръща в нова голяма традиция на източното християнство [15].

Делото на св. Константин-Кирил Философ и св. Методий е значимо както в своя исторически контекст, така и в следващите векове до днес. Развитието на славянската писменост, духовност и култура е белязано от техния апостолски подвиг, основаващ се на тяхната дълбока убеденост в правото на всеки народ да притежава писменост на своя роден език [16] и така да прославя Бога. Трите ключови момента – нейното създаване за нуждите на славяните, оборването на триезичието и утвърждаването на правото на пълноценно участие в литургичния живот на Църквата, посредством понятния богослужебен език, както и преводаческата им дейност, дават не само началния тласък на развитието на славянската духовност и култура, но и програмират тяхната устойчивост във времето. По този начин, както проф. В. Гюзелев отбелязва, се създава основата на един нов, трети духовен свят в развитието на средновековна Европа – славянският [17].

Именно този нов свят успешно се противопоставя на асимилационните стремежи на гръцкото духовенство, както по време на покръстването на населението на българското ханство, така и през следващите столетия. Произведенията, свързани със защитата на славянската писменост и култура и българската народност, дават самобитен характер на литературата от този период и въпреки византийските влияния, доказват нейната независимост [18]. Така делото на светите братя, на техните ученици и последователи през следващите векове, поставя основите и защитава необходимостта от разбиране на литургичния език за пълноценното участие в богослужението, посредством писмеността, интегрирана в литургичния живот на Църквата и устойчиво претърпяваща чуждото асимилационно влияние.

Вътрешна тенденция. Ранните старобългарски преводи се отличават с по-голяма свобода на преводачите в тяхната дейност. Налични са различни варианти на една и съща книга, което показва отдалечаване от гръцките оригинали. Според доц. Д. Димитров това се дължи както на условията на разпространение на славянската книжнина, така и на запазената близост на богослужебния език с говоримия, което е засвидетелствано в ръкописи от XII-XIII в. [19] Преводачите, както и преписвачите, си позволяват да доближават своите текстове до говоримия диалект в дадената област, съобразявайки се със своя говор и своята преценка за произношението. Така неточни текстове навлизат не само в оригиналните преводни съчинения, но и в буквалните преписи от старобългарски език [20]. Това доказва, че и през следващите векове след утвърждаването на славянската писменост се запазва стремежът към вграждане на понятния език в богослужебния живот на Църквата.

Прекалената освободеност в изграждането на преведените и преписваните текстове среща и санкция от страна на образовани духовници. Така старецът Йоан от светогорската лавра „Св. Атанасий” прави първа редакция за изправяне на богослужебните книги като превежда от гръцки език на славянски и изпраща по българските земи много книги, включително и Литургията [21]. Д. Димитров посочва Октоих, Миней, Постен и Цветен Триод, Типик и др., като прави уточнението, че вероятно не всички книги са били преведени наново. При най-употребяваните текстове е направена само редакторска корекция [22].

В редактирането и нормирането на богослужебните книги по-сериозна и по-глобална роля играе дейността на св. Патриарх Евтимий Търновски. Неговата редакция, известна като Евтимиева или Търновска, се разпространява в пределите на Българското царство, обхваща голяма част от Балканския полуостров и достига до Света гора. Авторитетът на образования представител на исихазма благоприятства за утвърждаване на новата богослужебна книжнина и за извеждане от употреба на старата, „покварената” [23].

Характерно за Евтимиевата редакция е сверяването на славянските преписи с гръцките текстове или повторното им превеждане, изправяне на преписваческите грешки, възвръщане към нормите и системата на класическото състояние на Кирило-Методиевия език. Уточнява се съставът и текстът на службите, вмъкват се нови служби за българските светци [24]. Чрез реформата се архаизира книжовния език, т. е. узаконяват се редица отживели езикови норми, а писмото се гърцизира. Наблюдава се отдалечаване от говоримия език [25]. Кирил Мирчев заключава, че реформите имат за цел внасяне на еднообразие в правописа на среднобългарските паметници и узаконяване на редица отживели езикови норми, като съзнателно се поставя пречка на обновяването на литературния език и неговото сближаване с говоримата реч. Изобщо реформите на българския патриарх целят пълно запазване на архаичния облик на литературния език, превръщайки го по този начин в един изкуствен и мъртъв език [26].

Така изправянето и уеднаквяването на текстовете допринася за точността на посланието, закодирано в тях, изчиства го от предпоставките за еретическо изопачаване на православието в рамките на Българската църква, но от друга страна, предпоставя възникването и утвърждаването на един непонятен богослужебен език, разбираем единствено от определен кръг духовници и представители на някои кръгове от високообразованата аристократична класа.

С естествения развой на езика разликата между книжовната (в това число богослужебната) и говоримата норма постепенно се увеличава, което допринася за едно пасивно участие на обикновения народ в литургичния живот на Църквата. Нормирането на текста може да допринесе, както до изравняването на двете норми, чрез въвеждането на говорните тенденции в писмените текстове, така би могло и сериозно да ги раздалечи, както се получава с Евтимиевата реформа. Този емблематичен пример очертава характера на вътрешната тенденция, която при определени условия санкционира писмената норма, без ясно да балансира диспозицията между говорна и писмена норма.

Влияние на вътрешната и външната тенденция от гледна точка на употребата на църковнославянския език в богослужението. Двете тенденции обуславят проявлението на понятността на богослужебния език в литургичния живот на Църквата и могат да съществуват както самостоятелно, така и в тяхната взаимовръзка. Характерно наличие и на двете тенденции можем да открием в периода XVII-XX в., а резултатите са особено видни в нашето съвремие. Наложеният в литургичната употреба църковнославянски език обединява и двете тенденции. Той се явява външен, чужд, тъй като неговият естествен лингвистичен развой не протича в рамките на българската етническа група (в източнославянския макроареал, а българският се числи към южнославянския макроареал). От друга страна, не подлежи на сериозно вътрешно развитие, защото нормативно е фиксиран, а в зората на Българското национално възраждане (края на XVIII и началото на XIX) започва да води паралелно съществуване с формиращия се новобългарски книжовен език. Важно е да се маркира историческата обстановка, в която църковнославянският се налага в богослужебната практика на Българската църква.

След падането на Българската държава под османска власт Българската патриаршия попада под прякото духовно попечителство на Вселенската патриаршия, откъдето последва и целенасочено гърцизиране на клира и богослужението. Славянското богослужение постепенно на места е заменено с гръцко. Митрополити, епископи и свещеници служат и проповядват на гръцки език. Унищожени са редица старобългарски ръкописи, съхранявани в различни манастири, включително и на Атон, опожарена е търновската патриаршеска библиотека. Създават се и се поддържат гръцки училища, а богати българи започват да говорят и пишат на гръцки език. Това утвърждава гръкофилско течение, което в един по-късен етап се противопоставя на движението за църковна и национална независимост [27].

Естественият стремеж да се вгражда в литературната норма говоримият език или негов близък вариант намира изражение в религиозно-проповедническата литература. През XVII-XVIII в. възникват ръкописи, в които се чувства влиянието на руската и сръбската редакция на старобългарския език. Успоредно с тях възниква и се развива успешно дамаскинарската литература (по името на гръцкия проповедник Дамаскин Студит), в която народните езикови елементи взимат връх. Различното разпространение на тази литература днес служи за изследване на отделните български говори от този период. Интересно е да се отбележи, че в областите със силно гръцко книжовно влияние се появяват съчинения, писани на простонароден език с гръцки букви [28].

По-силно влияние върху езика и върху съвременното богослужение оказва наложената в литургичната практика на Българската православна църква руска редакция на старобългарския език – църковнославянският. Неговата поява, разпространение и развитие са генетично свързани със старобългарската писмена традиция и развитието на българската богослужебна и проповедническа литература през Средновековието.

„Църковнославянският език произхожда от старославянския език (сред българските езиковеди е приет терминът старобългарски език – бел. моя) и се явява повлиян от живия език на народите, при които е бил разпространен. Различават се различни местни разновидности (редакции): източнославянска, българска, сръбска, хърватска глаголическа, чешка, румънска.” [29] Основно развитие на съвременния църковнославянски език в своята най-разпространена форма (руската редакция) се постига благодарение на българските просветители, които на две вълни (през X в. и през XIV в.) пренасят голямо количество богослужебни книги. Така формирането на руското книжовно дело става върху основата на Кирило-Методиевите преводи и на редакцията на св. Патриарх Евтимий. „От X до XVI в. църковнославянският език живее и се развива успоредно с развитието и усъвършенстването на староруския книжовен език; между тях се установяват сложни връзки и взаимодействия. В резултат на условията на развитието си църковнославянският език не е напълно идентичен по фонетичните и морфологичните си особености, по правописните си норми нито със старобългарския език или с книжовния български език от среднобългарския период, нито със староруския книжовен език. Никой не е използвал в комуникацията църковнославянския език в чистия му вид, затова и названието език според някои е условно.” [30]

Църковнославянският език навлиза в българските територии по време на Османското владичество чрез руската богослужебна литература (XVI-XVIII в.) и трайно се установява в богослужебната практика на Църквата. Така се образува, по думите на проф. Кую Куев, „миграцията на старобългарската книга” [31]. В своето битие църковнославянският се противопоставя на външно наложената гръкоезична богослужебна книжнина и успешно я измества. Наличието на печатни книги способства за бързото му разпространение. Важно е да се очертае и историческият момент, в който литературата на църковнославянски език намира своето приложение. Това е време на чуждо държавническо управление и налагане на чужда духовна власт. Съхраняването на българския етнос и култура е под силния натиск на различни политически и духовни фактори. В това време важни духовни и просветни средища са манастирите, силно подпомагани от Руския. Архим. Евлогий Смирнов отбелязва, че „наред с щедрите парични подаяния на българските манастири и църкви, започвайки още от XVI в., в България пристигат от Русия голямо количество славяноруски ръкописи и книги, предимно от културен характер, които не позволяват да бъде приспано културно-националното съзнание на българския народ и поддържа неговата грамотност и просвета” [32]. Посредством именно богослужебните книги на църковнославянски език се извършва образоването на подрастващите и неграмотните. Според И. Стоянов „дори и през втората половина на XVIII в. все още се изучават предимно църковни книги (Часослов, Псалтир, Апостол и Требник), църковно пеене, четене и писане…”[33].

Библейските книги и богослужебната литература присъстват в своя църковнославянски еквивалент и грамотността се постига именно чрез тяхната употреба като учебни пособия. По този начин езикът, макар и да не е говорим от българския етнос, е напълно понятен в неговите лексикални и граматически форми. Дора Иванова-Мирчева отбелязва: „Специфична особеност на църковнославянския е, че в XVII-XVIII в. всъщност никой не го говори, нито пише на него в чистия му вид, когато създава оригиналните си творби. Но в замяна на това църковнославянизмите изпълват езика на тогавашната българска интелигенция, нейните писания, търговските тефтери, кореспонденцията и т. н.” [34]. Авторката допълва, че още от втората половина на XIX в. се наблюдава отпадане на цъковнославянизмите и постепенна архаизация.

В междуцърковен план въпросът с църковнославянския език е поставян в контекста на неговата консолидираща функция за духовното единение на всички православни славянски църкви. Така в дискусиите относно езиковата реформа в богослужебната практика на Руската православна църква и въвеждането на говоримия руски език [35] многократно е поставян именно с оглед на обединяващата му функция. Според епископ Силвестър: „В Чехия, България, Сърбия и Черна гора навсякъде православният славянин в светите храмове слуша на достъпния за него църковнославянски език словото Божие и църковните молитви, и тоя ясно чувства своето духовно единение с Господа Бога и хората.” [36]. Това мнение се споделя и от други православни свещеници [37]. Според Н. Колосов отказването от славянското богослужение е отказ и от обединяващото начало, което има важно духовно, културно, а може и политическо значение [38]. При подготовката на Всерусийския поместен събор (1917 г.) епархийското събрание на Вологодска епархия одобрява тезиси срещу въвеждането на говоримия руски език в богослужението. В тях се изтъква, че богослужебният славянски език има за руснаците национално значение. Той е оръдие за обединението на всички славяни [39].

Така поставен въпросът с богослужебния език в Русия преди революцията естествено дава своите плодове и в по-късно време. След създаването на СССР руското културно влияние сред страните от Източния блок се засилва. То не може да подмине и богослужебната практика и нейният език, особено във времето, когато и Руската, и Българската православни църкви са поставени под държавен контрол. Не случайно, че всички служби за български светци в този период са писани на църковнославянски език [40].

Н. Балашов отбелязва, че църковнославянският език в малка степен може да постигне консолидиращия си характер в нашето съвремие, поради причина, че много сърби и отделни български християни предпочитат да ходят в църкви, където се служи на родния им език, а църковнославянското богослужение основно се пази в манастирите и катедралните храмове. Относно сръбската практика Балашов посочва, че още в 1962 г. е издадена Литургията на св. Йоан Златоуст, а един от големите консерватори – архим. Юстин Попович, е именно инициатор на превеждането на богослужебния чин [41]. Относно въвеждането на говоримия език в богослужението могат да бъдат потърсени и политически мотиви. След Втората световна война отношенията между Тито и Сталин се изострят, което повлиява на международните връзки между Югославия и Съветския съюз през следващите десетилетия. Южната конфедерация се стреми да води по-самостоятелен политически и културен живот [42]. В тази посока ограничаването на употребата на църковнославянския би могло да ограничи в определена степен и руското влияние. Въпреки това богослужението на църковнославянски език през втората половина на XX в. е факт в Полша, Чехия и Словакия, Украйна, Беларус и е широко застъпено в България. В това отношение не можем да подминем ръководната роля на Руската православна църква, под чиято егида е прокарана идеята за единство на славянските народи, посредством богослужебния език. В тази доктрина прозира стремежът за утвърждаване доминиращата роля на РПЦ в православния свят.

От друга страна, по-ясно и по-отчетливо се вижда влиянието на втората тенденция, а именно граматичното, синтактично и лексикално противопоставяне на църковнославянския и съвременния български език, проявени както в писмената, така и в устната реч. Църковнославянският език има своята безспорна историческа роля като приемник на старобългарския език и оказващ сериозно влияние при формирането на съвременния български език, но лексикалните и най-вече граматическите различия са налице, а с течение на времето се задълбочават. Именно те възпрепятстват съвременното му разбиране и по този начин се превръщат в пречка за пълноценното му приложение в богослужебния живот на Българската православна църква. Макар че активно е застъпен в него, литургичният език остава неразбираем както за възрастното, така и все повече за младото поколение. Специфичната лексика и по-сложната граматика на църковнославянския език днес представляват съществена трудност при неговото изучаване особено от хора, които не познават синтетични езици и трудно биха усвоили език, който не осъществява комуникативната си функция, т.е. не е нито майчин, нито достояние на даден етнос. Твърдението, че може да се овладее един неговорим език със сложна и дори непозната граматика (синтетичните форми при имената в българския език са просто изгубени и заменени с аналитични) чрез усвояване на петдесетина непознати думи или четене на текстове, без необходимата задълбочена методология, времево утвърждаване, педагогическа санкция и най-вече практика в процеса на комуникация, е просто абсурдно.

Макар да разгледахме историческата обусловеност на двете тенденции, оказали влияние върху разбираемостта на богослужебния език, твърде накратко, смятаме, че представените примери в най-дълбока степен ги характеризират. Тъй като не се стремим да представим изчерпателно всички проявления на двете тенденции в исторически план в българската църковна практика, а по-скоро тяхното влияние върху нашето съвремие, в което те се преплитат, смятаме, че сме поставили основата за дискутирането на този проблем. Решението на въпроса за богослужебната езикова реформа и нейната необходимост не може да премине без нейното дискутиране по същество. В това отношение имаме примерите на Сръбската и Руската православна църква, които имат различни практики, но и при двете те са резултат на сериозна и задълбочена дискусия. Надяваме се, че с тази статия сме запълнили една малка ниша в посока на разгръщането на така необходимата дискусия за богослужебния език в Българската православна църква.

Бележки

Пространно житие на св. Константин Кирил. XV гл. – В: Климент Охридски. Събрани съчинения. Т. III. С., 1973.
2. Въпросът за употребата на термина ерес относно триезичието според проф. Тотю Коев е неточна, поради липсата на установена догматична база, върху която може да се развие съответното отклонение от истиността и единството на църквата. Вж.Кречмар. Г.Към въпроса за „триезичната ерес”. – В: Духовна култура, бр. 2. С., 1986, с. 21.
3. Кречмар. Г. Към въпроса за „триезичната ерес”. – В: Духовна култура, бр. 2. С., 1986, с. 18.
4. История на България. Т. II. БАН. С., 1981, с. 249.
5. Куев, К. Триезичната ерес и делото на Кирил и Методий на фона на Средновековието. – В: Константин-Кирил Философ. БАН. София, 1981, с. 86.
6. Кирило-Методиевска енциклопедия. Т. II, И-О. С., 1995, с. 732.
7. История на българите. От древността до края на XVI век. Т. I. С., 2003, с. 242.
8. Павлов, П., Темелски, Хр. Българи светци. С., 2010, с. 68.
9. Петканова, Д. Константин Кирил – Денница на славянския род. С., 1983, http://zadruga.ru/docs/knigi/ konstantin-kiril/dp_6.htm [11.05.2016].
10. Вж. Мирчев, К. Старобългарски език. Велико Търново, 2000, 12-14.
11. Подробно за превода на богослужебните книги говори прот. С. Нанков: Нанков, С. Превод на църковнобогослужебните книги в България. – В: Годишник на духовната академия. Т. XV. (1965-1966), С., 1966, 39-74.
12. Вж. Кирило-Методиевска енциклопедия. Т. III, П-С. С., 2003, 290-291.
13. Чифлянов, Бл. Богослужебният чин, преведен от св. братя Кирил и Методий в началото на тяхната Моравска мисия. – В: Годишник на духовната академия. Т. ХХII. С., 1976, с. 260.
14. Стара българска литература. Т. IV. Житиеписни творби. С., 1986.
15. Хопкинс, Дж. Църква, народ и държава. С., 2008, с. 62.
16. Коларов, Хр. Делото на Кирил и Методий и политиката на Източната и Западната църква към него. – В: Константин-Кирил Философ. БАН. София, 1981, с. 138.
17. Божилов, И., Гюзелев, В. История на средновековна България. VII-XIV в. Т. I. С., 1999, с. 227.
18. Динеков, П. Старобългарски страници. С., 1966, с. 15.
19. Димитров, Д. Богослужебният език и неговата разбираемост. История и съвременни проблеми. – В: Християнство и култура, бр. 4 (16). С., 2005, с. 98.
20. Киселков, В. Патриарх Евтимий. С., 1938, с. 195.
21. Иванов, Й. Българското книжовно влияния в Русия при митрополит Киприан (1375-1406). – В: Изследвания на Института за българска литература, кн. 6. С., 1958, с. 65.
22. Димитров, Д. Цит. съч. с. 98.
23. Нанков, С. Търновска или Евтимиева редакция на църковно-богослужебните книги. – В: Годишник на духовната академия. Т. XI. С., 1962, 229-230.
24. Смядовски, Ст. Патриарх Евтимий Търновски. – В: Строители и ревнители на родния език. С., 1982, 60-61.
25. Василев, В. Правописната реформа на Евтимий и отражението и в произведенията на неговите следовници и на българските дамаскинари. – В: Търновска книжовна школа. Т. II. С., 1980, с. 408.
26. Мирчев, К. Историческа граматика на българския език. С., 1978, с. 62.
27. Вж. Динков, К. История на Българската църква. С., 1054, 66-67.
28. Мирчев, К. Историческа граматика на българския език. С., 1963, с. 23.
29. Болшой энциклопедический словарь. Языкознание. М., 2000, с. 575.
30. Голяма енциклопедия България. Т. XII, УНИ-Я. БАН. С., 2012, с. 4742.
31. Вж. Куев, К. Миграция на старобългарската книга. – В: Славяни, бр. 10, С., 1970, 30-32.
32. Смирнов, Е. архим. История на взаимоотношенията между Руската и Българската православна църква. – В: Духовна култура. Кн. 8, С., 1973, с. 3.
33. Стоянов, И. История на Българското възраждане. Велико Търново, 1999, с. 111.
34. Иванова-Мирчева, Д. Въпроси на българския книжовен език до Възраждането. (IX-X до XVIII в.). С., 1987, 336-337.
35. Вж. Балашов, Н. На пути к литургическому возрождению. М., 2001.
36. Ольшевский, Сильвестр еп. О значении церковнославянского языка. Миссионерское обозрение. Киев, 1913. № 12, с. 547.
37. Вж. Речменский, А. свящ. О богослужебном языке. – В: Московские церковные ведомости. М., 1906. №12, с. 351. Протопопов, И. свящ. Два-три слова о реформе православного богослужения. – В: Душеполезное чтение. М., 1906. Ч. ІІ., с. 469. Недельский, С. свящ. К вопросу о богослужебнии на русском языке. – В: Холмская церковная жизнь. М., 1906. № 12, с. 413. Цитатите са по: Балашов, Н. На пути к литургическому возрождению. М., 2001, с. 81.
38. Колосов, Н. Против течения (В защиту церковнославянского языка). – В: Народное образование. М., 1912. Кн. 5-6, с. 569.
39. Вж. Балашов, Н. Цит. съч. с. 122.
40. Вж. напр. Партений, Левкийски епископ Богослужебнаѧ послѣдованіѧ на все лѣто съ житіѧми свѧтыхъ равноапостолыхъ седмочисленыхъ слявѧноболгарскихъ просвѣтителей. С., 1958.
41. Вж. Балашов, Н. Цит. съч. 169.
42. Вж. Енчев, В. Югославия. Последната балканска империя. С., 2005, 318-325, 333-338.

*******************

Значение на езика за същността на богослужението

Филологическо-богословски анализ

С годините свикваме да възприемаме участието ни в неделното богослужение като даденост. Често отиваме на църква по никое време, палим свещи, целуваме иконите, слушаме проповедта, присъстваме на оставащата част от богослужението, виждаме се с приятели, обсъждаме събития от седмицата, споделяме тревоги и радости. Богослужението се превръща в повод за среща, но не това е неговата цел.

Замисляме ли се за неговата същност? Защо отиваме в неделя на църква, освен за да се помолим за личните си нужди, да се поклоним на църковните светини, да запалим наръч свещи – неща, които можем да направим и по всяко друго време? Поддържането на социални контакти също не е цел на богослужението. Ние можем да се видим с близките си хора и по всяко друго време и при други обстоятелства. Можем също да четем библейските текстове и проповеди на известни личности в домашна среда и при по-голямо спокойствие и съсредоточване.

За да обяснят целите на неделното богослужение, мнозина богослови и литургисти подхождат схоластично – обясняват видовете богослужения от денонощния кръг, както и посочват елементите им, съпровождайки ги с обяснителни бележки. Така същността на богослужението и неговата цел понякога убягват от нашето съзнание. Ние знаем, че св. Литургия е централно и основно богослужение, а другите са допълващи. Но защо? Какво е Литургията – време за нашата обща молитва, която да отправим в подходяща интериорна атмосфера, богослужебно последование в деня на Възкресението или просто в почивния ден?

Единствената цел и предназначение на Литургията е да осъществи извършването на св. Евхаристия – да повтори Тайната вечеря, извършена от нашия Спасител Господ Иисус Христос и всеки кръстен да участва в нея. От първите векове тази традиция се обогатява и с широко разгърната катехизационна програма. Всеки елемент от богослужението носи догматични и нравствени послания, които трябва да бъдат правилно разбрани и осъзнати от вярващия народ, от тези, които са вече християни, и от онези, които тепърва ще приемат Кръщение.

Времето на първите Евхаристийни събрания не е било строго фиксирано (9:00 или 9:30 часа в неделя), а е започвало тогава, когато се събере цялата църковна общност. Затова и в началото присъстват четене на библейски текстове и проповед – време за катехизация, за актуализиране на познанията за вярата и придобиване на нови. Едва когато общността се събере и онези, които не са кръстени напуснат събранието, духовниците са пристъпвали към извършване на св. Евхаристия. Оттук е и традицията да не се извършва богослужение без поне един участник в него. Древната практика обаче не възприема участието само и единствено като присъствие и молитва, а преди всичко като приемане на Тайните Христови, т.е. причастяване с тях.

Защо обаче днес хората не съзнават тази същност, не разбират пълноценно участието си в богослужебния живот на Църквата, а присъстват повече като наблюдатели за 5-10 или 30 минути? Защо гледат намръщено и не разбират, когато им се каже, че сега не трябва да приказват за сапунени сериали и рецепти, не трябва да се разхождат и да си играят с децата, да влизат и излизат по никое време? Мнозина отговарят, че липсата на църковно съзнание е причина за тези действия. Но нима хората, които години наред участват в богослужебния живот на Църквата, нямат църковно съзнание? Съвсем не!

Причината за различното поведение на християните по време на богослужението и тяхното пасивно участие в молитвените последования се дължи най-вече на неразбирането на богослужението, когато то се извършва на непознат или неразбираем език (напр. църковнославянски). Съвременният средно–статистически човек е подвластен на влиянието на телевизията, интернет, компютърните, мултимедийните и мобилните технологии. Той е хиперактивен и неговото внимание не може да се задържи за по-дълго от 20-30 минути. Когато обаче това е придружено от трудно вникване в същността, в смисъла на текстовете, които обикновеният мирянин слуша и трябва да възприеме, задачата става още по-сложна. Хаосът по време на богослужение, който се наблюдава в много от българските храмове, се дължи именно на неразбирането на богослужебните текстове. Доказателство за това твърдение виждаме по време на проповедта, когато мнозина от присъстващите пристъпват напред, за да чуят словото на свещеника. Сякаш всичко до този момент не е трябвало да бъде чуто от тях или не е било от значение.

Ако вникваме пълноценно в текстовете на Литургията, неминуемо ще стигнем до извода, че това не е просто хаотичен сбор от благочестиви молитви и послания, а единен молитвен корпус, който ни насочва към конкретно нещо – участие в Тайната вечеря чрез причастяване с Тялото и Кръвта Христови. Целият цикъл на Литургията на верните започва и завършва с Евхаристийната идея, защото именно тя е в основата на богослужението. В древността след като всички, които не са приели още кръщение или са отлъчени от евхаристийно общение за определен период от време, напуснат храма, дяконът отива до притвора, за да вземе от църковните приноси подходящ хляб и вино, с които ще се приготви св. Причастие. Това действие символично е запазено в извършването на Великия вход. Чрез устно произнасяне на Никео-Константинополския Символ на вярата участниците в Евхаристията изповядват своята вяра и потвърждават принадлежността си към „Едната Света Съборна и Апостолска Църква”. Без това потвърждение те не могат да участват в Евхаристийното събрание.

Текстовете, които четат свещенослужителите, пресъздават събитията от Тайната вечеря, а чрез молитвените последования се изпросва отново и отново хлябът и виното да се претворят в Тяло и Кръв Христови. След като духовниците се причастят с тях, към същото действие са приканени и всички присъстващи. По време на причастяването им се изпълняват песнопения, наричани още причастни. След като всички приемат Христовите Тайни, свещенослужителите призовават към обща благодарност.

Разглеждайки в тази последователност втората част на Литургията, наричана Евхаристийна или Литургия на верните, не можем да открием друг смисъл и друга цел, вложени в нея. В текстовете се съдържа диалогично единство между клир и миряни, в който често пъти духовниците призовават присъстващите християни да извършат определено действие или действия – „Да издигнем сърцата си нагоре!”, „Да благодарим на Господа!”, „С мир на Господа да се помолим!”, а някои от тях насочват конкретно към участие в Евхаристията – „С вяра и любов пристъпете!” „Като се причастихме… да благодарим…” и др. Миряните също отговарят с определени текстове, песнопения, но все по-рядко откликват реално на призивите.

Отстъплението от евхаристийното учение за Църквата, прекомерно придаваният символизъм в действията на свещенослужителите, както и служението на неразбираем език са превърнали Литургията в съзнанието на голяма част от православните християни в „някакво богослужение”, което извършваме в неделя и присъстваме на него „за здраве” и защото „така повелява църковната традиция”. Те често пъти са пасивни участници или просто наблюдатели на диалога между свещенослужителите и хористите или певците.

Използването на непонятен език (например църковнославянски) или редуването му с понятен (например съвременния книжовен български език) създава допълнителен хаос в съзнанието на вярващите. Те възприемат едните текстове пълноценно, а другите – не. Така Литургията се превръща в редуване на познати и непознати молитвени текстове, което разрушава единния Евхаристиен корпус, а съсредоточеността на присъстващия вярващ народ се изменя според нивото на тяхното разбиране и осъзнаване. Богослужението се превръща в низ от струпани текстове с ясен и неясен смисъл, а честа практика е християните да се разхождат из храма или да го напускат, когато не разбират това, което се чете или пее от свещенослужителите и хористите.

Това води след себе си и до задълбочаване на разделението между клир и миряни. За едните текстовете са понятни дотолкова, доколкото са ги изучавали в духовните училища и се подготвят за всяко едно богослужение, а за другите (особено за невъцърковените християни) те са неясни, често пъти напълно непознати и неразбираеми. Така духовниците се оказват активно приемащи Христовите Тяло и Кръв при всяко едно богослужение, а миряните – само по време на пости, и не „защото така повелява традицията”, а защото не разбирайки текстовете – не вникват в смисъла, не осъзнават единството на молитвения Евхаристиен корпус и целите на православния култов живот.

Така евхаристийното богослужение престава да бъде „литургия” (гр. „общо дело” на Църквата), а става индивидуалистично богослужение с неясни послания, с неразбираем смисъл и цел. Преводът и нотирането на богослужебните текстове и песнопения на съвременен книжовен български език ще даде възможност да се осъзнае значението на основното богослужение на Църквата – св. Литургия, а с това и мястото, и участието на всеки един в него. Практикуването на вярата не изисква пасивност и неразбиращо наблюдаване, а пълно активизиране на мисълта, на съзнанието и, разбира се, действеност. Неясното богослужение ощетява Евхаристията, ощетява участието на всеки един християнин в Тайнството на тайнствата и реформата в тази посока е изключително необходима.

Както казахме по-рано богослужението има и своите катехизиращи функции, които условно можем да разделим на догматични и нравствено-възпитателни. В първите векове на Църквата онези, които са се готвили да станат нейни членове, са престоявали в местата за обща молитва (пещери, катакомби и храмове) през първата част на богослужението, когато са се четели текстове от Стария и Новия Завет (в последствие старозаветните текстове са преминали във вечерното последование) и по време на проповедта върху тях. След това тези, които още не са били кръстени, са напускали молитвените места, защото нямали право да участват в тайнствата. Така индивидуалната катехизационна подготовка винаги е била съпътствана с участие в богослужебния живот на Църквата. С масовото навлизане на покръстени езичници тази практика постепенно е занемарена. Въпреки това нейните следи са видни в литургичните последования и най-вече в самите богослужебни текстове.

Преборването на всяко едно еретическо учение дава отзвук в богослужебната практика на Църквата. Така изповядването на вярата чрез гласно изричане на Символа на вярата, утвърден на Първия и Втория вселенски събор, (за което споменахме по-рано) присъства в евхаристийната част на Литургията. Изповядването на божествената троичност, единосъщието и равноправието на трите Лица на Св. Троица осъществяваме във всяка наша молитва чрез формулата „В името на Отца и Сина и Светия Дух!”, чрез която и ставаме членове на Църквата („Кръщава се в името на Отца и Сина и Светия Дух!”).

Църковнославянският еквивалент на тези текстове не би ни въвел в сериозно объркване, но когато те са последвани от някакъв призив, често пъти той остава непознат и неразбираем. Така например след приемане на кръщение новопокръстените са обикаляли водните басейни, в които се е извършвало тайнството, с възгласа, който на църковнославянски звучи така: „Елици во Христа крестистеся, во Христа облекостеся, алилуия!”. Едва ли днес един новоповярвал без църковно съзнание и познания върху църковнославянския език би разбрал отпадналото показателно местоимение „елиции” или еврейската дума „алилуя”, за да разбере призива – Вие, които в Христа се кръстихте и в Христа се облякохте, прославете Бога!

Догматичните формулировки са в основата на самите текстове. Всеки един тропар, кондак, икос или друг вид църковно песнопение, се създава според канона на Православната църква. Чрез вникването в тези текстове най-често по време на богослуженията, в съзнанието на всеки вярващ се фиксират определения, които често пъти имат догматичен характер. Едно от тези определения е свързано с почитта към светиите. Според Православната църква те са наши молитвени застъпници и именно в това тяхно качество ние отправяме молитви към тях.

Съвременната практика показва обаче, че мнозина българи, които се възприемат за православни, нямат това разбиране и молят самите светии да им окажат реална помощ, а не само молитвено застъпничество пред Бога. Това напомня на езически политеизъм, характерен за някои отмрели религиозни култове. Ако богослужебният език беше достатъчно разбираем, мнозина не биха изпаднали в подобна ситуация. Текстовете на песнопенията съдържат специфични конструкции, които ясно показват, че светците са само застъпници пред Бога, например „отче Йоане, моли Христа Бога за нашите души” от Тропара на св. Йоан Рилски. Тази конструкция е характерна за повечето тропари на светци.

Стремежът за изразяване на догматичните формулировки дори е създал специфична форма на молитвено изразяване – вид песнопение, наречено догматик. Така например богородичният догматик, който по своята същност е песен в чест на Св. Богородица, не само прославя нея, но включва и учение (догмата) за личността на Иисус Христос, като Богочовек, и за същността на въплъщението. Непознаването на езика на богослужението лишава християните от тази свободно поднесена информация и често пъти неукрепналите във вярата са подвластни на нехристиянски, антицърковни и еретически идеи.

Освен догматически формулировки, богослужението на Църквата има и нравствени напътствия. Богочовекът Христос винаги е възприеман като морален образец за християните и често пъти неговата прослава има и възпитателен характер за вярващите. Чрез текстовете се посочва Неговата нравствена чистота, непогрешимост, отбягване на греха, висша проява на любов и себеотдаване за спасението на човека. Песнопенията в прослава на Св. Богородица, както и на мъчениците, преподобните, благоверните и т. н. показват на обикновения вярващ, че следването на върховния божествен пример е възможно и постижимо в рамките на този живот от всеки, независимо от неговия социален статус. Но дали това послание винаги достига до своя адресат? Отговорът на този въпрос е труден, но със сигурност неразбираемият език на текстове на богослужението е пречка в тази посока.

Българската православна църква е изправена пред решаването на сериозен литургичен въпрос – да интегрира или не книжовния български език в своята богослужебна практика. Пречка пред тази реформа често пъти е приемствената закостенялост в мисленето на духовниците, от които зависи решаването на този проблем. Трябва ясно да се осъзнае, че осъвременяването и модернизирането на богослужението няма да промени неговата същност, особено когато това се извърши според каноните. Тъкмо обратното – литургичните послания директно ще достигат до вярващите, които по този начин ще израстват във вярата. Сериозни богословски основания против провеждането на подобна реформа не съществуват. Такава реформа са извършили светите братя Кирил и Методий през IX в. и резултатът е бил епохален за своето време.

В нашето съвремие на духовна оскъдица, на отстъпление от основните християнски принципи, от евхаристийното учение за Църквата, време на суеверия и „духовна неграмотност”, преводът на богослужебните текстове на съвременен книжовен български език ще бъде началото на едно литургично възраждане на древните християнски традиции. Това ще бъде само първата крачка по дългия път на формиране на автентично църковно съзнание, посредством пълноценно участие в богослужебния живот на Църквата. Само по този начин можем да постигнем истинското общение с Бога, от което особено имаме нужда.

******************************

Някои аспекти по проблема за разбираемостта на богослужебния език

Темата за езика на богослужението е дискусионна в последните няколко столетия. Преди всичко трябва да отбележим, че това е съвременен проблем, който няма аналог в древността. Нито Христос, нито апостолите, нито първите християни са употребявали специален език за молитва.

Във времето на империите, когато много народи са подчинени в рамките на един държавен ред, властта избира средствата, с които успешно да контролира разнородното население. Езикът е подходящо средство за етническа асимилация. Затова и Западната църква прокарва идеята за свещен език и ограничава възможностите до три – еврейски, гръцки и латински. Това твърдение почти се изповядва като догма, макар да не е резултат от съборно постановление.

Срещу идеята за свещен език най-силно се противопоставят през IX в. св. Константин Кирил Философ и св. Методий, които съставят азбука за славяните и писменост, основаваща се на солунското говорно наречие. Те водят редица полемики срещу тъй наречената „триезична ерес” и доказват пред своите опоненти, че всеки народ има право да слави Бога на своя роден говор. Тенденцията за подръжаване на устната норма се запазва до XIV в., когато св. патр. Евтимий кодифицира текстовете с цел да ги уеднакви и изчисти от натрупаните при различните преводи неточности. Така обаче езикът на богослужението постепенно се отклонява от говорната норма.

През вековете на османското владичество в българските земи са пренесени богослужебни книги, чиито език представлява вторична руска редакция на старобългарския. В този период т. нар. църковнославянски език е сравнително понятен за обикновения човек, защото обучението в килийните училища става преди всичко чрез пренесената от Русия книжнина. Със социално-икономическите и политически преустройства, настъпили през XVIII-XIX век, българският език също претърпява едно динамично развитие. Така границата между църковнославянския и книжовния български език се задълбочава и първият става неразбираем за обикновения мирянин. Политиката на Църквата в началото на XX в. е насочена изцяло към въвеждането на книжовния български език в богослужението, като за тази цел се превеждат основни богослужебни книги. С настъпването на комунистическия режим след 1944 г. на тази тенденция се противопоставя атеистичното управление, което цели ограничаване на влиянието на Българската православна църква в обществото. Богослужение на неразбираем език е един от инструментите за постигане на тази цел. Така постепенно се стига до съвременната ситуация, която се проблематизира от различни фактори, търсещи исторически и сакрални елементи в литургичния език.

За да определим границите на сакралността, ви предлагам да разгледаме езика в две посоки. От една страна, езикът е носител на смислово съдържание и конкретни духовни послания, формирани в двухилядолетната православна традиция. Те са неизменяеми и сакрални именно поради духовната си същност, която често пъти в основата си има свещени библейски текстове. От друга страна, езикът има своята външна форма, чрез която тези послания достигат до нас. Тази форма подлежи на изменения, защото езикът като лингвистичен феномен не е в статичност, а в динамика, т.е. непрекъснато се изменя, еволюира и от него отпадат различни граматични, лексикални и други образувания.

Къде е проблемът? Много хора определят като свещена външната форма, с което ощетяват съдържанието. Древността, архаичността и мелодичността на текстовете звучат наистина възвишено, но когато ние не достигаме до същността на текстовете и не се поучаваме от техните духовни послания, не израстваме чрез тях във вярата, каква полза имаме от присъствието на богослужението?

Много хора смятат, че не е сериозен проблем за съвременния българин да научи петдесетина църковнославянски думи и така пълноценно да участва в богослужението. За съжаление разбирането на богослужебните текстове не е проблем само от лексикално равнище. Църковнославянският има изключително сложна граматика – напълно разгъната падежна система при имената. Съвременният български език пък е почти напълно аналитичен (имаме наличие на падежни форми само при местоименията и някои звателни при имената) и за да се достигне до вложения смисъл, е необходимо добро познаване на падежите и падежните синтактични конструкции, извършване на синтактичен анализ, употребата на речник и т. н. В същото време църковнославянският език е мъртъв, т.е. не изпълнява комуникативни функции, което допълнително утежнява неговото изучаване и практикуване. И в рамките на едно богослужебно последование, колкото и добре филологически да е подготвен един човек, не винаги може да достигне пълноценно до вложения смисъл. Ами ако е неграмотен, с изоставащо развитие, с увреждания или просто няма възможност да учи подобен език, поради работна заетост или други отговорности? Означава ли това, че трябва да бъде лишен от пълноценното участие в духовния живот на Църквата?

Необходимо е провеждането на сериозна дискусия по въпросите на богослужебния език. В това отношение Българската православна църква е силно изостанала от Руската и Сръбската, които не само са разгледали този въпрос, но и вече имат налични преводите на всички богослужебни последования. Факт остава липсата на съвременен български превод на Минеите (12 тома), Октоиха, Триода, Пентикостаря и на една немалка част от Требника и Часослова. Въпреки решенията на Четвъртия църковно-народен събор, които насърчават употребата на съвременен български книжовен език в богослужението, липсата на преводи е сериозна спънка в тази посока.

Време е Църквата да инициира дискусия, която да разгледа обстойно проблема и да предначертае стъпките за неговото разрешаване. Въпросът с богослужебния език не се изчерпва просто с превеждането на текстовете от специалисти филолози. Преводът би имал стойност и значение само тогава, когато е резултат от съвместната дейност и на специалисти по литургика, догматика, църковна музика и други. Широката дискусия е необходима и поради факта, че днес много клирици имат погрешно или закостеняло мислене по въпросите на богослужебния език, възприемайки външната му форма за свещена и неизменяема.

Ако Църквата в лицето на духовенството възприема всецяло, във всичките й измерения, своята пастирска отговорност, то редно е най-накрая да вдигне езиковата бариера пред пълноценното участие на Божия народ в Евхаристийния и богослужебен живот на Църквата. Това не би скъсало връзката ни с историческото ни и духовно минало, но би ни направило автентични последователи на делото на св. Кирил и св. Методий, които отстояваха правото на всеки един човек да разбира пълноценно вечната истина на вярата ни, за да израства чрез нея духовно.

****************************

Език, на който да се молим

Филологическо-богословски анализ

Eдва ли през апостолските времена или в първите векове на Христовата църква някой се е замислял, че въпросът с езика на богослужението и на молитвата ще бъде проблематичен и дори, че ще се превърне в бариера за пълноценното участие в литургичния живот на различни църковни общности. В каноничните постановления никъде не срещаме санкция, която да е обвързана именно с неправилна употреба на даден език в богослужебен контекст, или предписания относно употребата на специален език за нуждите на Църквата. Затова и съвременният проблем с понятността на богослужебния език в различните православни църкви и в Римокатолическата църква би изглеждал доста странно, ако го пренесем в първите векове, когато християнството се утвърждава и постепенно измества езическите култови практики. Проблем от такова естество в онова време не съществува, иначе би намерил място в каноническите формулировки на вселенските събори.

Темата за разбираемостта на употребяваните в богослужебните последования езици на различните източноправославни църкви, както и при християните на Запад, съществено доминира в богослужебните и социалните дискусии. Многовековната практика дава приоритет на латинския език в Римокатолическата църква, на старогръцкия сред древните патриаршии и на църковнославянския сред християните в славяноезичните държави. След Втория Ватикански събор Западът дава свобода в избора на богослужебен език в полза на националните езици и диалекти. Така едва след средата на ХХ в. латинското богослужение става достъпно за широк кръг вярващи, макар че на места се запазва и старата тенденция.

Подобни процеси наблюдаваме и в различните поместни православни църкви. Дискусиите за богослужебния език са актуални още в началото на XX в. в Руската, а половин век по-рано и в Сръбската православна църква. Българската, която по това време е схизматична, също започва налагането на издания с паралелни текстове на църковнославянски и съвременен български език в своята литургична практика. Въпросът обаче за езика като лингвистичен феномен в славяноезичните църкви стои по различен начин от постановката на проблема в Западната църква. Църковнославянският език е родствен на съвременните славянски национални езици и в определен исторически период е дори преимуществено застъпен в писмената книжовна традиция. Латинският за някои народи е напълно чужд и непознат, а неговата литургична употреба е сериозна бариера пред пълноценното участие в молитвения живот на Църквата.

Църковнославянският език се формира по изкуствен начин (като писмена форма, която никога не е била говорима, т.е. никога не е изпълнявала комуникативната си функция) през XVI в. Той представлява вторична руска редакция на старобългарския език, претърпял редакцията на св. патриарх Евтимий Търновски и малко след това пренесен от книжовници от поробените български земи в териториите на днешна Русия. През следващите столетия възможностите за книгопечатане позволяват на тази последна руска редакция да получи широко разпространение сред поробените балкански народи. Книгите, които се пренасят от Русия в Сърбия и България, служат както за богослужебни, така и за просветителски цели. Ограмотяването на подрастващите става именно в килийните училища и чрез четене и изучаване на богослужебните книги. Затова и в този период църковнославянският е сравнително понятен за обикновения българин. Българската реч тогава изобилства от църковнославянизми, които по своята същност са старобългаризми, подвластни на определени руски фонетични и граматически влияния.

С развитието на националните ези-ци, върху които сериозно влияние оказват бурните социално-икономически и политически процеси през XIX в., църковнославянският език пос-тепенно става неразбираем за обикновения човек. Това най-силно се забелязва в съпоставката му със съвременния български книжовен език. В определена степен има налично лексикално сходство, но особена разлика откриваме в граматиката. Съвременният български език е почти изцяло аналитичен (наличие имаме само на остатъчни звателни форми при съществителните и някои падежи при местоименията, макар да се наблюдава тенденция към абсолютен аналитизъм) за разлика от синтетичния църковнославянски. Падежите при имената са често пъти напълно неразбираеми граматически форми особено за хора, които никога не са изучавали синтетичен език.

Оказва се, че за да се достигне до вложения в църковнославянските текстове смисъл е необходимо солидно познаване на граматичните особености на синтетичния език – познаване на падежните окончания, извършването на синтактичен анализ, преподреждане на думите в изречението, превод на непознатите думи чрез речник и т.н. Едва след всичко това ние достигаме до вложения смисъл. В рамките на едно богослужебно последование това е невъзможно, поради липса на достатъчно време за подробен анализ. Следователно човек трябва да бъде изключително добре подготвен филологически, за да може още в храма по време на богослужението да вникне в заложения в текстовете смисъл.

След като църковнославянският език по своята същност е непонятен за съвременния човек, защо той намира широка почва в съвременните богослужебни последования? Отговорът на този въпрос не е еднозначен и често пъти обхожда сферата на хипотезите. Според поддръжниците на богослужение на църковнославянски език, чрез него се постига единение на всички православни славяни. Противниците на това твърдение смятат, че цел на богослужението не е международната социална консолидация, а обединяването на вярващите в евхаристийното им общение, което се осъществява в рамките на енорията. Следователно езикът на богослужението не би следвало да изпълнява глобални функции за сметка на локалните.

Привържениците на църковнославянския език го обвързват пряко с делото на св. Кирил и св. Методий и го определят като свещен и незаменим. На противоположна теза са изследователите на тяхното дело и творчество. Исторически е доказано, че църковнославянския език в съвременния си вид възниква близо 8 века след светителстването на светите братя и ако трябва да обвържем пряко богослужебния език със солунските просветители, то по-правилно е самото богослужение да се извършва не на църковнославянски, а на старобългарски език, който е напълно възстановен във формата си от IX в. и най-близък до тях. Дали обаче е свещен и кой всъщност език може да бъде свещен? Православната църква няма последование за освещаване на език, а употребата му в богослужението също не може да го превърне в свещен. Свещен е текстът, съдържанието му, а не формата, чрез която той достига до нас.

Цялото творческо и просветителско дела на св. Кирил и св. Методий се базира на няколко постановки – отхвърляне на тезата за свещеност на езиците (и в частност на еврейския, гръцкия и латинския), водене на активни полемики в полза на правото на всеки един народ да слави Бога на разбираем език, създаване на азбука и писменост, превод първо на основните богослужебни книги, а в последствие и на цялата Библия, както и активна защита на новосъздадената писмена и културна традиция. Делото им не е просто самоцелно създаване на писменост за държавните нужди на даден народ, а активно мисионерстване в полза на пълноценното разпространение на Божието Слово, за да бъде то чуто, осмислено и припознато, за да промени и преобрази живота на християните, хармонизирайки го с Евангелието. Или с други думи цел на св. Кирил и св. Методий е създаването на механизъм, по който богослужението на Църквата и неговите послания да бъдат пълноценно разбрани и осмислени от вярващия народ. Ако богослужението в нашето съвремие не отговаря на този древен критерий, то ние не сме следовници и продължители на тяхното дело.

Защитниците на църковнославянския език определят необходимостта от специален богослужебен език, различен от уличния, обикновения, вулгарния; език, който да бъде възвишен и съвършен. Разбира се, че езикът на богослужението трябва да бъде различен от обикновения и ежедневния, но не по форма, а по съдържание. Книжовният български език се различава от говоримия, но стилистично, а не семантично. Ние сами определяме лексиката, която използваме в комуникацията и тя често пъти е отражение на нашата същност. Ако употребяваме друг език ние не изменяме същността си, можем да я прикрием, но не и да я променим. В богослужението е същото. Ако използваме книжовния български език, вместо църковнославянския, ние отново ще се различаваме от уличния говорим език, но самото богослужение ще бъде много по-разбираемо и достъпно за нас, отколкото, когато употребяваме друг специален, но непознат език. Следователно употребата на църковнославянски език не е единствената форма, чрез която да се представи възвишената същност на богослужебното последование.

Съществуват и много други постановки на тази дискусия, които не са в полза на църковнославянския език. Тогава възниква въпросът: Защо в нашето съвремие той продължава да бъде преимуществено застъпен в богослужението? Разглеждайки историческата хронология на събитията през XX в. ние можем да видим един силен стремеж към налагане на книжовния български език в богослужението особено в началото на века. Постепенно през 1908 и 1910 г. излизат Служебник и Требник с паралелни текстове на съвременен български език. През 1925 г. от печат излиза синодалния превод на Библията, който въпреки своите недостатъци и неточности (описани в студия на проф. И. Марковски от 1927 г.), е явление за православната библеистика. Последва издаването на новобългарски език на всички богослужебни книги, в които са включени цели пасажи от Библията – Изборно Евангелие, Апостол, Паримийник, Требник, Часослов и т. н.

Тази тенденция продължава до средата на XX в. Репресиите, които оказва тоталитарната власт над Църквата, оказват силно влияние върху нейния литургичен живот. Комунистическата партия използва успешно църковнославянския език, за да представи богослужението като „отмиращ култ”, да отдалечи хората от неговата същност, а Църквата да изобрази като „паметник на културата”. Това най-ясно проличава от възбраната Св. Синод да отпечата подготвения от библейската комисия, председателствана от Варненския и Преславски митрополит Йосиф, нов синодален превод на Библията, както и да го интегрира в богослужението. Фототипното преиздаване на богослужебните книги във вида им от преди правописната реформа от 1945 г., също е факт, доказващ нежеланието на властта да се осъвременява богослужебния култ дори в най-дребните му детайли. Голяма част от богослужебните книги и до днес остават непреведени и са в богослужебна употреба единствено в църковнославянския им вариант.

Въпросът за положението на богослужебния език след демократичните промени е дискусионна тема. Все още не са изяснени факторите, които влияят върху богослужебната реформа. Дали финансовата нестабилност, разколът или липсата на съзнание за насъщните нужди на Църквата е определяща причина, все още не може да се каже със сигурност. Зависимостта на висшия клир от структурите на Държавна сигурност не може да не оказва влияние, предвид политиката на атеистичната власт към Църквата. Доколко обаче това влияе на съвременното положение, е въпрос, чийто отговор е в сферата на хипотезите и ще мине много време, докато бъде разкрит напълно.

Дискусията по въпроса за съвременното състояние и възможните перспективи пред богослужебния език в Българската православна църква все още не се е състояла. Тези мои разсъждения и гледни точки по темата имат за цел да представят някои постановки на проблема, макар и да не го изчерпват напълно. Силно се надявам в скоро време да започне истинската дискусия по въпроса, в която да вземат активно участие представители на клира, богослови, филолози и разбира се миряните, които на най-ощетени от неразбираемите текстове на богослужебните последования. Едва след провеждането на широка дискусия ще бъдат разкрити всички аспекти на проблема, както и механизмите за неговото разрешаване. Това ще бъде дълъг процес, в който ще трябва да се вложат много ресурси. Това е единственият начин, по който можем да преодолеем шизофренната ситуация, в която за личните си нужди да се молим на български език, а в храма да използваме църковнославянски.

******************************

Подвиг и пост

Аутор: Протопрезвитер Михаил Кардамакис,

Пост, бдење, молитва, милосрђе и свако друго добро дело, које бива Христа ради, представља начин за задобијање Духа Светог (који је истински циљ хришћанског живота)… Само добро дело које бива Христа ради, доноси полод Духа Светог. Ниједно дело које се не чини ради Христа, чак и да је добро, неће имати награду у животу будућег века, јер ни у садашњем животу не доноси благослов Божији. (Григорије Ниски)Пост је један од класичних облика подвига и главни израз телесног подвига. Његов јединствени значај налази се у томе да хришћане подсећа на њихово пало стање у којем ће се налазити до дана Другог доласка Христовог, иако се истовремено на њима већ показује потпуна увереност спасења (Ј. Мајендорф).

Пост је средство, а не циљ по себи. Пост је сам по себи похвалан, али не пред Богом, будући да је средство које помаже онима који хоће да буду целомудрени. Побожни не треба високо да мисле о себи због њега, него да са вером у Бога прихватају остварење циља (Диадох Фотијски).Пост је свети пут Божији, пут ка Богу. Управо, циљ поста, као и сваког телесног уздржања, није самовлашће – власт ума над материјом, зауздавање и потчињавање бунтовне природе, него практично порицање могућности да тело и његове жеље буду циљ за себе. Пост је директна веза тела са Богом, учешће у саборном послушању човека вољи Божијој, лични принос његових настојања да своју природу непосредно потчини Богу (Х. Јанарас).

ОСНОВ СВИХ ДОБАРА

Као аскетски принос целог човека Богу или као покушај у делу саборне светости човека, пост, уствари, у својој онтолошкој размери, јесте основ свих добара, одбрана сваке врлине и начела духовне борбе, и венац уздржања, лепота девствености и светости, блистање целомудрености и почетак пута хришћанског живота, мајка молитве и извор мудрости, учитељ тиховања, претходник сваком добром делу Пост који бива са расуђивањем јесте чудесно саздање сваког добра. Онај који је равнодушан према посту, тром је, лењ и немоћан и за све друге подвиге… и победу препушта сатани, који га увек побеђује зато што је голорук и без оружја улази у борбу… Онај пак, ко се непрекидно подвизава у посту задобија постојан разум, спреман за одговор и сподобан за одстрањивање свих неприличних страсти (Исак Сирин).

Пост је израз нашег стварног смирења, одсуства уверености у саме себе и сопствене врлине, и истовремено, сведочанство наше истинске слободе да се отворимо пре свега за разумевање сопствених немоћи и осећање греховности пред благодаћу која нам је дата и пред дуготрајним трпљењем Божијим. Тако пост задобија духовне размере и његови плодови јесу духовна постигнућа (Мт 4, 4). Он је супротност стомакоугађању и пијанству, који се ослањају на самозадовољство и апсолутизам природе и на њено отуђење кроз чулно уживање и телесно мудровање. Верници пост, између осталог, схватају и као сасецање рђавих мисли, стражарење ума, спас од огрубелости, двери умилења, смирено уздисање, ведру скрушеност, одмарање од многоглагољивости, повод за безмолвије, чувара послушности, виновника бестрашћа, отпуштање грехова, врата и блаженство Раја (Ι. Κλιμαχος). Бог не тражи уздржање од хране, и пост није само због уздржања од хране, него да се одвојимо од земаљских ствари, како бисмо сво слободно време духовним стварима подредили (Ј. Златоусти).

Пост јесте захтев духовног подвига и произилази из његовог искуства. Он доноси ослобођење од зла и индивидуалног сиромаштва, а истовремено и доброчинство и пожртвованост у љубави: Истински пост је ослобођење од зла, разрешење од свих неправедних веза. Одагнај жалост ближњег, опрости му дугове. Не постите док се налазите у расправама међу собом: меса не једеш, али једеш брата свог; вина не пијеш, али увреде изговараш; увече чекаш да се причестиш, а дан проводиш по судовима. Какву корист имаш да постиш телесно, а душу своју испуњаваш мноштвом зала (Василије Велики).

Реч је о нетелесном посту (Григорије Ниски) који има општи карактер и постаје средство доброчинства и човекољубља. Бесплодан је пост који нема (за циљ) заједницу са другима (Еусебије Александријски). Данас пост треба да постане одбацивање изобиља и расипништва потрошачких добара и да буде пут праведности који још увек није достигнут. Истинска праведност није у томе да се постигне нека техничка и друштвена равнотежа у људском поретку него да признамо неповредива права свих људи без разлике, да учествујемо у њиховим потребама и да заједно с њима делимо не само наше ствари, него и наше биће. Тада је пост добро дело и распростирање љубави.

ПУНОТА БОГОЧОВЕЧАНСКОГ ЖИВОТА

Кроз слободни подвиг враћамо се пуноти богочовечанског живота и благодати, у богоначални живот и благодатни живот, у пуноту Божије љубави и милосрђа, враћамо се евангелском позиву и делању, што са наше стране захтева самосазнање и познање, слободу и одговорност. Реч је о упорном, дугом процесу који је без краја, у коме човек постаје заједничар благодати и истине, са којим преображава и заиста чини слободним своје биће. Подвиг управо одређује меру и величину учешћа човека у новом животу Христовом, у животу Тела Цркве где се Духом Светим остварује и савршава тајна и тајне Христове. Подвиг је мајка светости. Из њега се рађа први предокушај осеђања тајни Христових(Исак Сирин).

Саборност подвига искључује његово поистовећење са морализмом или врлинама аутономне етике. Подвиг, као што се види у искуству Цркве, не представља систем врлина или етичку философију, нити се ослања на етичке обрасце, то јест на објективно установљене врлине, које могу бити само природна преимућства. Он се ослања на опитност људске слободе која настоји да се врати Богу насупрот побуњеничком реаговању природе човекове (Х. Јанарас). Подвиг је апсолутна промена човековог бића благодаћу и обожење целокупног човека љубављу Божијом. То је процес враћања у јединство и целосност људске личности, у потврду и пуноту људске слободе, у тајну и духовни закон саборне љубави. Све ово се заиста не остварује насиљем етичких начела или категоричких наређења. Они у својој трансформацији формирају крут и неодређен систем етике који лако води у лицемерје и равнодушност, у ропство хладној обавези и у сиромаштво индивидуалног морализма.

Протопрезвитер Михаил Кардамакис

Превео са грчког Здравко Пено

Извор: Каленић,1/2008 – Издање Шумадијске епархије

***************************************

И о томе да корист од поста не треба да са ревношћу чувамо и прихватимо само у првој недељи поста, него је неопходно да ревносни покажу једнако и исто старање током свих недеља поста.

Браћо и оци, ово што ћу вам сада рећи требало је да вашој љубави кажем претходне недеље. Али пошто сам знао да читаво хришћанско племе, односно и монаси и мирјани и сваки од нас верних, у светој и првој седмици поста ревносно и спремно дочекује добро поста и да свако на свој врат својевољно поставља његов јарам, те да нема никога, ни међу онима који су сасвим дигли руке од свога спасења и живе без страха Божијег и пренебрегавајући Бога, а да током те недеље одбацује закон поста и не уздржава се и сам са осталима, колико је у његовој моћи, данас ћу вам рећи нешто мало и кратко о томе, јер сада је прилика.
Будући да, како је речено, сви марљиво проводе претходну прву седмицу поста, када она прође и дође субота, када и Божија Црква по предању слави празник светога великомученика Теодора или, боље рећи, чудесно спасење које се од Бога догодило кроз њега највернијем Његовом народу,и док у недељу сви чинимо спомен на православну веру и појемо свом сведобром Богу благодарне химне, а лукави који увек завиди добром улази кришом у сваког од верних и, невидљиво га спутавши немаром и лењошћу,наговара га да са презиром одбаци од себе спасоносни јарам поста и да се врати пређашњој навици, због тога данас подсећам и молим вашу љубав,а уједно и ваше очинство, да нипошто не послуша непријатеља, нити да подлегне злој навици незаситог стомакоугађања, нити да се врати пређашњем и старом испуњавању лукавих жеља, него да покажемо поштовање и према овој другој недељи поста као и првој, а затим и свим осталим.
Да, оци и браћо моја, тако поступајући учинимо себи добро и немојмо допустити да сада изгубимо оно што смо тада сабрали, него радије поревнујмо да свему томе додамо још добра и да га увећамо, а исто тако немојмо пожелети ни да оно што смо претходно добро изградили сада зло расточимо. Нека се свако од вас сети користи од поста и дара Божијег у ком је уживао ових дана, и нека убудуће постане спремнији. Јер лекар наших душа уме да код некога спута распаљивања и покрете плоти, другоме кроти гнев, трећем одгони сан, четвртом изазива усрдност, петом чисти ум и чини ra слободним од лукавих помисли, шестом кроти неукротиви језик и страхом Божијим управља њиме као некаквом уздом, уопште му не допуштајући да изговара празне и рђаве речи, а површног невидљиво штити и зауставља му очи, не допуштајући им да радознало блуде на све стране, него свакога наводи да гледа себе самога и учи га да се сећа сопствених грехова и недостатака. Пост постепено распршује умни мрак и истањује и одгони покров који лежи на души греха, као сунце маглу. Пост чини да у себи умно видимо духовно небо у ком не свиће, него свагда сија незалазно сунце, Христос Бог наш. Пост удружен са бдењем улази у срце и умекшава његову тврдоћу, па чини да из бившега пијанца потеку извори скрушености. Молим вас, браћо, да се свако од нас потруди да се то и нама догоди, јер тада ћемо лако, уз Божију помоћ, прећи читаво море страсти и, прошавши кроз таласе искушења онога ко нас горко тиранише, пристати у луку бестрашћа.
А то се, браћо моја, не може догодити за један дан, нити за једну седмицу, него је потребно много и времена и труда и напора, сразмерно свачијој спремности и произвољењу, а уз то и по мери вере и презира према видљивим и мисленим стварима, и не само то, него се то, даром Божијим и благодаћу, брже или спорије достиже сразмерно усрдности у непрекидном покајању и непрестаном делању у скривеној клети душе, а без поста нико никада ни од тога, нити од других врлина, ништа није успео да достигне. Јер пост је почетак и основ сваког духовног делања. Дакле, све што саградиш на том темељу не може да падне и сруши се, јер је изграђено на чврстој стени. А ако уклониш тај темељ и уместо њега поставиш ситост стомака и неумесне жеље, све то као песак понесу лукаве помисли и река страсти, па се руши читава грађевина врлина. Дакле, да се то не би и нама догодило, станимо радосно на чврсти темељ поста, станимо, браћо моја, добро, станимо добровољно. Јер онај ко се мимо воље присиљава да се успне на стену поста, свакако ће пасти отуда, повучен жељом према тајноједењу, а, једући, он неосетно постаје и храна лукавога. Јер то је божански закон, и оне који се усуђују да га крше, ђаво попут крвника преузима и кажњава, премда не и одмах, нити истога часа, пошто је Бог дуготрпељив према нама и очекује наше покајање, али ми у сваком случају нећемо избећи из његових руку било овде, било у будућем животу, ако непокајано истрајавамо у греху, него ћемо, тако поступајући, са њим и од њега примити осуду и праведним судом Божијим бићемо заједно са њим осуђени на бесмртну казну. Ако и умакнемо пажњи својих настојатеља, ми се не можемо сакрити од Владике и Бога свих настојатеља.
Чувајмо се онда, браћо, не само тајноједења, него и насићивања јелима предложеним на трпези. Да, молим вас и не престајем да молим,сетите се протекле свете седмице. Сетите се, како рекох, користи од поста и бдења, молитве и псалмопојања, али и жалостивости, побожности и ћутљивости. Манастир ми је тада изгледао као да у њему обитавају нељуди, него сами ангели, јер нисам чуо ниједну живу реч осим славословљакоје смо узносили Богу, што и ангели чине. А верујем да су, као што сте ви обављали ангеоско дело, исто тако и ангели невидљиво са вама обитавали и појали. Зато немојте пожелети да се многословљем и празнословљем одвојите од општења са њима и немојте их неумесним речима или неумереном виком навести да побегну од вас, а демонима допустити да вам се приближе, као раније, него нека свако пази на себе самога и нека брижљиво обавља своје рукодеље и послушање, као онај ко служи Богу а не људима. Јер записано је:Проклет је свако ко чини дела Господња немарно(Јер. 31,10)
Немојте, браћо, престајати да једни друге подстичете на слушање онога што се чита на божанским сабрањима. Јер као што за чулном трпезом подстичемо ближње и нудимо им да једу, а оне које волимо више од других чак и салећемо да једу, тако смо, и за овом трпезом са душевном храном, дужни да пазимо на ближњег и да га подстичемо, како не бисмо били осуђени као они који не воле једни друге и да не изгубимо име ученика Христових. Јер каже:По томе ће познати сви да сте Моји ученици, ако љубите једнидруге(Јн. 13,34-35). И ко за чулном трпезом не сили свога пријатеља да једе често му много користи, а ко то чини за духовном трпезом, а притом мислим на слушање божанских речи, онима који се нађу у његовој близини наноси немалу штету. Јер насићивање телесним јелима неретко науди и нашкоди и души и телу, док оно што овде светитељи говоре и ум просветљује, и душу освећује, а кроз њу свакако и самом телу предаје освећење, чинећи га здравијим и крепкијим.
Зато нека свако пази на читање. Јер речи светитеља речи су Божије, а не људске. Нека их метне у срце своје и добро их чува, јер су речи Божије речи живота и ко их у себи има и чува имаће живот вечни. Наиме,када бисте сели за раскошну трпезу нико од вас никада не би показао немар, нити би задремао и не само да би узео колико му треба, него би се постарао да узме хране и за сутрашњи дан или да је разда пријатељима или сиротињи. А тамо где ce нуде речи живота, које оне што се њима хране чине бесмртним, реци ми зар је икоме могуће да спава и да буде немаран или да дрема и хрче, као живи мртвац? О, пропасти! О, неосетљивости и лењости! Ко седи за трпезом, а неће да узме од онога што се пред њим налази, јасно је да нема природно здравље. Тако и онај ко слуша божанско читање, а не ужива душом са неизрецивим задовољством у невештаственим и божанским речима, не испуњавајући мислено њиховом сладошћу сва чула, слаб је вером и није ни окусио духовне дарове, јер умире од глади и жеђи, премда је окружен благом. Јер као што мртвац не осећа када га омивају водом, тако ни он не осећа када га залију струје живе и божанске речи.
Дакле, сви ви који у себи имате реч живота, који сте похитали да се нахраните овим хлебом, који нисте постали мртви него од мртвих живи, окусивши истински живот и стекавши самилост према ближњима, примивши је од самилосног Бога, не престајте да подстичете и молите и саветујете ближњега, ако је могуће, и све, него се постарајте да их као сопствене удове, а тачније као удове Христове и синове Божије, карате, кажњавате и разобличавате, не да бисте их ражалостили, него да бисте их ослободили од отачког гнева и негодовања, и не да бисте им наудили, него да бисте им донели велику корист, наводећи их да испуњавају вољу свога Бога и оца. Ако тако чините и ако свако од вас на тај начин свога брата подстиче на љубав и добра дела, убрзо ћемо сви ми узићи на висину врлина и показати се као они који испуњавају заповести Божије, те ћемо сви заједно достићи Царство Небеско у самом Христу Богу нашем, Којем приличи свака слава у векове векова. Амин.

Преузето из књиге Свети Симеон Нови Богослов – Сабране беседе, Београд, 2005.

********************************

Православна духовност – Михаил Кардамакис

Православно подвижништво

Православна духовност се поистовећује са православним подвигом и свој израз налази у њему. Изворни унутарњи живот није неко пасивно психолошко стање, него духовно напредовање и борба за стицање свих богочовечанских врлина. Подвиг представља искуствени садржај православне духовности, држећи је у стању трезвоумља и ишчекивања, покрећући је ка непрестаном узрастању и напретку. Православна духовност јесте акскетско искуство Цркве.

Православна духовност је подвижничка тј. не повезује се са фатализмом или магијом, већ са непрекидним болним и богатим искуством и сталним напретком. Међутим, сваки подвижнички напор остаје непотпун без Божанске помоћи Духа Светог Који је савршенство и пунота човековог постојања и живота и могућност оставрења сврхе и циља самог подвига тј. заједнице са Богом и обожења. Цијело Хришћанство, као православна догма и наравственост јесте пут борбе, непрекидно подвижништво. Етиком не зовемо приказивање крутих и објективних етичких начела и правила, сагласно којима човјек треба да дјела, него чување заповјести Божијих и подвизавање у христовим врлинама. Хришћански подвиг се не схвата као затворени и аутономни систем умножавања људских могућности, него као покушај преображаја и узрастања цијелог човјека по мјери дарова које Бог Духом Светим дарује људима. Подвиг је безусловна промјена људског бића путем благодати и обожења цјелокупног човјека љубављу Божијом. Ради се о току враћања у јединство и цјелосност људске личности, у потврду пуноте људске слободе, у тајну и духовни закон саборне љубави. Подвиг је најдубљи лични догађај, што се посебно види у борби са демонским силама и у борби за испуњење заповијести Божијих.

Подвиг као лични има црквени карактер. Мјера и критеријум подвига нису индивидуално расположење и одлука човјека, него воља Божија и благодат, које показује саборна истина и духовно искуство Цркве. Вјерник се подвизава као члан Цркве и дјела као саборни човјек, као човјек чија се индивидуална свијест саобразила саборној свијести Цркве. Подвиг не може бити ништа друго него црквена врлина и црквено дјеловање, став и правило Цркве. Подвиг је, међутим, лично учешће у благодати Цркве, могућност судјеловања у њеној саборној пракси или дјелатна заједница у животу цијеле Цркве.

Динамички карактер подвига

Живот у најдубљем свом значењу, јесте подвиг, а подвиг, у свом динамичном изразу јесте живот. Уколико одвојимо живот од подвига, свешћемо га на чисто биолошку, инстиктивну и статичку појаву. Уколико, пак, одвојимо подвиг од живота, спустићемо га до нивоа у коме ће представљати наметнуто или тиранско правило живота, спољашњи или мртви образац. У данашњим људским, историјским и козмичким условима подвиг може да промијени облике, али не и да изгуби постојани и јединствени циљ – заједницу и јединство са Богом, што сачињава човјеково крајње назначење. Посебно у нашем времену апотеозе среће и одрицања слободе, насиља и порицања љубави, хришћански подвиг поново пружа смисао људској слободи и љубави. Живот није добро у коме уживамо, него дар коме служимо, што заиста превиђају “становници градских и потрошачких средина.

Спасење човјека од „културе” може да дође од подвижништва, од царског стања човјека наспрам културе, или његовом владавином својим постигнућима.

в. Подвиг и савршенство

Савршенство које се са људске стране разумије као стално кретање и ток без краја,као “трајно „продужавање” и „ширење“, осгварује се само у Богу и јесте есхатолошки дар Духа Светог. Подвиг је израз слободне одлуке човјека да слиједи пут савршенства, пуноту есхатона. Подвиг се не поистовјећује са савршенством. Динамички карактер хришћанског усавршавања се не налази у техничкој страни подвига, која je односна и сродна са несавршенством и слабошћу пале људске природе. Усавршавање се налази превасходно и нарочито у усавршавајућем и обожујућем дејству Духа Светога, који потпомаже дјелима_и средствима подвига. Сврха подвига није људски успјех, него повратак_у природни, органски однос и везу са Богом.

г. Подвиг и љубав

Подвиг у Цркви не тежи казни и мучењу, не доводи до одбацивања и укидања људске природе, него стреми ка њеном исцјељењу, очишћењу, разрјешењу и ослобођењу од “сваке ствари која стоји као препрека истинитом животу, тј. од гријеха истрасти. ” Подвижништво je усмјерење живота које захтијева непрестано одрицање и трајно превазилажење себе, јеванђелски пут преображења и васпостављања људске природе и њених природних стремљења. Подвиг je пут који води до уподобљења Христу, до задобијања светих врлина и усвојења великих_дарова Божјих, све док човјек не постане” непропадљиви сасуд духовних дарова и док се не испуни Духом Светим. Подвиг и трудови јесу подвиг и трудови Христових врлина. Подвиг се врједнује, врхуни и усавршава у љубави према Богу. Он представља жеђ слободе која истинује у љубави. Сврха подвига јесте славословље Божје , незрециви брак са Љубљеним. Јединство са Богом jecтe плод силе љубави коју и je сам Бог ставио у срце човјеку, јаке и незадрживе жеље коју je сам Бог усадио у његову душу. Свети оци су сагласни да истинити подвиг не отуђује и не води у усамљеност, стога што његово дјело није само да помири и да уједини човјека са Тројичним Богом, него да помири и уједини људе међусобно. Сваки подвиг и борба који не доводе до љубави и смиреноумља , јесу сујетни, а крај њихов je некористан. Сваки подвиг, наиме, који нема љубави постаје стран Богу. Сви подвизи јесу припрема за љубав по Богу, која je покретач и исход истинитог подвига, као што je представљено у животима светих – великих пустињака и отшелника. Свети Василије Велики недвосмислено учи да држање правила и наредби и чување заповјести_Божјих, као и дејствовање__великих дарова преставља_дјело безакоња уколико нема љубави.

Д. Тјелесни подвиг

Стварање и спасење се односе на људску природу, на тајну цијелог и саборног човјека,
на његову цјелосност и онтолошку стварност, побијајући сваку двоначелну
антропологију, која супротставља душу тијелу, или потцијењује тијело у односу на
душу. Нови Завјет не угњетава тијело и не бори се против њега, будући да je на славу и благодарност Богу, већ против плоти и плотског мишљења, које je пад тијела и које je непријатељство Богу. Православни подвиг се не повезује са платонистичким или манихејским презирањем тијела. Он од6ацује „спиритуализам“ који тијело види као препреку, као нешто што нема везе са духовним животом, као нешто страно и спољашње истинској природи човјековој. Став: „Треба да убијем тијело, да ме само не би убило”, није библијски ни отачки, него платонистички и манихејски. Ниједна ствар коју je Бог створио није и која се користи
по Богу није зла. Зло није творевин а и нема мјеста у Божјем свијету. Подвиг има непосредни однос са човјековим тијелом. Тијело, наиме. учествује у подвигу духа како би земља тијела постала чедна. Тјелесни подвиг не тражи бол и невољу, него отпорност и уздржање, отпор у неприликама и пажњу срца у ономе што је суштинско. Циљ тјелесног подвига je да се умири побуна тијела, да се подигне из стања пада и “отуђености, те да постане сарадник у благодатном преображају и обожењу. Подвиг треба тијелу да помогне да одговори на божанствени призив, да се јави као обиталиште славе Божје и као храм у човјеку гдје обитава Дух Свети. Могли бисмо на крају да поновимо да се тјелесни подвиг не_окреће против тијела, негопротив тјелесног размишљања и његових противприродних покрета, непотребнкх
захтјева бесловесних жеља, безличних ужив ања, једном ријечју – против страсти.

Ђ. Подвиг и пост

Пост je један од класичних облика подвига и главни израз тјелесног подвига.
Пост је израз нашегстварног смирења, одсуства увјерености у саме себе и сопствене
врлине и истовремено, свједочанство наше истинске слободе да се отворимо прије
свега за разумијевање сопствених немоћи и осјећање грјеховност пред благодаћу која
нам је дата и пред дуготрпљењем Божјим. Стога пост задобија духбвне размјере и
његови плодови јесу духовна постигнућа. Он je супротност стомакоугађању и
пијанству, који се ослањају на_самозадовољство и апсолутизам природе и на њено
отуђење у чулном уживању и тјелесном мудровању. ^:Истински пост јесте ослобођење од зла, разрјешење од свих неправедних веза. „Какву корист имаш да постиш тјелесно, а душу своју испуњујеш мноштвом зала”. Данас би пост могао да буде одбацивање изобиља и расипништва потрошачких добара и да постане пут праведности, која још увијек није достигнута.

ПОДВИГ И ПОКАЈАЊЕ (ПРЕУМЉЕЊЕ)

а. Покајање као непрекидни подвиг

Подвиг je искуство покајања, а покајање се изражава у подвигу и са подвигом. У међусобном прожимању покајања и подвига, _правило покајања јесте да задобијемо осјећање грјешности и да схватимо своју немоћ, што нас припрема и води ка тражењу благодати Божје и Његовог одговора. Уколико je гријех трајна пријетња ропства и отуђења човјекове природе, покајање je једина благодат и могућност ослобођења и искупљења од гријеха, васпостављања човјекове природе за Бога и живот у његовој благодати. Покајање није само једна врлина, прелазни тренутак, привремени степен, дјелимична или пролазна појава коja може да се ограничи или заврши, него_подвиг који се остварује као стање живота, постојано и трајно, природно и свакодневно дјелање душе. Покајање je начин благодатног живота. Покајање није сображавање закону, него потресни сусрет са Христом, преображај љубави унутар огња Духа. Хришћанство се одвија у распону између живота покајаног и непокајаног разбојника.Покајање je непрекидни_повратак Богу, непрекидно тражење и откривање Љубљеног, трајна жеља и јака чежња._Покајање je веће од сваке врлине и његовом дјелу нема краја. Оно одговара свима и увијек и грешнима и праведнима, свима који стреме ка спасењу. Не постоји граница савршенства, стога што је оно уистину без краја.

б. Благодат после крштења

Покајање je прва заповјест коју je Бог дао човјеку после пада. Гријех није ни почетак нити крај човјека и његовог живота. Почетак и крај јесте Бог и наше успокојење у Њему. Покајање je безмерна могућност и бескрајна благодат која свједочи о самопознању и самосвијести, повратку у изворни и прави живот, препуштању Божјој милости и човјекољубљу, превазилажењу гријеха и безнађа које искушавамо када се затварамо у себе или када се уздамо у људске способности, Горе од гријеха јесте безнађе. Велико искушење погибије човјекове јесте безнађе, одсуство повјерења у Бога_и Његову самилост. Покајање као и крштење заузима мјесто првине новог живота, новог стварања у Христу. Покајање оживотворује умртвљеног гријесима. Оно je обиљежје препорода, побједе Васкрсења већ овдје очима видљиво. Kpштењe и покајање таинствено остварују онтолошку промјену човјека путем његовог учешћа у смрти и Васкрсењу Христовом. После благодата светот крштења људима је дата благодат покајања тј. обнове крштења, другог крштења, крштења покајања. Узрок пакла_човјековог неће бити гријех, него одбијање_понуђене Божје љубави у Христу, Божјег милосрђа и човекољубља ко]е усвајамо једино покајањем тј. преокретом. Подвижничко искуство благодат покајних суза сврстава у облик крштења. Крштење добијено у дјечјем узрасту ми смо упрљали, а сузама га поново чистимо. Благодатне сузе које употпуњују покајањае јесу свједочанство дасмо достигли бестрасност јесу почетак вјечног живота. Уколико се не очистимо крштењем суза и уколико не плачемо због грјехова наших, значи да нисмо били послушни заповјести покајања, позиву на дјелање које усредсређује нашу пажњу на измјену на боље и чува нас од сваке упечатљиве бриге, запостављајући став да не постоји ни једно зло које се не разрјешује сузама покајања.

Покајање и смирење

Покајање и смирење се међусобно прожимају. Покајање јесте један вид смирења. Смирење за сваку врлину јесте оно што je со за сваку храну. Без смирења сва наша дјела су сујетн као и све врлине и све дјелатности наше. Без смирења човјеково дјело не може да се усаврши. Читава наша борба и подвиг бивају стога да човјек задобије смирење, да се ослободи од мучитељног ja и исцијели од самољубивог идолопоклонства, да се ослободи од кривице самољубља које је мајка свих страсти, да прими благодат Духа Светога_, па се ослободи и врати Богу . Подвижничко смирење поистовјећује са савршенством. Савршенство јесте дубина смирења. Познање самих себе ми остварујемо дубоким осјећањем грјешности и увиђањем немоћи људске природе. Човјек који је_успио да сазна мјеру своје немоћи постигао је савршенство смирења. Смирење. По својо природи није ништа друго него истинито познање и стварно осјећање самог_себе. Смиреноумље се састоји у побједи умишљености и високоумља, неразборитости и дрскости, стога што су многи који су узвисивали себе постали унижени. Смиреноумље се састоји у човјековом сматрању себе последњим и грешнијим од свих. Смирен и смиреноуман јесте онај ко je побиједио свако искушење само довољности и изобиља, сваку идеју самооправдања и самохвале, ко заборавља добра дијела и молитве и све муке своје, ко дјела и ко се не cjeћa свега урађеног како се не би поносио знајући врло добро да због своје несређености и муке, не може никад ништа савршено и чисто, беспрекорно_и богоугодно (што je иначе дужан) Богу да принесе.

Данас кад нас умара усамљеност, само нам дубоко смирење долази у помоћ, препознајући дубоку немоћ човјека оно му омогућује да стави пред Крст цјелокупно своје биће и да Христос изненада умјесто нас подигне угњетавајуће бреме.

г. Покајање и исповијест

Покајање и исповијест представљају два ступња једне исте тајне. Од покајања се тражи да се изрази у исповјести, у изношењу и испољавању кривице и злат и да се запечати са опроштајем и остављањем грјехова. Остављање грјехова, које заокружује покајање,није могуће без исповиједања. Исповједање се, наиме, назива и набрајањем Божјих доброчинстава у духу захвалности од стране оних коме су добра дјела учињена и признања зала учињено од оних који су их починили.Онај ко се исповједа јесте човјек који има самосазнање и смирење, који je престао даводи монолог са сагрешењем и са својом кривицом. Јединствени значај исповјести налази се у духовном ослобођењу и испјељењу, у помоћи човјеку да превазиђе своју недостојност и да се благодаћу Христовом исцијели Увјерење у таинствено опроштење грјехова захтјева присуство једног свједока, исповједника или духовника. Он својим присуством и улогом у вришењу тајне пројављује невидљиво присуство самог Бога и Његовог човекољубља, свједочи о дијалогу грјешног човјека са милостивим Богом, о проштају грјехова и покајниковом повратку у заједницу Цркве, у којој треба да стекне покајање. Тајна покајања или исповијести јесте тајна Божије благости и човјекољубља. Средишњи догађај православне наравствености није правичност, него љубав Божја,

СВЈЕДОЧЕЊЕ МОНАШТВА

а. Смисао монашког подвига

Монаштво није безбрачност ради неке друштвене дјелатности, него подвиг у најизворнијем и најпотпунијем његовом изразу. Оно не представља покрет мимо Цркве или изнад Цркве, већ тијело од њеног тијела и њену похвалу. Монах je узор сваком хришћанину. Монах je онај ко се држи само Божјих заповјести и ријечи у свако вријеме, на свком мјесту и у сваком послу. Бити монах значи значи непрестано приморавати природу и неуморно бдјети над својим чулима. Монашка пракса открива подвиг и саопштава истину да je призив у савршенство свецјело одбацивање себе, цјеловито завјештање и приношење бића и иметка, слободна одлука да, горећи жељом за тражењем Царства Божјег, голоруки слиједимо голоруког Христа. У црквеном предању монашки подвиг јесте „осма” тајна Цркве, која вјечни живот показује присутним и дејствујућим у овом свијету, која oвдје и сада покаује стварност живота. Монаштво, отшелничко и киновијско јесте свједочење у Христу и кроз Христа и свакодневно мучеништво савјести. Монах се сараспнње и сапогреба и саваскрсава са Христом. Споља гледано, стање отшелништва и монаштва јесте одречно, док се у суштини ради о превасходно потврдном напору, чији je утицај на поновно успостављање и поредак друштвених вриједности потресан. Стварни подвиг Цркве оваплоћен у монаштву , превазилази свако одрицање и очајање, границе световњачке стварности и наде, постајући ишчекивање и прирема за долазак Господњи, очекивање преображења свијета у Царство Божје, што се одвија овдје и сада, као предукус радости, љубави, преображаја и васкрсења.

б. Послушност, сиромаштво, девственост (здравоумље)

Послушност, сиромаштво и девственост јесу три монашка завјета или врлине које представљајуј срж монаштва и чине потпуним динамички смисао монашког подвига. У њима се кристалише и возглављује монашко искуство. Монаштво показује саборну духовну појаву и правило живота. Оно je учитељ одрицања и превазилажења, без чега не можемо да постигнемо смисао и своје назначење. Послушност није одбацивање личне слободе, будући да се не поистовјећује са сервилношћу или понижавањем, који лишавају човјека слободе и потцјењују га. Напротив, послушност je потврда и мјера истинске слободе, могућност да монах или вјерник постигне висок степен слободе, скоји се поистовјећује са чистотом разума. Послушност je повратак природној и цјеловитој преданости Богу, тражење воље Божје и савршено послушање Њему, чиме постајемо слободни и цјелосни. Послушност је противотров прародитељском грјеху, одбијање властитог мудровања и воље. које ослобађа личност од индивидуалних свеза и поново чини могућом заједницу са личним Богом. Сиромаштво нам дарује слободу не_да бисмо могли да чннимо све што хоћемо, него да бисмо завољели Бога свим cpцем, ближње као себе саме, да бисмо истиновали у љубави и са љубављу. Сиромаштво je подвиг на путу задобијања чисте молитве и уподобљења Богу. Оно je неугасива жеђ да постанемо слични Христу, који „нема гдје главе склонити”. Са одбацивањем новца и добара, посједа и ствари, душа монаха постаје безбрижна и стиче могућност да се окрене себи, те да се, уистину слободна, врати Богу. Сиромаштво je, дакле, прихватање потпуне немаштине. Оно je отвореност за планове Божје, пророчко предосјећање које не жели ништа да зна, нити хоће да слиједи било кога усвијету осим Слова, те које не жели ни једно власништво осим надахнућа Духа Светог. Монах у подвигу нема за циљ да себе остави да умре, него да сведе вештаствене захтјеве на најмању мјеру, тј. само да преживи. Незаситост стицања не оставља слободно вријеме за самопознање и испитивање савјести, за молитву и зрење Бога.

Девственост јесте живот „по образу” Исуса, завјет којим се присаједињујемо Христу у коме, се врхуни наш живот и који нас чини цјелосним.

Није могуће задобити савршену врлину чедности, уколико претходно нисмо задобили
истинско смиреноумље у срцу. Дужни смо не само да се уздржавамо тијелом, већ и да
срце скрушавамо честим покајањем, које је праћено уздасима, како би нам пошло за руком да пећ свог тијела угасимо росом Светог Духа.

Подвиг девствености ослобађа_ од тјелесног утицаја, поновно успоставља личну цјелосност и доживљава се као непрекидно пребивање v љубави Божјој. Он свој врхунац има у девствености срца – у љубави.

“Слично се може говорити и о брачној чистоти, која није супростављена монашкој чедности. Брачна љубав je позвана да побједи стару плот и да у њој открије нову у којој јединство два бића (мужа и жене) нема за циљ губитак девствености, него њено остварење, тј. њену цјелосност. Брачна љубав превазилази подјеле и супротстављеност мушког и женског.

Црква осуђује оне који се одлучују на монаштво стога_што се гнушају или осјећају одвратност према браку и охоло га потцјењују.

Наведени православни став налази возглављење у личности Богородицеи била je девствена иако је била_обручена за мужа и сматрана је способном за служење, у икономији спасења. И девство се поштује и брак_се не изругује.

Монашка светост и брачначедност не представљају супротности у простору једне и нераздвојне православне духовности. Они су двије стране Тавора гдје је циљ и једне и друге јесте задобијање Духа Светога.

в. Монаштво и човјечност

Монаси су пријатељи и учитељи људи, свједоци и проповједници човјечности. Подвиг и борба монахе богате осјећањем људске трагедије и несреће и истовремено силном чежњом за слободом и остварењем цјелосности у Богу, обогаћујући их жељом за покајањем и обновом која се, као што смо истакли, изражава у снажној тежњи за благодаћу, у снажном стремљењу и жеђи за Богом и Његовим Царством. Монах није натчовјек и монашки подвиг се не тумачи као систем или техника стварања натчовјека.

Монашки подвиг свједочи да заједница човјека са Богом, његов повратак и оцјелосњење у Богу – не могу да се остваре са његовом палом и отуђеном природом. Монаштво треба да пројави дубоко човјекопознање. Његова духовност се препознаје у његовом снажном човјечном карактеру. Особеност монашког човјекољубља има извор и мјерило у схватању човјека по Богу и љубави Божјој: „Немогуће je да онај ко воли Бога и сваког човјека не воли као себе самог”. За монаха je главно везивање за Христа. Међутим. без љубави према ближњем нико не може бити пријатељ Христов.

Дјело истинског монаштва je заиста богочовјечанско дјело, које не одваја и не супротставља Бога човјеку и обрнуто, дјело које не уједињује само човјека са Богом, него изражава истину Тројичног Бога међу људима и у човјечанству. Ријеч јео дјелу које се не исцрпљује у покушају индивидуалног спасења (што би образовало искривљење јеванђелског и отачког предања), већ се изражава као бол и жеља за саборним спасењем, као молитва и ишчекивање да се спасе свијет, сва земља и сви људи.

ТРАГИЧНОСТ ДУХОВНОСТИ

а. „Узак и тијесан пут“

Разноврсне препреке и честа искушења дају подвигу и духовности динамички карактер. „Савршен je онај ко вољна искушења побјеђује уздржањем, а невољна подноси са трпљењем”. Удобан духовни живот и лако задобијање савршенства јесу појаве туђе и непознате православној духовности. Пут Божји je свакодневни крст. Стога нико није успио да се са лакоћом попне на небо. Јеванђеље не говори о етосу удобности и сигурности, него о опасностима и ризицима. Онај ко хоће да задобије небеске дарове, било да je световњак или монах, треба да поднесе многе невоље, искушења и жалости (што све има значење жестоке зиме) да би сакупио плодове Духа Светог.

Благодат и плодови убирају се у тешким и суровим околностима. Онај ко ходи путем савршенства и врлине без брига и искушења, лови сујету и таштину. Богочовјечанска сарадња, сусрет слободе и благодати остварује се у трагичним боловима и борби, у тешкоћама и опасностима, у испитивањима и искушењима. Христова искушења у пустињи понављају се у саблажњивим обећањима са циљем да се уништи хришћански образ у човјеку и да се његов живот испразни од божанствене пуноте. Најжалосније je што je данашњи човјек у лудости своје хвалисавости због безусловне слободе и независности, заборавио како да се суочи са опасностима и како да побједи искушења, те постао неспособан да се супротстави „чудима” антихриста, која га понижавају и изигравају.

б). Тајна препрека и искушења

Препреке и искушења ма које име носили не могу се поистовјетити са гријехом или губитком човјека. Треба да пристанемо на невоље, да се предамо на испитивање, да не бринемо због препрека и да се припремимо на искушења. У противном ћемо у сличним околностима вјеровати у себе саме, изгубити сјећање на Бога и пасти у гријех. Апостол Павле нам je оставио предање да не треба да се хвалимо врлинама и успјесима него немоћима и слабостима, невољама и страдањима нашим, стога што са њима и због њих постајемо обиталишта благодати Христове. Бог чини доброчинство онима који воле да су с Њим и у искушењу што je свакако парадоксално за рационалну и егоистичну етику. За духовни живот je важна борба са искушењем које ни у ком случају не треба да потцјенимо нити да их фаталистички поричемо. Њих треба суочити са вјером и смиреноумљем са молитвом и трпљењем и изнад свега са благодаћу и човјекољубљем Божјим. Истински духовни развој и узрастање, побједа и тријумф налазе се у увјерености да je Господ присутан у човјековкм невољама и борбама. Осјећање наведеног надзора човјека спасава од страха и фаталистичког самопредавања страстима и искушењима, од самопоуздања и мита самоспасења, уводећи га у бескрајне могућности вјере, у препуштања Богу који подиже мртве. Бог попушта искушења и препреке у духовном животу да би људи задобили искуство и силу да га разумију да схвате његов промисао о њима будући дасе од искушења стиче мудррст. Искуством разумјевања Божјих тајни које се посебно препознају у искушењима човјек задобија храброст и постаје неустрашив. Правило je да je искушење корисно за сваког човјека. Пут ка Богу je пут самопревазилажења и личне борбе услед чега схватамо одлучни значај препрека и искушења.Нико неискушан не може ући у Царство Небеско. Вриједно je да се сјетимо тумачења светог Кирила Јерусалимског прозбе: Не уведи нас у искушење, из молитве Господње. Она не одриче велики значлај искушења за духовни живот, већ изражава молитву Господу да не потонемо у искушењима и да се не удавимо тјелесно и духовно, да пређемо њихову бујицу не утопивши се у њој. Искушење наиме подсјећа на тешко савладиву бујицу.

в. Бол – једно ново откривење

Искуство живота и духовности као и тајна препрека и искушења откривају се у
цјелокупном битијном смислу и трагичности у болу и са болом. Цивилизован човјек на сваки начин покушава да запоставља бол и његов искупитељни значај.
Бол или патња je стварност историје која се суштински веже са животом сваког човјека, а нарочито вјерника. Уз помоћ_бола_постоји и напредује лична савјест која је знак човјекове дубине и изворности његовог живота. Без бола човјек се спушта на ниво животиње и живот постаје скотски. Бол је најдубља тајна будног постојања, таинствени пут остварења слободе, пуноте слободе у Богу. Бол или Крст јесте пут и Јеванђеље Христово који хоће да смо му пријатељи а не робови, да смо слободни. а не усрећени. Речено, наравно не значи да треба да стремимо ка болу предајући се патњама или мукама, нити треба да сматрамо да њима пружамо задовољење Богу и поткупљујемо Његову штедрост. Бол и патње не треба да схватамо као начин исправљења сопствених сагрешења и за добијање спасења. већ да не можемо бити слободни од самих себе и да не можемо себе дати Богу и људима без крста који провјерава и очишћује људску снагу преображавајући je у жељу за слободом и љубављу. Слобода и љубав јесу бол и Крст. По Светим оцима бол у наш живот улази са rpиjexoм и преступом који су управо злоупотреба и укидање слободе. У подвигу и покајању, трпљењу и смирењу, са чежњом и љубави према Богу, бол задобија мистичну дубину и сотириолошки смисао. Сваки богољубиви човјек лако подноси бол. Јер превазилазећи бол и смрт, неправду и невино страдање, ми исправљамо своју палу и страдалну природу. Закон духовног живота јесте лично учешће у болу другог, сапатња и састрадавање са ближњим. Јединствено тумачење и последњи одговор на проблем бола и на цијели паћенички удио човјека јесте дјелање Божје које бол и невољу чини простором свог дејства и присуства. Превазилазећи сваку логику и нелогичност, бол са кенозисом Божјим постаје ново и чудесно откривење: Страдајући Бог обитава у срцу страдалног човјека и човјек се искупљује у срцу страдајућег Бога. Бог са својим болом као-крсном смрћу узима наш удио, подиже наш крст, дијели наш бол и страшна страдања, прихвата муку и освећује нашу патњу.

Гријех и страсти

а. Осјећање гријеха и духовност

На вратима овога живота са јасним подвижничким смислом и значењем исписане су ријечи: Познај себе. Познати себе у православној духовности се не доживљава и не тумачи само као једноставан повратак себи, као ограничење на самодовољност, на откривање индивидуалних могућности и на затварање у свијет самозаконитости. Данас философија износи став: Други су наш пакао. Стога смо посебно дужни да посвједочимо да се наш основни подвиг састоји у самопознању и самоукорјевању будући да у стварности ми стварамо пакао за друге. Познање себе не значи увјереност у себе него увјереност него увјереност у свемоћ љубави Божије: Познање наше окајаности без познања Бога рађа безнађе. Свети Исак Сирин говори о снази очајања за самог себе као знаку истинитог самопознања. Бог своју силу показује управо у околностима кад човјек своје спасење полаже на Њега. Јер човјек никад не задобија искуство Божје силе у стањима спокоја и удобности. Најдубљи смисао самопознања јесте осјећање гријеха. Трајно сјећање на гријехе и одговорност за њих, жалост и сузе и наравно њихово искорјењивање и одбацивање доприноси усељавању смирења у нас. Они и Бога усељавају у нас враћајући нас првобитној красоти и врлинском животу. Правило духовности јесте да човјек себе види све грешнијим уколико се више приближава Богу. Ријеч je о самопознању због кога ће Бог човјека (који га посједује) излијечити и дати му опроштај. Посебна саблазан и искушење јесте бавити се туђим гријесима, запостављајући своје што води отуђењу од јеванђелске истине и изопачењу јеванђелске наравствености. Наше духовно предање настоји на савјету да свакк човјек понесе бреме туђих грјехова и да се сматра одговорним за друге. Други je мој брат, као што исповједа свети Нил Подвижник, дио мог тијела. У библијском и отачком предању гријех се доживљава и описује као немоћ и слабост људске природе која се отуђила од Бога. Тајна јелеосвећења свједочи о ономе што се налази у срцу свих светих тајни: Бесконачну величину и бескрајно милосрђе Бога који je послао јединородног Сина Господа нашег Исуса Христа који све болести наше исцјељује и који нас искупљује од смрти. Ми чињеницу грјеховности наглашавамо да бисмо се приближили опипљивим и личним размјерама препрека и искушења, да бисмо открили дубину и бескрај људскје трагедије и немоћи које снажно продиру у ток духовности, у дјело самопознања и у све људске дјелатности. Гријех и зло не долазе од спољашње упрљаности него од унутрашњег неуспјеха, од изопачености воље. Дакле, гријех се побјеђује само са унутарњом измјеном и промјеном докј се покајање пак запечаћује благодаћу у Светим Тајнама.

б. Трагедија гријеха

Гријех није неко постојање поред других постојања, нека природа или ипостас супротстављена благости Божјој. У стварању Божјем не постоји ништа што би било зло, неко суштинско, природно или ипостасно зло, па ни сам ђаво. Гријех се, такође, не схвата символички, законски или правно, тј. као преступ Божје забрањујуће заповјести. која би одређивала однос између Бога и човјека. Гријех, дакле, није преступ који изискује Божји гњев и чије исправљење захтјева удовољење Божјој правди. Православна теологија стварност гријеха схвата и тумачи онтолошки. Гријех je догађај у коме учествује цио човјек. Он je потрес и пад човјека испод свог бића, изван Божјег живота и славе, пад са пута савршенства и обожења. „Противприродно стање” (као последица слободног, али погрешног избора између живота и смрти) возглављује одређење гријеха и представља његов онтолошки карактер, Гријех се онтолошки повезује са непостојањем стога што од природе (Божје) ништа није зло. Врлина je за човјека природна, а зло противприродно. Гријех – зло јесте укоријењен у човјековом произвољењу, у изопаченој или самозаконитој вољи, у похоти срца или у људској слободи. Гријех je нови пол, супротан образу Божјем, фантастичан и непостојећи по себи, али стваран за вољу… Гријех улази на мјесто гдје би требало да влада благодат. Умјесто Божје пуноте он отвара бездан којим крвари творевина Божја., Вољом човјековом се, дакле. отварају врата пакла. Гријех je стање бића у трагичној раздвојености и одјељености од извора живота – од Бога. Гријех je један вид безбожја, покрет без Бога и против Бога, порицање Бога. Гријех води ка самокажњавању, самоосуди, самоуништењу, самозатварању човјека у усамљеност и безизлаз, води ка слабости и немоћи, самопредавању смрти, коју човјек бира умјесто живота. Гријех je сам пакао у човјеку који га бира умјесто Царства Божјег и који je плод избора ђавољег не, умјесто Божјег да. Светоотачко искуство свједочи да душа која замрзи гријех и која по својим моћима усвоји врлински живот, усваја благодат Духа Светог која ће преобразити њен живот, те постаје сва нова и пресаздана.

в. Поробљеност страстима или „љубав према свијету

Грешне страсти нису урођене људској природи. Она je створена бестрасном. Страсти су узгредни и последични, противприродни додаци у души, који се јављају као загађење и слабост. Грешне страсти немају свој корјен у људској природи, већ у људској вољи. Зло уопште не постаје стварност без воље. Воља je суштина која злу даје привид постојања и која га поставља као препреку заједници Бога и човјека. Страсти сачињавају мучење и казну бесловесне, безумне, изопачене и окајане душе, која се одвојила и отуђила од Бога и Његове воље, која je прогнала Бога и пристала на демонску обману и безумље. У православном предању страсти носе карактеристичан и широко схваћен назив „свијет”. „Свијет” који треба одбацити јесте грешност која сачињава опште обиљежје и карактер пале људске природе и „рај” страсти. Ради се о садашњем вијеку преваре, вијеку плоти, плотском мудровању и плотском владању, жељама и хтијењима која се боре са Богом и непријатељски окрећу против Њега. Гријех je демонизам и обмана демонска која гуши и усмрћује духовни подвиг и живот. Одбацивање „свијета” значи исцјелење побуњене људске природе помоћу покајања и благодати. Мржња прeма свнјету јесте љубав према Богу и љубав према свијету непријатељство према Богу.

НЕПРИЈАТЕЉ ЂАВО

а. Ћаволска превара и људска слобода

Оваплоћујући хулу, охолост и прелест, ђаво настоји да уђе у историју као богоубица и човјекоубица, као превара и лаж небића, као туђин и паразит, који извргава руглу творевину и човјека. Начелство ђавола je приземно. Његова власт над бићима није стварна. Бог испитује слободу бића допуштајући искушења. Бог садејствује и помаже човјеку да пројави Његов промисао о њему. Ђаво искушава оне који се охоле непристојним мислима због њихове уображености и гордости, прорачунатости, неодлучности и двоједушности. Искушење и борба коју ђаво води није никада изнад човјекових сила, не принуђује његово самовлашће и не угрожава његове природне помисли, којима он, по Божјем установљењу, слободно располаже. Сила Ђавола није принудна, него увијек зависи од наше слободе. Ђаволу и демонима je допуштено да нападају човјека, премда немају снагу никог да принуде. На нама je да одговоримо на напад. или да не одговоримо. Коријен гријеха и страсти не налази се просто у злоупотреби људске слободе, него у демонским помислима и искушењима, која могу да изопаче и извргну руглу људску слободу. Ђаво je први започео побуну против Бога и први изопачио личну слободу. Он оваплоћује могућност побуне и стога и јесте искушење човјеку. Побуна човјекове слободе против воље Божје десила се по наговору ђавола. Препреке и искушења, која имају за циљ да човјека баце у гријех и да га сурвају у страсти, јесу дјелатности и дјела сатане и његових демона. По промислу Божјем демонима je допуштено да нас нападају и искушавају нашу вољу како би нам се открило шта je самовласност. Свети Симеон Нови Богослов учи да крштење не одузима самовласност и самопроизвољење, већ нам дарује слободу да тиранија ђавола без наше воље не би управљала над нама.

б. Духовност и демонологија

Ђаво кроз личност и слободу човјека даноноћно војује против закона и воље Божје. Он je човјекомрзац стога што je богоборац. Видјевши човјека по образу и подобију Божјем и не могући да дирне Бога. он je све своје лукавство излио на на Његов образ (тј. човјека), као што гњевни човјек гађа слику, јер не може да гађа цара, тј. ударајући дрво које није истовјетно са царем. Ђаво не ствара него преиначује и уништава творевину. пустоши и поништава стварност. Демони узимају различите облике и нападају нас сагласно са навиком страсти, која влада и дејствује у нашој души. Ипак, искушења и препреке, које демонске силе постављају човјеку на путу ка обожењу, могу да допринесу духовном напретку и усавршавању. Бог рат са демонима не допушта без одређеног циља. По светом Максиму речено допуштење се догађа из пет разлога: Прво да бисмо постигли разликовање врлине и зла, борећи се и оранећи се. “Друго, да бисмо имали сигурну и неизмјенљиву врлину, задобијајући je кроз борбу и треће, да научимо да не мислимо високо о себи, него да, напредујући у врлини, имамо смиреноумље. Четврто, да са највећом мржњом замрзимо зло што нас искушава. Пето изнад свега, да, када постанемо бестрасни. не заборављамо своју слабост, као ни силу Онога ко_нам je помогао.

Порицање ђавола иде упоредо са одбацивањем Бога. Порицање демона истозначно je са одбацивањем икономије Сина Божјег. Све до коначног укидања власти ђавола, вјерник je позван да бди, да се бори и да се суочава са противником, Вјерник у борби треба да сачува чистим крштење и снагу вјере у Христа и његов Крст, у Божанствено причешће и Ријеч Божју, да сачува дјелатно смирење и дар покајних суза и изнад свега. да сачува цјелосним страх Божји, стога што се само са њиме истјерује сваки страх и стога што се не боји никога онај ко се боји Бога. Човјек je у блкзини сатане када се очарава вјештином његове игре, када одриче иетину и заступа лажи, када му слобода постаје неумјереност, а логикаму прелази у безумље. Изгледа да смо заборавили да гдје -нема Христа, има демона и да се правилне мисли кваре и изопачују у присуству демона. Хришћани су позвани да са потпуном увјереношћу дају одговор. да je „већи Онај који je у њима, неголи који je у свијету”.

ЗРЕЊЕ И ДЈЕЛАЊЕ

СПРЕГА ЗРЕЊА И ДЈЕЛАЊА

а. „Зрење са делањем и делање са зрењем”

Циљ подвига јесте достизање врхунца у зритељном и дјелатном животу, трудољубиво извршавање заповјести и врлина Христових. Ca подвигом се открива најдубљи смисао бића и ствари. Хришћански живот се одликује „рјечју и дјелом”. Он je спрега теорије и праксе унутар нове могућности и видика откривења спасења у Христу. У подвижничком искуству и предању, теорија и пракса постоје нераздвојне и дејствују узајамно се прожимајући као двије могућности једног и истог тока остваривања човјекове заједнице са Богом. Зрење и дјелање образују нераздвојни, органски спој и јединство: „Душа и тијело заједно чине човјека. Слично су и дјелање и зрење једно”. Зрење и дјелање јесу два вида живота који су сједињени међусобно, премда се као засебни дјелови и разликују. Предање свакако свједочи да je дјелање за многе, док je зрење за малобројне. И у човјеку зрења и у човјеку дјелања, који се срећу кроз откривање свог знања, у плодоношењу дарова за Цркву – борави Господ. Искуство таинственог и подвижничког живота свједочи да се спрегом зрења и дјелања возглављује и поново успоставља цјелосност, свеукупност и пунота човјекове личности и да се долази до плодапоновног проналаскасмисла и испуњењачовјековогназначења. Потпун je онај ко остварује дјелање са знањем и зрење са дјелањем. Спајање дјелања и зрења, најдубље међусобно прожимање у коме je зрење обасјано врлинама, а дјелање просвећено. божанственим мислима, показује нам пут за задобијање спасења, који су прокрчили и следили наши свети оци. Подвижничко предање чува увјереност да се зритељна знања без дјелања нарушавају и да дјелање без зрења постаје беживотно. Онај ко раздваја једно од другог, или je знање претворио у безлично маштање, или je од дјелања начинио идола.

б. „Дјелање – усхођење ка зрењу”: пут до Бога

Зрење јесте духовно гледање и искуство. нова могућност знања и разумјевања тајни и узрока скривених у стварима, могућност која je плод сусрета чистог срца човјековог са Духом Светим. Тек кад човјек постане власник речене способности, моћи ће да „гледа” Бога, што представља највише достигнуће коме нас зрење упућује. „Плавни предмет” зрења јесте нетварна слава Божја. Гледање Бога није само резултат дара Божјег, него и плод личног напора и сарадње човјека у дјелу усвршавања по Богу, плод подвига, покајања и повратка себи и Богу, божанственој љубави и непрекидној молитви. Зрење je истински плод дјелања, као што je и дјелање савршен плод зрења. Идемо ка Богу и ка обожењу, извршавајући Божје заповјести, које се возглављују и усавршавају у новој заповјести о љубави. Два битна обиљежја нашег црквеног предања јесу дјелање и зрење₃ или свети живот и прававјера. Важно je да су зрење и дјелање приљубљени једно уз друго и да су неопходни за напредак и савршенство духовног живота. Зрење нас узвисује и уводи у светињу над светињама, враћајући ум Ономе са којим je сродан. а дјелање прихвата Христа. служи му и љубав мјери дјелима. Важно je, такође, да зрење и дјелање иду ка истом корисном циљу. да воде и узвисују ка Богу, ка Ономе ко их савршава и усавршава.

ВРЛИНЕ И ДУХОВНОСТ

. Богословски корјен врлине

Врлине или добра дјела свакако нису људска постигнућа, дјела достојна награде, нити обавезе автономне етике. Оне не представљају један начин природног живота или неке навике, већш живот и дјела у благодати и са благодаћу, добро и лијепо као плод богочовјечанске сарадње. Човјек има врлине када испуњава јеванђелске заповјести, које не значе насиље, него благодат и силу Божју окренуту ка човјеку: „Без чувања Божјих заповјести човјек не напредује ни у једној врлини”. За православну етику je карактеристично да врлина није пројава многих и различитих дјела, која се оставрују у тијелу, већ срце пуно мудрости, у пуноти своје наде. Ниједно људско дјело није етично или врлинско без доброг промишљања и чистог срца које гори љубављу, без покајања и окретања Богу, преображаја и обнове човјека у Христу. Врлине нису дјела достојна плате, нити дјела којима се човјек спасава. Ca њима не рачунамо на надокнаду и награду, него да уз помоћ њух сачувамо чистоту која нам je дата са крштењем у смрт и Васкрсење Христово. Врлине су дарови, поклони, доброчинства Божија онима који не живе више себи, него Ономе који за њих умре и васкрсе. Свако знање и свака врлина и сила јесу благодат Божја. Свако добро и свака врлина јесу од Бога. Врлине су љубав вјерника у тражењу и остварењу намјере и воље Божје, у одрицању од сопствених замисли и воље, која обично води у страсти и ропство. Оне образују почетак спасења човјека, које je дјело благодати Божје. Искуствени пут врлина подразумјева познање човјечје слабости и немоћи. Бог je почетак. средина и крај сваког добра и сваке врлине. Вриједност православног подвиха и правила православне духовности, која нас чува од гордости и сујете. човјекоугодништва и лицемерја, јесте у истицању да Бог започиње сваку врлину, као што сунце у дан уводи свјетлост. Чинећи врлину сјети се Онога ко говори да без Њега не можете чинити ништа. Свако добро бива од Господа по икономији.

б. Свједочење врлина

Не постоји духовност без етике, нити етика без врлина. Задобијање врлина и напредовање у њима свједочи о динамичком карактеру духовности, која не може да се ограничи на неодређену и пасивну унутрашњост (душевност) или на многорјечитост лијепих и побожних ријечи, које би и ђаво могао изговорити. Врлине садрже мјерило духовности, које представља историјску праксу и дјелање, одлучно и снажно ширење и кретање од вјере ка љубави. Оне су свједочанство да човјек ходи јеванђелским путем кстине и благодати, пошто je побиједио свако искушење самодовољности и одазвао се на Божји позив за освећењем и спасењем. Сето Писно назива и описује врлине „путем”. Врлине пројављују жељу и одлуку вјерног да буде у Христу. да постане чокот који, налазећи се у винограду. доноси многи плод. Остваривање заповјести шш врлина Божјих говори о дјелатној одлуци вјерног да свједочи праву и живу вјеру, да снажно воли Бога и да му угађа, да учествује у благодати и дару новог живота Христовог и Његове Цркве, да учествује у благодати, имајући удјела у црквеној заједници, у самом бићу Божјем, будући да свака врлина значи учешће у Божјем имену, у једном божанском дејству и коначно у самом постојању Божјем.

Онај ко прославља Бога кроз страдања за врлине, бива Богом прослављен гледањем божанствених обасјања. Стицањем врлина позвани смо да се вратимо из противприродног у природно биће и дјелање човјека. Православни подвиг јесте трајна борба за повратак човјека од страсти (пара фисин) ка врлинама (ката фисин). Врлине су здравље душе, знак исцјељене природе, док су страсти болест душе, показатељи трулежне људске природе. Посебно je важно да вјерник који добровољно подноси све муке ради врлине, прима дар заједнице и јединства са Богом. Карактеристично je свједочење светог исака Сирина да ревновање у врлЉама или чување заповјести Христових издваја нови облик свједока вјере: „Јер нису свједоци само они који су примили смрт због вјере у заповјести, него и они који су умрли да би одржали заповјести”.

в. Врлине оруђа савршенства

Врлине, као уосталом и сав подвиг, нису циљ за себе, нити су било какав циљ, будући да je циљ хришћанског живота заједница у Божанској природи, благодати Божјој, која нам се открива и која нас спасава у Духу Светом. Врлине су углавном средства и свједочанства борбе вјерника, који je чврсто одлучио да постигне циљ хришћанског живота. У најдубљој суштини својој, оне су благодат или дарови, а не човјекова сила или савршенство. Врлине су један степеник, прелаз, оно што треба да се постигне да би се чежња душе успокојила у Богу. Врлине су дјела садашњег вијека, док je обожење искуство – дар будућег вијека. Врлине нису савршенство већ средства за постизање савршенства. Узалуд се хвалимо постом, бдењем, добровољним сиротовањем и читањем Светог Писма, уколико нисмо стекли љубав према Богу и ближњима. Јер, у ономе ко je стекао љубав пребива Бог и његов ум je увијек са Богом. Добра дјела и врлине су Богу угодне, али не спасавају човјека. Њихов значај се налази у чињењу човјека будним и свјесним на путу ка обожењу. Нико у њима није савршен, будући да je савршенство (закона) скривено у Крсту дристовом. Онај ко остварује врлину због истине јесте нерањив од стријела славољубља. Онај, пак, ко практикује истину због врлине има уображеност као подстанара таштине. Свим врлинама претходе милост и истина. Код оних код којих влада милост и истина, све бива богоугодно.

г. Христологија врлина

Врлине имају превасходно христолошки и христоцентрични карактер. Врлине су људски облици савршенства Слова Божјег. У њима Бог непрестано бива човјек у достојнима. Путем подражавања или усвајања Христових тајни. вјерник се позива да буде учесник цјелокупног његовог Богочовјечакског живота. Искуство реченог живота он стиче извршавајући и чувајући његове заповјести. Христос вјерницима омогућава да чувају Божје заповјести кроз подвизавање у врлинама: „Наша природа се обновила кроз оваплоћење Христа. Поставши заједничар у његовим страдањима и смрти и у проливању крви, наша природа се обновила и осветила, поставши способна да прими нове и савршене заповјести. Христос je основ сваке благодати и врлине, почетак и темељ свих врлина. Христос je нада и мир и без Њега не само да не може нико да чини никакво добро, већ je и од Бога отуђен,

Треба да се обучемо у новог и духовног човјека, што je немогуће безХр^иста ^и свијетле одежде Његових заповијести. Нови људи или светитељи јесу они који су дјелом и искуством, осјећањем, знањем и зрењем цијелог Христа у себи свецјело стекли.

„САЖЕТАК” И „СВРХА” ВРЛИНА

а. Пунота човјекових врлина

Главни значај за вјерујућег посједује његова одлука да постане прави пријатељ врлине и да се заиста бори за њу, да ходи путем врлина и да напредује у што je могуће више врлина, да свакодневно има отвореност за напредовање у врлинама како би могао учинити истинитом вјеру, наду и љубав, све док не постане свједок читаве врлине и сваке врлине.Врлина je одговор на призив, добровољни крст, потврда човјекове слободе у Богу, а не категорички императив кантовске автономије, свеукупног моралног законодавства. За православни подвиг и духовност истинито и врлинско јесте оно што бива у слободи и љубави, оно, дакле, што се не потчињава никаквом закону и не повезује са насиљем, што не опозива личну јединственост и лични дар. Духовни учитељи су нам предали учење да се свака врлина садржи у свим осталим врлинама, тј. оне једна другу порађају. И уколико одсуствује једна и друге недостају. Јер, врлина, јесте једна, са више начиња пројављивања. Ми ходимо путем Господњим, имамо на уму и пфоштујемо његов закон уколико се свјесно боримо да постигнемо све врлине. Јер, грађевину не чини један камен.

Сажетак врлина -дјелатна вјера

Bjepa je недоказиво знање. Као недоказиво знање, она je натприродна веза којом се на непознат и непоказив начин сједињујемо са Богом у надумно јединство. Човјек може бити вјеран или невјеран, може да одговори са да или са не Богу који долази да би био наша вјера и живот. Антрополошки гледано, вјера je примање Господа који долази да спасе, одговор који провјерава и заокружује слободу, који просуђује истину личног живота и даје цио њен садржај. Вјера или основ вјере јесте нерадознало пристајање или сиромаштво духа и немјерива љубав према Богу. Она je усходећа љубав човјека (као одговор) на силазећу љубав Божју. Вјера није неко религиозно убјеђење или сума религиозних знања. Шта више, она није нека идеологија или метафисика. Она je тајна која се крије у дубинама Божјим. Вјеа je нови живот у Христу, плод благодати и слободе. Вјера има динамички, стваралачки и покретачки карактер. Православна наравственост се образује на основу једког оеновног начина. који свој корјен има у Светом Писму и који се шири у цркви: „Вјера без дјела je мртва, као уосталом и дјела без вјере. Истинска вјера се испитује кроз дјела”. Bjepa у себи носи и своје биће и биће свих богочовјечанских добара и врлина. Задобијање вјере слиједе страх Божји, уздржање од уживања, подношење болова, нада у Бога, бестрашће и љубав. Ради се о живој и дјелатној вјери. Она je важна сама по себи, али су јој неопходна и дјела или нада у Бога, која се испољава кроз злопаћење и задобијање врлина. Црквено предање развија библијски став. да je велики сажетак врлина вјера која кроз љубав дјела. Вјера и љубав, како их доживљава Црква, препознају се као двије стварности. које се несливено и нераздјелно прожимају.

в. Сврха врлина – љубав

Вјера, која je корјен и темељ свих врлина, своју сврху има у љубави према ближњима. Она и љубав према Богу образују два вида једне и једине и потпуне љубави: „Ми познајемо и именујемо једну и једину љубав, не упућујући једну Богу, а другу ближњима. Напротив, ми посједујемо једну и цјелосну љубав, коју дугујемо Богу и која људе повезује међусобно”. Само уколико уистину волимо Бога, ми волимо и човјека. Љубав према Богу никако не трпи мржњу према човјеку. Постигавши љубав, стигли смо до Бога. Наш пут се окончао и пристали смо уз острво које je изван свијета, гдје су Отац и Син и Дух Свети. Љубав je пут богословља, пут ка богочовјечанској заједници и јединству, могућност уселења христа у нас, задобијање осјећања његовог тијесног унутарњег присуства. Укидање или порицање љубави поистовјећује се са безизлазном невољом, духовним хаосом, свједочанством пакла људског срца. Ca укидањем или порицањем љубави поставља се и питање истинске слободе. Јер стварна слобода ее уцјељује, прожима и усавршава љубављу. Љубав je одређење и мјерило слободне слободе. Слободан je онај који излази из себе и истински заједничари са другима, ко своју пуноту начлази у ближњем, онај дакле ко воли и ко бира и носи крст љубави. Губитак или одбацивање љубави које се изједначује са човјековом поробљеношћу тјелесном закону кроз уживања слаби испуњаваље заповјести и врлина Божјих. Љубав се задобија последња у реду свих врлина, али je по вриједности прва међу њима. Љубав je својство оних који су стигли до савршенства, Она свакако не значи самозадовољство и не подразумјева задовољење самољубивих захтјева који доводе до уживања и неумјерености, што je случај у тјелесној љубави која човјека баш због реченога оставља празним и незадовољним. Љубав je кенозис, самоодрицање, напуштање и превазилажење себе. Истинскн вјера, коју открива и о којој свједочи живот Исуса_Христа .дјелује и бива потпуна са љубављу: „Свеукупноет јс вјера и љубав. Пред њима ништа није важно”. „Почетак je вјера, а крај je љубав. Кад се уједине обје су –Бог“. Љубав јесте покрет којим се превазилази свака индивидуална граница и који грли све људе: „Сила љубави грли и присаједињује и повезује, не само присутне, блиске и оне које видимо, него и оне који су далеко”. Савршена љубав мијења природу ствари. Она je допринос опипљивом, личном постојању ближњег или брата, грешника или непријатеља, у којима треба да видимо себе, стога што су „други” – „мој Бог”, а не мој „пакао”. Човјек који се бори да стекне савршену љубав и да воли једнако сваког свог брата, не бори се само да се ослободи од свих грешних страсти, него, горећи непоновљивим и светим жаром љубави, више не осуђује ни грешнике ни синове овог вијека, те воли и поштује све без разлике и везује се за њих и ради на њиховом спасењу. Оно пгго je суштинско јесте превазилажење индивидуалног или самољубивог схватања живота. Свједоци смо парадоксалне хришћанске етике, која одриче свако лицемерје пред гријехом и говори о љубави Божјој према грешнику. Јединственост и новина речене етике састоји се управо у додавању „ватре на ватру”, у љубави до смрти, у преображавању људи у храмове Божјег милосрђа. Хришћанска љубав која je слађа и јача од живота, која није рачуница и која je ,.јака као смрт”, којаје неограничена и безмјерна, представља јединствен одговор свијету који je заробљен насиљем и мржњом, безизлазом и очајањем, који je револуционаран и подијељен у супротстављању и непријатељству према Богу. Љубав може свијету да отвори пут и да одлучно обасја његово назначење.Савршена или жртвена љубав према ближњем, коју никада не треба да замијенимо љубављу према стварима, остаје благодатна и апостолска само уколико има „Бога за узрок”.

УСХОЂЕЊЕ (БОГУ) И ОБОЖЕЊЕ

ЛЕСТВИЦА ДАРОВА

а. Бескрајно духовно усавршавање

Хришћанин, ма на ком степену духовног савршенства се налазио посједује снажно осјећање да за њега ништа није завршено и коначно одређено, да још није достигао до коначне зрелости и до безусловне пуноте. Душе које воле Бога и његову истину, уколико се више духовних дарова удостоје, утолико незаситије и трудољубивије траже небеска добра. И, сагласно Светом Писму, премда изгледају гладне, оне су духовно богате: Који ме једу огладњеће и који ме пију биће још жеднији. У нашем богословском предању, заједница човјека са Богом се не тумачи законски, чиме би се уништио динамички садржај слободе и благодати, са последицом да се изгуби подвижни израз и плодност саме духовности. Човјек je позван да се слободним подвигом у благодати врати стању од кога je отпао, на пут савршенства. За православно духовно предање савршенство je бескрајно: Треба да сматрамо штетним неприхватање да се измијенимо на боље. Треба да заиста стремимо промјени на боље, да се преображавамо из славе у славу и да се мијељамо. свакодневним узрастањем постајући бољи, трајно и непрестано се усавршавајући и никада не достижући савршенство савршенства. Јер, истинско савршенство управо јесте да не престајемо да узрастамо ка бољем и да се не заустављамо на одређеном степену савршенства. Човјек није саздан као савршен и стога мора да напредује ка савршенству. Пут православ^не духовности од трезвоумља до бестрашћа, који вјеру има за почетак, а љубав за сврху, описује се као рајска или Јаковљева љествица. Ријеч je о љествици дарова и врлина које откривају дубину самосвијести и исправности вјерујућих, које украшавају и чине разноврсним њихов живот. Цијела љествица се руши уколико се не подиже у љубави према Богу и уколико не снисходи у љубави према свим људима. Онај, пак, ко стигне до савршене љубави, бива привезан и заробљен благодаћу. Божанска и света љубав јесте савршенство. Љубав je тајна која садржи сва блага. која je сврха свих добара. Као највиша од свих добара и узрок сваког добра, као вјерна, непогрјешива и трајна, љубав оне који у њој ходе води к усмјерава ка Богу.

б. Степени духовности

Трезвеумље наликује јаковљевој љествици на којој борави Бог и по којој усходе
анђели. Трезвеумље се поистовјећуЈе са пажњом и будношћу, са стањем здравоумља, марљивости и „чувања срца”. Трезвоумље је трајно учвршћење помисли и стајање на вратима срца. Трезвоумље сачињава“делање”тј. метод духовног усавршавања човјека. Искуство трезвоумних (отаца) je показало да je трезвоумље духовни метод који нас благодаћу Божјом ослобађа од страсне помисли ријечи и злих дјела. Уз помоћ трезвоумља се уклањају препреке и удаљују страсти и истовремено ее стреми ка узрастању у врлинама и њиховом чувању, ка животу по Богу. Трезвоумље je хришћанство које није везано за безнађе и празнину, страх и хаос, ништавило и смрт, већ самосвијест и познање, утјеху и наду за стварност овога сјјијета и несрећу човјека.
Расуђивањесје неопходно не само за правидан подвиг трезвеумља, него иза сав духовни живот. Без расуђивања постојање и опстанак до краја ни једне врлине није извјестан. Расуђивање je врхунац и царица свих врлина, и са њим се постижу највећи дарови Духа Светога. Дар расуђивања представља суштинску претпоставку и могућност, непоколебиву мјеру и мјерило исправности и изворности духовног живота и подвига. Расуђивањем добијамо даре разликовања добра и зла, правовременог препознавања демонских превара („разликовање духова”), што за последицу њихово надвладавање, потпуно сатирање страсти и правилно подвизаање у врлинама, препознавање воље Божје у сваком поступку. За искуство љествице_расуђивајње је код почетника тачно познавање самог себе._Код_ оних који су доспјели до средине, расуђивање је духовно чуло којим се непрогешиво разликује право добро од зла. Код савршених, расуђивање je знање које je стечено путем Божанског озарења и које je способно да својим светилником обасја и оно што je у душама других (људи) тамно. Расуђивање правилно учи човјека да остави претјеривање било које врсте и да ходи царсим путем, да не дозвољава да кроз неумјерено уздржање буде покрадејн са десне стране, нити опет, да се са лијеве стране нагомилавају равнодушност и љеност. Дар расуђивања. Пророчки и царски дар, представља нову могућност истинског вриједновања слободе, с рбзиром да данас човјек не налази други избор осим ропсгва и насиља,
Умилењесе одређује као_спокојна и корисна скрушеност срца, као непрестано мучење савјести, које унутарњим исповједањем расхлађује ваздух срца, као усредсређена патња душе,_која нема никакве утјехе. Умилење, без кога се не може разумјети расуђивање, јесте спој жалости и радости, доживљен за вријеме молитве. Подвижничко предање умилење назива „радостотворним плачем” или радосном тугом. Умилење није снажно без живе свијести и трезвеноумног срца, које има наглашени_однос с Богом и зависност од Њега, што се посебно изражава у молитви и са молитвом. Свети Григорије Двојеслав учи да постоје двије најузвишеније врсте умилења. Осјетивши жеђ за богом, душа се прво умиљује страхом, а потом и чежњом. Подвижничко искуство љествице свједочи да у часу изласка душе нећемо бити окривљени стога што нисмо чинили чуда, нити стога што нисмо нити стога што нисмо богсловствовали, што нисмо постали зритељи – али ћемо свакако морати да одговарамо Богу што нисмо непрестано плакали. Стога је умилење болно очишћење човјека од индивидуалне самодовољности, једно крстоносно напорно самодопуштање.
Безметежје(тиховање) није само занимање монаха с обзиром_да је свим људима потребно лично упражњавање, било дјелимкчно или у потпуности. Безметежје „из

Послушности“ јесте пут и “нови” умни живот по Богу, свештенодјелање истинитих хришћана, истинити и нелажни, чист и јасно видљив скривени живот у Христу. Безметежје се сматра значајном и узвишеном врлином. царицом свих подвига и крајем савршенства. Оно се одређује као неометано стање ума, тишина слободне и радосне душе, мирно и неузбуркано уздање срца у Бога, гледање свјетлости, познање Божјих тајни, ријеч мудрости која произилази из чистог разума, бескрај мисли о Богу, обузетост ума_ богомислијем, разговор са Богом, недремајуће око, умна молитва, безболни спокој у великим напорима и на крају -Јединство и повезаност са Богом. По светом Григорију Палами, безметежје је знак душе која је здрава_и_која образује ново стање ума и свијета, заборав земаљског и тајновидство у небеско узвисивање мисли ка бољем. Безметежј je мајкa покајања, почетак очишћења, избјегавање сваког зла. Да бисмо сачували безметежје и да бисмо се предали молитви, неопходно je да избјегнемо метеж помисли и буку свијета, случајне спољашње догађаје, празнословље или многорјечито свезнање. Нерпходно je да ум и срце кроз непрекидни духовни подвиг постану неузнемирени, да се ослободе сваке галаме која расипа пажњу и разбија јединство личности јединство личности. Стварна величиначовјека налази се у његовом повратку ка првобитној љепоти и Богу.А повратак је могућ само са Христом. Обузетост ума Богом јесте молитва која за основну претпоставку има безметежје. Безметежје је марљиво дјелање и тежак подвиг. Оно je далеко од дваког теоријског блаженства и религиозне пасивности. Исихазам, велики подвижнички и духовни подвиг Цркве, јесте свједочанство битијне борбе, дјелатног напора. Спреге зрења и дјелања. Он не одриче дјелањее него успоставља нови животни позив који је љубав, позив на повратак Богу, једном и једиственом, личном и непоколебивом темељу човјека и цијелог тварног свијета у благодат Светих тајни и чување заповјести христових.

Чистотаje подвиг дат да би се ум ослободио и да_би узишао чист ка Богу, да би нашао своју пуноту у чистоти срца. Важно је да ум сиђе у срце и да се кроз његово “силажење оствари непосредни и цјелосни улазак човјека у заједницу са Богом. Тачнјде речено, срце je „натприродно”, али и „противприродно средиште, сасуд благодати, али и страсти, мјесто Божје али и мјесто пакла, радионица правде али и неправде. Подвиг има за циљ ослобођење срца од противприродних покрета и његово узрастање до мјеста присуства Божјег у човјеку, што je тајна која претпоставља будност и чистоту. Чистота срца, којој претходи_чистота и усредсређеност ума, налази се изнад сваког духовног Дјела и изнад сваке врлине, будући да се ономе ко задобије чистоту све потчињава, као Адаму у рају прије него што је преступио заповјести. Уколико долично чувамо чистоту срца, искорјенићемо из срца и сасјећи све страсти и_сва зла. Чистота срца, са којом “се у нама налази свако смирење, свако добро и дар Духа Светога. јесте потпуно одстрањење помисли које настоје да уђу у душу. Знак чистоте срца, који представља савршенство врлинског пута, јесте љубав. Милосрђе и састраддвање са свима, а посебно са немоћнима и грешнима. Човјек ће знати_да je срцем достигао чистоту када осјети да оно гори милосређем за сву _твар и када све људе буде видјело добрим. Без чистоте (светост) немамо могућности истинског и стварног присуства и утицаја усвијету. Стога разумијемо што значи чистота или пунота личности по схватању итумачењу Старечника: „Ако имаш срце можеш се спасити”. Бестрашће je крај свих врлина, врхунац дјелања и цвијет подвига. Бестрасан или савршен јесте онај ко је ум потчинио срцу, ко се ослободио од нужности трулежне трироде, ко је тијело учинио непропадљивим и узвисио га до краја личног оцјелосњења. Бестрасан није човјек који je умртвио страдалност душе и постао непокретан и недјелатан за божанствене посјете, односе и расположења, већ онај који je страсност душе потчинио уму и који је постојано усмјерава ка Богу. Подвижничка бестрасност не подразумјева безосјећајност или недјелатност. Она представља бестрасну „страст” и пројављује стање најузвишеније „страсти“ која човјека држи у будности и_ трезвоумљу, те страсти и дејства душе окреће ка Богу и_ Његовом_човјекољубљу, преображавајући их у чувара__и_ служитеља еванђелске љубави.Савршена бестрасност или њен највиши степен – дар милости Христове, значи „не гријешити нити помислима“. Висина бестрасности је сразмјерна људској природи, будући да je у питању_људска бестрасност, а не анђелска. Бестрасност не треба да_се_мијеша са одсуством искушења, нити са стоичким бестрашћем. Она представља унутарњи мир човјека, који_стоји насупрот искушењима и који осјећа и најмање покрете своје. Природе. И они који имају савршену бестрасност осјећају страсти, премда им нису уподобљени. Борба демона слаби када се у нама остваривањем врлина умањују страсти. Не треба да заборавјимо да је бестрасност у садашњем времену Цркве есхатолошки дар, праобраз и предукус есхатолошког савршенства и будућег васкрсења. Бестрасност je истинска слобода. Није слободан онај ко брани само своја индивидуална права, него онај ко изнова налази себе истинског у савршеној љубави, која се може постићи бестрасношћу, која опет претставља главни циљ духовног напретка.

МОЛИТВА И ДУХОВНОСТ

а. Молитвено бивствовање човјека

Молитва није једна у низу врлина, нити некаква нужност. Молитва показује истинског човјека који је увијек у заједници са истинским Богом. Човјек није човјек без Бога или без молитве. За црквено предање по својој каквоти, молитваа је сапостојање и јединство човјека са Богом. У молитви откривамо оног коме је „лако повјерити се“, Оног „са којим је лако живјети“, Оног који и у највећој несрећи нашој отвара пут наде и, у свјетлости свог доласка, чини могућим будући живот. Човјек не може да живи без молитве, будући да је без ње одвојен од Бога, што уједно значи и отуђеност од самог себе. Антрополошко одређење налази_најпотпунији и најтачнији израз у литургијском и _молитвеном постојању човјека. Молитва je знак богољубља, праве љубави према Богу. Молитва je чување помисли. Молитва je извор и богатство богословља, Јер, ако си богослов помолићеш се истански, а ако имаш истинску молитву, богослов си. Молитва, образује и утемељује духовност, узвисује je и обогаћује, оснажује и води ка њеном циљу. Молитва на очигледан и јасан начин свједочи да заиста идемо путем духовног подвига, побјеђујући са њом све препреке и искушења. Молитва je дјело стварног видика и изобилних плодова. Она отвара пут сваком тражењу и безизлазу, постаје огледало и мјерило напретка и наравствености. Она је мајка и_хранитељка врлина. Она их порађа и храни у заједоници љубави са Богом. Стога свако подвизавање у врлини садржи молитву и једино je са њом могуће. Највећи сатанин пораз јесте човјек који се моли, који je предат Богу, који се враћа и налази мир у Царству Његовом. Највеће искушење у вези са молитвом јесте покушај да се замијени самосвојним љyдcким caзнaњeм или корисним друштвеним занимањем. Не треба да занемаримо чињеницу да истинска молитва долази из смирења и покајања, из човјекове одлуке да пориче себе и своје врлине, своје жеље и прохтјеве, да превазиђе људску раван и сопствене могућности и да се преобрази у човјека жедног славе Божје, да у себи оствари и оваплоти ријечи: Нека ми буде по вољи Твојој и ријечи твојој. Молитва je вапај и мука, борба и подвиг. Само у молитви можемо да ставимо у покрет сво наше постојање да се распнемо, да умртвимо страсти и грешне мисли, дапокопамо помисли тјелесне воље, да заорбијемо чистоту мисли и осјетимо срдачно присуство другог Бића – Христа, да нађемо неометано стање ума, неко друго срдачно питање крји живот захтјева највише напора^ава Агатон одговара: Нема веће муке од молитве Богу. Јер, увијек када_човјек хоће да се _моли, је непријатељи настоје да га излијече. Они знају да их највише омета молитва Богу.

б. Непрестана молитва

Препорука апостола Павла о непрестаној молитви не изражава нешто претјерано. Она свједочи_и подсјећа да je човјек молитвено биће, једна непрекидна молитва, или биопостаје истинска молитва, тј. постојано унутарње стање духа, коje литургијски установљује и обликује цјелокупно наше бнће. Савршенство се налази у степену на коме човјек не врши молитву, већ јесте молитва, на коме се удостојава да нерасејано пребива у молитви, на коме цио његов живот задобија литургијски и доксолошки (славословни) карактер. Непрекидна молитва je осјећање вјерујућег да je дужан да се бори са молитвом, будући да другачије није у стању да изрази своје биће и своје стварне могућности. Свети оци свједоче да се треба молити и у купатилуи на путу и на постељи:. Гдје год_да_си моли се. Храм Божији не тражи мјесто: Неопходна је само воља. „Непрестана молитва” открива да оно што суштински удврђује молитву јесте јединство те јединство ума са Богом (пошто ce ослободи од злих помисли и пошто усходи ка Богу), тј. обузетост и уздизање свецијелог ума у Богу. Позив на непрестану молитву има за циљ да нас ни једна друга помисао која надилази не одвоји од Бога и да се нашем уму не прилијепи нешто што му је страно. Сгога постаје јасно да се непрестана молитва не схвата као непрекидна употреба ријечи, већ заправо као догађај заједнице_са Богом_ и љубавног јединства са Њим: Ја спавам а срце моје бди. Молилтја се схвата као пракса и животно дјелање, као подвиг,и, наравственост, као сав живот преображен у молитву или молитва изражена као живот.,

ц. Исусова молитва

Православно духовно предање обликовало je умну, чисту, срдачну молитву, Која сеговори усеби, названу Исусовом молитвом. Она је један начин молитве који се састоји у удаљавању ума од сваке тјелесне помисли и сваке свјетске мисли и у сабирању на сјећање имена Исусовог,-сталним понављањем призива: Господе Исусе Христе Сине Божји, помилуј ме. Исусова молитва не механизује унутарњи живот. Напротив, она потпомаже његово ослобођење, његово окретање ка зрењу, удаљујући стално од предјела срца сваки додир гријеха, сваку мисао или слику која долази споља. Свој најузвишенији вид молитва постиже кроз одстрањење сваког премишљања и свођења на једну ријеч на име Исуса, Господа Исуса Христа, Који je наше прибјежиште и спасење, једина стварност и средиште цјелокупне стварности: Ја_сам Алфа и Омега, Први иПоследњи, Почетак и Свршетак. “Духовни оци и учитељи су нам предали да je истинска молитва заправо топлота срца присутна у мољењу Господу Исусу Христу, који je као што каже свештено Јеванђеље дошао да баци огањ на земљу срца нашег, огањ који ће да сагори страсти и донесе радост и питомост нашим душама. Истинска молитва пуна трезвоумља и пажње, којој je страно свако иступљење и и одушевљење, не придаје Богу никакву слику нити облик. Речени образ ( и подобије) духовно предање види у имену Исусовом, утиснутом у наше срце непрестаном молитвом. Заједница човјека са Богом, која је и циљ подвига и плод молитве, јесте ,,измјена” људске природе, излазак из птростора смрти и улазак усвјетлост и живот, Који је Христос. Светитељи на основу свог искуства савјетују вјерујућег, монаха и лаика, да остане непрестано са именом Господа Исуса, да би срце његово прогутало Господа и Господ његово, да би двоје били једно. Ријеч је о дјелу које се не односи на један или два дана него_на многе године и дуго вријеме. Исусова___молитва оваппоћује једноставни и динамични карактер православне побожности, која се усредсређује на јединствену Личност и стварност, на оваплоћеног, Христа и Господа. Као срце христоцентричне духовности, Исусова молитва јесте начин духовног живота, постојани метод, омиљен код свих вјерника. Због своје простоте и једноставности она je доступна сваком човјеку, у свакој животној околности и у свакој епохи. Подвиг Исусове молитве могао би да се сврста у најтананије „методе” и да се непримјетно утисне у живот заокупљеног човјека, који „више нема времена да се моли”, како би бар на тренутак, избјегао велики заборав и чуђење унутар присуства Божјег. Молитва Исусова je извор бескрајних и неизрецивих дарова и доброчинстава, благодати и спасења. Наше духовно и подвижничко предање свједочи да божанствена молитва, призивање Спаситеља ријечима- Господе Исусе Христе Сине Божији помилуј ме- јесте и молитва и исповједање вјере и ниспослање Светог Духа, дјељење божанских дарова, очишћење срца и прогнање демона, уселење Исуса Христа, извор духовних мисли и богонадахнутих расуђивања, искупљење гријехова и исцјелење душе и тијела, уручење божанског просвећења и извор Божје милости и даривалац откривења и божанствених тајни смиренима и једино спасење. Јер, она посједује спасоносно име Божје. Оно је једино име које нам je дано, име Исуса Христа Сина Божијег и не постоји друго име којим бисмо се могли спасити.

г. Правило Литургијске молитве

Молитва сваког вјерника своју пуноту и циљ налази у литургијској молитви и богослужењу Цркве. У Православљу, литургијска молитва или молитва Цркве јесте правило и образац, мјера и мјерило, возглављење и видик сваке молитве. Не занемарујући и не превиђајући важност, динамизам и распон појединачне молитве, треба да истакнемо да постоји опасност да се неко не моли као члан Цркве. Заједничка молитва претпоставља лични подвиг појединачне молитве која је, опет, могућа у простору заједнице само када онај ко се моли осјећа да je члан тијела Цркве. Уосталом, лична молитва треба да je ,,саборна”, тј. да обухвата све, цијелу васељену, да срце које се моли грли све невоље и сав бол човјечанства. Заједничко богослужење je изнад свега вјерно свједочење силе дјела Божијих, а не израз и показивање пијетистичких осјећања. Литургијско богослужење јесте темељ и средиште побожности и живота у Христу, духовног искуства и наравственост Цркве. Истовремено, оно je динамичко и стваралачко-есхатолошко присуство и дејство Цркве у свијету и у животу свијета. Црква представља одрицање индивидуалног и одвојеног ега и потврду личног, саборног, заједнице, долажења до оног ,,ми” у Христу. Литургијска молитва, као изворни, саборни живот Цркве, вјерника ослобађа од посебности и усамљености, самодовољности и егоизма и чини га учесником у дјелу народа Божјег. Она, такође, учи истинском односу са другима и животу за друге, истинској заједници и стварном јединству, Сваки вјерујући спознаје да не_може да стане сам пред Бога, већ да се спасава у Литургији, због других и са другима. Индивидуализам и усамљивање_су болести палог човјека. Егоцентризам и самољубље, као одрицање заједнице и љубави, доводе до изопачености људске природе. Литургијска молитва извире из цјелокупности и саборности црквене истине, којом се укида свака дјелимичност и подјељеност, субјективизам и пијетизам, свако тренутно и пролазно надахнуће. Унутар заједнице вјерника посебно је литургијска молитва изгубила теолошко утемељење и еклисиолошке размјере, као уосталом и прави и изворни антрополошки и друштвени значај. Стога, она, што је страшно, постаје лична ствар клирика, њихово ,,занимање“. Православље нуди, премда треба и изнова да открије, истинско литургијско схватање свијета и живота, истинско богослужење, које прије свегадаје одговор на човјеков проблем: „Само истинити Бог, у истинском богослужењу ствара истинске људе”.

КА САВРШЕНСТВУECXATOHA

a.Есхатолошко усмјерење историје

Вјерник стрпљиво и са надом ходи путем духовности, који своју пуноту има у есхатону. Он je путник који, присаједињен васкрслом тијелу Христовом, Његовој Цркви, ходи ка невечерњем Царству Тројичног Бога. У овом свијету он се не ограничава никаквим савршенством, стога што je савршенство, поред свег свог снажног окуса ипак, као што смо нагласили, бескрајно. Овдје и сада вјерник дјелимично живи оно што je есхатолошко опште. Црква и њен живот јесу есхатон из садашњости. Она не гледа есхатон из садашњости, већ садашњост из есхатона. Православна есхатологија се не схвата само „хронолошки“, тј. као један- будући догађај, као нешто што ће се десити на крају времена. У отачком предању садшњост и живот човјека се не посматрају под пријетњом краја историје, тј. другог доласка, него у непосредном присуству његовог краја, који je у сваком тренутку присутан. Историја задобија свој стварни смиасао и истинску будућност есхатолошкој перепективи. Историја je непобитно динамичка, у чему се налази њен велики значај. Она, међутим, није динамичка сама по себи, у својој самосавршености, већ у отворености за метаисторијско, у прелазу ка васпостављеном животу, у васпостављеном свијету у Христу. Ход историје je прогресиван и усходан, тј. пут ка есхатону и опредјељеној сврси, ка очекивању виђења Царства, у коме се налази и њена доксолошка сврха сапокореношћу свега у Богу свих. Историја се креће између Оваплоћењаи другог доласка или тачније – Црква је нова стварност историје која_се одвија од оваплоћења до другог доласка. Есхатолошки каракгер и опредјељење садашњости, есхатолошко достојанство живота и свијета, вјерни доживљавају у литургијској пракси Цркве, а посебно у Божанственој Евхаристији, гдје се све отвара пред Лицем Тројичног Бога, гдје све постаје уистину, присутно у Тројичном присуству, гдје гдје се све идјељује већ од сада, у овом свијету и за овај свијет. Света Евхаристија јесте искуство садашњег вијека, стално продужаваног “данас“тајна уласка вјечности у простор и вријеме (историју), у садашњи тренутак живота човјека, у опипљива свјетска, историјска и људска стања. Ca реченим значењем Евхаристија није само учешће у есхатолошком свијету васкрсења, већ и сила преображаја садађњег свијета по образу свијета васкрсења. Хришћанство је живот, будућег вијека, овдје и сада, ишчекивање Царства Божијег, које неће доћи као последица развоја историје, него као последица есхатолошког преображаја свијета.

б. Славословни пут човјека

Човјек има благодатно послање и одговорност _да сва створења подсјећа на њихово, назначење и циљ, тј. на стално узношење благодарности Богу. Он има послање да будеслово бесловесне природе, уста безгласне твари, како би читав тварни свијет достигао своје савршенство, тј. благослов и славословље Свете Тројице. Вјерник се 6oри за што је могуће потпуније и саборније учешће у благодати спасења и освећења како би се он и цио његов живот показао као свјетлост унутар свјетлости благодати Божје. Подвиг је пракса словесног приношења цјелокупне словесне ипостаси човјека, која се посебно препознаје у чувању богочовјечанских заповјести и дјела, којима се превасходно поштује и прославља Бог. Праобраз вјерног који словесно служи и прославља Бога јесте оваплоћени Син и Слово Њетово. Вјерник не може да поштује и да прославља Бога уколико не подражава Христа у страдањима и крстом. којим je Син прославио Оца и Отац Сина. Хришћански живот je проба и исповједање вјере, свједочење и свједочанство живота, страдање и крст, страдање за Христа. које се изражава у састрадавању и самопрослављању са другима. Служење Православне Цркве чува евхаристијски и славословни карактер молитве и богословља, подвига и духовности, самог човјека и творевине. Православни народ Божији као своју дубоку и изворну праксу и живот Цркве препознаје као народ који страда и који се распиње, али и који се радује и поје Богу и весели се, узноси химне, игра и прославља велику милост и неизрецив домострој Божији.

в. „Сјећање на смрт” и побједа васкрсења

По Светом Григорију Богослову један од три периода историје после пада од којих се сваки завршава „потресом” због изузетнрих и пресудних плива Божијих јесте „трећи потрес”, тј. прелазак од овог живота ка другом вјечном животу. Без „превазилажења” смрти, тј. неумитног и свеопштег догађаја, не можемо да говоримо о људској слободи и савршенству. Без реченога човјеково постојање остаје потпуно бесмислено и цијело Хришћанство постаје заиста неразумљиво, сводећи се на религију – идеологију и не пружајући могућност васкрсења и благодат вјечног живота. За хришћанско искуство смрт није природни крај људског постојања, већ противприродни догађај, пад. „плата за гријех“, погибао. Пропадљивост, одвајање, тајна која после пада замјењује тајну живота. Смрт није ни природно несавршенство, нити ,метафисички безизлаз. Она је по себ и отпадање од живота, највећи и последњи непријатељ човјека, иако, наравно непостаје средиште или сврха човјекал и свијета. У суштини, смрт je одвајање од Бога. Уколико се човјек удаљио од живота, утолико се приближио смрти. Јер, Бог je живот, а лишавање живота je смрт. Одвојивши се од Бога, Адам je себи произвео смрт. Јединствена човјекова невоља није смрт као таква, него губитак светости. Жеђ за светости се поистовјећује са жеђу за заједницом са Богом, за жеђу која открива пуноту човјековог природног постојања, будући да нас усправља из пада, чини потпуним људима и уводи у пуноту живота.Бог је дао живот и Он људима жели живот. Смрт може да буде безумни човјеков избор, али никада није крај овог човјековог живота. Црквам наравно вјерује да без Христа смрт остаје до краја вјечна „страшна тајна”, која мучи човјека и непријатељује против његовог живота. Једино се Христовом смрћу усмрћује смрт. укида бесмртност смрти и прославља њено коначно умртвљење. Средиште није више смрт, него нови живот у Христу.

Смрт није више страшна за човјека, него је човјек страшан за смрт. Смрт постаје немоћна_стога што је уништено њено средиште- гријех као одвајањеод Бога. Човјековој природи, која наставља да се суочава са чињеницом смрти, од сада je дата сила васкрсења. Смрт се преображава у рођење („човјеков рођендан”). У историји подвижништва „сјећање” на смрт се не сусреће као психолошка страст, негo као динамично искуство. Уколико je смрт_;„прије свега одвајање од Бога” истинска смрт се крије у срцу. Стога je јасно да непрекидно „Сјећање” на смрт јесте уклањање брига и сваке сујете, чување ума и непрестана молитва, непристрасност тијела и презирање грјехова. Да кажемо стварну истину – свака врлина извире из реченог сјећања. Догађај који се везује са тајном смрти и који такође представља сажетак православне духовности, јесте васкрсење човјека. Без васкрсења и наде на бесмртни живот наш разум сахне и ми постајемо бједнији од свих људи. Васкрсење и прослављење тијела, које ће значити коначну слободу човјека (будући да је само. вјечни живот отаџбина-истинске слободе), није независно и одвојено од ослобођења и коначног спасења тварног свијета. Ради се о промјени и преображају, о препороду или пресаздању творевине, о чему говори Библија. Све ходи ка васкрсењу, које je тајна стварне промјене цијелог свијета, створеног и тварног свемира. Преображај и обновљење творевине и тварне стварноста претходиће васкрсењу и обавиће се прије њега, као и прије него што тијела постану нетрулежна, како би ушле у састав саборне Цркве Божје.

г. Обожење или пунота Царства

Благодат обожења јесте сусрет спасењског дијела Божјег и трудољубивог дјелања човјеквовог. Православна духовност налази свој врхунац у обожењу, у заједници Божанске и људске природе, у јединству по благодати и заједници живота човјека са Богом – што представља смисао и циљ свих створења. Ход човјека ка обожењу је препријечен падом: који je заправо порицање заједнице са Богом. Онтолошки темељ обожења јесте хришћанска тајна, јединство Божанског и човјечанског у Личности Оваплећеног Христа. Циљ Христовог домостроја у тијелу јесте спасење човјека и свијета, што се у црквеној теологији и подвижништву тумачи као остварење назначења човјека, а заједно с њим и цјелокупног свијета. Спасење значи остварењек пуноту бића, обнновљење и преображај, исцјелење и повратак природном начину живота. Спасење значи остварење и пуноту бића,обноваљај и преображење, исцјељење и повратак природном начину постојања (ката фисин), промјену човјека и цијелог свијета и њихово усхођење ка Богу. Обожење се не поистовјећује са измјеном човјеканске лрироде. Оно je повратак човјека у стање од кога je отпао, његова промјена и узвисивање у божанствену пуноту, удио у животу и светости Божјој, учешће у нетварним дејствима Божјим, у благодати, усвојење и уподобљење Богу. Обожење човјека се не дешава по суштини, него по благодати. Обожен човјек je бог по благодати”, а не „по природи”: Све што има Бог има и благодаћу обожен човјек, осим поистовјећења по суштини. У догађају обожења остаје суштинска разлика између нетварног Бога и тварног човјека, прослављеног Бога и грешног човјека, Божанске и човјечанске природе. Без оваплоћења обожење остаје у простору неоствариво – идеалног. Несливено јединство и заједница човјека са Богом могућа je само у оваплоћеном Слову Божјем у Богочоовјеку Христу, Који je спустио Бога до човјека и подигао човјека до Бога. примио и усавршио човјечанску природу у својој Личности. Обожење није нека извансебност или безлично блаженство, нека врста ванвевештавственог бјекства или бјекства од личности. Обожење je слободан и си динамичан ток, искуство напретка које укључује стадијуме и степене и које je праћено огромним напорима и дјелањем, трудољубивим_ и непрестаним подвигом, љубављу и појвјерењем у Бога, будући да представља циљ скривен у намјерама и путевима Божијим. Правило je да обожење које je донио оваплоћени Бог, кога се удостојавамо и посредством дејстава Божанског Духа и које се светим тајнама и подвизавањем у врлинама, молитвом и љубављу предметно остварује у Цркви, није довршено стање. већ непрекидна борба, непрестан ход ка Богу. Обожење je изнад свега есхатолошки догађај, есхатолошка пунота и савршенство есхатона. Оно што доживљавамо као садашње искуство јесте зарука будуће стварности и будућих нада. Искуство есхатолошког обожења je могуће овдје и сада кроз парадоксалну повезаност историјског и есхатолошког, што се одвија у оваплоћеном и прослављеном тијелу Цркве. У речено нас увјерава чудо Христовог Преображења. Преображење Христово представља знак савршенства у које Божја икономија спасења уводи свијет. Оно je Царство Божје које je дошло, aли и које треба да дође ,,у сили”. Преображење je праобраз Васкрсења. Свјетлост Преображења јесте свјетлост Васкрсења. Блистање присуства преображеног Исуса повезује се са свјетлошћу васкрслог Господа.

***********************************

протоереј Златко Ангелески

Posted by kresall на Август 25, 2016 во Uncategorized

Ознаки: десетта недела

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Деветта недела по Педесетница. За маловерието

19 Авг

ДЕВЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„Не бојте се! Јас сум, не плашете се!“

(Матеј 14: 27)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Постои еден прекрасен збор, кој нам добро ни е познат, збор, кој го допира срцето на секој од нас, кој во нас предизвикува прекрасни емоции и пријатни возбуди. Тоа е зборот мајка, поим кој нè асоцира на топлина, сигурност, радост… Но, освен телесната мајка, која нè родила по тело, ние, како православни христијани со сигурност можеме да кажеме дека освен родителката по тело, имаме уште една мајка, која нè спасува заради вечноста, нè охрабрува и вразумува, а тоа е нашата света Црква. Светата Црква умее многу повеќе да ги загрее нашите верни срца и преку молитвите, и преку богослужбите, и преку светите Тајни… Светата Црква, нашта прекрасна мајка, постојано нè учи како треба да живееме, за да бидеме достојни деца на нашиот Спасител Господ, Главата на нашата Црква, Началникот на нашата вера.

Евангелскиот настан, на кој се потсетивме денес, на оваа света Литургија, нè потсетува дека сите ние имаме слаби и грешни срца, кои имаат потреба од благодатниот извор на духовни сили. Имено, една ноќ, додека апостолите пловеле по Генисаретското езеро, го виделе Господа Исуса Христа како оди по површината водата. Бидејќи се исплашиле од оваа глетка, Он им рекол: „Не бојте се! Јас сум, не плашете се!“. Од овие зборови тие се охрабриле, а апостолот Петар дури и изразил желба и тој да тргне по водата, па затоа Христос ѝ го повикал. Но, повикот имал и друга цел. Христос го повикал Петар да тргне да оди по водата со друга цел: да покаже колку сеуште била немоќна и слаба верата во него, онаа вера, која подоцна имала моќ и планини да преместува, која ги покорувала срцата на луѓето и која го довела до маченичка смрт за својот Господ. И веднаш, штом посомневал, се исплашил и почнал да потонува, па наоѓајќи се во една безизлезна ситуација почнал гласно да вика: „Господи, спаси ме!“. На овој повик Господ му одговорил: „Маловернику, зошто се посомнева?“.

Петровиот повик кон Господа е повик кој честопати го изговараме сите ние и во наши дни, зашто сите ние се наоѓаме во разбрануваното животно море, па безизлезните ситуации се насекаде околу нас. И на секој повик кон Господа, Спасителот и понатаму ни го праќа истиот одговор, кој му го дал и на апостолот Петар: „Не бојте се! Јас сум, не плашете се!“, како одек на повикот од воздишките на нашата маловерна душа. Он ја подава и секогаш е подготвен да ја подаде Својата сесилна и со љубов изобилна рака заради помош, како небесен Отец Кој ги љуби Своите чеда. Не случајно нашиот земен живот со разбрануваното животно море. Мноштво на секакви несреќи и грижи го сретнуваат секој од нас, за време на нашиот животен пат. Господ не нè оставил осамени во овој живот. Он не нè оставил ни беспомошни пред лицето на човечките потреби и таги. Секому му дал разум, кој е способен да сфати што е добро, а што штетно и што ни е потребно за блажен и мирен живот. Он вложил во секој од нас и совест, која постојано ни говори за тоа што е лошо и шо го уништува човечкото достоинство и што е угодно да се врши пред Господа. Он вдахнал во нас и стремеж кон Бога. Он во наследство ни го оставил и Својот свет збор, кој за нас е постојана лектира, која нè учи како треба да живееме христијански, како треба да ги пресретнуваме земните несреќи и како, во името на љубовта кон Господа и повикувајќи ја Божјата помош, со трпение треба да ги поднесуваме сите тие несреќи, дека Бог е семожен и дека може да направи сè, дека за Него не постои ништо што е неможно, и дека Бог, како чедољубив Отец, не може да ни ја скрати Неговата љубов.

И покрај сево ова, испраќајќи нè во овој живот, Господ направил таков распоред, така што ние постојано сме во окружува на подобни луѓе. Кога сме биле мали, ние сме биле под грижа на нашите родители. Кога, пак, ќе остариме, за нас должни се да се грижат оние, за кои ние сме се грижеле додека тие биле сеуште мали, па тие ќе бидат должни да бидат потпора во нашата старост. Нашиот земен живот е устроен токму така. Ние, трудејќи се, работиме и за другите, но и самите ги користиме трудовите на другите. Но, доаѓаат и мигови, кога ни разумот, кој од Бога е даден за наша корист, не е во состојба да ни помогне кога врз нас ќе надојдат тешки страдања. Тогаш ни нашата совест нема да биде во можност да ни поткаже било каков начин за да излеземе од тешките искушенија, а да не зборуваме за нашите ближни, кои покажуваат апсолутна немоќ во нивните напори да ни пружат помош. И во тие тешки мигови од нашиот живот, кога не може никој да ни помогне, кога нашите телесни сили се покажуваат немоќни да го носат претешкото бреме од искушенија, да погледнеме околу себе, да погледнеме во безнадежниот мрак и да сфатиме дека не може и нема да може да ни помогне никој, освен Спасителот Господ Исус Христос, кој на моменти допушта и вакви тешки искушенија, со една и и единствена цел – да Го побараме и да сфатиме дека без Него сме никој и ништо. Во тие мигови да се потсетиме на едноставните зборови од апостол Петар: „Господи! Спаси ме!“ Ете, овие зборови се наша вистинска надеж дека помошта, сепак, ќе дојде и ќе бидеме избавени од најтешките несреќи и искушенија.

Одговорот, кој го пружа Спасителот Христос, се допира до секое срце кое страда, до секој кој е натажен, несреќен, истоштен од земните грижи, зашто, според зборовите на апостолот Павле: „Исус Христос е ист вчера, и денес, и во веки“ (Евр. 13: 8). Неговиот одговор е ист како оној од пред две илјади години: „Не бојте се! Јас сум, не плашете се!“ (Матеј 14: 27); „Дојдете при Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11: 28).

Гревовното време постојано ја задушува нашата немоќна душа. Кога ќе помислиме на смртта, во исто време помислуваме и на фактот колку многу гревови лежат на нашата совест, кои се малку оплакани, или, можеби и воопшто не се, а има и такви за кои и не сакаме да пророниме ниту една солза. Но, да не очајуваме! Господ ни говори дека не ја сака смртта на грешникот, туку да се одврати од својот пат и да биде жив (спореди Језек. 33: 11). Да поитаме и ние, заедно со своите гревови, со молба кон Христа за да нè спаси. Он, Кој дојде на земјава за да ги спаси грешниците, за да ги поттикне грешниците кон покајание, Кој ја оставил на земјава светата Црква, нашата мајка, Кој заради нашето спасение ни ги подал светите Тајни, – Он секогаш ќе ги слушне нашите молитви и ќе ги види нашите солзи, па ќе ги избрише нашите гревови и беззаконија, кои ѝ тежат на нашата совест.

Оној, кој секогаш живее со Господа, кој живее вистински христијански живот, кој секое утро и вечер разговара со својот Бог преку молитвата, кој ја познава убавината од покајанието и блаженството од пристапувањето кон светата Чаша, кој знае дека за спасението ни се потребни добрите дела, трпението, милосрдноста, молитвата, неосудувањето, чистотата и целомудрието, тој секогаш го чувствува во себе и околу себе својот Господ, Преслаткиот Спасител.

Секогаш да веруваме дека Господ никогаш нема да го затвори Својот божествен слух, никогаш нема да го отфрли оној, кој се обраќа кон Него. Во тоа се состои блаженството на нашиот земен живот, дека ние не сме сами во патешествието до своето спасние во овој земен лавиринт. Со нас секогаш е Небесниот Отец, нашиот Пресладок Спасител. Ако сме натажени и расплакани од бремето на нашиот грешен живот, да го подигнеме својот поглед кон небото и да сфатиме дека постојано нè гледаат вечно живите и будни очи на нашиот Небесен Отец. До крајот на својот живот да бидеме добри и верни христијани. Никогаш да не дозволуваме да го разгневиме нашиот Спасител, за да не биде отстранета Неговата благодат од нас. Неговата помош и поткрепа да биде секогаш со нас: и во овој земен и минлив живот, но и во страшниот смртен час да нè прими при Себе, како Свои чеда, во Своите вечни населби, каде што радоста е бескрајна и убавината е неискажлива. Амин!

********************************************

„Човештвото не може без вера во Христа“

Слово на Неговото Високопреподобие, Архимандрит Партениј, за Евангелието од Деветтата недела по Педесетница, изговорено по Светата Литургија, во манастирската трпезарија (8/21 август 2016 лето Господово)

Чувме денес, мили мои, од Светото Евангелие (Матеј 14,22-34) како морето по кое пловеле Апостолите Христови, зафатено од силна бура, страшно се разбранувало. А Господ Исус Христос, после чудото што го беше направил со петте леба и двете риби, наситувајќи повеќе од пет илјади души, се искачил на планина за да се помоли насамо. Потоа, им пристапил на Своите ученици, одејќи по водата како по суво и ги успокоил: Не бојте се! Јас сум, не плашете се!Апостолот Петар, пак, секогаш исполнет со ревност и љубов кон Господа, запрепастен од чудото како Господ оди по водата, посакал и тој да тргне по неа, велејќи Му на Христа: Господи, ако си Ти, позволи да дојдам при Тебе во водата!Господ му одговорил да дојде. И тргнал Петар по водата, но во оној миг кога ги одвратил своите очи од Христа и се загледал кон големите бранови што надоаѓале, се уплашил многу и почнал да потонува. Тогаш очајнички извикал:Господи, спаси ме! Спасителот веднаш ја испружил Својата рака и го подигнал, притоа благо укорувајќи го: Маловернику, зошто се посомнева?

Сите ние, мои мили браќа и сестри, во духовна смисла се наоѓаме на местото од Апостолот Петар. Нема човек што не е заплискуван од брановите на ова немирно житејско море. Едноставно никој не е поштеден од налетите на искушенијата. Па и Самиот Богочовек Исус Христос, уште од Своето воплотување во пречистата утроба на Пресвета Богородица и доаѓање на земјата, мораше да претрпи огромни искушенија и напади од лукавиот. Но, Он, со Своето крајно смирение, доброволно ги поднесе сите нив, и накрај го победи и најстрашниот и сепогубен бран – смртта. А победувајќи ја смртта, Он стана наш соборец во борбата за вечноста. Ние сами по себе не можеме ништо да направиме. Сè додека не се научиме постојано да Го имаме пред очи Христос Победоносецот, ние ќе тонеме во водата на очајот и безизлезот, ќе пропаѓаме дури до самото дно. Единствено преку Христа можеме да им се спротивставиме на налетите на искушенијата и проблемите. За тоа, секако, е потребен и наш труд, една наша мала аскеза што ќе ни помогне да ја воздигнеме нашата душа, така што таа со својот духовен вид ќе гледа постојано во Христа.

Меѓутоа, ние многупати се жалиме и велиме: „Тешко ми е да постам. Тешко ми е да станувам за на богослужба. Тешко ми е да се борам со оваа или онаа страст… Сакам да го правам ова, го сакам она…“ Со оваа нерешителност и слабост на волјата, ние самите му дозволуваме на разбрануваното море да нè потопи до крај. Затоа, да се трудиме полека да победуваме со Оној, Кој може сè да победи. Навистина, борбата со страстите и злото во нас е многу тешка. Но историјата познава многумина што во Христово име ги победиле своите страсти и станале светлина за другите. Ете, на пример, оние што ја победиле најпогубната страст на среброљубието, станале утеха за мнозина и усреќиле многу души. И монасите, исто така, токму поради тоа заминувале сами во планини и пустини, објавувајќи им војна на страстите и на злото од овој свет. Секако, не биле сосема сами, туку со Христос, Кој го победи светот (в. Јован 16,33). И откако преку Божјата благодат, а, се разбира, во содејство со нивниот личен подвиг, ќе загосподареле над погубните сили, тие можеле и на други да им станат утеха и поткрепа. Затоа народот ги пронаоѓал и во реки им притекнувал, па макар и колку да биле скриени тие. И ден денес, гледате, тоа се повторува. Нашиот народ бара утеха во манастирите, во планините, во оние места каде има луѓе што храбро војуваат против космичките сили на злото. Сепак, рековме, таа војна воопшто не е лесна. Многупати се случува и на монасите да им е неподносливо тешко. Ми велат: „Отче, премногу тешко се чувствувам денес!“ Но, она што ги прави непоколебливи во борбата и што секогаш ги подига и поттикнува да продолжат напред, е тоа што тие секогаш Го имаат пред очи Господ, Кој никогаш не нè остава да пропаднеме до дното. Како што и Божествениот Павле нè повикува да отфрлиме од себеси секакво бреме и грев, што лесно нè окружува, и со трпеливост да побрзаме кон претстојната борба, имајќи Го пред очи Началникот и Завршителот на верата – Исуса, Кој, поради Неговата идна радост претрпе крст, откако го презре срамот, и седна од десната страна на престолот Божји (Евр. 12,1-2). Доколку повикаме како Апостолот Петар: Господи, спаси ме! – Он нема да нè остави! Потребно е само со вера да повикаме. Ако, пак, ја изгубиме верата, ние бездруго пропаѓаме. Затоа е најважно постојано да ја потхрануваме нашата вера. Таа е најсуштествена за човекот. Спасителот Христос намерно нè поучува да бидеме мудри како змии (сп. Матеј 10,16), зашто змијата, пред сè, ја пази и засолнува својата глава. Оти некој и да ја удри по телото – таа ќе преживее, но ако ја удри по главата, толку, веднаш погинува. Така е и со нас: што и да ни се случи, доколку имаме вера во Спасителот Христос, ќе излеземе победници на крајот, но, ја изгуби ли некој верата – тогаш тој потполно пропаѓа.

Денес гледаме како по целиот свет станува актуелно мислењето и проповедањето дека човекот треба да прави сè што сака, дека тој може слободно и безмерно да им се оддава на страстите. Притоа, пропагаторите на современите уништувачки и лажни идеологии особено ја напаѓаат христијанската вера. Во контекст на ова, вчера ми се јави една сестра од Рајчица за да се консултира со мене дали на нашиот сајт да објави една вест многу тажна и ужасна. Имено, во веста се вели дека Еврокомисијата, поддржана од Европскиот совет, започнала активна кампања против „дискриминацијата“ на ЛГБТ заедницата, при што отворено се напаѓаат вековните христијански вредности! Гледајте колку страшно! Христовата вера, која отсекогаш им помагала на луѓето да ги победат страстите што ја поробуваат душата, одеднаш станува главен непријател! Сосема лукав и извртен поглед на нештата! Зар Црквата Христова некогаш некого оттурнала? Не ги преобразувала ли таа духовно и морално паднатите луѓе? Доволно е само да се разгледаат житијата на светиите за веднаш да се сфати дека најголеми грешници, развратници, убијци, блудници, преку верата во Христа целосно се преобразиле, па дури и се осветиле, постанувајќи пример за целото човештво. Вистинскиот Христијанин никого не суди, туку сите со љубов ги прифаќа. И Црквата Христова со љубов ги прима сите и душеспасително ги повикува на борба против злото и страстите. Оти само оној што се бори против своите страсти, ќе биде способен на вистински начин да ги сака сите. Ако, пак, човек ги љуби своите страсти, тогаш тој нема духовна длабочина во себе. Не знае никого да сака, а е заљубен само во себе, и заради задоволување на своите ниски страсти ќе заборави сè наоколу. Крајно острастениот човек ги заборава дури и своите најблиски. Еве, да ја земеме на пример страста на наркоманијата, која е една од најужасните на денешнината. Коцкарството – исто така. Верувајте, сум разговарал со многу луѓе обземени од овие страсти. Кога човек ќе се оддаде на нив, тој ги заборава дури и своите родители, а доколку е во брак и својата жена или маж, и своите деца. Пред очите на таквиот стои само дрогата, или коцкарницата. Но, кога тој ќе ја замени дрогата или коцкарницата со Христос, тогаш веднаш ќе му биде подадена Неговата спасителна рака што ќе го извлече од пеколниот понор.

Човештвото не може да функционира без Христа, тоа е невозможно. Затоа, ајде ние Христијаните да се поправаме, да Го имаме секогаш Христос пред нашите духовни очи, да Го внесеме во нашето срце, па да можеме и на други да им помогнеме да го изберат тој единствен пат кон вистината. Зашто Христос е единствениот пат, единствениот патоказ кон спасението. Всушност, Неговата Божествена Личност е спасението. Преку Него ги победуваме сите страсти и стихии на овој свет, а накрај и најголемото искушение, најголемиот бран – смртта. Тоа се докажало многупати низ историјата. Просто, човекот без вера во Христа не може да суштествува. И општество без вера во Христа не може да се одржи. Ете, како што денес Европската Унија проповеда општество без Бога, така некогаш пропагираа и комунистите од Москва, од Белград, од Софија… Каде се денес тие општества? Ги нема. Така и современото наше општество ќе го снема, но ќе остави зад себе страшни последици за душите што го протежираат.

Сепак, тие што се трудат да изградат општество без Бога не се единствените што причинуваат голема духовна штета, тука се и оние што упорно тврдат дека „сите вери проповедаат исто и добро“. Да веруваа така и нашите благоверни предци, денес, на пример, немаше да бидеме собрани во овој Манастир; тој сигурно ќе беше претворен во некое муслиманско теќе, како што не еднаш во текот на петте века османлиско ропство постоеле такви намери. Меѓутоа, нашите богомудри предци добро знаеле дека една е Вистината и за неа биле подготвени да се жртвуваат и така ја зачувале; знаеле дека Еден е патот, животот и вистината (в. Јован 14,6). Една е верата вистинска во која Бог во континуитет им се откривал на луѓето, за накрај да се објави Себеси преку Спасителот наш Господ Исус Христос. Тоа и денес треба да го знаеме како Христијани. Да не бидеме лекомислени. Секогаш кога ќе слушнеме некоја таква изјава, дека сите вери проповедаат добро, ние цврсто да ја исповедаме својата вера, според зборовите на Св. Ап. Петар:бидете секогаш подготвени со кротост и страв за одговор на секого, кој од вас побара сметка за вашата надеж (1. Петар 3,15). Тоа не значи да ги мразиме и навредуваме другите, туку, напротив, со своите добри дела, со својата љубов, да му ја покажеме на светот вистината и љубовта Христова. Зашто, каде што е љубовта таму е и вистината. А може ли љубовта да биде на друго место освен во Христа!? Он не ги сепарира луѓето, не прави разлика помеѓу нив; учи дека секој човек на овој свет е наш ближен, без разлика на неговата народност и верување. Ни дал дури и заповед да ги љубиме непријателите свои (в. Матеј 5,44). Не може да постои никаков сомнеж дека Христос е вистинскиот Бог, зашто Бог е љубов (1. Јован 4,8).

Ја имаме најубавата вера, мили мои. Да веруваме во Христа и нема никогаш да пропаднеме. Он нема никогаш да нè остави. Раката Негова е секогаш подадена кон нас; колку и да се големи искушенијата, таа е тука да нè извлече од бездната. Да нè чува Бог сите! Амин!

Бигорски.

*********************************************

Недела деветта по Педесетница – Спасувањето на Петар кој потонува

Митрополит Антониј Сурошки.

*********************************************

„Господи, избави ме!“
(Мат.14:30)

Братя и сестри,

Тези думи на дв. ап. Петър чуваме днес в евангелското четиво. В тази конкретна библейска случка водата и вятърът са силни, та Петър като ги видя, уплаши се и докато ходи по водната стихия започна да потъва. Тогава се обръща към Господ Бог Иисус Христос с думите: „Господи, избави ме!“ (Мат.14:30).

Ние можем ли да се поставим на мястото на св. апостол? Да имаме това дръзновение… или да вършим делата си… по човешки? Да поискаме нещо и като го получим страх да изпълни душата ни, да се усъмним и да започнем да потъваме… в себе си.

Често пъти усилията, които полагаме за едно или друго начинание ни се струват повече и някак с неувереност се отказваме насред пътя. Именно с неувереност. Със съмнение. С намаляваща вяра. Точно като Св. Ап. Петър, който като се видя в нужда се обърна към Господ Бог. Пък „Иисус веднага простря ръка, хвана го и му каза: маловерецо, защо се усъмни?“ (Мат.14:31).
А нима и ние не сме тъй?

Само, когато имаме потребност се сещаме за Бога! Пък през другото време самоувереността ни до толкова ни заслепява, че все едно сме всемогъщи. И именно през цялото това време, през което гледаме в страни от Бога сме маловерци и потъваме в себе си.

Вършим едно и друго, но от себе си го вършим. Без да поискаме помощ от Господ, без да Му се помолим. А ако стигнем по-далече: вършим делата си без благословение! Един от детайлите на днешната евангелска история е, че Св. Ап. Петър измолва благословението Господне, когато Го вижда да ходи по водата: „Господи, ако си Ти, позволи ми да дойда при Тебе по водата. А Той рече: дойди.“

(Мат.14:28-29). Пък ние… някак все на себе си се надяваме да успеем. Но тази надежда сме я обуздали. Нещо повече! Ние обуздаваме самата си вяра. А че това е тъй става ясно от всеки ден, в който живеем. Тъй щото ако се вгледаме в собствените си действия ще забележим сянката на съмнението. Същата тази сянка, която като с було покрива вярата на Сп. Ап. Петър. Която покрива и нас и всява в сърцата ни страх. Нещо ни стисва за гърлото и ние дори преставаме да се молим…

Св. Ап. Павел в посланието си до Коринтяни говори и пита: „Не знаете ли, че вие сте храм Божий, и Духът Божий живее във вас?“ (1Кор.3:16). А тези негови думи какво общо имат с маловерието, с безизходицата /ни/, с нас самите? С вярата ни? Имат повече отколкото изглежда!

Св. Ап. Павел не просто пита коринтяни! Той им съобщава, че те са този храм Божий. Но той не просто говори на тях. Той говори и на нас, сега, двайсет века по-късно. И не само. Този св. апостол ни уверява в това! Дава ни надежда и с кротост ни подканва да не спираме насред делата си, но преди всяко едно от тях да се сещаме първом за Бога. Да измолим Неговата благословия и едва тогава вече да действаме. Както сторил и св. ап. Петър, преди да тръгне и той по водата.

Братя и сестри,

Това, че Господ Бог нарича св. ап. Петър маловерец доста трябва да ни смущава. Тъй щото тази случка е огледало на нашия собствен живот и ние сме тези маловерци. А нима не сме?…

Нека всеки ден се обръщаме към Бога и Спаса нашего Иисуса Христа в думите: „Господи, избави ме!“ (Мат.14:30). Така от сърцето си ще прогоним неканеното смущение от самоуверието ни, което по-късно ще прерасне в страх и маловерие. Чрез тези думи: „Господи, избави ме!“ (Мат.14:30) наистина ще имаме дръзновението да сме като св. ап. Петър. И по неговия пример нека да търсим Бога не само, когато сме в нужда. А така, по приятелски (Иоан.15:14-15) и със страх Господен да поискаме благословията Му, като Му се помолим: „Господи, избави ме!“ (Мат.14:30).

Амин.

Автор: Христо Димитров

*********************************************

„Иисус веднага простря ръка, хвана го и му каза: маловерецо, защо се усъмни? И щом влязоха в кораба, вятърът утихна” (Мат. 14:31-32)

Братя и сестри,

Често сравняваме живота с бурно море. Нали край нас бушуват вълни от най-различен характер: извие се някакво неочаквано страдание, потиска ни сърдечна мъка, други около нас ни тласкат в грехове и пороци… Как да се задържим на повърхността? Как да се спасим? Има ли някой да ни помогне?

В днес прочетеното св. Евангелие ни се предлага такава картина: Господ Иисус нахранил около пет хиляди души в пустинята и след това решил да остане насаме. Той изпратил учениците Си по море към отсрещния бряг на Генисаретското езеро. По пътя им излязла силна буря. Имало опасност да потънат. В най-критичния момент към полунощ те видели своя Учител да идва по вълните към тях. Помислили, че това е привидение и от страх извикали. Господ Иисус ги успокоил: „Дерзайте! Аз съм! Не бойте се!” (Мат. 14:27). Апостол Петър, който винаги изпреварвал другите апостоли, се обърнал с молба: „Господи, ако си Ти, позволи ми да дойде при Тебе по водата!” (Мат. 14:28). Господ му казал: „Дойди!” (Мат. 14:29). Петър тръгнал, но като видял бушуващата бездна под краката си, уплашил се и започнал да потъва. „Господи, избави ме!” – извикал той (Мат. 14:30). Господ прострял ръка към него, измъкнал го от водата и го упрекнал: „Маловерецо, защо се усъмни?” (Мат. 14:31) След това влезли в кораба и със силата Господня вятърът утихнал. Радостни и благодарни, те продължили пътя си.

Тълкувателите на Свещ. Писание поставят въпроса: защо Господ е допуснал да тръгнат апостолите в такова време? Той можеше да ги задържи и предпази от опасността. Св. Димитрий Ростовски отговаря, че Спасителят е знаел, но искал да накаже маловерието и съмнението на учениците Си и да им открие Своята власт, че обладава небето, земята, морето и ветровете, които Го слушат. Искал още да научи хората да се уповават на Бога при всички обстоятелства. Той е всемогъщ и избавя от беда.

И все пак, този разказ ни се вижда невероятен. Но невъзможното за човеците е възможно за Бога. Както Духът Божи се носел над неоформената материя при сътворението на света (Бит. 1:2), така и тук Господ вървял над вълните. Творецът на вселената крепи с могъщата Си десница целия свят. Негови са законите, които регулират по необятен и непостижим план всичко. Той и сега продължава да твори. По Неговата воля млъкват ветровете и бурите в морето. Той пои планините и насища земята с плодове (Пс. 103:10). Чудно ли е тогава, че ходи по морските вълни?

Колко слаби, безкрайно слаби са човешкият ум и сърце! Учениците видели и изпитали силата, величието и властта на своя Учител, и все още оставали с представа за Него като обикновен човек. Но можем ли да проникнем в тайните на Божия свят? Синът Божи е дошъл от небесата. Неговите способности не са плод на земна мъдрост, нито властта Му над материалните и духовни неща се дължи на земни постижения. Силата на Бога се вижда, след като тя се прояви и отмине. На едно място претворява водата във вино, на друго – умножава храната на голямо множество хора. Тук лекува неизлечима болест, влачена десетки години, там възкресява единствен син на отчаяна майка, преобразява се на планината. Днес ходи по вълните и укротява бурята. Създателят на всичко подчинява материалните и духовни стихии и се носи видим и невидим над тях.

Братя и сестри,

Ако Господ Иисус Христос е могъл да ходи по вълните и да укротява морето само с дума, колко повече Той е властен над други вид морета – нашите съдби. Той бди над нас и ни закриля при опасности, стига ние да Му се доверим. И в нашия живот се случват кризисни моменти, когато изглежда, че всичко наоколо се сгромолясва. Извие се буря над нас, претърпим някакъв неуспех или семейна трагедия и вярата ни изчезва. Отричаме Бога и Неговата правда. Чувстваме се изоставени, лишени от всякаква подкрепа. Бацилът на съмнението и разочарованието действа съкрушително. Явяват се даже въпроси за смисъла на живота. Защо трябва да страдаме, защо болест влезе в нашия дом?… И неразрешимият въпрос за смъртта на един невинен обичан човек. Надигат се вълни от мисли, които замъгляват и прогонват нашата вяра. Нямаме основа под краката си.

Слава на Бога, че не ни оставя и в такива моменти! Христос Господ е пред нас и ни подава ръка. Може би ще останат неразрешени проблеми. И все пак, да погледнем към Тогова, Който ни подава ръка. В безсилието си да извикаме: Господи, загиваме!… и да се качим на Неговия кораб. В маловерието си може би ще чуем Неговия кротък и благ укор: „Маловерецо, защо се усъмни?” Но нека бъдем сигурни: край Господа Иисуса ще млъкнат по Негова заповед насрещните ветрове, ще се преодолеят препятствията и корабът с уповаващите се на Всевишния ще продължи спокойно своя път. Тогава хвалебен химн ще се изтръгне из гърдите на пътуващите и славословия ще се разнесат из въздуха: наистина, Ти си Син Божи, Създател на небето и земята, на моретата, ветровете и бурите, но и на всичко добро, което носим в себе си. Утеши вълните в нашия живот! Възхваляваме Те и Те почитаме Господи! Напътствай живота ни, както направляваш пътя на звездите, на ветровете и океаните! Амин!

Иван Лалов Кондаков

*****************************************

“Иисус веднага простря ръка, хвана го и му каза: “Маловерецо, защо се усъмни?” (Мат. 14:13)

Братя и сестри!

Всеки вярващ християнин от опит знае, че колкото и да му е трудно, колкото и безнадеждно да ни се струва понякога положението Господ Иисус Христос бди над нас. Като фар, който чрез светлината на Словото ни предупреждава за всяка опасност, която ни застрашава, като звезда, която ни указва вярната посока, като кормчия, който ще доведа кораба на Църквата до спасителния бряг. За християнина няма място за отчаяние, той не отпуска безпомощно ръце, защото знае, че най-лекият път през морето е пътят към дъното, а в дни на изпитания, когато силите му оскъдяват и изнемогва отправя зов за помощ към Господа.

От днешния евангелски разказ виждаме на какво е способна вярата във всемогъществото Божие и какви са последиците от маловерието и съмнението. Виждаме първоначално с каква силна, непоколебима вяра ап. Петър слиза от кораба и стъпвайки по развълнуваната повърхност на езерото тръгва към Своя Учител. Вярата му в Христа е толкова силна, че физическите закони престават да са валидни за него. А после, отмества своя поглед от Христа, вглежда се в яростните вълни, които го връхлитат и … вярата му се разколебава. Обзема го страх, съмнение и веднага започнал да потъва. И тогава, пред смъртната заплаха, когато нищо не можел сам да направи сред разбунтуваното море, от гърдите му се изтръгва отчаяният вик: “Господи, избави ме!” (Мат. 14:30). Спасителят веднага му подава ръка с думите:“Маловерецо, защо се усъмни?” (Мат. 14:31).

Вярата на ап. Петър не издържала до край. Поддал се на негативните сили на съмнението и страха и животът му веднага се оказал в опасност. Защото не житейските бури и опасности ни застрашават, а маловерието.

Братя и сестри, тази драма, която се разиграла преди две хиляди години във водите на Генисаретското езеро, в една или друга форма постоянно се разиграва и днес в живота на всеки от нас. Кой от нас не познава бурите от изкушения, съмнения, тревоги, които така често се надигат в душите ни? Кой от нас не е изнемогвал пред напиращите да ни погубят вълни на омраза, присмех, обиди? В кого от нас вярата не е отслабвала, в кого страхът не е вземал връх и кой не е политал в глъбините на бездната на отчаянието? И ако в тази борба между вярата и съмнението не бе пощаден дори ап. Петър – камъкът на вярата, то колко повече сме застрашени ние?

Макар на думи да изповядваме вярата си в Христа и да приемаме без възражения Неговото учение, в живота често ни се случва да се съмняваме в Божието всемогъщество, в Божията милост, в Божията любов и грижа за нас. Така уплашени сме, притеснени, загрижени сякаш не вярваме, че Бог бди над нас, че знае точно от какво се нуждаем в един или друг момент, че ни праща най-доброто за спасението ни, че никога няма да ни изостави, че няма да допусне да погинем, че и косъм няма да падне от главите ни пряко Неговата воля! Животът ни сякаш не е основан на вяра, а на люшкащи ни натам – насам страхове. Страх от болести, страх от бедност, страх, че няма да успеем в едно или друго начинание, страх, че няма да се справим със задълженията си, страх да не ни отхвърлят, да не ни наранят, страх от обвързване, страх от самота…, а ако се замислим ще видим, че зад всички страхове стои маловерието.

Колко време и сили посвещаваме на материалното си обезпечаване! Знаем, че не трябва да се грижим за утрешния ден, да се тревожим за бъдещето, да се осигуряваме като ли ще векуваме на този свят, но все гледаме да заделим нещичко за черни дни. Не е ли това признак за маловерие? Знаем, че ако освободим сърцето си от грижене, ако първата ни грижа е Царството Божие, всичко останало ще ни се придаде. Нима можем да оскъдеем някога, ако направим себе си обиталище на Преизобилния?

Боим се за здравето си, да не би да умрем. Не стои ли и зад този страх маловерието? Нима ще се боим от смъртта, ако се уповаваме в Божието милосърдие, ако твърдо вярваме във вечния живот?

Колко често изпадаме в униние от един или друг неуспех, как се боим че ще ни се случи нещо, което ще ни донесе скърби и несгоди! Така ли щеше да е ако притежавахме пълнотата на вярата? Какво общо има унинието със вярата, че Христос е жив и днес, и утре, и до свършека на света?

Много са поуките, които можем да извлечем от днешния евангелски текст. Всеки път, когато отклоняваме погледа си от Бога и се поддаваме на земните страсти и изкушения, вярата ни отслабва и ние се давим в мътните води на страховете и съмненията. В дни на душевни бури, беди и злощастия можем да разчитаме на сигурна помощ от Бога според степента на своята вяра. Там, където е Христос, цари мир. Той като Княз на мира и повелител на вселената има силата и властта да укротява както природните бури, така и душевните.

И така, братя и сестри, ако забележим, че вярата ни отслабва, че ни обзема страх, съмнения, че духът ни е смутен, нека като апостолите молим Бога: ”Господи, усили у нас вярата”/Лука 17:5/. И ако видим, че все повече затъваме в житейски грижи и човешки тревоги, нека като св.ап.Петър да викаме към Господа:”Господи, избави ме!”/Мат.-14:30/. И нека твърдо да вярваме, че в дни на слабост и изнемога Господ, без да се бави, ще се отзове на призива ни за помощ и ще ни подаде десницата Си, за да ни избави. Защото “наистина е Син Божий”/Мат.14:33/ и Спасител и Нему слава подобава сега и винаги и во веки веков. Амин.

Йоан Карамихалев

*********************************************

В днешната девета неделя след Петдесетница в нашите църкви се чете откъс от Евангелието на Матей (14:22-34) за ходенето на Христос по водата. Това чудо е може би най-трудното за разбиране в целия Нови Завет. Вървенето по повърхността на водата противоречи на основния закон на вселената – закона за притеглянето. В спор атеистите винаги припомнят този случай и техните ехидни усмивки не са случайни.

След убийството на св. Йоан Кръстител Иисус извършва чудото с умножаването на храната на 5 000 души в пустинята. След това Той нарежда на Своите ученици да се качат в кораба и да преминат на другия бряг на Генисаретското езеро, за да изпрати тълпите у дома. По този начин Спасителят се грижи за сигурността както на апостолите, така и на хората, които Го следват, за да чуят Неговото слово. След като разпуска хората, Христос се изкачва на едно възвишение, за да се моли сам през нощта. Всъщност Той има намерение да се моли, преди тълпите да Го обкръжат и последват. Само тук и в пасажа за Гетсимания (26:36-44) евангелист Матей споменава за Негова молитва. А св. Лука описва седем пъти как Иисус се моли във важни моменти на Неговото служение (3:21; 5:16; 6:12; 9:18; 9:29; 11:1; 23:46).Но какво става с апостолите? В Галилейското езеро започва да вилнее една от внезапните бури, които често настъпват там. Вятърът и вълните блъскат кораба или по-скоро ладията. Дори и денем това би било голямо изпитание за учениците, които нито могат да сложат платно, нито могат да гребат успешно. А всичко става нощем, по време на четвъртата стража. През тази епоха евреите делят нощта на четири стражи, като четвъртата е призори, когато се развиделява. Апостолите, които отчаяно се мъчат да спасят себе си и кораба, изведнъж съзират нещо страшно и необикновено – някакъв човек върви по вълните. Това противоречи на елементарната логика. За секунда в съзнанието им нахлува всичко, което са чували и запомнили за вампири, призраци, привидения. Те изкрещяват от ужас, но „призракът” проговаря и бърза да ги успокои, че Той е техният Учител и не трябва да се боят. Тази среща на Христос с тях в езерото напомня за по-късното Негово явяване след Възкресението и съдържа същите елементи – страха на учениците, които не очакват да видят Спасителя, и Неговото уверение, че Той е с тях.

Петър – най-пламенният апостол, който често реагира импулсивно, не познава гласа на Странника или не Го вижда ясно през бурята. Той не е съвсем уверен в думите на Христос и казва: „Господи, ако си Ти, позволи ми да дойда при Тебе по водата” (ст. 28). Петър търси доказателство и моли за разрешение, а не тръгва на своя глава. Първите му стъпки по водата са уверени, но вихърът, дъждът, бездната под него изведнъж помитат неговата увереност. Петър пропада във водата, започва да се дави и извиква: „Господи, избави ме!” Тогава Иисус протяга ръка и го спасява с думите: „Маловерецо, защо се усъмни?”

Името Петър на гръцки означава „камък”. Този епизод ни показва един променен Петър, който се преутвърждава от Господ във вярата като „човек на камъка”, след като е започнал да потъва като камък поради недостатъчна вяра. Самият Петър едва ли би могъл да обясни защо се е усъмнил и се е поддал на естествените си инстинкти. За секунда той загубва вярата си в Иисус. Вяра, която трябва да е постоянна, когато всичко се променя и да е трайна, когато всичко се разпада. Апостолите, които са очевидци на станалото, се покланят пред Иисус и изповядват, че Той е наистина Син Божи (ст. 33). „Сърцето им се беше вкаменило”, допълва св. Марк (6:52). Пълното разкриване и утвърждаване на тяхната вяра още не е настъпило. Малко по малко, събитие по събитие Христос отваря очите им за вярата. Следва ново чудо – щом Иисус влиза в кораба, вятърът бързо утихва (Марк. 6:51).

Бог, Който простира небесата, ходи по морското висине (Йов 9:8). Древните евреи смятат, че морето е обиталище на бесовски сили и място на хаоса, което прави за тях ходенето на Христос по водата още по-голямо чудо. Където има буря, Бог дава покой; където има смут и отчаяние, Той предлага мир и надежда. Животът е море, корабът е Църквата, кормчията е Христос. „Господи, избави ме” трябва да е молитвата на всеки от нас – молитва, на която Господ се отзовава с призива: „Дойди”. Когато потъваме в бездната на страховете и проблемите, нека протегнем ръка към Иисус и да влезем в кораба на вечния живот. Той е там, Той ни очаква, Той жадува за нас!

Павел Стефанов

********************************************

„Дерзайте! Аз съм, не бойте се!“ (Мат. 14:27)

Възлюбени в Господа братя и сестри,
В днешното литургийно св. Евангелие вие чухте, че Господ Иисус Христос каза тези думи на учениците Си, които били смутени и много изплашени, поради настъпилата буря в Галилейското море. След като извършил чудо като нахранил 5000 души с 5 хляба и 2 риби, Спасителят наредил на учениците Си да влязат в кораба и да минат преди Него на отсрещния бряг на морето. Нощта настъпила. Когато корабът с учениците бил вече по средата на езерото или морето, се появил силен вятър. Големи вълни започнали да блъскат кораба и да го носят на разни страни. Бурята продължила дълго време. Вече било четвърта стража през нощта т.е. между трети и шести час сутринта. В тази критична ситуация учениците съгледали някой да ходи в морето като по сухо. Те помислили, че това е привидение и от страх извикали, но Иисус веднага им казал: „Дерзайте! Аз съм, не бойте се!“ Апостол Петър искал напълно да се увери и затова помолил Спасителя: „Господи, ако си Ти, позволи ми да дойда при Тебе по водата.“ – „Дойди“ – казал Христос и Петър тръгнал по водата. Но, като видял силния вянър, уплашил се и като започнал да потъва извикал: „Господи, избави ме!“. Господ протегнал ръка, хванал го и му казал: „Маловерецо, защо се усъмни?“. Щом влезли в кораба вятърът утихнал. А онези, които били там се поклонили на Иисуса Христа и казали: „Наистина си Божий Син!“. Корабът пристигнал на брега, към който плавали.
Тази евангелска случка ни напомня за морето на живота. Това море често пъти се вълнува. Не са редки „бурите“ в семейния живот, които по някога завършват с разбиване на домашното огнище. Не липсват „бури“ и в обществения живот. Често заговарят низки инстинкти. Разпалват се ежби и борби. Вълнува се общественото море. И резултатите са известни: кръв, сълзи, беди!… Как често злото се надига в грамадни бесни вълни и грози да залее света, да погуби всичко добро и прекрасно!… Но не бива да забравяме, че човекът не е сам! Той има сигурна опора и надежда!
Ние сме от Бога. За нас е дошъл Спасителят Иисус Христос. Той ни е изкупил с кръвта Си. Направил ни е чада Божии. Дал ни е всички средства за борба със злото. Посочил ни е пътя за постигане на добър, справедлив, благоденствен живот на Земята и ни е обещал, че ще бъде с нас през всички дни до свършека на света. Ако живеем с Христа, можем да бъдем спокойни и сред най-неспокойния живот, понеже знаем, че с нас е Този, Който винаги ни подава спасителна десница, за да ни изведе и от най-големите неволи и затруднения.
Братя и сестри,
Да бъдем винаги в общение с Христа Иисуса. Да живеем по Неговото учение, по Неговите заповеди и наставления, в Неговата света Църква! Тогава сред всички беди и опасности постоянно ще чуваме утешителния ободряващ и спасяващ глас: „Дерзайте! Аз съм, не бойте се!“ И още: „Аз съм с вас през всички дни до свършека на света!“ (Мат. 28:20).
Никога не бива да проявяваме маловерие, каквото проявил апостол Петър, за което и получил от Спасителя укора: „Маловерецо, защо се усъмни?“. Нека винаги имаме в себе си християнския оптимизъм като казваме: „Господи на силите, с нас бъди! Понеже нямаме друг, освен Тебе, помощник в скърбите. Господи на силите, помилуй ни!“.
Амин!

*********************************************

Братя и сестри,

Петър е поискал – както Господ – да ходи по водата.

Ние също искаме да сме като… някои други. Но не себе си, защото се съмняваме. Съмняваме се, че започвайки някое начинание, не ще можем да стигнем до край. Ще се отклоним. Ще се усъмним.

И тогава се случва онова време, онзи мъничък миг, в който през главата ни прелита въпросът: „ще се справя ли?” Иска ни се да се справим. По една или друга причина – дали сме дума на приятел, поели сме отговорност пред себе си. Точно отговорността е онова, което ни дава куража да се справим, да изминем още една крачка. И тук… и тук настъпва моментът на колебанието. Ами ако тази крачка… не успея да измина?!

Оглеждаме се и виждаме, че пътят, по който вървим е много тесен, а под нас – огромна, безкрайна бездна. Все по-голямо става безпокойството ни… и се отказваме, дори да сме по средата на пътя, дори да сме в края му. Ние не знаем. Но когато започнем да си задаваме въпроси, тогава изпадаме в едно съмнение – и то е, което ще ни накара да се забавим, и в крайна сметка да не се увенчаем с успех. А истинският успех е само този: да прославим Бога.

Не бива да си позволяваме разсейване. А то от своя страна означава, че ние изпускаме целта от погледа си… и тя вече не е наша цел, защото сме я изтървали, не сме се устремили непоколебимо да я следваме. Усъмнили сме се – че целта всъщност вече не е толкова привлекателна; че има други по-важни случки, на които да обърнем подобаващо внимание… усъмняваме се… и край! А точно тези малки подробности от пейзажа около нас са точно там, където са, за да ни отклоняват вниманието… и точно поради тях си струва да впрегнем уж намаляващите ни силици, за да не изпуснем нишката. Която ни води все напред и напред.

Във всеки един човек има малко /или в някои случай малко повече/ съмнение дали ще постигне целта си, дали ще стигне до края. Казват, че важен е пътят и самото вървене, а не върховете, които ни чакат напред. А върхът, когато бъде достигнат е… ами, достатъчно добър повод за извинение да не изберем друга цел, друга мечта, която да превърнем в реалност. Но това е светското пътешествие на човека, който твърди – поне на думи – че е християнин. А като крайна цел християнинът има едничка такава, която ни посочва Ев. Матей: „И тъй, бъдете съвършени, както е съвършен и Небесният ваш Отец.“ (Мат. 5:48)

Но да се върнем в света.

Лесно е, когато вече сме постигнали нещо. И решаваме, че засега ни стига толкова, че не бива да се преуморяваме, защото ако това се случи – ако „изхабим” и малкото останало като сила в нас, не ще можем да продължим. Обаче – интересно! – получава се явен, открит парадокс: хем си пазим силиците /за нещо – каквото и да е това нещо/, хем сякаш ни е страх да поемем отговорност за ново начинание. Та нали току-що сме завършили нещо, защо да започваме друго?! И ето го съмнението, което – направо казано – ни отнема делата, които да извършим. А ние – всеки един от нас – може толкова много да свърши! Толкова още… И колкото повече дела имаме зад гърба си, с огромна изненада откриваме, че можем поне още толкова, а в повечето случаи дори и не разбираме. Но „Като благоугодил Богу, праведникът е обикнат и, като живял посред грешници, е прибран; грабнат е, да не би злоба да измени разума му, или коварство да прелъсти душата му. Защото упражнението в нечестие помрачава доброто, и вълнението на страстта развратява незлобивия ум.” (Прем. Сол. 4:10-12) четем в Премъдрост Соломонова. Упражнението в нечестие може да бъде изтълкувано като колебанието, като съмнението, което разрушава изграденото действие и прелъстява душата ни, както и злобата, която изменя разума ни. Съмнението вече раздвоява сърцето ни, а как да пристъпим към Господа, когато имаме раздвоено сърце? Съмнението ни прави недоверчиви, а премъдростта, която е оставил през вековете Иисус, син Сирахов недвусмислено ни показва това: „Не бъди недоверчив към страха пред Господа и не пристъпвай към Него с раздвоено сърце.” (Сир.1:28).

Братя и сестри,

Това, раздвоеноето, е толкова опасно, именно защото води ръка за ръка със себе си онова, другото, което наричаме съмнение. А когато със съмнението, като дреха, облечем сърцето си, то начинанието ни е обречено на провал, още преди започването.

Нека не се съмняваме, а се помолим на нашия Бог Иисус Христос да ни даде увереност. Ние знаем – всеки един от нас – знае къде е неговата сила, неговият талант. Нека не заравяме талантите си, нека не ги пропиляваме напразно. Защото ако сърцето ни не е в дадено начинание, по-добре да не стъпваме в него.

Бидейки непоколебими, ще се обърнат в истина за нас думите от Третата книга на Ездра: „Ако изпълнявате Моите заповеди и повели, казва Господ Бог, греховете ви не ще бъдат бреме, което да ви смазва, и беззаконията ви не ще ви надделеят.“ (3 Ездр. 16:77)

Амин.

*************************************

Неделя На утренята Ев. Иоан. 20:19-31. На литургията 1Кор. 3:9-17. Ев. Мат. 14:22-34.

Понеделник 1Кор. 15:12-19. Ев. Мат. 21:18-22.
Вторник 1Кор. 15:29-38. Ев. Мат. 21:23-27.
Сряда 1Кор. 16:4-12. Ев. Мат. 21:28-32.
Четвъртък 2Кор. 1:1-7. Ев. Мат. 21:43-46.
Петък 2Кор. 1:12-20. Ев. Мат. 22:23-33.
Събота Рим. 15:30-33. Ев. Мат. 17:24-18:4.

**********************************

Недела – на Утрената

19. А вечерта во истиот ден, првиот ден од седмицата, кога вратата, каде што беа учениците Негови собрани, беше затворена поради страв од Јудејците, дојде Исус, застана насреде и им рече: „Мир вам!”
20. И ова како го рече, им ги покажа рацете и нозете и ребрата Свои. Се зарадуваа тогаш учениците, штом Го видоа Господа.
21. А Исус пак им рече: „Мир вам! Како што Ме прати Отецот, така и Јас ве праќам.”
22. И кога им го кажа ова, дувна и им рече: „Примете Дух Свети!
23. На кои ќе им ги простите гревовите, ќе им се простат, а на кои ќе им ги задржите, ќе им се задржат.”
24. А Тома, еден од дванаесетте, наречен Близнак, не беше со нив, кога дојде Исус.
25. Другите ученици му рекоа: „Го видовме Господа.” А тој им рече: „Дури не ги видам раните од клинците на рацете Негови, и не го ставам прстот свој во раните од клинците, и не ја ставам раката своја во ребрата Негови, нема да поверувам.”
26. А по осум дена учениците Негови пак беа собрани, и Тома со нив. Дојде Исус, кога вратата беше заклучена, застана помеѓу нив и рече: „Мир вам!”
27. Потоа му рече на Тома: „Дај го прстот свој овде и види ги рацете Мои; дај ја раката своја и стави ја во ребрата Мои; и не биди неверлив, но верлив!”
28. Одговори Тома и му рече: „Господ мој и Бог мој!”
29. Исус му рече: „Тома, ти поверува, оти Ме виде; блажени се оние, кои не виделе, а
поверувале!”
30. И многу други чудеса изврши Исус пред учениците Свои, што не се запишани во оваа книга.
31. А овие се запишани, за да поверувате дека Исус е Христос, Син Божји, и верувајќи да имате живот во Неговото име.

***************

Недела – на Литургијата

9. Ние сме Му соработници на Бога, а вие сте Божја нива, Божја зграда.
10. Според дадената ми од Бога благодат, јас, како мудар првоградител, поставив темел, а
друг ѕида; само секој нека пази како ѕида.
11. Зашто никој не може да постави друга основа, освен положената, која е Исус Христос.
12. Ако некој ѕида врз таа основа со злато, сребро, драгоцени камења, дрва, сено или слама,
13. делото на секого ќе стане јавно; судниот ден ќе го покаже; зашто преку оган ќе се открие, и огнот ќе испита, какво е делото на секого.
14. И, ако делото, на оној што ѕидал, се задржи, тој ќе прими награда.
15. А чие дело изгори, тој ќе биде оштетен, а сам ќе се спаси, но така – како преку оган.
16. Не знаете ли вие дека сте храм Божји, и Духот Божји живее во вас?
17. Ако некој го разори Божјиот храм, него Бог ќе го разори; зашто Божјиот храм е свет, а тоа сте вие.

*****

22. И веднаш ги покани Исус учениците Свои да влезат во кораб и да минат на другата страна пред Него, дури да го распушти народот.
23. Па штом го распушти народот, Он се искачи на планината, за да се помоли насамо. И таа вечер остана таму Сам.
24. А коработ беше веќе на сред море и брановите го удираа, зашто ветрот беше спротивен.
25. Но на четвртата стража, преку ноќта, дојде Исус при нив, одејќи по морето.
26. А учениците, штом Го видоа како оди по морето, се уплашија и рекоа: „Тоа е привидение” и од страв извикаа.
27. Но Исус веднаш почна да зборува со нив и им рече: „Не бојте се! Јас сум, не плашете се!”
28. А Петар, одговарајќи Му, рече: „Господи, ако си Ти, позволи да дојдам при Тебе во водата!”
29. И Исус му рече: „Дојди!” Па штом излезе од коработ, Петар тргна по водата за да оди при Исуса;
30. но, кога го виде силниот ветар, се уплаши, почна да потонува и извика: „Господи, спаси ме!”
31. Исус веднаш му подаде рака, го фати и му рече: „Маловернику, зошто се посомнева?”
32. И кога влегоа во коработ, ветрот престана.
33. А оние, што беа во коработ, се приближија до Него, Му се поклонија и рекоа: „Навистина, Ти си Син Божји!”
34. Па откако преминаа, дојдоа во земјата Генисаретска.

**************

Понеделник –

12. И кога за Христа се проповеда дека воскреснал од мртвите, како тогаш некои помеѓу вас велат дека немало воскресение на мртвите?
13. А штом нема воскресение на мртвите, тогаш и Христос не воскреснал;
14. ако, пак, Христос не воскреснал, тогаш празна е нашата проповед, празна е и вашата вера.
15. При тоа, ако навистина мртвите не воскреснуваат, ние излегуваме како лажни сведоци Божји, бидејќи сведочевме за Бога дека Го воскреснал;
16. оти,ако мртвите не воскреснуваат, и Христос не воскреснал;
17. ако, пак, Христос не воскреснал, суетна е верата ваша; вие сте уште во своите гревови;
18. тогаш и оние, што умреле за Христа, загинале.
19. И, ако само во овој живот се надеваме на Христа, тогаш сме ние најбедни од сите луѓе.

*****

18. А утредента, враќајќи се во градот огладне;
19. и виде покрај патот смоква, отиде до неа; па како не најде на неа ништо освен лисја, рече: „Отсега да нема плод на тебе довека!” И смоквата веднаш се исуши.
20. Штом го видоа тоа, учениците се зачудија и рекоа: „Како веднаш се исуши смоквата!”
21. А Исус им одговори и рече: „Вистина, ви велам: ако имате вера и не се посомните, не само тоа што стана со смоквата ќе извршите, туку, ако и на оваа планина ѝ речете: »Дигни се и фрли се в море!« ќе биде.
22. И сè, што и да побарате во молитва со вера, ќе добиете”.

*************

Вторник –

29. Инаку, што ќе направат оние, кои се крштаваат, верувајќи во воскресение на мртвите, ако воопшто мртвите не воскреснуваат? Кога мртвите не воскреснуваат, зошто тие тогаш се крштаваат, верувајќи во воскресение на мртвите?
30. Зошто, пак, и ние секој час се подложуваме на опасност?
31. Секој ден умирам, браќа, жими пофалбата ваша, која ја имам во Христа Исуса, нашиот Господ.
32. Кога во Ефес, човечки да речам, се борев со ѕверови, тоа што полза имам, штом мртвите не воскреснуваат? „Да јадеме и да пиеме, бидејќи утре ќе умреме!”
33. Не лажете се: „Лошите зборови ги расипуваат добрите обичаи!”
34. Освестете се еднаш како треба, па не грешете! Оти некои од вас не знаат за Бога – за ваш +срам го велам ова.
35. Но ќе рече некој: како ќе воскреснат мртвите и во какво тело ќе дојдат?
36. Безумниче, тоа што го сееш ти, нема да оживее, ако не умре.
37. А кога сееш, не го сееш телото, кое ќе стане, туку голо зрно, било пченично или друго некое;
38. но Бог му дава тело, какво што сака, и на секое семе негово сопствено тело.

******

23. И кога дојде Он во храмот и поучуваше, пристапија кон Него првосвештениците и старешините народни и рекоа: „Со каква власт го вршиш тоа и кој Ти ја дал таа власт?”
24. А Исус им одговори и рече: „И Јас ќе ве прашам нешто. Па, ако Ми одговорите, и Јас ќе ви кажам, со каква власт го вршам тоа.
25. Крштавањето Јованово од каде беше: од небото или од луѓето?” А тие размислуваа помеѓу себе и велеа: „Ако кажеме -,Од небото«, ќе ни рече: »Па зошто не му поверувавте?«
26. А ако речеме: – »Од луѓето«, се боиме од народот, оти сите го сметаа за пророк.”
27. И, одговарајќи Му на Исуса, рекоа: „Не знаеме.” А Он им рече: „Ни Јас не ви кажувам со каква власт го вршам тоа.”

*************

Среда –

4. Ако, пак, се најде за сходно да отидам и јас, тогаш ќе појдат со мене.
5. Ќе дојдам при вас, откако пропатувам по Македонија, оти ќе минам преку Македонија.
6. А можеби при вас и ќе се задржам, па дури и да презимувам, та вие да ме придружувате насекаде, каде што ќе одам.
7. Оти не сакам сега веќе да ве видам само патем; а се надевам, ако позволи Господ, меѓу вас да поминам некое време.
8. А во Ефес ќе останам до Педесетница,
9. зашто за мене се отвори голема и за работа погодна врата, а противниците се многу.
10. Ако, пак, дојде Тимотеј, гледајте помеѓу вас да биде во безопасност; зашто +тој го врши делото Господово како и јас.
11. Никој да не го унизи, туку испратете го со мир, та да дојде при мене, оти го очекувам со браќата.
12. А што се однесува Аполос, многу го молев да дојде при вас со браќата; но, навистина, не сакаше сега да дојде, а ќе дојде, кога ќе му биде згодно.

******

28. А како ви се чини ова? Еден човек имаше два сина; па отиде при првиот и му рече: »Сине, оди денес да работиш во моето лозје!«
29. Тој одговори и рече: »Нејќам!« Но потоа се покаја и отиде.
30. Па како дојде и при вториот, му го рече истото. Тој одговори и рече: »Ќе отидам, господаре«. Но не отиде.
31. Кој од двајцата ја исполни татковата волја?” Му одговорија: „Првиот”. Тогаш Исус им рече: „Вистина ви велам, дека митниците и блудниците ќе ве испреварат во царството Божјо:
32. зашто дојде при вас Јован по праведен пат и вие не му поверувавте, а митниците и блудниците му поверуваа; вие, пак, иако видовте, не се покајавте отпосле, за да му поверувате.”

***************

Четврток –

1. Павле, апостол на Исуса Христа по волја Божја, и братот Тимотеј, до црквата Божја во Коринт заедно со сите светии по цела Ахаја:
2. благодат и мир од Бога Отецот наш, и Господа Исуса Христа!
3. Благословен нека е Бог и Отецот на нашиот Господ Исус Христос, Отец на милосрдноста и Бог на секоја утеха,
4. Кој нè утешува при секоја наша мака, та и ние да можеме да ги утешиме оние што се наоѓаат при секаква мака, со онаа утеха, со која Бог нè утешува нас самите!
5. Оти, како што се умножуваат Христовите страдања во нас, така се умножува и утехата наша преку Христа.
6. Ако сме во мака, за ваша утеха е и спасение, кое е можно само така, кога ги претрпувате истите страдања, што ги трпиме и ние;
7. а и надежта наша за вас е тврда. Се утешуваме ли, се утешуваме за ваша утеха и спасение, знаејќи дека како што учествувате во нашите страдања, така ќе бидете учесници и во утехата.

******

43. Затоа ви велам дека царството Божјо ќе се земе од вас и ќе се даде на народ, што ги принесува неговите плодови.
44. И кој падне врз тој камен, ќе се разбие; а тој врз кого падне, ќе го здроби.”
45. И слушајќи ги Неговите параболи, првосвештениците и фарисеите разбраа дека говори за нив,
46. па гледаа да го фатат; но се плашеа од народот, зашто Го сметаа за пророк.

*****************

Петок –

12. Бидејќи е нашата пофалба: сведоштво на нашата совест дека во простота и искреност пред Бога, а не со телесна мудрост, туку со Божја благодат живеевме на светот, особено, пак, меѓу вас.
13. Оти друго не ви пишуваме, освен она, што го читате и разбирате, па се надеваме дека и до крај ќе го разбирате.
14. Како што веќе донекаде и разбравте дека ние сме ваша пофалба, +како и вие наша, во денот на нашиот Господ Исус Христос.
15. И во таа увереност се готвев да дојдам при вас порано, та повторно да примите благодат,
16. и преку вас да заминам за Македонија, а од Македонија пак да дојдам при вас, та вие да ме придружите до Јудеја.
17. Но, како го готвев ова вака, можеби лесномислено постапив? Или, пак, што се наканував, по телото ли се наканував, та моето „да” да биде и „не”?
18. Но Бог е сведок дека нашиот збор до вас не беше „да” и „не”.
19. Зашто Синот Божји, Исус Христос, Кого Го проповедавме меѓу вас јас и Силуан и Тимотеј, не беше „да” и „не”, туку во Него беше „да”,
20. бидејќи сите ветувања Божји во Него се „да”, и во Него <амин”, за слава Божја преку нас.

********

23. Во истиот ден пристапија кон Него и садукеите, кои велат дека нема воскресение, и Го прашаа, говорејќи:
24. Учителе, Мојсеј рече: »Ако умре некој без деца, тогаш брат му нека ја земе жената негова и нека го воздигне потомството на брата си!«
25. При нас беа седуммина браќа; првиот се ожени и умре; па, бидејќи немаше пород, ја остави жената своја на брата си;
26. исто така направи и вториот, и третиот, дури и седмиот;
27. а по сите нив умре и жената.
28. При воскресението, на кого од седуммината ќе биде таа жена, бидејќи со сите живеела?”
29. Исус им одговори: „Се лажете, оти не ги познавате Писмата, ниту силата Божја;
30. зашто при воскресението луѓето ниту ќе се женат, ниту ќе се мажат, а ќе живеат како ангели Божји на небесата.
31. А за воскресението на мртвите не сте ли читале, што ви рекол Бог, Кој вели:
32. »Јас сум Бог Авраамов, Бог Исаков и Бог Јаковов«. Бог не е Бог на мртвите, туку на живите.”
33. И народот, слушајќи го тоа, се восхитуваше на неговата наука.

****************

Сабота –

30. Браќа, ве молам поради нашиот Господ Исус Христос и поради љубовта на Духот, помагајте ми со своите молитви кон Бога за мене, 31. за да се избавам од оние што не веруваат, кои се во Јудеја, и службата моја во Ерусалим да им биде благопријатна на светиите: 32. та радосен да дојдам при вас со Божјата волја и да се успокојам со вас. 33. А Бог на мирот нека биде со сите вас. Амин!

********

24. А кога пристигнаа во Капернаум, се приближија до Петра оние, што собираа дидрахми и му рекоа: „Учителот ваш не плаќа ли дидрахми?”
25. Тој одговори: „Плаќа.” И кога влезе дома, Исус го испревари и рече: „Како ти се чини, Симоне? Земните цареви од кого земаат царина или данок? Од своите синови или од туѓи?”
26. Петар Му одговори: „Од туѓите.” Исус му рече: „Значи, синовите не плаќаат;
27. но, за да не ги соблазниме, отиди до морето, фрли јадица и првата риба, што ќе се улови, земи ја; и, кога ќе ѝ ја отвориш устата, ќе најдеш статир; земи го и подај им го за Мене и за себе!”

18. Бидете како деца! Соблазната. Моќта на апостолската слога. Простувањето и параболата за големиот должник.

**********************************

http://dobrotoliubie.com/2016/08/13/500-%D1%82%D0%B5-%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B0-%D0%BD%D0%B0-%D1%81%D0%B2-%D0%B1%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0/

СТАРЕЦ САВА ПСКОВО-ПЕЧЕРСКИ

ГОСПОДИ, ТИ СИ ЖИВОТ МОЈ!

ИЗВАДОЦИ ОД ДНЕВНИКОТ ПОСЛУШНОСТА – ОСНОВА НА МОНАШТВОТО

Послушноста е тајна која се открива единствено преку Светиот Дух.

Послушноста, како своевидно одрекување од сопствената волја и разум, губење на својата личност, може на прв поглед да ни се покаже како некое ропство, како самоуништување, нешто што е спротивно на Божествената замисла за човекот, кој е обдарен со слободна волја. Но, на оние кои со вера го следеа учењето на Православната Црква и кои во духот на тоа учење го спроведоа таквото одрекување, послушноста им се открива како неискажливо голем дар одозгора.

Послушникот е орел, кој носен на своите крилја, се издига во висините. Тој е свесен за својата безбедност и господство, кое на другите им е недостапно и страшно. Кога со доверба, со готовност, со љубов, со радост ја предаваш својата волја и секој суд за себеси на духовниот отец, ти со самото тоа го отфрлаш тешкиот товар на земната грижа и го вкусуваш она кое нема цена – чистотата на умот во Бога.

Монаштвото е чистота на умот, која не може да се достигне без послушност. Всушност, без послушност нема ни монаштво. Надвор од монаштвото е возможно да се достигнат големи Божји дарови па дури и маченичка смрт, но чистотата на умот е особен дар на монаштвото, непознат за другите духовни патишта, а монахот ја вкусува таа состојба, не поинаку, туку само преку подвигот на послушноста.

Со оддалечувањето од светот и отфрлањето на сопствената волја, послушникот како со златни крилја се искачува на небото на бестрастието.

Односите помеѓу старецот и послушникот имаат свештен карактер.

Послушникот се поучува да ја твори Божјата волја и со тоа се причестува со божествениот живот. Старецот со молитвите и со подвигот на својот живот го доведува послушникот до познание за тој пат, ја развива во него вистинската слобода, беа која е невозможно спасението.

Вистинската слобода е таму каде што е Духот Господов. Целта на послушноста, како и на христијанскиот живот, е стекнувањето на Духот Свет.

Старецот не ја поробува волјата на послушникот со својата „ човечка “ волја и затоа внимавајте да не го принудувате старецот да заповеда.

Подвигот на старецот е потежок од тој на послушникот, поради неговата голема одговорност пред Бога. Меѓутоа, одговорноста пред Бога, старецот ќе ја понесе само во тој случај, кога ученикот му прави послушание на старецот. Кога, пак, нема послушност, тогаш сета тежина на одговорноста за своите постапки ја сноси самиот послушник, притоа губејќи сѐ што се постигнува со послушноста. Целта на старецот, меѓутоа, не е во тоа да го ослободи ученикот од одговорност, туку со тоа да го научи послушникот на вистинскиот христијански живот и на вистинската христијанска слобода.

Послушноста ослободува од страста на властољубието.

Една од главните препреки за достигнување на таа состојба, на која нѐ повикуваат заповедите Христови е нашата саможивост, егоизам.

Послушноста е патот кон победата над таа последица од првородниот грев во нас.

Отсекувајќи ја својата волја пред Бога, предавајќи се на Божјата волја, ние стануваме способни да го носиме во нас дејството на божествената волја.

Усовршувајќи се во послушноста и кон Бога и кон ближниот, ние се усовршуваме во љубовта.

Современиот културен човек, со својот критички приод кон светот, каде – каде е помалку способен за подвигот на монашката послушност, отколку простиот човек, кој не е искушуван со љубопитноста на умот.

Образованиот човек, кој се навикнал на својот критички ум, и кој свикнал на него да гледа како на свое главно достоинство, пред да стане послушник, потребно е решително да се откаже од тоа свое „ богатство “.

„ Како да се откажам? Пред кого да ја отсечам волјата, пред оној, кој е понизок дури и од мене? – почнува да расудува таквиот монах. – Ма, што е тој старец – пророк? Од каде, пак, тој ја знае Божјата волја? Нам од Бога ни е даден разум, ние треба сами да расудуваме. Еве, на пример, тоа што сега ми го рече старецот, сосема е неразумно “, – и слично. Тој суди по надворешност, како што му е својствено на „ разумниот “ човек да суди, и затоа не го наоѓа патот на живата вера.

Оној кој доброволно да доверил својата волја и расудување на духовниот отец, тој искуствено ја вкусува несовршеноста на својот ум – разум и радосно се уверува дека дошол до изворот на водата, која тече во живот вечен.

Послушникот кој се предава во доброволно ропство, во замена добива вистинска слобода.

Добриот послушник го чувствува присуството на Духот Божји, Кој на душата му предава, не само длабок мир, туку и несомнено чувство на „ премин од смрт во живот “.

***********************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

За моралната немажественост

Моралната немажественост е недостаток на морална сила, која се појавува како попустливост, покорност, како пораз, како ропство. Немажественоста е најголема морална слабост, а од неа се раѓаат сите гревови.

Оној кој е лишен од моралната сила неможе да им даде отпор на надворешните и внатрешните искушенија кои се зачнуваат во неговото срце; не може да истрае во добродетелта и да го одбие гревот и, иако ја признава убавината и благодатта на добродетелта и гнасотијата и смрдеата на гревот, не може да одолее и да истрае цврсто во копнежот за добро. И послаб притисок ја крши неговата сила и незначајното искушение – неговата храброст. И случајната неволја ќе му преовладее во душата и ќе го соголи. Ќе претрпи пораз во борбата и ќе го спушти оружјето пред да почне битката. Морално немажествениот човек немажествен е и во војната со непријателите на својата татковина, бидејќи е плашлив и животољубив. Секогаш се извлекува за да го спаси својот живот и бега за да не се најде во било каква опасност. Се плаши да не изгуби нешто од својот имот и да не остане без удобност. Трепери од страв за своето здравје и често стравот од погибел го прави бегалец кога ќе дојде до борба. Кој е лишен од моралната сила, го жртвува заедничкото за сметка на личното, сметајќи ја поважна сопствената полза отколку заедничката, ја предава својата земја и ги жртвува светоста само за да не го снајде него некаква неволја. Тој, без морална сила, победен од злобата и гревот, станува најлош човек, погубителен и опасен за сите. Сите треба да се одвраќаат од оној кој не знае за морална машкост, како од кукавица, плашливец и подмолен.

****************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

Сликата на моралната машкост

Моралната машкост е добродетел која се пројавува како сила својствена на оној кој се воздигнал над сите животни неприлики и несреќи, кој е способен истрајно и непоколебливо да им дава отпор на неприликите кои го снашле и кој има цврста надеж во моралот и верата. На таквиот човек Божјиот закон му е правило на неговите намери и мерка со која ги одмерува своите постапки. Неволјите кои го снаоѓаат ни малку не му го потресуваат смелиот дух. Нема ниту материјално, ниту морално искушение кое би можело да ја раслабе постојаноста на неговите начела и довербата, никаква закана не е способна да го смути за да прими мислење кое е во конфликт со моралните темели на законот, никакво зло не може да успее да ја победи моралната сила на душата – машкоста. Тоа е она што му го укажува патот кон добродетелите, тоа го води кон мачеништво за вистината, го приведува кон совршенство, тоа ги облекува во порфир своите пријатели, ги прави угледни, ги воведува во Царството Небесно.

Мажествениот човек е благороден, вистинољубив, искрен, храбар, великодушен, благ, сострадален и трпелив, цврст, постојан, велеумен, самопрекорен, слободен, достоинствен и отмен.

Ништо ниско не може да стапи во неговото срце. Тој стои настрана од лукавите и ги прима добрите, а и на едните и на другите им прави добро. Не знае за одмазда, за враќање со зло и злопаметење. Секогаш на ум го има доброто и делата за законот Божји.

Мажествениот човек секогаш се присетува на Господовите зборови: „ Не бојте се од оние кои го убиваат телото, а душата не можат да ви ја убијат. Климент, опишувајќи го својството на машкоста, вели: „Машкоста не значи само издржување на неволјите, туку и владеење со поривот за наслада и страсна желба, тага и гнев, и воошлто да се дава отпор на сé што ни ја заведува душата на сила или со измама, бидејќи треба да се издржи не само во несреќа и беда, туку и пред опасностите.“

Мажествениот човек секогаш Го благословува Бога за сé и се однесува така што да Му угоди само на Бога. Блажен е човекот кој се здобил со машкост, бидејќи сигурно чекори по патот кон спасението.

*****************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

За машкоста

Машкоста е невознемиреност од стравот пред смртта, бестрашност пред неволјите, храброст пред опасностите и избирање на чесна смрт отколку срамно избавување.

Ми се чини помажествен е оној кој ги надвладеал телесните желби, отколку оној кој ги надвладеал непријателите, бидејќи потешко е да се победи самиот себе.

Мажествен е оној, кој не само што им дава отпор на непријателите, туку и оној кој им дава отпор на насладите, бидејќи често оние кои ги победуваат непријателите, им робуваат на сопствените похоти.

Машкоста е незбунување на душата со страв, храброст на борците, познавање на воената вештина, воздржаност на душата пред стравотиите и ужасите, целисходната смелост во расудувањето, храброста во очекувањето на смртта, присебност во опасностите, урамнотежена храброст пред опасностите, постојана сила за добродетели, мир на душата пред неволјите и пред сé што на здравиот разум му се чини храбро, чување на тајни знаења со страв, борбено искуство, цврсто стоење во законот.

******************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

Ликот на благородниот

Ликот на благородниот е особена глетка, бидејки врз него се излева благодатта на божествената Икона. Добродетелите кои се насобрале во него, прикладно го отсликале со својата четка образот на благородниот и секоја добродетел ја запишала својата убавина со најтенки линии; така ликот на благородниот станал навистина неповторливо уметничко дело, како она кое е создадено по подобието на праобразот. На него е впечатена божествената убавина. Благочестието на благородниот кон Божјото е прво меѓу неговите добродетели. Тој се плаши од Бога и ја врши волјата Негова, Божјиот закон му станал омилено вршење и тој го прави она што е добро, на Бога што Му е благоугодно и совршено. Борбеноста му ги раководи мислите, им дава складност на неговите зборови и раководи со неговите одлуки, таа и држењето му го прави одмерено, го управува каде да оди, му ги одмерува чекорите, му укажува на вистинскиот пат, го води низ животниот пат. Мудроста, совеста и знаењето го учат каде е вистинското блаженство и што треба да се прави, а што не треба. Со сите намери и напори на неговата душа управува расудноста. Мудроста го поучила во науката на вистината и го понела кон поимањето на божественото, совеста го научила правилно да расудува за се и за тоа да зборува отворено, а знаењето го довело до самопознание. Борбеноста станала кормилар на неговите мисли. Неговата желба се идентификувала со Божјата волја. Моралната машкост му ја оклопила душата и го направила неуморен подвижник на добродетелта, војник и поборник на правдата и вистината. Тој трпи жалост, храбро поднесува неволји, владее врз поривот за наслади и страсна желба, исто како и со тагата и со гневот и воопшто, одолева на сé што му ја заведува душата со сила или измама. Трпението го учи да поднесува тага заради доброто, да боледува заради доброто, и храбро да ги поднесува неволјите и покорот. Висината на духот го научила да промислува и да прави големи и смели работи. Дарежливоста го воспитала од сопствениот имот богато да ги дарува оние на кои им е потребно. Великодушноста му наложила да биде полн со почит и долготрпение. Љубовта го поттикнала да го заборави злото, незлопамтивоста и победување на злото со вршење добри дела. Моралното достоинство го навело на презир кон сé што е телесно, како да е во ништо достојно во споредба со невидливото. Морално достоинствениот не го збунува ниедна страст, ниту, пак, грешките на лошите кон него не му ја вртат душата кон гнев, ниту може неговата душа да поднесе било каква друга нискост. До таа мерка е недостапен за гнасните страсти, така што тие не можат ни да се охрабрат да го погледнат. Моралната сила го покажува како победник во сé и како повисок од сите напади кои се движат кон него. Храброста му дава морална сила без страв да зборува за доброто, за исправното, за праведното и за неволјите. Целомудреноста му го краси карактерот и се јавува како сила и светлина на бестрасната душа, како воздржливост, како владеење со духот и како душевна слобода, додека, пак, непорочноста му дава чистота на умот и срцето. Таа Бога посветените ги украсува со венци на девственоста и им ги јавува на ангелите на земјата.

Таков е карактерот на благородниот човек.

**********************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

За христијанската благородност или за евангелското морално совршенство

Благородноста е христијанска морална добродетел, благо воспитување на душата во зборови и на дела. Одликите на благородноста се смел дух, великодушноста, слободата, чесноста, благодатноста, дарежливоста, висината на духот, великодушноста, чистотата, отвореноста, благопроизволноста, отменото држење, праведноста и вистинитоста. Благородноста е соборна добродетел; добродетелта и благородноста се истоимени зборови и укажуваат на истата смисла, на воспитаноста на душата. Благородноста на душата сведочи за нејзината подобност на иконата Божја, чија благодат и убавина се излеале врз неа; благородноста навистина е отсјај на Светлината на божествената икона која се истурила врз добрата душа. Благородноста е извирање на скриената душевна благодат. Благородноста ја засакале и побарале сите подвижници на добродетели, сите мудреци и философи; никој не може без неа да носи чесно име на благ човек, ниту мудрец, ниту мудрољубец.

Григориј Назијанзин за благородноста го вели ова: „Благородноста е чување на ликот и уподобуван.е на праобразот, кое се стекнува со расудување, добродетел и чиста желба.” А потоа: „Знам за една вистинска благородност, за благочестието, а тоа е да имаме свест за тоа од каде сме и каде одиме.” И на друго место: „Тоа е своевидна слава, чување на ликот и уподобување според праобразот, во таа мера во која тоа е можно за окованите во тело, што можат да примат незначајно изливање на Доброто.”

Теодор, пак, вели: „Добродетелта на благородноста е многу пославна од благородноста според раѓање.”

А Еврипид вели: „За добар го сметам благородниот човек, а неправедниот (односно без добродетел), па макар и да му е пород на вишниот Зевс, го сметам за злороден.” Некој друг философ, пак, вели: „Една добродетел знам, благородноста, а сите останати се случај.”

Златоуст вели: „Само една е благородноста – да се врши волјата Божја.”

********************

Извадок од беседата за Преображение

Св. Григориј Палама

Царот на вселената се наоѓа насекаде, и насекаде е Неговото Царство. Кога, пак, вели дека царството Негово „доаѓа“, Он не вели дека тоа ќе дојде од некое друго место, туку дека ќе се покаже со силата на божествениот Дух, поради што и рекол дека тоа „доаѓа во сила“. Оваа сила не е случајна и нема да му се даде на било кој, туку само на оние, кои се во Господа, т. е. на оние кои се утврдени со вера во Него и кои се огледале на Петар, Јаков и Јован, коишто Логосот, најнапред ги изведе на висока гора, т. е. над нашата ништожна природа. Господ се јави на гората, како што е образложено во еден светоотечки текст, дел снисходејќи Сам од сопствената висина, а дел изведувајќи нè од нашата земна понизност – за да може Неопфатливиот, онолку колку што е тоа можно, да биде опфатен од создадената придода. Ова Божјо јавување никако не е потчинето на разумот, туку е многу посилно и повозвишено од него, затоа што се случи со силата на божествениот Дух.

Светлината на Преображението Господово, не е светлина која се појавува и исчезнува, не може да се ограничи и не е подложна на моќта на сетилното набљудување, макар што за кратко време, на самиот врв на гората, таа беше видлива и со телесни очи, или, како што вели некој: „Тогаш, учениците Господови, со промената на сетилата, која во нив ја предизвика Духот Свет, беа приведени од телесна во духовна состојба“. На тој начин тие ја видоа неискажливата светлина, но онолку, колку што тоа им го дозволи и дарува божествениот Дух. Оние, кои сега хулат на неа, бидејќи не разбираат, светлината на Преображението Господово која ја видоа апостолите, ја припишуваат на вештествената и создадена сила, и со самото тоа се обидуваат да ја сведат на ниво на обично создание, не само таа светлина, односно Божјата слава и царство, туку и самата сила на божествениот Дух, преку која божествените посети им се даруваат на достојните за нив. Тие, значи, не слушнале, ниту му поверувале на божествениот Павле, кој вели: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние кои Го сакаат. А нам, пак, ни го откри тоа Бог преку Својот Дух, зашто Духот испитува сè, па дури и длабините Божји“ (1. Кор. 2, 9 – 10).

Што значи „се преобрази“? Златоустиот Богослов вели: „На Своите ученици, колку што Он благоволеше, им откри само еден мал дел од Своето божество и им Го покажа Бога, Кој во Него пребива. Како што вели ап. Лука: „И кога се молеше,видот на лицето Негово се измени“; „И лицето Негово светна како сонце“, како што пишува Матеј. Тој вели, како сонце, не затоа за некој да ја замисли таа светлина како вештествена, зашто тоа е умствено слепило кај оние кои не се во состојба да сфатат ништо повозвишено од видливите, природни појави, туку за ние да сфатиме дека она што за сетилните луѓе, го претставува сонцето, тоа за оние духовните е Христос, како Бог. Во тоа боговидение, боговидците немаат потреба од друга светлина. Он Самиот Е Светлина од вечноста, а не некој друг. Каква потреба од друга светлина имаат оние кои ја поседуваат најголемата светлина? Така Он засветли за време на молитвата и им ја откри на избраните ученици таа неискажлива светлина. Притоа, за време на тој настан, истовремено присуствуваа и најголемите меѓу пророците, за да покаже дека молитвата е причина за ова блажено видение. Исто така и ние да сфатиме, дека со приближувањето кон Бога, кое се постигнува преку добродетелите, како и со соединувањето на нашиот ум со Него, се појавува и јавува тоа сјаење, кое им се дава и кое е видливо за сите оние, кои одејќи по патот на усрдното творење на добри дела и со чиста молитва, непрестајно се издигнуваат кон Бога. Вистинската и најпрекрасна убавина може да биде видлива само за оној, кој го очистил својот ум, зашто таа се однесува на божествената и блажена природа, и оној кој го созерцува нејзиното сјаење и благодат и самиот придобива нешто од неа, како сопственото лице да го облеал со некаков блескав сјај. Оттука и Мојсеевото лице се просветли (прослави), кога тој беседеше со Бога.

Гледате ли дека и Мојсеј се преобрази, кога излезе на Синајската гора и таму ја виде славата Господова? Меѓутоа, Мојсеј беше „подложен“ на таа преобразба, и неа не ја изврши сам, туку онолку, колку што мерата на сјајот на Вистината му допушти тој да ја види и да ја понесе светлината Божја. Нашиот Господ Исус Христос во Себе го имаше тој блесок. Затоа Он немаше потреба од молитва, која би Го озарила Неговото тело со божествена светлина, туку молејќи се, им покажа на светителите дека преку неа (молитвата) ќе го видат и ќе се стекнат со божественото озарение, зашто тогаш праведниците ќе светнат како сонце во Царството на нивниот Отец (Матеј, 13, 43). Така, целите опфатени од божествената светлина, како плод на божествената светлина, тие ќе Го видат Христа, каде божествено и неискажливо блеска, Христа, Чија божествена слава, својствена на Неговата природа, се јави на Таворската гора како заедничка и за Неговото тело – поради единството на Ипостасите. Така, заради оваа светлина, лицето Негово светна како сонце.

Оние, кои меѓу нас се фалат со елинската наука (т. е. со незнабожечката, хуманистичка филозофија), и со мудроста од овој свет, и кои никако не сакаат да ги слушаат и им се спротивставуваат на духовните луѓе, кога е во прашање учењето на Духот, кога ќе слушнат за светлината на Преображението Господово на гората, која беше видлива за очите на апостолите, тие веднаш ја сведуваат неа на ниво на вештествена и создадена светлина, понижувајќи ја така оваа невештествена, незалезна и секадеприсутна светлина, која не само што ги надминува сетилата, туку и моќта на умот, зашто тие самите се земни и не можат себе си да си претстават нешто повозвишено од земното. Самиот Он, Кој засветли со таа Светлина, покажа дека таа е несоздадена, нарекувајќи ја „царство Божјо“ – зашто Царството Божјо не е потчинето и создадено, туку единственото нешто кое не подлежи на господарите, кое не може да се освои и се наоѓа од онаа страна на секое време и век. „царството Божјо“, вели некој, „не се појавува и не е врзано за некои векови или времиња“. Веруваме дека такво е и наследството на оние кои се спасуваат.

Со оглед на тоа што Господ се преобрази и засветли, што ги покажа славата, блесокот и таа светлина, и со оглед на тоа дека повторно ќе дојде, и тоа во онаков вид, во каков им се покажа на учениците на гората, зар е можно некој да помисли дека Он дури тогаш ја добил светлината, во вид на додаток, кој ќе го поседува во вековите, а кој пред Неговото Преображение не го поседувал? Нека е далеку од нас таквата хула! Оној кој така вели би признал во Христа три природи: божествена, човечка и природата на светлината. Не, Он не покажа ниедно друго блескање, освен она кое го имаше скриено во Себе. Он во Себе го поседуваше скриеното блескање на божествената природа. Според тоа, таа светлина е божествена и не е создадена. Како што тврдат богословите, Христос, во моментот на Преображението не прими ништо што дотогаш не го поседувал, ниту се измени во нешто, што дотогаш не бил, туку тоа го направи, за да им го покаже на Своите ученици она што Он Е, отварајќи им ги очите и правејќи слепите да прогледаат. Гледаш ли дека очите кои физички гледаат се слепи за гледањето на таа Светлина? Значи, ниту таа светлина беше вештествена, ни може да се види со едноставно гледање со сетилните очи, туку со очите кои преку силата на божествениот Дух се подготвени да ја видат.

Тие беа изменети, и само така можеа да го видат изменетиот облик, не оној кој тогаш се покажа, туку оној, кого Он го примил од самиот момент на соединувањето со нашата природа, обоженото соединување со Логосот Божји. Оттука и Онаа, Која зачна во девственост и Која роди на чудесен начин, Го позна Бога, Кој од Неа се роди и тело носи; исто така и Симеон, кој како Младенец Го прими во рацете и старицата Ана, која Му излезе во пресрет. Божествената сила се пројавуваше како низ стаклена обвивка, озарувајќи ги оние, на кои очите на срцето им беа очистени.

За да не ги замориме вашите умови прекумерно, останатите евангелски зборови ќе ги сочуваме до времето на сесвештеното и божествено свештенослужение. Верувајќи онака, како што нè научија оние, кои Христос ги просветли, т. е. единствените кои поседуваат совршено знаење, зашто, како што вели Бог преку Своите пророци, тајната Моја за Мене и за Моите. Значи – верувајќи онака, како што сме научени, и разбирајќи ја тајната на Преображението Господово, да појдеме кон блесокот на таа светлина, та копнеејќи по убавината на непроменливата слава, да ги очистиме очите на умот (душата) од земните нечистотии. Да го презреме сето она што е пријатно и заводливо, што не е постојано, што иако изгледа слатко, предизвикува вечно страдање, сè она што, дури и ако го разубавува телото, сепак душата ја облекува во онаа облека на гревот, со која необлечениот во нераспадливата облека од соединувањето со Христа, со врзани раце и нозе ќе биде фрлен во огнот и најкрајната темнина.

Сите ние да се избавиме од тоа, преку озарувањето и познавањето на нетварната и секадеприсутна Светлина од Преоображението Господово, во славата Негова и во слава на беспочетниот Негов Отец и животворниот Негов Дух, на Кои единствено им е својствено тоа блескање, и божество, и слава и Царство и сила, сега, секогаш и во сите векови. Амин.

********************

Духовни бисери од светите отци

ИСКУШЕНИЈА И ЗАБЛУДИ

За оладувањето на срцето

Не врзувај го своето срце за ништо освен за Бога

(св.Теофан Затвореник)

Пребивањето со Бога не зависи од нас. Бог сам ја наоѓа душата и ѝ дарувабодрост и внатрешна слобода. Ако Бог се оддалечи од неа, таа станува празна и осиромашена: но да Го врати Него назад не е во нејзина моќ. Бог се отстранува за да ја испита душата, или пак да ја казни зареди извесни нејзини внатрешни грешки. Ако ја испитува, тогаш Он на нејзин повик бргу се враќа. Но, ако се оддалечува заради казна, тогаш Он остава долго да се чека, сѐ додека душата не ги согледа своите грешки, не ги исповеда и покае.

Некогаш настанува оладување кога душата во молитвата, во читањето и Богосозерцанието многу ќе се напрегне, па ќе почувствува потреба од мир и прекин на својата напорна дејност. Таквата состојба треба да се прифати, зашто таа е минлива. Оладеност на подолго настапува само ако постојано се живее во страстите и упорно се останува во грев.

Оладеноста е горчлива состојба и е полна со опасности. Негови извор очигледно се гревовите или невистинските мисли, лошите чувства и склоности. Пред сѐ оладува срцето, а молитвата пресушува преку празнословие, презафатеност и многугрижливост, расеаност, саможивост и страсни движења: преку неумерено јадење и пиење, преку сетилноста, преку осудувањето на другите, а пред сѐ – преку гордоста и самоувереноста. Кога некој не ги забележува своите грешки, тоа е знак дека се наоѓа во сатанска состојба: ѓаволот никогаш не ги гледа и не се кае за своите гревови. Но човекот се кае во смирение и затоа Бог го сака (монах Анатолиј Оптински).

Испитувај се себеси при секое оладување, да не е твоето срце страсно врзано за нешто, или да не си подлегнал на самоувереноста и мислиш дека си нешто повеќе од другите. Или, случајно да не бараш – во суетна самодоверба – сам, преку сопствени средства да постигнеш совршенство? – Тоа се најчестите причини за оладувањето. Штом довербата и надежта во Бога, макар и незабележливо ќе се намали, сѐ тргнува наопаку. Тогаш Господ се повлекува назад и вели: остани со она во што се надеваш. На оладувањето обично му претходи било каква врзаност на срцето. Штом срцето или умот за нешто страсно се врзат, враќањето во себе е оневозможено. Тогаш е потребно срцето на секој начин да се оддели од тој објект. Зашто секое страсно врзување за луѓе и предмети одделува од Бога.

Затоа ревнувај за своето спасение и чувај се најстрого од оладување; тоа започнува со заборавеноста. Се забораваат Божјите добродетели и па и Он Самиот, се заборава сопствената состојба, се заборава на опасноста од опстанок без Бог, се заборава и смртта; целата духовна област во нашиот живот се затвора, исчезнува. А кога сѐ е заборавено, тогаш срцето се оладува и чувството за духовност пресушува. Следствено, прво се запоставуваат духовните активности, а потоа сосема се отфрлаат. Се запаѓа во нечувствителност, невнимание и површност; се заборава Бог, смртта и Страшниот суд и му се служи само на своето сопствено сладострастие. Тоа е празен живот (св. Теофан Затвореник).

*************************

Духовни бисери од светите отци

ИСКУШЕНИЈА И ЗАБЛУДИ

За Искушенијата според св. Теофан Затворник

Човекот умира за Бога и живее сам за себе

(св. Макариј Египетски)

Одделен од Бога, човекот се набљудува себеси како цел сама за себе. Тоа се случува заради тоа што отпаѓањето од Бога, Кој Е полнота, го струполува човекот во неговата сопствена празнина, во ужасна бездна и го исполнува со неодредена и ненаситна жед. Оваа жед го гони целиот свој живот да скита по лажни вредности, кои го врзуваат неговото срце и целото негово внимание.

Празнината на умот, зашто заборавил на Единствениот Присносуштен, раѓа љубопитност, стремеж кон многу знаење, желба за известување и испрашување. Неисполнетата волја, која го загубила Единствениот, распалува многубројни страсни желби, алчност, нагон за богатство и моќ, да се има сѐ според волјата.

Пустошот на срцето – кое го загубило уживањето во Сеединствениот, раѓа сладострастие, жед за разни задоволства и уживања, за да се задоволат сетилата. Наместо да се грижи за своето спасение, човекот живее во маѓепсан круг на многу грижи и евтини уживања. Преку многузнаењето, алчноста и сладострастието, ѓаволот нѐ вплеткува во бескрајни планови и активности за нивно реализирање. Тој има само една грижа – да ги одврати срцето, волјата и свеста од Бога и да ги врзе за нешто страсно и примамливо. Не само ниските страсти, туку и уметноста, науката и техниката, професијата и општествениот статус можат да станат идоли кои нѐ држат во својата власт и не ни дозволуваат да дојдеме при себе.

Затоа е потребно да ја познаваме човечката природа и нејзините постојани искушенија, за да им се спротивставиме. Тие искушенија се насочени кон трите водечки сили на човечката душа, се однесуваат на мисловната, желбената и волевата човекова природа.

Заблуденоста на умот се фантазии кои, пред сѐ, нѐ расејуваат за време на молитвата и нѐ запираат. Нив ги проѕира будното внимание.

Искушенијата на нашата желбена природа лежат во нашите страсти, кои го одделуваат срцето од молитвата и го одвлекуваат со себе. Наспроти нив дејствува трезвеноста.

Искушенијата на волната природа доаѓаат од лакомоста, саможивоста и самоволието. Тие се спречуваат со смирение и со живот според Божјата волја.

Кој живее небрежно, лесно им се подава на овие три вида на искушение кои го исполнуваат нашиот ум со празни грижи и со слободни или отровни помисли. Карактерот го врзуваат со расеаност и сетилност, а волјата ја поттикнуваат на нескротливо славољубие. Последици од тоа се ладење на срцето и успивање на совеста, или пак заблуда и прелест. Сето тоа води кон внатрешна празнина, меланхолија и често се завршува со очај. Сите искушенија доаѓаат во човековата свест преку помислите или преку т.н. фантазии, прераснуваат во страсти и се трдат нашето срце да го врзат за себе.

Искушување преку фантазирање

(Според св. Теофан Затвореник)

Нечестивиот е пуштен да ја искушува

човековата умна сила и да ја вознемирува ден и ноќ.

Ако падне умот, тогаш паѓа сѐ (св. Симеон Нов Богослов)

Учи се да ги разликуваш слободните помисли од наметливите фантазии. Помислата стои блиску до зборовите. Мислењето е природна дејност на нашиот ум со која се занимаваме слободно. Преку подробното размислување, ние се вдлабочуваме во познание на светот и на нашето сопствено битие и ги решаваме прашањата од личниот и општествениот живот. Исто така тоа е природно својство на нашата душа како што се чувствувањето и сакањето.

Неволните помисли или фантазирања се нешто друго. Тие не зависат од нашата слободна волја; тие несакајќи се појавуваат во нашата свест како претстава, слика, претпоставка, намера, желба, сеќавање итн. Учителите на духовниот живот советуваат да ги отфрламе, без разлика дали се добри или лоши, зашто слободниот човеков дух не би требало да биде поробен од несакани, во неговата свест уфрлени помисли. За жал, ние најчесто сме робови токму на тие помисли. Тие со сила ѝ се наметнуваат на нашата совест, ѝ пречат на јасноста, чистината, континуитетот, на силата и на плодноста на нашиот ум и ја отежнуваат нашата внатрешна собраност, преку секакви безвредни, празни или соблазнителни содржини (на пример: навредливи разговори, сетилни средби, улични впечатоци, секојдневни грижи, неисполнети должности и др.). Сите тие се наметнуваат силно како од некој свет на изобилство, и тоа токму тогаш кога човекот сака да се моли. Во срцето се создава немир, наслада или лутина; молитвата е попречувана. Се извршува механички, по можност што побргу, за колку да се исполни должноста, па да се премине на нешто поважно. Заради што доаѓа тоа? Заради недостаток на дисциплина и способност за со сконцентрираност на умот да го врземе нашиот ум за одредена содржина; потоа заради онаа демонска сила која на безброј начини се обидува да ја извалка нашата душа, да ја оддели од Светиот Дух и сосема да ја потчини на својата власт.

Притоа секој човек поседува особени, само нему својствени фантазии или помисли од кои страда и од кои не може да се ослободи со свои сопствени напори. Најголемиот број луѓе и не помислуваат дека има такви фантазии и уште помалку знаат како тие се спречуваат. Духовно искусните го расветлуваат тоа и учат дека душевниот живот треба да се контролира со најголемо внимание. И ти ќе се научиш на сето тоа, ако си во состојба да проникнеш во себеси. Внимавај на своите помисли кои доаѓаат и си одат, на мислите кои особено те поматуваат, на расположенијата и состојбите кои се често присутни кај тебе, кои траат со часови и со денови. Сето тоа е предзнак на она што живее во тебе. Против тие наметнувачи треба да се бориш.

Таа борба ја олеснува оваа околност: фантазирањата не доаѓаат одеднаш, туку полека не земаат под свое онолку, колку што ќе им се подадеме. Тие испитуваат каков е теренот на душата и ако не наидат на отпор, потполно нѐ фаќаат во мрежата. Ако не ги одбиеме кај нивниот прв настап, поради незнаење или небрежност, секој нареден пат борбата со нив ќе биде сѐ потешка.

За редоследот на искушување

(според св. Нил Сорски)

Искушенијата дејствуваат преку помислите по еден одреден редослед: прво во нашата свест настанува обична претстава на една мисла или на еден предмет – поттик; ако таа биде прифатена, тогаш со неа стапуваме во однос, ја прифаќаме и таа нѐ врзува; потоа нѐ обзема и конечно нѐ заробува – како страст!

Значи, првиот стадиум на искушението е поттикнување. Тој му се наметнува на умот без наша волја – преку надворешните впечатоци или преку внатрешните претстави (некој човек што вчера сме го сретнале; мисла која се јавува; сугерирање да го направиме ова или она). Така искушувачот му дошепнуваше на Господа: „…кажи овие камења да станат лебови“ (Мат. 4, 3). Поттикот како таков не заслужува ниту пофалба, ни замерка, зашто тој не зависи од нас. Ако веднаш го одбиеме, целото искушение е завршено. Некој ги прифаќа помислите и со нив стапува во однос, почнува одблиску да ги набљудува, ги држи доброволно во свеста и се солидаризира со нив. Значи, тој допушта однекаде долетана помисла да заземе место во неговата внатрешност (на пр. човекот рекол нешто – помислата дополнува: сигурно тој го направил тоа со намера да навреди).

Кога некој ќе се солидаризира со помислата, тој започнува да наоѓа задоволство во неа, ја чувствува како своја и е подготвен да ѝ служи; истовремено се поврзува со неа (на пр. „нема да преминам преку ваквата навреда, трикратно ќе ја возвратам“). И потоа настанува поплава на одмазднички помисли.

Оној кој дозволува да биде поробен, присилно и неволно е привлечен од една одредена помисла. Фантазирањето насилно зазема место во неговото срце, станува едно битие со него, пребива во него и ја разорува неговата добра состојба. Разумот е зафатен како од бура и е опседнат од соблазнителни мисли. Тој веќе не наоѓа мирна јасновидност. Ова особено се случува при голема зафатеност, или при некорисни разговори. Кога опседнатоста од фантазии ќе заземе место во душата и стане нејзин карактер, тогаш се доаѓа до последниот степен на заробеност, до страст. Страст е постојано уживање во страсни помисли кои долго се вгнездени во душата, кои преку фантазирања се зацврстуваат и кои преку навиката стануваат наша втора природа. Во ваква состојба човекот доаѓа делумно поради невнимание, а дел и намерно – кога дозволува да биде трајно поробен. Него постојано го вознемируваат нечистите помисли, кои тој во себе ги негува и кои не му даваат мир. Искушувачот постојано ги враќа во сеќавањето претставите на одредени луѓе или работи кои ја хранат страста и нѐ гонат да ги мразиме или да ги сакаме и така да станеме ропски врзани за нив. Вака нечестивиот го зема човекот под свое и во него разгорува оган кој го нагризува и труе срцето и тој човек деструктивно се однесува кон светот.

Во согласност со причинските закони – еден стадиум на искушение носи друг. Било која претстава да дојде во душата, доколку не сме внимателни, таа ни го врзува вниманието, нѐ привлекува, ние ѝ се препуштаме, одиме по неа и – заборавајќи ја нашата главна задача – делото на нашето спасение и заедницата со Бога, најчесто ѝ подлегнуваме. Тоа се случува, пред сѐ, затоа што не го познаваме начинот на кој фантазирањата нѐ гонат на страсти; не знаеме да им се спротивставиме (преподобен Нил Сорски). Сѐ додека нашиот ум се наоѓа во главата, тој е изложен на постојан судир со фантазиите. Помислите навалуваат на него како рој од комарци и ѝ пречат на неговата внатрешна собраност. Човекот си мисли дека може само со помош на умот да раководи со душата и да ги следи помислите. Незаштитеното срце тогаш оди по свој сопствен пат и запаѓа во грижи и страсти. Најпосле умот се заборава и го следи срцето како посилно од себе. Од ваквата авантура едвај некој излегол како победник. Единствено срдечното покајание може да ослободи од таквата состојба (свети Теофан Затворник).

Помислата обично насилно ѝ се наметнува на нашата совест. Ако нашето самољубие се согласи со неа, во нашата внатрешност се будат страсни чувства и желби. Понатаму следува промислување да се исполни желбата; се бараат соодветни средства и се донесува одлука тие да се применат. Со тоа внатре сѐ е веќе направено. Се чека само првата прилика за желбата да се спроведе во дело: гревот со сите негови последици се извршува, благодатта се повлекува и човекот паѓа во рацете на нечестивиот.

Додека душата бдее и не ги потхранува страстите, таа е недостапна за ѓаволот. Ако таа е светла, тој не може дури ни да ја погледне. Но, ако се согласи со движењата на страстите, тогаш душата се помрачува и ѓаволот ја гледа, па продира во неа и започнува да дејствува во неа. Темнината и немирот се последица на секој грев, на секој порок.

Не ѝ подавај рака на својата слабост. Принудувај се на будност, кажувај ја Исусовата молитва и барај духовна помош. Таа ќе дојде.

Искушување преку луѓето

Ако ѓаволот не е во можност однатре да те заведе, тогаш тој почнува да те мачи однадвор, преку оние луѓе кои му се предале. Затоа биди подготвен на вакво страдање и очекувај непријатности како гости.

Еднаш ти се случуваат пофалби, еднаш укори, па клевети и тешкотии од секаков вид. Овде е важно да се проѕре кој ја предизвикува бурата и сѐ мирно да се поднесува. Непријателството против одредени луѓе треба да се претвори во непријателство против злобниот, кој стои зад тие луѓе и ги поттикнува на зло. Ако некој те нажали или налути, тогаш обрати Му се на Бога и не му дозволувај на злобниот да ти пријде. Ако тоа не ти појде од рака, тогаш барем молчи, додека не успееш да се совладаш. Во тој миг зборувај мирно и љубезно со другите; не наоѓај им замерки и не ги потсетувај на неправдата што ти е направена. Моли Му се само на Бога за лошите впечатоци во твоето срце да се отстранат што е можно побргу, подобро денес отколку утре. Тогаш ти ќе бидеш чист пред Бога, Кој чекор по чекор го води човекот преку неволјите кои очистуваат. Тешко е без неволји да го победиме своето фарисејско самооправдување.

Смирението со кое се поднесуваат искушенијата е мерка на твојата внатрешна зрелост. Преку него лесно можеш да видиш на кое скалило стоиш. Ако некој те навредил и ти не му го забораваш тоа целиот свој живот, биди сигурен дека ти внатрешниот пат воопшто не си го ни започнал. Ако си бил навреден, па таа навреда си успеал дури по една година да ја надминеш, тоа значи дека стоиш на најниското скалило од внатрешниот труд. Колку повеќе напредуваш во духовниот труд, толку побргу ќе можеш да ги проштаваш нанесените навреди: по еден месец, една недела или еден ден. А како просветлениот од Бога се однесува во вакви случаи? – Тој ја гледа стрелата на навредата како лета кон него и се покрива со името Божјо како со оклоп. Навредата се одбива од него и не остава ниту најмала гребнатинка. Ако си дошол до овде, тогаш можеш да се сметаш за пораснат во духовниот живот.

Никогаш не губи го од вид она најважното: Бог го дозволува ова искушение; било заради тоа да те искуша, било за тоа твоите духовни сили да созреат. Затоа прими го искушението мирно и поднеси го спокојно, без омраза кон оние што те навредиле. Мисли на ова: металот доаѓа во топилницата за да се оддели од нечистотијата. И ти се претопуваш за да достигнеш поголема чистота. Поднеси сѐ чувајќи го внатрешниот мир и љубовта Божја, повикувајќи Го Господа на помош за да се оддалечи од тебе искушувачот. Затоа што тој пред Бога е немоќен.

Искушение преку Злобниот

Сите страсни движења не би биле толку страшни, кога секој момент не би биле предизвикувани од демоните, кои и ги произведуваат. Тие извори на севкупното зло влијаат на човековата страсна природа, која им е сродна, и тие се вистински причини за сите наши застранувања. Тие предизвикуваат вистинско зло: помрачување на свеста и богозаборавање; привидување, а пред сѐ оган на сетилните страсти или пак смртоносна омраза. Сето тоа се подига на новиот облагодатен човек.

Ако на ѓаволот не му успее да искушува преку страсти и луѓе, тогаш тој дејствува преку својата сопствена личност и гради некакви лажливи слики, со малку страшна, малку заводлива природа. Ако останеш цврст во противењето, тогаш тој повремено се повлекува и од далеку набљудува за да најде место каде твоите слабости му прават нов пристап. Тогаш одново започнува борба, сѐ до смртта и по неа.

************************

500-те имена на Св. Богородица

Безброй много са имената, „Богородоимията“, които народът е дал на Пресветата. До момента те надвишават 500. Едни са извадени от химнографията, други – от местни названия на храмове и манастири, а трети са определени от начина на изографисването.

Докторът по богословие А. Кариотоглу обяснява, че „даването на имена е често свързано с местоположението или начина, по който е изографисана иконата“.

Като майка, застъпница, почитана, свята личност, Богородица заема първостепенно място в почитта и уважението у християните от всяко кътче на Православния свят. На нея са посветени както величествени катедрали, така и малки селски църквици. Наричат я Богородица, но това не пречи хората да са й дали безброй много имена, както ни информира dogma.gr. Във всяко кътче на Гърция, било то на някой остров или на континента, изскачат най-иновативни и странни имена, с които е назовавана Владичицата. Докторът по богословие, Александрос Кариотоглу, преподавател в университета в Тесалия, обяснява научното измерение на това множество от имена. „Има два основни начина, по който се измислят имената на Богородица. Според мястото или според начина на изографисването на нейните икони“. Той още допълва, че „е възможно да съществува и трети начин на именуване, а именно, според връзката на Богородица с Христос“. Г-н Кариотоглу отбелязва, че, „с изключение на Богородица Сладкоцелуваща, на която Христос целува бузата на майка Си, във всички останали случаи съществува едно особено разстояние, което символизира балансираната връзка, която трябва да цари между майката и детето“.

Възможно е разбира се Богомайката да е назована със стотици имена, но във всеки храм, вътре в олтара, винаги се изобразява Богородица Ширшая Небес, която „се изобразява, с издигнати нагоре ръце, а в средата стои Христос“, отбелязва г-н Кариотоглу.

Сред най-известните Богородици, взели имената според географското си местоположение, които се намират в едноименните си църкви, са следните: Богородица Канала в Кинтос, Богородица Сумела, Богородица Езерна при езерото на Евбея, Богородица Куку в Кипър, Богородица Йерусалимска, Богородица Агиасотиса (букв. Светоспасителка, което е име на регион), Богородица Фоделиотиса във Фоделе, Ираклион, о-в Крит.

Има и други характеристики, които насочват към мястото, където е построен храм, като например: Богородица Пещерна, намираща се в Питагорио на Самос, но и в Нисирос, Богородица Каменна, намираща се на Йо, Богородица Четиретдесетстълбична на Мардокамбо в Самос, Богородица Морска на Андрос, построена върху скала в морето, Богородица Висяща в Илия, където манастирът е разположен на една скала.

Имена на Богородица още се дават и според начина, по който тя е изобразена върху своята икона. Г-н Кариотоглу припомня следните примери – Богородица Сладкоцелуваща, Помилваща, С Младенеца, Голямоока, Тъгуваща, Дясна, даже и Троеручица. Оригиналът на иконата на Богородица Троеручица се намира в Хилендарския манастир на Света гора. Изборажението на Богородица с три ръце се свързва със следната история: „Свети Йоан Дамаскин, държащ отрязаната си дясна ръка, която иконоборците отсекли, помолил Богородица да не остава инвалид. Благодарение на чудо, извършено от Богородица, ръката му се „залепила“ обратно, а той посветил сребърен дар във формата на ръка. Начинът, по който ръката е разположена, създава илюзията, че Богородица има три ръце“.

Още едно нещо, което дава имена на Богородица, е свързването й с различни природни явления или събития.

Особено известна е Богородица Змийска в Кефалония. Всяка година, по време на Богородичния пост, в село Макропуло в Кефалония, по иконите и около тях запълзяват малки безопасни змийчета. На Самос пък има манастир на Богородица Гръмотевична, назована поради високата надморска височина, на която е разположена, където духа силен вятър, създаващ шум, подобен на гръм.

На Закинтос, в манастира Строфадон, се намира Богородица Морепоборница. Според Преданието, иконата, която веднъж била открадната, се преборила с вълните и достигнала до манастира без да бъде погубена от морето.

В други случаи Богородица се нарича според датата на нейния празник. Така например в Санторини се почита иконата на Богородица Вторнична, която се чества на третия ден от Пасха. В Сифнос пък, по време на Успение Богородично, се отбелязва празника на Богородица Петнадесетодневна (т.е., 15 дни от Богородичния пост, за които на гръцки има специална дума, букв. петнадесетоавгустници, бел.прев.).

„Богатството на имена не означава просто някаква емоционална връзка на народа с Богородица, а най-вече това, че сред това богатство от имена, се набляга на значението на личността й за спасението на света: Мария е станала избран съсъд, за да може Бог да стане човек, Който да спаси човешкия род и света от покварата на смъртта. Именно поради това празникът Успение Богородично символизира победата над смъртта. Поради това се чества като лятната Пасха“, завършва г-н Кариотоглу.

Преди няколко години учениците от Трета гимназия в Керациниос, под ръководството на своята учителка г-жа Мария Гарефалаки, правят опит да съберат възможно най-много имена, които народната вяра и традиция са дали на Богородица. Резултатът е повече от впечатляващ – Събрани са над 500 имена.

Публикуваме най-интересните от тези 500 имена.

Езична, Горгона, Слъзопроливаща, Прославяща, Откриваща сълзите, Господарка на Църквата, Небесна порта, Жизнодарителка, Богоучителница, Богопризвана, Богоукрасена, Богоизразна, Доброводна, Райски ключ, Освобождаваща от робство, На небесата и земята, Страхопазителка, Златномлечна, Златна зора, Дъждовна, Гръмотевична, Планинска билка, Северна, Дивнослънчева, Къпаща се в светлина.

Може да намерите пълния списък на сайта: http://poimin.gr/

Превод: Асен Андонов

***********

Гуруистките групи в Църквата

ПРОТ. АЛЕКСАНДЪР НОВОПАШИН

Думата „гуру” (учител) днес е известна на всички, и мисля, че смисълът й е ясен. Тя е дошла при нас от някои източни религии, в частност от индуизма.

В отделни религиозни групи, ако последователят си няма гуру, то той е нищо и се е запътил към пропадането. Ако религията (в истинския й смисъл) се характеризира със стремеж към връзка с Бога, то в сектата всичко започва от лидера и завършва с него, всичко се завърта около него. Никаква връзка с Бога (какъвто сектантите си го представят) без лидера на сектата няма и не може да има.

За голямо съжаление, трябва да признаем, че гуруизмът периодично се проявява и в Православната църква. Тук гуруистките настроения са обусловени от появата на така наречените младостарци (възрастта няма никакво значение, младостарците могат да бъдат както млади, така и възрастни хора), чиито мнения стават за техните последователи по-важни от думите на свещеноначалието, от гласа на самата Църква.

Така в енориите се образуват групи, по същество напомнящи секта, оглавявана от човек, поразен от язвата на гордостта, от желанието да властва над хората или просто умопомрачен, който има нужда от медицинска помощ. Във всеки случай гуруизмът в Църквата несъмнено е демонично явление. Вече покойният Светейши Московски и на цяла Русия патриарх Алексий ІІ се отнасяше много сериозно към този проблем. Той казваше: „Някои клирици на нашата Църква, запазвайки на думи верността към своето Свещеноначалие, се държат като разколници, претендирайки за ролята на някакви „старци”. Критикувайки Свещеноначалието, те, за разлика от духоносните отци от миналото и настоящето, с критиката си се опитват да привлекат вниманието към себе си и така си създават авторитет. Като правило, за непременно и единствено условие за спасение те обявяват пълното подчинение на себе си на онези, които прибягват към тяхното ръководство, превръщайки ги в някакви роботи, неможещи без благословението на такъв „старец” да извършат каквото и да било дело, колкото и незначително да е то. Така човек се лишава от онази благодатна свобода на волята, която му е дарена от Бога.

За потвърждаване на своята правота те неправомерно се позовават на творенията на светите отци, профанирайки тяхното велико дело и изопачавайки самото понятие за старчество… А отделни съвременни „старци” (по-точно ще е да ги наречем „младостарци”), не притежавайки духовно разсъждение, налагат на въцърковяващите се мъчни за носене товари (Лук. 11:46), прилагат в своята пастирска дейност щампи, пагубни за духовния живот, необосновано прилагат към миряните, в по-голямата си част още неукрепнали духовно, форми на духовно ръководство, уместни само в монашеството”.

За съжаление, такива свещенослужители, изопачавайки древната монашеска практика, започват да се занимават с духовничество по своя воля и изискват безпрекословно послушание към себе си. По думите на св. Игнатий Брянчанинов, такова „старчество” е „душепагубно актьорство и най-печална комедия”, чиято същност е „самопрелъстяване и бесовска прелест”.

Гуруизмът е отстъпление от християнския живот, явно непослушание към апостолите, които учат: Пасете Божието стадо, което имате, като го надзиравате не принудено, а доброволно (и богоугодно), не заради гнусна корист, но от усърдие, и не като господарувате над причта, а като давате пример на стадото (1 Петр. 5:2-3). И думите на св. Игнатий Брянчанинов – „И ти, наставнико, пази се от греховното начинание! Не заменяй Бога със себе си за душата, прибегнала към теб” – не значат нищо за тях. Те нямат страх Божи, макар и да знаят Неговото сурово предупреждение: А който съблазни едното от тия малките, които вярват в Мене, за него е по-добре да му надянат воденичен камък на шията и да го хвърлят в морската дълбочина (Мат. 18:6).

Гуруизмът е изопачаване на православния възглед за спасението. Това е изопачаване на самото Православие. „Православният” гуру може превъзходно да знае реда на службите, благоговейно да цитира Евангелието, безкрайно да се позовава на боговдъхновените трудове на светите отци, но той ще прави това не за слава на Светата Църква и нейното благо, нито за спасение на християнските души, а в своя полза. Той като че засенчва Христос със себе си. „Послушанието е повече от поста и молитвата”, „Православие или смърт” – в техните уста тези свети истини се изпразват от съдържание, превръщат се в груби мотиви за действие, зад които стои не висока духовност, а само бесовски мрак.

Агресивното неприемане на баркодовете, биометричните данни, чиповете, които уж ще бъдат вкарвани под кожата, и които ще съдържат числото на звяра – всичко това и много друго е плод на гуруизма. Въпреки че самите младостарци имат и нови паспорти, и идентификационен номер на данъкоплатец, и баркодовете не ги плашат. Някои псевдопастири въвличат своите чеда в такива дебри на окултизма, от които след това е също толкова трудно да се измъкнат, колкото и от най-деструктивната тоталитарна секта…

Друг отличителен белег на гуруизма е почитането като светии на хора със съмнителен живот. С благословение на „православни” гурута се изписват икони на Григорий Распутин, цар Иван Грозни. Казват, че вече е изписана икона на рок певеца Игор Талков. Талков може би е добър човек, но не е светия. Водят се и разговори за това, че вече и Сталин трябва да бъде канонизиран. При мен дойде един мъж, който много агресивно се опитваше да ме убеди, че Иван Грозни е истински светия. На моя аргумент, че Иван ІV е убил хиляди хора, този човек възрази, че в неговия синодик са записани всичко 5000 души – само предатели. Аз го поправих, че тези пет хиляди са от дворянското съсловие, а онези, неизвестните смерди, които никой не е и броил, какво, всички ли са предатели? Той, казвам, е имал седем жени! Отговорът беше обезкуражаващ: „Да, но венчаните са били само три!”.

Има и такива „старци”, които, уж грижейки се за спасението на душите на своите духовни чеда, ги благославят да оставят работата си, да напускат домовете си и да се „спасяват” далеч от цивилизацията – в тайгата и в блатата. А самите те, ако са с ума си, не следват своите духовни чеда. Днес вече знаем за „самарските отшелници”, „пензинските затворници”, за религиозната община в сибирското село Гореловка, в блатата на Томска област. За това писаха вестниците, стана дума по телевизията. А още колко подобни случаи има, за които никой не знае?

Друг път ми се случва да слушам: „Със старците всичко е ясно, те или са в прелест, или знаят какво правят. Но хората, хората къде гледат?!”. Добър въпрос.

Работата е там, че изначално в бесовска прелест могат да бъдат омотани онези енориаши, които прекарват в безкрайно търсене на духоносни старци. Струва ли си да говорим, че такива хора – духоносните старци – са единици, но при силно желание, както се казва, те могат да бъдат „намерени” във всяка енория. Добре е, ако свещеникът веднага определи нездравото духовно разположение на такива енориаши и ги вразуми. Но нали той може и сам да се хване на въдицата и да тръгнат след духовно повредени хора. Тоест, и сами да се увредят духовно, да станат марионетки на врага на човешкия род.

А след това невъцърковените хора ще питат, гледайки отстрани такива християни, водени от такъв младостарец: по какво те се отличават от сектите? И ще бъдат напълно прави.

От гледна точка на Православието, безумно постъпват не само младостарците, но и онези хора, които, виждайки откровената нелепост, лъжа, а често и насилие, са си позволили да се убедят във „високата духовност” на своите ръководители. Безумието е болест на нашия век, болест, в основата на която стои безбожието, суеверието и скритото невежество на „просветения” съвременен човек. Тук не можем да не си спомним думите на свети апостол Павел: Защото ще дойде време, когато човеците не ще търпят здравото учение, но, водени от своите похоти, ще си насъберат учители да им гъделичкат слуха (2 Тим. 4:3).

Но защо се смята – разбира се, негласно – че, идвайки в Православната църква, човек трябва напълно да престане да мисли. Често дори интелигентни хора, когато стане дума за духовните неща, по ум стават като малки деца. Между другото, свети апостол Павел казва: Братя, не бивайте деца по ум: бъдете младенци за злото, а по ум бъдете пълнолетни (1 Кор. 14:20). И светите отци наричат мъдростта, или духовното разсъждение, най-висша добродетел. В какво се състои тя и на какво се основава? Тя се основава на следването не на нашите мними откровения, дори не на реалния ни духовен опит (тъй като той е непълен), а на Божественото Откровение, съдържащо се в Свещеното Писание и Свещеното Предание, тоест в Библията и светоотеческите творения, без които не е възможно и правилното разбиране на Библията”. Тоест трябва да четем и четем книгите на Свещеното Писание, и тогава ще можем да разберем и думите на Апостола, който предупреждава: Но ако дори ние, или Ангел от небето ви благовестеше нещо по-друго от това, що ние ви благовестихме, анатема да бъде (Гал. 1:8). И на друго място: Възлюбени, не на всеки дух вярвайте, а изпитвайте духовете, дали са от Бога, защото много лъжепророци се явиха в света (1 Йоан. 4:1); Изследвайте сами себе си, дали сте във вярата; сами себе си опитвайте (2 Кор. 13:5). Св. Игнатий Брянчанинов също предупреждава християните за опасността от човекопоклонничество: „Пазете се от пристрастие към наставниците. Мнозина не са се опазили и са паднали заедно с наставниците си в мрежите на дявола… Пристрастието превръща любимия човек в кумир: от принасяните на този кумир жертви Бог се отвръща с гняв… И напразно се погубва животът, добрите дела погиват”. За това предупреждават и преподобният Пимен Велики, и преподобният Йоан Касиан Римлянин, и много други светии.

Разбира се, по думите на Господа, в света трябва да има изкушения и съблазни, но главното оръжие срещу изкушенията, както казва св. Йоан Златоуст, е разсъдителността. Да се заблуждаваме в това отношение е опасно: старата и новата църковна история ни показват как цели групи са се отклонили в разкол или ерес, убедени в това, че техният лидер е непогрешим „старец”. За да вземем разумно решение, трябва да се научим да мислим критично. От това умение, ако щете, зависи оцеляването на човека в съвременния свят.

Хората, без много да му мислят, за наше учудване лесно се поддават и на най-нелепите уловки, позволявайки на негодни хора да ги увличат в псевдодуховно и физическо робство. Но, представете си как биха се развили събитията, ако адептите на Джим Джонс (организатор на печално известната тоталитарна секта, членовете на която – няколкостотин души! – извършили масово самоубийство в края на 70-те години), го попитали: „Защо?”… Но те не го попитали. И станали жертви на абсолютното послушание към своя гуру. Те не били способни да мислят критично.

Как да разпознаем младостарците, как да не попаднем в заразена от гуруизъм община? Съществуват определени признаци, по които можем да съдим за една или друга група. Трябва да бъдем внимателни, трезво да оценяваме обстановката и не бива да се стесняваме или да се страхуваме да задаваме въпроси, защото безпрекословното подчинение на младостареца, ако свещеникът неочаквано се окаже такъв, с времето може да стане причина за увреждане на вашето духовно състояние.

И така, научете каква е историята на групата или нейната „юрисдикция”? Мен, като свещеник, силно ме учудва липсата на интерес към този въпрос у много хора, които за пръв път идват в църквата. Ако енорията има свой сайт, проучете го внимателно и ако възникнат въпроси, питайте!
Не казват ли тук: „Само в нашия храм се прави всичко така, както се полага. Всички останали енории са отстъпили от правилата!”.
Не се ли смята ръководителят за „гонен” и „неразбран” от другите свещеници, от управляващия архиерей? Не се ли разглеждат външните като „врагове”, като „заточени”? Ограничава ли се общуването на последователите на личността с онези, които са извън групата? Не клеветят ли онези, които са напуснали групата?
Молили ли са ви някога за нещо явно незаконно, аморално или унизително, позовавайки се на послушанието като истинна добродетел?
Не казват ли: „Истински епископи вече няма”? Не се ли забелязват опити за подронване на репутацията на признатите авторитети на Църквата или поне да се посее съмнение в тяхната компетентност?
Дори ако на пръв поглед групата живее скромно, полезно е да научите дали не се скланят новообърнатите към пожертвования под една или друга форма (пари, имущество, пълномощно за кредит).
Не се ли използват заплахи и обвинения, например, „ако си тръгнете, ще погинете, задължително ще се върнете към предишните си грехове”?
Трябва ли да получавате разрешение („благословение”) от свещеника, преди да смените работата си, да купите кола и т. н.? В нормални условия това не е част от отговорността на енорийския свещеник.
Оправдава ли ръководителят лъжата или изопачаването на фактите с това, че групата уж служи на „висши цели”?
Забелязват ли се прояви на мания за величие от страна на конкретния духовник? Не виждат ли себе си и групата като някакви наставници, избавители или спасители на цялата Църква? Трябва да помним, че не ние спасяваме Църквата, а Църквата спасява нас.
По време на изповед обърнете внимание свещеникът не задълбава ли твърде много във вашия интимен живот? Това трябва да ви накара да бъдете нащрек. Нещо повече, истинският духовник трябва да спре човека, ако той се кае за нещо твърде подробно. Преподобният Йоан Лествичник казва: „Изповядвайки греховете си пред Господа, не влизай в подробности за плътските деяния как точно са извършени – за да не станеш клеветник на самия себе си” (Слово 28).

Ако дори и един от отговорите на тези въпроси показва някакви отклонения от нормата, най-добре е незабавно да напуснете такава група: послушанието има смисъл и цена само тогава, когато е доброволно, а не принудително по силата на страха, чувството за вина или емоционалния шантаж. Не е лесно да преоценим сериозността на подобна ситуация.

Искам да завърша своето изказване с думите на свещеномъченик Киприан Картагенски: „Трябва да се пазим, възлюбени мои братя, не само от явната и очевидна лъжа, но и от такава, която е прикрита с тънко лукавство и хитрост. Той (врагът на човешкия род) е изобретил ересите и разколите, за да унищожи вярата, да изопачи истината, да разруши единството”.
„Трябва да се боим” – вразумява светителят – „не толкова от гонението, което посредством открито нападение се мъчи да порази и погуби Божиите раби: там е по-лесно да се опазим, където опасността е очевидна и духът предварително се настройва за битка, когато врагът съобщава за себе си. Много повече трябва да се боим и да се пазим от врага в онзи случай, когато той тайно се прокрадва, когато, прелъстявайки с привиден мир, незабележимо, скрито се промъква, от което е получил и названието „влечуго” или змия… Той се опитвал да изкуси и самия Господ и затова се приближил тайно, за да Го нападне и прелъсти ненадейно; но бил разпознат и отблъснат, бил отблъснат поради това, че бил познат и открит. С това ни е даден пример – да избягваме пътищата на стария човек и неотстъпно да вървим по стъпките на Животодателя Христос, за да не паднем отново, по невнимание, в мрежите на смъртта, а предвиждайки опасността, да достигнем получаването на безсмъртие”. | http://www.pravmir.ru

Превод: Татяна Филева

***********************

Жан Жак Русо

Животот и смртта на Исуса Го покажуваат Бога

✣✤✣

Жан Жак Русо, еден од најголемите француски философи, просветители икнижевници на бурното и превртливо столетие, е роден на 28 јуни, 1712 год., во прекрасниот швајцарски град Женева. Својот земен живот го завршил на 2 јули, 1778 год., во Ермонвил. Подоцна неговото тело, постхумно било пренесено и погребано во алеата на француски великани, во познатиот Пантеон, во Париз. Бил оригинален филозоф во многу филозофски правци. Современиците го нарекувале „апостол на природата“, заради неговата голема љубов кон природата и природниот начин на живот.

Русо најнапред се прославил со своето прво дело „Расправа за науките и уметностите“ (1750), кое го напишал како свој одговор на прашањето на Дижонската Академија: „Дали обновата на науката и уметноста придонесе за подобрување на моралот?“ Основните идеи што ги развил во својата расправа, тој ги разгледувал и во неговите подоцнежни списи. Еден автор, за него и за неговата основна идеја, напишал:

„Човекот по природа е слободен и добар, но егоизмот, како и несправедливите, неразумните и расипани системи на владеење, придонеле она што е природно во индивидуалниот и социјалниот живот, да се задуши и поттисне. Увереноста за минливоста на човечките институции, Русо ги дополнил со вербата дека истите се потрајни, доколку се засновани врз принципите на умот, односно врз самата човечка природа, врз основа на општествениот договор, кој еднакво ги обврзува и оние што владеат и оние што се покоруваат.“ Тоа е точно.

Русо, зад себе оставил и други маркантни дела: „Општествен договор“ (1762), „Расправа за потеклото и основите на нееднаквоста меѓу луѓето“ (1754), „Исповеди (автобиографија)“ и др. Тој напишал и неколку музички трудови, меѓу кои се: „Музички лексикон“, Дисертација на модерната музика“ и др. Извршил и големо влијание на француската идеологија, при што особено влијаел на повеќе француски и германски автори, а особено на книжевниците и филозофите Кант, Фихте, Хегел, Шилер, Гете, Бајрон, Радиштев и Лав Николаевич Толстој.

Марксистичките филозофи Јудин, Марчевски, Розентал и др., признаваат дека Русо бил човек со силна вера во Бога и со длабока увереност дека Он Е причина за постоењето на светот. Во својот педагошки роман „Емил“, Русо ја развил својата идеја за воспитување. Според мислењето на д-р. Радивој А. Јосиќ, тој во истото дело (1762), за Христа напишал една прекрасна прозаична химна:

„Ти се исповедам, синко, дека ме восхитува величественоста на Светото Писмо, и дека светоста на Евангелието му зборува на моето срце. Погледај ги книгите на филозофите со нивниот надуен јазик: колку се тие незначителни во споредба со Светото Писмо! Дали да ја сметаме евангелската историја за самоволна измислица? Пријателу мој! Такво нешто не може да се измисли! И Сократовите дела, во кои никој не се сомнева, се помалку потврдени отколку делата на Исуса Христа.“

За некои места во Новиот Завет, Русо вели: „И така, што да прави човек, соочен со сите тие противречности? Синко мој, секогаш треба да се биде скромен и внимателен! Молчејќи да се почитува она, што ниту може да се отфрли, ни да се сфати, така што на човекот, единственото нешто што му преостанува е да се поклони пред Великото Битие, Кое единствено ја знае вистината.“

Русо, најголемо внимание и најдлабоко размислување, посветил на прекрасниот лик Христов:

„Но, дали е, пак, возможно, дека Оној за Кого зборува Евангелието е само човек? Дали неговиот живот и наука се само сон на еден славољубив партиски водач? Каква благост! Каква чистота во Неговиот морал! Каква трогателна привлечност во Неговите поуки! Каква возвишеност во Неговите начела! Каква длабока мудрост во Неговите одговори! Какво владеење со Себеси во Неговите тешки искушенија! Каде е тој човек, каде е тој мудрец, кој би можел да постапува така, да страда така и да умре така, без слабост и фалење!…О, колку ли е заслепен оној, кој се осмелува Сократ, синот на Софрониј, да го споредува со синот на Марија – Исус Христос. Каква раздалеченост меѓу нив двајца!

На крај, Русо ја споредува Христовата со Сократовата смрт: „Смртта на Сократ, која настапила, додека тој мирно филозофирал со неговите пријатели, е најслатката смрт: онаква, каква што човекот би можел само да посака. Напротив, смртта на Исус, Кој, навреден и проколнат од целиот народ, издивнал во маки, е најстрашната смрт, од која можеме само да се плашиме. Сократ ја испил чашата со отров и го благословил темничарот, кој со солзи во очите му ја подал. Исус и покрај најстрашните маки, Го молел Бога за Своите немилосрдни непријатели. Навистина! Ако животот и смртта на Сократ, се достојни за еден мудрец, тогаш животот и смртта на Исуса Го покажуваат Бога!“

Душан Хр. Константинов

*****************

Доксологија

Доксологија, или на словенски Славословие е кованица од зборовите δόξα, што значи слава и λόγος, што значи слово. Тоа е една од најстарите видови христијански песни, која според формата, своето потекло го води уште од еврејската богослужебна традиција, но со целосно христијанска содржина. Најпознато славословие е Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух, и сега и секогаш и во вечни векови. Амин. Со време, ова славословие се проширувало и ја добило формата на Велико Славословие, кое го пееме во недела и на големи празници при крајот на утрената, односно пред самиот почеток на Светата Литургија.

Што се однесува пак, до службата Доксологија, таа е посебен вид богослужба, која се пее по Божествената Литургија, на денови значајни за народот, како благодарност кон Бога. Најчесто се служи на народните празници, при помазување на цар, враќање на војската од победа и слично. Своето име го носи, бидејќи токму ова Велико Славословие го зазема централното место на богослужбата. Во Македонија, поради различните историски збиднувања, оваа традиција беше до скоро изгубена, иако во музичките книги од нашето поднебје имавме натписи на компонирани славословија, кои покажуваат дека се наменети да се пеат токму на оваа служба.

Благодарение на нашиот Старец, Архимандрит Партениј, оваа пракса беше за прв пат востановена и во нашата свештена обител, најпрвин за празникот Илинден. Чинот се извршуваше според книгата Светогорски Типик, со промени во однос на некои тропари кои се пејат (пр. беше исфрлен тропарот на Светогорските Отци, а додаден тој на свети Климент), додека како изворник за преводот на молитвите беше користен Диптих со укази за Типикот на Атинската Архиепископија.

Од оваа година, со благослов на Блаженејшиот Архиепископ г.г. Стефан, оваа служба се служи во сите соборни храмови низ нашата татковина на ден Илинден, Денот на Независноста и Денот на Востанието, а со благослов на локалниот епископ, може да се служи и на празниците на градовите.

Инаку службата Доксологија своето потекло го води уште од најголемото христијанско царство – Ромејското (Византија). Како што беше нагласено на почетокот, возвишениот чин на Доксологија се практикувал при помазание на цар, при прославување на големи народнополезни настани, при победи во војни и сл. Државната идеологија во Византиското царство била неразделно поврзана со православната христијнска доктрина. На државата се гледало како на еден голем кораб, кој плови по патот на спасението. Нејзина највисока цел била приведување на народот кон Богочовекот Христос. Василевсот (царот), како врховен претставник на световната управа, бил Божји помазаник, кој имал голема одговорност пред Бога за тоа дали успешно го води царството, во согласност со домостројот на спасението. Негов сотрудник во тоа спасително дело бил патријархот, кој стоел на чело на црковната хиерархија. Затоа и се вели дека црковната и световната власт дејствувале по принципот на симфонија (согласност) – две глави во едно тело. Всушност, како поинаку би можело и да биде, кога секојдневниот живот на Византијците бил тесно поврзан со Православната Црква и проткаен со евнагелски дух? Во една таква христоцентрична средина, богослуженијта од видот на Доксологија имале, навистина, големо значење: молитвите упатени кон Бога за оние што се на власт, за христољубивото воинство, за паднатите за верата и татковината, носеле мир и благосостојба на целото царство.

Како што е општопознато, многу нешта од византискот управен модел и од нејзината духовна и материјална култура биле презмени од нејзините земји – наследнички во духовен поглед, меѓу кои спаѓа и нашата татковина. Торжествениот богослужбен чин Доксологија е еден прекрасен пример за тоа.

*******************

Никола Тесла
„Коленопреклоно Му се молам на Бога“
Никола Тесла, важи за најголемиот, најоригиналниот, најскромниот,најповлечениот и најслабиот по здравје од сите гении. Роден е на 10 јули 1856 год., во селото Смиљани, во Лика (Хрватска), во православното семејство на свештеникот Милутин Тесла и презвитерата Ѓурѓина Мандичева. Талантот, што Никола Тесла го наследил од неговите родители, кои се одликувале со голема природна надареност, тој го умножувал низ целиот негов живот.
Таткото на нашиот гениј, свештеникот Милутин, бил многу почитуван и возљубен од целиот народ. Тој бил високо образован човек, писател, одличен беседник и сопственик на огромна домашна библиотека. Го воспитувал својот син според народните методи. Секојдневно, тој настојувал усно да го испрашува за одредени математички пресметки и некои книжевни дела, или, пак, го терал да го пронајде евентуалниот недостаток во реченицата што некој ја кажал. За својата сопруга – презвитерата Ѓурѓина, тој напишал:

„Таа беше надарена со големи истражувачки способности. Заедно измисливме повеќе практични справи за домашна и надворешна употреба, кои доста ни ја олеснуваа работата. Беше надарена и со уметнички способности, изработуваше секакви женски рачни работи. Правеше оригинални нацрти за везење и ткаење, кои беа прочуени во целата околија. Имаше извонредна интелигенција и капацитет за помнење на нештата. Делото „Горски Венец“ од Његош, го знаеше речиси напамет, како и голем број други песни. Стрикото на Тесла беше исто така виден математичар. Како професор во Кадетското училиште, во свое време, тој го напиша добро познатиот учебник по математика.“ Токму во ваква домашна атмосфера израснал Никола Тесла.
Во основното училиште во Госпиќ, тој ја покажал својата дарба за техниката. Имено, се работи за една генерална проба, на којашто требало да се пушти во работа некаква пожарникарска машина. На таа проба пред очите на видни гости и граѓани, машината не функционирала, но генијалниот младич успеал да го поправи дефектот, така што силно восхитените луѓе го подигнале на раце и го поздравиле со громогласен аплауз.

Никола сакал да мечтае, да фантазира, да размислува за најнеобични проекти, набљудувал сé околу себе со најголемо внимание. Секоја појава и секој предмет ја раздвижувале неговата фантазија до границата на восхит. Кога во една прилика, овој голем љубител на книгите го читал сликовитиот опис на Нијагарините водопади, тој мечтаел да отиде таму и да изгради едно големо колце, кое неуморно би се вртело од брзината на нијагарините слапови. Тоа и му се остварило.
Момчето имало бујна фантазија, но многу слаба волја и здравје. Сепак, по дванаесеттата година, неговата волја многу зајакнала, станала цврста, а тој станал способен да ги победи најголемите пречки во животот, и тоа само благодарение на многуте книги што ги прочитал. Така, оваа силна волја, непоколебливо владеела со неговото нежно и слабо тело. Благодарение на неа, тој успеал да ја зајакне духовната концентрација во себеси. Неговиот ум, толку силно реагирал на извесни слики и предмети, што бил потребен само еден збор, за во неговите мисли да се создаде една необично жива слика, на предметот што тој збор го означува. Подоцна тоа помогнало, тој да им даде материјален облик на своите замисли и да ги реализира своите идеи и пронајдоци.
Во детството, Тесла ги усвоил основните христијански знаења, бил запознаен со многу настани од Стариот и Новиот Завет, за кои необично убаво и сликовито му раскажувале неговите благочестиви родители. Секоја недела и секој празник неговата богољубива мајка го водела на богослужба во православниот храм. Тоа длабоко се насадило во неговото чисто и невино младо срце.
„Во гимназијата, вели еден автор, тој покажувал особена наклонетост кон математиката и физиката. Во прилог на тоа, од голема корист му било познанството со неговиот професор од Карловац, кој и самиот правел уреди за експерименти. Младиот помошник уште тогаш бил заинтересиран за таинствените и чудесни појави на електрицитетот…Електричната енергија е невидлива, но нејзините манифестации се силни…Тоа е доста значајна област за размислување и истражување, и вонредно средство за будење на фантазијата. Затоа појавата на електрицитетот толку го воодушевила и му станала цел на неговите идеали.“

По матурирањето, родителите сакале да го запишат да студира богословски науки, иако младиот Никола сонувал да стане инженер по електротехника. Меѓутоа, тогаш се појавила опасна епидемија, чија жртва бил и тој. Долго време неговиот живот висел на конец. Родителите, потиснати, тажни, со скршено срце и со страв дека ќе го изгубат синот, бдееле покрај неговата постела. Но, еден искусен лекар им рекол дека „тој боледува од некаква душевна болест односно неисполнета желба. Размислете за тоа.“ Тогаш младиот Никола, чии очи засветиле со внатрешна светлина, им рекол на своите родители: „Можеби ќе оздравам, ако ми дозволите да учам за инженер!“ Таткото ветил и го испратил во најдоброто техничко училиште.
Оваа болест, или, пак, можеби некоја друга, станала причина за чудни промени во неговиот ум. За тоа пишува во еден натпис во списанието „Сајанс Дигест“: „Никола Тесла беше еден од оние ненадминливи гении, што се раѓаат еднаш во илјада години. Почнал како бледо, болезливо и сосема обично дете. После претрпената болест, како да се случило нешто со неговиот ум: тој почнал да гледа во четири димензии. Кога сакал да конструира нешто, можел да ја визуелизира комплетната структура, без оглед на тоа колку таа била комплицирана. Со месеци и години, можел, не само да го меморира предметот, туку и да го „врти и набљудува“ во своите мисли секој негов поединечен дел.“ (Галаксија, бр. 86. 6 јуни 1976 год., стр. 36)

Во почетокот на 1876 год., Тесла се запишал на високо техничко школување во Грац, а во 1880 год., го положил испитот за инженер. Потоа, во Прага тој следел предавања по математика и физика, за по една година да пристапи во инженерската служба на телеграфското друштво во Пешта, Унгарија. Тука Никола го направил своето прво откритие, врз кое се заснова преносот на електричната енергија на далечина и целата денешна електротехника – откривањето на вртежното магнетно поле. Во Пешта размислувал и за тоа да конструира нова машина без оние четки, што ги имала тогашната Грамова машина – предлог, кој уште во Грац Тесла го произнесол пред неговиот многу почитуван професор. Речиси цели две години тој барал решение за конструкцијата. Најпосле во 1882 год., во еден момент, една асоцијација станала директен поттик за решението. За ова, самиот тој раскажува:

„Едно попладне задоволно се шетав низ градскиот парк на Будимпешта, рецитирајќи песни. Во тоа време напамет знаев цели книги, од збор до збор. Една од нив беше и Гетеовиот „Фауст“. Во тој момент сонцето заоѓаше, така што ме тоа потсети на славните стихови:
„Сонцето се повлекува и денот умира,
а тоа понатаму нов живот создава.
Ах, што немам крила, па да се рашират,
по тебе да летам над земниот шир.
Убаво сонче е тоа, додека сонцето се повлекува.“
Инспириран, јас ги изговорив овие зборови, и тогаш идејата ми се јави како болскот на молњата и во само една секунда, вистината беше откриена. Со стапот, по песокот цртав дијаграми, кои шест години подоцна, во своето предавање, ги прикажав пред американскиот институт за електроинженери…“
Од Пешта тој заминал за Стразбур и Париз, а потоа и во Америка, на покана на Едисон. Негов голем пронајдок (1892), се и високо – фреквентните струи – Теслините струи, кои и денес се од големо значење за медицината и радиотехниката. Работејќи неуморно, тој постојано откривал сé поголеми пронајдоци за подобар човечки живот. Тој пишувал:

„Крајната цел на човекот е целосно да завладее над материјалниот свет и да ги стави сите природни сили во служба на човештвото. Тоа е цел и задача на пронаоѓачот, кој често останува без никаква награда, па дури и погрешно е сфаќан.“ Во тој поглед, самиот Тесла многу му помогнал на човештвото, и затоа германскиот научник Ратенау за него напишал: „Кога Тесла би побарал да му се врати сето она што тој ѝ го дал на денешната култура и цивилизација…тогаш, човештвото би се вратило назад во варварството!“ Зарем не е така?

Тесла работел и на еден проект, наречен Принцип ТМТ, кој се состоел во употребата на неограничено количество на енергија од земјината атмосфера. Едноставно – тоа било негова идеја, за безжичен пренос на енергијата.

Никола Тесла бил голем патриот, борец за мир и братољубие меѓу луѓето и народите, кој за себеси изјавил: „Подеднакво се гордеам и со српското и со хрватското потекло.“ За време на Втората светска војна тој бил на страната на праведната борба на југословенските народи. Починал во најголема беда во еден Њујоршки хотел во текот на војната, на 7 јануари, 1943 год. Во коментарот на Њујоршката радио станица, било кажано:

„Што мислите? Кој бил најголемиот пронаоѓач на сите времиња? Томас Едисон? Не! Маркони? Не!…Неговото име е Тесла, Никола Тесла…Неговите пронајдоци ви овозможија да слушате радио. Неговите изуми ја овозможија телевизијата…Кога би ги исклучиле сите пронајдоци на Никола Тесла од нашиот технички живот, тогаш 90 % од целата наша работа одеднаш би запрела и тогаш целиот свет би паднал во мрак, невработеност и очајание.“

Неговиот животописец, Џон О’ Нил, во својата книга „Ненадминат гениј“, произнесува една неточна констатација: „Тесла не припаѓал на ниту една вера.“ Вистината е следна – Никола Тесла бил и останал православен христијанин до крајот на животот. Простувајќи се од Тесла, големиот Луј Адамич, совршено го опишал ликот на генијалецот, лик каков што треба да има секој вистински христијанин: „Пари – за нив не се грижеше. Слава! – тој е оној, кого другите го слават. Благодарност! – неа не ја очекуваше, ниту ја сакаше.“

Но, најдобро и најверодостојно сведоштво за неговата вера, дал самиот тој во разговор со својот верен пријател, вајарот Иван Мештровиќ, „Југословенскиот Микеланџело“, кога му ја открил својата лична тајна, дека уште од младоста, секојдневно и пред спиење, коленопреклоно му се моли на Бога. Зарем, оној кој Му се моли на Бога, не припаѓа на ниту една вера? Се разбира дека не! Само оној што е исполнет со вера постапува така. Молејќи се на таков начин, Никола Тесла го следел примерот на Господ Исус Христос и на Неговата молитва во Гетсиманската градина. Ништо повеќе.
Душан Хр. Константинов

************************

Два тега

Децата и родителите се како два тега на вагата: во зависност од тоа колку тие тегови ќе бидат во рамнотежа, толку и семејството ќе биде поспокојно и похармонично.

Читајќи ги страниците на Светото Писмо, ние се среќаваме со неколку поглавја, во кои св. ап. Павле разоткрива еден многу сериозен проблем. Тоа се меѓусебните односи на родителите и децата: „Вие, деца, бидете им послушни на родителите свои, во името на Господа, зашто тоа е справедливо. Почитувај ги татка си и мајка си! – тоа е првата заповед со ветување, за да ти биде добро и да живееш долго на земјата. И вие, татковците, не дразнете ги децата свои, туку воспитувајте ги во науката и стравот Господов“ (Ефес. 6, 1 – 4). Ако апостолот пишува за взаемните односи, тоа значи дека тој се сретнал со семејства, кои биле различни во поглед на школото на воспитанието – и либерални и тоталитарни. Пред неговите очи често се појавувале татковци и мајки кои биле нервозни со своите деца. Ваквата слаба страна на родителите тој ја поправа и им порачува, да не ги раздразнуваат своите деца, туку да ги воспитуваат во науката Господова, за да не паѓаат со духот.

Родителот, пред да започне со воспитувањето на своите деца, треба најпрвин сам себеси да се воспита во науката Господова, да прави дела со кои ќе сведочи дека Го сака Бога и сака да живее според Неговите заповеди, дела кои му обезбедуваат мирен живот. Тоа е клучот за успешното воспитување. Ако родителите ги воспитуваат децата да внимаваат на заповедите Божји, а самите тие ги газат, тогаш воспитувањето ќе се претвори во празнословие, кое нема да доведе до промена кај никого. Родителот во очите на своите деца ќе биде само еден обичен фарисеј, кое е исполнет со знаење за тоа кој како треба да се однесува, а самиот себеси во Бога не се поучува. Зборови кои не се поткрепени со дела и мудрост, предизвикуваат тајно роптање кај детето и освен тоа роптање, родителот нема да добие ништо друго. На децата не им требаат зборови, туку примери кои ќе ги следат.

„Ако децата кои си ги родил стекнат убаво воспитание и со твојата грижа бидат воспитувани во добродетелта, тоа ќе биде почеток и темел на твоето спасение, па ти, освен наградата за сопствените добри дела, ќе добиеш голема награда и заради нивното воспитување“ – рекол св. Јован Златоуст. Целта на воспитанието не е практикување на долги и здодевни предавања, не се тоа наравоученија, туку реален живот, љубов која извира од чисто срце, добар совет и нелицемерна вера. Ако родителот во детските души насади љубов кон Бога, тогаш тој нив ги спасува и поправа.

На пример: Детето не сакајќи ја крши вазната. Разлутениот татко го измачува со бесмислени прашања:

– Зошто ја скрши вазната?

– Не ја скршив јас, туку сама се скрши.

– Уште мислиш дека можеш и да ме лажеш? Одговори, зошто ја скрши вазната?

– Не сакав.

– Не, признај, зошто ја скрши вазната?

– ?!

Гневот на детето расне, бидејќи тоа не знае како да му одговори на својот татко. Гневот, пак, на таткото исто така се зголемува, бидејќи тој не го добива посакуваниот одговор. На тој начин се губи трпението. Таткото може да слушне и друг одговор од страна на своето дете: „Тато, што ти е, ти си луд?“ Таткото поставува глупаво прашање и затоа добива глупав одговор. Тука, освен взаемна озлобеност, спротивставеност, бура од бес и покажување заби, не постои ништо друго.

Во Стариот Завет од Светото Писмо, во Соломоновите изреки, се наоѓаат сведоштва во врска со строгоста како воспитен метод. Но, за да се практикува строгоста врз своите деца, потребно е најнапред родителот да се преиспита, да го провери сопствениот пат, сопственото срце и совест, зашто главниот мотив во казнувањето е верата, водена од љубовта. Ако мотивите се чисти, ако совеста е чиста, ако верата не е лицемерна, тогаш може да се практикува строгост, но сепак внимателно и штедливо. Ако родителот, казнувајќи го детето, не верува во неговото поправање, туку само го истура врз него сопствениот бес, тогаш во очите Божји тој прави грев. Основата во воспитувањето на децата, отсекогаш била верата и чистата совест, „која што некои ја отфрлија и претрпеа бродолом во верата“ ( Тим. 1, 19), бродолом на својата воспитна стратегија и педагогија. Семејството, како голема санта мраз пука и се цепка на делови, пукнатините се зголемуваат, дистанцата расте. Децата се затвораат во себеси и сè повеќе и повеќе се оддалечуваат од своите родители. „Душата, препуштена на својата сопствена волја, како напуштено лозје без надзор, зараснува во трње, и се троши на непотребни и некорисни работи, па сѐ што прави, прави на соблазна на народот“- рекол св. Василиј Велики.

Воспитувањето без љубов е слово кое убива и до темел го разрушува семејството. Воспитувањето без љубов е грев, кој може да се победи само со покајание и суштинска промена во педагошкиот пристап.

Да се одгледаат синови ни малку не е едноставна работа. Но, доколку родителот ја изгуби власта врз себеси, постои голема опасност: ќе дојде момент кога нема да може да се контролира. Нему му е потребно да се самосовлада и потоа грижливо да ги чува клучевите за успешното воспитување – срдечна љубов, чиста совест и не лицемерна вера.

Да се почитуваат и слушаат родителите – тоа е апсолутен закон за секое дете. Непочитувањето и рамнодушноста кон родителите е грев, кој по големина е еднаков со убиството, крадењето, прељубата и идолопоклонството. Но, и родителите треба да знаат дека, ако на децата не им покажуваат дејствителна љубов, ако немаат време за нив, ако освен гнев, децата во нив не предизвикуваат никакво друго чувство, тогаш тие немаат никаков повод да ги почитуваат. Затоа, треба добро да се размисли како да се поправи ситуацијата.

****************

Каков Бог им проповедаме на своите деца?

Во денешно време, многу често се среќаваме со апатични адолесценти, кои немаат ниту желба, ни иницијатива да живеат самостојно, и да постигнат нешто за сопствената иднина. Тоа главно се случува „благодарение“ на чувството на безначајност, на несигурност во себеси и беспомошност, кое во детската душа е насадено од страна на родителите, наставниците и останатите возрасни луѓе. Создавајќи една посебна психолошка атмосфера околу децата, тие често ги лишуваат од верата во себеси, во сопствената сила и во луѓето, и со тоа не можат да им ја пренесат љубовта и верата во Бога, зашто и самите ја немаат. Само доколку вистински Го засакаат Бога, можат вистински да ги засакаат и своите деца. Децата, пак, доколку ја имаат во себеси таа љубов Божја, можат вистински да ги почитуваат своите родители. Детската душа треба да се придвижува во решителноста, верата и вдахновеноста, кои се толку многу потребни за смело чекорење кон иднината. Тие забележуваат дека нивните родители се прогласуваат за христијани, а нивните дела ни малку не наликуваат на христијански. Самите родители многу често ја изопачуваат сликата за Бога пред своите деца, така што Бог им е претставен не повеќе како Татко, Кој ги сака, туку чуден Судија, Кој сѐ забранува и сурово казнува. Ваквата слика за Бога се добива поаѓајќи од родителските казни, а не од родителската љубов. Наместо да влеваат во детските срца надеж и љубов, тие им влеваат животни програми, комплекси, убедувања, кои неретко имаат потполно не христијански карактер. Христос, пак, Кој е Оној, што љуби, и преку Кого станавме синови на Бога Отецот, ни го дарува сиот мир, спокојство и љубов, која можеби толку многу ни недостасува.

Во Евангелието, ние се среќаваме со еден текст што ни го покажува совршениот татковски лик, кој несебично се дарува на својот син, што ја отфрлил од родителската љубов и го изгубил духовното и материјалното наследство. Тоа е приказната за блудниот син, приказна во која секој од нас, повеќе или помалку се пронаоѓа. Од овој пример можат да се поучат родителите, кои залутале во лавиринтите на приврзаноста кон своето дете, кое им станало центар во нивната родителска вселена. Така, тие непосредно од Бога, можат да научат како Он нѐ сака и сака и ние да Го сакаме.

Приказната за блудниот син, совршено ја опишува љубовта Божја спрема човекот; љубов, која се распнува среде современиот егоизам и желба за владеење; љубов, која не знае да го отфрли оној што погрешил; љубов, која прва пристапува и која поттикнува на покајание; љубов, која повторно нѐ воздигнува на степен на синови Божји и која го очистува целото ѓубре, сета внатрешна нечистотија и смрдеа; љубов, која од синови на темнината нѐ претвора во синови на светлината.

Таткото, оддалеку го гледа како доаѓа оној, кој од него се одрекол; и тоа многу сурово и немилосрдно се одрекол, онака како што понекогаш и ние во младоста сме се одрекле, зашто не ја чувствуваме длабочината на раните кои ги нанесуваме.

На почетокот на приказната се среќаваме со разговорот меѓу синот и таткото…синот како да му вели на таткото:

– Татко, дај ми го сега она што би ми го оставил во наследство, кога ќе умреш…

Тоа навидум е една блага и едноставна фраза, но кога би се превела на поостар јазик тогаш би звучела нешто како: – Старче, предолго живееш; не можам да чекам да умреш, па да го наследам плодот од твојата работа; ти си пречка на мојот пат; јас сакам да бидам слободен и богат. Ајде да направиме еден договор дека си умрел за мене, па да ми го дадеш она што ми припаѓа, па да заборавиме еден на друг…

Ете, тој син кој извршил метафизичко убиство на својот татко и едноставно го исфрлил од својот живот, пресретнат е со огромна љубов од него. Забележувајќи го во далечината, таткото му излегува во пресрет; му паѓа во прегратката; го целива; и понатаму се одвива разговорот помеѓу нив. Низ целиот свој пат, блудниот син ја повторувал својата исповед:

Татко, згрешив против небото и пред тебе, и не сум веќе достоен да се наречам твој син; но прими ме како еден од твоите наемници (Лука, 15, 18 – 19).

Таткото му дозволува на својот син да признае дека згрешил и против небото и против него, да каже дека е недостоен да се нарече негов син…и тука го прекинува: младичот може да биде недостоен, блуден син, но тој никогаш не може да биде достоен слуга – тоа љубовта никогаш нема да го дозволи. Колку и да е недостоен, тој секогаш ќе остане син – тоа не може да се промени.

Вака и Бог се однесува спрема нашето достоинство, со секого од нас подеднакво. Што и да ни се случува низ животот, како и да постапуваме, кога Му приоѓаме и Му говориме: – Јас не можам веќе да ти бидам син, туку да направиме некаков договор; ќе ти бидам слуга, роб, ќе ти бидам наемник – Бог вели:

– Не, не можеш, ти си Мој син!

…Он, како да кажува дека гревот и целосното одрекување, не го одвоиле таткото од синот…синот заминал, а таткото останал…останал верен до крај.

********************

За значењето на свеќата

Зад палењето на свеќата се крие длабока симболика. Светиот Симеон Солунски (+1429) ни кажува дека свеќата која ја палиме ги има овие значења:

– Ја симболизира чистотата на нашата душа, зашто е направена од чист восок.

– Исто така и мекоста на душата, врз која можеме да напишеме било што.

– Уште и Божјата Благодат, зашто восокот доаѓа од мирисни цветови.

– Обожувањето, кое треба да го достигнеме, зашто таа се пали со оган и го храни.

– И светлината Христова, која ја гори и осветлува темнината.

– На крај, љубовта и мирот, особини на секој Христијанин, зашто, додека гори, таа со својата светлина го просветува и утешува човекот кој е во темнина.

Палејќи свеќа треба да се сеќаваме дека треба да живееме во светлината која сме ја добиле со нашето крштевање. Затоа крштевањето уште се нарекува и просветување. Затоа, за време на крштевањето држиме запалена свеќа. Оваа светлина е огнот на Светиот Дух и таа се пали во нашата душа секогаш кога учествуваме во Светата Литургија и се причестуваме. На крајот на секоја Света Литургија пееме: «Видовме вистинска светлина, Го примивме Духот небесен, ја најдовме верата вистинска, на неразделната Троица ѝ се поклонуваме, зашто Таа нè спаси нас.»

Свеќите се еден вид наш принос на Бога од материјалните добра, кои Он ни ги дава (Твои од Твоите, Тебе Ти принесуваме) и ја означуваат мекоста на нашата душа, но и соединувачката сила на Светиот Дух, зашто се произведуваат, по правило, од чист восок, направен од пчела, која собира полен од најразлични цветови за да го произведе. Затоа нè потсетува и на работливоста на пчелите, но и на тоа дека го собира само доброто. Исто така, восокот го симболизира и начинот на кој Огнот, односно Божеството, се соединува со душата и ја омекнува и просветлува и неа и оние кои се во нејзино опкружување.

Свеќата, како што гори, ја просветлува околината. Така и совесниот Христијанин, кога се жртвува за Божјата љубов, ги просветува луѓето и им го покажува патот на спасението.

Секогаш кога верниот оди во Храмот, треба да запали свеќи за живите и за покојните. Палењето свеќа секогаш треба да биде проследено со молитва. За живите да бараме милост и заштита, а за покојните успокојување и спасение на душите.

Свеќата на крштението ја симболизира духовната светлина која ја прима новопросветениот и која треба да ја сведочи и покажува пред луѓето. Свеќите на погребот, гробот и поменот ја симболизираат светлината Христова, која се молиме да го просвети покојниот и да го упокои на место светло, блажено, каде нема тага, ниту воздишка, но живот бесконечен. Полиелејот во Храмот ја симболизира небесната црква, каде свеќите и кандилата ги претставуваат светителите. Затоа, во манастирите, во одредено време на богослужбата, полиелеите се нишаат, за да се покаже како и небесниот свет учествува во славењето на Бога.

❈ ❈ ❈

Така треба да свети пред луѓето вашата светлина за да ги видат вашите добри дела и да го прослават вашиот Отец небесен

********************

ЗА СВЕТАТА ТАЈНА ПОКАЈАНИЕ

„И да биде проповедано во Негово име покајание и проштевање на гревовите кај сите народи, почнувајќи од Ерусалим, а вие сте сведоци за ова“ (Лк. 24, 47-48), и повеќе од сведоци зашто Господ им ја дава на апостолите власта да проштеваат: „Примете Дух Свети! На кои ќе им ги простите гревовите, ќе им се простат, а на кои ќе им ги задржите, ќе им се задржат“ (Јн. 20, 22-23).

Св. Кипријан Картагински ја објаснува добро црковната практика на исповедање: „Секој да ги исповеда своите гревови, додека оној што згрешил е сѐ уште во овој свет, додека исповедта може да му биде примена, додека помилувањето и проштевањето на гревовите, давано од свештеникот, е угодно на Бога“.

Имено свештеникот – духовник е „распоредник“ на покајанието, тој ги ислушува исповедите на грешниците и дава простување. Тој е задолжен со извршувањето на исповедта и домостроителството на покајанието.

Институцијата, пак, на старците, коишто се во многу поголема степен духовни отци, отколку „директори на совеста“, го покажува православниот народ како оној кој постојано ја бара не формалната хиерархиска инстанција, туку живата пројава на харизмите, авторитетот, којшто произлегува не од функциите, туку непосредно од Бога, во којшто се пројавува Светиот Дух. Духовен отец е пред сѐ оној, којшто и самиот е роден од Светиот Дух. Името „пророк“ обично се додава кон имињата на великите духовни учители, коишто ја имаат благодатната дарба на „огнената молитва“, славословитето во срцето и расудувањето – распознавање на духовите и помислите. Заедно со тие дарови тие, подобно на мудри лекари, настојчиво ги насочуваат човечките способности кон добри цели. Некои учители се занимаваат со опитна психологија, дури со психоанализа. Модерните психијатри наоѓаат зачудувачки богат научен материјал во трудовите на големите христијански учители: св. Макариј Велики, св. Јован Лествичник, св. Григориј Назијански, св. Максим Исповедник и многу други. Овие богопросветлени автори знаат многу подобро за постоењето на потсвеста и за целата опасност од исфрлувањето на виделина на потсвесните несакани појави. Многу страсти се кријат во душата, но ни се измолкнуваат од вниманието. Искушенито ги вади најаве. Тие строго ги разграничуваат психичките зони и никогаш не ги мешаат физичките, психичките, характерните или бесовските поттикнувачи. Забележително им е учењето за психогенезата: поминувајќи преку целиот спектар на „сугестии“, злото стигнува до страшната страст: себељубието. „И така, пишува христијанскиот мислител Касијан, тајната мисла го разрушува срцето. Оној којшто крие нешто во себеси, станува болен. Очевидниот белег за тоа дека дадената мисла произлегува од демонот, е тоа дека се црвенееме кога ја разоткриваме на нашиот старец“. Ава Доротеј, пак, нѐ поучува дека „разоткривањето на душата не им дава на комплексите да се формираат и ги разобличува“, ја исцелува болната грижа на совеста. Духовниот отец го предава Светиот Дух на своите ученици, како некогаш светиот пророк Илија на Елисеј. „Тој е, вели св. Григориј Назијански, пазител на Божјото човекољубие“. Често се случувало прости монаси да бидат старци и „духовни отци“ на епископите. Монаштвото по својата суштина е состојба на покајание; бидejќи се мајстори на тоа искуство, монасите можат да им помагаат на другите, нагласува св. Симеон Нов Богослов.

Исповедта на грчки се нарекува ἐξομολόγησις (ексомоло́гисис), признавање на вина, после кое доаѓа опростувањето. За св. Климент Александриски исповедникот е како „ангел Божји“ или „ангел на покајанието“, способен да проникне во душата на грешникот и да ја отклучи. Тој е пред сѐ лекар, кој ги лекува болните, „лекар Божји“. „Бидејќи си дошол во болница, да не си одиш неизлекуван“, гласи молитвата пред исповед. Светата православна црква им заповеда на оние што ја примиле од Бога власта да врзуваат и да разврзуваат, внимателно да го разгледаат качеството на гревот и готовноста на грешникот да се покае и така да го определат лекот, што одговара на болеста. Св. Анастасиј Синаит им препорачува на верните да се исповедаат „на Бога преку свештениците“ и во исто време „да најдат човек духовен, опитен, способен да нѐ излекува, за да му се исповедаме како на Бог, а не како на човек“.

Двеилјадитиот опит на Црквата го докажува спасителното значење на исповедта. Затоа што вината пушта корени во душата и го труе внатрешниот свет. Тоа изискува хируршка операција, со којашто треба да се исечат корените и да се извади прегрешението најаве, а за тоа е неопходен сведок, којшто треба да ислуша, за да ја скрши самотијата и така да го доведе човекот во согалсие со Телото. Во V в. историчарот Созомен возгласува: „За да измолиш прошка, апсолутно неопходно е да си ги исповедаш гревовите“. Исповеданата вина е симната од душата, но како да ја направиме несуштествена? Работата е во тоа што нечистата совест не е само грижа за сторениот грев, туку и тага по изгубената невиност. Човекот бара прошка, но во самата длабочина тој се надева злото да биде уништено, и имено тоа толку посакувано бришење на гревот го бара простувањето преку светата Тајна Исповед. Изваденото најаве, дури и раскажано и на тој начин објективирано прегрешение, може сѐ уште да заплашува одвнатре. Само простувањето преку светата Тајна Исповед го уништува неповратно и донесува полно излекување. Психијатрите верници го познаваат тоа дејство на таинството, што води до полно ослободување, и често ги испраќаат своите болни да го го довршат лекувањето во црковната „болница“ на благодатта. Да станеш одново слободен означува да можеш да го исползуваш минатото, за да ја твориш иднината, да си способен да преодолеваш на минатото како автоматска причина за иднината. Да си способен да се избавиш од тие причини означува да станеш господар на својот живот, да ги обликуваш слободно своите ситуации, господарејќи над нив.

Актот на простувањето нѐ поставува во самиот центар на односите помеѓу Бога – Светиот и човекот – грешниот, и треба да ја осознаеме бесмртната важност на тој акт. Во него не се вовлекува Божјата семоќност, способна да избрише нешто и да го направи несуштествено; но станува збор за нешто многу повеќе, станува збор за Агнецот, заклан од создавањето на светот, станува збор за Христа, Кој, по зборовите на св. ап. Павле, „заедно со Него ве оживи, простувајќи ви ги гревовите; извршувајќи го ракописаниот закон, кој со своите прописи стана наш непријател, кого Тој го зеде од средината и го прикова на крстот“ (Кол. 2, 13-14). Создавањето на светот се корени во актот на заколувањето и власта за простување која призлегува од цената на крвта, пролеана од распнатиот Агнец. Имено поради тоа што Христос ги зеде гревовите на светот и одоговори на Татковата љубов со неизречена љубов кон нашиот свет, Тој ја поседува „моралната“ власт да ги брише гревовите од сеќавањето и да простува, да нѐ прави чеда на Отецот. Господовата молитва го поставува како услов за прошка „подражавањето“ од наша страна, во коешто сме повикани да слеземе во адот на сеопштата виновност, каде што се сите виновни – нешто, коешто секој верник го исповеда пред Причест: „од коишто (грешници) првиот сум јас“.

Црковното искуство ја посочува седумгодишната возраст како време за прва исповед. Молитвата на таинството измолува простување за сите прегрешенија „волни и неволни, со збор или со дело, со знаење или без знаење, дневни и ноќни, со ум и со помисла“. Тука е сѐ опфатено од еден и ист срдечен акт без секаква анализа и класификација – та нели е ожалостен Бог и Неговото милосрдие? Православниот христијанин кој се кае не би можел да си го поставува прашањето дали е во благодатта или не. Тој оди како бедник, молејќи за спасение. Дури после исповедта, во моментот на причестувањето, тој исповеда дека „е првиот од грешниците“, и на возгласот од свештеникот „Светињата е за светите!“ може само да одговори: „Еден е свет, само единиот Господ!“.

По исповедта и епитимијата (извежбување во покајанието), оставена на проценка на исповедникот, ако таква се бара во дадениот случај, исповедникот ја произнесува отпустителната молитва. Епитимијата, поправањето не е казна. Правниот момент на „сатисфакција“ отсуствува сосема. Тоа е лекарство и духовниот отец ја бара органската врска помеѓу болниот и начинот за негово лекување. Целта е покајникот да се постави во состојба, во којашто гревот нема повеќе да го влечи кон себе. Св. Јован Златоуст вели: „Времето нема значење. Ние не прашуваме дали се сменувала често преврската врз раната, туку дали имало полза од неа. Моментот кога таа може да се тргне, се определува од состојбата на раните“.

Следствено, станува збор не за искупување на реалните факти, туку за пресушување на нивниот извор. „Отвори ми ги дверите на покајанието. (…) Дај ми, Господи, солзи, за да ја измијам нечистотијата на моето срце“. Самата состојба на покајание, самите негови солзи се дар – ете зошто причестувањето завршува со утеха и радост.

Свештеникот – духовник е само сведок на присуството Христово. Тој е, така да се каже, скриен под таинствата, власта му е само да препредава; единствено Бог е Творец на таинствата. Светата Тајна Исповед го враќа, повторно го соединува грешникот со Црквата. Само покажувајќи се одново во лоното на светата православна Црква, човек може да се прочисти преку исповедањето на својата душа и да добие излекување, зашто секој грев го става човека надвор од Телото Христово, Кое е Црквата. Покајанието се разгледува како дело, коешто го продолжува дејството на крстителните води. Тоа е „трепет на душата пред портите на рајот“.

********************

Православне поуке

СПОМЕН ЧУДОТВОРНЕ ИКОНЕ

ПРЕСВЕТЕ БОГОРОДИЦЕ ЧАЈНИЧКЕ

У граду Чајничу у Републици Српској на дан Велике Госпојине /15 август/ бива велики црквено-народни сабор и празник пред чудотворном иконом Пресвете Богоматере, названом «Чајничка Красница», тј. предивна и прекрасна. Порекло ове Свете иконе из Светог је града Јерусалима. По Предању насликао је Свети апостол Лука. На предњој страни ове иконе је Богородица са Христом а на задњој страни Свети Јован Крститељ. У Србију је донео ову икону Свети краљ Милутин (1282-1321). Икона је чувана у манастиру Бања код Прибоја на Лиму. Ту је била до 1594 године , када је безумни Синан паша узео мошти Светог Саве из манастира Милешеве и спалио их на Врачару. Том приликом опљачкан је спаљен и манастир Бања. Побожан Србин из Рудог успио је да спасе из ватре икону и да је преко Лима однесе у Стару чајничку цркву. Икона је у тој цркви стајала око 370 година, па је пренијета у нову Чајничку цркву са 18 кубета. Побожни народ овог краја толико је поштовао побожно ову икону своју «Красну», да кад је обновљен манастир Бања није дозволио да се икона однесе из Чајнича. 1868 Године на икону је стављен сребрно-златни оков који је радио мајстор Ристо Андрић из Сарајева. 1943 Године за време Другог светског рата, Италијани су активирали експлозив и Стара чајничка црква је потпуно уништена а нова црква веома оштећена. Чајничка Красница на чудесан начин остала је нетакнута, као и раније приликом турског паљења. После ове експлозије, дошле су усташе у Чајниче и почели са убијањем невиних Срба и безазлене дечице. Напали су и цркву, опљачкали је и са Чајничке Краснице скинули драго камење. Побожни Срби спасили су икону. Најпре је пренета у кућу Милке Спремо, а по одласку усташа осам људи пренели су је у цркву села Стречане. Из Стречана је пренета у једну пећину ради веће сигурности. У пећини је чувана под стражом. Из пећине је пренета у село Слатину код Србиња, одакле су је Чајничани опет вратили у Чајниче у село Трпиње, и сакрили је опет у пећину гдје је остала до краја рата. 1946 Обновљена је Стара црква и Икона постављена у њу, а 1959. године обновљен је и на Рођење Мајке Божје освећен нови чајнички храм и икона је пренета у њега. Храм је осветио блаженопочивши патријарх Српски Герман.

СВАКИ ЧОВЈЕК ЈЕ ДУША ЖИВА РАЈ И ПАКАО ПОСТОЈЕ

Господо моја, изгледа ми да нико од оних што живе на земљи не зна шта овде бива и шта грешну душу чека после смрти. Свети Анђели ми одговорише: Зар о томе не сведочи Свето Писмо које се стално чита по Црквама? И зар то не проповедају свештенослужитељи Божји? Али људи, занети земаљским ништаријама, не маре за то, и сматрајући да је уживање свакодневно наједање и пијење, једу сваког дана несито и пију без страха Божјег. Њима је стомак умјесто Бога, не помишљају на будући живот, нити се опомињу Светог Писма које говори: Тешко вама сити сад, јер ћете огладнети; тешко вама који се напијате сад јер ћете ожеднети! (Лука;6,25). И они сматрају да је Свето Писмо бајка, и живе безбрижно и разуздано, пирују и веселе се сваки дан као онај јеванђелски богаташ. Но, они међу њима, који су милостиви и милосрдни, и чине добра дела, ти лако добијају од Бога опроштај грехова својих и пролазе митарства без муке, ради милостиње своје, јер Свето Писмо каже: Милостиња избавља од смрти и очишћава сваки грех; они који чине милостињу и правду испуниће се живота (Товит 12,9). Они пак који се не старају да милостињама очисте грехе своје, не могу избећи ова испитивања. Њих дограбљују тамнолики кнезови митарства, које си видела, и опако их мучећи низводи у пакао, где ће их оковане држати до Страшнога суда Христовога… Свакоме хришћанину на светом крштењу Бог додељује Анђела чувара, који невидљиво чувајући човека упућује га на свако добро дело и дању и ноћу у све дане живота његова све до самртнога часа, и записује сва добра дела његова што учини у овом животу, да би дотични човек добио од Господа милост и вечну награду у Царству небеском. Исто тако и кнез таме, желећи да сав род људски одвуче у своју погибао, одређује по једног злог духа свакоме човеку, који стално прати човека, мотри на сва његова зла дела, на која га лукавствима својим бодри, и скупља све зло што човек учини. Затим све те грехе човекове односи одговарајућим митарствима, где се сваки грех записује, те су тако свим ваздушним кнезовима познати сви греси свих људи на целоме свету. И кад се душа разлучи од тела, и хита да узиђе на небо к Творцу свом, тада је они нечастивци спречавају, показујући записане грехе њене. И ако душа има више добрих дела него грехова, они је не могу задржати. Пронађу ли пак код ње више грехова него добрих дела, они је задржавају за време, и затварају у тамницу невиђења Бога, и муче је, уколико им сила Божја допушта да је муче, све док та душа молитвама Цркве и милостињама својих ближњих не буде искупљена. Ако се пак душа која нађе толико грешна и одвратна Богу, да јој нема наде спасења, већ је вечна погибао очекује, они је одмах низводе у бездан, где је и њима спремљено место за вечне муке и тамо је држе до другог доласка Господњег, после кога ће се она са телом својим заједно са њима мучити у паклу огњеном. Знај још и ово: овим путем улазе и истјазавају (испитују) се, само они који су вером и светим крштењем просвећени; а неверници незнабожни идолопоклоници, и Сарацени, и сви туђи Богу.

МИТАРСТВА

При раздвајању душе наше са телом, стаће пред нас, с једне стране, војска и Силе небеске, с друге-власти таме, старешине ваздушних митарстава, изобличитељи наших дела. Угледавши их, душа ће задрхтати и устрептати; и у тој пометености и ужасу она ће тражити себи заштиту у анђела Божјих. Но, и примљена од анђела и под њиховим окриљем пролазећи ваздушно пространство и улазећи на висину, она ће наићи на разна митарства која ће јој препречавати пут њен у Царство, заустављати и задржавати стремљење њено ка Царству. На сваком од ових митарстава тражиће се рачуна за посебне грехе… свака страст, сваки грех имаће своје митаре и истјазатеље. При томе ће бити присутне и божанске Силе и збор нечистих духова; и док ће збор божанских Сила износити врлине душе, дотле ће нечисти дуси изобличавати грехе њене… И ако се душа због побожног и богоугодног живота свог покаже достојном наградe, узеће је Анђели и она ће неустрашиво полетети према Царству… Ако се пак, напротив, покаже да је она проводила живот у нераду и неуздржању, онда ће она чути онај страшни глас: Нека се узме безбожник, нека не види славе Господње! (Исаија 26,10); тада ће је оставити Анђели Божји и узеће је страшни демони, и душа везана нераздрешивим узама, строваљује се у тамнице пакла.

Свети Кирило Александријски (+444)

Чуда Пресвете Богородице Чајничке

Стари прота чајнички Јован Јовановић је записао да су једне прилике довели дечака од 12 године, и његови родитељи су се представили да су Јевреји из Рогатице. Синчић им је изненада онемео. Водили су га у Беч, Сарајево код специјалиста, узалуд. Прота Јован га је привео пред Икону Краснице и очитао молитве за здравље. «Упитах га ни сам не знам зашто: Од када си престао говорити?». Дечак одговори: По мраку код Ракитнице… Ја се од чуда осетих изгубљеним, збуњеним.» … 1914 године за време Првог светског рата, прота Јован је одведен као таоц од Аустроугарске војске. Три дана нису ништа јели, и чекали су моменат када ће их стрељати. Трећег дана обрати му се један каплар са питањем да ли је он свештеник из Чајнича? Када је потврдно одговорио рече му каплар: «Не бојте се, ја сам онај дечак који је онемео и у вашем храму проговорио». Доносио им је хране, и скривао у једној кући у Устипрачи, указиваше велико милосрђе.

Јефа Трифковић пише да му се сестра Перса као девојка разболела од душевне болести. Водили су је докторима, узалуд. Једног дана њена побожна тетка у току молитве чула је глас да Персин накит пошаљу као дар Чајничкој Красници. Мајка Персина одмах на то пристане. Пошаљу накит, који није био ни на пола пута а Перси се разбистрило у души и она потпуно дође себи и оздрави. После тога живела је Перса још 35 година, удала се и родила троје деце. Болест јој се никада више није повратила.

«Тамо где хоће Бог, побеђује се поредак природе!»

Поуке из Старечника

-Упитао је неки монах аву Памва да ли је добро хвалити ближњега, а овај му рече: Боље је ћутати.

-Постоји човек који изгледа као да ћути, а његово срце свакога осуђује: такав човек увек говори. А постоји други који говори од јутра до вечери, а држи се ћутања; то значи да никада не говори осим корисних ствари.-Ако оговараш брата свога па те стане притискати савест, пођи, начини метанију пред њим и реци: «Оговарах те», и обећај му да се нећеш више бавити њиме. Јер оговарање је смрт душе. -Упита неки брат аву Јеракса: Реци ми како да се спасим? Старац му вели: Седи у својој келији; ако си гладан једи, ако си жедан пиј, немој говорити лоше ни о коме и бићеш спасен. -Рекао је ава Јован Колов: Ако неки цар пожели да преотме град од непријатеља, прво им ускрати воду и храну, те му се тако непријатељи, изморени глађу, потчињавају. Тако је и са телесним страстима: ако човек живи у посту и глади, непријатељи његове душе ће онемоћати. –Рекао је ава Јован: Ко је продао Јосифа?

Један од монаха одговори: Његова браћа. Вели му старац: Не, него га је продало његово смирење. Јер могао је рећи «ја сам њихов брат», и да се супростави; али он је ћутећи продао себе због смирења; а смирење га је поставило за управитеља Египта.

Aко опростиш, значи да је и теби Бог опростио

Ако зло мислиш о људима, значи да зао дух живи у теби и куша те да зло мислиш о другима. Ако неко умре непокајан, не опростивши брату, његова ће душа отићи тамо где је и зао дух који је овладао њоме. Такав је духовни закон: ако опростиш, значи да је и теби Бог опростио; а ако не опростиш брату, значи да и твоји греси остају с тобом. Господ хоће да волимо ближње. Ако мислиш да Господ свакога човека воли као и тебе, значи да је Љубав Господња с тобом. А ако сматраш да Господ воли сва створења Своја и сам будеш жалио твар и волео чак и своје непријатеље, и будеш се осећао горим од свакога, значи да је с тобом велика благодат Духа Светога. Ко у себи носи Духа Светог, па макар и не много тај се и дан и ноћ брине за све људе и његово срце жали свако створење Божје, поготову људе који не знају Бога, или Му се противе и зато иду у огањ мучења. За те се он моли и дан и ноћ, више него за самога себе, јер жели да се сви покају и познају Господа.

Старац Филотеј С.- Покајање пут у царство Божије

Четвртак треће недеље поста

При многим речима не бива без греха (Прич.10,19). Хришћани који су опрезни према себи сва чула називају прозорима душе. Уколико су они отворени, пропустиће унутрашњу топлоту да изађе напоље. Но, најшири отвор и најпространија врата, која у обиљу пропуштају ту топлоту, јесте језик коме се даје на вољу да говори колико и шта хоће. Колику штету пажњи и унутрашњем миру наносе сва чула заједно, толику наноси празнословље само, будући да се дотиче свих чула и чини да душа не види иако гледа, да не чује иако слуша, и да не осећа додир иако пипа. Што је за унутрашњи мир маштање, то је за спољашњи многословље. Ипак многоглагољивост је погубнија, јер постаје стварност, и тиме задобија већу упечатљивост. Уз њу се лако привезују самоумишљеност, дрскост и самовољност – тј. разоритељи унутрашњег мира који слично бури, са собом остављају безосећајност и заслепљеност. И како је, после овога, могуће избећи грех при многословљу?

Свети Теофан Затворник – Мисли за сваки дан у години

Срце и Јеванђеље

Од блата је и твоје срце, од блата је и папир, на коме је исписано Јеванђеље. По једном и другом блату писао је Дух животворни. За то једно писмо кореспондира другом, једно ломи печате на другом, једно тумачи друго. Када свет једно сагори својом страшћу и друго је у опасности.

Свети Николај Жички – Мисли о добру и злу

Литургијско сабрање верних у Христу и причешће Христом открива и пројављује тајну Цркве као ТЕЛА Христовог, литургијско свето Причешће је увек тело свеживог и животодавног Господа Христа: «Ово је тело моје»; и ми смо њиме и кроз њега увек Христови, свагда наново Његови. А и оних који се са нама у Светој Литургији тим Светим Телом причешћују. По апостолском сведочењу христоносног Павла: «Чаша благослова (Св.Евхаристије) коју благосиљамо, није ли заједница крви Христове? Хлеб који ломимо (у Св.Литургији), није ли заједница тела Христовог? Јер је један Хлеб, једно смо Тело многи; јер се сви од једнога Хлеба причешћујемо» (1.Кор.10;16-17). Тако сви сачињавамо једну Богочовечанску заједницу -ЦРКВУ. Света Литургија је тајна саме Цркве, тајна причешћа и сједињења са Христом Богом и међусобно. Тек у Светој Литургији ми православни испољавамо у пуноћи нашу веру и припадност Христу Богочовеку, Распетоме и Васкрсломе за нас, нашу веру и припадност Светој Тројици и Царству Небесном.

Свети Отац Јустин (Поповић)

КРАЉ ПЕТАР I КАРАЂОРЂЕВИЋ (1844-1921) УОЧИ БИТКЕ НА КОЛУБАРИ:
РАЗРЕШАВАМ ЗАКЛЕТВЕ СВАКОГ”

Децо!

У току последње две године ви сте се херојски борили против Турака, Бугара и Албанаца и савлађивали неизмерне потешкоће. Ви сте победили непријатеља и тиме сте украсили себе и ваше оружје беспримерном славом. Сада сте поново овде скоро четири месеца да се борите против једног новог непријатеља, моћнијег и боље наоружаног који је и у живој сили вишеструко надмоћан.
Јунаци!

Ви сте исцрпљени услед натчовечанских напора и ви желите да се вратите својим кућама да би поново видели своје жене и децу. Они, такође, дрхте за вашу судбину и очекују вас са сузама у очима. Али, отаџбини је потребна ваша заштита, а ви сте јој се заклели да ћете се борити до последње капи крви. Ја разумем вас. Жеље ваше и ваших су оправдане. Због тога ја разрешавам заклетве сваког оног који жели својој кући. Нека им Бог то не рачуна као грех. Вратите се својим кућама, а ја вам дајем часну реч да се због тога никоме неће ништа десити. Ја, пак ваш стари пријатељ остајем овде са својим синовима да умрем на овим положајима, јер ако непријатељ жели да заузме Србију мораће преко леша вашег краља и леша његових синова.

О НАДИ

Сви који имају тврду наду у Бога узводе се к Њему и просветљују сијањем вечне Светлости. Истинска и мудра нада огледа се у томе да човек нимало не брине за себе, и то из љубави према Богу и ради дела добродетељи (врлине), знајући да о њему брине Бог. Ако, пак, човек сам брине за своје послове и Богу се молитвом обраћа само онда када га сналазе неизбежне несреће, не видећи у сопственим снагама средство кадро да их одврати, па тек тада почне да се нада у помоћ Божију – та је нада сујетна и лажна. Истинска нада иште само Царство Божије, а уверена је да ће јој и све земаљско, што јој је потребно у овом пролазном животу, бити даровано. Док ту наду не стекне, срце наше неће моћи да има мира ни покоја. Тек та нада умириће га и у њега улити радост. О њој су управо поклоњења достојна и пресвета Уста рекла: “Ходите к мени сви који сте уморни и натоварени, и ја ћу вас одморити!” То значи да ће уморни и натоварени наду своју положити на Господа и да ће тако наћи олакшање у труду и страху своме. У Јеванђељу Лукином речено је о Симеону: “И би му обећано Духом Светим да неће видети смрти док не види Христа Господњег” (2,26). Праведни старац није гасио наду своју, него је чекао прежељеног Спаситеља и с радошћу Га примивши на руке своје, рекао: “Сад ме отпусташ да идем, Владико, у прежељено Царство Твоје, јер сам примио наду своју – Христа Господњег.”

Поуке светог Серафима Саровског

МОРАШ ЛИ ЈУТРОМ РАНО НА ПОСАО?

Устани онда раније и моли се ревносно, добићеш мир, снагу и пун успех. Јеси ли увече уморан и хоћеш, што је могуће брже, да паднеш у постељу? Одвој, ипак, времена и моли се од свег срца – спаваћеш спокојно и мирно. Гони ли те жеља твојим дневним задацима – приморај себе на сабрану молитву, навикни се мировању у Богу и све што ти је на срцу успеће.

Свети Јован Кронштатски

Када кажемо – “Ја те волим”, ми то кажемо са великим ”ја”, а са малим ”ти”. Није довољно само гледати у празно, надајући се да ћемо видети Господа. Уместо тога ми треба да посматрамо ближе нашег суседа, некога кога је Бог створио, некога за кога је Бог умро.

Митрополит Антоније Блум

БЕСЕДЕ ПАТРИЈАРХА ПАВЛА НА ЂУРЂЕВДАН 1995. ГОДИНЕ

У име Оца и Сина и Светога Духа! Помолисмо се браћо и сестре, господу Богу и принесосмо бескрвну жртву Тела и Крви Христове.

ДОСТОЈНИ ПОТОМЦИ

Молећи се Богу, светоме Георгију, свим светима да нас подрже у овим тако тешким временима, да будемо заиста достојни потомци својих предака, који су у слободи и у ропству знали бити и остати народ Божји, борећи се за правду, за истину, за слободу, за Крст часни и слободу златну, знали су да издрже увек као људи, чувајући образ и душу и кад је морало да буде да се да живот и глоба, давали, али образ свој и душу своју никада. У овим несрећама које нас снађоше, и нашом кривицом, али и других народа, и Европе и Америке, једино што нам остаје као стварна, не само утеха, него и стварна помоћ и нама и онима што ратују и што гину свакодневно, то је да заиста будемо народ Божији. Чувајући се од свега што је зло и што је грех, јер ако то будемо чували, биће и Бог са нама и опстаћемо као народ Његов, без обзира на жртве.

*************************

Јеванђеље о посту – Свети Николај Велимировић

Матеј, 6, 14-21. Зач. 17.

Јер ако опростите људима сагрјешења њихова, опростиће и вама Отац ваш небески.
15. Ако ли не опростите људима сагрјешења њихова, ни Отац ваш неће опростити вама сагрјешења ваша.
А кад постите, не будите суморни као лицемјери: јер они натмуре лица своја да се покажу људима како посте. Заиста вам кажем: примили су плату своју.
17. А ти када постиш, намажи главу своју, и лице своје умиј,
18. Да те не виде људи гдје постиш, него Отац твој који је у тајности; и Отац твој који види тајно, узвратиће теби јавно.
Не сабирајте себи блага на земљи, гдје мољац и рђа квари, и гдје лопови поткопавају и краду;
Него сабирајте себи блага на небу, гдје ни мољац ни рђа не квари, и гдје лопови не поткопавају и не краду.
Јер гдје је благо ваше, ондје ће бити и срце ваше.

Не предавати се непријатељу основно је правило за војника у борби. Војсковођ унапред упозорава, да се сваки војник чува замки непријатељских, да не би био преварен и заробљен. Осамљен, огладнео, озебао и оголео војник ће бити у великом искушењу, да се преда непријатељу. Његов положај искористиће лукави непријатељ на све могуће начине. И мада и овај гладује, добациваће ипак војнику нешто хлеба, да покаже, како он има хране изобилно. И ако се и он мрзне, у поцепаности и голотињи, добациваће му нешто од одела, да покаже како је он одевен и богат. Добациваће му и писма, у којима ће се хвалити, да је његова победа сасвим осигурана, и лагаће беднога војника, као да су се већ многи пукови његових другова на лево и на десно од њега предали, или како је његов генерал тобож убијен, или како је његов краљ тражио мир! Обећаваће му скори повратак на своје огњиште, и положај, и новац, и све што један човек у крајњој нужди може само у сну пожелети. Све ове непријатељске замке и трапове војсковођ унапред предочава војницима и упозорава их, да ничему томе не верују, него да држе своје место, да се не предају и да остану верни својој застави, ма и по цену смрти.

Не предавати се непријатељу основно је правило и за Христовог војника у борби са злим духом овога света. И Христос као наш Цар и Војсковођ у овој борби предочава нам све и упозорава нас на све. Ето вам казах унапред (Мат. 24, 25; Јов. 14, 29), говори Он Својим ученицима. Опасност је велика, а непријатељ човечјег рода страшнији је и лукавији од сваког другог могућег непријатеља. То Господ изражава на другом једном месту: ево вас иште Сатана, да би вас чинио као пшеницу (Лк. 22, 31). Сатана непрестано иште људе, још од онога дана када је преварио првога човека – још од онога дана он полаже право на људски род и отима га од Бога као своје. Свим могућим обманама он привлачи Христове војнике к себи, замамљујући их лажним обећањима и показујући им своја богатства. Нико није гладнији од њега, но он показује хлеб гладнима људима зовући их на предају. Нико није голији од њега, но он мами људе на боје свога лажног и привидног одела. Нико није сиромашнији од њега, но он као мађионичар на вашару трља динар о динар и вешто показује лакомим гледаоцима као да он има милионе. Нико није пропалији од њега, но он не престаје никако са лажима, као да је он победилац, као да су Христове војске потучене, као да је Христос узмакао са бојишта и сакрио се. Он је лажа и отац лажи, и сва његова сила и његово имање јесте само у лажи. Предочивши својим следбеницима све обмане и оружја ђаволска, Господ Исус упутио их је и примером и речима, како да се одупиру свему и каквим оружјем да се боре.

Пре свега сам Он, Христос, главно је оружје нас, Његових следбеника. Његово присуство с нама и Његова сила у нама главно је наше оружје. Његове последње речи, које су записане у Јеванђељу, гласе: и ево ја сам с вама у све дане до свршетка времена. Амин (Мат. 28, 20). И гле, заиста, Његово се присуство показало кроз векове и векове на милионима оних неустрашивих бораца Његових, апостола, мученика, исповедника, богоносних отаца, благочестивих девица и светитеља; и не само показало у прошлим временима, него се показује и данданас очигледно и несумњиво за свакога, ко се већ није предао сасвим зломе духу, и не само да се показује данас него ће се и на самом крају времена појавити такви силни богоносци, какви су били Енох и Илија (Откров. 11, 3). Исто је тако очигледна и несумњива сила Његовог тела и крви, Његовог страдања, Његових речи, Његовог часног и животворног Крста, Његовог васкрсења и Његове бесмртне славе. Ви, који сте се уверили у ову непобедиву силу Христову, што као електрична струја непрестано струји кроз Његове верне, казујте то другима! А ви, који се још нисте уверили, а желите уверити се, учините све оно што Јеванђеље прописује да се чини, и уверићете се. Оставите оне, који злобно сумњају, нека сумњају. Не злобе Богу него себи; не сумњају на штету Бога него на пропаст своју. Доћи ће ускоро време, када нити ће моћи сумњати, нити ће им се дати веровати.

Но осим присуства и силе Христове, што је наше главно оружје у борби против злог духа, Господ Исус је препоручио и још неколике врсте оружја, која ми сами себи, а с Његовом помоћу, треба да скујемо. А та су оружја: непрестано покајање, непрестано милосрђе, непрестана молитва, непрестана радост у Господу Исусу и страх од Суда и душевне пропасти; па онда драговољно подношење страдања за Њега са вером и надом, па опраштање увреда, па гледање на овај свет који јесте као да и није, па причешћивање Његовим светим тајнама, па бдење, па пост. Ми помињемо пост на крају не зато што је пост најмање важно оружје – Боже сачувај! – него само зато што данашње јеванђеље говори о посту, а ми смо ради да протумачимо данашње јеванђеље

Ако ли не опраштате људима греха њихових, ни Отац ваш неће опростити вама греха ваших. Тако почиње данашње јеванђеље. Зашто тако почиње? Рећи ћете: какве везе има то са постом? Има везе, и то врло тесне, као што има тесне везе са постом и завршетак јеванђеља, који не говори о посту него о сабирању богатства не на земљи него на небу, где мољац не једе, рђа не разгриза и лопови не краду. Јер кад се схвати пост у правом хришћанском смислу, а не у законском и фарисејском, онда је и праштање увреда и уздржавање од среброљубља пост, и то главни пост, или ако хоћете – главни плод поста. Јер заиста врло малу цену има уздржавање од јела без уздржавања од враћања увреде за увреду и без уздржавања од опсене земаљскога блага.

Господ нама не наређује силом власти: опраштајте грехе људима! Он оставља нама на произвол, да праштамо или да не праштамо. Он неће да повреди нашу слободу, и да нам силом натури нешто да деламо, јер онда дела наша уствари не би била наша него Његова, те за нас не би имала оне вредности, коју имају кад их ми чинимо слободно и драговољно. Он, истина, не наређује силом власти, али Он нам предочава, шта ће нас снаћи: ни Ошац ваш неће опростити вама греха ваших. Па ко ће нам онда опростити грехе наше, ако Бог неће? Нико, ни на небу ни на земљи – нико. Људи нам неће опростити, јер и ми њима не опраштамо, а Бог нам неће опростити, јер нам људи не опраштају. Где смо онда, и где ћемо бити? Онда ћемо проживети овај век под планином греха, а у оном животу тежина те планине биће повећана за сву вечност. – С тога извежбајмо се, да не враћамо људима увреду за увреду, и зло за зло, нити да плаћамо грех грехом. Јер гле, кад видиш пијана човека пала у блато, да ли ћеш и ти лећи у блато поред њега? Или ћеш се потрудити, да њега дигнеш и уклониш од блата? И сваки је грех блато. И свака страст је пијанство. Ако је брат твој увалио своју душу у блато греха, зашто ти мораш да твоју душу простиреш у исто то блато? Зато уздржи се од онога што чини твој грешни брат, и пожури се да и њега исправиш и очистиш. Да би и тебе Отац небесни исправио и очистио од свију грехова твојих, тајних и јавних, и поставио те међу ангеле Своје на Страшном Суду.

А кад постите, говори Господ, не будите жалосни као лицемери, јер они помрачавају лица своја, да их виде људи где посте. Заиста вам кажем: примили су плату своју. Лицемерни су они, који не посте Бога ради, нити своје душе ради, него људи ради. Да их људи виде где посте и одаду им хвалу. Но како сви људи не могу гледати сваки дан шта они једу и пију, то се они труде да направе своје лице таквим, да људи могу читати пост са њихова лица. Они помрачавају лица своја, праве их бледим и жалосним, намрштеним и упијеним. Не мажу своју главу мирисним уљем нити лице своје перу. И људи их гледају, и диве им се, и хвале их. Награђују их људи својим дивљењем, плаћају им људи њихов пост својим похвалама. Шта имају више они да очекују од Бога? Ради Бога они нису ни постили. Ради људи су постили. Какву плату они могу погледати за душу своју? Ради душе они нису ни постили. Ради људи су постили, а људи су им одали хвалу за то. Заиста, примили су плату своју. И Бог им ништа не дугује, нити ће им што дати за њихов пост у ономе животу.

А ти кад постиш, говори Господ, намажи главу своју и лице умиј да те не виде људи где постиш него (да те види) Отац твој који је у тајности, и Отац твој који види тајно платиће ти јавно. Ово је главни пропис о посту. И он је својим спољашњим смислом јасан. Кад постиш, постиш ради Бога и ради спасења душе своје, а не ради људи. Није важно ни најмање, да људи виде и знају да ти постиш, чак је и боље за тебе да они не виде и не знају. Ти и не чекаш од људи зато никакву награду. Јер шта ти могу дати они који и сами све очекују од Бога као и ти? Важно је, да Бог види и зна. А Бог ће видети у сваком случају, од Њега се не може ништа сакрити. Зато не показуј свој пост никаквим спољашњим знацима. Бог не чита твоје срце по спољашњим знацима; Он га чита изнутра, из самога срца. Како си мазао главу пре поста, можеш је тако мазати и за време поста, и како си умивао лице пре поста, можеш га умивати и за време поста. Ни мазање главе ни намазање неће увеличати твоју заслугу пред Богом, ни умивање лица ни неумивање неће твоју душу ни спасти ни погубити.

Но ове речи Христове: намажи главу своју и лице своје умиј, тако одлучно речене, имају свој унутрашњи дубоки смисао. Јер, да је Господ мислио само на физичку главу и физичко лице, Он свакако не би дао заповест, да уз пост намажеш главу и умијеш лице, него би рекао, да је споредна и безначајна ствар за плодове поста мазао ти своју главу или немазао, и умивао ти твоје лице или неумивао. Очевидно, да се у овим речима скрива неки тајанствени смисао. Иначе, ко би схватио ову изричну заповест Христову по спољашњем смислу њеном, и почео нарочито уз пост мазати своју главу и умивати своје лице, тај би пао у једну другу, супротну врсту лицемерства. Тај би опет изнео свој пост на изложбу пред људе, само на један други начин. А то је Господ нарочито хтео да одучи људе, да не чине. Несумњиво је, дакле, да ова заповест има свој унутрашњи смисао. Какав? Сличан ономе, који апостол Павле придаје обрезању, истичући обрезање срца као спасоносно и сматрајући спољашње обрезање као равно необрезању (Гал. 6, 15; Рим. 2, 29). Намажи главу своју, дакле, значи: намажи ум свој Духом Светим. Јер глава означава ум и целу душу, а мирисно уље, којим се глава маже, Духа Светога. А то значи: пости од свих злих мисли и уздржавај се од свих ружних и непотребних речи, насупрот томе: испуни ум свој мислима о Богу, о светињи, о чистоти, о вери и љубави и свему ономе што је достојно Духа Светога. Исто тако чини и са језиком својим – јер говор с умом чини једно – те или се уопште уздржавај од говора, или, ако говориш, говори само оно што иде на славу Божју и на спас душе. Исто тако чини и са срцем својим: пости од сваке мржње и злобе, зависти и гордости, богохулства и човекохулства, од сваког греха и грешне жеље, страсти и похоти, – од свега се тога уздржавај, и пусти Духа Светог нека Он сади по пољу срца твога све врсте божанског и богопријатног усева и небеског цвећа. Исто тако чини и са вољом душе своје: пости од свих грешних намера и грешних дела, уздржи се од свакога зла, и пусти Духа Светога, да Собом као мирисним уљем помаже тврдокорну душу твоју, да јој залечи ране, да је усправи ка Богу, да јој омили добра дела, да је испуни жеђу за сваким добром што је у Богу.

То значе речи: намажи главу своју. Једном речју – зауздај и уздржи свога унутрашњег човека, који јесте главни човек, од свакога зла и упути га на свако добро.

Шта значе речи: и лице своје умиј? Лице означава спољашњег телесног, чулног човека, речју – тело човечје. Кроз тело се објављује душа овоме свету. За Бога је душа лице човеково, но за свет тело је лице човеково. Телесним чулима и органима ми објављујемо свету шта мислимо, шта осећамо и шта хоћемо. Језик говори оно што ум мисли, очи показују оно што срце осећа и ноге извршују оно што воља душе хоће.

Умиј своје лице значи: очисти своје тело од чињења сваког греха, сваке нечистоте и сваке злоће. Уздржи чула своја од свега излишнога и погубнога. Закрати очима, да не тумарају непрестано по шаренилу овога света; закрати ушима, да не слушају ништа што не служи спасењу душе; закрати носу, да не опија душу мирисима овога света, који се брзо у смрад обраћају; закрати језику и стомаку, да се не лакоме на многа јела и пића; уопште, закрати телу, да се разнежује и захтева од тебе више него што му је најнужније за опстанак. Уз то још закрати рукама, да бију и муче људе и стоку; закрати ногама, да иду на грех, на лудо весеље, на безбожне забаве, у бој и у крађу, а насупрот свему томе, упути цело тело своје, да буде истински храм душе твоје, – не друмски хан, где разбојници свраћају и деле отмицу и спремају нови план отмице – него храм Бога Живога.

То значе речи: и лице своје умиј. То је пост, што спасењу води. То је пост, што Христос препоручује; пост, у коме нема лицемерства; пост, који изгони и прогони зле духове и доноси човеку славну победу и многи плод и у овом и у оном животу.

Важно је запазити овде, да Христос прво помиње главу, па онда лице, то јест прво душу, па онда тело. Лицемери су постили само телом, и свој пост телом људима показивали. Насупрот томе Христос истиче прво пост унутрашњи, душевни, па онда спољашњи, телесни, но не зато, да би потценио телесни пост – гле, и он је сам постио телесно – него да почне од почетка, да прво избистри извор, па онда реку, да прво очисти душу, па онда огледало душе. Прво човек мора умом и срцем и вољом да усвоји пост, па онда и телом драговољно и радосно да га испуни. Као што један уметник прво душом уобличи једну слику, па је онда хитно и радосно руком изводи. Тако и пост телесни треба да је радост а не жалост. Зато Господ и употребљава речи: мазање и умивање; јер као што ово двоје ствара пријатност и радост физичком човеку, тако пост – пост душевни и телесни – треба да ствара пријатност и радост човеку душевном. Јер пост је оружје, врло моћно оружје у борби против злог духа. Војник у борби кад изгуби оружје жалостан је, јер ненаоружан мора да бежи или да се предаје. А кад добије оружје, онда је радостан, јер онда може да држи своје место и даје отпора непријатељу. Како да се не радује хришћанин кад се наоружа постом против најцрњег врага своје душе? Како да му срце не устрепери и лице не засветли, кад види у својим рукама оружје, од кога враг његов безобзирно бежи?

Прождрљивост чини човека суморним и плашљивим, а пост га чини радосним и храбрим. Но као што прождрљивост изазива све већу прождрљивост, тако пост подстиче све већу и дужу издржљивост. Цар Давид се извежбао био тако дуго да пости, да сам каже: колена моја изнемогоше од поста (Пс. 108, 24). Кад човек увиди благодати поста, он заволи да пости све више и више. А благодати су поста безбројне.

Постом човек олакшава и тело и дух од мрака и дебелости. Тело постаје лако и чило, а дух светао и јасан.

Постом човек издиже душу своју над земаљском тамницом и пробија се кроз мрак животињског живота у светлост Божјег царства, управо у домовину своју.

Пост човека чини снажним, одлучним и храбрим и пред људима и пред демонима.

Пост чини још човека широкогрудим, кротким, милостивим и послушним.

Постом се Мојсеј удостоји да прими закон из руке Божије.

Постом Илија затвори небо те не би кише три године дана; постом он спусти огањ с неба на идолопоклонике, и постом учини себе тако чистим, да је могао на Хориву с Богом разговарати.

Постом će Данило спасе од лавова у пећини, и три отрока од огња у пећи пламеној.

Постом цар Давид уздиже срце своје ка Господу, те сиђе благодат Божја на њ и испева најслађе и најузвишеније молитве, какве је икад један смртни човек пре Христа уздигао Богу.

Постом цар Јосафат без борбе сатре своје непријатеље, Амонићане и Моавићане (II Дневника 20, 23).

Постом će спасоше Јевреји од гоњења царског доглавника Амама (Јестир. 4, 3).

Постом će спасе град Нинива од пропасти, коју му предсказа пророк Јона.

Постом постаде Јован Крститељ највећим човеком међу свима од жене рођенима.

Постом наоружан Свети Антоније победи све хорде демонске и одагна их од себе.

Шта? Зар само Свети Антоније? Безбројне војске хришћанских светитеља и светитељски очистише će постом, ојачаше će постом, и посташе највећи јунаци у историји људској. Јер победише оно што је најтеже победити – себе. A победивши себе победише свет и Сатану. (Свети Василије вели: „Пост чини ум крепким”. Свети Диодох: „Прави подвижници уздржавају će од хране не зато што је сматрају по природи злом, но да би кроз уздражање укротили гореће чланове тела”. A блажени Јероним: „Богу, Творцу и Господару васиони, наравно, није нужно крчање празног стомака, али без овог не може бити целомудрија” – aliter pudicita tuta esse non possit„).

И најзад, није ли и сам Господ Исус отпочео своје божанско дело спасења људи дуготрајним постом од четрдесет дана? И није ли Он тиме јасно указао, да и ми морамо почети прави хришћански живот постом? Прво пост, a остало све долази уз пост и кроз пост. Својим примером Господ нам је показао, какво је моћно оружје пост. Тим оружјем Он је победио Сатану у пустињи, a кроз то победио је и три главне сатанске страсти, кроз које Сатана има слободан приступ к нама, a то су: сластољубље, частољубље и среброљубље; три погубна лакомства и три највеће замке, у које зли непријатељ рода људског намамљује Христове војнике.

Ho како среброљубље олакшава и омогућава остале страсти, то је оно, по речима апостола, корен свију зала (I Тим. 6, 10). Зато Господ Исус завршава Своје учење о посту опоменом да не будемо среброљубиви, да се уздржимо од душегубног нагомилавања земаљскога блага, које одваја наше срце од Бога и затрпава га у земљу.

Не сабирајте себи блага на земљи, говори Господ, где мољац и рђа квари, и где лупежи поткопавају и краду; него сабирајте себи блага на небу, где ни мољац ни рђа не квари, и где лупежи не поткопавају и не краду. Јер где је ваше благо, онде ће бити и срце ваше. Ко сабира земаљска блага, сабира себи муку и страх. Тај губи себе у своме благу, и његово срце затрпава се прашином. („Многи древни светитељи имали су, истина, велика богатства, као: Авраам, Јов., Давид, и многи други, али они нису имали пристрашћа ка богатству, него су све ствари сматрали за Божје”. Петар Дамаскин). Ми смо непрестано у друштву свога блага, било да је наше благо не земљи било на небу. Наше су мисли с нашим благом; наше је срце с нашим благом; наша је сва воља с нашим благом, – било да је наше благо на земљи било на небу. Ми смо везани за своје благо као река за своје корито, – било да је наше благо на земљи било на небу. Ако се обогатимо земаљским благом бићемо привремени богаташи и вечни сиромаси; ако се пак обогатимо небеским благом, бићемо привремени сиромаси а вечни богаташи. Остављено нам је на вољу да бирамо, једно или друго. У тој слободи избора и лежи наша слава али и наша мука. Ако изаберемо вечна блага, којима не приступа ни мољац ни рђа ни лопов, наша слава биће вечна. Ако ли изаберемо она друга блага, која морамо чувати од мољаца, рђе и лопова, наша мука биће вечна.

По унутрашњем смислу под земаљским благом разуме се и сва земаљска утученост, земаљска култура и земаљско благородство, уколико је оно одвојено од Бога и Јеванђеља. Заборав једе то благо као мољац; животне недаће и страдања кваре га као рђа, а зли дух га поткопава и краде као сваки лупеж. Сабирати небеско благо, према овом унутрашњем смислу, значи богатити свој ум познањем Божјег бића и Божје воље; и богатити своје срце и душу културом и благородством јеванђелским. Јер такво богатство само није изложено пролазности, кварежи и крађи. Сабирајући такво богатство ми га дајемо одмах Богу на чување. А оно што је код Бога, далеко је и од мољаца, и од рђе, и од лопова. То богатство послаше Бог у сусрет нама онда када ми, по телесној смрти, пођемо Богу у сусрет. То богатство и извешће нас пред лице Божје. А свако друго богатство, које нас је и на земљи делило и удаљавало од Бога, оделиће нас и удаљити од Бога на небу за увек и увек. Јер ако смо предали своје срце земаљском благу, предали смо своју душу Сатани. И бићемо тада као војници, који су изневерили своју заставу и предали се своме љутом и лажљивом непријатељу.

Зато отворимо очи док још има времена. Будимо тврдо уверени, да ће крајња победа припасти не ђаволу и његовим слугама но нашем Цару и војсковођи Христу. С тога пожуримо, да примимо победоносно оружје, које нам Он препоручује за борбу, часни пост, оружје за нас светло и поносно, а за нашег врага страшно и смртоносно.

Уздржимо се од излишног једења и пијења, да од тога не отежају срца наша (Лук. 21, 31), и не закопају се у трулеж и мрак.

Уздржимо се од сабирања земаљског блага, да нас кроз то Сатана не одвоји од Христа и не принуди на предају.

А кад постимо, не постимо ради људске похвале него ради спасења душе своје и славе Господа и Спаса нашег Исуса Христа, кога прослављају ангели са светитељима на небу и праведници на земљи са Оцем и Духом Светим, – Тројицу једнобитну и неразделну, сада и навек, кроза све време и сву вечност. Амин.

********************************

Духовне поуке – Св. Јован Кронштатски

Буди хришћанин у срцу, то јест буди увек искрен у молитви, у понашању према ближњима, увек веруј, надај се, буди кротак, незлобив, према свима добронамеран, праведан, неграмзив, саосећајан, милостив, уздржан, целомудрен, трпељив, покоран, храбар.

Када сте у храму, опомињите се да се налазите у живом присуству Господа Бога, да стојите пред лицем Његовим, пред очима Његовим, у живом присуству Божје Мајке, светих Анђела и цркве првородних, то јест праотаца, пророка, апостола, јерараха, мученика, преподобних и праведних, и свих светих. Сећање и свест о томе имајте увек када сте у храму, и стојте са страхопоштовањем, драге воље, срцем учествујући у Богослужењу. Колико празних и непрестаних изговора нуди ненавидник рода људског за мржњу према ближњима нашим, тако да се или непрестано љутиш на људе, или непрестано осећаш злобу, живиш по пакленој сверазрушујућој вољи демонској. Не јури за његовим утварама, остави свако непријатељство и воли сваког, јер је љубав од Бога.

Сечиво бола које нехотице заријеш у туђе срце, ући ће и у твоје срце, по строгом закону узвраћања по делима нашим: каквом мјером мјерите, онаквом ће вам се мјерити (Мт. 7, 2). Ако не желиш бол, не наноси га другоме.

Када на твоје очи људи падају у разне грехове против тебе, против Господа, против ближњих и против себе самих – не озлојеђуј се на њих, јер је и без тебе много злобе у свету, него их искрено жали и опраштај им када те вређају, сам себи говорећи: Оче, опрости им, јер им грех смета, не знају шта чине! (Лк. 23, 34)

Ако некога презирем, мрзим, то значи да себе безаконо узвишавам, безаконо волим, то јест по телу. Непрестано нам ласка срце наше, тајно нас узвишавајући, а ближње унижавајући. Али треба непрестано сагледавати властите безбројне грехе да бисмо себе осуђивали, оплакивали као духовног мртваца. Тада нећемо имати времена да примећујемо туђе погрешке и да због њих осуђујемо ближње или да их презиремо, тада ћемо их поштовати, јер ћемо увидети да су у много чему неупоредиво бољи од нас.

Бестелесни непријатељ нас снажно напада током Богослужења јер се тада врши, нашим посредством, благодаћу Божјом, препород душа наших; зато, немојмо клонути због подвала непријатељевих, него будимо храбри и чврсти, срдачним очима гледајући на Подвигоположника Христа који невидљиво пред нама стоји и тајно врши препород у душама.

У цркви се отрежњујемо од световног чара и опијености овоземаљским страстима и похотама, просветљујемо се, освећујемо, душе своје очишћујемо, Богу се приближавамо, са Богом се сједињујемо . Како треба да буде поштован и љубави достојан храм Божји, како су га волели свети људи Божји!

Својим богослужењем православна Црква нас васпитава за житеље небеске, учећи нас свакој врлини показаној животом Богомајке и свих светих, очишћујући, освећујући и обожујући нас у Светим Тајнама, дарујући снаге за живот и побожност (2. Петр. 1, 3). Зато треба без одлагања, разумно, побожно и радо посећивати Богослужење, нарочито у празничне дане, учествовати у Светим Тајнама покајања и причешћа. А они који се удаљавају од цркве и Богослужења постају жртве својих страсти и пропадају.

Не гледај на туђе грехове и не понашај се непријатељски према ономе ко греши, ни у себи, ни споља, него имај пред собом своје грехове и усрдно се кај због њих, сматрајући себе заиста горим од свих; моли се са љубављу за оне који греше, знајући да смо сви склони сваком греху.

На све у свету гледај као на пролазну сенку и ни за шта се срцем не прилепљуј, ништа не сматрај великим, ни у шта се не уздај. Прилепљуј се само за нетрулежног, невидљивог, премудрог Бога. Нама, који не гледамо на ово што се види, него на оно што се не види; јер је ово што се види привремено, а оно што се не види, вјечно. (2. Кор. 4, 18)

Чврсто веруј да твоја и злоба ђавола у теби никада не надјачавају и никада неће надјачати неизрециву, бесконачну доброту Господа. Велика је у теби злоба ђаволска – доброта Господа је бесконачно већа. Зато у сумњи, маловерју, хули, злоби, зависти, шкртости, среброљубљу, нехотичном лицемерју, са надом преклињи Господа и знај да ће се Његова доброта бесконачна умилостивити према теби, ако се одвратиш од злобе своје.

Црква је поуздан пут ка вечном животу: иди њиме право, држи га се, и доћи ћеш до небеског Царства; ако скренеш на распућа својеумља и безверја, сам си крив: залутаћеш и погинућеш. Ја сам пут и истина и живот. (Јн. 14, 6)

**********************************

Мисли о добру и злу

МИСЛИ О ДОБРУ И ЗЛУ – Свети Николај Велимировић

ДУША ПРЕТЕЖНИЈА ОД ТЕЛА

Време је тица, која те кити шареним перјем, но, која ће доћи и да почупа своје. Ако будеш сувише везао душу своју за перје, време ће ти с перјем и душу очупати. Ах, како ће тада ружна бити нагота твоја!

БОГ НАЈВЕЋИ ТОЧАК

Велики точак спорије се окреће но стиже мали точак који се брже окреће.

Што већи точак то спорије окретање и мање ларме; што мањи точак то брже окретање и више ларме. Ово важи како за ствари тако и за људе.

Највећи точак у души човечијој јесте Бог. Његов се обим не види, нити се Његов ход чује од множине и ларме малих точкова.

Но, кад се сви мали точкови у души утишају, душа се тек онда види у неизмерном божанском точку, којим је обухваћено небо и земља. И при тој изненадној и реткој визији душа осећа неисказану радост.

БЕЗБОЖНИК ЈЕ СЕБИ ЏЕЛАТ

Кад се човек окрене лицем к Богу, сви путеви воде Богу. Кад се човек окрене лицем од Бога, сви путеви воде у пропаст.

Ко се одсутно одрече Бога, и речју и срцем, тај не може ништа у животу учинити, што не би водило његовом потпуном разорењу и телесном и душевном.

Зато се не жури да тражиш џелата безбожнику. Он га је нашао сам у себи, поузданијег него што му га сав свет може дати.

ЈАКИ ДУХОВИ

Није довољна само јачина воље, нити само јачина осећања, нити само јачина ума. Нити је све ово укупно довољно без светлог циља.

Шта вреди атлету брзина ногу и јачина плућа, ако се свак у страху склања од њега и ако нико не жели помоћ његову?

Све силне и бурне стихије природне, обучене у мрак ноћни, испуњавају путника страхом. Но, кад их јутарње Сунце осветли, путник се пријатељи с њима.

Такви су и такозвани јаки духови. Обучени у таму егоизма и сујете они су страшило и људима и природи око себе. Но, када се осветле божанском светлошћу, они постају источник радости за све око себе.

Јачи је град од кише, али зато ипак град нема пријатеља на земљи. ДОБРОТА ЈЕ ДАЉНОВИДА

Доброта је даљновида и види најдаље узроке. Злоба је кратковида и види најближе узроке.

Злоба и тица виде, да је потребан облак, да би пала киша. Доброта види, да је потребан Бог, да би пала киша.

Злоба и магарац виде, да је потребно ђубре, да би растао кукуруз. Доброта види, да је потребан Бог, да би растао кукуруз.

ЦЕЛИНА ОЧИГЛЕДНИЈА ОД ДЕЛА

Увек је очигледнија целина него део целине. Ово свакако због смислености и целисходности целине.

Очигледнији је храст него жир на храсту. Очигледнија су кола него осовина кола. Очигледнији је човек него рука човека. Целина природе очигледнија је него ма која ствар у природи.

Бог је очигледнији од природе и од свега у природи. Но кад се човек загледа у жир на храсту, жир му постаје очигледнији од храста. Кад се загледа у точак, точак му постаје очигледнији од кола. Кад се загледа у руку, рука му постаје очигледнија од човека. Кад се загледа ма у коју ствар у природи, та ствар му постаје очигледнија од природе. Кад се загледа у природу, природа му постаје очигледнија од Бога.

Но ова очигледност дела јесте тренутна, док је очигледност целине трајна.

Отуда Бог је највећа и најтрајнија очигледност.

ЋУТАЊЕ

О три предмета не жури да говориш: о Богу – док не утврдиш веру у Њега, о туђем греху – док се не сетиш свога, и о сутрашњем дану – док не сване.

ВЕЛИКИ ЧОВЕК

Не можеш бити велики човек докле год себе сматраш умрлим.

Не можеш бити велики човек ни на једном месту на свету и ни у једном положају у друштву; –

прво, докле год имаш страх ма од чега мањег од Бога;

друго, докле год имаш љубав према чему мањем од Бога, и

треће, докле се год не привикнеш сматрати своју смрт нечим бившим, а не нечим будућим.

СЛАБИЋ

Злочин је слабост, а не снага. Злочинац је слабић, а не јунак.

Зато сматрај свога злотвора увек као слабијег од себе, па као што се не светиш слабом детету, не свети се ни злотвору. Јер он није злотвор по снази, него по слабости.

Тим начином гомилаћеш снагу у себе и бићеш као море, које се не излива да потопи свакога дерана, што се у њ баца каменом.

БРИЉАНТНА ШИМЕРА

Око није сито гледања, нити је ухо сито слушања. Свет је овај у целини као једна бриљантна шимера, но он је сама жалост у појединостима; исполинска храброст у целини, а мишији страх у појединостима; непобедни замах живота у целини, а очајно умирање у појединостима.

И сва ова бриљантна шимера не може заситити ниједно око, нити и једно ухо, још мање може загасити жеђ телесних жеља, а најмање може она заситити жеђ духовну. Јер као што једна кап воде падне на врео језик ожеднелог путника и напоји га, тако и цела ова васиона – једна врела кап – пада на жедни дух и не само не напаја га, но управо та једна врела кап – васиона – и ствара жеђ и разгорева жеђ до безумља.

Заиста, свет је и постао да створи жеђ код човека, но не и да је угаси.

ДУША ВИДИ

Наше очи, саме по себи, виде онолико колико и наше наочари. Наше уши, саме по себи, чују онолико колико и метална слушалица на њима. Наш језик, сам по себи, говори онолико колико и клатно у звону.

Но, зато што наша душа види, очи наше виде. И зато што душа чује, уши чују. И зато што душа носи смисао, језик говори смислено.

Да су очи наше као језеро, без душе оне би виделе као и језеро што види. Да су уши наше као пећине, без душе би оне чуле колико и пећине чују. Да је језик наш звучан као клатно у звона, без душе он би говорио колико и клатно говори.

ИНТЕРВЈУ

Једини искрен интервју научника с природом јесте:

– Природо, кажи ми ко си ти, да бих знао ко сам ја? Једини искрен интервју историка са историјом јесте:

– Историјо, кажи ми ко си ти, да бих знао ко сам ја? Једини искрен интервју светитеља с Богом јесте:

– Боже, кажи ми ко си ти, да бих знао ко сам ја? Непогрешан одговор у сва три случаја јесте:

– Човече, нађи мене у себи!

ДОБИТАК И ГУБИТАК

Кад се добитак гледа изблиза, види се као добитак. Кад се добитак гледа издалека, види се као губитак.

Кад се губитак гледа изблиза, види се као губитак. Кад се губитак гледа издалека, види се као добитак.

Добијање Бога једини је добитак, који је добитак и изблиза и издалека.

ИШЧЕЗНУЋЕ

Највећи ћеш бити онда, када себе мишљу претвориш у ништа;

када се духом уздигнеш до Духа бескрајнога и безданога и посматраш себе из висине, из даљине, као један објекат, исто онако објективно као што сада, из тела посматраш све остале објекте око себе;

када из те висине, даљине, погледаш на себе као на умрла, као у прах развејана ишчезла и осетиш сва остала тела – сва и свачија – као и своја;

када се уживиш у Бесмртност и Живот, те сагледаш ништавни и узалудни посао смрти и сагледаш саму смрт у прошлости, велим у прошлости, но без садашњости и будућности.

Тада ће ти смрт, што непрестано прети да ти однесе тело, бити не више страшна од ветра, што прети да ти однесе шешир.

Јер ћеш тада знати, да душа твоја може бити без тела као и глава без шешира.

ОПЕТ ТО МАЛО ДРУКЧИЈЕ

Свака врлина проузрокује самозаборав. Свака врлина у пуној мери својој проузрокује самоишчезнуће. Врховна врлина, љубав, означава најпотпунији самозаборав и најпотпуније самоишчезнуће.

Самозаборав прелази у самоишчезнуће, самоишчезнуће прелази у вечни живот.

Кроз оно што је дуго ми познајемо оно што је кратко, а кроз оно што је кратко ми познајемо оно што је дуго. Кроз дуге године труда, досаде и самољубља, ми познајемо ову кратку временост, а кроз кратке тренутке врлине ми познајемо неизмерну вечност.

ПЕХАР СЛАСТИ

Кад би ти понудили златан пехар са најбољим вином у свету и рекли: Пиј, но знај, да је на дну скорпија – да ли би пио?

У сваком пехару сласти земаљске налази се на дну скорпија. И уз то, нажалост, пехари су ови тако плитки, да је скорпија увек близу усана.

СМРТ

Између ћутања неба и земље огорчено се препиру мудраци: „Шта је материја” и „шта је дух”?

А смрт на гробљу седи и одлучно одговара: „Материја је тесто, дух је квасац, ви сте хлебови, а ја гост”.

НАД МРТВИМ СИНОМ

Мајка спрема сину постељу од кашмирске вуне и балдахин од монголске свиле.

Једна ноћ и две, а треће син лежи у постељи од иловаче са лане закопаним мрцом, лежи без сласти, горчине и сна.

Долазе победиоци земље; долазе победиоци мора; долазе победиоци ваздуха и доносе мајци, ради утехе и своје сузе.

– Где су ваше слављене победе, кад ми доносите оно што јаке имају и сувише?

СМРТ СУЖЊА

– Култура и прогрес! – хвали се сужањ живота сужњу живота.

– Хоћеш да кажеш: чишћење и осветљење тамнице? Но, ко ће нам пробити зид тамнице.

– Сужањ пита сужња.

И две речи, са два срца роне у подрум тамнице.

ГДЕ ЈЕ ГОСПОДАР ГОЗБЕ?

На грудима лешине коњске орао стоји и једе. На грудима орла време стоји и једе. На грудима времена вечност стоји и једе.

Хиљаде посматрача – са својим орлом на грудима – гледају и виде део слике; једва десет од хиљаде виде други део; а једва jeдaн од десет види трећи део. Међу хиљаде ах и јаох је чути најређи усклик видовитог: Ено, над вечношћу, господара гозбе!

СМРТ ИЗНЕНАДА

У банци банкар радосно броји, колико хиљада дана још може јести. А гладан гробар са гробља посматра град и мисли: из чијих ли ће зуба сутра испасти хлеб?

НЕ ПОНЕТИ СЕ МУДРОШЋУ

Не понеси се мудрошћу.

Ни туђом, јер није твоја.

Ни својом, јер чим си се понео, значи да је немаш много.

Ниједна лампа не гори док се не долива.

Све се лампе могу напунити, а лампа мудрости никада.

ЛОПОВ И МОЉАЦ

Ако си богат само оним, што лопови могу украсти и мољци појести, са чим ћеш остати ако лопови збиља украду, и мољци поједу?

ПУСТИЊА ЗНАЊА

„Знање је светлост”, говоре охоли зналци, без радости и милости. Но, гле, Сахара има највише светлости, но зато је она увек усијан кадавер.

ИСТИНА СЕ ОТКРИВА ЉУБАВИ

Тражити истину, значи тражити предмет љубави.

Тражити пак, истину као оружје, или тражити је ради употребе, значи тражити истину ради прељубе. Ко тако тражи истину, томе истина баца кост, коју тражи, али сама се скрива од њега иза зидова од три света. Иза зидова, душо, од три света!

ИСТИНА ЈЕ НАЈБЛИЖИ СРОДНИК

Ако тражиш истину с љубављу, и ради љубави, она ће ти се показати у оноликом сјају лица свог, колико тражиш понети, а да не изгориш.

И донеће ти у мираз све што ти је на потребу. Но, ти ћеш махнути руком преко свега, јер ћеш осетити да ти је све непотребно изван сјаја и слатког лица истине.

Па кад у тумулту света изгубиш за час из вида лице истине, осетићеш се тужан чак и међу најближим сродницима и најбољим пријатељима. Као дете у пуној соби браће и сестара, но у одсуству мајке! Ближи је сродник детету одсутна мајка, од све присутне браће и сестара. Тако ћеш и ти осетити да ти је најближи сродник истина и за три света, него браћа и пријатељи са којима вечераш за истом трпезом.

ШТО ГОД ТКАШ, ВЕЗУЈ КОНЦЕ ЗА НЕБО

Сва дела твоја, која учиниш, не у име неба и без дозволе неба, донеће горак плод, јер их небо неће облити својом благодатном кишом ни обасјати својом животворном светлошћу.

Што год намераваш, ослушни савет неба.

Што год ткаш, везуј конце за небо.

У ДРУШТВУ И У САМОЋИ

Уколико се год мудрији показујемо пред људима, утолико се луђи осећамо пред самим собом.

Уколико год више истичемо пред људима своје врлине, утолико се јаче истичу пред нама самимa одговарајуће слабости и пороци.

Један војник исповедио је свом пријатељу, да кад год је у друштву истицао и описивао своје јунаштво у рату, у његову свест неодољиво су се тискале слике свију његових пораза и кукавичлука у животу.

ПОХВАЛА И ПОКУДА

У овоме свету ми смо као роба изнета на пазар. Једни трговци дижу нам цену до небеса, други је обарају до ништа.

Похвала или покуда, која нам од људи долази, увек дели нашу душу на двоје; једном половином душе ми се радујемо похвали, а другом жалостимо и једном половином душе ми се жалостимо због покуде, а другом радујемо. Јер осећамо у тајанственим дубинама сопственог сазнања, да ни сама похвала ни сама покуда није казала све о нама.

Буди опрезан према крајњим похвалама и крајњим покудама, и сматрај да си од првих мањи, а од других већи. Да не би полетео без крила и да се не би поништио без надежде.

ИСТИНА ЈЕ БИЋЕ

Истина није мисао, није реч, није однос предмета, није закон. Истина је Биће.

Истина је сила животодаpна, што живот даје свему; истина је биће, које прожима сва бића.

Истина је као ваздух – но није ваздух – у коме пливају сва бића; као светлост – но, није светлост – којом сијају сва бића на небу и на земљи.

Истина је Биће. Мало који језик у свету има тако добру и изразиту реч за оно што јесте као српски (словенски) језик. Истина је оно, што је увек исто. Ништа није увек исто и непроменљиво и равно само себи осим истине.

СТРАХ ОД СЕБЕ

Ко се никад није уплашио себе самог, тај не зна за страх. Јер сва чудовишта спољашња, којих се човек страши, налазе се унутра у њему и то у неразблаженој есенцији.

Постоји некаквa бездан у нама, над коју када се човек једном наднесе остаје до смрти задивљен и устрашен. Сви светови могу стати у ту бездан и не испунити је. И са свима нашим именовањима та бездан – душа, ум, воља, осећаји, ефекти, страсти, унутрашњи човек, словесност – бездна остаје неисказана, неопредељена и безимена.

Човек се простире донде докле се његова глад простире. Простирање једног дивљака иде докле и поглед његових очију. Простирање једног вишег духовног човека иде далеко из граница васколиког света. Нека се сва васиона претвори у једну трпезу и сви њени дарови изнесу на ту трпезу, један виши духовни човек устаће иза трпезе. Јер она је као и „богодељна” за убожјаке духовне, цела ова китњаста, свадбена васиона. Она и не постоји за то, да засити глад, него да створи глад. Како може она заситити глад једног вишег човека? Како може она заситити онога, коме је она и створила глад?

ПОГЛЕД

Очи су тачка сусрета душа, казао је један мудрац. Погледом се душа упија у душу. Поглед је као лампа, с којом ми улазимо у туђу душу, да је испитамо и познамо.

Кад погледамо слепцу у лице, ми узалуд тримо тачку сусрета, и осећамо при том неку мистерију, која нас мори као кад чујемо жубор реке понорнице под ногама, или као кад видимо кућу без прозора.

Поглед је врло јак коноп, којим природа везује човека за себе. Чулном човеку сва се природа представља једино у формама. Он се зауставља код сваког предмета и његово чуђење пада на сваку форму. Духован човек пак, растапа огњем свога ума све форме у некакав првобитни елемент и чуди се над тим јединим елементом. Но и ово је само почетак духовности.

ОД ВИДИКА ЗАВИСИ МИР

Што ужи видик, то већи немир. Што шири видик, то мањи немир. Најшири видик, божански мир. Што ужи видик, то већа цена себи. Што шири видик, то мања цена себи. Најшири видик, најмања цена себи.

Кад би охола жаба из бунара стала покрај океана, изгубила би своју охолост.

САСТАВ ОВОГА ЖИВОТА

Овај живот не би се могао замислити без трога: Среће, несреће и смрти. Нешто среће, нешто несреће и смрт омогућавају овај живот.

Морална хемија овога света још је чуднија од физичке хемије.

Срећа је дар Божији, несрећа допуштење Божије, а смрт победа Божија.

Стална срећа, без примеса несреће, постала би безбојна и досадна. Стална несрећа, без смрти, учинила би овај живот паклом без излаза. У срећи људи неће-хоће да се сете Бога; у несрећи хоће-неће да се сете Бога, а у смрти морају да се сете Бога.

БЕДНОЋА И ПРАЗНИНА

Што веће богатство изван Бога, то већа бедноћа. Што веће знање изван Бога, то већа празнина.

Бог једини чини богатим и мудрим. Свет без Бога ствара просјаке и глупаке.

ТКАЊЕ И ОСИПАЊЕ

Ако дању ткаш, а ноћу осипаш, никада нећеш саткати. Ако дању зидаш, а ноћу рушиш, никада нећеш сазидати. Ако се, дакле, молиш Богу, а чиниш оно што је зло пред Богом, никада нећеш моћи своју душу ни саткати ни сазидати.

ЕXО СВОЈЕ ДУШЕ

Цела природа личи на један клавир, на коме су створења у ствари дирке. Које се год дирке човек дотакне, чује ехо своје душе.

ЛЕПОТА ПРИРОДЕ

Сва лепота природе долази од тајанствености Тајанственога. Без ове тајанствености Тајанственога природа не би могла ни за тренутак задржати ону тиху и чедну лепоту, која кроз њу просијава.

Сва створена природа је облак, који задржава силну светлост и умерава пламен Божанства.

Танкост или дебелост тог облака зависи од нашег духовног вида. За префињене духове тај облак је танак и прозрачан, за грубе дебео и таман.

ЧУЛА, РАЗУМ И УМ

Разум има на служби пет чула, ум има једно чуло. Чулo ума јесте разум.

Разумни су они људи, код којих разум господари чулима.

Умни су људи виши од разумних, као што су разумни људи виши од чулних.

Умни су они људи, код којих ум потпуно господари разумом, то јест код којих ум само прима искуство, које му доноси разум, као сиров материјал, који он претвара у нешто сасвим друго, што и не личи на разумом донето му искуство. Као што стомак прима споља храну и претвара је у крв, то јест у нешто што и не личи на примљену храну!

Људи пак, код којих разум преовладава умом и искуство разума остане једини – несварени – садржај ума, постају безумни. Као што се говори о поквареном стомаку и несвареној храни, тако се може говорити о поквареном уму и несвареном – неживотвореном – искуству. И као што један организам мора да пропадне при огромној количини хране, но без моћи сваривања, тако и ум мора да се помрачи при огромној количини искуства и знања, кад изгуби моћ контроле обим и моћ преобраћања овога у нешто сасвим неслично

ЧИМЕ СЕ ХВАЛИШ?

Чиме се хвалиш?

Златом? То исто злато држала је планина у себи и није се хвалила.

Оделом? Ту исту свилу носила је гусеница у себи и није се хвалила.

Здрављем? Још боље здравље има вук у гори, но не хвали се.

Апетитом? Мравојед с апетитом једе мраве до смрти, а потом мрави њега једу.

Срећом? Гле, лисица је неповерљивија према срећи. И кад стоти пут успе да ухвати кокош, она у страху ослушкује с које ће стране пући пушка.

Коњима? Како можеш високо мислити о својим коњима, кад они не мисле високо ни о себи, нити – о теби?

НЕ ВЕРУЈ СРЕЋИ

У богатству мисли, како ћеш с достојанством сносити сиромаштину. У срећи мисли, како ћеш с достојанством сносити несрећу. Када те људи хвале мисли, како ћеш с достојанством сносити њихове поруге.

А целога живота мисли, како ћеш с достојанством умрети.

СКРИВАТИ СЕБЕ – СЛАБИТИ СЕБЕ

Понеки човек скрива своје слабости од оних, који га воле да га се не би згнушали. И скрива себе од оних, који га хвале, да га не би наружили.

војако се греши. Прво, јер не зна да, кад би открио своје слабости, они који га воле и хвале не би га мање волели и хвалили. Открију ли пак ови сами његове слабости, онда ће неминовно доћи гнушање и поруга, којих се он толико боји.

Друго, јер заборавља да једно Око све види, све зна и све проказује.

Боље, дакле, открити своје слабости раније него оставити их да нарасту и саме се открију доцније. Јер је лакше поднети стид у младости, него у старости.

ПРОШЕТАЈ МИСЛИ ПО НЕБУ

Мисли твоје, које се по небу не прошетају, остају кржљаве и болесне. Речи твоје, које не ударе о небо, остаће без еха и биће као котрљање камена, које зада страх околини и не донесе никакву благодaт долини.

ВЕРА И ВЕРА

Што год више неверовања у неверујућих то јача вера у верујућих.

Изгнавши добру веру из себе неверујући остају са злом вером. Изгнана пак добра вера из њих невидљивим путевима претходи у верујуће.

Изгнавши злу веру из себе верујући остају само са добром вером. Изгнана пак зла вера из њих невидљивим путевима претходи у верујуће.

Што год зла вера добија у множини то добра вера добија у јачини. И обратно.

И тако од увек до увек иста је мера вере у свету.

Не бој се, дакле, за веру у Бога. Никад се не бој онога чега се Бог не боји.

ЧУДО

Добро дело је чудо, које два срца чини срећним. Зло дело је одсуство чуда, које два срца суши.

Гле, нико не говори о чуду, када се трава суши, а сви говоре о чуду, када трава расте.

БОГ И ПРИРОДА

Бог ствара, природа гради.

Бог ствара и мајсторе и материјал, и мајстори су један другом материјал. Но, ни мајстори ни материјал не могу ништа саградити без непрестане, свеприсутне помоћи Творца.

Питати: Где је Бог више присутан у природи, споља или изнутра, значи колико и питати: Где је вода више мокра, споља или изнутра? Или, где је со више слана, споља или изнутра? Или, где је мед више сладак, споља или изнутра?

ДИМЕНЗИЈЕ ЧОВЕКА

Није оно човек, што се може сместити у један гроб, но оно што се не може сместити ни у васиону.

Мисли наше у истини знају се на оноликој даљини на колико се пружају.

Осећања наша распростиру се и објављују у оноликим бићима и световима, на колико су упућена.

Наша добра воља, ако досеже до ангелских кругова, ствара око нас круг од васионе, тако да све што је у том кругу осећа је.

Ако не свесно, а оно подсвеснo душа свих бића осећа наше мисли, наша осећања и нашу добру вољу, у већој или мањој мери, што зависи и од тих бића и од нас самих.

Ваистину, није оно човек, што се може сместити у један гроб, но оно што се не може сместити ни у васиону.

ОПЕТ ТО МАЛО ДРУКЧИЈЕ

Не можеш познати део, док не познаш целину.

Ко не зна кола, не може знати ни точак. Ко познаје кола, познаће и точак.

Ко не зна кола, па нађе точак у пољу, трудиће се да позна точак. Он ће мерити точак, бројати му састојке, пробати му особине, у лежању и у покрету и чудити се над њим. Он може испитати точак боље и детаљније него и сам возар кола, али он не може познати точак, ако никад није видео кола. А возар ће, са мање испитивања точка, познати точак на први поглед. Јер возар познаје кола.

Не можеш познати бубрег, док не познаш целу овцу.

Не можеш познати ни ограду око своје куће, док не познаш свет.

Како ли ћеш тек познати човека, док не познаш једну целину више од света, једну целину, преко које ни мисли човекове не могу ићи даље? Јер докле се год простиру мисли човекове, дотле се простире човек.

Не прескачу ли и твоје мисли, Анатоле, сваки дан и сваки час све границе и ограде васионе?

РАЈ И ПАКАО

Да ли може учинити добро оно што не постоји?

Гле, колико је добра учинио човечанству Пакао! Колико је зликоваца обратио у покајнике! Колико грешника у светитеље! Колико злоумишљаја задржао од остварења!

Да ли може учинити неко добро оно што не постоји?

Гле, колико је добра учинио човечанству Рај! Колико је племенитих дела инспирисао! Колико жалости претворио у радост! Колико суза избрисао! Колико племенитих уздаха извукао! Колико божанских сећања осветлио и божанских тежњи зажегао!

Филимоне, да ли оно што не постоји може учинити неко добро?

ИЗМИРЕЊЕ СА СУДБОМ

Шта значи „измирити се са судбом”?

Прво значење: као во, беспомоћно и безпротестно ићи на кланицу смрти.

Друго значење: као измучен син журити радосно преко смрти, као последње препреке у наручје оцу.

СУЈЕТА

Као што трешња не доноси плода пре него отресе цвет, тако ни човек не може донети плода духовног док не отресе са себе телесну сујету и спољашње кинђурење.

ОД БОГА СЕ НЕ ПОБЕЖЕ

Ако бегаш од Бога, он те неће јурити, али ће те чекати.

Којим год путем ходиш, срешћеш Бога. Но, ако не будеш познао Бога при сусрету, твоје путовање пратиће чамотиња, као путовање ка гробљу.

На која год врата куцаш, Бог ће ти отворити. Ако ти Бог не отвори, ниједна ти се врата неће отворити.

Познање живога Бога има као прву грандиозну последицу, надмоћ живота над смрћу. Непризнање Бога има као прву страшну последицу надмоћ смрти над животом. У првом случају може се рећи: све ово светлуцање живота кроз таму смрти завршиће се једним величанственим пожаром живота, у коме ће смрт сагорети. У другом случају може се рећи: сва ова насиља смрти над нејаким искрама живота завршиће се непокретном тамом и тишином, у којој ће се смрт вечно одмарати.

Ако избришеш Бога из васионе, избрисао си разлику између живота и смрти, и предао си се смрти, дефинитивно уништење све и сва од обале до обале времена и пространства.

Залуд бегаш од Бога, не можеш се сакрити. Он те истина неће гонити, али ће те чекати. Но, он те неће чекати само на месту где си га ти оставио, он ће те чекати на свим линијама и угловима света.

Лакше ћеш протрчати испод месеца него мимо Бога. Заиста, лакше ћеш побећи од ваздуха, него од Бога.

ПИЛАТОВА ПРАВДА

О каквој правди то говориш? Не задужује ли Бог нас сваки дан више него што ми можемо платити? Па ипак се Бог не жали на невраћање.

О каквим законима ти говориш? Ко није у стању испунити и онај минимум дужности, што од њега закони траже, не може се назвати ни грађанином, још мање херојем, а најмање светитељем.

Јерусалимска клика, на челу са Пилатом, неће одговарати за неиспуњење државних закона, али ће одговарати за распеће Бога.

Кад човек испуни све законе, онда може рећи: Достигао сам животињу. Јер животиња прецизно живи по одређеном јој закону. Ко није достигао животињу, како ће достићи Бога?

ПЕТ ИМПУЛСА

Има пет главних импулса, којим се руководе људи у својим делима:

– лична добит

– родбинска или крвна веза

– закони заједнице

– савест, и

– осећање присуства живога Бога.

Прва три импулса постоје и код животиња, претпоследњи код многих људи, а последњи код неких људи.

Да се изразимо војничким језиком:

Пети импулс је као прва борбена линија, коју кад човек изгуби одступа и пада у другу борбену линију (односно на четврти импулс), коју кад човек изгуби, одступа и пада у трећу борбену линију (односно на трећи импулс), коју кад човек изгуби одступа и пада у четврту борбену линију (односно на други импулс), коју кад човек изгуби одступа и пада у пету борбену линију (односно у први импулс).

Тако иде декаденца човека, декаденца и пропаст. Велимо и пропаст, јер човек може изгубити и последњу борбену линију (односно и први импулс) и онда му ништа не преостаје до тупог индиферентизма према свему, очајања и – самоубиства.

ВРЕДНОСТИ

Кад неко одбаци Бога као главну вредност, онда му природа постаје главна вредност.

Кад неко одбаци природу као главну вредност, онда му култура постаје главна вредност.

Кад неко одбаци културу као главну вредност, онда му поједине групе људи или предмета или поједини људи и поједине ствари постају главна вредност.

Но, одбацити Бога као главну вредност и истаћи потом дела Божија или дела људска као главне вредности, значи исто толико колико и уситнити један златник у сребро и заволети сребро више него ишчезли златник; и уситнити сребро у бакар и заволети бакар више него ишчезло сребро.

ДЕТЕ И ФИЛОЗОФ

Дете живи у сезони која јесте, филозоф живи у сезони која ће наступити.

Заруменила се бехар-шевтелија и лепотом својом привукла поглед и детета и филозофа. Дете гледа и радује се ономе, што му око види. Филозоф гледа мислима у другу сезону и на месту бехар-шевтелије с тугом посматра сухи скелетон њен, по коме не зује пчеле но јесења кукњава ветра.

Шта може разагнати облак с чела филозофа? Шта – ако не продужена му мисао до иза свих наших знаних сезона далеко, далеко, у сезону вечног пролећа?

НИЈЕ СВЕ ЛАЖ

„Овај свет је лаж”! – Није истина.

Ако је у овом свету лисица лаж, лав није лаж. ако је змија лаж, во – зар је?

Ако је у овом свету мајмун гад, коњ није гад. Ако је скорпија гад, славуј зар је?

Ако сматраш човечанство менажеријом, ипак ћеш имати избора.

Ако не желиш лаж, имаћеш друштва; ако презиреш гад, никад нећеш бити сам.

РАЗУМ И СРЦЕ

Кад сам разум прави рачун, срце се претвара у плачљив сунђер и брише. Кад само срце прави рачун, разум се претвара у плачљив сунђер и брише. А црна табла душе жудно чека све ново и ново писање у страху, да не пође у други свет – без рачуна.

РАЗНИ ЉУДИ

Питам чулног човека: Ко си ти? А он одговара: Ја сам ја. – И мисли на своје тело.

Питам мисаоног човека: Ко си ти? А он одговара: Два странца видим у себи, и ја се пробијам између њих, гостујући час у једном час у другом. – И мисли на инстинктивну и свесну душу своју.

Питам духовног човека: Ко си ти? А он одговара: Има неко у дну душе моје, пружам руке да га дохватим, но видим, да би ми зато требале руке дуже од васионе. Питај њега ко сам ја?.

ПРЕПИРКА ДВЕЈУ ШКОЛА

Сва препирка двеју школа састоји се у томе: Које су очи слепе – спољашње или унутрашње?

А вечити Вид одговара: И једне и друге су слепе ван Мене. А и једне и друге виде, кад Ја гледам кроз њих и кад оне гледају кроз Мене.

ПРЕПИРКА ТРИЈУ ШКОЛА

Деист, теист или пантеист?

За верујућег ове речи не значе друго до место састанка са Богом. И за то баш оне мало значе за њега, пошто је он уверен, да где год он одреди Богу рендез – воус, Бог је ту.

КЛЕТВА И БЛАГОСЛОВ

Старај се чинити људима оно, за што ће те у почетку и проклињати но на крају крајева благосиљати, а никад оно, за што ће те у почетку благосиљати, но на крају крајева проклињати.

Цар Нерон је у почетку благосиљао своју мајку, која га је храбрила на путу порока, но, на крају крајева, кад га је порок довео до бесповратног амбиса, он ју је проклињао.

Дете у санкама на леду биће ти благодарно, ако га погураш с леђа, но кад се оклиза у пропаст сматраће тебе за проузроковача своје несреће и проклињаће те.

Грешници ће те обасипати похвалама, ако будеш правдао њихове грехе, но не иди им ни близу самртничке постеље, када буду били на издисају.

ЉУДИ ИМАЈУ ЗДРАВО СУЂЕЊЕ

Људи не верују у веру, коју проповедају маловерни.

Људи с неповерењем смотре на знање, које уче охоле незналице.

Људи се бунтају против богатства, кад је у рукама тврдице.

Људи презиру власт, кад је носи човек без достојанства.

Болесници нерадо позивају у помоћ јехтичаве лекаре.

Имају ипак људи здрав смисао и поштено суђење. Уморан путник љути се на крчмара, који му не може понудити ни вечеру ни постељу и пита га: Зашто си се назвао крчмаром?

ЖИВОТ И ПОЕЗИЈА

Стави свој живот у стихове.

И опет ти кажем: стави свој живот у стихове, ако хоћеш да осетиш живот универзални, и да будеш с овим у вези и хармонији.

Можеш бити аналитичар песме, но не заборави певати песму. Песнички критичари живе у миру, а песници само живе.

Анализа умртвљује, песма оживљава. Само поезија може васкрснути прозу. Поезија је никла из дрвета живота, а проза из дрвета познања.

Сви говоримо: Лаж је малотрајна, а истина је вечна. Зашто поезија дуже живи од прозе, ако не зато што је она ближа истини, ближа животу? И тако, ако ставиш свој живот у стихове, бићеш ближи истини, ближи животу.

ОСМЕХ

Над људским смехом од среће и кукњавом од несреће носи се један тајанствени осмех, што греје, а не пали. Тај осмех је савршено несличан осмеху циника и презирача, што леди.

Осмех мајке над раздраганим или болним дететом и осмех светитеља над моћним и слабим, личи на тај тајанствени, узвишени осмех.

Шта значи тај осмех ако не саучешће у радости радосних и тузи тужних?

Шта каже тај осмех ако не, да ће се претерана радост на земљи ускоро умерити жалошћу и да ће се претерана жалост на земљи ускоро умерити радошћу?

Мучно да две животиње на земљи јасније изражавају сумашедствије човека као мајмун и хијена. – Старај се, да се што више уздржаваш од лудачке гримасе мајмуна и лудачке хипохондрије хијене.

Сети се увек тајанственог и милокрвног осмеха сличног осмеху мајке и светитеља – осмеха што изражава нормалност, здравље, мудрост, милост и вечност. И вечност – јер смех и плач су пролазни, док је осмех трајан.

СЕБИЧНОСТ И ХЕРОИЗАМ

Буди неповерљив према теоријама и разговорима о закону себичности. Не постоји никакав закон себичности. Бог је присутан у васиони и људи су Божији сој.

Човек, који скочи у воду да спасе дављеника, једним потезом уништава теорије такве и ућуткује такве разговоре.

ПРИРОДА ОГЛЕДАЛО ЧОВЕКА

Теорије о себичности не могу се оправдати природом. Људи су врло брзи да за своје зло криве другога.

Природа се равна према људима. Према ћуди човека и природа удешава своју ћуд. Док је Адам био покоран Богу и природа је била њему покорна. Када се он збунтовао против Бога и природа се збунтовала против човека.

Као што једна одређена и јака мисао, или жеља, или страст, дејствује на цело тело човеково и на нерве човекове до у саме врхове ових, тако и ћуд, расположење, вера и морал човеков дејствује на сву природу с краја у крај.

Злоба човекова може испунити целу природу злобом, и милост човекова може преобразити целу природу милошћу.

Код нас на Балкану и данас народ верује, да кише, суше, градобити, плодне и неплодне године, здравље и помори зависе од моралне чистоте народа. Ово је најстарија и најупорнија вера свих народа на земљи.

Према светим људима природа је милостива, према несветима и нечистима осветљива.

Природа је, дакле, огледало човека. Какав је човек, онаквога га природа собом и приказује.

Не постоји ниједан закон себичности у природи. Но, људи себични, у временима плиме себичности, огледају своје унакажено лице у огледалу природе и приписују своју ругобу огледалу.

Кад је огледало било одговорно за ругобно лице, које оно мора верно приказати?

СВЕТИТЕЉ

Светитељ је највећи победилац: пред његовим ногама лежи свет мртав.

Када се гусеница претвори у лептира, лептир победоносно стоји на празној чаури.

Од свих дућана детету је најмилији дућан играчака. Од свих дућана у граду, одраслом човеку је најдосаднији дућан дечијих играчака.

Што је свет лутака и слика за дете, то је овај физички свет за светитеља у часу када душа његова узрасте у свет морални и духовни.

Откривена самообмана за духовна човека означава тачку, којом се завршава један свет и почиње други.

ПРИРОДА ЈЕ ЖРТВА

Природа је жртва човеку.

Колико се људи жртвовало за природу? А природа се, по правилу, сва жртвује за човека.

Природа је створена, да научи човека, да га пробуди, да га прикаже у свим појединостима, да га освести и – да се изгуби.

Сва је природа у човеку, сва, без изузетка. Она се налази у човеку као цела, а ван човека као одломци речи, гласови, слова те песме. Она је у човеку као пуноћа живота, а ван човека као крици и симболи живота.

ФАКТА, ЗАКОНИ И ИСТИНА

Деца досежу до факата, обични људи до закона, духовни људи једини досежу до Истине.

Факт се да измерити, закон се да описати, Истина се не да ни измерити ни описати.

Онај ко стоји у Истини, може Истину осетити, но не може је речима саопштити онима, који стоје ван Истине, у кругу факата и закона.

Факта и закони скривају и ограничавају Истину и не дозвољавају да се о Истини говори друкчије него кроз њих. Зато се духовни људи спуштају на ниво деце и обичних људи, када говоре о Истини.

ГДЕ ЋЕШ ЗАКОПАТИ УБИЈЕНОГ?

Свеједно је, да ли ће ме убити микроби или људи. Само микроби неће одговарати за убиство, а људи хоће.

Нека те поучи пример пчеле. Пецање човека пчела плаћа својим животом.

Сви убијени од твоје руке имају две вечне куће, једну у оном свету, а другу у твојој савести.

Закопај убијеног где хоћеш, он ће се дићи у поноћи усред твоје душе и задаваће ти питања, на која ћеш ти с муком и знојем до зоре одговарати.

КОРИСТАН ЧОВЕК

Није увек најкориснији народу онај човек, који је највиђенији и коме сав народ ослушкује, но често онај, који скривен као савест, моли се Богу за народ и коме Бог ослушкује.

ЋУТЉИВА СЛУЖБА БОГА

Колико и колико има људи, који раде свој посао при сунчевој светлости од јутра до мрака, а и не погледају у Сунце, не осете Сунце, не помисле ниједном мишљу на Сунце!

Колико и колико има људи, који проводе свој век при светлости, моћи и помоћи Божијој, а и не погледају у Бога, не помисле ниједном мишљу на Бога!

И Сунце ћути без гнева и продужује светлити без престанка. И Бог ћути без гнева и продужује помагати без престанка.

Но када настане тама, када падне магла, када заштипа мраз, тада се људи сећају Сунца, обзиру се на Сунце, хвале Сунце, уздишу за Сунцем.

Тако и када настану страдања, оскудице, муке беcпомоћне и теснаци безизлазни, људи се сећају Бога, обзиру се на Бога, хвале Бога, уздишу за Богом.

БОГ И ГРЕХ

Бог и грех леже на две противположне стране.

Нико не може окренути лице к Богу, док прво не окрене леђа греху. Нико не може заволети Бога, док прво не омрзне грех.

Леђа не виде, те и онај, ко је окренут лицем ка греху, не може видети Бога.

И наш дух, као и наш глоб, има два антипода: исток и запад, светлост и сенку, синовство и слугарство, благодат и закон.

Но љубав, ког духовног човека, брише антиподе и све чини светлошћу, синовством и благодаћу.

ЧОВЕК ЧОВЕКУ СЛИКА

Нека ти сви људи које сретнеш, буду живе слике онога добра и зла, које је у теби.

Задржавај се мислима и љубављу стално на добрим сликама, да би и ти постао сликом добра за браћу своју.

ПРОВИЂЕЊЕ

Провиђење се показује и у правилима и у изузецима. Но за људе оно изгледа очигледније у изузецима.

У време једног пира цара Валтазара, када гости пијаху вино, и хваљаху богове златне и сребрне и мједене и дрвене и камене, појави се рука и написа на зиду три судбоносне речи: Мене, Текел, Уфарсин. Исте ноћи би убијен Валтазар, цар Халдејски (Дан. 5).

Пророк Данило би бачен у јаму лавовску и преноћи с лавовима. И сутрадан га жива извадише и нетакнута.

У изузетно срећним и у изузетно несрећним случајевима људи осећају одсутну акцију Провиђења, онда акцијy правде, онда акцијy милости.

Ваздух је увек око нас и увек у акцији. Но, ми јако осећамо ваздух само кад ветар дуне, и тада највише говоримо о ваздуху.

Као што јехтичав човек пак стално мисли о ваздуху тако и човек, свестан своје грешности, стално мисли о Богу. Јер, гле и један и други принуђени су да мисле непрестано о леку и лекару.

БЕЗ БОГА КАО БЕЗ ВАЗДУХА

Као што би тица, кад би наишла на безваздушни простор, брзо се окренула ка ваздуху, тако и ти брзо се окрени и бежи од друштва неверујућих, јер међу њима нећеш се моћи одржати на крилима, но мораћеш пасти.

Ово ти још једанпут понављам:

Као што би тица, кад би наишла на безваздушни простор брзо се окренула ка ваздуху, тако и ти брзо се окрени и бежи од друштва неверујућих, јер међу њима нећеш се моћи одржати на крилима, но мораћеш пасти.

Бог је ваздух твоје душе. Ван тог ваздуха душа твоја мора пасти у прашину и као змија пузити по прашини.

ЦАРСТВА

Једно ниже царство има праву реалност у једном вишем царству.

Царство природно има своју реалност у царству моралном. Царство морално има своју реалност у царству духовном. Царство духовно има своју вечиту реалност у Ономе, који нема кога ни шта да види изнад себе.

Свако више царство је ћутљиво, и може наћи израза себе у једном царству нижем од себе. Отуда се може рећи, да је свако ниже царство прича о царству изнад себе. Или: свако ниже царство је реч, којој је смисао скривен у једном вишем царству. И као што је смисао и дух једне речи увек пространији од сваког царства нижег.

Ниједно царство не може имати адекватног израза себе нигде ван себе. Отуда једно ниже царство јесте перфектан али не и адекватан израз једног вишег царства.

ТРАГЕДИЈА ЉУДСКОГ РАЗУМА

Трагедија људског разума састоји се из два чина. Први чин се може назвати буквалност, а други вратоломност.

Буквалност је, када разум схвати један нижи свет пространијим од свих виших светова тако, да сматра све више светове збијене и потпуно садржане у томе нижем свету.

Вратоломност је, када разум превиди један свет, те везује онда први са трећим, или други са четвртим, без средњег беочуга.

Буквалисти и вратоломисти су највеће штеточине у човечанству.

Први су стеснили све више светове у свет природни и тако покушали идентификовати реч и смисао речи. Према њиховом схватању царство морално и царство духовно и царство небесно и сам Бог – све се садржи потпуно у царству природном. Природа је, према томе и реч и објект речи и знак и дух. Следствено, није дух речи реалност речи, но реч је реалност духа. Ако си и ти буквалиста, онда је твој разум неписмен. Онда ти, при читању природе, личиш на дете, које сриче стране речи без знања смисла тих речи.

Вратоломисти су они, који, рецимо прескоче царство морално, а признају царство природе и царство духовно; или пак, прескоче сва царства између царства природног и Бога. При овом фаталном скоку разум се спотиче и разбија два огледала, земаљско и небесно. Тада по разбијеним огледалу земаљском играју сенке неморалних богова и духова, а по разбијеном небесном огледалу играју неморални људи и животиње.

Ако си и вратоломиста, онда је твој разум разрок. Помешао си речи из разних језика и слажеш причу коју и сам не разумеш. Просуо си небо по земљи и развејао земљу по небу, и по том облаку од прашине танцујеш са шивом Танцером, крадеш ватру од богова са прометејом, и са Будом Гаутамом спасаваш богове!

Ово су два главна чина трагедије разума људског, уз безбројне остале сцене и слике.

ОБЛАЦИ

Људи, који су сасвим близу Бога, „ходе с Богом” као Енох, не осећају се способним да изразе Бога ни речима, ни знацима, ни формама.

Људи, који су мало даље од Бога него они први, осећају, да могу изразити Бога у речима, у знацима и формама.

Људи, који су далеко од Бога, не могу да верују у Бога, док га не познаду изражена у речима, знацима и формама.

Бог је милостив према свима и купа својом љубављу и ове последње као и оне прве. Он је поставио месец да светли оним створењима, која би сагорела од непосредне светлости Сунца.

Путниче на уској стази, корачај опрезно, од гушћег облака ка тањем; опрезно, држећи се увек левом руком за облак, који постављаш и десном за облак, који среташ. Да те огањ у танком облаку не сагори! Држи ово, но не пусти ни оно!

ИСТИНА И ДОБРО

Истина не може постојати без добра, нити добро без истине, нити обадвоје без свога плода.

Ово је божански печат, којим је запечаћена свака твар и свако биће у свим световима.

Док се цео печат не отвори, немогуће је познати ма коју твар и ма које биће, од најмањег до највећег.

Својим трудом људи могу подићи само једну трећину тајанственог печата. Једини онај, који је запечатио, може сасвим и отпечатити.

Негуј непрестано чистоту срца, да би ти се отворио печат ма и једне тајне у свету. Јер је истина сваке ствари као никад незамагљено огледало, у коме може да види своју небесну красоту.

НЕСРЕЋА

Несрећа, коју Бог попушта на нас, боља је од среће, коју ми сами себи зидамо.

На своје верне Бог увек благовремено попушта несрећу. То је глас пријатеља, који у пoноћи виче заспалим: Пожар!

Мудар оставља запаљену кућу да гори, а он бежи са животом. А луд кука усред огња и чека, да и он изгори у пламену куће.

СРЕЋА

Када ти срећа свије гнездо, за тебе и децу твоју, не мисли, да ће те она дуго миловати, ни тебе ни децу твоју.

Против сваке наше среће на земљи кује се нека невидљива завера.

Чим се у гнезду среће добро настаниш и утоплиш, наједанпут се кроз гнездо помаља глава змије.

То је она иста срећа, коју је змија обећала Еви и ево, помаља се она иста змија да покаже фирму твоје среће.

Нарицаше јадна мајка над двоје умрле деце:

– Боже, зар немаде сажаљења према ова два црвића? А божански одговор дође јој кроз једног духовника:

– Имаде Бог сажаљења према твоја два црвића, мајко, зато их и узе. За тебе су они црвићи, а за Бога они ће бити анђелчићи. Имаде Бог сажаљења и према теби и баш из тог сажаљења и узе ти децу. Јер ти си се сувише била с децом утопила у гнездо среће, а ниси смотрила главу змије над гнездом.

ТОРБА СРЕЋЕ

Торба наше земаљске среће увек је продерана. Што више у ту торбу трпаш, то се више из ње просипа.

Најнеискуснији у божанској мудрости носе највеће торбе, а мудраци ходе без торбе.

Ако се радујеш, што код тебе није овај случај, те што твоја торба не изгледа продерана, а ти ослушни команду смрти, један, два, три – и ти ћеш се осетити на ивици гроба, у коме ће те притискивати, не само земља и твоја препуна торба среће, која удвостручава таму и тежину гроба.

БОГ РАЗГОНИ НЕЗНАЊЕ

Што се више шири круг знања, то се више шири и круг незнања.

Што се више повећава број жеља задовољених, то се више повећава и број жеља незадовољених.

Једини Бог у сразмери наше доброте и чистоте, може ограничити круг незнања и смањити број жеља незадовољених.

Колико и колико је светих људи узвикнуло: Од када тебе познадох, Господе, ишчезава мрак незнања мога и угаси се пламен жеља мојих!

ДНЕВНЕ НОВОСТИ

Дневне новости:

Људи убили цара у Русији, да би им било боље;

Људи убили председника у Пољској, да би им било боље;

Људи убили шест министара у Грчкој, да би им било боље.

Медицина је за последња столећа учинила слаб напредак према хирургији. И политичка хирургија измакла је далеко од политичке медицине. Верује се у ампутацију и ампутација се безобзирно врши, но крв липти из преосталог организма и не може се зауставити.

У овоме случају, као и обично, све убице преварене су у рачуну. Убијени продужују да играју улогу у друштву не мању него што су играли пре смрти. То сви виде, то сви осећају, и сви се труде да зауставе липтећу крв из друштвеног организма, но истовремено сви мисле и говоре о новим ампутацијама, о новом сечењу.

ПЛЕМЕНИТИ И НЕПЛЕМЕНИТИ

Неплеменити се лако одомаћују на овом свету. Племенити су се увек осећали у овоме свету као странци и пролазници.

Неплеменити траже – и кажу, налазе – своје порекло у буњишту и обору око куће зато, сравњујући оно из чега су и оно што су, постају горди због свог човечанског лика и образа.

Племенити траже и налазе своје порекло далеко над звезданим пламеновима у разуму недостижном и светости неисказаној, зато постају смирени и жалосни, јер се виде веома удаљени од лика и образа Божјег.

Племенитом не задаје много муке питање: Ко ме је створио? За њега би могла постојати само једна алтернатива: или Бог или ја. Јер све остало он гледа око себе као неразумније и од Бога и од себе самог. Па како он зна, да он сам себе није створио, то не преостаје нико, не само у овој васиони него и у стотине оваквих васиона, ко би се могао назвати створитељем њега, осим Бога јединога.

А неплеменити заврћу и уврћу питање и траже своје порекло у буњишту и обору око куће, само да се не би имали кога бојати или кога стидети, и да би се имали чиме хвалити.

ЗНАЊЕ И ВЛАДАЊЕ

Више зна један неук сељак него што то учен варошанин може претпоставити. Бог га учи. Мање зна један учен варошанин него што један неук сељак може претпоставити. Охолост смањује његово знање.

Учи шта хоћеш и знај што можеш, али једно не смеш не знати: да је увек драгоценије добро владање него много знање.

Многозналица у робијашком гуњу изазива презрење, а незналица у робијашком гуњу изазива сажаљење.

Кад се чује о неком ученом човеку, да је учинио неко зло дело, на свим уснама лебди исто питање: Како је тај могао знати безброј ствари, а две главне није могао научити: Бојати се Бога и чествовати људе?

Учи што хоћеш и знај што можеш, али једно не смеш научити: На зло употребити своје знање. Колико је и колико пута речено: Боље и незнати него знати па злоупотребити!

ОЧИ И РАЗУМ

Цео један свет може се сместити у једно око, а три света у један разум. Два ока виде исто што и једно. И хиљаде очију виде исто што и једно.

Око је око за један свет, разум је око за три света. Око је сведок факата, разум је сведок факата, закона и истине. Када два ока виде исто што и једно око, зашто се два разума свађају око једне истине? Зато што је разум несравњено осетљивије огледало него око, те када се и најмање замагли у њему се једва више шта да огледати него у оку телесном. У замагљеном огледалу разума – замагљеном од злобе и греха – могу се огледати само факта као и у оку телесном. Но замагљен разум може превући маглом и око телесно. Тада се факта представљају кривим у оба та ока и у разуму и оку, као кривим огледалима.

КАДА СЕ ЧОВЕК МОРА СЕТИТИ БОГА?

И најгори човек мора се три пута у животу сетити Бога:

– када види праведника да страда због његове кривице;

– кад он сам страда због туђе кривице, и

– када му дође час смрти.

Три пута у животу мора се заплакати и најтврђи грешник:

– када га, гоњена од људи као дивљег звера, помилује мајчина рука;

– када га болесна и осамљена посети његов противник, доносећи му дарове и опроштај, и

– када му на самрти свештеник каже: Не бој се, Божија милост је већа од твојих грехова!

Три пута човек личи сам себи на Бога:

– када му се роди син;

– када схвати и усвоји Христа, и

– када се помири са својим страдањем за правду.

СРЦЕ И ЈЕВАНЂЕЉЕ

Од блата је и твоје срце, од блата је и папир, на коме је исписано Јеванђеље. По једном и по другом блату писао је Дух животворни. Зато једно писмо кореспондира другом, једно ломи печате на другом, једно тумачи друго. Када свет једно сагори својом страшћу и друго је у опасности од пожара.

ЛАЖ ДЕЛИ ОД БОГА

Од Бога нас не двоји истина него лаж, и само лаж. Рећи, да нас истина двоји од Бога значи исто што и рећи, да нас Бог двоји од Бога.

Лажне мисли и лажне речи, лажни осећаји и лажна хотења – то је сума лажи, која нас води ка небићу, илузији и богоодречењу. Са твога пута, распута, авај, нема повраћаја без великог земљотреса у животу човековом, када човек пада слеп на земљу, као Савле и када га Бог подиже из прашине и немоћи и отвара му очи за обратни пут.

ФИГУРА ОД ПРАШИНЕ И ДИМА

У часу кад се човек одрече Бога свесно озбиљно и злобно – а свако озбиљно богоодречење је злобно – он престаје бити човек, престаје бити животиња и постаје један безимени феномен природни без категорије. Јер божански дух, који је Бог удахнуо у његову фигуру од земље, оставља га.

Какав je човек, тада? То је тада празан прапорац, који се котрља и од котрљања звечи.

Бог је узео свој дах себи. Шта је преостало? Једна фигура од прашине и дима, која стоји ван створеног света.

Ако икада та фигура од прашине и дима поново постане човековом, то јест поново прими у себе дах Божији, то је поновно стварање човека. Буквално – поновљено чудо стварања!

МРЖЊА

Ко мрзи цео свет, тај не може волети ни себе.

Ко мрзи цео свет, тај презире самог себе. И баца самоме себи дневна уживања као што баца комаде псу.

Ко мрзи цео свет, тај оглашава рат целом свету. На страни света стајаће и Бог.

Таквоме би боље било да каже планини: Лези на мене!

КРАЈЊА ПОБЕДА ДОБРА

Све воденице мељу у Божију корист.

Грех на једној страни буди добродетељ на другој. Притупљена крадљивост на једној, несебични хероизам на другој. Болесна фантазија на једној, божанска видовитост на другој.

Бог не ствара из зла добро, него пробуђеним злом буди успавано добро.

Никакво зло не можеш учинити, што неће, било теби самом, било неком другом, отворити очи за одговарајуће добро.

Па како је драма овога света почела грехом и како сваком добру претходи зло, значи, да ће се драма света завршити добром.

Када зло избаци и последњу карту, добро ће држати још једну у рукама.

И добро ће онда згрнути сву добит, а зло ће остати празно и – банкрот.

ЈЕДНАКОСТ

Бог није Бог једнакости, но Бог љубави.

Једнакост би искључила сву правду и сву љубав – искључила би сав морал. Љуби ли муж жену своју због једнакости? И мајка љуби ли своје дете због једнакости? И пријатељ љуби ли пријатеља због једнакости? Неједнакост је основ правде и подстрекач љубави. Док траје љубав, нико не зна за једнакост. Док царује правда, нико не говори о једнакости. Кад се изгуби љубав, људи говоре о правди и мисле о једнакости. Кад с љубављу ишчезне и правда, људи говоре о једнакости и мисле о неморалу.

То јест, кад ишчезне морал замењује га неморал.

Из гроба љубави ниче правда, из гроба правде ниче једнакост.

ТРАНС

Кад се човек уздигне до Бога, он је у трансу. Кад се Бог спусти у свет, он је у трансу.

У своме трансу човек је пасиван. У своме трансу Бог је активан. Оно је најпотпунија пасивност човекова, ово је најпотпунија активност Божија.

У Исусу Христу показан је индивидуализиран транс Бога у свету и света у Богу.

СКУПОЦЕН СУД СА ЈЕФТИНИМ САДРЖАЈЕМ

Здрав си, млад си, окупан си, богат си, накићен си.

Но какав ужас, ако је твој дан оно што је споља, а твоја ноћ оно што је изнутра!

Каква жалост, ако су твоја уста пуна нечистих мисли и срце твоје пуно нечистих жеља и страсти!

Тада сва твоја спољашња раскош служи повећању ефекта твоје унутрашње сиромаштине; и твоја спољашња лепота служи повећању ефекта твоје унутрашње ругобе; и твоја спољашња чистота служи повећању ефекта твоје унутрашње нечистоте.

Не заборави, да људи осећају јаче смрад од нечистоте из скупоценог суда него из јефтиног.

ЉУБАВ, И ОСТАЛО

Када љубав сустане, дужност је замењује.

Када дужност сустане, закон је замењује.

Докле мајка гори љубављу према своме детету, она чини више него што дужност и закон налажу.

Када мајчина љубав према детету охлади, мајка чини само своју дужност, то јест чини мање него што љубав може, а више него што закон налаже.

Када мајка омрзне своје дете, она чини само колико по закону мора да чини, то јест мање него што љубав може и дужност налаже.

Љубав долази од Бога кроз душу.

Дужност долази од душе кроз разум.

Закон долази од разума кроз речи.

Ко признаје законе као суму свега морала, тај познаје само корице књиге о моралу.

А ко признаје љубав као суму морала, тај види и чита и познаје дух и живот морала.

Ко признаје душу као праузрок света, тај види и чита само слова у књизи о свету.

А ко признаје живога Бога као праузрок света, тај види, чита и познаје дух и живот света.

Љубав је слободна од свих закона, људских и природних и узвишенија од свих дужности.

Не знајући прописе закона нити имена дужности, љубав их испуњава и превазилази као што сунчев сјај превазилази рефлективни сјај камења и звезда

*******************************

протоереј Златко Ангелески

Posted by kresall на Август 19, 2016 во Uncategorized

Ознаки: деветта недела

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Осма недела по Педесетница. Чудесното нахранување со пет леба и две риби

11 Авг

ОСМА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„И јадеа сите и се наситија; и кренаа дванаесет кошеви полни со останати парчиња“

(Матеј 14: 20)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Државните структури во сите држави денес длабоко се загрижени како да обезбедат прехрана за својот народ и за поколенијата кои надоаѓаат. Во светот не постои држава која нема воведено било какви даноци, со кои се ублажува недостигот на храна и со кои средства се стимулира производството на храна. Се формираат и организации на светско ниво, кои имаат за цел да го надополнат недостигот од храна во оние земји, кај кои таа најмногу е потребна. Сепак, и при една ваква глобална организираност во решавањето на проблемот на недостиг на храна, сеуште има безброј гладни, сеуште има луѓе кои не можат да си дозволат нормално да поминат и еден ден од својот живот, а да не се соочат со проблемот на личната прехрана. Од друга страна, пак, секој поединец, секој еден кој формирал семејство, прва и приоритетна задача му е да обезбеди храна за своето семејство. На многумина ова им е единствена задача, но за жал, смртта ги прекинува во нивните намери, оставајќи им го овој проблем на неговите наследници. Сепак, добро знаеме дека на земјава постојат идеални услови и огромни пространства кои можат да го решат проблемот со прехраната, но за големо чудо, проблемот никако да се реши. Незадоволството кај луѓето не се пројавува од тоа, дека не можат да го најдат она кое го бараат, туку во тоа што луѓето не го бараат она кое им е најпотребно и кое може, пред сè, да ја задоволи потребата на нивната душа.

За да го разбереме сето ова многу појасно, потребно е внимателно да се продлабочиме во содржината на денешното евангелско четиво. Господ Исус Христос се оддалечил насамо со Своите ученици во едно пусто место за да се моли и да ги поучува апостолите. Но, каде и да одел, народот Го следел, зашто бил гладен за духовна храна. Околу Него се собрала многуилјадна толпа. Иако бил изморен, Христос се смилувал над нив, зашто тие биле како овце без пастир. Откако ги излекувал болните, кои биле донесени при Него, Он почнал да ги лекува нивните души, кои боледувале од гревовите и од духовното незнање. Народот восхитен го слушал цел ден и бил подготвен да ја слуша Неговата наука и преку ноќта.

На стемнување се приближиле учениците до Него и Му рекле: „Овде е местово пусто, а и доцна е веќе; пушти го народот да отиде по селата и да си купи храна“. Спасителот намерно чекал за да види што ќе направат Неговите ученици. Тие биле Негови вистински следбеници, зашто се сожалиле над народот, кој ја заборавил дури и храната, само за да го слуша божествениот Учител. Но, за да им покаже дека без Него не можат ништо да направат, Он им рекол: „Нема потреба да одат; дајте им вие да јадат“. Дури и да носеле цел карван со храна, апостолите не би можеле да го нахранат народот, зашто само мажи имало повеќе од пет илјади, покрај жените и децата. Но, тие немале доволно храна ни за себе си. Апостолите нашле само пет леба и две риби. Тогаш Христос наредил да му ги донесат. Погледнал кон небото, ги благословил и им ги дал на учениците за да ги разделат. И тогаш сите јаделе и се наситиле. По тоа чудесно гоштевање апостолите „кренаа дванаесет кошеви полни со останати парчиња“ храна.

Најпрво што нам ќе ни остави впечаток од овој денешен евангелски расказ, е ревноста, жедта и потребата на народот за духовна храна. Илјадници народ, и од селата, и од малите околни населби, заедно со своите жени и деца, ја оставиле секојдневната работа и тргнале да Го следат Христа по пустите места, каде што Он се повлекол. Можеби некој и ќе рече, па и денес ако дојде Христос меѓу нас, и ние ќе оставиме с# друго и ќе тргнеме по Него. Но, тоа не е точно. Денес многуброен народ се собира по митинзите и пред телевизорите за да ги слуша оние кои ветуваат земна среќа, благосостојба и успех. Но, Христос не е далеку од нас и не е по пусти места. Неговото Слово и Неговата наука и денес се проповедаат. Ако не можеме да најдеме доволно време за редовно да ги посетуваме светите богослужби во храмот, за тоа сме виновни самите ние. Секој може да направи правилна распределба на своето време, па да најде доволно време за наситување со духовна храна. Ако не можеме да одделиме онолку доволно време за својата душа, колку што одделуваме за своето тело, тогаш, барем еден ден од седмицата, неделата, да ја одделиме за да ја нахраниме сопствената душа со единствената духовна храна – Божјото Слово. Но, за огромна жал, ние и за тој еден и единствен ден не се интересираме.

Ако прашаме некој од оние, кои не сакаат да го читаат и слушаат Божјото Слово – зошто не го читаат светото Евангелие, тие веднаш ќе ни речат: „Ние немаме време да се занимаваме со тие прашања; ние сме луѓе кои премногу сме зафатени со други, многу поважни прашања, па времето ни е исклучително важно во посветувањето на земните прашања и во тоа колку повеќе да заработиме за нас и за своето семејство. Ние сме светски луѓе. Библијата нека ја читаат оние кои живеат по манастирите, нека ја читаат свештениците и монасите, а не ние, кои сме премногу зафатени со грижи и проблеми. Тоа не е за нас“.

На овие, кои вака размислуваат ќе им одговориме со зборовите на светиот Јован Златоуст. Што зборуваш ти, човеку? Како тоа да не е твоја работа да го читаш Словото Божјо затоа што си бил зафатен со премногу грижи и светски проблеми? Напротив, токму само заради таа причина ти треба најмногу да го читаш Словото Божјо, а не монасите и свештениците. Зарем монасите и свештениците имаат поголема потреба од Божјата помош, отколку ти, кој толку многу си изложен на соблазни, искушенија и гревови? Монасите се наоѓаат далеку од животните борби и соблазни, затоа тие се здобиваат со помалку рани, а ти си во постојана војна и постојано добиваш рани по својата душа. Според тоа, ти имаш многу поголема потреба од вистинското лекарство. Ти имаш, проблеми во семејството, со сопствените деца, те искушуваат ближните и пријателите, комшиите ти завидуваат, пријателите ти наштетуваат, колегите те лажат, сиромаштијата те измачува, несредените домашни односи те загрижуваат, неуспехот те поразува и ти очајуваш… И зарем при толку многу рани врз душата, кои ги здобиваш секоја минута во животот, ти можеш да живееш без лекарството, без Божјата помош, без лек од Словото Божјо?

Уште поважен настан од денешниот евангелски расказ, кој исто така остава длабок впечаток, е фактот дека Спасителот не ги оставил гладни оние, кои претпочитале да Го следат и да ја нахранат својата душа со Неговото слово. Он на чудесен начин ги наситил. И на многу други места во Евангелието Христос нè уверува дека, ако најнапред го бараме царството Божјо, сè друго ќе ни се даде. А ние постапуваме обратно. Ние најнапред ги бараме земните богатства и задоволства, па дури најпосле, ако остане време, патем можеме да помислиме и за царството Божјо. А има и такви кои и целиот свој живот не сакаат да помислат на Бога и Неговото царство, а сакаат да живеат само за овој свет, слично на бесловесните животни.

И денес насекаде се проповеда бесмртното Слово на вечниот живот. И денес Спасителот ни раздава изобилна храна и пијалок за сите, кои имаат потреба од Него. Ако отидеме како оние пет илјади души за да го слушаме Неговото Слово и ако ги исполнуваме Неговите зборови, Он нема да ги остави незадоволени и нашите телесни потреби. Нашиот небесен Отец многу подобро од нас самите знае какви се нашите потреби и колкави се нашите болки. Он е милостив. Иако сме грешни, Он секогаш е подготвен да ни притекне на помош, но потребно е да направиме само еден чекор и да се обратиме кон Него. Затоа, почесто да го бараме, почесто да го слушаме и читаме Божјото Слово, и ако живееме според она што таму ќе го сретнеме, тогаш да имаме во себе цврсто убедување дека Бог ќе ни подари изобилство на храна, како за телото, така и за душата. Амин!

**************************************

1/14 август 2016 лето Господово

Благословот на Пречистата Мајка Божја од Нејзиното сечесно Успение веќе започна да ги распростира своите благодатни зраци. Денес Царицата Небесна го благослови почетокот на светиот пост, востановен во чест на Нејзиното преселување во бесмртното Царство Христово. И неслучајно овој чесен пост започнува со осветување на медот, за да би узнале дека постот е сладост духовна, што ни доаѓа од тајната на Крстот Христов, тајна што ќе го следи двoнеделниот посен подвиг. Затоа денес се изнесува и Чесно Дрво на кое Господ доброволно ги рашири Своите раце, во татковска прегратка за целото човештво.

Љубовта и силата од таа Божествена прегратка навистина силно се почувствуваа, кога на крајот од вчерашното бдение, од олтарот беше изнесен за поклонение бигорскиот крст, во кој се наоѓа делче од светиот Крст Христов. Светата Литургија, пак, утрово, која ја водеше нашиот крстољубив Старец, Архимандрит Партениј, ја надополни благодатта на денешниот почеток на Успенскиот пост. А Божјата промисла одредила оваа година тој почеток да се совпадне со осмата недела по Педесетница, кога се чита Евангелието за тоа како Спасителот Христос на чудесен начин ги умножил петте леба и двете риби и нахранил повеќе од пет илјади души. Толкувањето, пак, од нашиот Старец на ова Христово чудо, ни дојде како храна уште послатка од медот што нè укрепи за посните денови пред нас:

Слово на Неговото Високопреподобие, Архимандрит Партениј, за осмата недела по Педесетница, изговорено во манастирската трпезарија (1/14 август 2016 лето Господово)

Простете ми, мили мои, но би сакал накратко да ги споделам со вас моите размисли за денешното Евангелие, односно за тоа како Господ со пет леба и две риби нахранил повеќе од пет илјади луѓе (Матеј 14,14–22). Чудесно! Размислувајќи за овој необичен настан, си спомнав и за моите почетоци во овој манастир, па си реков себеси: „Нели и ти некогаш требаше да донесеш одлука да заминеш од овој свет, да оставиш сè и да појдеш во манастир, кој повеќе од шеесет години беше напуштен, мртов, без литургиски живот, манастир што повеќе наликуваше на пустина, отколку на монашко живеалиште?“ Дури и мојот татко ми го велеше тоа: „Каде одиш? Во планина? Зарем за тоа учеше школо за свештеник? Не е ли подобро, а и пологично, да бидеш тука со луѓето и да им проповедаш за Бога? Зошто одиш таму, во некаква си пустелија?“

Меѓутоа, денешниот евангелски расказ многу јасно нè поучува дека најнапред треба да Го бараме Господа, а сè друго што ни е неопходно, ќе ни се придаде. Да ги разгледаме сега малку околностите во кои се случило ова големо Христово чудо. После убиството на Св. Јован Крстител од страна на цар Ирод, Спасителот, Господ Исус Христос, се оддалечи, замина оттаму на кораб, во пусто место, Сам (Матеј 14,13). Отишол да се осами за да може поусрдно да се помоли. Не оти се уплашил поради убиството на Јована Крстител – Господ не се плашел од никаква власт во овој свет, зашто Негово е и Царството, и силата, и славата, и власта, и моќта, и овде и во вечноста – но, се осамил Господ за да им покаже на сите дека на измореното човештво повеќе од било што друго во овој свет му е потребен мирот. Мир од власта на гревот и смртта, мир од тиранијата на злобата демонска. Замислете си само во каков суров свет дошол тогаш Спасителот да го помири целото човештво со Бога! Од една страна, навидум силната, но внатрешно гнилата Римска држава, со нејзиниот духовно мртов паганизам, а од друга страна, јудејското општество, поробено не само од Римјаните, ами и уште полошо – духовно завземено од буквалистичкиот, речиси идолопоклонички однос кон Стариот Завет. Очајниот обичен народ, кој сепак негувал љубов кон Бога, ја имаше изгубено својата надеж, и во народните старешини, и во книжниците, и во фарисеите. Тие всушност имале потреба од Водач, исполнет со „дух и вистина“, што ќе може вистински да ги поврзе со Бога, да ги воскресне нивните свенати души и да го оживее нивниот личносен однос со живиот Бог.

Затоа и не чуди тоа што по Христа тргнало мноштво народ, иако Он заминал Сам на пусто место. А народот, штом узна за тоа, тргна по Него пеш од градовите (Матеј 14,13). Евангелистот ни сведочи дека околу Христа се собрале пет илјади мажи, а имало, исто така и жени и деца. Замислете колкава бројка луѓе! И токму во ова лежи главната порака од денешното Евангелие: дека најважно е да Го бараме, пред сè, Бога. Таа огромна толпа народ со незаситна жед за Бога, тргнала да Го бара Господа скриен во пустината. И таму, во пустината, тие несомнено го нашле најсуштествениот одговор. Луѓето, кои во духовна смисла навистина биле распрскани како овци без пастир, најпосле Го нашле Добриот Пастир. Колку трогнува тука грижата на Христа за луѓето! И кога излезе Исус, виде многу свет; и се смили над нив и ги излекува нивните болни (Матеј 14,14). А, потоа Он ја отворил Својата Божествена уста и почна да ги поучува многу (Марко 6,34), да ги учи на Неговата спасителна наука. Народот ги слушал Неговите прекрасни беседи во текот на целиот ден, сè до вечерта! Ништо друго не им било важно. Заборавиле за миг и на своите домови, и на секојдневните проблеми, и на своите работни обврски. Заборавиле дури и дека треба да јадат, зашто се насладувале со храната што излегувала од устата Господова. На крајот од денот Апостолите решиле дури и лично да се вмешаат: А на стемнување се приближија до Него учениците Негови и рекоа: „Овде е местово пусто, а и доцна е веќе; пушти го народот да отиде по селата и да си купи храна” (Матеј 14,15). Во близина немало ни села, ни продавници, ниту храна. Спасителот во Својата премудрост намерно допуштил да дојде до тоа, прегладнетиот народ да нема од каде да се нахрани. А го направил тоа главно од две причини: прво, за да нè поучи дека духовната храна е неспоредливо поважна од телесната, и второ, за да ни покаже дека Он непрестајно се грижи и не пропушта да ни ја даде и телесната храна. Во продолжение Господ им рекол на Своите ученици: Нема потреба да одат; дајте им вие да јадат!(Матеј 14,16) Со ова Христос ги приведува Апостолите кон смирение, укажувајќи им дека без Него не можат да направат ништо. Не можеле тие во оние мигови да му дадат леб на народот. Не можеме ни ние да направиме нешто сами од себе. Можеме да ја посееме нивата, ете земјоделците ќе ги засадат нашите полиња со жито, но доколку Господ не испрати благопријатно време, тоа жито нема да никне и да созрее. Затоа во Црквата секогаш се молиме Господ да испрати благопријатно време, па да може житото да успее и до нашите трпези да стигне лебот. Но, за Господа сè е можно. Он од ништо го создал овој прекрасен свет. Он прави, како што се вели во 103 псалм, да расте трева за добитокот и растение за потреба на луѓето, за да произведат леб од земјата; ја отвора Својата рака и сите созданија, вклучително и човекот се наситуваат со блага. Затоа, за човекот најважно е да Го бара Бога, а сè друго што му е потребно, Он бездруго ќе му даде. Ете, токму тоа Евангелието денес добро ни го покажува. Луѓето оставиле сè и тргнале во пустината, не мислејќи ни што ќе прават, ниту што ќе јадат. И Господ ја наградил нивната ревност за словото Божјо; ги зел петте јачменови лебови и двете риби што се нашле кај некое момче, и ги умножил, така што целиот народ се наситил, оставајќи дури дванаесет кошеви со останати парчиња.

Ќе се навратам повторно на моите почетоци во Бигорски. Во ревноста што тогаш Бог ми ја даде, си реков: „Ќе оставам сè и ќе тргнам по Господа“. И милоста Божја никогаш не ме напушти. Не дека е тоа поради мојата праведност – напротив, многу се моите гревови и тие се секогаш пред Господа – но, едноставно, Бог не ги остава тие што се надеваат и што Му се предаваат Нему. Ете, со отец Доситеј, нашиот манастирски економ, уште од почетокот многупати сме ја имале недоумицата на Апостолите: „Што ќе правиме? Како ќе ги примаме гостите? Што ќе им дадеме да јадат сега? Многу се. Манастирот нема пари. Како ќе градиме понатаму? Како ќе живееме?“ Заправо, и до ден денес тие прашања многупати си ги разменуваме. Меѓутоа, Господ се грижи за манастирот. Никогаш не нè оставил без храна и леб. И ќе повторам, не оти сме ние праведни, туку дека во нашата грешност и недостојност знаеме дека, пред сè треба да Го бараме Него. И се трудиме постојано нашите животи во целост Нему да Му ги предадеме. Тоа себепредавање на Бога, се разбира, не важи само за монасите. Зарем Христијаните во првите три века не оставале безусловно сè заради Христа? За Него тие биле дури и мачени и убивани. Знаеме што сè не претрпувале тие за Христа цели триста години, сè до светиот цар Константин Велики. Потоа Господ им дал сила и власт уште овде во овој свет, им дал една огромна и силна империја, што траела најдолго во историјата, цели единаесет века. Бидејќи го барале најнапред Царството Небесно, Господ ги благословил. А кога престанале да Го бараат Него со таква посветеност, тоа царство се разрушило. Без Бога сè пропаѓа. Он е нашата најголема потреба, нашиот неопходен леб. Затоа во молитвата „Отче наш“ се молиме: „лебот наш насушен дај ни го денес“. Тоа се однесува, пред сè, на Лебот небесен, на Телото Христово, на Светата Причест, преку која Го наоѓаме и се соединуваме со Бога. Е, тогаш Он ќе се погрижи за нас и нема да нè остави.

Така, мили мои, да Му го предадеме целосно своето срце Нему и секогаш ќе имаме сè што ни е потребно. А, имајќи, ќе можеме да им даваме и на другите околу нас, и со тоа да ја умножуваме нашата општа радост. Егоистот, пак, не може да биде среќен човек. И оној што има многу богатство на земјата, а не го споделува со тие што имаат потреба, не е среќен. Среќен е оној што постојано Го бара Бога и на благодатен начин се сретнува со Него. И, да знаете, таквиот човек никогаш нема да остане гладен, бидејќи со Бога и пустината станува рај. Еве пак ќе ги земеме за пример манастирите. Првите монаси, основателите на манастирите, барајќи Го само Бога, секогаш се осамувале во пустина. Но, подоцна, откако ќе се соединеле со Бога и ќе се обожеле, светот ги пронаоѓал и доаѓал кај нив. Така, ревносните монаси, барајќи го Бога, оставале сè и неосетно ги претворале пустините во рај. Како што вели и Пророкот Давид: Се појавуваат пасишта по пустињите и ритчињата се исполнуваат со радост (Пс. 64,12). Погледнете ја само местоположбата на која е изграден нашиот манастир. Колку ли само непристапно место било пред да се изгради! Страшна пустина! Некогаш и се чудам како го изградиле. Очигледно и тоа е чудо Божјо. И затоа народот доаѓал во манастирите, доаѓал кај оние што се обожиле во Христа!

Но, не треба само монасите да се стремат кон тоа совршенство. Напротив, секој Христијанин е повикан безусловно да Го следи Христа. Во Евангелието се вели дека мнозина оставиле сè и отишле во пустината да Го слушаат. Отишле, зашто Он е надежта на светот; Он е единственото решение за големите проблеми во светот. Никој и ништо друго. Затоа да Го бараме најнапред ние, секој поединечно, а после ќе можеме и другите да ги храниме со љубовта со која Бог ќе не храни и со благодатта што Он ќе ни ја испраќа поради нашата богопредаденост. И така сè повеќе луѓе ќе бидат среќни и нахранети со љубовта Божја.

Нека ни биде благословен и душеспасителен претстојниот Богородичен пост! Амин!

Бигорски.

****************************************

Автор: Христо Димитров

„Моля ви, братя, в името на Господа нашего Иисуса Христа, да говорите всички едно и също, и да няма помежду ви разцепления, а да бъдете съединени в един дух и в една мисъл.“
(1Кор.1:10).
Братя и сестри,

Св. Ап. Павел казва тези думи на Коринтяни. Но тези слова, в които чуваме за разцепление и съединение крият много повече. Съдържат тайните на въпроса: „Кой съм аз“. Нещо повече. Съдържат и отговор на въпроса за спасението.

Св. Ап. Павел узнал, че сред народа има разпри. Но това погледнато през призмата на вярващия в Христа разкрива вътрешните конфликти у човека, у същия този човек, вярващия в Спасителя. Тъй като винаги когато човек реши да се справи сам със ситуация някаква, без да се помоли Господу, в душата му настава разцепление, смут. Тогава от една страна стои същата тази вяра. Понеже чрез нея проумяваме за устройството на света. Нещо повече. Чрез вярата изпитваме сами себе си в моментите, когато сме неуверени. И когато един такъв човек – който опита сам да се справи – без да помоли Господа за помощ… достатъчно ясно се вижда, че настъпва време на разцепление. Ако погледнем Стария Завет ще забележим, че Господ Бог непрестанно води и напътства човека. Понеже „Бог е създал човека за нетление и го е направил образ на Своето вечно битие.“ (Прем.Сол.2:23). Но тъй като човек има вяра в себе си, тази собствена вяра понякога измества онази, другата – вярата в Спасителя. Ето ги тук словата на св. апостол: „Защото един от вас дума: „аз съм Павлов“, друг: „аз пък — Аполосов“, трети: „аз съм Кифин“, а друг: „аз пък — Христов“.“ (1Кор.1:12). И тук е това вътрешно разцепление. И докато човек дели себе си по този начин няма как да бъде едно със Спасителя. А тъй като няма човек, който да не иска да разбере кой е, да узнае собствената си същност,… е добре за такъв човек внимателно да се вслуша в думите на св. апостол. Още повече за човек, кръстил се в името Господне. За такъв словата на апостола са като указател на посоката, в която да тръгне и да върви. Именно за такъв човек,… за такива хора апостолът казва: „Да бъдете съединени в един дух и в една мисъл.“ Тези наставления простичко казват, че да се търси Бога и даровете на Духа е най-главното, но и по възможност – да бъдем едно. И ето всички ние – събралите се днес тук – в името на Господа и Спаса нашего Иисуса Христа – сме доказателство за това: съединени сме в един дух и в една мисъл. Но дори и така да е – пак можем да бъдем разединени. И това ще е така, докато се изкушаваме взаимно, докато си правим забележки – но не градивни, а от завист. Пък всяко едно изкушение е разцепление, всяко едно изпитание – обединение. А за вярващия с всичкото му сърце, и с всичката му душа, и с всичкия му разум (Мат.22:37) е точно обратното. Защото когато е във време на изкушения такъв един човек се събира в себе си чрез молитвата към Христа Спасителя (Гал.2:20). И точно в такъв момент се потвърждават наяве думите на Св. Ап. Павла: „Защото словото за кръста е безумство за ония, които гинат, а за нас, които се спасяваме, е сила Божия.“ (1Кор.1:18).

Братя и сестри,

Словото за кръста наистина е безумство, когато човек е в разцепление – спрямо Бога, спрямо ближните си и спрямо себе си.

Нека по думите на Св. Ап. Павел – в името на Господа нашего Иисуса Христа – да не допускаме това помежду ни да застане, та да ни отдалечи един от други. А чрез даровете на Духа да се съберем в себе си и да се събираме в единомислие. Тогава вече няма да завиждаме, и няма да хулим. Тогава ще разберем, че докато носим в себе си обединяващите молитвени слова за кръста ще бъдем безумци в очите на ония, които гинат. Но за нас – които вярваме в Христа Бога – това молитвено слово е сила Божия.

Амин.

*****************************************

В името на Отца и Сина и Светия Дух!

Братя и сестри!

Често четем в Евангелието и в Стария Завет за чудеса, и наистина можем да ги видим в протежение на векове в живота на Църквата: чудеса на изцеления, чудеса на обновление на човешкия живот със силата Божия. И понякога си задаваме въпроса: какво е чудото? Означава ли, че в момент на чудото Бог насилва собственото си творение, нарушава неговите закони, разрушава това, което е извикано от Него към живот?

Чудото е нещо съвсем различно: чудото е моментът, когато се възстановява хармонията, нарушена от човешкия грях. Чудото може да бъде начало на цял нов живот: живот на хармония между Бога и човека, хармония на сътворения свят със своя Творец. В чудото се възстановява това, което трябва да бъде винаги; чудото не означава нещо нечувано, неестествено, противно на природата на нещата, но обратното, такова мигновение, когато Бог встъпва в Своето творение и бива приет. И когато Той е приет, то Той може да действа в сътворения от Него свят или във всяка отделна твар.

Чудесата са такива събития, които не могат да бъдат извършени от никаква човешка сила или наука. Истинско чудо може да направи само Бог, Който е Творец на всичко видимо и невидимо. Днешният евангелски разказ за нахранването по чудесен начин на пет хиляди души с пет хляба и две риби ни дава един добър повод да размислим и си разясним следните въпроси: с каква цел Господ Иисус Христос е вършил чудеса; извършват ли се сега такива и, ако се извършват, защо ние не ги виждаме?

Иисус Христос е бил чист, безгрешен и свят; говорил е красноречиво и убедително. Но грубите и жестоки сърца лесно забравяли всичко това. Думите на Спасителя трябвало да се потвърдят от необикновени дела. Такива са чудесата. “Ако не вярвате на думите Ми – казвал Той – вярвайте на делата Ми, които свидетелстват, че Ме е изпратил Отец”/Иоан 10:38/. Следователно, чудесата били потребни да се разпространява и утвърждава в сърцата на хората вярата Христова, вярата в Неговия евангелски закон.

Но Спасителят много пъти е извършвал чудеса и от състрадание към нещастните и нуждаещите се.

Христос извършвал чудеса и за да докаже, че твърдо вярващите хора могат винаги да получат помощта на силата Божия, както за себе си, така и за близките си.

Изобщо Спасителят извършвал чудеса, за да види светът Неговата Божествена мощ; за да повярват хората, че Той е Пътят, Истината и Животът, та да усвоят закона на правдата, любовта и милосърдието. Ала тази цел и досега не е постигната напълно. Има милиони хора, които още не са утвърдени във вярата Христова и не познават спасителните начала на евангелския закон. Следователно, чудесата и сега не са престанали да бъдат средство за богопознание.

Но защо сега те твърде рядко или никак не се виждат? Защото е необходим поглед на духовното око. Истински вярващият човек и сега се задоволява с чудесата, че със светото кръщение се омива от първородния грях, със светото причастие се съединява с Господа, със светото елеосвещение се изцеряват душевните, а често и телесните му недъзи. А да искаме по-нагледни чудеса, без да притежаваме потребната сила на вярата и молитвата, значи да изкушаваме Бога, както правел това дяволът в пустинята.

Маловерието и неверието са главната причина, дето сега рядко стават чудеса и не се виждат. В критични моменти за твърдо вярващия всичко е възможно/Марк 9:23/. Но маловерният или невярващият в такива случаи е съвършено безсилен. Апостолите не могли да изгонят бяса от момчето и питат Спасителя: “Защо не можахме ние да го изгоним? А Иисус им рече: поради вашето неверие; защото истина ви казвам, ако имате вяра колкото синапово зърно, ще речете на тая планина: премести се от тука там, и тя ще се премести; и нищо няма да бъде за вас невъзможно”/Мат.17:19-20/.

Нашето време и общество очевидно не се отличават със силна вяра. Слаби са и молитвите ни. Цари нравствена поквара, общението с Бога почти е прекъснато. Можем ли тогава да искаме пред нас да стават чудеса? При все това обаче те се извършват. Вярващите хора могат да ги виждат и да се ползват от тях. А невярващите са слепи и не могат да видят чудесата на Господа.

Св. ап. Павел, като мъмри коринтските християни, за дето се причастявали недостойно с Тялото и Кръвта Христови, казва: “затова между вас има немощни и болни, а и умират доста” /1 Кор.11:30/. И днес, някои християни без разкаяние за извършени грехове, без изповед, се приближават до олтара и вземат причастие. Ако Божието милосърдие не ги наказва веднага за това недостойно приемане на светинята, то не е по-малко от чудо.

И така, чудеса винаги е имало и ще има. Божията благодат и милосърдие към хората са безкрайни; пък и силни с вяра и молитва хора никога не ще липсват. Ако и ние искаме да разберем и да видим чудеса, трябва да станем достойни за това с вярата и с живота си. Трябва да прилагаме Божиите заповеди в делата си; да поглеждаме по-често към небето и да молим Господа да усили вярата ни /Лука 17:5/.

За да усвоим вярата в чудото, а също и, за да усвоим въобще истините на вярата е нужно нравствено усилие, нужен е подвиг. Нашата вяра расте и крепне от вътрешния духовен ръст, от нашето вътрешно и духовно укрепване и очистване.

Немощността във вярата – това е немощност на духа, това е пряко следствие от нашата жизнена нечистота. Там, където е благодатта, там, където е чудото, нека нашият разум не търгува с Господа. Да вярваме в чудото трябва с цялото си сърце, тук не трябва да има никакво пазарене. Ако сърцето бъде открито за това, че да усвои и приеме вярата в това, че чудото извършва Господ, тогава земният разум няма да ни изкушава с лукави съмнения. Чрез вярата ние встъпваме в особена област на битието, където всички закони са други, където законите, действащи в нашето естествено-природно битие се отменят, изпразват се, не действат повече, в цялата пълнота действа благодатната сила. И ако ние чрез вярващите си сърца встъпим в тази област на това инобитие, то тогава там вече трябва без всякакви колебания, без всякакво пазарене, без всякакви съмнения да се отдадем на всемогъщата Божествена воля на Твореца. Да приемем вярата в чудото в нашите сърца и тя съвършено по-новому ще освети нашия живот. Ако не се удостоим никога да изпитаме сами на себе си чудотворната сила Божия, все пак тази вяра винаги ще ни съпътства; нещо особено винаги ще звучи в нашите души. Ние ще чувстваме винаги, че над естествено-природния живот, над законите на видимия веществен свят има висша Божествена сила, която винаги съпътства живота на човека и във всеки момент може да преустанови действието на естествените закони и да сътвори това, което иска Господ. Амин.

Автор: Прот. Иаков Михайличенко

****************************************

В името на Отца, и Сина, и Светия Дух!

По време на Своя земен живот Господ Иисус Христос сътворил множество чудеса. Той възкресявал мъртви, изцелявал болни, ходил по водата. И днес ние с вас чухме повествованието за чудесното насищане на повече от пет хиляди човека с пет хляба и две риби.

Всеки от нас си представя това, за което се говореше днес. Но това четене има някои детайли, които ние позволяват малко по-дълбоко да вникнем в евангелския текст. Ето вижте:

И след като заповяда народу да насяда на тревата, взе петте хляба и двете риби, погледна към небето,, благослови и,като разчупи, даде хлябовете на учениците, а учениците на народа (Мф. 14:19). Някой ще каже, ако Господ е всемогъщ, то защо се обръща към небето? Защо Той Сам не раздава храната, но поръчва това да направят учениците? Но всеки детайл, зафиксиран от евангелиста, за нас е пълен. със смисъл.

Погледна към небето. В какви случаи ние обръщаме своя взор натам? Най-често това става по време на молитва. Затова Христос ни показва, че всяко дело, даже такова «малодуховно» като яденето, трябва да започва с молитва. Господ, разбира се, знае от какво имаме нужда, преди нашето прошение, но за да ни научи да не разчитаме на своите сили, а да разберем своето място в този свят, ни е предписано да упражняваме своя дух в молитва.

Спасителят благословил хлябовете и рибите. Това означава, че тази храна вече не е просто съчетание от белтъчини, мазнини и въглехидрати, но е одухотворена с действието на Светия Дух. Това означава, че вкусването на тази храна не е просто утоляване на телесния глада, но и приемане в себе си на Божията благодат. Затова е така важно да имаме благословение за всяко наше дело, даже то да ни се струва просто и маловажно.

Разбира се, добре е да изпросваме благословение от свещенослужител. Но в нашия живот съвсем не винаги това е възможно. Тогава може, а по-точно, даже е нужно, да се обърнем за благословение за свои трудове към свояОтец…, Който е на тайно и нашият Отец, който вижда в скришно, ще ни въздаде наяве (Мф. 6:6). По такъв начин ние прекланяме своето сърце пред Всемогъщия Създател и Той, вярваме, ще ни помогне.

Даде хлябовете на учениците, а учениците – на народа. Има една стара притча за това как някой си презвитер извършвал литургия, постоянно грешал на едно място. В същия манастир живял старец, който често виждал ангела, стоящ редом до немарливия свещеник. «Защо ти не поправяш нашия събрат?» – попитал старецът ангела. И чул отговор: «В това е волята Божия, хората да бъдат вразумявани от хора».

Разбира се, Спасителят не се смущавал от множеството народ. Налагало Му се да бъде и в много по-трудни ситуации (ср. Лк. 4:29), и Той можел да направи всичко Сам. Но Той предоставя възможност да наситят гладните на Своите ученици, именно, за да видят всички: и ученици, и слушатели Божието и всемогъщество и да Го прославят.

И още един детайл. Според изяснението на светите отци преломяването на хляба било някакъв предобраз на Божествената Евхаристии, която се извършва от архиереите, като приемници на апостолите, и по тяхно благословение, от презвитерите, т. е. свещениците. Това, че Господ не Сам, но чрез Своите ученици, нахранил хиляди гладни, прикрито указвало за бъдещото Тайнство на Литургията, което Църквата Христова пази от новозаветните времена.

Затова, внимателно вслушвайки се в думите на светото Евангелие, ние ще намерим в него богата храна за нашия ум и за нашето сърце. Ето и днес, опитвайки се да проанализираме само един стих, ние узнахме и разбрахме много, много почувствахме и усетихме.

А сега остава да изпълним това.. Остава да сложим ръката си върху ралото и да вървим напред, след Христос (ср. Лк. 9:62), прославяйки Го заедно с Отца и Светия Дух, на Които подобава слава и чест сега и винаги и во веки веков. Амин.

Автор: прот. Владимир Александров

*************************************************

„След като заповяда народу да насяда на тревата, взе петте хляба и двете риби, погледна към небето, благослови и, като разчупи, даде хлябовете на учениците, а учениците на народа. И ядоха всички и се наситиха; и дигнаха останали къшеи дванайсет пълни коша” (Мат. 14:19-20)

Братя и сестри,

Днес св. Евангелие ни отвежда мислено в пустинята отвъд Капернаум, близо до Генисаретското езеро. Там Господ Иисус извършил необикновено чудо. Множество народ Го следвал, привлечен от словото и делата Му. Спасителят преминал на отвъдния бряг, където мястото било пусто и безлюдно. Той искал да почине с учениците Си, понеже както забелязва евангелистът, нямало време и хляб да ядат (Марк. 6:31).

Но… ето, тълпите Го намерили. Те заобиколили езерото пешком и дошли в пустинята. Не ги спрял ни знойният пек, нито дългото разстояние. Те дошли при Него с нови надежди, жадни да Го слушат и се лекуват от болестите си. Сърцето на Спасителя било пълно с милост и състрадание. Гласът Му отеквал в глухотата на пустинята, като тих, кротък повей от друг свят. Той им говорел нечувани думи за едно ново царство. Насърчавал ги, утешавал ги в страданията им. Всичко било така ясно, така просто, така истинно и приятно! На тоя народ, тъпкан от римските окупатори и лъган от самозвани и самозабравили се народни водачи, се поднасяла храна от неизчерпаем източник не само за тукашна насита, но и за вечността. Думите не секвали. Безбройни били и чудесата. Времето летяло и никой не забелязвал отминаването на часовете. Ето че последните лъчи на слънцето се скривали зад хоризонта, а никой не си отивал. Апостолите се доближили до Учителя и Му напомнили, че тези хора трябва да се разпуснат, защото се мръквало, а те са дошли отдалеч. Мястото било пусто и те трябвало да се пръснат, за да си намерят храна.

Колко земни били учениците! Днес те били свидетели на толкова чудеса, поуки, изцерения, но все още разсъждавали по човешки. Какво ще стане с тия хора тази вечер? Те забравили, че при тях стои Този, Който храни и душите, и телата. И Той мъдро ги повел към вярата. Не казал изведнъж: Аз ще ги нахраня! Евангелистът отбелязва: „Иисус им рече: няма нужда да отиват; дайте им вие да ядат!” (Мат. 14:16). Не казал: „Аз ще дам”, а „вие им дайте”… Учениците отговарят: „Ние имаме тук само пет хляба и две риби” (Мат.14:17). Апостолите все още разсъждавали по човешки. Те не виждали Този, Който храни всичко. Забележете: Спасителят не установил само факта, че народът е гладен, не казал като апостолите, че трябва да го разпусне, та той сам да си потърси храна, не ги приканил да потърпят една вечер или един ден и една нощ, защото „не само с хляб ще живее човек” (Мат. 4:4). Не! Нуждата от храна е естествена необходимост и трябвало да бъде удовлетворена. Този, Който хранел душите с нетленна храна, можел да нахрани и телата. И сега Той извършил чудото, което Бог прави всеки ден. – Не изпълня ли Господ всяка година класовете и не пълни ли хамбарите? Не храни ли всичко в света със Своята бащинска ръка? Бог произвежда от мъртвото зърно жив клас, налива го с благодатен дъжд и го топли със Своето слънце и с това храни не само нас, но и птичките и буболечките. Грижи се за всичко. Претворява зелената трева, дава на добитъка, за да получим мляко. От пръчките ни поднася вино и плодове. Всичко, всичко в природата е Божие чудо. В случая бил ускорен само процесът на изобилието. Защото там, където Бог иска, изменя се редът на природата. Където е Божието благословение, всичко се изпълва с благодат и плодородие.

Чудото било извършено: петте хляба и двете риби били така умножени чрез ръката на Господа Иисуса, че даже останали дванадесет коша остатъци. В евангелското повествование има една подробност: Спасителят заповядал на народа да насяда в редици на земята по тревата. Св. евангелист казва, че по нареждане на Господа Иисуса апостолите трябвало да разпределят хората по петдесет души. На всички било дадено по равно. Ако можеше и в днешния свят да има достатъчно блага, ако можеше хората да бъдат така разпределени и на всеки да се даде според евангелския идеал по равно, храната щеше да стигне за всички и даже да остане за бъдещите поколения. Господ наредил да насядат по тревата, като с това наставлявал народа на простота в живота (св. Йоан Златоуст). Той не ги наситил с изтънчени храни, а с наличните пет хляба и две риби. Колкото човек живее по-близко до природата, толкова е по-близо и до Бога. Народът виждал Кой му дава храната и никой не изпреварвал другите, защото знаел, че ще получи. Тези отрудени хора се намирали като че ли в рая. Не само изобилието респектирало, а и Божието присъствие. Колко по-друг би изглеждал светът, ако помним, че Бог не оставя гладни Своите верни. Грехът на света е, че, покрай благополучието, все още остава нуждата, която някъде е чудовищна. Тук отговорността вече пада и върху нас християните, които мълчим, когато сме преситени, а край нас бедните стават все по-бедни и по-многобройни. Затова Църквата – вярващите хора, са длъжни да се заемат с Божието дело. Ние изпълняваме ролята на Христовите ученици: „Дайте им вие да ядат!” – казва Спасителят и на нас. – Виждате бедата на другите, узнали сте, че в света има места, дето всеки ден хората умират от глад. Дайте им вие да ядат!…

Забележете, че апостолите не изхвърлили, а вдигнали дванадесет коша къшеи. Те свидетелстват, че Бог дава всичко в изобилие и че всяко парче хляб трябва да бъде светиня за всекиго. У някои народи има обичай, когато двама души се кълнат за нещо, да целуват хляба. Хлябът е дар Божи. Нямаме право да го разхищаваме, защото той е Божие достояние.

Пак да спомним как е станало чудото: Господ „взе петте хляба и двете риби, погледна към небето, благослови и, като разчупи, даде хлябовете на учениците, а учениците – на народа” (Мат. 14:19). Благословение на храната идва след молитвата. Изобилието на хлябовете идва от небето. Псалмопевецът е изразил прекрасно тази мисъл така: „Очите на всички се на Тебе уповават, и Ти им даваш тяхната храна своевременно; отваряш ръката Си и насищаш всичко, що живее по благоволение” (Пс. 144:15-16).

Братя и сестри,

Св. Църква ни учи да не сядаме никога на трапезата, независимо каква е тя, бедна или богата, без да се прекръстим и помолим. Да помним, че всичко, що ядем или пием, е Божие и трябва да бъде за Негова слава (1 Кор. 10:31). Бог е Стопанинът на нашата трапеза. Той благославя и умножава благата по нашите домове, в нашата Родина и в целия свят. Той ни насища, но чака и ние да дадем на онези, които се нуждаят. Амин!

Българска Патриаршия

***************************************

Неделя На утренята Ев. Иоан. 20:11-18.

На литургията 1Кор. 1:10-18. Ев. Мат. 14:14-22.

Понеделник 1Кор. 11:31-12:6. Ев. Мат. 18:1-11.
Вторник 1Кор. 12:12-26. Ев. Мат. 18:18-22; 19:1-2:13-15.
Сряда 1Кор. 13:4-14:5. Ев. Мат. 20:1-16.
Вж. За разликата между “огледало” и “смътно” (1Кор. 13:12) Св. Максим Изповедник
Четвъртък 1Кор. 14:6-19. Ев. Мат. 20:17-28.
Петък 1Кор. 14:26-40. Ев. Мат. 21:12-14:17-20.
Събота Рим. 14:6-9. Ев. Мат. 15:32-39.

*********************************************

Недела – на Утрената

11. А Марија стоеше кај гробот однадвор и плачеше. И, плачејќи, се наведна над гробот;
12. и виде два ангела во бели облеки како седат, едниот кај главата, а другиот кај нозете, каде што беше лежало телото Исусово.
13. И тие ѝ рекоа: „Жено, зошто плачеш?” Им одговори: „Го кренале Господа мој и не знам каде Го положиле.”
14. Штом го рече ова, се заврти назад и Го виде Исуса како стои; но не знаеше оти е Исус.
15. Исус ѝ рече: „Жено, зошто плачеш? Кого го бараш?” Таа, мислејќи дека е градинарот, Му рече: „Господине, ако си Го зел Ти, кажи ми каде си Го положил, и јас ќе Го земам.”
16. Исус ѝ рече: „Марија!” Таа се заврти и Му рече: „Равуни” – што значи „Учителе!”
17. И рече Исус: „Не допирај се до Мене, оти уште не сум се вратил при Мојот Отец; туку отиди при браќата Мои и кажи им: се враќам при Својот Отец и вашиот Отец, при Својот Бог и при вашиот Бог.”
18. Дојде Марија Магдалина и им кажа на учениците, дека Го видела Господа и дека тоа ѝ рекол.

**************

Недела – на Литургијата

10. Браќа, ве молам, во името на нашиот Господ Исус Христос, сите вие да зборувате едно и исто, и помеѓу вас да нема делење, туку да бидете соединети во еден дух и во една мисла.
11. Оти од домашните на Хлој чув за вас, браќа мои, дека помеѓу вас имало карање.
12. А ова ви го велам, затоа што еден од вас вели: „Јас сум Павлов”, друг: „А јас сум Аполосов”, трет: „Јас сум +на кифа”, а друг: „Јас, пак, Христов”.
13. Па зар Христос да се раздели? Дали Павле беше распнат за вас? Или пак во името Павлово се крстивте?
14. Му благодарам на Бога, што од вас никого не сум крстил, освен Криспа и +Гаја,
15. та никој не рече, дека сум крстил во свое име.
16. Го крстив исто така и домот на Стефанин, а дали сум крстил и некој друг, не знам.
17. Зашто Христос не ме прати да крштавам, туку да го проповедам Евангелието, и тоа не со премудри зборови, за да не ја изгуби силата крстот Христов.
18. Бидејќи словото за крстот е безумство за оние, што гинат, а за нас, кои се спасуваме, сила Божја.

**************

14. И кога излезе Исус, виде многу свет; и се смили над нив и ги излекува нивните болни.
15. А на стемнување се приближија до Него учениците Негови и рекоа: „Овде е местово пусто, а и доцна е веќе; пушти го народот да отиде по селата и да си купи храна.”
16. Но Исус им рече: „Нема потреба да одат; дајте им вие да јадат!”
17. А тие Му рекоа: „Ние имаме само пет лебови и две риби.”
18. Он им рече: „Донесете Ми ги тука!”
19. И како му заповеда на народот да седне о тревата, ги зеде петте лебови и двете риби, погледна кон небото, ги благослови и како ги прекрши, ги даде лебовите на учениците, а учениците – на народот.
20. И јадеа сите и се наситија; и кренаа дванаесет кошеви полни со останати парчиња.
21. А оние што јадеа, беа околу пет илјади души, освен жените и децата.
22. И веднаш ги покани Исус учениците Свои да влезат во кораб и да минат на другата страна пред Него, дури да го распушти народот.

*******************

Понеделник –

31. Оти, ако бевме се испитувале сами себе, тогаш немаше да бидеме осудени.
32. Но судејќи нè, Господ нè накажа, за да не бидеме осудени заедно со светот.
33. Затоа, браќа мои, кога се собирате на јадење, чекајте се еден со друг.
34. Ако е, пак, некој гладен, нека јаде дома, за да не се собирате за осудување. А другото ќе го наредам, кога ќе дојдам.

12. За духовните дарови и за нивната употреба.

1. А за духовните дарови, не сакам, браќа, да не знаете.
2. Знаете дека, кога бевте незнабошци, се влечевте при немите идоли, како да ве водеа.
3. Затоа ви кажувам дека никој, кој зборува преку Божјиот Дух, не фрла анатема на Исуса, и никој не може да Го нарече Исуса Господ, освен преку Светиот Дух.
4. Постојат разни дарови, но Духот е еден и ист;
5. има разни служби, но Господ е еден и ист;
6. и разни сили постојат, но Бог е еден и ист, Кој врши сè во сè.

**************

1. Во тој час се приближија учениците до Исуса и рекоа: „Кој е поголем во царството небесно?”
2. И како повика Исус едно дете, го постави меѓу нив
3. и им рече: „Вистина ви велам, ако не се повратите и не бидете како деца, нема да влезете во царството небесно:
4. кој, пак, ќе се смири како ова дете, тој е поголем во царството небесно;
5. и, кој прима такво дете во Мое име, Мене Ме прима;
6. а кој соблазни едно од овие мали, за него е подобро да му се обеси воденички камен на вратот и да потоне во морска длабочина.
7. Тешко му на светот од соблазни, оти соблазните треба да дојдат; но тешко му на оној човек, преку кого доаѓа соблазната.
8. Ако те соблазнува раката твоја или ногата твоја, отсечи ја и фрли ја од себе: подобро е за тебе да влезеш во животот без рака или без нога, отколку со двете раце и двете нозе да бидеш фрлен во вечниот оган;
9. и ако те соблазнува окото твое, извади го и фрли го од себе: подобро е за тебе да влезеш во животот со едно око, отколку да ги имаш и двете очи, а да бидеш фрлен во геената огнена.
10. Гледајте да не презрете едно од овие мали, зашто, ви велам, нивните ангели на небесата секогаш го гледаат лицето на Мојот Отец небесен.
11. Оти Синот Човечки дојде да го побара и спаси загубеното.

**************

Вторник –

12. И како што е телото едно, а има многу органи, и сите органи од тоа тело, па колку и да се тие, едно тело се, – така и Христос.
13. Зашто преку еден Дух сме крстени сите во едно тело – било Јудејци или Елини, било робови или слободни; и сите сме со еден Дух напоени.
14. Оти и телото не се состои од еден орган, туку од многу.
15. Ако ногата рече: бидејќи не сум рака, не сум од телото, зар само заради тоа таа не е од телото?
16. И ако увото рече: бидејќи не сум око, не сум од телото, зар поради тоа увото не е од телото?
17. Ако целото тело би било око, тогаш каде ќе е слухот? Кога целото би било слух, тогаш каде е мирисањето?
18. Но Бог ги наредил органите, секој од нив во телото така, како Му било угодно.
19. Ако сите тие би биле само еден орган, тогаш каде е телото?
20. А сега се, пак, многу органи, но сепак едно тело.
21. И не може окото да ѝ рече на раката: „Не си ми потребна”, ниту, пак, главата на нозете: „Не сте ми потребни”.
22. Напротив, оние органи од телото, кои ни изгледаат послаби, се многу попотребни;
23. и на оние членови на телото, за кои сметаме дека се понеугледни, им оддаваме повеќе чест;
24. и нашите понеугледни органи имаат поголема чест: угледните, пак, органи немаат потреба од чест. Но Бог го направи и телото така, што на најнезначајните органи им дал најголема чест,
25. за да нема расправии во телото, а органите подеднакво да се грижат едни за други.
26. А кога страда еден орган, тогаш страдаат сите органи; и кога се слави еден од органите, тогаш со него се радуваат сите органи.

****************

18. Вистина ви велам: сè што сврзете на земјата, ќе биде сврзано и на небото; и сè што разврзете на земјата, ќе биде разврзано и на небото.
19. Пак ви велам: ако двајца од вас се согласат на земјата да помолат нешто, што и да било, ќе им биде дадено од Мојот Отец небесен;
20. зашто, каде се двајца или тројца собрани во Мое име, таму сум и Јас посреде нив.”
21. Тогаш Петар пристапи кон Него и рече: „Господи, колкупати да му простам на брата си, кога ќе згреши против мене? До седумпати ли?”
22. Исус му одговори: „Не ти велам до седум, туку до седумдесетпати по седум.”

*********

1. Кога ги заврши Исус тие зборови, тргна од Галилеја и пристигна во пределите Јудејски, отаде Јордан.
2. По Него појде многу народ и Он ги исцели таму.

********

13. Тогаш доведоа при Него деца за да ги положи рацете над нив и да се помоли, а учениците им бранеа.
14. Но Исус рече: „Оставете ги децата и не пречете им да доаѓаат при Мене, зашто на такви е царството небесно.”
15. И кога ги положи рацете над нив, Исус си отиде оттаму.

***********

Среда –

4. Љубовта е долготрпелива, полна со добрина, љубовта не завидува, љубовта не се превознесува, не се гордее,
5. не прави што е непристојно, не бара свое, не се срди, не мисли зло,
6. на неправда не се радува, а на вистина се радува.
7. сè извинува, во сè верува, на сè се надева, сè претрпува.
8. Љубовта никогаш не престанува, а другото, ако се пророштва, ќе престанат; ако се јазици – ќе замолкнат; ако се знаења – ќе исчезнат.
9. Оти по нешто знаеме и по нешто пророкуваме;
10. а кога ќе дојде совршеното, тогаш ќе исчезне делумното.
11. Кога бев дете, зборував како дете, како дете мислев, како дете размислував; а кога станав маж, го оставив детинското.
12. Сега гледам нејасно како во огледало, а тогаш – лице во лице; сега знам нешто, а тогаш ќе знам како што сум познат.
13. А сега остануваат овие три работи: верата, надежта и љубовта; најголема меѓу нив е љубовта.

14. За дарот на оние што зборуваат на туѓи јазици и кои пророкуваат и за редот при служењето на Бога.

1. Стремете се кон љубовта; ревнувајте за духовните дарови, а особено да пророкувате.
2. Оти оној, кој зборува на јазик непознат, тој не им зборува на луѓе, туку на Бога; бидејќи никој не го разбира, а со Духот кажува тајни;
3. кој, пак, пророкува, тој им зборува на луѓето за поука, утеха и утврдување.
4. Кој зборува на непознат јазик, тој се поучува сам; а кој пророкува, тој ја поучува Црквата.
5. Но јас би сакал сите вие да зборувате на разни јазици, а уште повеќе да пророкувате: оти, кој пророкува, е поголем од оној, кој зборува јазици – освен ако и ги толкува, та Црквата да добие поука.

*************

1. Зашто царството небесно прилега на домаќин, кој излегол наутро рано да најми работници за своето лозје.
2. Па, штом се погоди со работниците по динариј на ден, ги прати во лозјето свое.
3. Потоа, кога излезе околу третиот час и виде други како стојат на пазариштето без работа,
4. им рече: »Одете и вие во моето лозје, па што е право, ќе ви дадам.« И тие отидоа.
5. Пак излезе околу шестиот и деветтиот час и направи исто.
6. А околу единаесеттиот час одново излезе и најде други, како стојат без работа, и им рече: »Зошто стоите тука цел ден без работа?«
7. Тие му одговорија: »Никој не нè повика.« А тој им рече: »Одете во моето лозје и, што е право, ќе добиете.«
8. А кога се стемни, господарот на лозјето му рече на својот настојник: »Повикај ги работниците и плати им, почнувајќи од последните па до првите.«
9. И дојдените околу единаесеттиот час добија по динариј.
10. А кога дојдоа првите, помислија дека ќе примат повеќе; но и тие добија по динариј;
11. и штом добија, негодуваа против господарот
12. и велеа: »Оние последните работеа еден час, а ти ги изедначи со нас, што ја претрпевме тегобата на денот и жегата.«
13. А тој им одговори и му рече на еден од нив: »Пријателе, не те онеправдувам: нели се погоди со мене за динариј?
14. Земи си го своето и оди си; и на овој, последниов сакам да му дадам колку и на тебе;
15. зар немам право да чинам со своето, што сакам? Или ти е окото завидливо, оти сум добар?«
16. Така ќе бидат последните први, а првите – последни; зашто мнозина се повикани, а малцина избрани.”

***********************

12. Сега гледам нејасно како во огледало, а тогаш – лице во лице; сега знам нешто, а тогаш ќе знам како што сум познат.

За разликата между “огледало” и “смътно” (1Кор. 13:12)

Огледалото, ако се опитаме да му дадем определение, е съвест, която, съответно на духовното дело, чисто отразява образа на всички блага и посредством която за човека, имащ чиста мисъл, е присъщо да вижда Бога. Или: огледало е навикът в духовното дело, еднообразно съчетаващ една с друга всички добродетели и като че ли поместващ ги в единен божествен лик. А смътно е познанието, придобивано чрез пълното, доколкото това е достъпно за човешкото естество, постигане в съзерцание на божествените логоси и притежаващо отражение на това, което превишава мисленето. И ако се каже просто: огледало е навикът, разкриващ бъдещия образ на първообраза на добродетелите, явяван в достойните хора, понеже бъдещата цел на деятелното любомъдрие като че ли смътно се загатва в притежаващите огледала. А смътно е проявата на първообраза на това, което се постига с ум при (наличието на) познание.

И така, всяка тукашна праведност, в сравнение с бъдещата, има, ако се придържаме към изказването за огледалото, образа на първообразните неща, а не самите тези неща, съществуващи такива, каквито са. И всяко тукашно познание на небесното, в сравнение с бъдещото, е смътно, имащо отражение на истината, а не самата истина, на която й предстои да стане явна в бъдеще. Защото, тъй като божествените неща се обхващат от добродетелта и познанието, то огледалото разкрива първообразните неща съобразно добродетелта, а смътното първообразните неща съобразно познанието. Такава е разликата между огледало и смътно, тъй като огледалото посочва бъдещата цел на деятелното любомъдрие, а смътно проявява тайната на съзерцателното богословие.

Св. Максим Изповедник

*********************************

Четврток –

6. А сега, ако дојдам при вас, браќа, и ви зборувам на разни јазици, каква полза ќе имате од мене, кога не ви се објаснува било со откровение, било со познавање, било со пророкување, било со поука?
7. И бездушните предмети, како свирката или гуслата, што даваат глас, ако не даваат разни гласови, како ќе се разбере што се свири или гуди?
8. Оти, ако трубата не дава разбирлив глас, тогаш кој ќе се готви за битка?
9. Така и вие, ако со јазикот свој не изговарате разбирливи зборови, како ќе се разбере она што го зборувате? Ќе зборувате во ветар.
10. Во светот има кој знае колку разни зборови, и ниеден од нив не е без значење.
11. Ако, пак, не го разбирам значењето на тие гласови, тогаш за оној што зборува ќе бидам странец, а и тој за мене туѓинец.
12. Така и вие, бидејќи сте ревнители за духовни дарови, грижете се да ги добиете во изобилност, за поука на Црквата.
13. Затоа, оној што зборува на стран јазик, нека се моли за дар да може да го толкува.
14. Оти, ако се молам на непознат јазик, се моли мојот дух; умот, пак, мој останува бесплоден.
15. Па што да се прави? Ке Му се молам со дух, ќе се молам и до ум; ќе Го фалам Бога со дух, ќе Му пеам и со ум.
16. Зашто, ако благословуваш со дух, како ќе рече <амин” на твојата благодарност простиот човек, кога не разбира што велиш?
17. Ти благодариш добро, но другиот не се поучува.
18. Му благодарам на Мојот Бог, оти од сите вас зборувам повеќе јазици;
19. но в црква повеќе сакам да кажам пет зборови разбирливи, за да поучам и други, отколку илјадници зборови на непознат јазик.

***************

17. И кога се искачуваше Исус кон Ерусалим, ги зеде насамо дванаесетте ученици и по патот им рече:
18. ”Ете, се искачуваме кон Ерусалим и Синот Човечки ќе биде предаден на првосвештениците и книжниците, и ќе Го осудат на смрт,
19. и ќе Го предадат на незнабошците за да биде исмеан, и биен, и распнат; и на третиот ден ќе воскресне.”
20. Тогаш пристапи до Него мајката на Заведеевите синови, заедно со своите синови, и клањајќи Му се, Го молеше нешто.
21. А Он ѝ рече: „Што бараш?” Таа Му одговори: „Заповедај овие мои два сина да седнат при Тебе, едниот оддесно, а другиот одлево во Твоето царство!”
22. Исус одговори и им рече: „Не знаете што барате. Можете ли да ја пиете чашата, што ќе ја пијам Јас; или да се крстите со крштавањето, со кое се крштавам Јас?” Тие Му одговорија: „Можеме.”
23. И им рече: „Чашата Моја ќе ја пиете, и со крштавањето, со кое се крштавам Јас, ќе се крстите; но да се седи од Мојата десна или лева страна, тоа не зависи од Мене; таму ќе седнат оние за кои е приготвено од Мојот Отец.”
24. И десетте, штом чуја, негодуваа против двајцата браќа.
25. Но Исус, кога ги повика, им рече: „Знаете дека кнезовите народни владеат над народите, и упавниците господарат над нив;
26. меѓу вас, пак, нека не биде така; а кој меѓу вас сака да биде поголем, нека ви биде слуга;
27. и кој сака меѓу вас да биде прв, нека ви биде слуга;
28. како што и Синот Човечки не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина.”

******************

Петок –

26. Па што, браќа? Кога ќе се собирате, и секој од вас има – кој псалм, кој поука, кој јазик, кој откровение, кој толкување, – +сè да се врши за поука.
27. Ако некои зборуваат на непознат јазик, нека зборуваат по двајца, или најмногу тројца, и тоа по ред, а еден да толкува.
28. Ако пак, нема толкувач, тогаш в црква да молчат, а нека си зборуваат во себеси и на
Бога.
29. Пророците, пак, да зборуваат по двајца и тројца, а другите да расудуваат.
30. Но, ако некому што седи му дојде откровение, тогаш првиот нека замолчи.
31. И така, еден по друг можете сите да пророкувате, та сите да се поучувате и сите да се утешувате.
32. И пророчките духови им се покоруваат на пророците;
33. оти Бог не е Бог на безредие, туку на мирот. Така е по сите цркви меѓу светиите.
34. Жените ваши по црквите да молчат: ним не им е позволено да зборуваат, +туку да се покоруваат, како што вели и Законот.
35. Ако, пак, сакаат да научат нешто, нека ги прашаат мажите свои дома; зашто срамно е жена в црква да зборува.
36. Зар од вас излезе словото Божјо? Или, пак, само до вас стигна?
37. Ако некој мисли дека е пророк или исполнет со дух, нека разбере дека ова што ви го пишувам се Господови заповеди.
38. А кој не разбира, нека не разбира.
39. И така, браќа, грижете се да пророкувате, но не забранувајте да се зборува и на разни јазици.
40. Сè да се врши како прилега и уредно.

*********************

12. И влезе Исус во храмот Божји и ги истера сите, што продаваа и купуваа во храмот, ги растури масите на менувачите и столовите на оние, што продаваа гулаби,
13. и им рече: „Напишано е: »Домот Мој, дом за молитва ќе се нарече«, а вие го направивте како разбојничка пештера.”
14. И дојдоа при Него во храмот слепи и хроми, и Он ги излекува.

*******

17. И кога ги остави, отиде надвор од градот, во Витанија, каде што преноќева.
18. А утредента, враќајќи се во градот огладне;
19. и виде покрај патот смоква, отиде до неа; па како не најде на неа ништо освен лисја, рече: „Отсега да нема плод на тебе довека!” И смоквата веднаш се исуши.
20. Штом го видоа тоа, учениците се зачудија и рекоа: „Како веднаш се исуши смоквата!”

**********************

Сабота –

6. Оној, што ги разликува деновите, ги разликува за Господа; и кој не ги разликува деновите, за Господа не ги разликува. Кој јаде, за Господа јаде, зашто Му благодари на Бога; и кој не јаде, за Господа не јаде, и Го фали Бога.
7. Зашто никој од нас не живее за себеси и никој не умира за себеси;
8. туку, живееме ли – за Господа живееме, умираме ли – за Господа умираме; според тоа – живееме ли, умираме ли – Господови сме.
9. Бидејќи Христос затоа и умре и воскресна и оживе, за да господари и над мртвите и над живите.

*******

32. А Исус, кога ги повика учениците Свои, рече: „Жал ми е за луѓето, оти три дена веќе стојат при Мене и немаат што да јадат; да ги распуштам гладни, не би сакал, за да не премалеат по патот.”
33. Но учениците Негови Му рекоа: „Каде ќе земеме толку леб во пустинава, за да нахраниме толку народ?”
34. Исус ги праша: „Колку лебови имате?” А тие одговорија: „Седум и неколку риби.”
35. Тогаш му заповеда Исус на народот да поседне по земјата.
36. И како ги зеде седумте лебови и рибите, благодари, ги прекрши и им ги даде на учениците Свои, а учениците – на народот.
37. И јадеа сите и се наситија; и кренаа останати парчиња седум полни кошници.
38. А оние што јадеа, беа четири илјади души, освен жените и децата.
39. Па, штом го распушти народот, влезе во кораб и пристигна во пределите Магдалски.

***********************************

Св. Григориј Палама

Беседа за Воведение на Пресветата Богородица во Светињата над светињите

Ако дрвото се познава по плодот, и ако секое добро дрво, раѓа добар плод, како тогаш Мајката на самата добрина и Родителката на вечната убавина, да не ги надмине со својата неспоредлива убавина и добрина сите земни и надземни добра? Поради тоа, Силата која сè прекрасно создаде, совечниот и непроменливиот образ на добрината на Највозвишениот Отец, предвечното, надсуштественото и предоброто Слово, поради Своето неискажливо човекољубие и милосрдие кон нас, посака да се облече во нашиот лик, да ја повика природата која беше повлечена во адската длабочина и поради тоа остарена, да ја обнови и да ја вознесе во наднебесните висини на Своето царство и божество. Соединувајќи се со неа по ипостас, Он требаше да прими и тело, и тоа ново тело, еднакво на нашето, за да нè обнови во суштината на нашата природа. Освен тоа, беше потребна и бременост и раѓање какво што нам ни е својствено, хранење после раѓањето и воспитание што одговара, и затоа, станувајќи во сè ист како нас, Он ја најде Слугинката која беше подобна во сè и која уште од раѓањето беше носител на непорочната човечка природа; тоа е оваа Приснодева на која денес Ѝ принесуваме пофалби и чиј влез во Светињата над светињите го прославуваме. Таа уште од пред векови беше предодредена од Бога за спасение и возобновување на нашиот род, и беше избрана меѓу сите, не само во поглед на нивното мноштво, туку и меѓу оние од векови избрани, чудесни и значајни по својата побожност и разумност, како според општополезните, така и според своите богољубиви особини, зборови и дела.

Уште од самиот почеток на човечкиот род, против нас се подигна духовната и злобната змија, која нè фрли во адската длабочина. Тој, обземен од завист, без никакви права се исполни со омраза и страст за тиранија над човекот, сакајќи да го уништи оној кој е создаден по образот и подобието Божјо. И бидејќи немаше храброст отворено да нападне, ја искористи лагата и лукавството. Зашто се приближи во облик на видлива змија, како божем пријател и советник (а всушност беше страшен и лукав непријател) и за жал, незабележително ја искористи можноста, та со својот совет, противен на Бога, во човекот, како некој отров, ја влеа смртоносната сила.

Да се придржуваше тогаш, Адам, силно до Божјите заповеди, ќе го отфрлеше лукавото непријателско наговарање, ќе се покажеше како победник над противникот, ќе станеше повозвишен од смртоносната погибел и со сите сили ќе го посрамеше безумниот и беден напаѓач. Бидејќи доброволно му се предаде, што никако не смееше да го направи, тој беше поразен и стана неомилен; и како беше корен на нашиот род и нас, како негови гранки, нè направи смртни. Затоа се јави потреба да се исправи поразот и да се стекне победа, да се исфрли смртоносниот отров од душата и телото, за повторно да бидеме повикани во живот, и тоа живот вечен и бестрасен. На нашиот род му требаше нов корен, односно нов Адам, не само безгрешен, туку и Некој Кој никако не можеше да биде измамен, Некој непобедлив, а освен тоа да може да простува гревови и виновните да ги направи невини; Некој, Кој не е само жив, туку и животворен, за да може на оние блиските по човечка природа да им подари живот и простување на гревовите, оживувајќи ги не само тие кои живееја после Него, туку и оние кои умреа пред Неговото доаѓање.

За совршената правда беше долично, онаа природата што своеволно беше поробена и поразена, своеволно да извојува победа и да го отфрли ропството. Затоа Бог благоволи да ја прифати од нас нашата природа, на чудесен начин соединувајќи се со неа по ипостас. Но таа возвишена и неискажлива чистота не можеше да се соедини со осквернавена природа. Навистина Бог не може само едно – да се присоедини кон нечистото, пред да го очисти. Затоа толку беше неопходна непорочната и пречиста Дева, која, како предодредена, во својата утроба би Го носела и би Го родила Ревнителот и Дарителот на чистотата; Дева, која се усоврши и појави, исполнувајќи ги совршено сите тајни поврзани со неа, и слевајќи ги во едно сите чуда од дамнина па до денес.

Значи Бог, не само што дојде меѓу луѓето, туку и произлезе од света и непорочна Дева т. е. пренепорочна и пресвета, зашто Дева Марија се издигна не само над плотската нечистота, туку и над самите нечисти помисли што доаѓаат од плотта. И нејзиното зачнување не беше израз на волјата на плотта, туку плод на слегувањето на Светиот Дух.

Кога дојде времето да се исполни овој Божји избор, Бог ги избра Јоаким и Ана од домот и племето Давидово. Тие беа бездетни и живееја во целомудреност, надминувајќи ги сите во добродетелта и уподобувајќи се на Давид според возвишеноста на родот и природата. Ним, кои во молитва и подвиг Го преколнуваа Бога да ги разреши од неплодноста, ветувајќи дека ќе Му го посветат детето што ќе се роди, Самиот Бог им ветува дека тоа дете ќе стане Мајка Божја; и сега им се дарува како нивно чедо, за ова седоблесно чедо да биде зачнато од многудоблесни родители, и за да може Пренепорочната да произлезе од сосема целомудрени; а таа целомудреност здружена со молитва и подвиг, да даде плод, да стане родителка на девственоста и тоа таква девственост, што непропадливо по тело да Го роди Оној, Кој од пред сите векови е роден од девствениот Отец. Ох, какви крила имаше нивната молитва, и каква смелост доби таа пред Бога!

Добивајќи го, на ваков начин, она за кое тие се молеа и бидејќи познаа дека Божјото ветување се исполни на дело, самите, како богоугодни и богољубиви се погрижија да го исполнат ветувањето дадено на Бога. Штом малку порасна, тие ја одведоа навистина осветената Богоотроковица, а сега девствена Богомајка, во светињата Божја, кај архиерејот кој таму служеше. И бидејќи исполнета со благодат, и зрела по ум уште на таа возраст, беше свесна повеќе од другите за сè што се извршува во поглед на неа, и колку што можеше, покажа дека не е доведена, туку дека самата и по слободна волја Му пристапува на Бога, како сама по себе да е окрилена за осветената и божествена љубов, како самата тоа да го сака и ја спознава својата достојност да биде воведена и да пребива во Светињата над светињите.

Родителите ја приведоа Богомајката кон Бога, иако таа се уште не беше ни девојка, ниту девојче, туку дете што има потреба од родители, зашто имаше само три години и беше неодамна отргната од мајчините гради и бебешка храна. Таа, сепак, дури и на таква возраст им покажа на оние што гледаа непогрешливо размислување, зашто сите ја видоа како пристапува кон храмот со неискажлива радост. Доаѓајќи до предворјето на светилиштето, опкружена со благородни девојки од нејзиниот род, достоинствено облечени, со факели во рацете, кои во таа величествена поворка и совршен ред ја следеа кон внатрешноста на храмот, таа видливо покажа дека подобро од сите знае што станува и што допрва ќе се случи. Така величествена и воздржана, таа покажа смирен дух и однесување, за да не се каже дека оди пред другите, а потоа, соединувајќи го стремежот со устројството, постепено го забрза чекорот и ги претекна девојките околу неа, тргнувајќи напред, за оние кои што ја следеа да видат дека на неа се однесува онаа изрека од Псалмите: Во везена облека ќе ја доведуваат кај Царот; по неа водат при Тебе девици, нејзини другарки, и ги приведуваат кон Тебе, ги доведуваат со веселба и радост, влегуваат во Царевиот дворец (Псал. 44, 14 – 15).

Поради тоа и архиерејот Божји, како согледа дека во Дева живее благодатта што ги надминува сите, ја удостои со почести повисоки од другите, и ја воведе во Светињата над светињите, уверувајќи ги сите присутни, со љубов да го прифатат она што тогаш се случуваше со Божјо посредство и по Негова волја, зашто со посредство на ангел, нејзе ѝ беше испратена храна од небесата. Таа храна силно ја поткрепи природата на Дева, правејќи ја почиста и повозвишена од бестелесните сили, кои ѝ служеа. И не влезе таа само еднаш во Светињата над светињите, туку бидејќи прифатена од Бога, пребиваше таму заедно со Него подолго време; како небеско знамение кое благодарение на неа, ќе се открие во свое време и ќе им биде дадено за вечно обиталиште, на сите оние што ќе поверуваат во нејзиното преславно раѓање.

Заради тоа, значи, избраната пред сите векови, се покажа како посвета од светиите и како онаа чие тело е почисто и побожествено и од духовите утврдени во доблеста. Таа не Го смести во себе само обличјето на словото Божјо, туку и Самото воплотено и единородно Слово на беспочетниот Отец, налик на ризница во која Он ќе стапне во Свое време; и тоа време се исполни, заради збогатување и украсување на сето земно и надземно. Така Он ја прослави Својата Мајка и пред да се роди од неа, како што направи и после рождеството. Ние, пак, сфаќајќи ја смислата на спасението што преку неа се изврши, да ѝ возвратиме, колку што можеме, со благодарност и пофалби. И навистина, ако разумната жена, спомната во Евангелието, откако слушна неколку спасоносни зборови од Господа, стоејќи среде мноштвото народ со висок глас ја прослави Неговата Мајка и ѝ се заблагодари, велејќи Му: Блажена е утробата, што Те носела, и градите од кои си се хранел! (Лука, 11, 27); дотолку повеќе ние, кои во себе ги имаме сите зборови за вечниот живот и не само зборови, туку и чуда, и страдања преку кои нашата природа стана од гробот и се вознесе од земјата на небото, а со тоа и ветување за бесмртен живот и непроменливо спасение, треба непрестајно да ја прославуваме и величаме Мајката на Началникот на нашето спасение и Дарителот на животот, празнувајќи го нејзиното зачнување и раѓање, а сега и преселување во Светињата над светињите.

Да се преселиме и ние, браќа, од земјата на небото и да се воздигнеме од телото кон духот. Да го пренасочиме нашиот стремеж од привременото кон постојаното, да ги презреме телесните насладувања кои се стапица за душата и брзо проаѓаат; да посакаме благодатни духовни дарови зашто се непропадливи, да го отргниме својот живот и нашите мисли од земниот метеж и да ги вознесеме во небесните светилишта, во онаа Светиња над светињите, каде сега пребива Богородица.

На тој начин, проследени со душеполезни дела и богоугодна смелост, до неа ќе допрат песнопенијата и молитвите кои ѝ ги принесуваме. Така, благодарение на нејзиното посредништво ќе станеме наследници на сегашните и на идните добра, со благодатта и човекољубието на нашиот Господ, Исус Христос, Кој заради нас се роди од неа. Нему Му доликува секаква слава, чест и поклонение, заедно со беспочетниот Отец и со совечниот и животворен Дух, сега, секогаш и во веки веков. Амин.

*****************

СТАРЕЦ САВА ПСКОВО-ПЕЧЕРСКИ

ГОСПОДЕ, ТИ СИ ЖИВОТ МОЈ!

ИЗВАДОЦИ ОД ДНЕВНИКОТ ЗА ПРИЧЕСТУВАЊЕТО СО СВЕТИТЕ ХРИСТОВИ ТАЈНИ

Тајната за Светото Причестување ја востанови Самиот Господ наш Исус Христос. Он Своето Тело Го нарекува Лебот на Животот. „ Телото Мое е вистинска храна и Крвта Моја е вистинско питие “. Господ нѐ опоменува: „ Ако не Го јадете Телото на Синот Човечки и не ја пиете Неговата Крв, нема да имате живот во себе “.

Оној кој се подготвува за причестување со Светите Христови Тајни мора да биде ослободен од прекорот на совеста, непријателството, гневот, расеаноста, лутината, мрзеливоста, па во длабока скрушеност на духот и во потполно спознание на својата недостојност, со страв и вера да пристапи кон Светата Чаша.

Светиот Теофан Затворник зборува за Пресветата Тајна Евхаристија како за најсилна и најпоразителна за непријателите: „ Слушај го ова и причестувај се со Светите Христови Тајни, колку што е можно почесто, секогаш кога имаш дозвола од својот духовен отец “.

Св. Василиј Велики ( 4 век ): „ Добро е и многу е корисно да се причестуваме со Светото Тело и Крвта Христова…Всушност се причестуваме четири пати секоја седмица: во денот Господов ( недела ), во среда, петок и во сабота, како и во другите денови на празнување на светиите…“

Кога го запрашале преподобниот Серафим Саровски: „ Колку често треба да се пристапува кон пренебесната Тајна на Причестувањето? “ тој одговорил: „ Колку почесто, толку подобро. Оној кој се причестува со Светите Тајни, ќе се спаси, ако не се причестува – нема. Благодатта која се дарува со Причестувањето е толку голема, што колку и да е недостоен и грешен човекот, ако со смирение и свесност за својата сегрешност Му пристапува на Господ, Кој нѐ искупува сите нас, дури и од главата до петите да е покриен со рани од гревовите – ќе биде очистен од благодатта Христова, сѐ посветол и посветол ќе биде, и на крајот ќе се просветли и ќе се спаси “.

Св. праведен Јован Кронштатски: „ Чудесно се обновувам со божествената Тајна на Телото и Крвта Христови секој ден, дури и до ден – денеска, на 70 – години од мојот живот, и како да не стареам, со дејството на благодатта останувам свеж и бодар во душата и телото! Секојдневно со стравопочит служам Литургија и се причестувам со Светите Тајни: Еве ги плодовите на причестувањето: очистување, осветување, обновување, победа над страстите, мир душевен…

Немој да се лутиш на оние што сакаат почесто да се причестуваат со Светата Тајна на Телото и Крвта Христова, туку сакај ги и радувај се поради нив пред Бога, бидејќи Господ ги привлекува нивните срца кои почувствувале сладост од општењето со Него во овие Тајни.

…Ѓаволот со сите свои адски напаѓања се труди да ги одврати христијаните од Чашата на Животот, наведувајќи ги на маловерие, рамнодушност и немарност спрема оваа најголема Тајна на христијанската вера, со цел да ги држи луѓето во оковите на гревот и смртта “.

Причестувањето со Светите Животворни Христови Тајни го носи својот плод само ако е придружено со подготовка и ревносно чување на придобивките: Треба да се чува мирот со ближните, да се пребива во молитвата, да се воздржува од прејадување, да се чува јазикот од празнословие, постојано да тежнееме кон чистота на животот преку непрестајното покајание; да не се надеваме на себеси, туку да имаме цврста надеж во Бога и Неговата милост.

Во спротивен случај Причестувањето бива на суд и осуда.

Не смее да се прима Телото и Крвта Христови доколку постои сомнеж дека во Светата Чаша е вистинското Тело и вистинската Крв Христова, доколку има отворена немарност во припремата за причест, преку кршење на постот, земање на храна после полноќ, потоа поради женската нечистота и поради односи со сопругот ( та ) во изминатата ноќ.

Светиот правден Јован Кронштатски за честотата на Светото Причестување:

„ А Исус им рече: Јас сум Лебот на Животот; кој доаѓа при Мене нема да огладни, и кој верува во Мене, нема никогаш да ожедни. Но, ви реков – дека вие и Ме видовте и пак не верувате. Сѐ што Ми дава Отецот, ќе дојде при Мене; а кој доаѓа при Мене, нема да го испадам надвор “ ( Јован, 6, 35 – 37 ).

Од наведените зборови на Спасителот очигледно е дека Он заповеда на верните и на оние кои се ревносни во христијанскиот живот често да се причестуваат со Телото и Крвта Негови – дури и секојдневно, доколку некој поради условите е спремен да пристапи кон Чашата на Животот. Ако секојдневно тежнееме кон храна и пиење што се расипуваат, т.е. земна храна, колку повеќе треба да бидеме гладни и жедни за Храната која не е распадлива и Пиењето кое е непропадливо, кои се Телото и Крвта на Началникот на животот – Господ наш Исус Христос.

Меѓутоа има многу незнајковци и меѓу образованите и меѓу неучените, па дури и помеѓу учените монаси и свештеници, кои го сметаат за неумесно, па дури и грешно, причестувањето на благочестивите мирјани во секоја недела и во секој ден. Тоа е против заповедта дадена од учењето за изобилната Господова љубов, Кој сака верните што повеќе да се грижат за што е можно почесто причестување со Неговите Тело и Крв. Амин “.

Душата која ја вкусила сладоста на Љубовта Божја, сета се препородува и станува поинаква и Го сака Господ свој и со сета сила ревнува за Него деноноќно.

„ Тело Христово примете, од изворот на бесмртноста вкусете! “

******************

Св.Атанасиј Велики, Архиепископ Александриски

НАЈГОЛЕМО СЛОВО ЗА ВЕРАТА

1) Изразот беше¹ се однесува на Неговото Божество, а изразот стана тело – наНеговата човечка природа. Словото² стана тело (Јн. 1, 14) не укажува дека (Он) се роди тогаш кога доби тело, туку дека телото го понесе на Себе. Доколку кажеме дека „тој и тој е стар“, тоа не значи дека и се роди како стар; доколку, пак, кажеме „војникот беше заслужен “, тоа не значи дека тој отсекогаш беше таков, каков што стана подоцна. Кажано е: Јас, Јован… бев на островот наречен Патмос… во денот Господов³ (Откр. 1, 9-10). Тоа не значи дека Јован таму дошол на свет или дека таму се родил. Напротив, рекол: „Бев на Патмос“ наместо: „Дојдов на Патмос“. Според тоа, Словото слезе во тело, како што е искажано со реченицата: „Словото стана тело“. Слушни го оној кој вели: станав како скршен сад (Псалм 30, 12) и станав како немоќен човек, како фрлени и ранети што лежат во гроб (Псалм 87, 4-5).

2) Дали човек или Бог воскресна од мртвите? Знаејќи го тоа подобро од нас, апостолот Петар толкува и вели: Го симнаа од крстот и Го положија во гроб. Но Бог Го воскресна од мртвите (Дела. 13, 29-30). Значи, Јосиф од Ариматеја, го симна од дрвото, го положи во гроб и го погреба мртвото Исусово тело и токму него го воскресна Словото кој вели: Урнете го овој храм и за три дена ќе го подигнам (Јн. 2, 19), затоа што Оној кој ги оживеа сите мртви, го оживотвори и од Марија примениот на Себе човек, Христос Исус. И доколку, иако веќе беше на крстот, сепак можеше да ги подигне одамна изгниените мртви тела на светите, дотолку повеќе Он можеше да го подигне телото, кое на Себе го носеше Самиот вечно жив Бог – Слово, како што кажува Павле: Зашто, Словото Божјо е живо и дејствува (Евр. 4, 12).

3) Животот не може да умре, напротив – он самиот ги оживотворува мртвите. Според тоа, по Божеството од Отецот – Господ е изворот на животот; а умре, па според тоа и воскресна од мртвите, Човекот, (роден) од Дева Марија, Кој и за нас посредува, Кого, поради нас, и го прими на себе Бог Словото. Затоа тоа што е запишано – во почетокот беше Словото, очигледно го означува Божеството, додека кажаното Словото стана тело укажува на човечката природа Господова.

4) Лазар умре од болест; Човекот Божји не умре, ниту против Својата волја, ни од болест. Напротив, Сам слезе во поредокот на смртта, поткрепен од Бог Словото, Кој во Него се всели и кој зборува: Никој не Ми го одзема, туку Јас Сам од Себе го давам. Имам власт да го дадам и власт имам пак да си го земам. (Јн. 10, 18).Зошто, значи, Божеството на Синот и ја полага и ја прифаќа душата на човекот кого го понесе на Себе? – Затоа што Он целиот човек го прими на Себе, за да би можел целиот човек да го оживотвори, а заедно со него и сите мртви.

5) Самиот Он, како Семоќен и Сесоздател, во Дева подготвува за Себе храм – тело – и го присвојува како орудие, вселувајќи се во него и допуштајќи во него да биде спознаен. Поради тоа Он на Себе прима тело кое може да умре, за кога ќе стане причесник на Бога Словото, да може да загосподари над смртта и поради Словото кое се всели во него, да стане нетрулежно.

6) Словото Божјо Кое е над се, како сеискупителна жртва го принесе храмот Свој и Своето телесно орудие и според секоја праведност, го искупи долгот на оние кои заслужиле смрт; и нетрулежниот Божји Син, Кој според Својата сличност со нас на сите ни е близок, секого праведно го облече во нетрулежност со ветувањето за воскресение. И самата распадливост, која во човечката природа влезе преку смртта, нема повеќе место во луѓето, поради Словото Кое преку едно (единствено) тело се всели и во нив. Кога голем цар ќе дојде во некој град и ќе се всели во некоја од градските куќи, градот се удостојува со големи почести и не е вознемируван ниту од непријател, ни од крадец, туку, поради Царот кој се вселил во еден од неговите домови, се зголемува и секоја грижа за градот: така сфати го и нашиот Спасител. Уште и со самото Негово доаѓање меѓу нас и после Неговото вселување во тело слично на нашите (тела), престана секаква завера против човекот.

7) Он не беше ограничен со телото, ниту се наоѓаше во него на таков начин, та да не може да биде и некаде на друго место; Он го движеше телото, но ни се останато не беше лишено од Неговата промисла; а она што е најнесфатливо од сѐ, Он, како Слово од ништо не може да биде опфатен, туку напротив – Самиот сѐ опфаќа. По слегувањето на Словото во тело, тоа повеќе не беше подложно на трулежност, што е својствено на неговата природа, така што, поради Словото Божјо кое во него се всели, тоа стана нетрулежно. Телото лесно страда, па ако и пострадало, што е и својствено на неговата природа, повторно, поради Словото кое во него се всели, прими и својство на нетрулежност.

8) Самиот Божји Син го покажа телото како бесмртно и нетрулежно, зашто три дена беше мртов. На сите им стана јасно дека телото не умре поради слабоста на природата на Словото кое во него се всели, туку за да со силата на Спасителот во него биде уништена смртта.

9) Како мораше телото да умре по слегувањето на Словото во него? Како смртно, тоа не можеше а да не умре, и беше предадено на смрт поради сите, на што и го имаше припремено Спасителот. Меѓутоа, му беше невозможно и да остане мртво, затоа што беше станато храм на животот. Според тоа, иако телото како смртно умре, поради животот кој е во него, тоа сепак оживеа.

10) Тврдиме ли нешто неверојатно кога велиме: ако човештвото беше паднато во заблуда, тогаш Словото, кое се всели во него, се појави како човек, за да би можел, со Своето кормиларење и добрина да го спаси човештвото зафатено од бура?

11) Дело на душата е – мисловно да го набљудува она што е во внатрешноста на (нејзиното) тело, а не своето дејствување да го управува кон она што е надвор од него, ниту со своето присуство да го придвижува она што е далеку од телото. Она што е оддалечено човекот не може на никаков начин да го придвижи, ниту да го премести од едно место на друго.

Ако некој седи во својот дом и размислува за она што е на небото, тој со тоа ниту го придвижува сонцето, ни го поместува небото. Напротив, иако гледа сè што се придвижува и што се случува, тој самиот не е во состојба тоа да го изведе. Најпосле, не е такво Словото Божјо во човекот зашто не беше ограничен од телото, бидејќи Самиот владееше со него и поради тоа, иако во тело, Он беше во сѐ, а бидејќи беше во единиот Отец, беше дури и надвор од сѐ.

12) Гледај, те прашувам: зарем не остануваат тие во незнаење, изложувајќи се самите себеси на потсмев? Елинските мудреци тврдат дека светот е едно големо тело и во тоа не грешат против вистината, зошто самите гледаме дека и светот и деловите на светот подлежат на сетилниот вид. Ако во тој свет, односно во тоа тело, постои Слово Божјо и ако Он слегол и во целината и во секој дел од таа целина, што е тогаш чудно или противречно во нашето тврдење дека Словото слезе и во човекот? Ако нема противречност во тоа Словото да биде во создадената твар, тогаш не е противречно Он да биде и во човекот. Според тоа, нема ништо недолично во тоа Словото да биде во човекот, а од Него и преку Него сѐ се осветлува и придвижува.

13) Творецот на вселената, Бог Словото, кога виде дека Адам, кој беше заведен од ѓаволот, ги престапи заповедите на својот Создател и си навлече проклетство и власт на смртта, од една од ќерките Адамови, Дева Марија, Он си создаде за Себе пречисто тело, кое во себе можеше телесно да ја прими сета полнота на Божеството и сите страдања својствени на човекот, и доброволно го предаде за сиот свет, за со смртта на Своето тело да го умртви ѓаволот, кој некогаш царуваше над смртта. Меѓутоа, крвта не ја пролева Духот на Божеството на Словото, туку човекот кого Словото го понесе на Себе.

14) Изреките: Јас сум вистинската лоза (Јн. 15, 1), Мојот Отец е поголем од Мене (Јн. 14, 28), Ме создаде (Изреки 8, 22)⁴ и Јас сум црв, а не човек (Псалм 21, 6),како и се она понижувачко што во Евангелието и во книгите на пророците Синот го изрече за Себе – е кажано за телото кое Он заради нас го понесе на Себе. А распадливото и подложно на страдање тело, кое Синот го понесе на Себе заради спасение на вселената, ние не го припишуваме на Отецот, зашто Отецот сѐ создаде преку Синот, а единствено Синот е роден од Отецот. Затоа Бог Словото е првороден пред секое создание (Кол. 1, 15), Неизменлив од Неизменливиот. Заради тоа телото кое Синот заради нас го понесе на Себе, е твар (создадено).

15) Бидејќи во Адама, Оној Кој е наречен Исус, беше облечен во сѐ, па дури и во слабостите Адамови, освен гревот, за преку Него изгубената овца да се приведе при Отецот, како јагне Тој беше одведен на колење, и како што е овцата пред стрижачите свои безгласна (Иса. 53, 7). За Него пишува ап. Павле: Човекот Христос Исус, Кој се даде Себе како откуп за сите (1 Тим. 2, 5-6), додека на друго место вели: Бидејќи смртта дојде преку човекот, така и воскресението од мртвите стана преку Човек. И како што по Адам сите умираат, така и во Христос сите ќе бидат оживеани (1 Кор. 15, 21-22).

16) Сѐ стана и беше создадено од самото Слово, додека самото Слово нема почеток на постоењето; како оној кој има почеток и како оној кој е создаден, во Светото Писмо е спомнат човекот кого, заради нас, Бог Словото го понесе на Себе, зашто Господ вели: прачката … која е во Мене… ќе даде многу плод (Јн. 15, 4-5).Во човекот од Адамовиот род, кого Он го понесе на Себе, ги оживотвори сите кои потекнуваат од Адамовиот род.

17) Имај предвид дека досега никој не го знае Синот Божји, ниту каков е Он, бидејќи Он не ни се покажа Себеси. Ние, меѓутоа, го познаваме Синот човечки, кого Он заради нас го понесе. Павле за него вели: Размислете за Пратеникот и Првосвештеникот на нашата вера, Исус Христос. Кој Му беше верен на Оној Кој Го поставил⁵ (Евр. 3, 1-2); за Него зборува и св. Стефан: Еве, ги гледам небесата отворени и Синот Човечки како стои од десната страна на Бога (Дела. 7, 56).Тој, значи, не вели: Го гледам Словото или Премудроста на Отецот, туку – го гледам Синот Човечки, т.е. Господовото, од Марија (родено) тело.

18) А што се однесува до изразот: Исус, пак, напредуваше во мудроста и возраста и во милоста (Лука 2, 52), Тој зборува за човекот кој се спознава во Спасителот. Он некогаш беше дете и напредуваше во возраста, премудроста и милоста и кога започна, имаше околу триесет години, како што проповеда Евангелистот Лука (3,23). Телото, кое напредува и расте, е твар и создание. Исус Христос, сфатен како човечка природа на Спасителот, го усвојува напредувањето во возраста, едно време е дете, а потоа возрасен човек, кој како што вели Лука, имаше околу триесет години кога започна. Според ова, човекот кој го усвоил растењето – Пратеникот и Првосвештеникот на верата наша, која ја исповедаме, Исус Христос, верниот на Оној Кој Го поставил, е всушност Оној Кој Го усвојува растењето.

19) Св. Стефан вели: ги гледам небесата отворени и Синот Човечки како стои од десната страна на силата Божја (Дела. 7, 56). Тој не вели дека го гледа Словото или Премудроста Очева, туку – Синот Човечки, Господовото, од Марија (родено) тело; за Него Павле вели дека седи оддесно на Бога (Кол. 3, 1). За Неговото тело, во Божјо име, пророчки зборува Давид: Седи од Мојата десна страна, додека ги ставам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои (Псалм 101, 1), бидејќи ги провиде идните непријатели т.е. ѓаволот и противничките сили кои ќе му помагаат и ќе се спротивстават на Човекот Господов, знаејќи дека со Неговата смрт ќе станат немоќни и тие, и оној кој има власт над смртта – ѓаволот. Оние кои го унижуваат Божеството на Словото, мислат дека Господ не можел Сам да се одмазди на Своите непријатели, заради што Отецот Му рекол: Седи од Мојата десна страна, додека ги ставам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои. Тие незнајковци нека сфатат дека ова е напишано за Човекот, разбран како тело. Истиот тој Давид за Човекот Господов напиша: Непријателот не ќе може ништо да Му направи (88, 22). Бог, значи, му зборува на телото: Седи од Мојата десна страна. Негови непријателистанаа ѓаволот и демонските сили, а исто така – Јудеите и Елините.

20) Блажениот Павле, зборувајќи за Господа дека во Него сѐ е создадено, единствено за Него вели и дека Тој е пред сѐ (Кол. 1, 16-17); бидејќи се научи од старите, тој беше добар познавач на законот, проникна во смислата на Соломоновите зборови и откри дека за Господ двосмислено се зборува: едно се кажува за човекот, кого Он требаше да го прими од Марија, а друго – за Словото, Кој пред сите векови, предвечно е роден од Отца. За Исус, родениот од Марија апостолот му пишува на Тимотеј:Спомнувај си Го Господ Исус Христос од Давидовото семе (по тело) (2Тим. 2, 8), додека за Оној Кој е вечно со Отецот, Словото Божјо, вели: Он е пред сѐ. Нека, значи, сите светии ги разобличат оние што тврдат дека Словото Божјо е создадено на почетокот на делата (Божји) и нека го послушаат Давид (во тоа) дека Словото не е дело, туку Создател на делата, како што и Он зборува: небесата се дело на Твоите раце; тие ќе пропаднат, а Ти ќе пребиваш (101, 25-26).

21) (Реченицата) Исус Христос е ист вчера, и денес, и во вечни векови (Евр. 13, 8).Зборува и за човечката природа на Спасителот – Кој станува и дете, и напредува во возраста и милоста, или како што вели Евангелистот Лука, имаше околу триесет години кога започна (Лк. 3, 23). Напредувањето и растењето се својствени за телото и тоа е твар и создание. Затоа, нека оние што тврдат дека Словото на Отецот е твар, станувајќи разобличени од светите, ги прекинат своите злобни хули или нека од сите бидат прогласени за христоборци, бидејќи во самото она, во кое се победени, се потпираат на зборовите на Оној Кој во Приказните вели: Господ Ме имаше за почеток на Својот пат, пред сите Свои творби (Изреки 8, 22). Тие и се сопнуваат на ова, бидејќи Соломон, пророкувајќи за Човекот Господов Кој ќе се роди од Марија и Кој треба да биде создаден за доброто на сиот свет, во Негово име вели: Господ Ме имаше за почеток на Својот пат, пред сите Свои творби.

22) И затоа, нека знае со сигурност сиот Израилев дом дека Оној Исус, Кого вие Го распнавте, Бог Го направи Господ и Христос (Дела. 2, 36). Покажувајќи, значи, со прст на Него, на распнатиот Човек Господов, апостолите зборуваа: „Овој Исус Бог Го направи Господ и Христос“. Тој ист Човек Господов е и создаден како почеток на патот на предодредените за добри дела, Он е – и Началник над сите светии, кој се нарекуваат патишта, и направен е Господ Исус Христос, и распнат. За Него и Еремија, според преводот Септуагинта, вели: Создаде Господ спасение за нов насад, со спасение ќе се опкружат луѓето (Ер. 31, 22)⁶ . Додека Аквилиновиот превод⁷ на таа изрека вели: Создаде Господ ново во жената. Тоа што тој го нарекува спасението ново, а не старо, создадено заради нас, а не пред нас, и тоа што го нарекува ново, создадено во жената, е човечката природа на Спасителот Исус, зашто Исус се нарекува и „Спасител“ и „спасение“. Од Спасителот – спасение, како што од светлоста – просветление. И токму тој човек, Исус, пророкот го нарече спасение на созданието, ново во жената за нас т.е. во Марија, или, подобро кажано – од Марија. Според тоа, од Светото Писмо докажавме дека тој Христос Исус – Кого Соломон Го нарече „создаден како почеток на патиштата“, а Еремија „создадено ново спасение“ и „ново во жената“ – Премудроста за нас и заради нас си Го создаде Себе за дом. Да се придржуваме кон ова, на кое другите, останувајќи поради незнаење или поради предрасуди во заблуда, не сакаат ниту да се научат, ни правилно да се поучат.

23) Да можеа сите Божествени зборови духовно да се сфатат, немаше да биде потребен духовен дар за од нив да се поучуваме. Господ не би нè напојувал со млеко, ако сите бевме во состојба да ја прифатиме цврстата храна. Напротив, на оние кои сеуште се младенци во учењето на богопознанието, им се допушта како деца кои сеуште се хранат со млеко, да ги прифатат поуките за почетници, зошто сеуште не се во состојба како храна да го примат лебот ангелски – Бог Словото скриен во човечко тело.

24) Заради тоа, нам, како вешти управители со тајните Божји (в. 1 Кор. 4, 1), ни е дадено да ја предаваме поуката во онаа мера, во која секој може да ја прифати, зашто ќе се искинат старите мевови, не можејќи во себе да го примат новото вино на вистинската винова Лоза, т.е. учењето на нашиот Господ Исус Христос. Според тоа, доколку некои, или подобро речено – многумина, кои иако сеуште не постанале ни ученици, според својата немарност ја прифатиле титулата учител,сакајќи да бидат учители, по Законот, но не разбираат ни што зборуваат, ниту што утврдуваат (1 Тим. 1, 7), тие заслепуваат со својот духовен вид, немајќи ум кој, слично на Јаков, Го созерцава Бога, ниту чисто срце со кое се гледа Бог, па понижувачките дела, изреки и зборови кои искажуваат ништожност, напишани за човекот кого Спасителот заради нас го понесе на Себе, му ги припишуваат на Божеството на Словото, и бидејќи и самите во заблуда, ги воведуваат во заблуда неуките и колебливите; затоа, како што пишува Јуда (стих 3 – 4), имаме потреба во ова послание да изложиме какви изреки Му приличат на Божеството на Словото, а какви на човекот кого заради нас го прими на Себе. Иако во една вреќа се ставаат и сребреници и златници, кои на себе го носат ликот и натписот на еден ист цар, трговецот кој ги чува, го знае првенството на златниците, во однос на пониската цена на сребрениците; според тоа, иако во едното исто Свето Писмо е пишувано и за Божеството на Синот и за телото родено од Марија, кое Синот заради нас го понесе на Себе, ние, како разумни ученици на единствениот вистински Учител, ја разбираме секоја изрека од Писмото. Затоа разбери дека сите понижувачки изреки и дела се напишани за телото Исусово, а сите славни изрази – за Божеството на Словото. Кога Он откако постеше огладне, тоа е слабост на телото, а кога со пет леба нахрани пет илјади луѓе, освен жените и децата, и уште преостанаа 12 кошници (в. Мт. 14, 20-21), тогаш тоа е дело на Божеството на Словото. Кога во коработ спие на кормилото (Мк. 4, 28) тогаш тоа е чин на телесно мирување; но кога одејќи по морето силно им се закани на брановите и ветровите: Молкни, престани (Мк. 4, 39), тогаш истиот момент слушна како оние во коработ Му се поклонија исповедајќи: Навистина, Ти си Син Божји (Мт. 14, 33). Кога стоејќи покрај гробот на Лазар плаче, и кога, припремајќи се за страдање, вели: Смртно е нажалена Мојата душа (Мт. 26, 38),кога тагува, нарекувајќи го Божествениот Дух бодар за извршување на секаков подвиг, а телото слабо, тогаш Он жали и тагува поради немоќта на телото. Кога заповеднички зборува: Лазаре, излези надвор! (Јн. 11, 43) и четвородневниот мртовец, уште во повој, станува жив – нешто што не се случило уште од постанокот на созданијата – тогаш тоа е знак на Божеството. Кога изморен од патот, седна покрај изворот (Јн. 4, 6) – уморот, значи, е својствен на телото. А кога вели: Дојдете при Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам (Мт. 11, 28) – тогаш тоа е дело на Божеството, кое исцелува од телесни болести и напори и душевни страдања. Кога Јован Го крштева Он не направи грев, ниту, пак, во устата Негова се најде измама (1 Петр. 2, 22) – за нас се извршува очистување на телото, а кога им наредува на апостолите да ги крстат сите народи во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух (Мт. 28, 19), тогаш тоа доликува на Неговата Божествена сила. Кога ги приклонува колената и се моли како човек, тоа е исповедање на телото кое за нас се принесува. Кога, пак, во времето на Неговото Преображение на гората Петар, Јаков и Јован, не можејќи да ја поднесат славата, ги свртеа лицата кон земјата и паднаа долу (Мт. 17, 6), тогаш тоа е силата на Словото. Кога ги храбри апостолите велејќи им: И не бојте се од оние што го убиваат телото, а душата не можат да ја убијат (Мт. 10, 28), тогаш тоа е скриена и сигурна утеха на Божеството. Кога, меѓутоа, се двоуми да умре, тогаш тоа е слабост на телото, зашто до Адамовиот престап немаше ни жалост, ни страв, ни изнемоштеност, ни глад, ни смрт.

25) Јас сум, вели, патот на оние кои се спасуваат, вистината на оние кои избегнуваат лаги, и животот на мртвите (Јн. 14, 6). На оние, што се во темнина им велеше: покажете се (Иса. 49, 9), а зборуваше и: Јас сум Светлина на светот (Јн. 8, 12). Откако се облече во Адам наречен Исус, и во сите Адамови слабости, освен гревот – преку него на Отецот му ја приведе изгубената овца: како овца Он беше одведен на колење, и како што е јагнето пред стрижачите свои безгласно, така и Он не ја отвори устата Своја (Иса. 53, 7). За Него Павле пишува: … Човекот Христос Исус, Кој Се даде Себеси како откуп за сите и за гревовите наши (1 Тим. 2, 5-6). Апостолот на друго место вели: Бидејќи смртта дојде преку човекот, така и воскресението од мртвите стана преку човек; и како што по Адама сите умираат, така и во Христа сите ќе оживеат (1 Кор. 15, 21-22), додека на друго место го пишува и ова: Првиот човек е од земја, земјен; другиот човек е Господ од небото (1 Кор. 15, 47). Според тоа, со името на првиот Адам се означува првосоздадениот во светот, а со името на вториот Адам – човек под кој се подразбира Спасителот, и се нарекува Син Човечки, пастир, винова лоза, леб, дрво, зрно пченично и други слични имиња; се нарекува и Адам, иако е голема разликата помеѓу првиот и вториот Адам, бидејќи едниот потекнува од земјата, а другиот кој е Словото на Отецот, стана тело, не престанувајќи да биде Слово затоа што на Себе понесе тело, исто како што ни златото не ја губи својата вредност кога е затворено во неугледна кеса за пари.

26) Кога нашиот учител вели: познајте Го Пратеникот и Првосвештеникот на нашата вера, Исуса Христа, Кој Му е верен на Оној, Кој Го поставил (Евр. 3, 1-2),немојте да мислите дека Бог Словото, Кој од почетокот Е во Отецот – е создание, затоа што апостолот не заповеда под тоа да го подразбираме невидливото Божество, туку Човекот Господов, кого Павле го нарече Посредник помеѓу Бога и луѓето, Човекот Христос Исус, Кој се предаде Себе за наше избавување. Тој ни заповеда така да го сфатиме Исус, верен на Оној, Кој Го поставил; како што и Господ вели: Погледајте ги гавраните како ни сеат… (Лк. 12, 24) или Погледајте ги лилјаните како растат… (Лк. 12, 27), и тој, значи, ни заповеда да обратиме внимание на видливото, а не на ангелите или другите невидливи созданија. Ако пророкот Авакум вели: Господи, ги познав делата Твои и се уплашив (Авак. 3, 2)⁸, тоа значи дека ги познал делата, а не нивниот Творец. Така и апостолот заповеда да го познаеме видливото тело Господово, а не невидливото Божество на Словото, зашто Бога никој никогаш не Го видел (1 Јн. 4, 12), ниту може да Го види (1 Тим. 6, 16). И Бог беше, и е Слово, како што вели свети Јован Богослов (Јн. 1, 1). Според тоа, за Оној, за Кој ни е заповедано да Го познаеме – за човекот Исус Христос, Кој Себе се предаде за наше избавување, Кого Го нарекуваме Пратеник и Првосвештеник на нашата вера – за Него, значи, апостолот ни заповеда да Го сфатиме како создание. Сè е создадено; но, Словото Божјо, т.е. Синот, не е твар, туку по природа е роден. Отецот сè создал преку Словото, како што вели Павле:бидејќи преку Него е создадено сè (Кол. 1, 16) и како што вели Јован: Сè стана преку Него и без Него ништо не стана, што стана (Јн. 1, 3). Меѓутоа самото Слово Бог не Го создава, туку Го раѓа, бидејќи преку самото Слово сè постана и беше создадено и единствено Словото – не е создадено. Спротивно на тоа, Човекот, кого заради нас го понесе на Себе, Писмото го опишува како оној кој постана и беше создаден.

27) Господ вели: Јас сум лозата, а вие прачките; и кој што е во Мене, и Јас во него, тој ќе даде многу плод (Јн. 15, 5). И во Човекот, Кој е од Адама, родениот од земја, го оживотвори потомството Адамово, мртов по тело, но оживе духом, како што пишува св. Петар (1 Петр. 3, 18), затоа што вели дека (Он) за нас беше усмртен по тело, а не со бесмртното, животворно Божество. Господ вели Јас сум животот, а животот не умира, туку, напротив, ги оживотворува мртвите. Како што темнината не може да ѝ наштети на светлината, така и на животот кој што ја обзема смртната природа, ништо не може да му наштети, бидејќи Божеството на Словото е неповредливо и неизменливо.

28) Речено е: Кој го разбрал Духот на Господа, и Му бил Нему советник и Го учел? (Иса. 40, 13). Единствениот советник на Отецот – тоа е Синот, и Духот на Отецот го разбрал Оној Кој вели: и кој е Отецот, не знае никој, освен Синот, и – кому што сака Синот да му открие (Лк. 10, 22). Затоа св. Јован за Господа вели:кога ќе се покаже, ќе бидеме слични на Него, оти ќе Го видиме каков што Е (1 Јн. 3, 2). Обрати, значи, внимание – досега, додека сеуште не ни се открил Синот Божји, никој не знае каков Е Он Сам по Себе. Ние, пак, го знаеме човекот, кого Он заради нас го понесе на Себе и токму за Него Павле рече: познајте Го Пратеникот и Првосвештеникот на нашата вера, Исуса Христа, Кој Му е верен на Оној, Кој Го поставил (Евр. 3, 1-2). За Него зборува и св. Стефан: Еве, ги гледам небесата отворени и Синот Човечки како стои од десната страна на Бога (Дела. 7, 56). Тој, значи, не вели: „Го гледам Словото или Премудроста на Отецот“, туку – Синот Човечки, телото Господово, родено од Марија. И Павле вели: … Кој седна од десната страна на престолот на величието на небесата (Евр. 8, 1). За Неговото тело преподобен Давид, во името на Отецот, пророчки зборува: Седи од Мојата десна страна, додека ги ставам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои (Псалм 109, 1), мислејќи со тоа на идните непријатели, однапред знаејќи за нив, т.е. на ѓаволот и противничките сили кои му помагаат (кој нападнаа на Човекот Божји, знаејќи дека со неговата смрт и тие ќе станат немоќни како и оној кој имаше власт над смртта), а исто така и на Евреите кои беа Негови непријатели и во кои ќе се исполни пророштвото: Ме замразија без вина (Јн. 15, 25), бидејќи се осмелија Оној Кој корисно ги поучуваше заради тоа да Го удираат и распнат, нарекувајќи Го Самарјанин, демоноопседнат и грешник иако преку Него гревот е осуден и за Него е напишано: ќе погледаат на Него, Кого тие го прободоа (Зах. 12, 10). Кога ќе го видат на Судот како им суди на живите и мртвите – како што Јован зборува за Синот: И Му даде власт да суди оти е Син Човечки (Јн. 5, 27) – ќе се покајат и од колено на колено едни на други ќе велат: ете тоа е Оној Кому се потсмевавме, велејќи му: Другите ги спасуваше, зарем неможеш да се спасиш и Самиот Себе? Заради тоа Давид за телото Господово го напиша следново: Седи од Мојата десна страна, додека ги ставам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои. И пред ова пророштво на Давид Словото беше во прегратките на Отецот и немаше непријатели на небото, зашто пред создавањето никој не беше со Отецот, освен Синот и Светиот Дух. Отецот преку Синот ги создаде безграничните векови, поглаварствата и властите и целата твар. Зарем, значи, Бог Словото – со Кого никој нема заедничко наследство, ниту удел и кој спортивно на тоа е Господ Седржител, бидејќи никој не може да Му се спротивстави – би можел да има непријатели? Оние, кои го понижуваат Божеството на Словото, мислат дека Господ не може сам да се одмазди на своите непријатели, заради што Отецот и вели: Седи од Мојата десна страна, додека ги ставам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои. Нека, значи, од сега сите кои не знаеле, спознаа дека тоа е напишано за Човекот, под кој се подразбира Спасителот, зашто кај истиот тој Давид, за Човекот Господов е напишано: Непријателот не ќе може ништо да му направи (Псалм 88, 22) и неволја нема да Ти се приближи до телото Твое (Псалм 90, 10).

29) Речено е: Господ го поставил Својот престол на небото (Псалм 102, 19).Едно значење имаат зборовите Небото е Мојот престол (Дела 7, 49), а друго: да се приготви престол на небото, како на некое место. Многу треба да се зборува за ова заради објаснување на овие стихови; најпосле, споменатите престоли ја изразуваат покорноста на целата твар. Тоа веќе претходно го забележавме во врска со изреката Седи од Мојата десна страна, како потврда дека таа е изречена за Господовото тело. Зашто, ако Зар не го исполнувам Јас небото и земјата, како што вели Господ кај пророк Еремија (Ер. 23, 24) и ако Бог сè содржи во Себе,додека Сам во ништо не може да биде содржан, на што тогаш Он ќе го создаде Својот престол? Бог, значи, му зборува на телото: Седи од Мојата десна страна. Неговите непријатели станаа ѓаволите и демонските сили, а исто така и Јудеите и Елините кои се спротивставија на Христовата проповед. Преку тоа исто тело Господ е направен и наречен Пратеник и Првосвештеник на таинството кое ни го предаде, велејќи: Ова е Моето тело, кое за вас се предава, и крвта на Новиот, а не на Стариот завет која се пролева за вас (Мт. 26, 26-28). Божеството нема ни тело ни крв и тие потекнуваат од Човекот роден од Марија, кого Божеството го понесе на Себе. За Него зборуваа апостолите: Исуса Назареецот, Човекот посведочен пред вас од Бога (Дела 2, 22). Градот Назарет го нарекуваат земен, а не небесен, а Него го нарекуваат човек, а не Бог, обраќајќи им се на Јудеите и на оние кои, слично на Јудеите, од тоа време па се досега мудрувале по тело. Апостолите велеа, а и Сам Господ зборуваше за Себе како за човек, велејќи: А сега сакате да Ме убиете, Мене Човекот, Кој ви ја кажав вистината (Јн. 8, 40).Не рече, значи: барате да Ме убиете Мене, Бога, затоа што Бог, бестрасниот и бесмртниот, ја прави смртта немоќна и ги оживува мртвите велејќи: Јас Сум животот (Јн. 14, 6). Меѓутоа, кога се обраќа на Филип, кој со вера го прима она што го слуша, тогаш и него, и другите апостоли и сите, кои слично на нив, се способни да сфатат духовно, ги поучува: Кој ме видел Мене, Го видел Отецот (Јн. 14, 9), Јас и Отецот едно сме (Јн. 10, 30) и Јас сум во Отецот, и Отецот е во Мене (Јн. 14, 10).

30) Според тоа, самите цитати од Писмото укажуваат на човечката природа на Спасителот. Ние се учиме да сфатиме дека создадена е таа, а не невидливото Божество на Словото, сокриено во прегратките на Отецот, Кого досега никој не го видел. Павле тоа подобро од нас го знаеше, кога рече: одеднаш од небото ме огреа силна светлина. Јас паднав наземи и чув глас, кој ми зборуваше: Савле, Савле, зошто Ме гониш? Тешко е за тебе да се риташ против бодило. Јас, пак, одговорив: Кој си ти, Господи? А Он ми рече: Јас сум Исус Назареецот, Кого Го гониш ти (Дела. 22, 6-8 и 9, 5). Тој, значи, исповеда дека го заслепила светлината на славата Господова и дека, според заповеста и откровението Господово, прогледал по три дена. Ако и Павле, избран сад (Дела. 9, 15) бил заслепен, не можејќи да ја види славата Господова, како тогаш би не поучувал нас да го сфатиме самото Божество на Словото? Спротивно на тоа повеќе пати реков, а и сега повторувам дека Павле ни заповеда да го сфатиме Исуса, верен на Оној, Кој Го поставил.

31) Подражавајте ме мене, вели Апостолот, како што јас го подражавам Христа (1 Кор. 4, 16), по тоа очигледно подразбирајќи го човекот – темелот кој е поставен (1 Кор. 3, 10), Ни Павле, ниту било кој друг не може да стане сличен на Божеството на Словото и единствено во страдањата и кроткоста може да го подражава Христа. Тоа ни го заповеда и св. Петар (велејќи) да врвиме по Неговите стапки (1 Петр. 2, 21), како што и Павле зборуваше дека во своето тело го дополнува недостигот од Христовите маки (Кол. 1, 24). Неоспорно е, значи, дека пред вековите беше поставен во темел и скриен во предзнаењето на умот на Отецот, оној Човек Господов кого требаше да го создаде од Марија. Очигледно е дека на Јуда му е изречено пророштво за телото Господово: од тебе ќе ни излезе Оној, Кој треба да владее во Израилот и чие потекло е од почетокот, од вечноста (Мих. 5, 2), зашто Бог Словото при свршетокот на вековите прими на Себе човек од племето Јудино.

32) Речено е: Кога, пак, ќе Му биде потчинето сè, тогаш и Самиот Син ќе Му се потчини на Оној, Кој Му потчини сè, за да биде Бог сè во сè (1 Кор. 15, 28). Заради тоа прашуваме: Кој е непокорен на Бога, додека не му се покори сè? Што не било покорено на Словото на Отецот и пред домостројот (на спасението) во Човекот кого заради нас го прими на Себе? Сите созданија се покоруваат на својот Творец. Меѓутоа, ни до ден денес, не се покорило сè на Човекот кого го прими на Себе, зашто Павле вели: не гледаме дека му е сè покорено (Евр. 2, 8). За Јудејците соблазна, а за Елините безумство, а нам, пак, кој веруваме во Него, Христос, Божја сила и Божја премудрост (1 Кор. 1, 23-24). Кога, значи, сета твар ќе Му излезе во пресрет на Синот на облаците и ќе Му се покори, тогаш и Самиот Син ќе Му се покори на Отецот, станувајќи од сета твар поверен Пратеник и Првосвештеник, да биде Бог сè во сè, т.е. Отецот и Синот и Светиот Дух – едно Господство, Божество и Царство. Ако некој каже: Апостолот не го нарече покорен Исуса, туку Словото, тогаш нека слушне дека Исус, заради Словото Божјо сокриено во Него, се нарекува и е Син Божји, како што Лука рече во родословот: Кога почна Исус да проповеда имаше околу триесет години и беше, како што мислеа, син Јосифов (Лк. 3, 23), продолжувајќи по ред со родословот до Адам, Синот Божји (Лк. 3, 38), укажувајќи дека Он од Адама го понел на Себе телото, додека Неговото Божество е од Отецот.

33) Во сето она што Отецот го извршува и покажува во Синот, спаѓа исто така и тоа да го знае денот и часот на судот, бидејќи Отецот не суди никого, но целиот суд Му го предаде на Синот, та сите да Го почитуваат Синот, како што Го почитуваат Отецот (Јн. 5, 23). Ако Отецот му го предаде на Синот целиот суд, тогаш очигледно е дека Му Го предаде и знаењето за судот, т.е. кога и каков ќе биде тој. Оној, значи, кој не го знае денот на судот е од Марија родениот Исус, зашто нема ништо што не би го знаел Бог Словото Кој е од срцето на Отецот, Кој сè знае и пред да се случи.

34) Според тоа, иако Исус вели Мојот Отец е поголем од Мене (Јн. 14, 28), Он Себе се нарекува и еднаков на Бога; затоа мора да знаеме зошто Он Отецот Го нарекува поголем од Себе и еднаков на Себе. Отецот е поголем од Синот по телото подложно на страдања кое Синот го понесе на Себе, а рамен на Синот до толку што целосниот Отец предвечно го роди потполно совршениот Син.

35) Така и Ездра пророкува во името на Зоровавел, велејќи за Синот Божји:Вистината победува и останува силна засекогаш, и живее и владее од века до века (2 Ездр. 4, 38)⁹ , со што се мисли дека за нас умира телото кое Он ќе го понесе на Себе, а не Вистината сокриена во тоа тело, т.е. Словото на Отецот. Вистината во умрениот за нас Исус слезе во срцето на земјата за да Оној, Кој е Вистина, ги ослободи заведените од лагата. Како што царот, кој влегувајќи во затворот за да ги посети таму затворените осуденици, не трпи заради тоа никаква штета, туку им донесува корист на оние кои се под стража; така и Бог Словото, не претрпувајќи ни малку штета заради смртното тело кое заради нас го понесе, со Духот на Божеството им користеше на затворените во темнината на адот.

36) Така и Јаков, благословувајќи го Јуда од кого Господ требаше да го прими смртното тело, вели: во вино ја пере облеката своја, а во крв од грозје облеклото свое (1 Мој. 49, 11)¹⁰. Меѓутоа, ако тоа се разбере во историска смисла, тој тоа не го направи, зашто својата одежда не ја испра во крв (сок) од грозје. Што значи изразот: во крв од грозје, употребен после зборовите во вино ја пере облеката своја? Зарем виното е една работа, а крвта од грозје нешто друго? Тоа подобро од нас го знаеше Исаија, кој вели: Зошто Твојата облека е црвена, и твоите одежди – како на оној, што газел во каца? (Иса. 63, 2). Тој, значи, пророкува за одеждата испрана во вино и крв од грозје. Хитонот е Самиот Создател, зашто противно е на разумот и редот одеждата да се пере во вино и тоа, како што ни е познато не го прави никој од разумните луѓе. Со оглед на тоа дека од Духот Свет однапред дозна дека заради нас Синот Божји ќе понесе тело од народот јудејски, наречен винова лоза и лозје, тој вели: Од фиданка се издигаш, сине мој (Јудо)¹¹ (1 Мој. 49, 9). Да се измие во крв одеждата значи – да се измие телото кое е облечено, и откако ги испра со таквото Тело и Крв гревовите човечки, сите ги облече во сопственото тело.

37) Според тоа, нека се засрамат сега оние кои го одделуваат Отецот од Синот, како лоза од лозар, уверувајќи се од Светото Писмо, дека таа повест се однесува на телото Господово, а не на Неговото Божество, бидејќи, извршувајќи ја Светата Тајна, Он благословувајќи, рече: Пијте од неа сите, зашто ова е Мојата крв на Новиот завет, која се пролева за вас (Мт. 26, 27-28), иако виното е крв на лозата, а не (крв) Господова. Заради тоа Господ за сопственото тело рече: Јас сум вистинската лоза (Јн. 15, 1). Крвта не истекува од Духот на Божеството на Словото, туку од Човекот кого го понесе на Себе.

38) Бог говори преку пророкот Езекил: тешко на пастирите Израилеви, кои се пасеа сами себе! Зар пастирите не треба да го пасат стадото свое? … Слаби не поткрепувавте, болни не лекувавте, ранети не преврзувавте, истерани не враќавте и загубени не баравте, а управувавте со нив преку насилие и жестокост… И ќе поставам над нив еден пастир, што ќе ги пасе, слугата Мој Давида, тој ќе ги пасе и тој ќе им биде пастир… и нивни кнез (Езек. 34, 2, 4; 23-24). Меѓутоа кога ова Езекил го пророкуваше во Вавилон беа поминати веќе четиринаесет поколенија од времето кога се упокоил Давид. Тој, значи, пророкуваше за Човекот Господов, подигнат од семето Давидово, за кој Павле му пишува на Тимотеј: Помни Го Господа Исуса Христа од родот Давидов, Кој воскресна од мртвите (2 Тим. 2, 8).

39) Оние кои мудруваат по тело не сакаат да се поучат од продуховените, кои стекнале сигурно познание на писмото, туку дури и мечтаат за тоа да ги поучуваат простодушните луѓе и да ги одведат во пропаст, за преку нив да се исполни она што е напишано: кога слепец води слепец, обата ќе паднат во јама – т.е. во адот (Мт. 15, 14). Секако, во реалноста слеп не може да го води слепиот; но, бидејќи се тие слепи за познавање на божествените тајни, на секој од тие неуки му се наметнува следново: Зарем Синот не ни рече преку Соломон: Господ ме создаде како почеток на патштата Свои, пред творбите Свои? Зарем Синот не вели за Себе: Мојот Отец е поголем од Мене? Зар не рече исто така и … Зашто Јас Сам од Себе не зборувам; но Отецот, Кој Ме прати, Он Ми даде заповед што да кажам и што да зборувам (Јн. 12, 49), или: Јас го кажувам она што сум го видел кај Мојот Отец (Јн. 8, 38). Поинаква волја има Отецот, а поинаква Синот – ете како тие размислуваат! Ако имаат различна волја, зошто тогаш Отецот вели: да создадеме човек… итн. На тој начин, тие не прават разлика какви изреки му доликуваат на Божеството, а какви на човекот кого Божеството го понело на Себе.

❖¹ Св.Атанасиј тука мисли на првите стихови на светото Евангелие споредЈован: Во почетокот беше Словото (Збор) и понатаму

❖² т.е Логос

❖³ во недела

❖⁴ Според Септуагинта (Превод на седумдесетмината, најстар превод на Стариот завет на грчки јазик) која ја цитира Св.Атанасиј, Господ ме создаде како почеток на патштата свои… додека нашиот предов гласи: Господ ме имаше во почетокот на својот пат… Кај св.Атанасиј: „Оној Кој Го создаде“

❖⁵ Кај св.Атанасиј: „Оној Кој Го создаде“

❖⁶Кај Даничиќ преведено е како Зашто Господ ќе направи нешто ново на земјата: жената ќе го заобиколи мажот (Ер. 31, 22)

❖⁷ Превод на Стариот Завет на грчки создаден во првата половина на вториот век по Христа

❖⁸Во превод: чув вест од Тебе и се уплашив (Авак. 3, 2); заради разбирање на понатамошниот текст, прифатена е варијантата наведена во рускиот превод на овој текст.

❖⁹ 2 Книга Ездра спаѓа во таканаречените дефтероканонски книги на Стариот завет, така што – како ни останатите дефтероканонски книги – ја нема во Даничиќевиот превод на Стариот завет.

❖¹⁰Во Септуагинта – во крвта на грозјето, како што за разлика од Даничиќ наведено е во овој текст.

❖¹¹ Повторно е во прашање разликата помеѓу Септуагинта и преводот на Даничиќ, кој гласи: Од грабеж си се вратил сине мој.

*****************************************

Православие.бг

За основите на православното подвижничество

АРХИМАНДРИТ СОФРОНИЙ (САХАРОВ) · 19/07/2007

Избраната от мен тема ми се струва актуална не само за тези, които се наричат подвижници в тесния и така да се каже специализиран смисъл на тази дума, например монаси, отшелници, пустинници, а изобщо за всички християни. Нещо повече – актуалността и “съвременността” на този въпрос през всички векове, през всички епохи не намаляват, поради оня живот на човешкия дух, който се има предвид тук.

В дадения ми случай, като се съобразявам с наличното настроение на аудиторията, ще се стремя да говоря като човек, свободен от това, което някой би нарекъл академични условности, за да не придам на беседата си характер на отвлечено умуване. Това е още и по причина, че в действителния живот на Църквата богословието се мисли преди всичко като пребиваване в Бога.

Отвлеченото богословие като академична наука, макар да се явява някаква неизбежност за Христовата църква в историческите условности на този свят (мира сего), все пак винаги крие в себе си опасност от откъсване от истинския живот в духа и лесно може да се сведе до философско съзерцание без вяра или до псевдовяра, както се беше изразил един от руските философи, в която няма спасителна и обновяваща за нас сила. Този час аз не бих искал да прекарам безплодно, извън живота. Напротив, желанието ми е да навляза възможно най-дълбоко в живота. Според това, как нараства “динамиката на гибелта” в света, нарастват и страданията на човечеството, а заедно с това нараства и необходимостта от преодоляването им. Колкото и да са неоправдани тези страдания – следствие само на греха и не на обективните, т. е. дадени от Бога условия за живот на човечеството – те все пак представляват реалност, която пряко касае всички нас. Всички неизбежно страдат. Едни – в отрицателен смисъл – като се включват в общия поток от страстите на мира сего, други – в положителен, т. е. – по силата на своята любов към човечеството. И тъй като смисълът на нашето битие не е в страданията, свидетелстващи за несъвършенството ни, то неизбежно се поставя задачата за преодоляването им, за спасението от тях, което в живота на разумния човек се превръща в свободен подвиг, в аскеза. Подвижничеството, аскетизмът като духовен труд е неразделна част не само на всички известни истории на великите религии, а и на всяка човешка култура изобщо, дори и на безрелигиозната. Всички религии: езичеството, будизмът, юдейството, мохамеданството, всички съвременни форми на пантеизма, теософията, езотеризма, антропософията и подобните им мистически учения, и накрая – нашето християнство, имат своя аскетическа култура, различна в една или друга степен от другите по силата на догматическото съзнание, което лежи в основата на всяка религия изобщо и на аскетиката в частност. Тази интересна сама по себе си тема за сравнението на аскетическите култури и тяхната зависимост от догматическото съзнание днес ще оставим настрана. Моята задача е да обрисувам възможно най- кратко и в същото време ясно общата картина на православното подвижничество и смятам да говоря като православен християнин. За нас християнин е само този, който приема Христа като абсолютна Истина и Правда, като единствен Бог-Творец и Бог-Спасител. Ние решително отхвърляме всеки опит да се постави Христос, макар и на почетно място, в редицата на другите “основатели на религии” или “велики учители на човечеството”. Християнството се явява пред нас в цялата своя изключителност и в никакъв случай не го разглеждаме като просто една от “традициите” в реда на другите аскетически култури и традиции, така, както правят някои. Ние изхождаме от думите на Христа: “…и нито Отца познава някой, освен Сина, и комуто Синът иска да открие” (Мат. 11:27), или: “Никой не дохожда при Отца, освен чрез Мене”. (Йоан 14:6), или: “… ако не повярвате, че това съм Аз, ще умрете в греховете си”. (Йоан 8:24) и др.

Заповедите на Христа са отражение на вечния божествен живот в нашия свят и заедно с това – път към този живот. Всяко страдание, колкото високо и даже божествено да ни се струва, вън от Христа, за нас не е Светлина на Божеството. Като изхождаме от това положение, ние определяме като цел на православното подвижничество спазването на Христовите заповеди, стремежът към това тези заповеди да се превърнат в единствен вечен закон на цялото наше битие. И ако вие попитате кои именно заповеди, то отговорът е следният: първата заповед е: “Възлюби Господа, Бога твоего, от всичкото си сърце, и от всичката си душа, и с всичкия си разум и с всичката си сила… Втора, подобна ней, е: възлюби ближния си като себе си.” Защото по словото Христово “на тия две заповеди се крепи целия закон и пророците.” (Марк 12:30-31, Мат. 22:40).

И така, след като определихме смисъла и целта на християнското подвижничество, да преминем към разглеждането на онези форми, в които се облича този живот в Бога, когато се претворява в нашите човешки действия.

Нашето разбиране за аскезата синтетически може да бъде определено като свободно-разумен подвиг и борба за постигане на християнско съвършенство. Но съвършенството, което мислим, че се заключава в тварната природа на човека и затова не може да бъде постигнато чрез простото развитие на способностите на тази природа, взето само в себе си, в своята ограниченост. Не, нашето съвършенство е само у Самия Бог и е дар на Светия Дух. От тук аскезата като такава никога не се превръща в цел за нас; тя е само средство, само проявление на нашата свобода и разумност по пътя към придобиването на даровете Божи. Като разумен подвиг в своето развитие нашата аскеза се превръща в наука, изкуство, култура. Но, ще кажа отново, колкото и да е висока тази култура, взета само в своя човешки аспект, тя има твърде относителна ценност.

Постът, въздържанието, бденията, суровият начин на живот, нищетата, разбирана като нестяжателство, като нежелание “да имаш”, като свобода от властта на веществения мир над нас, послушанието като победа над егоистичната “индивидуална воля” и като една от високите и прекрасни изяви на любовта ни към Бога и ближния; отшелничеството като следствие на търсенето на “вътрешната стая”, където можеш “да се помолиш на Отца спокойно”; поучението в Словото Божие – не в смисъл на външно, “академично” знание, а като себенапояване с онзи дух на благодатния живот и богопознание, който се крие в Светото Писание и в творенията на Светите Отци; целомъдрието като преодоляване на плътските “безсловесни” движения и изобщо на “комплекса на плътта” чрез пребиваване в паметта Божия (помненето на Бога); мъжеството, дълготърпението и смирението; състраданието и милостинята като израз на любовта към Бога и ближния; вярата като подвиг на любовта – всичко това може и трябва да бъде свободен подвиг на човека, но докато не дойде всеутвърждаващото действие на Божествената благодат, дотогава всичко това ще остане просто човешко действие и следователно – тленно. По силата на това всичко в нашия подвиг се свежда до търсенето и сливането на нашия живот с волята и живота на Самия Бог. Това се изразява и постига най-вече в молитвата и затова молитвата е върхът на аскетическите деяния. Тя е центърът, от който всяко друго действие черпи силата и утвърждаването си. В молитвата културата на православния аскетизъм достига своето най-висше проявление и съвършенство. Чрез истинската молитва се извършва влизането ни в Божественото Битие със Силата на Светия Дух. Ето защо най-голямото внимание и главната сила на подвижника се отдават именно на извършването на молитвата (деланию молитвы). Молитвата може да бъде безкрайно разнообразна по форма и по достойнство. Най-съвършена се явява така наречената чиста молитва. За постигането на тази чиста молитва християнинът-подвижник оставя всичко друго зад себе си. И в това оставяне се заключава същността на това, което на всички вас е известно като монашеско отречение от света.

Възможно е преходът на нашето слово към монашеството да се стори на някого малко внезапен или в някаква степен клонящ към тема от общ характер. Но смятам, че ако узнаем същността на монашеството, то после всеки лесно ще намери приложение на това познание във всички други форми на човешкия живот, защото монашеството не предполага вяра различна от тази на останалите християни. Монашеството е само друг начин на живот, който произтича обаче от същите тези заповеди на Христа, чието съблюдаване е неизбежно свързано с подвиг. Няма християнин, който да не е подвижник и затова, когато говорим за същността на монашеското служение, ние говорим за нещо близко и сродно на всеки православен. И ако сега се обърнем към онези форми, в които се излива монашеството, то естествено ще трябва да се спрем на онези “обети”, които дава монахът, на техния смисъл и съответствие с нашата цел.

Когато се сблъскат с идеята за монашеските обети и отречение от света, мнозина могат да кажат: нима истинския живот може да се гради върху отрицанието и отричането? Разбира се, че не. И заповедите Христови носят положителен характер; изобщо животът в Бога трябва целият да бъде само положителен акт. Там, където действа Божествената любов – там няма подвиг, разбиран като отрицателно волево усилие за преодоляване на тези или онези собствени влечения. На изпълнения с любов Христова, у когото тази любов е станала втора природа, не му е нужно да се отрича от каквато и да било привързаност към света на вещите, от робството на страстите, защото той е свободен от подобни неща. В такова състояние всяко действие в духовен план, т. е в плана на заповедите Христови, не е нещо което се постига с усилие над себе си, а е просто проявление на любовта, то е безтрудно и даже сладостно. Но вследствие падението на човека, чисто положителното действие на евангелските заповеди, като непрекъснато придобиване и израстване в доброто, като Божествена любов, се преплита неизбежно в пределите на този живот с отрицателната форма на аскетизма, като противене на действащия в нас “закон на греха”. “Цял свят лежи в злото”, казва Писанието (1 Йоан 5:19). Злото е в това, че човекът е станал роб на греха. Освобождаването на свободния по своята първозданна природа човек, неговото възраждане за вечния Божествен живот, преображението и обожването на цялото негово битие, става чрез съчетаването на Божественото и човешкото. В последния, т. е. в човешкия план, преобладава отрицателното действие; в първия – в Божествения – винаги само положителното.

Нужно ли е да се споменава, че мисълта за отричането от света е довела до това, че повечето хора виждат в монашеството нещо изключително скръбно, тежко, мрачно? Не така са гледали тези и гледат тези, които избират този път. Преп. Теодор Студит например, във възторга си от този начин на живот, го е нарекъл “трета благодат”. Първата благодат е законът на Мойсей. Втората е онази “благодат въз благодат”, която всички ние сме приели от пълнотата на Христа, по думите на Иоан Богослов (Иоан 1: 16). И накрая третата е монашеския начин на живот, даден на човека. Той се разбира като небесен живот, като сваляне на ангелския свят на земята, като достигане и реализация в историята на нещо, което по своята същност лежи отвъд нейните предели.

Епископ Игнатий Брянчанинов, който заема едно от първите места в редицата Отци на Руската Църква, просияли през миналия, твърде богат духовно век, говори за монашеството така:

“Християнското съвършенство” се състои в сърдечната чистота, явена от Бога, Който открива своето пребиваване в сърцата с много различни дарове на Светия Дух. Достигналият това съвършенство е светилник – не с телесно служение, а със служението на Духа. Той изпълнява заповедта за любов към ближния, ръководи спасяващите се, възстановява ги след паденията, изцелява душевните им рани. Монашеският лик е дал на Църквата Христова пастири, които не със заплетените слова на човешката мъдрост, а със словото на Духа, като подпомагали учението с чудеса, са пасли и утвърждавали църквата. Ето защо Църквата в края на мъченията е представена като бягаща в пустинята. Там е бягало църковното съвършенство, източник на църковната светлина, главната сила на воинстващата църква. Кои са били Златоуст, Василий Велики, митрополитите Епифаний, Алексий и Филип – с една дума, всички свети пастири? Но не само в архиерейския чин, а и в обикновения монашески чин има много светилници – от Антоний Велики и Йоан Дамаскин до Сергий Радонежски и Георги Затворник. Вярата са утвърждавали, ереси са изобличавали… Без монасите християнството би пропаднало у миряните. Ето колко е необходимо в Църквата Христова съвършенството, без което и спасението със самата вяра може лесно да се изгуби, и непременно би се изгубило; защото са нужни сетива, дълго време обучавани, за различаване на доброто и злото (Евр.). Това съвършенство са постигали в първенстващата Църква аскетите и мъчениците, а после монасите. Безбрачието, нестяжанието, постът, трудът, бдението, дейната любов – това са оръдия, средства за достигане на съвършенството, но не самото съвършенство.

Ще кажат: какъв горд отзив за монашеството – изобличение на гордостта на сърцето. Отгвор: в тъмна стая значителната чистота не се забелязва; в ярко осветената от лъчите на слънцето и лекият прах се забелязва и безпокои стопанина. Дух Свети е учител на смирението: щом се всели в сърцето, въздиша с неизказани въздихания и показва на човека нищожността на неговата праведност, както казва Исаия: цялата наша правда е като пристана на блудницата. Истинска дяволска гордост е да се отхвърля съществуващия дар Божи като несъществуващ. Ако не искаме да изгубим вдъхновението в стремежа си към заповяданото ни от Христа съвършенство (“Бъдете съвършени, както е съвършен Небесният ваш Отец”, Мат. 5:48), то не бива да изпускаме от погледа си указаното осъзнаване на монашеството у Св. Отци. Наистина, ако се съсредоточим само върху наблюдението на външната страна на нашата църковна повседневност, то лесно можем да стигнем до упадък на духа и дори да “се съблазним”. Когато започнем да носим в себе си съзнанието за дълбоката същност на Църквата и дадения ни в Нея Божествен живот, тогава никакви външни обстоятелства, колкото и трудни и неблаговидни да са те понякога, не ще ни помръднат от камъка на Христовата любов, според думите на пророк Давид: “Голям е мирът у ония, които обичат Твоя закон, и за тях няма препъване” ( Пс. 118).

И така, засега ще се ограничим с направеното встъпление и ще преминем към беседата за монашеството. Тук ще се наложи да говорим за три рода призвание, за три отречения, за три вида кръст, за три степени на монашеско пострижение. Сред подвижниците се наблюдава известно различие в разбирането на този или онзи въпрос. Приемането на общото в своята дълбочина учение и на традицията на Църквата не изключва такива различия в детайлите. Така например сред атонските монаси може да се срещне практиката на единния постриг. Това се наблюдава особено при пустинниците, в малките обители, в скитовете, и по-рядко в манастирите. Извършва се едно постригване – и веднага във велика схима. Човек взема това решение веднъж и завинаги. Но в по-широкия опит на Църквата откриваме традиция на тристепенно монашество: първото – расофор, т. е. расоношение без произнасяне на обетите; второто – малка схима, т. е. мантия; и третото – велика схима. Тези три степени на монашеското състояние съответстват на трите отречения, за които говорят Светите Отци и особено Авва Пафнуций и Преп. Йоан Лествичник (2 слово, 9). Да се спрем за малко на тези три отричания. Авва Пафнуций е този, за когото в книгата на Преп. Касиян се казва: “В лика на светците, просияли като най-чистите звезди на мира сего, подобно на велико светило блестеше със светлостта на знанието Светият Пафнуций”. Този велик Пафнуций казва: “Има три вида призвание; така ние признаваме за необходими и три обречения за монаха, по какъвто и начин да е призван той. Първото призвание е непосредствено от Бога, второто – чрез човеците, и накрая третото – по необходимост. За първото е характерно някакво вдъхновение, което изпълва сърцето на човека дори и в съня и неудържимо го влече към любовта Божия, към заповедите Христови, учи Авва Пафнуций.

Второто – чрез хората – е, когато човек се възпламенява от Божествено желание, посредством човешко слово или влияние на свети люде. Третото – поради необходимостта, е това, при което поради силата на постигащите ни бедствия, опасности за живота, загубата на близки роднини, нещо тласка човека да се обърне към Бога.

Към ученето на Светите Отци ще си позволим да прибавим някои наши наблюдения, плод на дълголетно духовно общение с много подвижници от Света гора. Някои хора, възпитавани в Църквата с Нейните вековни традиции, с несравнимия богослужебен култ, божествените тайнства, неизчерпаемите молитвени и догматически съкровища, по силата на поражданото от всичко това вътрешно удовлетворение и покой не стигат до остра криза. Тяхното духовно израстване протича без бурни преломи. Понякога още от детството в такива души се пробужда дълбоко и силно влечение към Бога, което доминира над всичко и те просто и сякаш естествено стигат до монашеството. Съвсем друго виждаме у онези, които по един или друг начин са губили Бога, отивали са далеч от него и даже са се борили с Него.

Тяхното “обръщане” обикновено приема формата на остра вътрешна криза, често с разкъсвания и преломи; в такива случаи са възможни нервни заболявания и други патологични явления, стигащи чак до лудост. Духовното възраждане на такива хора, понякога от последните падения във всеки смисъл, става по силата на ясно усещане за благодатта, която в психологически план се проявява като особен род решимост. Благодатта, която въвежда човека в света на Божествената светлина, при цялата си притегателна сила, не лишава от свобода на волята и съвсем не го освобождава от вътрешна борба и даже колебания. Позналите благодатта също биват подлагани на изкушения и дори могат да достигнат до демоническо помрачение и тогава полученото познание, което неизбежно е оставило дълбока следа в умното съзнание може да бъде отдадено в служение на злото. “И последното състояние на оня човек става по-лошо от първото” (Мат. 12:45, Лука 11:26). Понякога, обаче, излиянията на благодатта са толкова изобилни, че душата ясно усеща в дълбините си своето възкресение. Тогава вътрешното свидетелство на Духа за истината е толкова очевидно, че в душата не остава място за съмнение или колебание. Любовта към Бога изпълва цялото същество и влечението към Него преобладава над всичко останало. В такива случаи душата бива утвърждавана за целия по- нататъшен живот и получава свобода от вътрешни конфликти в самата своя дълбина. Тогава в нея няма мъчителни търсения на истината и целия и по-нататъшен подвиг се свежда само до стремление да осъществи в живота си узнатото в часа на посещението на благодатта.

Няма да се спираме повече на този въпрос. Ще кажем само, че Св. Отци никога не са принизявали който и да е вид призвание, защото историята на Църквата знае немалко случаи, когато призованите по третия начин, т. е. поради необходимост, са постигали в края на живота си повече съвършенство, отколкото призованите даже по първия. И така не на началото на пътя, а на края и на завършека му са гледали Отците. В известно съответствие на трите призвания се намират и трите степени на монашеското посвещение. Според Св. Пафнуций тези три отречения вървят в следния ред:

1.Когато телесно оставяме богатствата и стяжанието на мира сего;
2. Когато изоставяме предишните нрави и страсти, както телесните, така и душевните. И накрая –
3. Когато откъсваме ума си от всичко видимо и временно и се потопяваме духом в съзерцанието на невидимото и вечното.

Великият Авва Пафнуций казва: “Необходими са тези три отречения, за да се постигне съвършенство”. Тук ни се струва изключително интересно да приведем учението за необходимостта от трите отречения на един друг велик наставник на източното монашество, Преп. Йоан Лествичник (VI в.), който казва така: “Никой не ще влезе в небесния чертог, ако не извърши първото, второто и третото отречение. Първото е отречение от всички вещи, и човеци, и родители. Второто е отречението от собствената воля. И третото – отхвърляне на тщеславието, което следва след послушанието.” Ако се опитаме сега да направим сравнение между учението на единия и другия светец, то в първия момент ще се създаде впечатление, че обемите на указаните три отречения не съвпадат. Св. Йоан сякаш започва с по- голямото и завършва с по-малкото в сравнение със Св. Пафнуций. Последният в пояснението си свежда в едно отречението от близките с изоставянето на предишните навици, начин на мислене, морални привички и изобщо житейските страсти, т. е. второто отречение, докато Йоан изисква оставянето въобще на всички хора, включително и на родителите, още на първата степен. При второто той говори за отричането на собствената воля, а в третото единствено само за отхвърлянето на тщеславието. На мен ми се иска обаче тук да отбележа удивителното единство на духа и традицията при цялото налично различие на формулировките – свидетелство за самостоятелното изследване на въпроса в самия жизнен опит. Единственото различие е в обема на първото отречение. Св. Пафнуций счита за достатъчно за встъпващия на пътя на подвижничеството при първото отречение оставянето само на външното в света и на придобиването на вещите, а вече в по-нататъшния живот поставя борбата със страстите и навиците на предишния живот. Св. Йоан от самото начало изисква отричане от всички хора, иначе счита за ненадеждно излизането от света. По-нататък, т. е. във второто отречение, той говори за борбата със страстите, като вече по точно показва самия център на тази борба и в това несъмнено е превъзходството на неговата формула. Но и при третото отречение формулата на Йоан също е по-съвършена, като остава в същността си напълно подобна на формулата на Св. Пафнуций. Последният при третото отричане говори за откъсването на ума от всичко видимо и за потопяването на духа в съзерцание на невидимото и вечното. В душата на все още неочистилия се от страстите подвижник тази формула може да възубжда действието на въображението и “невидимото и вечното” някак си стои все още вън от човека, докато формулата на Йоан – “отхвърляне на тщеславието” въвежда аскета в самата дълбина на вътрешната борба, като не позволява на ума мечтателно да витае във високите сфери и го заставя да бъде трезв до край. Позволих си да ви кажа своето мнение за превъзходството на формулировката на трите степени на отречение у Св. Йоан пред формулировката на Авва Пафнуций, но повтарям, тя е по-съвършена в своя, тъй да се каже, аскетическо- педагогически аспект, макар по същество те да си остават абсолютно единни. Ще се опитам да дам известно пояснение за това. Отричането на Йоан от тщеславието не е нищо друго освен аскетически похват или път за преселването на нашия дух във вечния свят. В това отречение се състои преодоляването на властта на света над нас и победата над него. Кой е този, който побеждава света? Ние знаем в Църквата един особен ред от светци – юродивите. В тази форма на християнския подвиг особено ярко се проявява третата степен на отречението. Целта на юродивия е да бъде презрян от света и от хората. Мнозина не могат да приемат този подвиг и виждат в него извращение, но по своята същност това е висша степен на избягване от славата човешка, в което се състои и победата над света. Господ казва: “Но не искате да дойдете при Мене, за да имате живот. От човеци слава не приемам, но разбрах ви, че нямате в себе си любов Божия. Аз дойдох в името на Моя Отец, и Ме не приемате; но ако дойде друг в свое име, него ще приемете.” (Йоан 5:40-44).

От тези думи на Христа виждаме, че приемането на слава от човеците е препятствие дори и за вярата. Бих искал да кажа, че ако ние изследваме Йоановото отречение от тщеславието чрез самия живот, ще видим, че то по най-достоверен начин довежда тъкмо до това, че човек със своя ум и дух се преселва в Божествения свят, като излиза от човешкия свят. Това състояние има и друг израз, а именно – оттеглянето в пустинята, както казва пророк Давид: “далеч бих се отстранил и бих останал в пустинята.” (Пс. 54:8). И апостол Павел казва: “У човеци ли търся сега благоволение или у Бога? Или на човеци искам да угаждам? Ако бях още угаждал на човеци, не щях да бъда Христов раб” (Гал. 1:10). И затова тук той незабавно казва: “Известявам ви братя, че Евангелието, което аз благовестих, не е човешко, защото и аз нито го приех, нито го научих от човек, а чрез откровение Иисус Христово”. И така, ако Евангелието не е от човека и не от човек се научаваме на него, то несъмнено третото отречение по Йоан, т. е. от тщеславието като по пряк път води до преселението на на нашия дух в Божествения свят.

Да продължим нататък. Учението за трите отречения, необходими за възхождането към съвършенство, съвпада със словото за трите кръста, на които те са съобразни. Всяко отречение всъщност е възприемане на кръст. И у Св. Отци ние намираме строго предупреждение относно това всяко възлизане на кръста да се извършва според силите на всеки. Опитите да се възлезе на кръста, който съответства на последното отречение, сурово се наказват ако се извършат преждевременно, т. е. не с това познание, което трябва да ги съпровожда. Казах познание, но по-скоро бих предпочел да говоря за опит и действително духовно състояние на човека. Този, който преди да изпълни по- малкото, четейки деянията на Св. Отци, с гордост се стреми да се издигне към чистата молитва – този последен кръст – той бедствено се поваля на земята. Особено силно говори за това Преп. Исаак Сирин (Ниневийский). У нашия роден богослов-аскет Епископ Теофан Затворник Вишенски има забележително слово за Трите кръста. Според него, първият вид кръст е външният кръст, който се състои от бедите и скърбите, които постигат човека по време на земния му живот. Вторият кръст е вътрешната борба на човека със страстите и похотите. И третият е кръстът на предаване себе си на волята Божия. Този, последният, според Теофан Затворник е следствие на духовните благодатни дарове и в по-висшата си форма е присъщ само на съвършените. Тук отново се срещаме с различни но всъщност неизменни по съдържание и дух формулировки. Показването обаче, че пълното предаване себе си на волята Божия не е нищо друго, освен третото отречение, ще оставим за друго време, а сега ще преминем към въпроса за трите степени и трите основни обета на монашеството.

По-горе ние вече споменахме за това, че първоначалното пострижение се извършва без произнасяне на обетите от встъпващите по монашеския път. В гръцките обители на Атон това пострижение се разглежда по-скоро като молитва на благословението да се носи монашеската дреха. По този начин се дава на начинаещия монах право “да носи расо”, откъдето идва и названието “расофор” (т. е. расоношение). Преди извършването на това пострижение се дава наставление за смисъла на монашеството и за необходимостта от отричането от света и близките. Но обет начинаещият не дава и по този начин тази степен по същество е период на изпитание и подготвително обучение в подвижничество. Втората степен е “малка схима”, или още “мантия”. При пострижението в мантия монахът вече дава обет, при това тези обети се дават не постепенно, а в своята съвкупност. Същите обети се повтарят в малко променена форма и при пострижението във висшата степен на монашеството, “велика схима”, но обикновено наричана просто “схима”.

Въпросът за трите основни обета, които се произнасят веднага при възхождането в указаните степени на монашеството външно сякаш се намира в противоречие с този порядък или структура, които ние току-що описахме в словото за порядъка на отреченията. Но това е само външно, а не съществено разминаване. И в единия, и в другия случай се натъкваме на постепенното израстване в духовното познание. Трите обета са свързани чрез единството на целта, също както и трите отречения. Повтарянето на едни и същи обети при пострижението в мантия и в схима има предвид не тяхната временност, а израстването в познанието на силата и значението им. Ако външната форма малко се променя, то вътрешното съзнание на човека може да се промени доста съществено в своята дълбина. За да не изпуснем от погледа си самата същина на християнския духовен живот, тук отново ще подчертаем, че всички тези чинове на посвещение, пострижение и обети не са абсолютна необходимост за постигането на Божествената любов и съвършенство. Последното е възможно и извън монашеството. Но подобно на това, което е казано за Христа, че Той “раснеше и крепнеше духом” (Лк. 1:80), се развива и расте всеки човек, и опитът на Църквата е показал ползата от посочените методи. И ап. Павел казва: “Затова, братя, още повече залягайте да уякчите вашето звание и избор: това като вършите никога няма да погрешите, защото тъй ще ви се даде свободен ход във вечното царство на Господа нашего и Спасителя Иисуса Христа” (2 Петр. 1:10-11).

Ето обетите, които се дават при постригване в малка схима:

Ще пребъдеш ли в манастир и в постничество до последния си дъх?
2. Ще пазиш ли себе си в девство и целомъдрие и благоговение?
3. Ще пазиш ли даже до смърт послушание към настоятеля и към всички братя в Христа?
4. Ще търпиш ли всяка смърт и теснота на монашеското житие заради царството небесно?

Във велика схима:

Отричаш ли се от света и това, което е в света според заповедта Господня?
2. Ще пребъдеш ли в манастир и в постничество чак до последния си дъх?
3. Ще пазиш ли послушание дори до смърт към предстоятеля и към всички братя в Христа?
4. Ще претърпиш ли всяка скръб и теснота на монашеското житие заради царството небесно?
5. Ще опазиш ли себе си в девство, целомъдрие и благоговение?

На всички посочени въпроси се дава отговор: “Да, с Божието съдействие”.

Възможно е следното недоумение: ако при пострижението в мантия обетите са четири, а в схима пет, то защо се говори за три обета? Църковното предание свежда същността на монашеското пострижение до три обета, а именно: послушание, целомъдрие и нестяжателство. И сега ние ще последваме този порядък, като оставим за известно време по-подробното изследване на този въпрос, който още повече ще се усложни, след като се запознаем със съдържанието на последованието на постриженията. Така в думите на Игумена ние ще видим указания към този, когото постригват и други “обетования”, например: да очисти себе си от сквернотата на плътта и духа, да придобива смиреномъдрие, да остави дързостта на житейския навик, да пребивава в молитва търпеливо, да не отслабва поста си, да не бъде ленив в бденията. И все пак всичко това се сумира в трите обета: послушание, целомъдрие и нестяжателство. На този, когото постригват в мантия Игуменът дава и такова наставление: “На тебе, начеващият пътя, който води към царството небесно, подобава да не се връщаш назад, иначе не ще бъдеш отправен в Царството небесно. Да не предпочетеш нищо друго пред Бога, да не възлюбиш нито баща, нито майка, нито братя, нито когото и да било от своите, нито даже самия себе си да не възлюбиш повече от Бога, нито всичките царства на света, или покоя, или честта…”

При пострижението в схима отричането от света е изразено още по-силно. Там Игуменът казва: “Ще ти кажа за всесъвършеното житие, в което по подражание житието Господне (т. е. живота, подобен на Христовия) се проявява… Отречението не е нещо друго освен обещание за кръст и смърт. Знай себе си в този ден като разпънат и мъртъв за света чрез най-съвършено отречение, защото ти се отричаш от родители, братя, жена, деца чеда, родство, обикновеното приятелство, (отричаш се) от мирския метеж, попечение, стяжателство, имане, празна и суетна слава. Освен това трябва да се отречеш не само от всичко казано, но още и от душата си по думите на Господа: “Ако някой дохожда при Мен, и не намрази баща си и майка си, жена си и децата си, та дори и самия си живот, той не може да бъде Мой ученик” (Лука 14:26). И така ако наистина си решил да Го последваш и ако искрено желаеш да се наричаш негов ученик, то от днешния ден се приготви за духовни подвизи за въздържание на плътта, за добър плач и (изобщо) за всичко скръбно и болезнено, което се съдържа в радостотворното житие по Бога”. И по-нататък се казва:

“Ще бъдеш гладен и жаден, и гол; ще търпиш укори и досаждане, и унижение и изгнание … и, когато претърпиш всичко това, радвай се, защото голяма е наградата ти на небесата. И така, радвай се с радостта и се весели с веселието, че те е избрал сега Господ Бог и те е разделил от мирското житие, и те е поставил пред лицето Свое … във войнството на ангелоподобното житие висините да търсиш, защото нашето жителство, според апостол Павел, е на небесата”… И по-нататък: “О, ново призвание! О, дар на тайнството! Днес ти приемаш второ кръщение (*Изразът – “второ кръщение” – трябва да се разбира в смисъл, че монашеското пострижение, по своето величие и богатство на излиянието на Светия Дух върху човека, е подобно на тайнството кръщение, което, като такова, остава винаги “едно” според нашето изповядване (Символ на вярата) – неповторимо. ) , брате, с богатството от даровете на човеколюбеца Бог се очистваш ти от своите грехове и ставаш син на светлината, и сам Христос наш се радва заедно със светите ангели за твоето покаяние, като заколва угоено теле…” По-нататък този, когото подстригват се призовава “да ходи достойно според призванието си”, говори се и за някои детайли на аскетическия начин на живот, който се явява израз на това “ходене достойно според призванието”. Когато се срещаме за първи (и дори не за първи) път с такива формули, истинският им смисъл не ни се разкрива напълно. Само отчасти улавяме или се досещаме за това, към което се призовава човекът. Действителното разкриване на съдържанието и смисъла на тези думи се дава не иначе, освен в жизнения опит, и то опит безхитростен, искрен. Трябва да се каже, че призивът към монаха да се отрече от любовта към близките и изобщо от света, за да живее по подобие на Христа , в самия опит довежда душата до най-дълбок разрив или, на съвременен език, до конфликт. В душата на човека се пораждат големи бури и всеки, който няма зад себе си нужното ръководство, което да произтича от хилядолетния опит на Църквата, нерядко може не само да недоумява, а и да се погуби. Св. Йоан Игумен Синайски в своето творение “Лествица”, едно от най- гениалните аскетически писания на Св. Отци, казва така: ” Нужно е това море (т. е. животът на душата) да се надигне, възмути и освирепее, за да изхвърли на земята с тази буря … всичко гнило, което реките на страстите са внесли в него.

Да погледнем внимателно и ще видим, че след буря в морето настъпва дълбока тишина” (Сл. 4, 59).

Трудно е да се намерят думи, които биха обяснили необходимостта от довеждането на вътрешния “конфликт” до последната възможна степен с това да се разкрият дълбините на душата. Как да покажеш с думи необходимостта от съвместяване в душата ни на едновременното пребиваване на душата в ада и у Бога. Как да обясниш, че само при това условие се постига пълнота на човешкия живот и заедно с това онази устойчивост на истински здравия дух, която отстранява вътрешните колебания? Кой от нас не знае болезнените смени на духовните “възхождания” и “падения”? И ето, когато човек слиза в ада на вътрешната борба, като носи в себе си Бога, тогава избягва патологичните колебания; няма ги “възхожданията” и “паденията”, за които постоянно слушаме от хората. Няма ги, защото всичко е съвместено. Имаме заповед от Христа да се уподобим на Бога – и този живот се нарича у Отците “наука на науките” и “изкуство на изкуствата”. И той се познава не другояче, освен в опита. Възможен е въпросът: В думите на последованието на пострижението чуваме толкова много “жестоки” неща. Как е възможно да се съвмести това с “живот по подобие на Христа”? Къде е онази кротост и онази любов, към която ни призовава Господ? Понятията на духовния план доста се различават от понятията на душевния, “психологически” план. Опитайте се да изясните, например, обикновените понятия за святост, любов или кротост и ще видите, че те са несъвместими със същите понятия в Евангелието. Така мнозина разбират кротостта като естествен “тих нрав”. Другояче я определя Йоан Лествичник (*Слово 24. За кротостта, простотата и незлобието, които не от природата произхождат, а се придобиват с усърдие и труд. ) . Той казва: “Кротостта е такова състояние на ума, когато той пребивава непоколебимо в чест и безчестие … кротостта е неподвижна скала, която се извисява над морето на раздразнителността … утвърждаване на търпението; врата и дори майка на любовта; дръзновение в молитвата; вместилище на Светия Дух; юзда на неистовството; подателница на радостта, подражание на Христа…” Оттук виждаме, че това е нещо несравнимо повече от “психологическо” състояние. Това е мъжество, което взема върху себе си бремето и немощите на другите. Това е постоянна готовност да претърпиш хули или да не се поколебаеш при прославяне. Кротостта е спокойна решимост на всякаква скръб и дори на смърт. В нея се крие велика сила и победа над света. Христос казва: “Блажени кротките, защото те ще наследят земята”, т. е. ще победят и завладеят света в най-висшия смисъл на тази дума. Не с груба материална сила ще се покори земята, т. е. светът, а с кротост.

След като направих сравнително дълго встъпление с цел да ви представя общата картина на смисъла и духа на монашеството, ще премина към разкриване на духовното съдържание на всеки от трите основни обети, което се явява, така да се каже, центъра на този доклад. Мнозина мислят за монашеството, че неговата главна отлика от обикновения общочовешки начин на живот се състои в безбрачието, но аз, като следвам светите древни Отци и съвременните подвижници, отдавам повече значение на послушанието, защото нерядко хората прекарват живота си в безбрачие, без да стават монаси не само в сакраментален смисъл, а и по дух. И нестяжателството, ако го разбираме като способност за задоволяване с много малко, може да се срещне у хора твърде далеко от монашеския дух. Впрочем установяването на реда на важност на основните обети не е моя цел. По-скоро друго бих искал да кажа: чрез сливането на всичките три обета в единно цяло се създават условия благоприятни за достигането на главната цел на подвижника – безстрастие и чиста молитва.

Послушанието е основата на монашеството. Словото за него е необикновено трудно, защото, като започва от едни сякаш груби и наивни форми, то издига човека до онзи свят, който е неописуем; защото нито едно човешко понятие не е приложимо към него. Послушанието е тайна, която се открива само чрез Светия дух, и заедно с това е тайнство и живот в Църквата. Послушанието като отречение от собствената воля и разум може да се стори дело противно на Божия замисъл за човека, който е надарен с богоподобна свобода и е призван за Божествено господство по силата на тази свобода. Като отдават волята си и своето разсъждение във властта на друго лице, макар и духовно, мнозина биха почувствували загуба на почвата под себе си. Тази крачка би им се сторила хвърляне в тъмна пропаст, загуба на собствената личност, предаване себе си в най-ужасно робство, сякаш самоунищожение. Но на тези, които са последвали с вяра учението на Църквата и са извършили такова отречение в духа на това учение, послушанието се открива като неизразимо велик дар свише. Послушникът може да бъде сравнен с орел, който с криле се издига във висините и спокойно гледа на пространството, което го отделя от земята, като чувствува своята безопасност, господството си над тези висини, недостъпни и страшни до смърт за другите. Като отдава с доверие, любов, готовност и радост волята за всеки съд над себе си на духовен отец, послушникът със самото това действие смъква тежкия товар на земните грижи и познава това, на което е невъзможно да определим цената – чистотата на ума в Бога.

Монашеството е преди всичко чистота на ума. Без послушание е невъзможно тя да се постигне и затова без послушание няма монашество. Не-послушният не е монах в истинския смисъл на това звание. Вън от монашеството са възможни великите Божии дарования, чак до мъченическо съвършенство, но чистотата на ума е особен дар на монашеството, неведом на другите пътища и монахът познава това не иначе, освен чрез подвига на послушанието. Ето защо и ние го считаме за главната основа на монашеството, в което другите два обета се заключават като някакво естествено следствие. Йоан Лествичник, например, казва така: “Майка на чистотата е безмълвието с послушание.

Придобитото в безмълвие безстрастие при често приближаване със света не пребивава непоколебимо; това, което произлиза от послушанието, навсякъде е изкусно и непоколебимо” (Сл. 15, 37). А за нестяжателството той казва, че “този, който е предал и самата душа, ще помишлява ли за стяжанията?…” Така послушникът, “с отклоняването от света и отхвърлянето на собствената воля, … като на златни криле, без да жали труд, възхожда на небето” (Сл. 4, 1) на безстрастието.

Превод: Мила Игнатова

**************************

Tревогата на светите отци

Източник: Църковен вестник, бр. 2, 1998

Дали поради краткия земен живот или по човешка слабост ние, хората, още от древни времена сме склонни да идеализираме събития и личности от миналото. Същевременно на настоящето гледаме скептично, а от бъдещето направо се ужасяваме. По силата на този факт и погледът върху историята – както в ретропспективен план, така и в прогнозите за бъдещето – често пъти се оказва пресилено драматичен.

Колкото до църковната реалност днес обаче, и най-оптимистичният взор би се помрачил от бушуващите разколи и ереси, от нападащия атеизъм, от охладняването на вярата и упадъка на добродетелността.

И ето, търсейки за какво да се хванем, издирвайки спасително пристанище за изнурения от мъчително плаване църковен кораб, почти инстинктивно насочваме надеждите си назад в църковната история. Разгръщаме жадно творенията на светите отци и се изпълваме с очакване за утеха поне като прочетем за някогашната святост, за подвизите на първите християни, за извисената духовност на вярващите в онези дни.

Но какво да видим?!

И там раздори, ереси, разколи, метежи, неуредици – с тревога описани не от други, а от златоустия Иоан, от великия Василий, от божествения Атанасий…

Какво говориш, богоглаголиви Иоане? Защо си огорчен, светилниче на Църквата Василие? Нима и по ваше време е било така, както се случва с нас днес, ако не и по-лошо?! Нима и вие сте се огорчавали от отстъплението, от лукавството, от неверието на ваши съвременници?!…

Но когато четем тези тревожни свидетелства от древността, след безпокойството неочаквано ни осенява блага мисъл: ако векове е било така, ако Христовата църква отдавна е познала злините, за които мислим, че са само наши, то значи, че няма страшно, че не сме изоставени, но само сме подложени на изпитание, че и днешните бури ще се укротят, както толкова други преди. Спомняме си, че и вратите адови няма да надделеят над Църквата. И още, че там, където е благодатта, са и набезите на поднебесните сили на злото. Та нали Сам Христос ни е дал странно, но велико утешение: “Мене гониха, и вас ще гонят”.

Прочее, не за смущение, а за кураж и насърчение предлагаме на вниманието на читателите следните светоотечески свидетелства:

III век

“В свещениците не се забелязва искрено благочестие, в служителите – чиста вяра, в делата – милосърдие, в нравите – благонамереност” (св. Киприян Картагенски).

IV век

“А Църквата е почти в такова положение, в каквото е и моето тяло: не се вижда никаква добра надежда; нещата непрекъснато клонят към по-лошо” (св. Василий Велики).

“Питаш как вървят делата ни? Много зле. Църквите са без пастири; доброто загива, злото процъфтява; трябва да се плува нощем, а никъде не светят пътеводни звезди. Христос спи” (Лука 8:23) (св. Григорий Богослов).

“Християните преследват принадлежащите на Христа повече от враговете и душманите” (св. Йоан Златоуст (357).

“Епископите, с които съм в общение, дали поради леност, дали поради подозрителност или от неискреност към мен, не искат да съдействат. Не ми помагат за нищо от най-важното” (св. Василий Велики).

VI век

Север Антиохийски свидетелства за благочестието на своето време: “Има дни, на чиито служби би трябвало да присъстват всички, но на които, да си кажем право, не виждаме нито един вярващ. Само ние си присъстваме на богослужението и трябва едновременно и да произнасяме молитви, и да им отговаряме”).

VII век

“Погледнете, светът е пълен със свещеници, но рядко ще срещнеш работник на Божията нива, защото ние искаме да се кичим с епископския сан, но без да изпълняваме задълженията, свързани с него. В живота на епископите има, любими братя, голямо зло, което ме съкрушава. За да не помисли някой, че аз искам да обидя някого, ще изоблича първо самия себе си: въпреки своята воля, аз се поддавам на законите на варварската епоха. Това зло се изразява в това, че ние сме се отдали на делата на този век и нашите действия не съответстват на достойнството на сана ни. Ние изоставяме делото на проповедта. Ако сме призвани за епископи, това е вероятно за наказание, защото ние носим само името на епископа, но не и достойнствата. Тези, които са ни поверени, оставят Бога, а ние мълчим; те загиват в злини, а ние не им протягаме ръка, за да ги изтеглим. Заети с мирски дела, ние сме безразлични към съдбата на душите” (св. Григорий Двоеслов, папа Римски).

През ХVIII век църковният живот в Новгород е описан така: “От презвитерската небрежност вече много от нашия руски народ се отклони в гибелни ереси. Във Велики Новгород до днешната 1723 г. църквите бяха толкова празни, че в неделен ден и двама-трима истински енориаши не можеха да се видят. А сега, слава Богу, след архиерейския указ малко по малко започват да ходят в светата църква. Преди имаше по двама-трима в църква, а сега и по двадесет-тридесет се събират в неделните дни, а на големите празници идват и повече, но от страх, а не от истинско обръщане”.

През ХIХ век св. Игнатий Брянчанинов описва картината на духовната разруха така: “Оскъдността на духовни познания, която видях във вашата обител, ме порази. Но в кой ли манастир не ме е поразявала тя? Светските хора, които се подхранват духовно в Сергиевата Пустиня, имат несравнимо повече и по-определени знания, отколкото тези жители на манастирите. Живеем в трудно време. “Намаляха преподобните на земята.” Настана глад за Божиите слова! Ключовете на познанието са у книжниците и фарисеите. Сами не влизат и на другите пречат да влязат. Християнството и монашеството едва дишат. Благочестието се поддържа някак си, най-вече лицемерно, а хората са се отвърнали от силата му. Трябва да плачем и да мълчим”…

*******************************

Бягството като борба

АТАНАСИОС ПАПАТАНАСИУ · 03/06/2005

Бягството в пустинята като парадигма за мисията на Църквата в историята и обществото

Атанасиос Н. Папатанасиу е доктор по богословие и бакалавър по право. В периода 1993 – 1996 година сътрудничи на богословски факултет на Атинския университет. Член е на редколегията на гръцкото богословско списание “Синаксис”.

Отшелническият живот е един от аспектите на многоизмерната християнска аскеза и по-специално на монашеството. Терминът “анахореза” (отшелничество) обикновено се използва като равнозначен на “хермитизъм” (пустинничество), като и двете думи означават самотен живот в пустинята. Думата “отшелничество” обаче има динамично значение, тъй като на гръцки тя произлиза от глагол, който означава “отхождам, напускам, оттеглям се”.

Отшелничеството като историческо явление води началото си от трети век след Христа, от Египет, когато отделни лица, а понякога и цели общности, напускали селищата и се оттегляли в пустините, бягайки от непоносимото данъчно бреме. По време на преследванията много християни търсили убежище в пустинята, където вероятно изпитвали духовните предимства на самотата. За някои от тях обаче основният мотив за оттегляне в пустошта било желанието да водят живот във възможно най-голямо съответствие с Божията воля, далеч от всички компромиси на светския живот. Това напрежение се проявява още по-силно през четвърти век, когато преследванията свършили, християните получили официално признание и животът им в империята започнал да става все по-светски.

Като основна черта на отшелничеството, можем да проследим двупосочността на действието – “излизане” и в същото време “влизане” – от една страна, излизане, отдръпване от градовете, скъсване със света, оттегляне от обществото, а от друга – влизане в пустинята, бягство в пустошта.

Противоположността общество – пустиня е антитеза не между две места, а по същество между два начина на живот. За религиозния ум обаче това не винаги е ясно. Много често общество и пустиня погрешно се схващат като две онтологически различни части от творението, като че ли са били създадени от две различни вещества, едното “свещено”, а другото “профанно”, едното “чисто”, а другото “нечисто”. Някои мислят, че обществото par excellence е място на греха, докато пустинята е място на живот в святост. Други пък не могат да видят в отшелническия живот нищо друго освен егоистично бягство, търсещо спасение от големите проблеми на истинския живот, тоест на живота в обществото. Макар тези два възгледа да изглеждат противоположни, те еднакво предпоставят споменатото онтологическо, дуалистично и непримиримо противопоставяне между пустиня и общество.

Според автентичната църковна вяра и учение, обаче, същността на аскезата не е въпрос на география. Многобройни текстове на св. отци показват, че противоположността между пустиня и общество не е онтологическа. Особено важно е онова, което подчертава Никита Стетат (ок. 1005 – ок. 1090 г.), ученик и биограф на знаменития св. Симеон Нови Богослов: “Чувал съм да казват, че никой не може да придобие добродетел, без да се оттегли и да избяга в пустинята. Чудех се обаче как могат изобщо да вярват, че нещо неограничимо (т. е. връзката ни с Бога) може да бъде ограничено до определени места…

Силите на душата са вложени в нас още от създаването ни чрез божествената и нетварна енергия. С тези сили и чрез тях… можем да влезем в Небесното царство, което е вътре в нас, както каза Господ (Лука 17:21). Затова пустинята не е необходима, тъй като можем да влезем в Царството и без нея – чрез покаяние и спазване на Божиите заповеди. Това може да се направи, според св. Давид, на всяко място, което Бог владее, защото той казва: “По всички места на Неговото владичество благославяй, душо моя, Господа.” (Пс. 102:22)”

Последното изречение на Никита успешно откроява същината на въпроса: всяко място може да стане място на владичеството на Господа; владичеството на Господа обаче още не е установено навсякъде. Следствията от това можем да обобщим чрез църковното учение по следния начин:

Единственото фундаментално различие, което можем да установим, е не между две части от творението (общество и пустиня), а между Творец и Творение, тоест между Нетварното (Бога) и Сътвореното (вселената). Това е онтологическа противоположност, понеже същността на Бога и същността на Творението са напълно различни. Трябва да помним, че думата “Творение” противопоставя всичко с изключение единствено на Бога: ангели, хора, животни, неорганична материя и т. н. Особените начини на съществуване на всяко от тези неща са само аспекти на Творението.

И така, целият свят се схваща като Творение, което, бидейки сътворено от самия Бог, “беше твърде добро” (Бит. 1:31). Той дари съществуване на Творението така, че то по своя воля да се стреми към Бога, да се срещне с Него и в крайна сметка да стане Негова плът, по-точно – крайната цел на Творението е да стане тяло на Сина, второто Лице на Светата Троица и с това да влезе в троичния живот. Осъществяването на това предначертание започва с Въплъщението на Сина. Бидейки Богочовек (тоест личността, в която божествената и тварната природи се срещат и обединяват), Христос става началото на процес, който има универсални, космически измерения. Цялото Творение е съградено и призвано да участва в Неговото въплъщение, да Му се подчини, да стане Църква, за да може Бог да бъде всичко у всички (1 Кор. 15:28; виж също Еф. 1:22-23, Кол. 1:15-20). Именно човекът бива ръкоположен за свещеник, бива назначен за водач, който да води Творението към предназначението му. Тази есхатологическа страна на историческия маршрут на Творението е била подчертавана от православното богословие и най-вече от църковни отци като Ириней, Максим Изповедник, Никодим Светогорски и други.

Човешките същества обаче могат както да приемат, така и да отхвърлят Божия зов. Следователно всяко място може да стане или място на владение на Господа, или да се изроди в място на владение на злото. Това виждане няма нищо общо с морализма или сантиментализма. Това е въпрос на живот. Връзката с Бога и в крайна сметка единството с Него означава участие в Живота, тъй като за всяко тварно битие животът е подарък – дар от Онзи, който е несътворен и не дължи съществуването Си на нищо и никого. В този смисъл единението с Него и животът са едно и също. Напротив, творенията, които избират независимостта чрез скъсване на връзката си с Бога, се отдават на опасността не само да станат “зли” в моралния смисъл, но и да се лишат от Живота.

Състоянието на независимост обаче може да породи връзка с Бога, когато човекът се покае и отговори на Божия зов. Всяка част на Творението, която още не е намерила пътя си към Църквата, прилича на незаконно завладяна територия. Остава тя да бъде освободена и да се възстанови свободата в нея.

Това, което бихме могли да наречем “освободителна борба”, притежава исторически и есхатологични характеристики. Крайният й хоризонт е картината на окончателната среща на Творението с неговия Творец. Борбата на християните за издигане на всяка част от Творението до място на владение на Господа има смисъла да служи на движението на Творението към Бога. Това е историческа нагласа и в същото време знак, предугаждане и предвкусване на Царството. Всяка конкретна дейност трябва да изведе смисъла си, своята raison d’etre от тази фундаментална перспектива; в противен случай тя е лишена от смисъл. Затова християнската аскеза не бива да се схваща като усилие на духа да се освободи от тялото или като копнеж на душата да напусне историята. Такива представи, поставени в неисторическа, статична схема, представляват духовност, която недвусмислено се различава от християнската вяра. Онова, за което копнее Църквата, не е унищожението на една част от сътвореното (тялото) за сметка на друга част (душата), а Възкресението на човешките същества в тяхната пълнота в единение с Христа.

* * *

Отшелничеството в пустинята има много измерения. До голяма степен смисълът му предполага смисъла, който придаваме на пустинята. Така пустинята може да изглежда като царство на спокойствието, като убежище за преследваните, като място на среща с Яхве, като чисто място за разлика от покварения градски живот, или като прокълната, опустошена земя. Тези измерения вече се появяват в семитския Изток и Стария завет, тоест преди 4-ти век, епохата на отшелничеството.

Тук ще разгледаме само един конкретен аспект на отшелническия живот, който често се пренебрегва или пропуска. А именно: отшелничеството не като бягство, а като поход, като нашествие: не като “отдръпване”, а като “влизане”. Тук по-важна е пустинята (като територия за завладяване), а не градът (като изоставено място). Както подробно ще разгледаме по-надолу, отшелничеството в този смисъл се схваща като нападателно отбраняване на местата, завладени от злото, за да бъдат те освободени от него и върнати на Бога.

В семитската и месопотамската традиции пустинята не е била схващана като празно място, а напротив – като населено. Тя се е смятала за свърталище на силите, които тормозят човечеството, за царство на бесовете. Дивите земи, пущинаците и развалините са били смятани за техни любими обиталища.

Интересно е, че в Стария завет опустошените и разрушени градове стават обиталище на бесове и диви зверове (Ис. 13:21, 34:13-14, Йер. 50:39, Варух 4:35; зверовете често са свързани със зли сили: Пс. 21:11-21, Йез. 34:5, 22:25). При опустошените градове става ясно как едно място може да бъде лишено от присъствието на Бога и да се изроди в пустиня. Местата, които чрез греховете на жителите си отхвърлят върховенството на Бога, преминават под игото на бесовете. С две думи, можем да кажем, че дяволът и бесовете му са завоеватели, понеже държат в ярема си създания (места, живи същества и т.н.), които по природа не им принадлежат.

В рамките на тази традиция отшелниците не могат да бъдат смятани за бегълци. Напротив, те са непоколебими първопроходци на Църквата: те проникват и нахлуват в териториите на врага, търсейки пряк сблъсък с него, за да го прогонят. Пример за такова действие дава Самият Христос.

След като Се кръсти, “Иисус биде отведен от Духа в пустинята, за да бъде изкушен от дявола” (Мат. 4:1, виж също Марк. 1:12-13, Лук. 4:1-2). Иисус остава в пустинята четиридесет дни и Се сблъсква с трите бесовски изкушения. В това събитие можем да подчертаем следните страни: влизането на Христа в в пустинята не е случайно – то е съзнателна инициатива, ръководена от Светия Дух. Тук се преповтаря структурата на мисията на въплътения Син. Синът бива изпратен (Иоан. 17:18) в място, отхвърлило връзката си с Бога (Иоан. 1:10-11). Целта на това “нахлуване” е пряката схватка със Сатаната.

След победоносния изход на битката – тоест след като отблъсква трите изкушения – “дяволът Го оставя, и ето, Ангели дойдоха и Му служеха” (Мат. 4:11); “беше със зверовете; и Ангелите му служеха” (Марк. 1:12-13). Пустинята, която малко преди това е завладяна от дявола, най-после е освободена и става място на владичеството на Господа, място, където се възстановява единството между Твореца и Неговото Творение (човек, ангели, животни и т. н.). Всъщност Христос постъпва така през целия Си земен живот. Той постоянно пропъжда бесовете от всяко завладяно от тях свърталище, включително и от обладаните от тях хора. Св. Амвросий Медиолански (ок. 339-397 г.) подчертава, че Иисус, вторият Адам, влиза в пустинята, където е заточен първият Адам, за да предизвика дявола и да освободи праотеца (в действителност цялото човечество). Освен това е изключително важен фактът, че в тълкувателната традиция дори заминаването Му в Египет, (за да избегне клането, извършено по заповед на Ирод), се схваща не като бягство, а като умишлено влизане с цел да бъде пречистен Египет, смятан за една от двете “работилници на злото”. Другата работилница, Вавилон, се пречиства доброволно, защото нейните представители – тримата влъхви – отиват при Него. Но Египет остава встрани от Христос и затова Той трябвало да отиде там.

Няма да сгрешим, ако кажем, че отшелниците вземат примера си от Христа. Така например “Житието на св. Антоний” ни съобщава, че в пустинята, където пребивавал Антоний, се случва нещо, което ни напомня за горецитирания разказ от Писанието: когато Антоний постига голям духовен напредък, бесовете го напускат и зверовете стават кротки с него. Отшелниците и авторите на свързаните с тях текстове (разкази, предания, жития и т. н.) вероятно са споделяли споменатата традиция относно игото на злото над пустинята. Твърде важно е, че бесовете доста често претендират да са собственици и господари на определени части от Творението. Когато нападат Антоний, те му крещят: “Махай се от нашето владение, не е твоя работа да се занимаваш с пустинята.” Според друг разказ знаменитият отшелник Макарий Александрийски решава да влезе в старо езическо гробище. Там се сблъсква с бесове, които обитавали това пусто място. Те произнасят следните (всъщност издайнически) слова: “Какво искаш, Макарие? Защо си дошъл при нас?… Ти и другите отшелници завзехте нашата собственост – пустинята. Изпъдихте нашите роднини… Защо нахлувате във владенията ни?” Нещо подобно се случило, когато веднъж неизвестен отшелник отишъл в езически храм и влязъл в пререкание с живеещите там бесове. Те му казали: “Махай се от нашето място.” Отговорът му, макар и изключително лаконичен, изразява напълно църковната вяра: “Вие нямате ваше място.” За Църквата претенциите на бесовете върху пустинята са лъжливи и безоснователни.

Отшелниците навлизат във всеки подслон на бесовете без изключение: пустини, езически гробове, развалини. В аскетическата литература това се изразява чрез една “очарователна” сцена: бесовете често са изобразени как се жалват, че са заставени да бягат от място на място и че са пропъждани без милост последователно от всички места. Така сатаната се обръща към Антоний: “Нямам вече свое място, нито ъгъл, нито град. Християните се настаниха навсякъде, дори и пустинята гъмжи от монаси.” Подобни оплаквания откриваме в една случка по време на преследванията, предприети (от Валенс, ок. 375 г.) срещу монасите в Египет. Макарий и други отшелници биват заточени на остров, населен изключително с езичници. Когато слизат на брега, бесовете им казват чрез обсебената от тях дъщеря на езически жрец: “Вие ни изгонихте от всяко място, от градове и села, планини и хълмове, дори от безлюдната пустиня. Надявахме се, че ако се установим на този малък остров, ще се спасим от стрелите ви, но надеждите ни рухнаха.”

Борбата за освобождението на Творението няма граници. Съответните аскетични разкази, дори и да изглеждат митични и наивни, са текстове на мъдрост, основана на християнската космология. Паладий, авторът на “Лавзайска история”, разказва, че веднъж бил изпратен от духовния си отец авва Доротей да донесе вода. Когато приближил кладенеца, видял вътре един аспид (вид змия) и се върнал отчаян при авва, без вода. Но Доротей му казал: “Ако дяволът рече да сложи аспиди във всеки кладенец или змии и други отровни гадини във всеки воден извор, ще спреш ли да пиеш завинаги?” После авва извадил сам вода, пил и заключил: “Където пребивава Кръстът, сатанинското зло няма сила.” Оттук се вижда, че мисията на отшелника не е отхвърлянето на заразеното творение, а пречистването му. Обратното би означавало, че отшелникът прави компромис с дявола и в крайна сметка признава и узаконява неговия произвол. Всяко място може да бъде заразено и всяко място трябва да бъде очистено. Затова друг един отшелник, Йоан Киликиец, съветва монасите да не замърсяват наново местата, които предишни отшелници са очистили от дявола.

Следователно отшелничеството може да ни помогне да разберем, че животът на Църквата е истинска борба, която не бива обаче да се разбира като “империалистическа експанзия”. Влизането в пустинята не е пример за лъжехристиянски джихад. Битката всъщност се води срещу злото, а не срещу неверниците, грешниците или дори обладаните от злото. Нещо повече: дори онези, които отричат съществуването на дявола, трябва да признаят, че не е правилно да се отъждествява (както обикновено се прави) отшелничеството с отказа от участие в историята: в действителност е видно, че отшелничеството (дори ако се схване просто като тип религиозно поведение), предполага пълно доверие в историческата задача на човека в неговата намеса и творческа роля.

Това, което наричаме “пречистване” и “очистване”, е свързано с литургическата връзка между човека и останалата част от Творението. Те не са взаимно чужди. Човекът може да допринесе както за падението, така и за изкуплението на Творението (Рим. 8:19-23). Така християните са свещениците, които служат за преобразуването на целия свят в Църква. От тази гледна точка отшелниците са мисионерите, които ще отидат “дори до край-земя” (Деян. 1:7-8), за да призоват цялото творение към Царството. Горецитираните думи на авва Доротей “където пребивава Кръстът…” са от изключително значение. Те в никакъв случай не означават магически ритуали или нещо подобно. В действителност става дума за внедряване и вселяване на Христа във всеки аспект на живота, за въплътяване на творението в Неговото Тяло. Всъщност мисията, понесена от отшелниците, е да действат като нови Апостоли, за да може онова, което самият Христос постигна на Своя Кръст, да бъде, тъй да се каже, разширено, активирано, присадено в пространството и времето. Става дума за човешкото съдействие (синергия) в божественото дело, обхващащо целия космос. В един особено важен текст св. Йоан Златоуст осветлява тези вселенски измерения. “Защо Христос бе разпънат извън града (Йерусалим), на високо място (Голгота), а не под покрив?”, пита Златоуст. И отговаря: “Христос направи тъй, за да пречисти въздуха, за който се смяташе, че е под владичеството на дявола. По време на кръстната смърт небето бе единственият покрив над Него, за да се очисти самото небе. Освен него се очисти и земята, понеже Неговата кръв се проля върху земята и очисти всичките й зарази. Но, продължава Златоуст, защо Той не бе разпънат в Храма на иудеите?” И отново отговаря: “Той бе разпънат извън градските стени, за да не бъде присвоена жертвата Му от иудеите. Защото Неговата саможертва бе вселенска: тя бе извършена заради всички народи и пречистването на човешката природа е за благото на всички човеци. Тъй че Христос очисти цялата земя и превърна всяко място в място за молитва.”

* * *

Изключително важно е да осъзнаем, че споменатата отшелническа нагласа се отнася не само до малцина “познавачи”, а до цялата Църква.

Църквата не е нито херметично затворено пространство на човешкия живот, нито някаква социална служба в институционализираните общества. Само Църквата представлява неувяхваща алтернатива, радикално нова перспектива за живота на целия свят. Следователно, да се отвори тя към света – дори към онези части, които изглеждат напълно отчуждени от нея – означава да остане вярна на собствената си същност. Отварянето й към света, усилието й да приеме света в тялото Христово не е нейна допълнителна, второстепенна или просто странична и незадължителна задача. То е свързано със собствената й природа и мисия. Църква, отказваща да бъде изпратена в света, би била права само ако успее да докаже, че следва един “Христос”, който отказва да бъде изпратен в света.

Св. Григорий Назиански пише за начина, по който Христос живя на земята, и показва, че Той не се обръща само към отделни хора, но също към конкретен контекст на човешкия живот и към специфичните характеристики, които той притежава в пространството и времето. “Иисус”, казва св. Григорий, “Се занимаваше с рибарство, тъй че пътуваше от място на място. Защо Той не остана постоянно на едно и също място? Защото искаше не само да спечели повече и повече вярващи, но и да освети повече места. И така Той стана евреин заради евреите, постави Себе Си под закона заради онези, които са под закона, и прие върху Себе Си проклятия заради нас, обсипваните с проклятия.”

Важен аспект на Въплъщението е “подвижничеството” на Христа, тоест отбелязаното от св. Григорий постоянно пътуване от място на място, умишленото Му влизане във всяка област, където все още царуват страданието и разложението. Трябва да отбележим, че у св. Григорий понятието “места” не се схваща само в географски смисъл, а като означаващо различни контексти на човешкия живот. Това понятие несъмнено е свързано с така наречената от модерната мисиология “контекстуализация”.

Отшелниците внасят коренна промяна от името на Църквата: Божият народ, вместо да се държи встрани от пустинята и да изпраща там само жертвения козел, сега влиза сам в пустинята и я опложда. Следователно влизането на отшелниците в пустинята не е възложено изключително на определена каста в Църквата. Като нагласа към света и историческата отговорност на вярващите, то принадлежи на цялата Църква. Всъщност това, което правят отшелниците, не е нещо надхвърлящо задачата на Църквата, а е само изпълнение на тази задача. Може би няма да е пресилено, ако кажем, че е трагедия, когато християни си въобразяват, че някои части от човешкия живот по природа принадлежат на дявола или че съпротивата срещу злото е търпеливата неподвижност, а не действената инициатива.

Пустинята, бидейки място под игото на злото, няма само географско значение. Това става ясно особено в някои случаи, когато пейзажът като че ли се преобръща: някои отшелници, спечелили битката в пустинята, продължават мисията си, навлизайки в други опустошени места, както вече видяхме, например езически гробища, капища и т.н. В такива случаи бесовете,(вече изпъдени от пустинята и намерили убежище в гробището), протестират, и, вместо да прогонват отшелниците от пустинята, се опитват да ги ограничат до пустинята. Така бесът в едно капище, където влиза Макарий, казва на монаха нещо, което е сякаш немислимо от определена гледна точка: “След като си отшелник, достатъчна ти е пустинята (т.е. ограничи се до пустинята).” В действителност преобръщането е само привидно; условията и смисълът на сблъсъка си остават същите. Когато, следователно, злото заема част от човешкия живот, отшелникът гледа на тази част като на пустиня и навлиза в нея. Един важен почин се приписва на строгия аскет преп. Ефрем Сириец. Ефрем научил, че в град Едеса върлувал страшен глад. Преценявайки, че социалната несправедливост е съюзник на това бедствие, той напуснал уединението си, отишъл в града и убедил богаташите да му дадат да се разпорежда с богатството им за благото на слабите. След като това било свършено, отшелникът, изпълнил пророческата си мисия, се върнал в килията си.

Църквата е призвана да навлезе във всяка пустиня. Пустиня е всяка част от творението и човешкия живот, която претендира за съществуване в независимост, извън единение с Несътворения. Пустиня може да бъде всичко попаднало под владичеството на злото, каквото и да е то. Всъщност християните – независимо дали живеят в модерния град или в пустошта – трябва да съзрат, че самотата, отчуждението, липсата на любов, гладът, войната, замърсяването, смъртта, ересите и т. н. се опитват да завладеят живота на хората. Място на животодаряващата мисия на Църквата са всички пустини в целия свят.

Превод от английски: Пламен Сивов

***********************

Библиография за монашеството –

Древен Патерик или духовната мъдрост на отците от пустинята. Прев. йером. Павел Стефанов. Велико Търново, Монархическо-Консервативен съюз, 1994.
Поснов, М. Монашеството през ІV-ХІ векове (Общ очерк). – Годишник на Софийския университет. Богословски факултет, 4, 1927, 63-101.
Климент, йером. Християнското монашество (произход, същност и значение). – Духовна култура, 1930, № 42, 1-16; № 43, 130-143; № 44, 217-230.
Николай, еп. Макариополски. Православното монашество (същина, произход и значение). – Духовна култура, 1977, № 12, 7-19.
Лозанова, Р. Манастирът като хронотоп на православието. – Проблеми на изкуството, 1996, № 4, 21-24.
Кочев, Н. Към въпроса за появата и социалната значимост на монашеството. – В: Свети места на Балканите. Благоевград, 1996, 119-128.
Иларион, еп. Траянополски. Пътят на монаха. С., СИ, 1998.
Сидоров, А. И. Древнехристианский аскетизм и зарождение монашества. М., 1998.
Лазар, архим. За монашеството. С., 1998.
Флоровски, Георги, прот. Начало на монашеството. – В: Същият. Източните отци от V до VІІІ век. С., Тавор, [1999], 194-202.
Иеромонах Григорий (В. М. Лурье). Призвание Авраама: Идея монашества и ее воплощение в Египте. СПб., Алетейя, 2000 (Богословская и церковно-историческая библиотека).
Ванькова, А. Б. Некоторые замечания о статусе монахов и монастырей по светскому и церковному законодательству ІV в. – Вестник древней истории, 2000, No 1, 153-159.
Латковски, Ив. Еклесиологични основи на православното монашество. – В: Православната традиция и културата на Македония в контекста на цялостната българска история. Научна конференция Мелник 7-8 ноември 1999. С., (2000), 15-25 (Библиотека “Православен колейдоскоп”).
Лазарь (Афанасьев), монах. Аскетирион. Православное монашество в Египте IV-V вв. М., Русский Хронографъ, 2003; 2-е изд. 2007.
Читти, Д. Град пустыня: Введение в изучение египетского и палестинского монашества в христианской империи. СПб., Библиополис, 2007.
Реньё, Люсьен. Повседневная жизнь отцов-пустынников IV века. М., Молодая гвардия, 2008 (Живая История: Повседневная жизнь человечества).

*********************************************

КАКО СЕ ПРАЗНУВА ПРОЧКА

од Кирил Пејчиновиќ, еден од поголемите македонски преродбеници од 18 и 19 век

Извадок од „Слово за празниците“ „Огледало“

Поклади идет, се чудиш колку манџи да направиш. Пак ce берете по две куќи по три на едно да покладите, да разлагуете, да поете песни coблазнителни, да jaдете до ден, да се oпиете и скверна безделија да чините за три дни. Heмојте, xpистиани, не губите си душите, не празнујте погански. Caм поклади си со своата челад, штогодер јади, помало пии, поскоро стани, метание чини, зашто yтре велик пост. Зашто го велат велик, голем? Зашто голем колку божиќниј пост и он. 3aшто го велат великиј пост? 3aшто голем захмет требе да тегнемо во него, многи мeтание, многу богомолство, непиење, нејадење, нелутење се, нe карање сe, cо жена си у постела неспиење, крштење, сриг и сваќи и гозби нечинење, непцуење се, невржуење ce, oпростуење ce, сиромаа пригледуење, утро вечер, на полдне, три пути денес када се крстиш, метание да чиниш, Бога да молиш да ти прости што си чинил cва година. И зашто го викаат великиј пост? 3ашто ecт десеток он. Демек, на годината имат 366 дни, от десет eден да дадеме Богу, другите нам 9 дена. Што си грешуал cрдце, да ти простит и да те помилуват во тија дни. Десетоците coбрани на куп во великиј пост, от субота и недела башка, чинат 36 и пол со велика субота и со ноќта спроти велик ден. До полноќ cве ce постит, никоа cубота не се постит, салт велика субота ce постит и спроти неделата до полноќ. Tака се плаќа десеток Богу, така cе измолует Богa.

A вије, како виѓам, едни људи, во сирна недеља ѓоа идет на прочка да се простит, a не се проштеват со гаразлиете, со пизматарите, токо пак со пријателите. И кому што му мисли пак му мислит и велит:

„ Учинихме закон и прочка”. A прочка не бива така, токо ка што пишет cтихирата на поклади вечер нa cтиховне, прва стихира глас 4: „Boзсија благодат твоја, Господи, возсија просвештение душ наших. Cе времја благопријатно, се времја покајанија. Oтвержем дела темнаја и облечемсја во oружие cвета да достојно достигнем и празнуем воскресение Xpиста Cпаса нашего, подејуштаго нам велију милост“. Оваја стихира велит да врлимо и да исфрлимо темните работи, сиреч црните грехови, да се облечеме во всеоружие света, сиреч во добри pаботи, во харно чинење. Това eст opyжие xристианину, при това оружие дјавол нe може да приидет, ако приидет ќе cе набодет и ќе плачет во веки.

❋ ✤ ❋

Речник:

❖ гараз– омраза, непријателство; гаразлија– непријател, омразен човек

❖ захмет– грижа, труд; чини захмет – се грижи, се залага

❖ пизма– омраза; пизматар– непријател, омразен човек

❖ разлагува- се распушта ,сe отпушта ; разлагување- распуштеност

❖ сиреч– то ест

************************

ПРАЗНУВАЊЕТО НА ХРИСТИЈАНСКИТЕ ПРАЗНИЦИ

Извадоци од „Слово за празниците“

„Огледало“ од Кирил Пејчиновиќ

Ако мије не исполниме закон Христов, не смо ни христијани. Пошто не смо христијани, а заошто сме? Пошто не сме Христосови људи, при Христа во рај не можемо да идемо. Пошто не ќе идемо у царство небесное, а зашто се мучимо на овој век, зашто постимо, зашто се крштеамо, зашто се закопуемо, зашто за душа давамо, зашто од други вери мучени биднуемо, зашто од калдрма долу слезуемо, зашто зелено не носимо, зашто од Турци помало зборимо, зашто, каде нè јахат и газат, трпимо, зашто? Не ли за Христа?

Пошто за Христа трпимо, баре да го слушаме што ни вели. Он не ни вели нешто тешко, токо лесно. Он ни вели да лубимо еден другого, да се проштааме, да се жалиме, да седимо мудро, да не збесуемо како малии деца, да не се опијаме, да не блудуаме, да не пиемо вино без мера, да не скакамо хоро како безумни што скакат.

А мије и празникот што го служиме една у годината, и него непристојно го служиме, а не побожно. Баш на денот вардимо да се опиемо, да скакамо, да збесуамо. Сва ноќ седите, пеете и збесуете, не го молите светецот, токо го наљутуете, и тој не ве измолует пред Бога и не ви поможует, и нафиле си арчите арчот.

Ако сакаш да ти се фати што го служиш, што го молиш, слушај да ти кажем како да чиниш. Спроти ден отиди у црква, узми свеќа, темјан и масло за кандилата, запали и помоли му се Богу со молитвата от светецот што го служиш, со негоата молитва да ти прости. Ама ти да простиш свакому кои што ти досади, иди прости се со него, зере и Бог не ти проштаа; ако служиш светца, – и светецот нема што да чинит от када имаш лошо срдце. И опрости се и помоли се за себе и за него, пак дојди дома, помисли имаш ли некој преател или непреател, има ли некои хапс, има ли неко болен, има ли некои гол, има ли некои гладен, и иди види га, отнеси му или заире, или дрва, или штогод, и речи му: „На ти брате за утрешен, или денешен, за негоо имја“. И вечерта седни вечерај мирно, не пој песни раскошни, не седи до полноќ, легни порано стани порано, узми просфора и свеќа, иди у црква на славословие и на божественаја служба, сиреч на литурѓија, и дури седиш у црква не мисли за на дрва, за дома или за трговина, баш и некоја наволја ако имаш, пак да не мислиш и за њу, токо оставија на Господа, и Господ похубаво ќе ти ја расправи от тебе, ти ништо не можеш без Бога.

Пак у јутру ашче излезеш от црква, сиромаси просјаци што са пред црковна врата дади им по нешто мало на свакого милостиња, ќи Бог и тебе да те помилува, зашто така вели Христос:„Кој дава ним, мене дава, и ја ќе му вратим отвише и на овој свет и на второ пришествие мое во царство небесное.“

❋ ✤ ❋

А вије се надеате на курбани што колете на Атанасов ден, со тоа да угодите Богу. А не знаете еле тија курбани идолска жертва, еврејска жертва, а не христијанска. Тој христијанин што коле курбан не ест христијанин, токо ест евреин или идолопоклонник, и тој свешеник што поет на глава на овенот со свеќа запаљена лаже за добитка, за пара, за месо, а у закон христијанскиј немат писно поп да чати на овен а христијани да колет курбан.

❋ ✤ ❋

Затоа сакат и требет у празник, зашто се велит да си празен от работа, пак да се соберет у црква и поп да ви кажует што видел у писание и вије да слушате. Зашто велит Бог: „Приидите, чеда, послушајте мене,“ и паки на Богојавление у тропарите Дух Свјатиј велит: „Глас господен на водах вопиет глагоља: приидите, приимите вси духа премудрости, духа разума, духа страха божија.“ Викат Дух Свјатиј за наше добро, а вије ѓоа сте дошле у црква, ама со све срдце не стоиш ли во неа, токо срама ради си дошол колку за закон, да не речат: онсица го немат у црква, и ти си дошол, и мислиш от црква излагаиќи кого да избањаш у вода, да досадиш на празникот, а да не угодиш; и пак велиш: пречинихме Водици, учинихме закон, и за многу години да бидет.

Поклади идет, се чудиш колку манџи да напраиш. Пак се берете по две куќи по три на едно да покладите, да разлагуете, да поете песни соблазнителни, да јадете до ден, да се опиете и скверна безделија да чините за три дни. Немојте христијани, не губете си душите, не празнујте погански. Сам поклади си со својата челад, штогодер јади, помало пии, поскоро стани, метание чини, зашто утре велик пост. Зашто го велат велик, голем? Зашто голем колку божиќниј пост и он. Зашто го велат великиј пост? Зашто голем захмет требе да тегнеме во него, многу метание, многу богомолство, непиење, нејадење, нелутење се, некарање се, со жена си у постела неспиење, крштење, сриг и сваќи и гозби нечинење, непцуење се, неврежуење се, опростуење се, сиромаа пригледуење, утро вечер, на полдне, три пути денес када се крстиш, метание да чиниш. Бога да молиш да ти прости што си чинил сва година. И зашто го викаат великиј пост? Зашто ест десеток он. Демек, на годината имат 366 дни, от десет еден да дадеме Богу, другите нам 9 дена. Што си грешуал срдце, да ти простит и да те помилуват во тија дни. Десетоците собрани на куп во великиј пост, от субота и недела башка, чинат 36 и пол со велика субота и со ноќта спроти велик ден. До полноќ све се постит, никоа суббота не се постит, салт велика суббота се постит и спроти неделата до полноќ. Така се плаќа десеток Богу, така се измолует Бога.

❋ ✤ ❋

„ Учинихме закон и прочка”. A прочка не бива така, токо ка што пишет cтихирата на поклади вечер нa cтиховне, прва стихира глас 4: „Boзсија благодат твоја, Господи, возсија просвештение душ наших. Cе времја благопријатно, се времја покајанија. Oтвержем дела темнаја и облечемсја во oружие cвета да достојно достигнем и празнуем воскресение Xpиста Cпаса нашего, подејуштаго нам велију милост“. Оваја стихира велит да врлимо и да исфрлимо темните работи, сиреч црните грехови, да се облечеме во всео-ружие света, сиреч во добри pаботи, во харно чинење. Това eст opyжие xристианину, при това оружие дјавол He може да приидет, ако приидет ќе cе набодет и ќе плачет во веки.

❋ ✤ ❋

Ете тако се празнует великиј ден, кој ест христијанин и кој ест радлив за своја душа. А како гледам во едни села, да чува Господ, дип грубо. Ни христијани можем да ги наречем ни пак неверници. Велики петок и велика суббота јадат и пијат, у великиј пост хора играат, со жена у постеља спијат, на забита се клеветат, давиа чинат, се пцуат, се тепаат, на сам ден велик ден причешна чекаат. А, попот узел, осум села попуат, каде понапред да стасат, трчат от село на село, со меинзил носит свјатиј тајн. А едни сиромаси христијани, дури ги жалим, зашто до само полдне чекаат попа, на сам царскиј велики ден гладнии стоат и чекаат попа да му донесат причесна и викаат: „Се забави попот, тоа му било, она му било!“ Дргии пак велит: „Хајде да му се натепамо, ќи уште еднаш да не забават!“ А еднии чорбаџие што сет, мало позенгини, како кметинке, пак тије велат: „Не така. Да го тепамо ќе не глобит забитот. Токо мије, ка што сме се собрале в куп, да идемо да однесемо овен на агата или на пашата, да му аливерисамо ќутек, ем да го напудимо, да земемо друготого попа, ако е подалеко со куќата.“ Пак другиј кмет велит за друготого попа: „Каков глобар ест и тој поп многу земат, махни го тамо. Овој поп се забават ама баре помало земат, ем вересие пеет, чекат за паре со години, а другиот поп со Турци си земат хакот, ако му не платиш.“

❋ ✤ ❋

Вије сиромаси, честите човека више од Бога и затова не чува Бог, и град биет и друго нешто. А богатите честат цревото свое, а не Бога, велат: „Овоа похубаво нека стоит да го јадеме не тој ден, на оној, кога ќе имамо гости.“ Да, затоа христијани паѓат град, зашто сте едни человекоугодници, а не богоугодници, а не познаете свој грех, свој кабает, свое безумие, токо велите: „Не држиме четврци затова паѓат град“, попотого го карате зашто работит во четврток, што не сте достојни да го учите а дила да го карате. Затова паѓат град и заради други поганштие што се чинат: или скришом се фрлило копиле, или скришом се отепал некои некого, ем не знает кои, или се клеветите меѓу себе, или гараз држите, не се проштавате, или причесна не исповедани земате, или у црква унутра мирски песни пеете, или сиромаху, или сакатому, пелтеку, шушкавому, муткавому, гушавому, халосаному, хулавому, будалому, грешному се смеете, шегате го, пудите го, задирате го, со него егленче чините, и за други грехови таквија, затова идет гнев Божји на сини непокоривија.

❋ ✤ ❋

„Слово за празниците“ е оригинален текст на Кирил Пејчиновиќ напишан на народен јазик, тетовски говор.

Темата е празнувањето на христијанските празници, а идејата – како да се поправат грешките при празнувањето.

За разлика од традиционалните црковни проповеди каде примерите се земени од светите книги, Пејчиновиќ примерите ги земал од секојдневниот живот на селаните. Освен тоа, во текстот има и дијалози во кои зборуваат селаните што за првпат се сретнува во нашата литература и тоа во книга наменета за црковна богослужба. Затоа овој текст дава слика за положбата и начинот на живот на нашиот народ во почетокот на XIX век.

На почетокот од текстот авторот ги потсетува луѓето на нивните христијански должности и дава совети како да се празнуваат празниците: Водици, Прочка и Велигден. Всушност тој ги истакнува негативните појави: суеверието (носењето на амајлии) и курбанот (принесување на жртви), кои се спротивни на христијанските обичаи.

Понатаму, го критикува непочитувањето на постот, прекумерното пијанчење, невоздржаноста и примитивноста на селаните. Но, не се задржува само на нив, туку ја критикува и примитивноста и неукоста на поповите кои наместо да бидат духовни водачи на народот, тие станале негови ограбувачи.

Целта на Пејчиновиќ не била да им се потсмева, туку да ги насочи на вистинскиот пат и селаните и поповите: „…да живуемо како браќа, еден за другаго да се молимо, еден другаго да жалимо, еден другому да помажемо, еден другому тежина да носимо…“

❋ ✤ ❋

Кирил Пејчиновиќ – Тетоец

Теарце му негово рождение,

Пречиста и Хиландар посрижение,

Лешок му е негоо воспитание,

Под плочава негоо почивание —

От негово свое отшествие

До Христово второ пришествие.

Молит вас, браќа негои љубимија,

Хотјашчија прочитати сија.

Да речете: Бог да би го простил,

Заре у гроб црвите ги гостил

Кирил.

Овде лежи

Кирилово

тело,

У манастир

и у Лешок

село –

Да Бог за

доброе

дело.

Кирил Пејчиновиќ

(1771-1845)

Биографски податоци за Пејчиновиќ дознаваме од „Епитафот“ кој го составил за својот надгробен споменик 10 години пред смртта (1835 г.).

Роден е во село Теарце, Тетовско, а учел црковно училиште во манастирот Св.Пречиста Кичевска и Хиландар на Света Гора. Целото семејство било верски настроено, па татко му и чичко му го продале имотот во Теарце и заедно со Кирил отишле во Хиландар каде се закалуѓериле. Тие останале таму, а Кирил се вратил и работел во Марковиот манастир, близу Скопје. Тука го обновил оштетениот манастир и собирал стари текстови со што ја збогатил манастирската библиотека. Во Марковиот манастир Пејчиновиќ живеел дваесетина години. Отворил манастирско училиште и се истакнал како активен проповедник и просветител на населението. Тука ја напишал својата прва книга „Огледало“, печатена во Будим 1816 година.

1818 година дошол во родниот крај, во селото Лешок и го обновил манастирот Св. Атанасија. Во манастирските конаци отворил училиште, каде поучувал и млади и стари. И тука ја збогатил и уредил библиотеката. Во слободните часови пишувал. Освен „Огледало“, тој ги напишал и делата: „Утешение грешним“, „Житие кнеза Лазара“, како и „Епитафот“ кој е врежан на неговата надгробна плоча. Починал 1845 година и е погребан во дворот на Лешочкиот манастир (Св. Атанасија).

„Огледало“ е требник, прирачна книга за свештениците која ја користеле при вршењето на црковните обреди. Содржи неколку молитви и прозни текстови за различни обреди и една голома проповед – „Слово за празниците“. Молитвите и црковните текстови се напишани на црковнословенски јазик, а „Словото“ на народен јазик – тетовски говор.

„Утешение грешним“ – содржински е продолжение на „Огледало“. Немал средства да ја отпечати, но на крај своите заштедени пари ги дал за обнова на печатницата на Теодосиј Синаитски во Солун, каде 1840 година е отпечатена книгата , а Синаитски напишал пригоден „Предговор“.

„Житие кнеза Лазара“ е книшка за животот на кнезот Лазар, кој го сметал за оснивач на Лешочкиот манастир.

„Епитаф“ – е последно негово дело, но и прв обид да се изрази во стихови. „Епитафот“ нема уметничка вредност, но тоа е првата песничка напишана на македонски народен јазик.

****************************************

Aрхимандрит Тихон, игуман манастира Студенице, Монаштво и осуђивање (8)

Престанак осуђивања

Аутор: игуман манастира Студенице Архимандрит Тихон (Ракићевић), Број 1006, Рубрика Духовност

Осуђивање је нездраво духовно стање. Онај ко пребива у њему, мора трпети велику муку и тегобу душевну, тачније – он трпи душевни пакао још пре Страшног суда. Такво самомучење мора бити веома болно, па је због тога неминовно да многи који то чине пожеле да се из овог пакла избаве. Како може да изгледа повратак из осуђивачког стања у нормално?

У претходним текстовима говорили смо о једном феномену који је вероватно, у поменутом облику, новијег времена. То је ситуација да монах тврди и заветује се на једно, док истовремено, не бивајући тога свестан, у пракси чини друго. Да, у исто време док исповеда смирење и покајање, он суди, осуђује и пресуђује другим људима. Да, чинећи се убоги монах, постаје некакав самозвани (мали) судија васељене. Аскетске поуке које се читају по манастирима пуне су упозорења монасима да се не баве осуђивањем других, али овај се феномен некако суптилно укорењује у монасима, те је, изгледа, могуће да монах себе сматра сасвим исправним, док је, у исти мах, потпуно у власти (недуховне) „душегубне“„телесне и душевне ревности“ чија су изворишта „самомњење (преузношење) и гордост“ (како монахе на то упозорава свети Игњатије Брјанчанинов).

Стање монаха који умисли да му је основна дужност да суди другима, описује свети Игњатије (говорећи о прелести) следећим речима: „Човек који је вођен телесним мудровањем, никако није кадар да исправно суди ни о своме унутарњем стању, нити о стању ближњих својих. Он о себи и о другима суди на начин на који он сам себе замишља, и на који друге замишља по спољашњости, по телесном своме мудровању, погрешно: и зато га је Реч Божја веома тачно назвала лицемером (види Мт 7,3–5). Телесно мудровање (…) никада не доноси нити може донети користи, и ниуколико не делује на грех“.

Међутим, пошто овакво нездраво духовно стање мора донети таквом монаху велику муку и тегобу душевну, то је за очекивање да ће они који застране на овај начин, кад-тад почети да се из овог стања избављају. Тешко је трпети душевни пакао још пре Суда. Како може да изгледа повратак из осуђивачког стања у нормално монаштво?

ПОТРЕБА ДА СЕ ПРЕКИНЕ ОСУЂИВАЊЕ

Може бити да је монах од самог свог доласка у манастир живео у средини која га је подстицала и навикавала да осуђује. Може бити да му нико никада није скренуо пажњу на сву погрешност таквог делања. Може бити чак да је осуђивање било саставни део начина живота и „духовности“ у манастиру. Дакле, може се десити да се монах, гушећи своју савест, сасвим формирао у осуђивачком духу. Овај (зло)дух ће га спречавати да увиди основне разлоге свога незадовољства и муке. Ако монах који живи у средини оних који осуђују ипак реши да прекине ову навику, овај престанак може да буде болан за њега. Болан због тога што прекидање осуђивања мора да повуче за собом и одбацивање „ауторитета“ који су га на то наводили. Може се десити да монах, да би се избавио овакве зле навике, буде принуђен да скине са листе ауторитета и саме своје духовне оце ако га ови подстичу на осуђивање (иако им можда дугује много захвалности за прве кораке у свом монашком животу). Тада би се можда могао сетити речи светог ђакона Авакума, који је својој рођеној мајци, када га је наговарала да се потурчи, рекао: „Мајко моја, на млеку ти хвала, ал’ не хвала на твоме савету!“. Ако желимо добро и себи и таквим „ауторитетима“, треба да им кажемо истину, макар им то тешко пало. Никакво добро нисмо учинили некоме ако га оставимо да аутосугестивно понавља неку заблуду, а при том му не кажемо истину – да га можда не бисмо увредили. Многи и успеју да задуго пребивају у осуђивачкој „ревности“ баш захваљујући чињеници да њихова „харизма“ не дозвољава другима да им у лице кажу како нису у праву. Побожни људи ћуте и поштују духовна лица чак и када она оговарају и осуђују. Због таквог лицемерног и плашљивог „ћутања“ других људи, монаси могу да пострадају, јер се може десити да се не нађе нико да им на време каже да се окану бављења туђим гресима, уместо да се посвете молитви и монашком животу. Но, будимо храбри и рецимо свакоме, ма како харизматичан изгледао: немој да осуђујеш, ниси свише постављен за судију васељени, бави се оним на шта си се заветовао. Ако се неко не боји да осуђује и да напада било кога, немојмо се ни ми бојати да му у лице кажемо да то не ради, јер „зли разговори кваре добре обичаје“ (1Кор. 15,33). Нажалост, мало који верник ће се усудити да пред нечијом духовном „харизмом“ одбрани оне који су мете осуђивања. Поводљив верник ће чешће својим ћутањем одобравати осуђивање других. Ово сведочи о недовољној духовној изграђености самих верника.

„ДА ПРОСУДИМО И ИСПИТАМО“ (ЛЕСТВИЦА, ПОУКА 4)

Када је, за време паганског цара Декија, свети папа Сикст ишао на мучеништво, свети архиђакон Лаврентије му је рекао: „Куда идеш, оче, без сина?“. Оваква хвале достојна верност је разумљива, јер свети Сикст мучеништвом улази „у радост господара свога“ (Мт 25,21–23). Може ли се оваква верност захтевати од монаха у случају када га отац учи да суди другима и осуђује их? Када га чини сином незадовољства и гнева већим од себе (види: Мт 23,15)? Не! Да је свети Сикст, уместо „у радост господара свога“ (Мт 25,21–23), учио духовног сина осуђивању и тако га повео у вечно незадовољство и „шкргут зуба“ (Мт 8,1; 13,2; 22,3…), тешко да би га овај следио. Тешко је замислити да би му рекао: идем за тобом, ма и у пакао. Овакве две ситуације немају ништа заједничко.

Свети Јован Лествичник пише поуку монасима под насловом „О блаженој и незаборавној послушности“. Он ту (поука 4) саветује и упозорава монахе да треба:

„…Ако поседујемо иоле проницљивости и разборитости, да просудимо и испитамо и (да се тако изразим) искушамо свог духовног крманоша, како не бисмо допали у руке морнара уместо крманоша, болесника уместо лекара, страсника уместо бестрасника, и како се, уместо у пристаништу, не бисмо нашли на пучини и тако претрпели бродолом“ (поука 4). „Блаженој послушности“, по учењу светог Јована, мора да претходи „иоле проницљивости и разборитости“. Имајмо „иоле проницљивости“, па просудимо и испитајмо. Бојимо се да монашки брод који je претоварен теретом осуђивања и незадовољства другима (што је потпуно страно монашком духу), просто речено, срља у бродолом. Свети Игњатије каже: „Oни који су се заносили неразумном ревношћу, често су падали у клеветање ближњег и постајали оруђе и играчка злих духова“.

ШТА ПОСЛЕ?

Кад монах увиди сву беду и муку живота у осуђивању, прва ствар коју ће учинити биће, наравно, прекидање ове зле навике. Да ли је ова навика заиста толико зла? Каже једна монашка поука да је безмолвник који злопамти у својој келији, сличан змији – јер и она борави у својој рупи, а пуна је отрова. Шта онда да кажемо за монаха који редовно осуђује друге људе? Бићемо смели да кажемо да је он сличан змији која вири из своје рупе и бљује отров.

Заиста би било тужно да, не само монах него било ко, буде киван на људе које не познаје, да суди државницима, духовницима, и многима који га ничим нису никада повредили, подозревајући (својим оптерећеним умом) у њима грех и зло. Зар не би било тужно (ако не и смешно) да монах критикује богослове које никада у животу није видео, нити је њихове књиге икада прочитао? Зар сме монах да допусти себи да губи смирење и пада у ватру слушајући и читајући сумњиве информације (како други људи не ваљају) које му ко зна ко доноси и са ко зна каквом намером, информације које готово никако не може да провери? Овде се ради управо о томе да монах по својој жељи окупља око себе људе који му говоре оно што жели да чује, тј. чешу га по ушима. Оваква ситуација може да се подведе под опасност на коју упозорава свeти апостол Павле говорећи светом Тимотеју: „Јер ће доћи време када здраве науке неће подносити, него ће по својим жељама окупити себи учитеље да их чешу по ушима; и одвратиће уши од истине, а окренути се бајкама“ (2Тим. 4,3–4). Шта постаје онај ко монаха оптерећује новинским сензацијама, ако не његов наопаки учитељ! Нећемо ваљда, окупивши себи учитеље да нас чешу по ушима, одвратити уши од истине покајања и молитве, „окренути се бајкама“ – тј. слушати само оговарања на рачун других људи? Свети Симеон Солунски каже да је схима „тајна монашког усавршавања“. Шта је жеља да се чује о туђим гресима, ако не злурадо извргавање руглу монашког живота и супротност сваком напретку и усавршавању!

Друго што би монах морао да учини, пошто престане да осуђује, било би да јавно призна да је осуђивао и критиковао (тачније речено – нападао) друге људе. То би морао да учини ради добра оних пред којима је осуђивао, ради добра оних на које је преносио злу навику осуђивања. Ако смо већ некоме давали лош пример, онда треба то признати, и то управо пред онима пред којима смо осуђивали. Неправедно је да монах, кад престане са осуђивањем, потпуно заборави оне којима је тиме наносио духовну штету. Али, то је, изгледа, веома тешко учинити. Можда је монах (тј. духовник) био даровит, речит, озбиљног изгледа, уживао углед међу побожним људима. Како ће рећи: опростите браћо (или – децо), погрешио сам. Како ће рећи: опростите, то што сам вам говорио и преносио – било је погрешно. То ће за њега бити изузетно тешко, готово немогуће, јер за такав чин треба много смирења. Треба себе унизити, а није лако да себе унизи онај ко је био на висини, тј. представник „духовне елите“. Ако то учини, претрпеће, можда, осуде и изгубити ауторитет међу људима до чијег му је мишљења стало. Како ће онај ко је навикао да суди другима, смоћи снаге да себе осуди и призна своје грешке? То ће бити много тешко, па ће зато, вероватно, најчешће бивати да они монаси који престану да осуђују, једноставно, само заћуте, без признавања сопствене кривице. Но, и то је помак, и то је боље него да наставе да осуђују.

„ТАЈНА ПОКАЈАЊА“ И ЊЕНО ИЗОПАЧЕЊЕ

Ово тешко одлучивање монаха да каже једноставне али крупне речи: „Опростите, погрешио сам“, још више изненађује, јер је монаштво у Цркви признато као продужетак свете Тајне покајања. Свети Симеон Солунски говори да се анђелска схима садржи у светој Тајни покајања. Не ради ли се овде о ономе на шта је ава Арсеније давно упозоравао говорећи да ми монаси често заборављамо „ради чега смо отишли из света“? Но, као што рекосмо, и сам престанак осуђивања је велика ствар, само да се даље на осуђује!

Свети Симеон каже: „У ту, дакле, Тајну покајања убраја се и најсветија монашка схима, која се назива анђелском и која то и јесте, јер онај ко има учешћа у њој, заветује се на чистоту анђелску и подражава је, заветује се на нестицање, псалмопојање, молитве, послушност и чистоту.“ У „Тајну покајања“ он убраја многе врлине – чистоту, нестицање, псалмопојање, молитву… Њихово кршење се лако примећује. Али, навика осуђивања и оговарања (његовог родитеља) неретко остаје непримећена, како код оног ко осуђује, тако и код оног ко слуша (и за тим се примером, можда, и сам поводи). Прикривено, под видом бриге за друге људе, под видом бриге за цео свет и његову судбину, осуђивање се усађује у човека, истискујући из њега смиреноумље, за које је ава Ор рекао да је „венац монаха“. Неприметно, осуђивање обесвећује саму „Тајну покајања“. Не желимо ово никоме.

Свети Максим Исповедник каже: „Онај ко се одрекао овосветских добара, тј. жене, новца и сличног, учинио је монахом само спољашњег човека, али не и унутрашњег. Али ко се одрекао острашћених поимања ствари, тај је учинио монахом и унутарњег човека, тј. свој ум. Спољашњег човека је лако учинити монахом, уколико зажели. Да би, међутим, унутарњег човека начинио монахом, потребан је велики подвиг“. Има ли горег „острашћеног поимања ствари“ него да неко сматра себе монахом држећи свој ум у туђим гресима и слабостима уместо у испитивању себе? Свако држи свој ум онде где жели јер „свакога искушава сопствена жеља, која га мами и вара“ (Јак. 1,14). У вези са овим је и упозорење светог Јефрема Сирина: „Схима без дела нема никаквог значаја“.

ЗАКЉУЧАК

Свети Оци хвале монашки живот. Свети Никифор монах каже: „Монашки начин живота је назван уметношћу над уметностима и науком над наукама“. Али ова наука и уметност су веома суптилне, те се може десити да монах, држећи споља „врлински“ живот, унутар своје душе осуђивањем унакази и обесвети саму „Тајну покајања“, тј. монаштво.

Држање свог ума у туђим гресима и слабостима уместо у испитивању себе, јесте прави пакао за душу монаха, те га многи не могу издржати. Код таквих ће престанак осуђивања бити неопходан, па чак и по цену да се „болно“ одбаце неки „ауторитети“. Када чврсто одлучи да прекине осуђивање, монах ће лако престати и да оговара и празнослови, почињући преко ћутања да улази у тајну будућег века, где је, по светом Исаку Сирину, језик небесних умова ћутање.

Али, најтеже од свега ће бити да јавно призна да је осуђивао друге људе. То ће за њега бити веомо тешко, готово немогуће, јер за такав поступак треба много смирења. Зато претпостављамо да ће то поћи за руком само реткима. Но, и без признавања грешака, сам престанак ове зле навике је огроман помак.

ДОДАТАК

Свети Лествичник (Поука 7) каже: „Нећемо бити окривљени зато што нисмо чинили чудеса, али ћемо сигурно морати да полажемо рачуне Богу због тога што нисмо непрестано оплакивали наше грехе“. Духовна борба захтева од човека да се спусти у свој сопствени бездан – свој, а не туђ. Преподобни Исак Сирин говори: „Онај ко види свој грех, већи је од онога ко васкрсава мртве“. У великом, али блаженом напору да одбаци своју склоност ка осуђивању, душа монаха ће се кретати од ускости ка ширини сагледавања, од мрзовоље ка благодатној радости. Шириће се ка љубави према другима. У том блаженом напредовању проживљаваће зло целе васељене, пролазиће кроз Гетсимански врт и узрашће до другачијег виђења, које ће јој одузети сваку способност осуђивања.

*********************************

ОДГОВОРИ СВЕТИХ ОТАЦА ЦРКВЕ на питања мирјана

1) Због чега је неопходно крстити се, зар није довољно бити добар човек и чинити добра дела?

Чини ми се да они који су пуни добрих дела а не маре за Бога, личе на леш мртваца који, мада прекрасно одевен нити то осећа нити му то користи. (Свети Игњатије Брјанчанинов)

Ако је неко и добар по делима, а није запећачен водом и Духом, неће ући у Царство Небеско. (Свети Кирил Јерусалемски)

2) Могуће је трудити се живети по заповести, то јест часно и поштено, а без вере у Бога.

Душа се може супростављати греху, но не може без Бога победити и искоренити зло. (Преподобни Макарије Велики)

3) Ја верујем да постоји виши разум, који не мора обавезно бити Бог, трудим се да живим по природним законима и надам се спасењу своје душе и без вере у Христа.

Спасава се само онај који има главу Христа, а има главу Христа само онај који се налази у Његовом телу, које је Црква. (Блажени Августин)

Они који верују у могућност спасења без вере у Христа, одричу се Христа, и може бити да не знају, падају у тежак грех богохулства. (Свети Игњатије Брјанчанинов)

4) Да ли се при Крштењу опраштају сви греси?

Светим Крштењем изглађује се првородни грех и сви греси, учињени до Крштења. Одузима се гресима сила власти над нама. (Свети Игњатије Брјанчанинов)

Исповедам једно Крштење за опроштење грехова…(“Символ вере”-саставили Свети Оци на првим Васељенским Саборима)

5) За време Крштења су ми рекли да се одрекнем сатане, но ја са сатаном нисам склопио никакав договор, па од чега онда да се одрекнем?

“Одричем се од сатане и свих дела његових…” Каквих дела? Блуда, прељубништва, нечистоте, лажи, прорицања, зависти, гатања, враџбина, раздражљивости, гнева, хуле, гатања, свађе, својеглавости.

Одричем се пијанства, празнословља, гордости, лицемерја.

Одричем се подсмевања, демонских песама, призивања духова…

Требало би нам пуно времена да све набројимо. Одричем се свега, једном речју лошега, што мрзи Бог.(Преподобни Јефрем Сирин)

6) Зашто кажу:”Кога Господ љуби, онога и кара?”

Правда Божја захтева да грешник буде кажњен за своје грехе. Ако ће грешник неизоставно бити кажњен, то му је боље да казну издржи овде и да то време претрпи благодарећи Господу, него да у будућем животу буде изложен бексоначном мучењу. (Свети Тихон Задонски)

7) Шта чинити када нас задесе било какве непријатности?

Било каква невоља да ти се догоди, немој због тога никога оптуживати осим себе, и говори:”Ово ми се догодило због мојих грехова”. (Преподобни ава Ор)

Слави Бога за све! Ове речи наносе смртну рану ђаволу, и у свакој невољи представљају за онога ко их изговара моћно средство охрабрења и утехе. Не престајте никада да их произносите (нарочито у невољама) и научите и друге овоме. (Свети Јован Златоуст)

Зашто, када човек оболи, говоре да га је посетио Господ?

Када се човек разболи тада и душа његова почиње да тражи Господа. И такво стање душе је добро само ако она благодари Господу. (Преподобни Јефрем Сирин)

9) Због чега се човеку шаљу болести?

Болести се шаљу ради очишћења грехова, а некада и ради смирења. (Преподобни Јован Лествичник)

Виђао сам тешко страдајуће, који телесним недугом, као каквом епитимијом, чисте душу од страсти. (Преподобни Јован Лествичник)

10) Једни говоре да је неопходно лечити се код лекара, други-да је све у Божјим рукама и да није потребно одлазити лекарима.

Као што не треба сасвим избегавати лекарско искуство, тако је нецеломудрено полагати сву своју наду у њега. Бећ, као када обрађујемо земљу користећи искуство земљорадње, а плодове молимо од Господа…тако иди лекару…но нека твоја нада неодступно почива у Бога. (Свети Василије Велики)

11) Кажу да се болести дају због грехова, а затим да их треба подносити са смирењем, но да ли је тада пожељно да молимо Господа за оздрављење?

Пожељно је тражити и молити Бога да нас исцели при чврстој одлучности да повраћај здравља и снаге ставимо у службу Богу, а никако у службу сујете и греха. (Свети Игњатије Брјанчанинов)

12) Пажљиво проучавам светоотачко наслеђе, али је веома тешко следовати примерима добродетељи.

Ко се поучава лекцијама добродетељи а не испуњава их, сличан је човеку који оре а не сеје. (Свети Василије Велики)

13) Иако се трудим да живим по заповестима и да чиним добро, никако ми то не успева.

Људи који немају урођених склоности ка добру, не треба да очајавају због тога, да се опусте и не труде да живе богољубиво и добродетељно као да је то за њих недоступно и недостижно; напротив, треба добро да размисле и дају све од себе како би били на корист. Чак и ако им не пође за руком да достигну сами врх добродетељи и савршенства, но увек мислећи о себи и бринући се, они ће или постати бољи, или у крајњем случају неће бити лошији-а и то је не мала корист за душу. (Преподобни Антоније Велики)

14) Како се борити против злопамћења?

Ако те је нешто наљутило…или те неко ожалостио,то се ти, по савету Отаца помоли за њега, као за некога ко ти је учинио велико добро. Моли се од свег срца и говори:Боже!Помози брату моме и мени, ради молитава његових, Тиме се човек моли за брата свога , а то и јесте знак састрадања и љубави; и смирује се, молећи помоћ ради његових молитава: а где су састрадање, љубав и смирење, могу ли ту успети раздражљивост или злопамћење или нека друга страст? (Преподобни ава Доротеј)

15) Како одучити себе од изношења недостатака других?

Дужни смо да најпре себе исправимо од недостатака, а онда да откривамо недостатке других. (Свети Василије Велики)

16) Како се избавити од навике осуђивања других?

Зашто ми осуђујемо браћу нашу? Зато што се не трудимо да упознамо саме себе. Ко је обузет упознавањем самога себе, тај нема кад да посматра друге. Осуђуј себе па ћеш престати да осуђујеш друге. (Преподобни Серафим Саровски)

17) Говоре да не треба клеветати (оговарати), а ако је човек у суштини лош, да ли то значи да о њему ништа не треба говорити?

Постоје два случаја у којима је дозвољено о некоме говорити лоше, и то: када је неопходно са неким се посаветовати о томе како помоћи ономе који греши и онда када је потребно упозорити друге који из незнања могу доћи у општење са лошим човеком, мислећи да је добар, у случајевима када нам и свети апостол заповеда да не општимо са таквима (2. Сол. 3,14).

А ко без такве потребе говори било шта о другоме, с намером да га оцрни, он је клеветник чак и ако су његове речи истините. (Свети Василије Велики)

Ко без страсти говори о греху брата чини то из следећа два разлога: или да би га поправио, или да би поучио другога. Ако говори себи, њему или другоме без ових циљева, то говори или да би га увредио или да би га оговарао, а такав неће избећи остављеност од Бога, већ ће неизбежно и сам пасти у такав или други грех и тада ће се, разобличен и укорен од других посрамити. (Преподобни Максим Исповедник)

18) Како да се понашам ако ми причају лоше о некоме?

Никада не примај клевете на ближњега свога већ прекини клеветника следећим речима:”Пусти, брате, ја сваки дан грешим још више тешким гресима, како бих онда осудио друге?” (Свети Јован Златоусти)

19) Како да се односим према сагрешењу ближњега?

Ако можеш помогни му да устане од греха-пружи му руку помоћи; ако не можеш-ти се помоли за њега. (Свети Димитрије Ростовски)

20) Шта чинити у случају ако човек изврши без сумње гнусно дело, зар ни у том случају не треба да га осудимо?

Осуди гнусно дело а онога ко је то учинио не осуђуј. (Преподобни Серафим Саровски)

21) Шта ако онај који ме је увредио приђе и замоли опроштај, а ја нисам спреман да опростим?

Прими покајање…као да ти је послано од Бога, како не би понизио Онога који шаље и изазвао Његов гнев против себе. (Преподобни Јефрем Сирин)

Чим се неко огреши о нас, одмах смо дужни да тежимо измирењу с њим зато што ће нам се за то опростити много грехова. (Свети Јован Златоуст)

И с непријатељима, када желе мир, треба се измирити. Јер, ко не жели измирење… неће избећи казну Божју. (Преподобни Исидор Пелусиот)

22) Никако не могу да научим себе да се уздржавам кад ме вређају.

Не можеш да подносиш увреде? Ћути и смирићеш се. (Преподобни Јефрем Сирин)

23) Како се избавити од непрекидне раздражљивости?

Храна за огањ су дрва; а храна за раздражљивост је високоумље (високо мишљење о себи). Буди дуготрпељив… Дуготрпељивост је прекрасан дар; она изгони раздражљивост, гнев и презир, приводећи душу смиреноумљу. (Преподобни Јефрем Сирин)

24) Како се понашати, када се разјасни да су речи изречене против мене биле клевета?

Ако си био оклеветан па се после открије да је твоја савест чиста, немој се гордити, но са смирењем служи Господу који те је избавио од клевете човечије. (Преподобни Јефрем Сирин)

25) Кажу да не треба одговарати на оговарања и увреде, а ако су оне неправедне?

Не враћај никоме злим за зло ни увредом на увреду, и тада ће ти смирење дати сам Господ, видећи да ти не смирујеш сам себе таквим начином. (узвраћањем зла и увреда).

Буди мудар, и уста оних који лоше говоре о теби загради ћутањем. (Преподобни Антоније Велики)

26) Не могу да разумем смисао молитве за демоне.

Ако ми будемо узносили молитве за оне који нас вређају и наносе нам зло, тада ће бити услишена наша молитва када се будемо молили и за нас саме (Свети Јован Златоусти)

27) Да ли трева критиковати човека због његових недостатака?

Никоме не износи на увид било какве његове недостатке ни због каквог разлога. (Преподобни Антоније Велики)

28) Шта радити када из неког разлога осећамо према некоме мржњу и нетрпељивост?

Ако мрзиш некога, моли се за њега и кроз молитву се ослободи сећања на зло које ти је учинио, чиме ћеш зауставити страсти; постајући дружељубив и човекољубив, потпуно ћеш истерати страсти из душе. (Преподобни Максим Исповедник)

29)Како да убедим ближње, како они не би веровали клеветама упућеним мени?

Уколико се будеш молио за оног који те клевета, сам Бог ће уразумити оне који су се саблазнили клеветом о тебе. (Преподобни Максим Исповедник)

30) Мене су оклеветали, а ја уопште нисам крив.

Оклеветали су вас… а ви уопште нисте криви? Треба да трпите са благодарношћу. Сматрајте то као епитимију за оно за шта мислите да сте криви. Тако клевета за вас представља милост Божију. Потребно је да се обавезно измирите са оним ко вас је оклеветао. (Епископ Теофан Затворник)

31) Зашто говоре да неосновано вређање треба подносити са смирењем?

Кроз неосноване боли (увреде) и страдања ми се присаједињујемо Крсту Христовом и из њега црпимо силу крстоносну, очишћујућу, освећујућу, и благодат Божју задобијамо. Пут је тесан и страдалан, пут који води право у рај… Свака напрслина на њему, коју са благодарношћу поднесемо јесте венац Божји који је већ стављен на нашу главу. (Свети Теофан Затворник)

32) Шта радити, ако човек јавно греши а нас уче да све трпимо у смирењу и да се не гневимо.

Колико од тебе зависи, никоме не давај повода за мржњу и свађу (непријатељство). Ако видиш да се на било који начин нарушава богобојажљивост ти се непоколебљиво ориклони истини, бори се за њу храбро, ако треба до смрти но и у том случају не гневи се у души, задржи добро расположење, а успротиви се само греху. (Свети Јован Златоусти)

33) Говоре, блажени сте ако вас вређају. Да ли то значи да треба да тежим к томе како би ми се сви ругали и вређали ме?

Да не помислиш како саме увреде, без обзира какве да су чине блаженим онога ко их прима, Христос их (увреде) појашњава са два случаја: када их ми трпимо Њега ради и када су оне настале без икаквог разлога. Ако нема ни једног ни другог то онај ко их подноси не само да није блажен већ је и несрећник. (Свети Јован Златоусти)

34) Шта чинити ако нам општење са другим из разних разлога не причињава радост већ чак напротив?

када се код тебе појави осећање зловоље и мржње према брату твоме, нека не престане твоја некадашња похвала о њему, у разговору са другима, пази да се међу твоје речи не увуче прекор и куђење, већ говори о њему усрдно похвално, моли се за њега као за самога себе и ускоро ћеш се ослободити од злокобне мржње. (Преподобни Максим Исповедник)

35) Говоре нам да је неопходно опростити увреде. Али у животу је то доста тешко учинити.

Ако те неко увреди, не гневи се на њега, већ му истога часа опрости и моли се за њега Богу да би му и Бог опростио. И ако твоје срце то не жели ти га натерај и убеди и моли се Господу да би ти помогао да победиш самога себе и телесно мудровање. Јесте тешко, али се то тражи од хришћана. Потребно је да опростиш ближњем ако и сам желиш да добијеш опроштај од Бога, Опрости, и теби ће се опростити, ако ти не опростиш ни теби се неће опростити. Страшно је то али истинито, јер Свето Јеванђеље тако учи. (Свети Тихон Задондски)

36) Како да одредимо која је страст код нас најизраженија, да бисмо започели да се боримо с њом?

У одговору на ово питање ће нам помоћи прича о једном подвижнику који је своме старцу упутио слично питање: против које страсти, пре свих, треба се борити? Старац је одговорио: бори се против оне која се тог часа бори против тебе, и сматрај да је она главна код тебе. (Свети Теофан Затворник)

37) Говоре да сновима не треба веровати, а уједно и да је сан од Господа?

Велика је истина то правило да не треба веровати никаквим сновиђењима. Јер снови најчешће не представљају ништа друго до демонска исмевања и забаве над нама. Ако се држимо овог правила ми понекад нећемо примати ни сновиђења која су нам послата од Бога, но због тога се љубвеобилни Господ Исус неће разгневити на нас, знајући да ми то чинимо из страха од демонских подвала.

(Блажени Дијадох)

38) Постоје веома благочестиве жене, које редовно долазе у храм, но пре свега да би ту сусреле неке с којима ће претрести новости.

Ко у храму Божијем непрекидно празнослови тај одлази не само без користи већ и са штетом.

(Свети Василије Велики)

39) Говоре да вера у Бога и пијанство не могу заједно.

У пијанству нема места за Господа, пијанство одгони Духа Светога. Дим одгони пчеле, а неумерено пијење одгони духовне дарове. (Свети Василије Велики)

Пијанство је почетак безбожја јер оно помрачује ум којим се обично најбоље спознаје Бог.

(Свети Василије Велики)

40) Како се сачувати од греха, када је свуда толико саблазни?

Када паднеш у било који грех, замисли Страшни Суд и Судијy, и тим страхом уздржавај се од злих похота (жеља). (Свети Василије Велики)

41) Понекад ми маловерујући људи постављају питања у вези Светог Писма, но на нека од њих ја не знам да одговорим, а непријатно ми је да покажем свихе незнање јер могу рећи:”Како то, ти верујеш а не знаш?”

Могу ли ја нека места из Библије да тумачим по своме, расуђујући на основу свога црквеног опита?

Не би требали сами да тумачимо Свето Писмо јер то представља не малу опасност за неверујуће. Када не знаш, најбоље је да ништа не говориш, зато што говорити о Светом Писму по своме разуму јесте безумље. (Преподобни Варсануфије Велики)

42) Црква осуђује бављење јогом и сличне физичке активности којима се тежи бестрашћу, али у исто време и у православљу се достизање бестрашћа сматра једном од врлина. Како се до ње стиже?

Да би достигли бестрашће и богатство дарова, чудотворство и моћ прозорљивости, неки изнурују своја тела; но они бедни не знају да, не такав труд, већ пре свега смирење јесте матер тих дарова.

(Преподобни Јован Лествичник)

43) Одакле почети да би се задобило смирење?

Знај да смирење није ништа друго већ све људе сматрати бољим од себе. Научи свој језик да говори: опрости ми, и задобићеш смирење. Пре свега, не сматрај себе низашта и то ће породити у теби смирење…Бој се (чувај се) да постанеш познат по било ком свом делу.

(Преподобни Антоније Велики)

44) Може ли хришћанин било шта мрзети?

Мрзи све оно што штети души твојој. (Преподобни Антоније Велики)

45) Зашто Господ шаље човеку искушења?

Искушења се шаљу на једне ради уклањања већ учињених грехова, на друге да би прекинули са гресима које управо чине, а на остале ради оних (греха) које би ускоро учинили; осим оних који се шаљу да би испитали човека-као код Јова. (Свети Максим Исповедник)

46) Могу ли се рачунати у грех човечије страсти?

Једна је суштина страсти, а друга греха. Суштина страсти је: грех, сујета, сластољубље, мржња, зла похота и томе слично. Док је суштина греха у самом дејству страсти, када неко своје страсти задовољава на делу, то јест извршава их…то су дела која су побуђена страстима; јер, могуће је да човек поседује страсти али да не чини по њима. (Преподобни ава Доротеј)

47) Да ли је обавезно молити се пред постављеним столом?

Сто за којим се не моли Богу ни по чему се не разликује од јасала животињских.

(Преподобни Јован Дамаскин)

48) Никако не могу да савладам себе-веома волим да једем.

Овладај својим цревима, како она не би овладала тобом. (Преподобни Јован Лествичник)

49) У среду и петак не једем месо, спроводим вишедневне постове, но никакве духовне користи од тога не примећујем.

Вара се онај који сматра да је пост само уздржавање од хране. Прави пост јесте удаљавање од зла, обуздавање језика, савладавање гнева, укроћавање похота, прекидањем са клеватама, лажима и кривоклетствима. (Свети Јован Златоуст)

50) Како одредити меру у спровођењу поста?

Мера узимања хране, по мишљењу светих отаца, подразумева ону количину хране дневно, после чијег узимања би се још увек осећала глад. Таква мера чува душу и тело у равнотежи не дозвољавајући човеку да падне у неумерени пост и тиме раслаби тело, ни у преједању и тиме угуши дух. (Преподобни Касијан Римљанин)

Опште правило умерености у уздржавању састоји се у томе, да сваки саобразно снази, телесној моћи и узрасту узима онолико хране колико је потребно за одржавање здравог тела а не колико изискује наша жеља за засићењем. (Преподобни Касијан Римљанин)

Свакоме је мера и лични учитељ-сопствена савест. (Преподобни Касијан Величковски)

51) Волим да пробам укусну храну.

Чим си сит ништа не пробај, остављај место Светом Духу. (Преподобни Серафим Саровски)

52) За време Петровог поста су најчешће веома велике врућине и ја понекад дозволим себи да купим сладолед. Да ли се та ситница сматра грехом с обзиром да у свему осталом ја извршавам (спроводим) пост?

Ако неко почне говорити: зар је важно ако ја кажем пар речи? Зар је важно ако мало беспосличим, зар је важно ако погледам ову или ону ствар? Од тога: зар је важно ово, зар је важно оно, пада се у лошу навику и неприметно се почиње пренебегавати оно што је заиста велико и важно. Треба да се трудимо да се старамо и о ономе што је лако како би оно и остало лако и како не би постало тешко: јер и врлине и греси почињу од малога и нарастају или у велико добро или велико зло.

(Преподобни ава Доротеј)

53) Узнемирава ме то што понекад када сам болестан морам да нарушим пост.

Ко једе због телесне немоћи а не ради наслађивања, Бог га не осуђује.

(Преподобни Јован и Варсануфије)

54) Можемо ли после строгог поста дозволити себи мало опуштања или је потребно да се придржавамо уздржања и после поста?

Строги пост, ако за њим последује велико неуздржање у храни, не рачуна се ни у шта, и као последица тога, убрзо ће наступити страст чревоугађања. Најразумније је са умереношћу уностити у себе храну сваки дан као у време дугог и строгог поста. (Преподобни Јован Касијан)

55) Зашто је неумерено строги пост непожељан?

Неумерено неједење изазива не само слабљење постојаности и одлучности душе већ и свршавање молитава чини беживотним и млаким услед раслабљености тела… Неумерено уздржање је штетније од преједања јер од последњег је кроз покајање могуће прићи правилном посту, а од првог није.

(Преподобни Јован Касијан)

**********************************

Хришћански пост – његова потреба и смисао

Пост као привремено или трајно одрицање од неких јела и уздржавање од извесних навика присутан је, у разним облицима, у свим религијама и кроз целу историју човечанства од праисторије до данас. Најчешће је то био израз кајања и туге, или покушај прочишћења и постизања вишег духовног ниовоа ради умилостивљења Творца, а не ретко је пост био саставни део припреме за неке религиозне обреде и ритуале. Но нас овде, пре свега, занима хришћански пост и његова примена, потреба и смисао.

Прва заповест у Рају била је Божји позив прародитељима на пост и уздржање: „Од дрвета познања добра и зла не једи” (1Мојс. 2, 17) . Био је то позив Божји човеку да буде у заједници са својим Творцем и Оцем и да се, кроз ту заједницу са Богом, храни Речју Божјом као Дрветом и Хлебом Живота. Господ Исус Христос је постио четрдесет дана и ноћи (види Мт. 4, 2) и дао својим ученицима упутства како да посте (види Мт. 6, 16 – 18) Свети Јован Претеча и његови ученици су постили (види Мт. 9, 14; Мк. 2, 18; Лк. 5, 33) Свети Апостоли (види Дап. 14, 23; 2Кор. 6,5) а тако и њихови свети ученици и наследници свети Оци и учитељи Цркве.

Правила и праксу поста сусрећемо, дакле, већ на самом почетку библијског Отктивења, али и у древноисточним религијским системима, у Исламу који пост и преузима из јудеохришћанске традиције. Пост увек има религиозни корен, чак и онда када се, на први поглед, јавља у посветовњаченој форми, као вегетаријанство или уздржавање од неке хране због дијете.

У Цркви се пост и покајање просто подразумевају као начин постојања и делања и као начин човековог односа према Богу, према светињи живота и према самој храни. Зато црквени пост, за разлику рецимо од дијете, има за циљ одржање и унапређење не само телесног здравља него изграђивање и препорађање целине људског бића. Не своди се само на питање дневног menu-a него представља целу лепезу практичне примене подвига и напора уздржања, жртве и молитве, као израза и метода сведочења љубави и праштања, у циљу успостављања равнотеже између тела и духа, уздржавања од зла и греха и васпостављања правилног односа према природи и Богу. Можемо рећи да је пост једно драгоцено и благословено средство које људима помаже да се очисте од греха и грешних склоности и да открију и остварују истински смисао свога постојања.

Интересантно је, свакако, да је првобитна исхрана коју су људи користили била биљног порекла и тек касније су почели да убијају животиње ради исхране. Хришћани данас једу месо у дане када је то прописано; монаси, међутим, као један остатак те праксе и благослова раног периода, и дан данас, не једу месо него за јело најчешће користе само биљну храну, млеко, јаја и рибу.

Свети Василије Велики каже: „Пост је многоцени дар Божји. Установа прастара, која се очувала као отачко наслеђе и стигла до наших дана… Пост појачава молитву. Постаје њено крило на путу ка небу. Пост је мајка здравља, васпитач омладине, украс стараца… Примите га (пост) дакле са радошћу”.

На основу дубоког духовног опита и искуства неопходне потребе сваког човека да се телесно и душевно обнавља и препорађа, да челичи своју вољу, вежба се у уздржљивости и чува своју душу од везаности за пролазне вредности овога света, Црква је одредила наколико постова. То су, најпре, једнодневни постови средом и петком који имају за циљ да вернике подсете на догађај када је Господ Христос ухваћен и предан на страдање и крсну смрт.

Затим пост на празник Воздвижења Часнога Крста када се и поклањамо Крсту Господњем на коме је распет Син Божји и којим је победио смрт и грех и ђавола.

На празник усековања главе светог Јована Крститеља постимо због смрти праведника и подсећамо се подвижничког живота светог Јована Претече у пустињи као и опасне и душегубне разузданости Пророкових убица.

Од вишедневних постова најстарији је, најдужи и најстрожији Часни пост. Назива се још и Велики или Васкрсни пост јер као молитвена припрема претходи празнику Васкрсења Господњег. Установљен је још од светих Апостола. Овај пост траје од понедељка после сиропусне недеље до петка шесте седмице Великог поста и назива се још и Света Четрдесетниица јер обухвата период од четрдесет дана. Одмах по празнику Цвети или Свечаном уласку Господа Исуса Христа у Јерусалим на овај пост се наставља Страсна седмица када непосредно пратимо Господа на Његовом путу страдања и крсне смрти за живот и спасење света. Строгим постом и уздржањем, као неодвојивим саставним делом укупног богослужбеног литургијског ритма, и ми се клањамо Његовом страдању молећи да будемо удостојени и радости васкрсења.

Апостолски пост пред празник светих Апостола Петра и Павла и Сабор свих светих апостола установљен у част светих Апостола и као подражавање њиховог живота у одрицању, молитви и посту. Овај пост почиње у понедељак после недеље Свих Светих и траје до 29. јуна. Како је недеља Свих светих покретни празник и везије се за празник Васкрсења то овај пост може да траје дуже и краће, од осам дана до шест седмица, у зависности када пада празник Васкрсења.

Богородичин или Успенски пост траје две седмице и установљен је у част Пресвете Мајке Божје, а као молитвена припрема за празнике Преображења Господњег и Успења Пресвете Богородице.

Божићни пост је установљен као четрдесетодневна молитвена припрема пред празник Рођења Господа и Спаса нашега Исуса Христа да бисмо ишчекујући долазак Господа у телу кроз пост и појачану молитву припремили своје душе и своје домове да се у њима роди и настани Богомладенац.

Чињеница да се у оним срединама где је, у мањој или већој мери, занемарена и напуштена дисциплина поста много више негује и упражњава дијета ради неговања тела говори колико је пост и умереност у јелу и пићу важно за одржавање телесног здравља и не само телесног него здравља целине људског бића и његовог понашања. Постоји једно дубинско јединство, узајамност и међусобна зависност душевног и телесног у човеку, то медицинске науке које се тиме баве данас и експериментом доказују. Многе болести и душевне и телесне настају управо као последица неуравнотежености и неусклађености душевног и телесног у човеку. Хришћански пост је управо благословено и моћно средство за постизање унутрашње равнотеже, и метод очишћења и припреме самога себе за сусрет са Богом, са братом, са ближњим. Зато се црквени пост не своди само на телесно уздржавање од неке хране него је он увек и духован и телесан какав је и сам човек са свим својим духовним и телесним захтевима и потребама. „Не ограничавај врлину поста само на исхрану. Истински пост није само одрицање од различите хране, него одрицање од страсти и грехова: Да никоме не учиниш неправду. Да опростиш ближњему своме за увреду коју ти је нанео, за зло што ти је учинио, за дуг што ти је дужан. Иначе, не једеш месо, али једеш самога брата свога. Не пијеш пиће, али унижаваш другога човека”, каже Свети Василије Велики.

Подвиг поста, одрицања и покајања представља исконско искуство Цркве као природни део крстоваскрсног живота Цркве, и позив да сви сав живот свој, према моћи нашој и по дару љубави, саобразимо том подвижничком и благодатно-литургијском начину живота и постојања заједнице Народа Божјег.

Да завршим речима светог Григорија Синаита: „Све дотле док човек не сазна каквим га је Бог створио не може схватити колико га је грех унизио и у шта га је претворио”. Вера у љубав и милост Божју и неговање љубави према Њему кроз покајање и вршење добродетељи, поста и молитве управо су благодатни медикаменти који препорађају и освећују свакога човека. Зато: „Свака душа која је изгубила мир треба да се покаје и Господ ће јој опростити грехе и у њој ће опет завладати радост и спокојство”, каже Стaрац Силуан Атонски.

Протојереј Милован Миодраговић

*********************************

Православне поуке

УЧИТЕ ДА СЕ МОЛИТЕ

Учите да се молите. Принуђавајте себе на молитву. У почетку то пада тешко, али, уколико се више присиљавате, утолико она постаје све лакша.

ШТА ЈЕ ТО МОЛИТВА?

То је окренутост срца и ума Богу; то је посматрање Свемогућег, Сведоброг и Свемудрог. Молитва је разговор створа са својим Творцем, у пуном срахопоштовању, а при најобилнијој свести о својој слабости и ништавности, при најдубљем покајању срца и чврстој одлуци да се изменимо; у поверавању свемогућој Божијој помоћи.

Свети Јован Кронштатски

ЛАЖНА ЉУБАВ

…То је од речи до речи оно што ми је причао један лекар – примети старац. То беше човек већ у годинама и несумљиво паметан. Он је говорио тако исто отворено као и ви, иако шалећи се, али шалећи се тужно; ја, вели, волим човечанство, али се чудим самом себи: што већма волим човечанство уопште, тим мање волим поједине људе, тј. сваког засебно као појединца. У својим маштањима ја сам често,- вели он,- долазио до чудних мисли да служим човечанству, и ја бих можда пошао и на крст кад би се то наједарет однекуд захтевало, – а међутим, ни дана нисам кадар провести ни с ким у једној соби, знам то из искуства. Тек што се тај нађе близу мене, а већ његова личност гуши моје самољубље и стешњава моју слободу. За један дан сам кадар и најбољег човека омрзнути: једног зато што дуго за ручком једе, другог зато што има кијавицу. Ја, вели, постајем непријатељ људи чим се они мене и најмање дотакну.

(Ф.М. Достојевски: “Браћа Карамазови“)

ЧУВАТИ СЛОГУ

Чувати слогу, чувати јединство, чувати љубав и према својој браћи по вери и крви, чувати чак љубав и према непријатељима, они не виде куда иду не виде да злочином срљају у пропаст и вечну муку, а ми то знамо и жалећи непоновљивог човека који грехом срља у пропаст, молимо се његовом и нашем Господу, да тај отвори очи и да таму из очију макне, да види куда иде да се покаје и да се и он спасе… Патријарх српски Г. Павле

Три дела умножавају зло, а четврто не припада броју добрих. На име: кад су млађи непослушни; кад старци завиде успесима млађих; када се побожни поколебају у добру и бивају наклоњени на рђава дела, и ако настојатељ по незнању — глупости својој — мучи братију своју.

Свети Серафим Саровски

ЗНАКОВИ ПОРЕД ПУТА

Код унутрашњих борби које човек води са самим собом и са непознатим силама у себи, важи више него игде правило: не предај се никад! – Ни предаје ни уступања! А пре свега што кажу у Босни: не вежи тугу за срце!

Бити увређен неправдом људи мање је него бити у беди, а бити у беди мање је него бити болестан, бити болестан још није умрети. Али и кад је човек увређен неправдом, тешко болестан, па и на самрти, не треба, тек тада не треба да ”попусти рђи на се”. Тада треба напрегнути све силе и не признати тугу и малодушност. Издржати тренутак а већ идућег часа човек је или на путу да прездрави или је мртав.

Иво Андрић

СВЕТИЛНИК ИМЕЊАКА

Др Николај Велимировић је био велики пријатељ Николе Тесле у Америци. Звали су се имењацима. Позове Никола Тесла Николаја да га посети у својој лабараторији. Дочекао га је лепо – чим је отворио врата, хиљаду неких точкова ставио је у покрет.

– Боже, имењаче, шта уради ти то? Каква је то сила? – пита га Николај.
– Имењаче ти си школован човек, ваљда знаш шта је то? – одговори Тесла.
– Шта је то?
– Струја, имењаче!
– Кад си тако велики стручњак за струју, реци ми да ли ће твоја наука открити начин да се та сила струје види голим оком.
– Никада – каже Тесла – док је света и века.
– Па што онда народ тражи, Бога да види? Сила постоји и кад се не види – на то ће Николај.
Преузето из књиге “Златоусти проповедник васкрслога Христа”

О СВЕШТЕНИЧКОМ БЛАГОСЛОВУ

Свештенослужитељи (то јест људи који су кроз свету тајну Свештенства добили благодат Светог Духа, за свештеничко служење Цркви Христовој) – епископи (архијереји) и свештеници (јереји) осењују нас крсним знаком. То осењавање се назива – благослов. Када нас свештеник благослови он саставља прсте тако да они представљају слова ИС ХС, то јест – Исус Христос. То значи да преко свештеника нас благослови Сам Господ наш Исус Христос. Да би се добио Благослов од свештеника или епископа потребно је саставити шаке у облику крста: десну преко леве са длановима навише, говорећи: „Благослови оче” (или – владико).

Добивши благослов, ми пољубимо руку која нас је благословила, као невидљиву руку самога Христа Спаситеља. Као што каже св. Јован Златоусти: „Не благослови човек, него Бог његовом руком и језиком.” То се види и из речи свештеника које нам упути том приликом – „Бог благословио!”

Без Божјег благослова никакав посао не може имати успеха. Зато су се наши благочестиви преци трудили да сваки посао почну после молитве и добивши благослов од свештеника.

КАКО СЕ ТРЕБА ПОНАШАТИ У ЦРКВИ

Када пођеш у цркву мисли да у Дом Цара Небеског идеш, где са страхом и радошћу треба стајати, исто онако као што би на небу стајао пред небеским Царем. И црквене песме нас на ово упућују кад кажу: кад у храму стојиш, мисли да на небу стојиш.
Ако желиш да ти молитва буде корисна, опрости сваком, који те је увредио, његове грехе, да би и ти могао рећи – Оче наш, који си на небу, опрости нам грехе наше, као што и ми опраштамо онима који су нама згрешили. Знај да ако не опростиш ближњему увреде неће ни Бог теби опростити грехе твоје (Мат.6,15).
Кад у Цркви стојиш, не окрећи се ни на једну страну: не гледај како ко стоји и како се моли, јер ћеш као фарисеј бити осуђен, пошто није твоје да о томе судиш, него Божије, и ти само себе пред Богом правдај. Гледај само у олтар где се најсветија жртва приноси и као митар у себи понављај: Боже, буди милостив мени грешноме!
Чувај се као живе ватре смеха и разговора у цркви јер тиме Бога вређаш, пошто тиме показујеш не само да не поштујеш цркву као најсветије место, него и друге на грех наводиш и сметаш им да се моле. Пажљиво слушај шта се чита и пева и тиме се наслађуј. А ако се мисао твоја одвоји некуд на другу страну, старај се да је вратиш и да је упутиш да слуша песме и молитве којима се Бог слави и тада ћеш са коришћу из цркве изаћи.
Долазећи у цркву сети се мртвих и мисли на твој дан, када ћеш и ти у недра матере земље отићи. Помоли се за мртве да их Бог помилује и припали им свеће за покој њихових душа. Ово ће не само за њих корисно бити него и за тебе самог, јер и на тај начин љубав према својим ближњима показујеш. Мислећи на своју смрт усрдније ћеш се Богу помолити. Сети се у цркви и својих ближњих који су живи, сети се твојих родитеља, деце и рођака и припали им свеће за њихово здравље.
Оно што си чуо у цркви да се чита, пева и проповеда, труди се да испуниш и размишљјај: на који начин. Јер ћеш иначе бити осуђен, пошто знаш шта треба чинити, а ти не чиниш. Благо онима који слушају реч Божију и држе је (Лк.11,23). И своју децу и домаће своје учи да тако чине, па ћеш од Бога бити награђен.

О АБОРТУСУ

Ја сам на своју тугу и жалост, урадио више од 48000 а мање од 62000 абортуса. Нас су учили да је дете живо са првим удахом. Када сам добио ултразвук у руке, видео сам да дете са два и по месеца мрда ручицама и сиса палац. После 15-20 минута иста та рука која сиса палац лежала је на мом столу у киретани, а дешавало се да живац из те истргнуте руке или ноге почне да се трза. Тада сам схватио да сам извршио убиство те сам аутоматски престао да радим абортусе и почео да се борим против тога. Није довољно грех признати и покајати се, већ га треба и окајати. Зна се, прошао сам једну врсту голготе, јер сам био први лекар у Србији који је званично престао да ради абортусе. Имао сам храбрости да одговорим на сва питања пред целим колективом лекара који ме је питао: “Зашто ви нећете да радите абортус?” Рекао сам: “Због морално – етичког става на који имам право! То је било врло тешко… Рећи то јавно. Незгодан је знак за друге који преко тога извлаче велике економске профите. Према томе, онај који свесно врши абортусе није хришћанин. Ако неко није хришћанин не треба му да му се сече славски колач нити да се причешћује. Тек онда кад се покаје и кад прође одговарајући период његовог покајања, он може бити враћен у Православну Цркву као њен достојан члан. Свети Архијерејски Синод Српске Православне Цркве донео је одлуку о забрани причишћивања и сечења славског колача лекарима који врше побачаје.

др Стојан Адашевић

*************************************

Смртни час – Други Христов долазак

Старац Порфирије

Једног дана упитах га у његовој келији: Старче, у последње вријеме много се говори о броју 666, о томе како се приближава долазак антихриста – неки чак тврде да је он дошао – о електронском обиљежавању на десној руци или челу, о судару између Христа и антихриста и о уништењу овог другог при другом Господњем доласку. Шта ви кажете о томе?

Старац одговори: Шта да кажем? Ја не причам да ми се указала Пресвета Богородица, да ће бити рат и друге такве ствари. Знам да ће доћи антихрист, да ће се збити Христов долазак, али када не знам. Сутра или кроз хиљаду година – не знам. Па ипак не узнемиравам се због тога. Јер, знам да смртни час за свакога од нас представља Други долазак Христов. А тај час нам је свима врло близу.

Кољиво за Аранђеловдан и Илиндан?

Питање: Неки верни, који славе Аранђеловдан или светог Илију као своју Славу не спремају за тај дан кољиво, него само колач и свећу. Веле да су тако чинили и њихови родитељи.

Одговор: Зрно пшенично, посејано у земљу, употребљава се у Светом писму као символ смрти и живота после смрти. То видимо из речи Господњих: “Ако зрно пшенично павши у земљу не умре, остаје само; а ако умре много рода роди” (Јов. 12, 24). Празнично кољиво приноси “у част” Светих чији се помен држи као храмовна или домаћа Слава и у славу свесветом и свесилном Богу (“Јако во славу Твоју”). Бива јасно да га треба приносити како на празнике светих из рода људског, тако и Господње, Богородичине и празнике Светих анђела. Нема никаквог разлога да се оно не спрема за Аранђеловдан.

Из књиге Патријарха Павла: “Нека питања наше вере”

Васкршња водица

Почетком васкршњег поста, почиње да се освећује васкршња водица по православним домовима. Као што без помоћи од Бога ништа добро не можемо учинити, тако ни без благодатних дарова Цркве Божије нема напретка. Зато је потребно да почетком овога поста позовете свештенике у станове да би благословили добар почетак духовног усавршавања и пошкропили освећеном водицом просторије. Симболизујући тиме очишћење и освећење душа којих ту живе. Водица која се освети остаје у дому као помоћно средство у данима строгога поста. Када понестане психофизичких снага, хришћани користе освећену водицу пијући је по мало и молећи се Господу да «издрже до краја».

КРСНА СЛАВА

Срби су једини православни народ који слави Славу. Славу су примили наши преци када су примили веру Христову (кнез Мутимир, половина 9 века). Од тада се она преноси са колена на колено. Сваки Србин слави Славу! Правилно је да се почиње славити Слава када се човек осамостали од својих родитеља (не треба чекати да се родитељ упокоји). Обележја Крсне славе су: КОЉИВО, ХЛЕБ, ВИНО, СВЕЋА и ИКОНА. Неколико дана пре славе треба позвати свештеника у кућу да освети СЛАВСКУ ВОДИЦУ, са којом домаћица меси славски колач. На дан славе, колач, кољиво и вино се односе у храм да се освете и преломи колач.

КО СЛАВИ СЛАВА МУ ПОМАЖЕ!

ПРЕПОДОБНИ ЈЕФРЕМ СИРИН

Не слушај савете људи који себи угађају, који су себе учинили робовима стомака и телесних страсти.
Свако ко воли чистоту и целомудреност постаје храм Божији.
Нека твоја рука не буде испружена ради узимања, већ нека радије буде испружена ради давања (Сир. 4, 35).
Ко другога оговара, сам себе осуђује. У ономе ко оговара пребива клевета, и мржња, и сплеткарење. Он се праведно сматра братоубицом.
Храна за огањ су дрва, а храна за раздражљивост је високоумље.
Немој давати своме срцу да буде жалосно, него се теши у Господу.
Славољубље је душевна болест, лукава страст.
Немој се превазносити ако си здрав телом, већ се бој.

СВЕТИ ПРЕПОДОБНОМУЧЕНИК ЂАКОН АВАКУМ – 30. (17) ДЕЦЕМБАР

Ђакон Авакум, заједно са својим игуманом Пајсијем из манастира Трнаве код Чачка, беше набоден на колац 1814. године на Калемегдану.

“Град Београд. Кроз капију звану Стамбол, јаничарска руља јури и пред собом страх разноси; млад ко капља, леп ко ружа, пред њом везан младић иде и зашиљен храстов колац на рамену своме носи… “Авакуме, српски сине, ти Пајсијев ђаче верни, одреци се свога Христа – још тренутак имаш само!” “Смрт избавља од свих беда”, младић рече.

“Благо оном ко пре умре, о мање је мука прош’о! Богу ће се пре узнети! Од хришћанске вере моје, нема вере нигде лепше! Срб је Христов, радује се смрти! Чин’те, Турци, што вам драго – и тако се мора мрети!” Бурни жагор… “Дивно дете!” – кадуне се чудом чуде… “Зар на колац ту лепоту?” – кажу оне. “Не чинимо, Турци, криво!” И душеван Турчин један, да уштеди дечку муке, прободе му јатаганом мученичко срце живо!… И сутрадан на истоку, по развитку зоре ране кад исплива једним рубом, сунце као крв румено, оно заста и задрхта јер угледа сред пољане младићево мртво тело на врх коца набијено…”

У свом ненадмашном надахнућу – надахнућу песника и родољуба – Војислав Илић-млађи овековечио је успомену на страдања и мученичку смрт Преподобног мученика ђакона Авакума.

Жиг звери је спреман

«Предстоје велике невоље, ратови, и економске кризе, после којих ће се антихрист домоћи власти. Тада ће и овај систем жигосања бити понуђен као алтернатива: у десној руци ће бити биочип са свим подацима о човеку, и служиће уместо личне карте, пасоша и других докумената. И, наравно, уместо новца! Ко тај жиг буде примио, мислиће да је друштвено признат и да ће имати хране, али ће се, веле Свети оци, силно преварити, јер ће Господ дозволити велике суше и временске непогоде, па земља неће давати плода, а антихрист неће моћи да храни своје следбенике. Помоћу технологије, обмањиваће, али не задуго. Показаће се сва његова беда, немоћ и превара. Они који не приме жиг звери, биће гоњени, али ће има Сам Бог помагати да издрже, кријући их по неприступачним местима. Но никоме, чак ни у те претешке дане, воља ђавоља неће моћи да се наметне. Свако ће бирати или са Богом или са ђаволом!»

Свештеник Александар Лебедев

Ја сам црв – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам прах – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам пепел – Боже чуј, Господи помилуј.
Jа сам сен – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам ништа – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам сујета – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам лаж – Боже чуј, Господи помилуј.
Ја сам грех – Боже чуј, Господи помилуј.
Али, ја сам Твој – Боже чуј, Господи помилуј.”

Преп. Исак Сирин

****************************************

протоереј Златко Ангелески

Posted by kresall на Август 11, 2016 во Uncategorized

Ознаки: осма недела

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Седма недела по Педесетница. Исцелението на двајцата слепи и немиот

04 Авг

Седма недела по Педесетница

Верувате ли дека можам да го направам тоа?

(Матеј, 9, 27 – 35)

Двајца слепи луѓе повикувале кон Исус: „Помилуј нѐ, Исусе, сине Давидов!“ Исус ги прашал: „Верувате ли дека можам да го направам тоа?“ Тие одговориле: „Да, Господи!“ Тогаш Он им ги допрел очите и ги исцелил од слепилото.

„Верувате ли дека можам да го направам тоа?“

Би можел ли? Оној Кој рече: „Ми се даде секаква власт на небото и на земјата?“ Би можел ли? Оној Кој рече: „Мислиш дека не можам да Го помолам Мојот Отец да ми прати повеќе од дванаесет легиони ангели?“ Може ли? Оној Кој објави: „Јас Сум воскресението и животот; кој верува во Мене и да умре ќе живее?“ Може ли? Оној Кој ја создаде вселената од ништо; Кој стави сила во атомот; Оној Кој ги исцелуваше болните и воскреснуваше мртви? Може ли? Кој му рече на Јов: Каде беше ти кога ги поставував основите на земјата?“ Може ли?

Луѓето денес се обидуваат да се спасат со помош на секакви сили: бела, црна, силата на водата, силата на воздухот, силата на цвеќето, и секако, политичката сила. Сите тие сили изневерија и остана само една: Божјата сила. „Христос“, вели св. Ап. Павле,… „силата Божја и Премудроста Божја“.

Да се познае Бог во Христа не е интелектуално откритие. И тоа е, но и многу повеќе. Тоа е доживување на таа Божја сила, но не нешто што ние го постигнуваме, туку нешто што Бог го полага во нас. Прашајте ги дванаесетте рибари како можеле да се ослободат од своите слабости и да тргнат во преобразба на светот, тие ќе ви одговорат: „Не ние, и ништо во нас – туку Христос!“ Верувате ли дека можам…?“ Да, Господи!

Прашајте го излекуваниот зависник од алкохол, или од дроги, како успеал да се ослободи од својата ужасна зависност, и тој ќе ви рече: „Не се ослободив јас, туку ме ослободи Христос Кој е во мене! Без Неговата сила уште ќе бев заробен“. … „Верувате ли дека можам…?“ Да, Господи!

Кога ќе ги заплеткам работите и сум на раб да си го упропастам животот, Христос не доаѓа да ми каже: „Мораш пак да се обидеш! Мораш да се потрудиш, овојпат уште повеќе од порано“. Тука нема благовест; тоа би можело само да ме доведе до очај. Наместо тоа, Он ми доаѓа и ми вели: „Приближи Му се на Бога и Он ќе го направи тоа за тебе! Приближи Ми се и Мојата сила ќе биде твоја“. „Верувате ли дека можам?“ Да, Господи!

Некој татко го загубил синот во трагична несреќа. Му се срушил целиот свет. Подоцна истиот тој кажал: „Пред мене беа отворени три патишта: Очајот, алкохолот и Христос. Го одбрав Христа и оттаму ми дојде силата“. „Верувате ли дека можам?“ Да, Господи!“

Некоја, пак, актерка поминала низ пеколот на алкохолизмот. Неколку пати се обидела да се самоубие. Конечно ја испратиле на психијатар. Кога, тетеравејќи се, излегла од неговата ординација, се слушнале себеси како изговара зборови што никогаш порано не ги рекла, освен на шега: „Не ми треба психијатар. Мене ми треба Бог“. Таа вечер паднала на подот покај креветот, усрдно молејќи се: „Боже, ако Си присутен насекаде, се надевам дека ќе ми помогнеш, зашто многу ми е потребна помош“. „За дваесет минути“, рекла таа, „сѐ беше готово“. Христовата сила дошла во нејзиниот живот, и од тогаш таа станала нова личност. „Верувате ли дека можам?“ Да, Господи!

Еве го сведоштвото на уште еден христијанин: „Отсекогаш знаев дека Христос е неопходен, но до сега не знаев дека Тој Е доволен“. Доволен е. Само Тој може!

Христовата сила им стои на располагање на сите оние кои веруваат во Него, кои своите упропастени и празни животи ги предаваат на полнотата на Неговата благодат. Христос не им рекол на апостолите: „Одете во светот, и со среќа“. Им рекол: „Одете“, и бидете сигурни во тоа дека „секогаш ќе бидам со вас, дури до крајот на светот“. Никогаш нема да ве изневерам, или оставам. Токму во таа лична, живоносна врска со живиот Христос наоѓаме сила да победиме. Проблемот со многумина од нас е во тоа што воопшто не ја очекуваме, ниту ја предвидуваме силата што доаѓа од Христа. Не веруваме вистински во неа и затоа не ја ни примаме. Се потпираме на други сили, кои неизбежно нѐ изневеруваат.

Слепите Му пристапиле на Христа со своето слепило. Тој ги допрел и тие биле исцелени. И ние можеме да Му пристапиме денес со нашите слабости, со нашите гревови, со нашите проблеми, со нашето сопствено слепило. Можеме да Му кажеме исто како нив: „Помилуј нѐ Сине Давидов“. И Он ќе нѐ праша: „Верувате ли дека можам да го направам тоа?“ Ако нашиот одговор биде „Да, Господи“, Он ке нѐ исполни со внатрешна сила, која ќе биде поголема од сѐ друго што би можеле да замислиме. „Израилот никогаш не видел вакво нешто“. И никогаш нема да доживееме нешто слично во нашиот живот, од мигот кога ќе го примиме исполнувањето со Неговото присуство и сила.

Ни велат дека во иднината нѐ очекува недостаток на енергија. Сигурно ќе има сѐ повеќе редукции на електричната енергија. Но, за оние кои навистина веруваат во Христа и Нему Му го предаваат животот, за нив никогаш нема да има редукција. Силата што нѐ држи секогаш ќе биде поголема од задачата што нѐ очекува.

Слушнете го личното искуство на св. Ап. Павле: „Мојот Бог, по Своето богатство, нека ја исполни секоја ваша потреба, за слава, преку Христа Исуса“ (Фил. 4, 19).

„Верувате ли дека можам да го направам тоа?“ Да, Господи!

Ентони М. Конијарис.

Бигорски.

***********************************

СЕДМА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„Помилуј нè, Исусе, сине Давидов!“

(Матеј 9: 27)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Секое појавување на Спасителот Господ Исус Христос меѓу народот претставувало поттик околу Него и Неговите ученици да се собере многу народ. Некои од нив доаѓале заради љубопитност, некои од мака, некои од завист, а некои со цел да Го омаловажуваат и понижуваат. И ете, во една прилика, како што ни сведочи светото Евангелие, кога Исус се движел меѓу народот, по Него тргнале двајца слепи и постојано викале: „Помилуј нè, Исусе, сине Давидов!“. Во тоа време да се види ваква слика било чест случај, зашто Спасителот постојано бил окружен со мноштво болни, слепи, немоќни, парализирани…

Иако, навидум, овој настан не предизвикува во нас бура од емоции, зашто Спасителот вршел многу поголеми и пославни чуда, сепак, има еден момент кој е многу важен за нас и нашите души, зашто токму во тој момент се содржи целата суштина на денешниот настан. Имено, пред да го изврши чудото на лекување, Спасителот поставува услов кон слепите, за да можат тие га го добијат бараното. Господ Христос им поставил кусо и едноставно прашање: „Верувате ли дека можам да го направам тоа?“. На ова прашање двајцата слепи, без никакво двоумење, веднаш Му одговориле: „Да, Господи!“. Тогаш Спасителот се допрел до нивните очи и им рекол: „Нека ви биде според верата ваша“ – и тие се исцелиле.

За време на Својата божествена мисија Спасителот Христос направил толку многу чуда, така што светите евангелисти речиси и немале можност да ги запишат сите. Но, ете, тие одлучиле овој денешен евангелски настан да го запишат во своите евангелија и тој да се пренесува од колено на колено. Историските факти ни сведочат дека во Израилот, во тоа време, имало многу слепи луѓе, како резултат на честите и тешки инфекциски заболувања. Но, ете, токму овие двајца слепи се удостоиле да влезат во свештената црковна и евангелска историја. А која е причината за таквото нешто?

Мора да признаеме дека слепотијата е страшна трагедија. Многумина би рекле дека подобро е да бидеш без раце или без нозе, отколку да си без очи. Да се живее во слепотија е премногу тешко. Тое е претежок крст за таквите луѓе, кои се свесни дека немаат можност да ги видат Божјите творби и Божјите убавини. Според сведоштвата на науката, човекот, околу 80% од сите информации ги добива според очите. Затоа, да се биде лишен од видот, тоа значи да бидеш лишен за 80% од надворешниот живот. Живеејќи со таков телесен недостаток, овие двајца слепи, свесни за тешката ситуација во која се наоѓаат, но уште посвесни за моќта на Спасителот Христос да го реши нивниот проблем, пристапуваат кај Него со една и единствена молба – да оздрават, при што храбро Го нарекле и „Исусе, сине Давидов“. А да го наречеш било кој во тоа време во Галилеја и Палестина „Син Давидов“, претставувало вистинска револуција. Потребно било да си вонсериски храбар човек, за да можеш да исповедаш дека некој е „Син Давидов“, зашто тие зборови се синоним на зборовите „Месија“ и „Спасител“. Но, ова е доволен доказ дека нивната вера во Христа, како во вистински Бог и Спасител, била толку многу силна, така што тие, иако слепи, преку својата вера сфатиле дека Овој не е обичен човек, туку навистина е Син Божји, Кој има моќ да стави крај на нивните маки.

Уште пред да паднеме на молитва нашиот Спасител ги знае нашите потреби. Ние секој момент знаеме кои се нашите конкретни проблеми во животот, па за нив умееме да произнесеме и по некоја молитва. Но, постојат проблеми и од друг вид, кои ги има секој од нас и кои се многу поопасни од првите. Ако двајцата слепи од еванглескиот расказ ги мачела телесната слепотија, сите нас, кои сме во овој свет храм, нè мачи духовната слепотија. Таа слепотија се пројавува преку негледањето на сопствените гревови и негрижата за сопствениот духовен живот. Таа слепотија е уништувачка за нашето спасение и нè води до ужасни последици. Токму затоа, кога паѓаме на молитва, да се потрудиме да просиме од Бога помош да ги отвори, пред сè, нашите духовни очи, за да можеме да започнеме со исправување на нашите животни патеки и нивно насочување кон вистинската цел. Нашата молитва никогаш не смее да биде формална и од техничка природа, туку делотворна, зашто таа е наш реален контакт со Бога. Впрочем, нашиот однос се Бога се остварува токму преку молитвата и светите Тајни. Молитвата кај двајцата слепи била присутна во нивното барање за помош и, ете, Господ веднаш направил чудо. А зарем ние немаме можност секојдневно да бидеме сведоци на вистински чуда? Имаме, но проблемот е во нас, зашто сме лукави во своите барања, лицемерни, колебливи, сомнителни, недоверливи и безверни дека ќе го добиеме она што го бараме од Бога. Па зарем кога сме телесно болни многу повеќе не очекуваме помош од земните лекари и нивните лекарства, наместо од Бога. Сите ние добро знаеме дека нашето здравје доаѓа од Бога, како и сè друго, па сепак, зашто сме маловерни, надежта ја полагаме на смртните луѓе, наместо на изворот и подателот на животот. Ете зошто и не добиваме веднаш лек за своите болести, зашто Господ Бог го чека нашето обраќање кон Него. Тоа не значи дека лекарите и лекарствата треба да ги одбегнуваме. Напротив, и тие се дадени од Бога и за слава на Бога, но потребно е секогаш да знаеме дека не смееме никогаш да Го заобиколуваме вистинскиот Лекар на душите и телата и дека најпрво од Него треба да го бараме вистинскиот лек.

Но, се случува уште една духовна трагедија. Многумина, откако не добиле помош во своите молитви, веднаш тргнуваат кон разни бајачи и гатачи со цел од нив да добијат помош. И што е уште пострашно, оттаму се враќаат со убедување дека веднаш го добиле бараното. А дали е тоа така? Апсолутно не, зашто тоа е една голема лага. Добро знаеме дека бајчите и гатачите се слуги на ѓаволот, па и да добиле оттаму некаква помош, таа е привремена и лукава и носи многу поголеми несреќи во текот на понатамошниот живот. Но, се поставува прашањето, зошто овие луѓе не можеле толку брзо да ја добијат помошта во црквата, онака, како што тоа, навидум, го добиле кај бајачите. Одговорот е едноставен. Затоа што тие луѓе немаат вера и не се постојани во молитвата. Господ не е маѓионичар, па со маѓионичарско стапче да ги исполнува нивните желби веднаш, штом тие ќе посакаат. Затоа е потребно да се молиме долго, постојано, секој ден, секој час, секоја минута во нашиот живот, а не само кога сме во тешкотии. Зашто, ако Бог на човекот му го дава веднаш она што тој го бара од Него, тогаш човекот ќе постане рамнодушен кон духовниот живот. Всушност, зошто човекот толку често заборава на Бога? Едноставно, заради својата благосостојба! Кога на човекот му е добро, тој ужива во своите добрини и мисли дека нема потреба да се моли за било што. Во такви ситуации негова единствена задача е добро да се најаде, да се напие, убаво да се облече, да има добар дом, автомобил, солидно парично салдо… А Бог?! Па, зарем има место за Бог во една ваква благосостојба? Ете затоа Бог честопати нè остава да страдаме и наеднаш не ги исполнува нашите барања, за да не западнеме во уште поконфликтни ситуации, кои би биле погубителни за нас. Секогаш да го знаеме и тоа дека ние, луѓето, сме најнеблагодарни суштества. И овие двајца слепи се покажале како такви. Господ им рекол: „Гледајте, никој да не разбере за ова чудо“, но тие, веднаш, штом излегле, веднаш разгласиле за тоа. Господ ги исцелил, одговарајќи на нивната молба, а тие веднаш му возвратиле со неблагодарност и непослушност. А такви сме сите ние: Господ ќе ни го подаде она што го бараме, и ние веднаш забораваме на своите страдања, забораваме на Бога и почнуваме да живееме по старо.

Сепак, Бог нè љуби и нема да нè остави во своите страдања, зашто е наш небесен Родител, но наша должност и обврска е постојано да Го бараме во своите молитви. Во Светото Евангелие Господ доволно ни кажал како треба да живееме и да се однесуваме за да добиеме спасение. Друг начин и друг пат до спасението нема. Затоа, слава Му на Бога што е долготрпелив и многумилостив и што постојано ни дава можност да ги исправиме своите постапки и да се покаеме, слава Му на Бога, затоа што Он сите нас подеднакво нè љуби, нè сожалува и нè спасува. Амин!

*****************************************

Как се поздравяват различните народи по света? Ескимосите си търкат носовете и размазват плюнката си с пръсти по лицето на другия, което означава голяма привързаност. Милиарди хора си стискат ръцете или се целуват по бузите (не и в пуританска Америка). А в Индия, когато двама души се срещнат, те не се докосват, а долепят двете си длани в молитвен жест и леко се покланят, като казват: „Намасте!”. Глаголът „намас” означава именно „покланям се”, а „те” – „на теб”. За разлика от размахването на пръст и оскърбителната реч, за които споменава пророк Исайя (58:9), жестът с долепените длани означава смирение, уважение и готовност да се молим за ближния. Чрез този сакрален жест човек се прекланя пред божествената искра, заложена във всеки от нас

Ако човек постъпва винаги по този начин, неговата светлина ще изгрее в тъмнината и мракът му ще бъде като пладне (Исайя 58:10). Същата тема е продължена от Христос, Който казва на апостолите: „Тъй да светне пред човеците светлината ви, та да видят добрите ви дела да прославят небесния ваш Отец” (Мат. 5:16).Всеки, който чете задълбочено и внимателно Евангелията, не може да не забележи известно противоречие между тези слова на Спасителя и факта, че Той прекарва почти целия Си живот в затънтено и бедно селище в Галилея, чиито простовати жители отказват да видят в Него нещо повече от „дърводелеца, Марииния син” (Марк 6:3). Самият Иисус остава потресен от неверието им и не извършва в родното си място почти никакви публични чудеса (ст. 5). От една страна Богочовекът ни учи да не крием светилото си под крина (Мат. 5:15) и да обявяваме пред всички дадените ни дарове на Светия Дух, а от друга страна Той сякаш прави точно обратното в Назарет – скрива Божеството Си и, преносно казано, заравя таланта Си в земята подобно на човека от притчата (Мат. 25:18).

Трите десетилетия на Иисус в това градче са обгърнати от пелената на тайната. За живота Му там ние не знаем почти нищо. Живот на дърводелец, което в условията на Палестина, където почти няма гори, означава повече строител на къщи, отколкото създател на мебели. Живот с тежък физически труд, слабо заплащане, монотонно битие. Някои проблясъци в Евангелието обаче загатват за позлатата под патината. При сватбата в Кана, когато се свършва виното, Майката на Иисус се обръща към Него и Му казва само две думи: „Вино нямат” (Йоан 2:3). Тя не Му казва: „Хайде да си ходим, защото сватбата се развали” или „Дай да съберем пари, за да купим още вино”. Подтекстът на думите на св. Богородица е, че тя очаква от Него да направи чудо, каквото Той сигурно неведнъж е извършвал, за да не гладуват. Но тайната никога не напуска прага на бедната им хижа. Тя остава съкровено достояние само на Майката и Сина.

В Назарет Христос е призван да осъществи героизма на всекидневието, който изисква особено дръзновение и постоянство. В такава провинциална обстановка мнозина или се пропиват, или се отдават на разврат. Не и Христос, Който от малък съзнава Своето божествено призвание (Лука 2:49). Назарет е сцената на Неговия скрит живот, изпълнен с труд и молитва, украсен с тайни добродетели, засвидетелстван само от най-близките Му роднини и съседи. Подобен е животът и на някои от нас. Но това, което отличава Христос е Неговата изключителна целеустременост, пълното отдаване на мисията, която Бог Отец Му възлага. Както Той обяснява: „Синът нищо не може да твори Сам от Себе Си, ако не види Отца да твори; защото, което твори Той, това твори също и Синът” (Йоан 5:19).

Тази тясна връзка с Бога не е нещо, което може да се пожелае или придобие. Тя е Божие дело, Божие чудо, Божи дар. Напомня за сеяча от притчата, който хвърля семето в угара. Денем и нощем, независимо дали той спи или е буден, семето оживява, кълни и расте. Но как става това сеячът не знае (Марк 4:26-29). Божията слава се разкрива в тайна – тя не се поднася от медиите, не се набива в очите от всеки билборд, не гърми по площадите. За жителите на Назарет Христос остава най-обикновен „дърводелец”. Учениците проглеждат за истинската същност на Учителя едва след тайнството на Възкресението. Великите светци също старателно избягват да създадат впечатление за праведност и забраняват на хората, които ги заобикалят, да разгласяват техните подвизи и чудеса. Ние никога не бихме научили нищо за Иван от селцето Скрино, отшелник в дивата рилска пустиня, ако на него не се бяха натъкнали по Божие допущение ловци, които разгласят за делата му и дори цар Петър идва да му се поклони. Великата молитвеница и постница Параскева от Епиват приживе не е известна на никого и след смъртта си е хвърлена в общ гроб с разни пияници и просяци. Тя се явява насън на вярващи хора и ги насочва да намерят мощите й, откъдето започва нейното световно почитание. Едва ли някой щеше да узнае за светостта на преподобния Димитър Басарбовски, който съчетава до Русе отшелничеството и овчарството, ако Бог не беше се явил на едно невинно момиче и не му беше заповядал да открие мощите на светеца, завлечени в подмолите на река Лом. Примерите са безброй.

Св. Ефрем Сириец пише, че дяволът е невероятно изобретателен и намира мрежи за всеки християнин. Мъдрия той прелъстява с мъдростта, богатия – с богатството, красивия – с красотата, красноречивия – с красноречието, художника – с изкуството, подвижника – с подвижничеството, нестяжателния – с нестяжателството. Всичко, което ние притежаваме, служи на изкусителя като изходен материал за събуждането и разпалването на нашата гордост. Смиреното състояние на духа се постига с продължителни усилия, но понякога се губи заради един-единствен помисъл. Светците знаят, че няма да ги защитят никакви заслуги пред Бога, ако не избягват човешката слава. Тщеславието за тях е главна опасност за спасението. Тяхното върховно упование – Христос, е „тайната, скрита от векове и родове, а сега открита на светиите Му” (Кол. 1:26).

Православие.бг

************************************

„А когато дойде вкъщи, слепците се приближиха до Него.

„И Иисус им рече: вярвате ли, че мога стори това?

Те Му казват: да, Господи!

Тогава Той се допря до очите им и рече: нека ви бъде по вашата вяра.

И очите им се отвориха…”

(Мат.8:28-30)

Братя и сестри,

Вярата, това невидимо, но съществуващо сетиво е в състояние да даде на човека онова, що видимото и материално не може. Вярата на слепците, следващи Спасителя през целия път им е отворила слепите очи. Тази вяра, която с вътрешния си взор насочваме, ни помага да взимаме правилни решения. С нейна помощ /и с молитва/ можем да постигнем всичко, което е нужно за спасението ни.

Тази вяра служи за мерило.

А вярата какво е? Най-точно Св. Писание ни дава този отговор: „вяра е жива представа на онова, за което се надяваме, и разкриване на онова, що се не вижда.” (Евр.11:1)

Слепците са вярвали без никакво съмнение, че Той може да им даде зрението. А ние как варваме?! С огромно колебание в сърцето си, за жалост. Затова и когато се помолим, очаквайки чудо, ние се молим едва-едва, сякаш се страхуваме чудото да се случи. Но ако се отърсим от колебанието си, ако бъдем смирени, тогава не само ще очистин душата си от придобитите си предрасъдъци, но и ще приемем с чисто сърце Бога, а в Писанието е казано: „Блажени чистите по сърце, защото те ще видят Бога.” (Мат.5:8)

Господнята молитва, с която се молим красноречиво показва чия воля да следваме – „да бъде Твоята воля” (Мат. 6:10).

“Когато пък тия излизаха, ето, доведоха при Него един ням човек, хванат от бяс. И след като бесът биде изгонен, немият проговори.” (Мат.9:31-32)

Нашите вътрешни бесове ни възпират не само да говорим, но и да изкажем тиха молитва към Бог от сърцето и душата си. Когато сме неми, не можем да изречем молитва. А именно молитвата е тази, която скъсява дистанцията мeжду човека и Бога. А без благословията на нашия Бог нищо не се получава. А как да имаме Неговата благословия, след като не можем да се молим, поради неспособността си да говорим? Защото ни е малко вярата. Това е неизмеримото присъствие вътре в нас, което е най-точния критерий. В Писанието още е казано: “искайте и ще ви се даде; търсете, и ще намерите; хлопайте, и ще ви се отвори” (Лук.11:9). И слепите, и немия поискаха от Спасителя. И той им даде. Даде им според тяхната вяра.

Всеки един от нас е стигал в живота си момент, когато да се обърне с молба за нещо към Господа Иисуса Христа. И когато не го е получавал, е изпитал гняв, разочарование, може би дори хулни мисли са минали през главата му. И по-важния въпрос „колко вярвам аз и дали тази вяра ще ми е достатъчна?” остава затрупан под негативните емоции.

Моментът отминава, и ние не си взимаме поука.

Бог може веднага да ни даде това, което поискаме от него. Но Той иска да ни изпита, като засвидетелстуваме вярата си в Него.

А това, че сме силни физически изобщо не означава, че имаме и по-голяма вяра, отколкото немощните наши братя и сестри.

„Ние, силните, сме длъжни да понасяме немощите на слабите и не на себе си да угаждаме: всеки от нас е длъжен да угажда на ближния в доброто, за назидание.” (Рим.15:1-2), казва Св. Ап. Павел до римляните.

А това послание е в сила и до днес.

Колкото сме по-силни физически, толкова повече си мислим, че имаме предимство пред другите, които нямат нашата сила. Ние можем да вдигнем масата с два пръста, но дали сме научили един от важните уроци защо сме такива, каквито сме?! Това далеч не е толкова сигурно. А ние сме такива, без значение какви сме, за смирение.

Брята и сестри,

Нека не вярваме само на това, което очите ни виждат и сетивата ни предоставят за света, а се доверим на онази частица вътре в нас, която всеки ден е заедно с нас и ни насочва с надежда по пътя на спасението – вярата в Единаго Бога и Спаса нашего Иисуса Христа.

Амин.

Богоносци.бг

************************

В името на Отца и Сина и Светия Дух.

Отново и отново четем и в Евангелието, и в Стария Завет за чудесата, и наистина можем да ги видим в продължение на векове и в живота на Църквата: чудеса на изцеление, на обновление на човешкия живот чрез Божията сила. И понякога хората – всички ние – си задаваме въпроса: какво е чудото? Означава ли то, че в момента на извършването му Бог насилва собственото си творение, нарушава неговите закони, пречупва нещо, което е извикано от Самия Него към живот? Не: ако това е така, чудото би било магическо действие, това би означавало, че Бог е сломил непослушното, че е подчинил със сила онова, което е по-слабо в сравнение с Него, Който е силен.

Чудото е нещо съвършено различно, чудото – това е момент, когато се възстановява хармонията, нарушена от човешкия грях. То може да бъде моментно просветление, може да бъде начало на цял един нов живот: живот на хармония между Бога и човека, хармония на тварния свят с Твореца му. В чудото се възстановява това, което трябва да бъде винаги; чудото не означава нещо нечувано, неестествено, противно на цялата материална природа, но обратното – то е такъв момент, в който Бог влиза в Своето творение и бива приет от него. И когато е приет, тогава Той може да действа в Своето творение свободно, суверенно.

Пример за такова чудо виждаме в разказа за случилото се в Кана Галилейска, когато Божията Майка се обърнала към Христа и на онзи беден селски празник Му казала: “Вино нямат!..” Сърцата на хората жадували за още човешка радост, а веществото на радостта се изчерпило. И Христос се обръща към Нея: “Какво има между Мен и Тебе, защо Ми казваш това?..” И Тя не Му отговаря директно; Тя се обръща към слугите и казва: “Каквото ви каже – това правете…” Тя отговаря на Христовия въпрос с един акт на съвършена вяра; Тя вярва неограничено в Неговата мъдрост и любов, в Неговата Божественост. В онзи миг, понеже вярата на един човек разтваря вратите за всекиго, който изпълнява това, което му е казано, Царството Божие настъпва, в света влиза едно ново измерение на вечността и бездънната дълбочина, и онова, което иначе е невъзможно, става реалност.

Тук се изправяме пред тези необходими условия, които правят възможна тази възстановена хармония. Преди всичко трябва да е налице някаква нужда, реална нужда; не е задължително да е трагична, тя може да бъде и скромна, но трябва да бъде истинска. Радост и скръб, болести и притеснения, еднакво се нуждаят да бъдат превърнати в нещо по-голямо от земята, в нещо тъй просторно и дълбоко като Божествената любов и Божествената хармония.

Трябва да е налице също и безпомощност: ако си мислим, че можем сами да направим нещо, ние не оставяме път за Бога. Спомням си думите на един западен светия, който казвал: когато имаме нужда, трябва да предадем всяка грижа на Бога, защото тогава Той трябва да направи нещо, за да спаси честта Си… Да, ако си въобразяваме дори и отчасти, че сме господари на положението, ако казваме: „Мога сам, Ти помогни само малко“ – няма да получим помощ, защото тази помощ трябва да премахне всички човешки средства.

И нататък – това Божествено състрадание, за което слушаме толкова често в Евангелието: „смили се Господ“… Христос състрадава, Христос жалее и това означава, че Той е погледнал към тези хора, които са в нужда, които с нищо не могат да облекчат своята нужда и изпитал болка в Своето Божествено сърце, защото това са хора, чиито живот е трябвало да бъде изживян в пълнота и тържествена радост – а те са измъчени от нуждата. Понякога от глад, друг път от болест, понякога от грях, смърт, самота: каквото и да е, но Божията любов не може да бъде нищо друго освен ликуваща, тържествуваща радост или раздираща болка.

И ето, когато всички тези елементи са налице, тогава се установява тайнствената хармония между Божията скръб и човешката нужда, човешката безпомощност и Божията сила, Божията любов, която се изразява във всичко: и в голямото, и в малкото.

Затова нека се научим на тази сърдечна чистота, на тази чистота на ума, които ни правят способни да се обръщаме към Бога с нашите нужди, като не скриваме от Него лицето си: или, ако сме недостойни да пристъпим към Него, тогава да пристъпим, падайки на колене в нозете Му и да кажем: “Господи! Аз съм недостоен! Недостоен съм да стоя пред Тебе, не съм достоен за Твоята любов, недостоен съм за Твоето милосърдие, но заедно с това знам, че Твоята любов е по-голяма от моето недостойнство; и ето, пристъпвам към Теб, защото Ти си любовта и победата, защото в живота и в смъртта на Твоя Единороден Син Ти си ми показал колко скъпо Ме цениш: моята цена е целият Негов живот, всичкото страдание, смърт, слизането в ада и неговия ужас, само за да бъда аз спасен…”

Да започнем да се учим на тази творческа безпомощност, която се състои в това, да оставим всяка надежда за човешка победа заради увереността, че Бог може това, което ние не можем. Нека нашата безпомощност да бъде прозрачност, гъвкавост, всецяло внимание и връчване на нашите нужди на Бога; нуждите за вечен живот, но и скромните нужди на нашата човешка крехкост: нуждата от помощ, утеха, милост. И Бог винаги отговаря: ако поне малко можеш да повярваш, то всичко е възможно. Амин.

17 август 1986 г.

Написано от митр. Антоний Сурожки

******************************************

† 7 Неделя след Петдесетница

А когато дойде вкъщи, слепците се

приближиха до Него.И Иисус им рече: вярвате ли, че мога стори това?

Те Му казват: да, Господи! Тогава

Той се допря до очите им и рече:

нека ви бъде по вашата вяра. И очите им се отвориха…

(Мат. 8:28-30а)

Братя и сестри,

Днес е седма неделя след Петдесетница, днешното свето евантелие ни разсазва за изцелението на трима човеци, трима страдалци, единият е бесноват, а другите двама слепци. На двама Бог дава зрение, а на третия го избавя от примките на бесовете. По много интересен начин Господ Иисус ги изцелява, на Него му е лесно да каже само изцелени сте, но Той не иска по такъв начин да ги изцери, иска в замяна на нещо, на тяхната вяра. Пита ги вярвате ли, че мога да сторя това, да ви изцеля и те му отговорят да Господи вярваме, че можеш го стори, защото Ти си Този, Който ни и създаде. Тогава след като вече са засвиделствали вярата в Него, Господ им отговаря нека бъде според нея, нека бъде според вашата вяра, ако вярвате достатъчно и не се съмнявате в Мен ще бъдете изцелени, ако ли се усъмните ще се лишите от чудо, от изцеление. Тъй като те на истина вярвали, получили изцеление.

Дивен е Бог в Своите дела, велики са делата на Господа. Велика е и милостта Му. Днес, когато е толкова трудно до се живее, ние постоянно сме пред дилема да вярвам ли, че ще стане това, което искам или да се съмнявам? За жалост повечето от нас избираме втория вариант – да се съмняваме, да се усъмним във великата Божия благодат, която мъртви възкресява.

Молим, просим, искаме, но не получаваме защо е така, защо не получаваме това, което искаме, та нали всичко, което в молитва поискаме ще ни бъде дадено, защо тогава не става, не получаваме? На този ни въпрос апостол Яков отговаря: “Желаете, пък нямате; убивате и завиждате, а не можете да достигнете; препирате се и враждувате, а нямате, защото не просите. Просите, а не получавате, защото зле просите, – за да го разпилеете във вашите сладострастия” (Иак. 4:2-3). Зле просим за това и не получаваме, Господ чрез тези двама слепци казва и на нас да бъде според вярата ви, да бъде според това колко ми се надявате, колко вярвате в Мен и толкова ще ви се даде. На този, който проси със сърдечна топлота и искрена вяра, ще дам много и премного, а на онзи, който проси, а не вярва, на онзи, който се надява повече на човеци отколкото на Бога няма да дам нищо, защото колкото и да получи той ще го разпилее за своето сладострастие. Затова Господ Иисус Христос не дава на нас, защото ние зле просим, нашите молитви са пълни с омраза, далото ни говорят за нас, дела на ярост, свадливост и сладострастие. Няма да получим нищо защото зле просим.

Но как тогава ще бъдат изпълнени молитвите, какво да сторим та Бог да ни чуе и да изпълни просбите? Първо да променим живота си, да променим себе си, да заживеем по достойно, да станем християни не само на думи, но и на дело. Да почнем по-усърдно да се подвизаваме за Бога, повече да му се надяваме и да отдаваме целият си живот на Него тогава, именно тогава ние ще получим просимото, защото ако имаме вяра колкото синапово зърно, ще речем на тая планина: премести се от тука там, и тя ще се премести; и нищо няма да бъде за нас невъзможно. (Матея: 17:20).

Братя и сестри,

Днешното литуртийно св. евангелие ни разказва за чудесата, които Господ е извършил над тези страдалци. Като им е дал зрение. Нека и ние да се постараем да придобием вяра колкото тяхната, да придобием онази вяра, която може планини да премества, вярата на светиите, които като поискали нещо в молитва веднага им било давано.

Вижте каква вяра, каква надежда, те – светиите, са знаели, че каквото и да поискат ще получат, защото силна е била вярата им. Нека да спрем с нашето маловерие, което не прави друго освен да ни погуби. Нека изцяло да се предадем на Господа та, Той да ни води. Вярвайте, че ако това направим, ако спрем да се надяваме на хората, а започнем да се надяваме на Бога, ще достигнем да Вечните селения на Разпнатия и Възкръснал Господ Бог. Амин.

*******************************

„Когато Иисус си отиваше оттам, тръгнаха подире му двама слепци и викаха: помилуй ни, Иисусе, Сине Давидов!… Иисус им казва: вярвате ли, че мога стори това? Те Му казаха: да, Господи! Тогава Той се допря до очите им и рече: нека ви бъде по вашата вяра” (Мат. 9:27-29)

Братя и сестри,

Странно същество е човекът. Той никога не се задоволява, иска всичко да знае, да стигне и до най-дълбоките тайни. Отдаде ли му се да открие нещо, търси нови простори. И това не е само в областта на видимото. Ние искаме да разберем Бога, да разгадаем чудесата, които Иисус Христос е вършил. Така често стигаме до мъртва точка. Като разглеждаме делата на Спасителя Господа Иисуса Христа стигаме до две крайности: страх от самото чудо или стремеж към чудеса.

През ХІХ век съпоставяли записаното в св. Евангелие и откритията на науката и сочели чудесата като невъзможни. Днес не е така. Забелязва се едно упорито търсене на чудеса. На много места у нас и в чужбина се разказват странни случаи и пророчества, украсени с подробности. Всичко това създава смущения и обърканост у вярващите. Някои извървяват стотици километри, за да видят чудеса.

Днес ще разгледаме едно от чудесата на Иисуса Христа и ще се постараем да изясним християнското становище за тях. Св. евангелист Матей разказва за изцерението на двама слепци. След Господа Иисуса тръгнали двамата нещастници и викали: „Помилуй ни, Иисус, Сене Давидов!” (Мат. 9:27). Този вик свидетелствал за тяхната вяра във всемогъществото на известния вече на всички Чудотворец. „Иисус им рече: вярвате ли, че мога стори това? Те Му казват: да, Господи! Тогава Той се допря до очите им и рече: нека ви бъде по вашата вяра!” (Мат. 9:28-29). Какво щастие било за тях! Досега те живеели в пълен мрак и единственото нещо, което ги свързвало с околния свят, били звуците на подхвърлените им монети. Сега с първия жив поглед пред тях се изправил Творецът и Разпоредителят на живота, Който обновява, оживотворява, лекува.

Как да разбираме чудесата?

Някои отричат чудото поради скептицизъм. Други смятат, че внезапното проглеждане на сляп човек не може да бъде обяснено без лекарска помощ и лекарства. Трети допускат, че Иисус Христос е действал с внушение над слабопросветените нещастници. Остава обаче неясно, защо днес не се намери нито един лекар или психиатър с такъв силен дух и да въздейства по тоя начин? Не се е случило някой да изцери проказа или даже обикновена болест само с дума.

Ние трудно ще разрешим тайната на чудесата с наши средства. Ще се задоволим да отбележим, че чудесата стават там, където има вяра.

Някои и днес искат чудеса, за да повярват. „Учителю, искаме да видим личба от Тебе!” (Мат. 12:38) – казвали и съвременниците Христови. Нека видим и ще повярваме – заявяват мнозина от нас днес. Това е един стремеж, водещ до наивност и желание за сензации. Като че човек може да се докосне до Бога и с очите си да види духовния свят!

На този стремеж св. Евангелие отговаря отрицателно. Господ Иисус Христос заповядва строго на изцерените: „Гледайте, никой да не узнае!” (Мат. 9:30) При нито едно чудо Спасителят не е целял поразяващ ефект. Той не е някакъв фокусник, който цели да смае зрителите. Не е гонел някакви материални изгоди или преходен успех. Всичко, което вършел, бил да посочи: кой е Господар на живот, да затвърди Своето пратеничество от Бога, като Негов Син. Чудесата Му са само свидетелство на Божията сила, на Неговата необикновена обич и милосърдие към нещастните. Той насочвал всекиго да търси и се доверява на милостивия небесен Отец. Не е излязъл, за да печели привърженици за някакъв политически възход. Напротив! Всичко у Него цели промяната на хората, издигането нравствения уровен и най-вече възстановяване връзката с небето.

Този е урокът, който ни дава днешното евангелско четиво: да видим онова, което става около нас и в нас. Над всеки човек и над всяка твар стои Бог, Който всичко твори.

Така гледа Църквата и днес на двете крайности. Тя винаги е поддържала и поддържа истинността на евангелските чудеса. От друга страна, тя е строго критична срещу други чудеса. Изследва ги внимателно и даже използва научни средства за проучване. Сигурно знаете, че днес най-добри специалисти от различни области на науката изследват с най-съвършени радарни фотографически и други уреди чудно запазената в музея на гр. Торино в Италия плащаница, с която било обвито тялото на Иисуса Христа при погребението Му. Благодарение на обилното помазване с благовонни масла, потта и кръвта на Господа, на нея са останали отпечатъци от нараненото тяло, от побоя на войниците, от трънения венец, от гвоздеите, от копието. И тези учени – безпристрастни очевидци поставят вярно заключение: Иисус Христос е живял и всичко, записано в евангелията, е истина.

Църквата обаче е много снизходителна по отношение на съмняващите се. Тя никога не задължава, а оставя всеки свободно и на свое време да повярва. Господ не натрапва Своята милост, а оставя всеки сам, като слепците, да се насочи към Него. Ако днес стане чудо, също ще се намери някой да го отрече. На скептиците Иисус Христос ще каже: „Делата, които Аз върша в името на Моя Отец, те свидетелстват за Мене, но вие не вярвате!” (Йоан. 10:25-26).

Братя и сестри,

Бог да ни предпази от съмнение и опасността да търсим сензация чрез вярата. Той ни е дал едно постоянно чудо – вечно в историята, което ще свидетелства за Него – св. Църква. В нея от две хиляди години ние намираме доказателство за изпратения на земята Богочовек, Който я крепи, въпреки всички вътрешни и външни изкушения. „Ако… това дело… е от Бога, заявява фарисеинът Гамалиил на Синедриона, вие не можете го разруши” (Деян. 5:38-39). Устояването на Църквата, въпреки всички промени на времето, във всички случаи е явно чудо, както и някогашните чудеса на Иисуса Христа. Причината на това чудо е у Бога, Който знае кога и какво да стори и с нас. Да не изкушаваме Господа с търсене на чудеса и да не отричаме онова, което Той е вършил и върши с нас днес.

Господи, дай ни в Твоята светлина да видим истинската светлина! Амин!

Българска Патриаршия

*******************************

“Когато Иисус си отиваше оттам,тръгнаха подире му двама слепци и викаха: помилуй ни, Иисусе, Сине Давидов!”/Мат.9:27/

Често можело да се наблюдава подобна картина по това време, защото безчислено множество болни, слепи, бедни обкръжавали Госпо-да Иисуса Христа. За един такъв епизод ни разказва днес евангелист Матей.

Слепите, които следвали Христа, се обърнали към Бога и получили просимото. Но защо евангелист Матей от многото подобни епизоди е избрал именно този? Господ е извършил толкова чудеса, че цял свят не би побрал книгите, които биха били написани за това. Но отделни чудеса са останали в църковната памет за наше назидание. Преди всичко ние идваме в храма с някаква нужда, и всеки желае неговото прошение да се изпълни. И в това Евангелие е написано какво трябва да правим, за да се изпълни нашата молитва.

Когато у човек възникне някаква нужда, той е готов да се обърне към когото трябва, особено, ако се касае за здравето му. Хората в основната си маса са плътски затова, ако е засегната плътта им – те веднага реагират. Майката не се безпокои, че детето и не познава Свещеното Писание, че не притежава някаква добродетел, например кротост или милостиво сърце. А касае ли се за тялото – тя веднага реагира. Или например, детето капризничи – майката нищо не предприема. “Всички деца са такива” – мисли си тя. А нали капризът е проявление на горделивост, на своеволие. Но майката не се вълнува, а когато детето си разбие носа или друго дете го удари, тя е готова даже да се бие за него.

Защо майката не се грижи за душата, а само за плътта на своето дете? Защото тя самата е плътска, всичките и грижи са само за храната, за здравето, за топлината; всичките и наслаждения са изключително телесни: да спи на по-меко, да похапне по-вкусно, по-красиво да се облече.

Двамата евангелски слепци искали да прогледат телесно, защото слепотата е страшна трагедия: по-добре да си без крака, отколкото без очи. Много трудно живее слепецът, това е тежък кръст – да не виждаш Божията светлина. Както казва науката, до осемдесет процента от цялата информация човек получава чрез очите. Затова да се лишиш от очите – това означа да се лишиш на осемдесет процента от външния живот. Затова и хората така страдат от загубата на зрение – нали се лишават от почти всички удоволствия, които има зрящият човек, общувайки с външния свят. И ето те просят – и тяхната молитва е чута. Защо? За да разберем това, да видим как те просят. “Иисусе, Сине Давидов” – обръщат се те към Христа. Да наречеш някого в Галилея и Палестина Син Давидов – това било равносилно на революция. Трябвало човек да бъде много храбър, за да изповяда някого като Син Давидов, защото това е синоним на думата Месия – Спасител. Но тяхната вяра в Христа била така силна, че те, бидейки слепи, познали, че Той наистина е Син Божи. Именно затова Господ ги и изцелил. В Израил имало много слепи, хроми, а Господ изцелил именно тях. Те твърдо, несъмнено вярвали, че Господ може да ги изцели, и знаели, че трябва само да поискат – и те просили дълго, вървяли след Христа и Го умолявали докато Господ не счел, че вече е време.

Господ не изпълнил тяхното желание от първия път. Какво очаквал Той, защо не ги изцелил веднага? Защо мъчел хората? За Него било достатъчно да каже само една дума, а Той ги завел в една къща, може би, даже и вратите затворил, макар за това да не е казано. Работата е в това, че Господ не творил чудеса на показ. Затова Той строго им казал: Гледайте никой да не узнае”. Защото всяко пустословие за тези неща, които твори Бог с човека, опустошават душата на човека.

Отношенията между човека и Бога се осъществяват чрез молитвата и църковните тайнства. Молитвата е била налице, и Господ извършил тайнство, докосвайки очите им. И ние с вас всеки ден имаме възможност да се докосваме до тялото на Христа Спасителя в светото причащение, всеки път с нас става чудо. Какво не ни достига? Защо ние често просим и не получаваме просимото? Най-напред, защото ние нямаме несъмнена вяра, че Господ може да изпълни молитвите ни. И Господ чака, докато нашето желание да получим просимото се усили дотолкова, че да разберем: никой на света, нито един човек не може да ни помогне, само Той, нашият Господ Иисус Христос; само Той е наш Спасител, и само Той иска да ни помогне. Ако тази вяра изпълни цялото ни същество и ние не отслабваме в молитвата, а се молим, твърдо вярвайки, че Господ ще ни даде просимото, то Господ не ще посрами вярата ни. Той ще ни даде просимото в този момент, който ще е благоприятен и за нас, и за всички заобикалящи ни, когато съзреем за това да приемем дара, за който се молим.

А съжаление, ние често искаме не това, което ни е нужно. Най-простият пример: живее семейство – баща, майка и деца. Но те нямат с Бога никакво общение. А Господ иска да ги приведе към Себе Си: дава им всякакви блага, таланти, всячески ги ублажава, но нищо в тях не се пробужда, никакво чувство на благодарност. Тогава Господ решава да ги спаси по друг начин, и ето заболява синът им. Родителите се лутат насам-натам в търсене на помощ и накрая се обръщат към Бога: Господи, помогни. Но Господ не изцерява сина им веднага, а когато вижда, че болестта вече не е нужна, когато вижда, че той ще се стреми към Бога постоянно и всички светски стремежи за кариера, благополучие и т.н. отстъпят на втори план.

Хората често просят: изцели, изцели, а Господ не дава изцеление. На Него друго му е нужно. Защото всяка болест е от Бога, Господ специално е я допуснал, за да раздвижи малко човека. Човекът е потънал в своята суета, в своите земни дела и мисли, че това е и животът, а Господ иска да му покаже друг живот – животът на молитвата, духовния живот. И човек отначало започва да се моли от ужас, да се моли от скръб, а след това вече навлиза в молитвата и може да се моли от радост, започва да обича Бога, да познава Бога.

Не всеки, разбира се. Случва се, човек два пъти влязъл в църква, запалил свещ, помолил се – никаква полза. Мисли си: ще отида при екстрасенс, ако не помогне, ще отида при някоя гледачка. Църквата е

на две спирки от дома му, но не, той ще отиде зад девет планини, в десета, за да му леят куршум или да му дадат някакъв амулет против уроки или нещо подобно. Защо е всичко това? Защото няма вяра. Не вярва човекът, че тук, в храма присъства Сам Бог – Този Същият,

Който е сътворил тази земя, Който е сътворил всички нас; Който е сътворил и водата, и планините, и птиците, и зверовете, слънцето, цялата вселена; Който управлява всички процеси във всяка клетка на нашия организъм; Който знае всичко за нас – всички наши грехове, всички наши достойнства.; у Когото има само едно желание – да ни спаси от греха.

Но у човека няма вяра. Моята молитва, казва той, е слаба. Като че ли от нашите усилия зависи молитвата. Не, от нас се иска в молитвата да бъдем добросъвестни. Силната молитва не се измерва с динамометър. Молитвите се различават по едно: изпълнява ли Бог просбата на даден човек или не. А това е свързано с това, че един вярва повече, а друг – по-малко. Затова е нужно да се молиш дълго, от молитвата вяра укрепва. Затова, за един е достатъчно два пъти да се помоли, за да получи нещо от бога, а за друг – двадесет години. Той ще се моли, дотогава, докато укрепне вярата му. И когато вярата му вече е укрепнала, Господ ще му даде просимото.

Всички ние сме забелязали: ето сега е пост, и нашето настроение е духовно, и имаме желание де се молим. Свърши ли постът, и леност ни обзема, и сънливост, и тежест, и да се молим някак си не ни се иска, и в в храма не ни се иска да идваме. Вярата ни като че ли отслабва. Често се случва така: ако човек получи това, което иска в молитва, той скоро се успокоява и охладнява към духовния живот. Поради какво човек забравя Бога? Поради благополучието си. Когато у него всичко е добре, сърцето му затлъстява. Защо да се моли на Бога, когато всичко му е наред? Има за хапване, за пийване, има дрехи, дом, кола. Защо му е нужен Бог? Нужен му е бензин, нужни са му пари, нужни са му удоволствия, а Бог, излиза, че е съвсем ненужен. И Бог знае тази наша порочна същност, нашето безсрамие и неблагородство. Господ знае нашата дълбока неблагодарност, маловерие и себелюбие, затова Той понякога ни и наказва, като засяга това, което обичаме. Пристрастил се човекът към плътта си и Бог му отнема здравето.Защото човек обича себе си и ще започне да се обръща към Бога, макар и по такъв повод, но ще установи връзка с Бога. Макар, разбира се, човек трябва да се моли не да прогледа, не да бъде изцелен кракът му, а трябва да търси Царството Небесно, да моли за духовно зрение. Затова Господ чака, докато нашите плътски просби се превърнат в просби духовни, когато укрепнем духом дотолкова, че да предпочитаме духовните съкровища пред земния ни живот. Тъй премъдра е Неговата милост към нас! От така обичащи своята плът чрез болести и скърби Господ ни въздига на небесна висота, отначало ни прави човеци, а после и ангели, които въобще не помислят за плътското. Ето такава е Неговата милост, Неговата грижа за нас. И ние трябва да ценим тази грижа! Затова, когато ни докосне някаква скръб, някаква болест, ние трябва да знаем, че това не е нещастие. Не, Господ ни зове към Себе и, това е докосване на Божията ръка до нас. Не беда се е случила, а вразумление. Бог ни пробужда, а ние си знаем нашето: дай ни, да сме здрави, да сме сити, никой да не ни закача, никой отникъде да не ни гони, а всички само да ни ласкаят, да ни пазят, да ни съжаляват, да ни даряват блага и да ни галят по главите. Ние всички сме плътски, затова Господ така ни наказва. Ние сме такива непослушни деца, че никакви уговорки, никакви подаръци, никакви ласки не ни действат – само камшик. И благодарение на този бой ние все пак ставаме малко приличащи на хора, слава Богу! И трябва да се учим да благодарим на Бога за това. Ето днешното Евангелие ни учи на това.

Ние сме хора, неверни на Бога, ние сме неблагодарни. И евангелските слепци също са се оказали неблагодарни. “Гледайте, никой да не узнае”- казал им Господ. “А те, като излязоха, разгласиха за Него по цялата оная земя”/Мат.9:31/. Господ ги изцелил, откликнал на дългите им молби, а те Му се отплатили с черна неблагодарност. Та и мнозинството от нас: щом получим бързо просимото и забравим страданието, забравяме за Бога и пак започваме да живеем по старому.

Докато нещо ни измъчва и гнети, ние викаме към Бога, а свърши ли бедата, забравяме за Бога до следващото злощастие. Затова и нашите скърби не се прекратяват. Господ се старае като любящ Отец да ни спаси. Затова не трябва да се съпротивляваме на Божието спасение, а да приемаме това, което Господ ни изпраща, защото то ни е за полза.

Ето майката иска да излекува малкото дете, да капне в носа или в очите му лекарството, което е предписано, а детето се дърпа, противи, рита с крака. Или майката му казва: не отивай във водата, ще хванеш настинеш, а то, все едно не чува, влиза във водата. Какво да прави с него? Освен да го напляска. И ние по нищо не се отличаваме от децата. Господ в Свещеното Писание всичко ни е казал: какво можем да правим, какво не трябва, какво не трябва да правим в даден случай и какво е нужно да правим задължително. А ние все едно искаме своето, живеем по своему, правим каквото си искаме, безобразничим. Е, как да ни спасява Бог? Друг начин, освен да ни накара да се опомним чрез болести и скърби, няма. Затова слава Богу, че нашият Господ като милостив Баща, въпреки че се държим безобразно и Той отдавна би трябва да се отвърне от нас, а Той все пак ни обича, съжалява и спасява. Амин.

Протойерей Яков Михайличенко

*****************************************

Автор: Христо Димитров

„Нека ви бъде по вашата вяра.“ (Мат.9:29)

Братя и сестри,

В днешното евангелско четиво чуваме за двамата слепци, на които Господ Бог Иисус Христос отваря очите,… но поради тяхната вяра! Също чуваме за немия, хванат от бяс. „И след като бесът биде изгонен, немият проговори.“ (Мат.9:33). Чуваме за тези различни едни от други човеци, но които човеци всъщност сме ние.

Ние сме неми,… когато не се молим. Когато празнословим. И особено – кога сквернословим. Тогава говорим, ала нищо не казваме. Тогава самите ние сме обхванати от бяс. И докато не се научим, че с малко приказки може да се каже много то този бяс не ще ни напусне. А най-съкровените приказки – това са молитвените слова. Пък докато човек не е видял – той не може да го опише. Нещо повече. Докато не е прозрял чрез вътрешния си взор – онзи взор, способен да види премъдростта на незримото. Чрез който всъщност слепите разпознали Господа Иисуса, Сина Давидов и към Когото отправили думите си: „Помилуй ни, Иисусе, Сине Давидов! А когато дойде вкъщи, слепците се приближиха до Него. И Иисус им рече: вярвате ли, че мога стори това? Те Му казват: да, Господи! Тогава Той се допря до очите им и рече: нека ви бъде по вашата вяра. И очите им се отвориха.“ (Мат.9:27-30).

Слепците знаят, че Този, подир Когото вървят е Иисус Господ. Но те имат това познание, понеже са зърнали Спасителя с духовните си очи. В техния вътрешен взор ние пък виждаме проявление на стиха от химна на любовта: „Сега виждаме смътно като през огледало, а тогава — лице с лице.“ (1Кор.13:12). И всички ние,… и тук събралите се,… че дори и тези, които се затваряме в скришната си стаичка да се помолим… всички виждаме смътно. А тази неяснота ще е до тогава, докато не се научим да сме напълно открити едни с други. Не да мислим едно, а да говорим друго. Не да гледаме едно, пък да виждаме друго. И именно в това „напълно“ се криеяснотата. Господ Бог Иисус Христос простичко пита, пък слепците простичко отговарят. Няма засукани слова, няма неясни думи и значения, липсват многословни тълкувания. И това е – да говориш, и да казваш това, що мислиш.

Ако отправим собствения си взор към нас самите ще видим нещо страшно – не сме слепи, ала не виждаме. Тъй щото още в Стария Завет е писано за делата на Господа: „Всичко си направил премъдро.“ (Пс.103:24). Премъдро. Творение, което може да бъде видяно само когато се отворят духовните очи у човек. Но това далеч не е достатъчно. Човек трябва сам да пожелае да види. Да изпита потребност на незримото прозрение. Сам да го направи. Както слепите, които Господ Бог изцери. Той ги помилвал, по техните думи, но им дал много повече преди това. Тъй щото в скрития смисъл на страшните слова: „Господи, помилуй.“ се открива това, що е истинско потребно за човек.

Братя и сестри,

Нека бъдем като тези слепци и като този ням човек. Понеже чрез тази временна несъвършеност ще усетим вътрешната, почти болезнена потребност да се научим на това – а то е именно смирение. Да погледнем вътре в себе си, за да изкрещим вътре в самите нас, че нещо ни липсва. А думите, които ще заглушат всякакъв друг звук и ще закрият всяка друга картина са именно тези: „Помилуй ни, Иисусе, Сине Давидов!“ (Мат.9:27).

Нека да се опитваме всеки ден да търсим първом царството на Бога и Неговата правда. Тогава ще се отворят и нашите очи и вече няма да виждаме смътно, като през огледало. Тогава бесът ще излезе от нас и ще можем да проговорим. Тогава ще разберем думите Господни: „Нека ви бъде по вашата вяра.“ (Мат.9:29). Тогава ще се научим да виждаме премъдростта в света и с още по-голям трепет и страх да кажем: „Помилуй ни, Иисусе, Сине Давидов!“ (Мат.9:27).

Амин.

******************************************

Неделя На утренята Ев. Иоан. 20:1-10.

На литургията Рим. 15:1-7. Ев. Мат. 9:27-35.

Понеделник 1Кор. 9:13-18. Ев. Мат. 16:1-6.
Вторник 1Кор. 10:5-12. Ев. Мат. 16:6-12.
Сряда 1Кор. 10:12-22. Ев. Мат. 16:20-24.
Четвъртък 1Кор. 10:28-11:7. Ев. Мат. 16:24-28.
Петък 1Кор. 11:8-22. Ев. Мат. 17:10-18.
Събота Рим. 13:1-10. Ев. Мат. 12:30-37.

*********************************************

Недела – на Утрената

1. Во првиот ден од седмицата Марија Магдалина дојде на гробот рано, уште дури беше темно, и виде дека каменот од гробот е поместен.
2. Тогаш отрча и дојде при Симона Петра и при другиот ученик, кого Исус го љубеше, и им рече: „Го дигнале Господа од гробот и не знам каде Го положиле.”
3. Тогаш излезе Петар и другиот ученик, и појдоа кон гробот.
4. И обајцата трчаа заедно; но другиот ученик отрча побргу од Петра и прв дојде до гробот.
5. И кога се наведна, виде дека лежи само повојот; но не влезе.
6. По него дојде Симон Петар, влезе во гробот и виде дека само повојот стои;
7. а крпата, што Му беше на главата Негова, не стоеше при повојот, туку одделно, свиткана на едно место.
8. Тогаш влезе и другиот ученик, кој прв дојде до гробот, и виде, и поверува,
9. оти уште не го знаеја Писмото, дека Он треба да воскресне од мртвите.
10. Тогаш учениците се вратија дома.

********

Недела – на Литургијата

1. Ние силните должни сме да ги поднесуваме немоштите на слабите, и да не угодуваме на
себеси:
2. секој од вас должен е на својот ближен да му угодува во доброто за поука.
3. Оти и Христос не угоди на Себеси, па како што е напишано: <Хулењата на оние, што Те хулеа, паѓаа врз Мене”.
4. А сè, што беше порано напишано, за наша поука беше напишано, та преку трпението и преку утехата од Писмата да имаме надеж.
5. А и Бог на трпението и утехата да ви даде да бидете во едномислие помеѓу себе, според примерот на Христа Исуса,
6. та еднодушно и со една уста да Го славите Бога и Отецот на нашиот Господ Исус Христос.
7. Затоа примајте се еден со друг, како што и Христос ве прими за славата Божја.

******

27. А кога Исус си одеше оттаму, тргнаа по Него двајца слепи и викаа: „Помилуј нè, Исусе, сине Давидов!”
28. А штом дојде в куќи, слепците се приближија до Него. И Исус им рече: „Верувате ли дека можам да го направам тоа?” Тие му рекоа: „Да, Господи!”
29. Тогаш се допре до очите нивни и рече: „Нека ви биде според верата ваша!”
30. И очите им се отворија; а Исус им заповеда строго: „Гледајте никој да не узнае!”
31. А тие, штом излегоа, разгласија за Него по целата таа земја.
32. Додека тие излегуваа, ете, доведоа при Него еден човек нем и бесен.
33. По изгонувањето на бесот, немиот проговори. А народот се чудеше и говореше: „Никогаш такво нешто не станало во Израилот!”
34. А фарисеите велеа: „Он ги изгонува бесовите со силата на началникот на ѓаволите.”
35. И одеше Исус по сите градови и села, и проучуваше по нивните синагоги, го проповедаше Евангелието на царството и лекуваше секаква болест и немоќ во народот.

*******

Понеделник –

13. Не знаете ли дека оние, што свештенодејствуваат, се хранат од светилиштето, и кои служат на жртвеникот, делат со жртвеникот?
14. Така и Господ заповедал, проповедниците на Евангелието да живеат од Евангелието.
15. Но јас не се ползував ни со едно од тие права; и не го пишав ова, за да се приложи сето тоа кон мене. Оти за мене е подобро да умрам, отколку некој пофалбата да ми ја одземе.
16. Зашто, ако проповедам Евангелие, нема за што да се фалам: бидејќи тоа ми е должност, а тешко мене, ако не проповедам.
17. Ако доброволно го вршам тоа, тогаш имам награда; а ако без своја војла – тогаш е тоа само извршување на поверена ми служба.
18. А каква ми е наградата? Таа е дека проповедајќи го Евангелието, го проповедам за Христа дарум, не ползувајќи го своето право од благовествувањето.

*****

1. Тогаш, пристапија кон Исуса фарисеите и садукеите и, искушувајќи Го, побараа да им покаже чудо од небото.
2. Он, одговарајќи им, рече: „Навечер, велите: ќе биде ведро, оти небото е црвено;
3. а наутро: денес ќе има невреме, зашто небото е матно. Лицемери, изгледот на небото можете да го распознавате, а знаците на времињата не можете?
4. Род лукав и прељуботворен бара знак, но знак нема да му се даде освен знакот на пророкот Јона.” Па како ги остави, си замина.
5. И преоѓајќи на спротивната страна, учениците Негови заборавија да земат леб.
6. Исус им рече: „Внимавајте и чувајте се од квасот фарисејски и садукејски!”

******

Вторник –

5. Но повеќето од нив не беа по волјата Божја, бидејќи загинаа во пустињата.
6. А тоа беа примери за нас, за да не бидеме похотливи на злото, како што тие беа похотливи.
7. Не станувајте ниту идолослужители, како некои од нив, за кои е напишано: „Народот седна да јаде и да пие, па стана да игра”.
8. Ниту, пак, да блудствуваме, како некои од нив што блудствуваа, и во еден ден загинаа дваесет и три илјади.
9. Ни, пак, да го искушуваме Христа, како што некои од нив Го искушуваа, и загинаа од змии.
10. Не роптајте, како што некои од нив роптаа, па загинаа од Истребителот.
11. Сето тоа стануваше, та да служат како пример, а беше напишано за поука на нас, до кои стигна крајот на вековите.
12. Затоа, кој мисли дека стои, нека гледа да не падне.

******

6. Исус им рече: „Внимавајте и чувајте се од квасот фарисејски и садукејски!”
7. А тие помислија во себе и си рекоа: „Тоа е што не зедовме леб?”
8. Но Исус ги разбра и им рече: „Маловерни, зошто мислите во себе дека не сте зеле леб?
9. Уште ли не разбирате и не помните ли за петте лебови на пет илјади души, и колку кошеви собравте?
10. Ниту за седумте лебови на четири илјади души, и колку кошници собравте?
11. Како не разбирате дека не за леб ви реков: »Чувајте се од квасот фарисејски и садукејски!”
12. Тогаш разбраа дека Он им беше рекол да се пазат не од лебниот квас, туку од учењето фарисејско и садукејско.

******

Среда –

12. Затоа, кој мисли дека стои, нека гледа да не падне.
13. Друго искушение вас не ве постигна, освен човечкото; но верен е Бог, Кој нема да позволи да бидете искушувани повеќе од силата ваша, а заедно со искушението ќе ви даде и излез, за да можете да трпите.
14. Затоа, возљубени мои, одбегнувајте го служењето на идолите.
15. Ви зборувам како на мудри: расудете сами за ова што ви го кажувам.
16. Чашата на благословот, која ја благословуваме, не е ли општување со крвта Христова? +Лебот што го кршиме, не е ли општување со телото Христово?
17. Бидејќи лебот е само еден, едно тело сме ние многуте, зашто сите се причестуваме од еден леб.
18. Гледајте го Израилот по тело: оние, што јадат од жртвите, не се ли во заедница со жртвеникот?
19. Па што да речеме? Тоа ли дека идолот е нешто, или дека идолските жртви се нешто?
20. Не! Но она што го принесуваат незнабошците како жртва, го принесуваат на бесови, а не на Бога; јас, па, не сакам да бидете во заедница со бесовите.
21. Не можете да пиете од Господова чаша и од бесовска чаша; не можете да учествувате на Господовата трпеза и на бесовската трпеза.
22. Или, пак, ќе побудиме ревнување во Господа? Та посилни ли сме од Него?

*****

20. Тогаш Исус им заповеда на учениците Свои да не кажуваат никому, оти е Он Исус Христос.
21. Оттогаш почна Исус на Своите ученици да им открива дека Он треба да отиде во Ерусалим и да пострада многу од старешините, првосвештениците и книжниците и да биде убиен, и на третиот ден да воскресне.
22. А Петар, како Го повлече настрана, почна да Му говори, зборувајќи: „Биди милостив кон Себе, Господи; тоа со Тебе нема да се случи!”
23. Но Он се заврте и му рече на Петра: „Бегај од Мене, сатано! Ти си ми соблазан, оти мислиш не за она, што е Божјо, а за она, што е човечко!”
24. Тогаш Исус им рече на учениците Свои: „Ако некој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, да го земе својот крст и да оди по Мене;

*****

Четврток –

28. Но, ако некој ви рече: тоа е идолска жртва, не јадете – заради оној, што ви го рекол тоа, и поради совеста; зашто Господова е земјата и она, што ја исполнува.
29. Но не зборувам за совеста твоја, туку на друг; оти, бива ли мојата слобода да биде судена од туѓа совест?
30. Ако, пак, во јадењето учествувам со благодарност, зошто да бидам хулен поради тоа, за кое благодарам?
31. И така, јадете ли, пиете ли, или нешто друго правите, сето тоа правете го за слава Божја.
32. Не станувајте соблазан ни за Јудејците, ни за Елините, ниту за црквата Божја,
33. како што и јас им угодувам на сите во сè и не ја барам својата полза, туку користа на многуте, за да се спасат тие.

11. Како треба да се молиме и да ја јадеме вечерата Господова.

1. Угледајте се на мене, како што и јас на Христа!
2. Ве пофалувам, браќа, дека сè мое помните и ги држите заповедите така, како што сум ви ги предал.
3. Сакам уште да знаете дека глава на секој маж е Христос; а на жена глава е мажот; на
Христа, пак, глава е +Бог.
4. Секој маж, кој се моли или пророкува со покриена глава, ја срамоти својата глава;
5. и секоја жена, која се моли или пророкува гологлава, ја срамоти главата своја, зашто сеедно е – како да е истрижена.
6. Ако жената не сака да се покрива, тогаш нека се стриже; ако, пак, е срамно жена да се стриже или бричи, тогаш нека се покрива.
7. И така, мажот не треба да ја покрива главата своја, зашто и образ и слава Божја, а жената е слава на мажот.

************

24. Тогаш Исус им рече на учениците Свои: „Ако некој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, да го земе својот крст и да оди по Мене;
25. зашто, кој сака да ја спаси душата своја, ќе ја загуби; а кој ќе ја загуби својата душа заради Мене, ќе ја најде:
26. оти каква полза е за човека, ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости? Или каков откуп ќе даде човек за својата душа?
27. Зашто Синот Човечки ќе дојде во славата на Својот Отец, со ангелите Свои, и тогаш ќе му даде на секој според делата негови.
28. Вистина ви велам: тука стојат некои, што нема да вкусат смрт дури не Го видат Синот Човечки како оди во царството Свое.”

******

Петок –

8. Оти не е мажот од жената, туку жената од мажот;
9. и мажот не е создаден за жената, туку жената за мажот;
10. Затоа жената треба да има на главата своја знак од власта на мажот над неа – поради ангелите.
11. Но сепак, ниту мажот без жената, ниту жената без мажот ги бива во Господа.
12. Оти, како што е жената од мажот, така е и мажот преку жената; а сè е од Бога.
13. Размислете сами во себе: прилично ли е жена да Му се моли на Бога гологлава?
14. Нели и самата природа ве учи дека е срамно за мажот да има долга коса?
15. Но, ако жената си ја остави косата, тоа е чест за неа, бидејќи косата ѝ е дадена место покривало.
16. Но, ако некој сака да се препира, ние немаме таков обичај, ниту црквите Божји.
17. А заповедајќи ви го ова, не ве фалам дека не за подобро, туку за полошо се собирате.
18. Прво, пак, слушам дека, кога се собирате в црква, се појавуваат расцепи помеѓу вас, во што донекаде верувам.
19. А потребно е меѓу вас да има и раздори, за да се истакнат подостојните меѓу вас.
20. Но, собирајќи се така заедно, не значи дека јадете вечера Господова;
21. зашто секој брза да ја изеде својата вечера пред другите, така што еден останува гладен, а друг се опива.
22. Немате ли куќи за да јадете и пиете? Или ја презирате црквата Божја и ги срамотите оние, што не се имотни? Што да ви речам? Да ве пофалам ли за тоа? Не пофалувам!

*****

10. Потоа учениците Негови Го прашаа, говорејќи: „Зошто, пак, книжниците велат дека најнапред треба да дојде Илија?”
11. Исус им одговори и рече: „Илија ќе дојде порано и ќе уреди сè;
12. но ви велам дека Илија веќе дојде и не го познаа, туку му направија како што сакаа; така и Синот Човечки ќе пострада од нив.”
13. Тогаш учениците разбраа, дека Он им зборува за Јована Крстител.
14. Кога дојдоа при народот, пристапи кон Него еден човек, кој падна на колена
15. и рече: „Господи, смилувај се на мојот син, зашто при нов месец го фаќа бес и се мачи многу; често паѓа во оган и често – во вода;
16. го одведов при Твоите ученици, но тие не можеа да го излекуваат.”
17. А Исус одговори и рече: „О, роде неверен и развратен! До кога ќе бидам со вас? До кога ќе ве трпам?
Доведете Ми го тука!”
18. И му нареди Исус на бесот и тој излезе од момчето; и тоа оздраве во тој час.

******

Сабота –

1. Секоја душа да им се потчинува на претпоставените власти, +зашто нема власт, што не е дадена од Бога.
2. Затоа, оној што се противи на власта, тој се противи на Божјата наредба. А оние, што се противат, тие ќе паднат под осуда.
3. Затоа, началниците не се страшни за добрите дела, туку за лошите; сакаш ли, пак, да не се боиш од власта, тогаш прави добри дела, па ќе добиеш и пофалба од неа;
4. оти таа е слугинка Божја, за твое добро. Ако, пак, правиш зло, тогаш страхувај, бидејќи тој не носи залудо оружје; тој е служител Божји и со гнев се одмаздува на оној што прави зло.
5. Затоа треба да се покорувате, и тоа не само поради страв, туку и поради совеста своја.
6. Затоа и данок плаќате, оти тие се Божји служители, и со тоа постојано се занимаваат.
7. И така, дајте секому, што сте му должни: кому данок – данок; кому давачка – давачка; кому страв – страв; кому чест – чест.
8. И не должете никому ништо освен да се сакате еден со друг; зашто оној, што го љуби ближниот, го исполнува Законот.
9. Бидејќи заповедите: „Не прави прељуба, не убиј, не кради, не сведочи лажно, не барај туѓо!”, и секоја друга заповед се содржат во овие зборови: „Љуби го ближниот како самиот себеси!”
10. Љубовта не му прави зло на ближниот; и така, љубовта е исполнување на Законот.

*****

30. Кој не е со Мене, против Мене е; и кој не собира со Мене, тој растура.
31. Затоа ви велам, секој грев и хула ќе им се прости на луѓето, но хулата против Светиот Дух нема да им се прости на луѓето.
32. И, ако некој каже збор против Синот Човечки, ќе му се прости; но, ако каже нешто против Светиот Дух, нема да му се прости ни на овој, ни на оној свет.
33. Или, ако насадите добро дрво и плодот ќе му биде добар; а ако насадите лошо дрво и плодот ќе му биде лош; зашто по плодот се познава дрвото.
34. Породи змиини! Како можете да говорите добро, кога сте лоши? Зашто од преполнето срце прикажува устата.
35. Добриот човек од доброто сокровиште изнесува добро, а лошиот човек од лошото сокровиште – лошо.
36. И ви велам, дека за секој лош збор, што ќе го изговорат луѓето, ќе одговараат на судниот ден;
37. оти по зборовите свои ќе бидеш оправдан, и по зборовите свои ќе бидеш суден.”

********

ЗА ПОКАЈАНИЕТО

Св. Нил Мироточив

О, човеку, зошто заклучи дека е невозможно ( после падот )да достигнеш спасение? Зошто мислиш дека повеќе не треба да се бориш и подвизуваш и не сфаќаш дека, напротив, за да се спасиш, потребно е претходно да се бориш и подвизуваш;

Биди храбар, не плаши се, бидејќи Бог претрпе Крст заради твоето спасение!

И како после таа искупителна жртва, ти тврдиш дека за тебе нема спас?

Зошто се плашиш од немоќните? Зошто ги сметаш за силни? Крстот Господов ќе ја сруши сета сила на нивното лукавство, сета нивна фалба, со која немоќно се величеа за да бидат јаки!

Еднаш овие немоќните се обидоа на вешт начин, наведувајќи на роптање и хулење, да му се наругаат на еден преподобен отец ( Антониј Велики ). За да може да го наведе преподобниот на роптање и хулење, ѓаволот му го постави прашањето: „ Како би можел да се спасам, оче?

Во ова прашање на ѓаволот во врска со можноста за негово покајание, се криеше неговата подмолна намера преподобниот да го наведе на роптање и хула, бидејќи ако ја дозволел оваа подмолност и ако примел при срце нешто така невозможно, како што е спасението на ѓаволот, неизбежно би паднал во суета и роптање заради таа невозможност, а ако, од друга страна, пак, намерата ја отфрлел како невозможна, тој би похулил на Творецот, Кој во милосрдието би бил надминат од Неговото создание.

Преподобниот разбрал, преку благодатта на Светиот Дух, дека овој е еден од соблазнителите на лукавиот велзевул. Затоа преподобниот му одговорил: „ Оди на висока гора, соголи се, застани сосема гол, и излевај молитви кон Бога, Царот Небесен, за Он да ти го прости твоето лукаво мудрување “ ( псилафистичко лукавство ).

На тоа лукавиот му возвратил: „ Каква молитва да читам на високата гора и како да се соголам? Јас и онака не носам облека? Како тоа велиш да се соголам? “

Светиот му одговорил: „ На високата гора направи се себеси гол, соголувајќи се себеси од сета своја итрина и лукавото мудрување, за повеќе да немаш никаква подмолност во срцето свое. Така, совршено гол, да стоиш на високата гора 40 дена и 40 ноќи ( во житието се вели 3 години ), немајќи никакво покривало на главата своја, т. е. никакво лукавство во мислите, подигнувај ги рацете свои и повторувајќи постојано во текот на тие 40 дена: „ Помилуј ме Боже, помилуј ме, мене кој сум потполна погибел, во Царството Твое!…Кон Тебе Господи, Господи, се управени очите мои; Во Тебе се надевам, не отфрлај ја душата моја!…“

Преподобниот не ни успеал да го заврши својот говор, кога демонот, гневејќи се, извикал:

„ Замолкни, ти трулежен старецу! Зар на бедниот Цар да Му се поклонам? Кој друг има такво царство, какво што имаме ние? Во нашите раце е третина од Неговото царство и што Му преостана Нему, за да Му се поклонуваме како на Цар?…“

Тогаш на преподобниот му станало јасно дека овој е духот на хулата; тој се сетил дека ѓаволот на ист таков начин се трудел да го соблазни Христа во пустината и да се фали пред Него со гревовите човечки…

Сеќавајќи се на тоа, преподобниот Му се помолил на Бога, го проколнал демонот и тој веднаш како дим исчезнал од него. Преподобниот Му оддал слава на Бога за своето избавување од духот на хулата, кој бил решен со своите лукавства да го наведе подвижникот на хула или гордост и со тоа да го фрли во адската бездна, како што низ историјата соборил многу монаси…

Значи, демоните се неповратно паднати во пропаст, не затоа што Бог не сака да им прости, туку затоа што, не само што не се покајуваат, туку уште и се гордеат со своите богопротивни дела…

Зашто Бог не ја сака смртта на грешникот, туку да се обрати и да остане жив. Бог се обидел на сите начини да подејствува за Јуда да не се обеси, бидејќи Јуда сепак бил човек и Бог го чекал Јудиното покајание, но Јуда не успеал да се ослободи од оковите на гревот, за да може да дојде под Крстот, да падне и да каже: „ Јас Те распнав, прости ми…мојата зла намера Те искачи на Крстот; биди милосрден спрема мене…“ Да ги изречел овие неколку зборови, исполнувајќи ги со делото на покајанието, Христос би му простил и би го примил. А со какви дела требало да ги исполни?

Делото е ова: Да плаче горко, да воздивнува ридајќи и жалосно плачејќи; Но, Јуда не постапил така, не паднал пред Христа, туку паднал кон земјата и се обесил, не обрнувајќи внимание дека гранката три пати се свиткала под него, а на Крстот го чекал Семилостивиот Христос!…

Колку што св. Василиј бил благонаклонет кон Јосиф, толку благонаклонет бил и Христос кон Јуда, чекајќи покајнички збор од него, но, Јуда, наместо тоа, повеќе сакал да си го стави јажето на вратот – Искариот!

Христос гледал од Крстот кон далечината, очекувајќи Јуда да погледне кон Него …Он, кој непрестајно копнее за спасението на луѓето, копнеел, исто така, и за Јудиното покајание и го барал…

*******************

Силата на верата и слабоста на неверието

Многупати во срцата на луѓето се јавува страв, дека можеби низ бурата на животот ќе останат незаштитени и сиромашни, па затоа честопати нивниот ум и помисла се насочени кон тоа, како да соберат пари или да стекнат имот и други богатства, за да имаат кога ќе им затреба.

И не е за чудење, ако станува збор за оние кои не веруваат во Бога, и својата надеж ја полагаат во парите и во другите богатства. Но, што да речеме за оние кои се нарекуваат христијани, одат во црква и Го молат Бога да им помага во животот, и кои велат дека нивната надеж им е во Христа, во Богородица и во Светителите, а спротивно на тоа се среброљубци, не давајќи им ништо на своите сиромашни браќа, и постојано собираат пари и богатства. Во животот видов дека многумина се токму такви – само наречени христијани и е навистина зачудувачки, како може живот втемелен на интереси да се усогласи со зборовите Христови: „Не грижете се што ќе јадете и што ќе пиете, нити во што ќе се облечете. Погледнете ги птиците небесни: тие ниту сеат, ниту жнеат, ниту во амбар собираат, но вашиот Отец небесен ги храни. Погледнете како се облечени полските кринови! Па дури ни Соломон не се облече така како овие ништожни цветови. И ако полската трева, што денес ја има, а утре во печка се фрла, Бог така ја облекува, а колку ли повеќе вас, маловерни!?“

Ова се јасни зборови, едноставни, и покажуваат каков е темелот на Христовото учење. Зашто, како е можно човек да има вера, а истовремено да е заробен од парите и лукавите интереси, дури и многу повеќе отколку безбожниците? Можеби мисли дека ќе го залаже Бога. Но со Бога не можеме да си играме.

Меѓутоа, според лукавите помисли на човекот, сè може да се уреди, па дури и тоа, да се биде добро завиткан во парите, односно во ѓаволот, кого Христос го нарекува Мамон – бог на среброљубието, а истовремено да се претставува како христијанин, да се оди во црква, да се моли и да прави метании, дури и многупати да се плаче од љубов кон Христа, но, сепак, да не може да се ослободи од љубовта кон парите. Тука навистина не се вклопува ниедна логика. „Држи ги цврсто парите“, ти вели лукавата помисла, „а запали и по некоја свеќа и направи некоја метанија, за да имаш добри врски и со Христа“. Ако, пак, размислуваме за рајот или пеколот, и тука наоѓаме некое оправдување: „Што и да се случи, барем нешто сме добиле“.

Апостолот Павле вели: „Ако се надеваме на Христа само во овој живот, тогаш сме најбедните луѓе на светот“. Токму псевдохристијаните го молат Христа пред сè за потребите од овој свет: за својата работа, за телесно здравје, за своите деца, а штом нешто не оди како што сакаат, почнуваат со жалбите и негодувањата дека Христос и Богородица не побрзале да им помогнат за остварување на нивните намери, со кои, честопати, им нанесуваат штета на своите браќа.

Апостолот Павле на друго место вели: „Добро е надежта на вашето срце да ја утврдите врз благодатта Божја, а не на јадења (односно на телесни работи), од кои немаат корист, оние кои ним им го посветиле животот, односно се посветиле на собирање пари, лажејќи се себе си дека на тој начин ќе бидат во сигурност“. Зашто „кога ќе дојде смртта сето тоа ќе исчезне“.

Во светот не постои ништо поизразено од славољубието. „Целата историја на човештвото го потврдува ова безизлезно славољубие. И колкумина во светот барем еднаш седнале да подразмислат за овој добро познат феномен на славољубието, кој постојано треба да го имаме пред нас и со кој треба непрестајно да се бориме? Ние постапуваме како нојот, кој ја закопува својата глава во песокот, за да не го гледа својот непријател и мисли дека така се сокрил од него.

Судејќи според тоа, зарем не се за жалење важните и силните луѓе на земјата? Иако јасно гледаат дека низ историјата бездната ги проголтала сите силни и важни во овој минлив свет, и дека нејзината отворена уста чека и нив да ги голтне, тие не престануваат да се занимаваат со „лажната слава“, со лукавства, со војни, со своето високо образование, и секакви безумства, со кои се фалат пред целиот свет. О, колкава е лудоста на оние кои светот ги смета за сериозни, многу разумни, генијални! Вистинска беда од расудување и знаење! И токму таквите го водат светот. Некои пак се зафатени со славните философии и раните вештини, па дури и ги обожуваат, иако добро знаат дека, не по долго време, сите ќе исчезнат од лицето на земјата!

Извадок од книгата „Неподвижен темел“ на Фотиј Кондоглу

*******************

Писмо до богољубецот, на кого сите домашни му се потсмеваат

Додека не почна на Бога да Му се молиш, ти на сите им беше мил. А сега одеднаш, во својот дом си како во непријателски логор. Порано се пијанеше, пушеше и по малку крадеше, се излежуваше во работните денови и правеше сѐ што е одвратно пред Бога и пред чесниот свет. Сепак, тогаш на сите дома им беше мил. А сега, кога се упати по патот на правдата, чесноста и молитвата, сите скокнаа на тебе како оси.

Радувај се, брате, сто пати израдувај се. Зар не гледаш дека во твојот дом се исполнува Евангелието! Во онаа куќа, во којашто до сега се зборуваше за данок, за крадци и за кметови, сега почнаа да се исполнуваат евангелските пророштва. Вашиот дом влезе во апостолско и маченичко време, се издигна до небесата и стана подиум, кадешто реално се одигрува христијанската драма. Историјата на христијанската Црква е присутна во вашиот дом. Еве ги пророштвата Христови, кои се исполнија безброј пати на оваа планета земја и кои сега почнаа да се случуваат во вашиот дом:

„И ќе бидете намразени од сите заради Моето име“ (Матеј, 10, 22); „Непријатели на човека ќе бидат неговите домашни“ (Матеј, 10, 36); „Блажени сте вие, што сега гладувате, оти ќе се наситите! Блажени сте вие, кои сега плачете, оти ќе се насмеете!“ (Лука, 6, 21) „Вистина, вистина ви велам дека вие ќе заплачете и ќе заридате, а светот ќе се зарадува; и вие ќе бидете нажалени, но жалоста ваша ќе се претвори во радост“ (Јован, 16, 20).

Што е појасно од овие пророштва? Гледај, па тие и денес, на тебе и во твоето родно огниште, се исполнуваат. Затоа, примај ги сите потсмевања не како потсмеви, туку како ордени. Знај дека твоите гонители ќе се покајат; оние кои ти се потсмеваат – ќе замолкнат и ти ќе се израдуваш. Денес си последен во домот на таткото твој, но наскоро ќе бидеш прв. А оние кои те гонат, ќе ти служат. Тоа е пророкувано и тоа се исполни илјадници пати на илјадници места.

На тебе мир и благослов од Бога!

(Собрани дела, книга VIII)

*******************

„ О, љубов сeпожелувана,

блажен е оној кој те прегрнал, бидејќи повеќе нема да посака страсно да прегрне ништо од земнородната убавина. Блажен е оној кој те опкружил со копнеж кон Бога, бидејќи ќе се одрече од сиот свет и никако нема да се извалка, без оглед на тоа на кој човек ќе му се приближи. Блажен е оној кој ја засакал твојата убавина и кој се насладил од неа со бескрајно чезнеење, бидејќи душевно ќе се осветува со водата и крвта која од тебе непорочно струи. Блажен е оној кој цврсто те опфатил, бидејќи духовно ќе се измени со добра измена и душата ќе ја зарадува, затоа што ти си радост неискажлива. Блажен е оној кој те стекнал, бидејќи световните богатства ќе ги смета за прашина, зашто ти си вистински неисцрпно богатство. Блажен и трикратно е блажен оној што ти си го примила, бидејќи во привидната неславност ќе биде пославен од сите славни и уважен од сите почитувани. Пофалуван е секој кој кон тебе се стреми, уште повеќе фален е оној кој те нашол, а најблажен е оној што ти си го засакала, кого ти си го примила, кого ти си го поучила, кој се населил во тебе и кого си го нахранила, како со храна, со Христос Бесмртниот, со Христос, нашиот Бог.

О, љубов божествена, каде Христа Го држиш? Зошто си ни го зела Спасителот на светот и со Го оддалечила од нас? Ајде отвори ја и за нас вратата своја, за и ние да Го видиме Христа, Кој пострадал заради нас и кога ќе Го видиме да поверуваме дека, според Неговата милост, повеќе нема да умираме. Отвори ни, Ти која си станала врата за Неговото јавување во плот, која си ја смилостила штедрата утроба на нашиот Владика, која не се двоуми да ги понесе гревовите и слабостите на сите и немој да нѐ отфрлиш говорејќи: „Не ве познавам.“ Биди со нас, за да нѐ познаеш, бидејќи сме ти непознати. Всели се во нас, за преку тебе и смирениот Владика да дојде и да нѐ посети, а ти да му излезеш во пресрет (бидејќи ние сме сосема недостојни), та Он беседејќи малку со тебе, да ни допушти и нам грешните да паднеме пред Неговите непорочни нозе; и позборувај со Него за нашите добродетели и замоли да ни се прости долгот на нашите гревови, па, преку тебе, да се удостоиме да Му служиме на Самиот Владика и Он да се погрижи за нас и да нѐ нахрани. Бидејќи не постои долг без причина, а страдањето од глад и сиромаштија, безмалку дава еднаква плата и казна.

Дај ни прошка о, љубов света, и дај преку тебе да ги вкусиме богатствата на нашиот Владика – богатствата, чија што сладост никој не може да ја вкуси, освен преку тебе. Бидејќи оној кој не те засакал така како што ти доликува и кого ти не си го засакала како што е потребно, можеби трча, но не ја достигнува целта. Судбината на секој што трча, пред да го заврши патот, е непредвидлива. А на оној, кој до тебе се прилепил, или кого ти си го опфатила, секако е без несигурност, бидејќи ти си завршеток на законот, ти која ме опкружуваш, која ме обземаш и која од срдечна болка ме вознесуваш кон бескраен копнеж за Бога и за моите браќа и отци. Зошто ти си учителка на пророците, сопатничка на апостолите, сила на мачениците, вдахновение на отците и учителите, на сите светии усовршување и моја подготовка за ова служење “.

( Собрани беседи – Св. Симеон Нов Богослов, стр. 32 )

****************

Убавината ќе го спаси светот

Преподобен Јустин Попович

Од поново време, Достоевски важи за најслаткоречивиот апостол на Ликот Христов. Ликот Христов е единствената Светлост за целата темнина, во којашто може да западне човечкиот род; Он е единствениот излез од смртта, единствена утеха за сите страдања, единствен патоказ за сите заблуди. „Ние на земјата навистина лутаме“, вели Достоевски, „и кога пред нас, не би бил драгоцениот Лик Христов, ние би се изгубиле и сосема би заблуделе, онака како што му се случи на човечкиот род пред потопот.“

Човечката совест, сама по себе, не е непогрешливо мерило за доброто и злото, ниту, пак, сигурен патоказ низ животот. Достоевски пишува: „Совеста без Бога е ужас. Таа може да залута во краен неморал. Човекот, постојано на себеси треба да си поставува прашања: „Дали моите убедувања се вистинити?“ А за нив, постои една и единствена проверка – Христос“. „Ако немаме авторитет во верата и во Христа, тогаш, кој знае каде би залутале. Христос за мене е морален образец и идеал.“

Во светот на нашите трагични земни релативности, Достоевски е боговдахнат апостол на апсолутната Убавина. „Убавината е идеал“, вели тој. „Но, идеалите кај нас и во цивилизираната Европа, одамна се поколебаа. Во светот постои само една единствена појава за апсолутната убавина: Христос. Таа бескрајно прекрасна појава, се разбира е бескрајно чудо. Целото евангелие на светиот ап. Јован е исполнето со таа мисла: Јован го гледа чудото на Овоплотувањето, видливата појава на Прекрасниот“. „Убавината ќе го спаси светот“, велел Достоевски. Без сомнение, апсолутната убавина е Христос – овоплотениот Бог Логос.

Во Православието, божествениот лик Христов е сè. „Вдлабочете се во Православието“ – вели Достоевски. „Тоа не е само црковност и обред; тоа е живо чувство. Таму се наоѓа Ликот Христов“. Сѐ што е православно, таинствено зрачи со благата светлост на Христовиот Лик. Словенскиот апостол вели: „Ликот Христов, во сета своја чистота, се сочувал во Православието“.

Јас не познавам пократка и поцелосна дефиниција за Православието од оваа. Само пророк со божествена вдахновеност, може сите Евангелија и сите Православни преданија да ги сведе на Ликот Христов и од Него да изведе сѐ што му е потребно на небото и на земјата, на човекот и човештвото. Живеејќи со Ликот Христов и чувајќи ги сите Негови вечни и раскошни дарови, православието ги дава решенијата за сите лични проблеми. Достоевски тврди: „сите тајни на личноста, за тоа како да се доведеме себеси до совршенство, дадени се во православието и во неговата дисциплина: самоусовршувањето.

Во тајната на личноста е и тајната на заедницата. Оној, што ќе го реши проблемот на личноста, ќе го реши и проблемот на заедницата. Тоа е богомудро изречено од нашиот словенски писател, кој силно благовести: „Личното самоусовршување не е само почеток на сѐ, туку и продолжение и крај на сѐ“. Но ова лично самоусовршување е возможно, само ако се верува во бесмртноста на душата и во нејзината таинствена врска со Бога. Идејата за личното самоусовршување „произлегува од фактот дека човекот е таинствено врзан со други светови – со вечноста“. Најдобра подготовка за личното самоусовршување, имаме во светиите. „Светиите светат“, вели Достоевски, „и ни го осветлуваат патот на сите нас“. Тие се „позитивни карактери на неискажливата моќ и убавина“. Тие се идеал за сѐ; тие за нас – блудните синови, претставуваат патеводители.

Во својата пророчка визија, Достоевски ги гледа сите луѓе од сите времиња судбоносно поврзани помеѓу себе. На таинствен, но сосема реален начин, сите луѓе се во секој човек и секој човек е во сите луѓе. Оттука е и одговорноста на човекот за сѐ и за секој на земјата. Достоевски учи: „Секој од нас несомнено е одговорен за сѐ и за секој на земјата. Ова сознание е круна на животот за секој човек на земјата“. Човекот е вистински човек, кога туѓите гревови ги чувствува како свои и кога се кае за нив. „Еден е патот на спасението.“ – благовести Достоевски: „од себеси да се направи одговорна личност за сиот човечки грев. Тоа, всушност е така, зашто кога човекот себеси искрено ќе се чувствува одговорен за сѐ и за сите, во истиот тој час ќе сфати дека всушност така и е, и дека тој навистина е одговорен за сѐ и за секого“.

На прашањето, како се доаѓа до убедување дека Бог и бесмртноста на душата се две највисоки вредности, Достоевски одговара: „Со љубовта! Грижете се активно и неуморно да ги љубите своите ближни. Доколку напредувате во љубовта, ќе напредувате и во ова убедување. Ако, пак, во љубовта кон ближните дојдете до потполно самоодрекување, тогаш непоколебливо ќе поверувате и никаков сомнеж не ќе може да се вовлече во вашата душа“. Каде што е мала љубовта, мала е и верата во Бога и во бесмртноста на душата. Каде што нема љубов, таму постои потполн мрак на неверие, а тоа значи пекол. „Бидејќи, што е пеколот?“, прашува Достоевски и истовремено одговара: „Пеколот е страдање поради отсуството на љубовта“.

Со љубовта се открива не само тајната за Бога и за бесмртноста на душата, туку и за секое создание воопшто. „Љубете ги сите созданија Божји.“ – советува Достоевски „Сите созданија и секое зрно песок. Секое ливче, секој зрак Божји љубете го. Љубете ги животните, љубете ги билките, љубете го секое нешто. Ако го љубиш секое нешто, ќе ја достигнеш и тајната Божја во созданијата. Ако еднаш ја достигнеш, тогаш секој ден сѐ повеќе ќе ја запознаваш. И најпосле, сиот свет ќе го засакаш целосно, со тивка љубов “.

Овој апостол, кој силно Го возљубил Христа, благовести: „Изгубен на Западот, ликот Христов целосно и во сета светлост на чистотата Своја, се сочувал во Православието. Затоа ништо друго не е потребно, бидејќи Православието е сѐ“.

*********************

Свештеникот и клисарот

Еден млад свештеник, од архиерејот бил поставен на служба во некоја зафрлена планинска парохија. Тука се сретнал со клисарот Исидор, кого го викале Иса Јандал (јандал значи „мимо други луѓе“, како во песната „јандал од сватови“). Свештеникот започнал да го прашува клисарот за луѓето во својата нова парохија. А клеветникот Иса за никој не кажал убави зборови, сè најцрно. Те овој е крадец, другиот пијаница, коцкар, женкар, безбожник, разбојник, кривоклетник, непатриот, сè никакви и бесмислени луѓе. И само никакви и бесмислени жени, беззаконички. Само тој, Иса, ете се нашол во тоа трниште,како некој осамен бел крин. „Одамна, попе, мака мачам со овој расипан род, сега барем со тебе ќе ја споделувам маката“. Тоа го исплашило и многу го загрижило попот. Но, кога тој дошол во допир со луѓето, видел дека тоа се добри и побожни луѓе – чесен и мирољубив свет. Ништо од она што му го раскажувал клисарот не било вистинито. Од ден на ден, свештеникот сè повеќе се уверувал, дека неговите парохијани, сите освен Иса, се мили и благочестиви планинци.

Кога настапило времето на Чесниот Пост, во преполнетата црква, народот се подготвувал за Света Причест. По обичај, сите барале од свештеникот да се исповедаат.

Свештеникот застанал пред народот и објавил:

Браќа и сестри, не е потребно да се исповедате. Сите ваши гревови и кои се и кои не се, ми ги исповеда клисарот Иса, само тој не ги исповеда своите гревови. Затоа, сите пристапете да се причестите. Единствено Иса не можам да го причестам.

Свети Николај Велимировиќ

****************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

За добрата слава

Добрата слава е слава на добродетелта. Таа не старее, не се плаши од интриги, не се колеба, не може да се одземе, не се намалува, не се плаши од пропаст, туку секогаш останува млада; неподложна на лукавството и блескава и по смртта го следи оној кој ќе стане нејзин вечен споменик, бидејќи и гробот станува вечен споменик на добрата слава. Добрата слава никогаш не исчезнува, ниту нејзиното име, туку токму под земјата конечно станува бесмртен оној кого во ревноста за добродетел и борбата за својата земја и деца, го погубил несопирливиот Арес.

Кој ја љуби добрата слава не се грижи за неа, туку пред сѐ се труди да биде добар и чесен човек. Се грижи за добродетелта и тежнее кон знаењето. Страда за доброто, за чесното, за вистината, за праведното, со жар се бори за светостите, за татковината, за заедницата, за каноните, за поредокот и прави сѐ што води кон славата и честа на неговиот род. Се плаши од Бога и со благоверие Му принесува должна почит. Се почитува самиот себе и ништо недостојно не си прави сам на себе. Подготвено и строго ги исполнува должностите што му се наложени. Сѐ што прави, го прави чесно и без лукавство. Не прави ништо заради лажна слава. Бега од празнословието и секаква суетна чест, но самата слава го следи и ги следи неговите траги; бидејќи вистинската слава ги следи чесните, храбрите, ревнителите во добродетелта, пријателите на доброто, оние кои тежнеат кон знаење, чуварите на законот, благочестивите пред Бога, добротворите на татковината, почитувачите на својот род, дејците за доброто на човештвото, оние кои се впуштаат во опасност заради честа на својот дом, оние кои ја претпочитаат општата полза во однос на сопствената и покажуваат вистинско самоодрекување во заземањето за вистината и правдата, за раздавање на знаењето на вистината и зацарувањето на благочестието меѓу луѓето. И иако сите кои прават така, ги понесува единствено копнежот кон чесното и неговата победа во светот, ја немаат самата слава како цел, но сепак славата ги следи и ги посочува како преславни.

Свети Василиј Велики вели: „Маките раѓаат слава и напорите раѓаат венци. Ако сакаш слава и сакаш да се возвисиш над многумина, биди расудлив, целомудрен, мудар, мажествен и трпелив во страдањата за благочестието. Така ќе се спасиш и самиот себе и ќе се вознесеш повеќе поради поголемото богатство.“

*****************

Свети Нектариj Егински

(од книгата “ПОЗНАЈ СЕ СЕБЕСИ”)

„ а. Добродетелите на волниот дел на душата “

За незлобливоста

Незлобливоста е чистота на срцето и правилно устројство на разумот. Незлобливоста ја изразува добрината на душата која примила секаква добродетел. Незлобливоста е спротивна на лукавството. Свети Василиј Велики незлобливоста ја нарекува извлекување од гревот која се постигнува со разумот и вели дека називот незлоблив го добиваме по долготрајна молитва и со испитување на доброто и кога потполно ќе искорнеме било каков корен на злото. Незлобливоста е добрина на душата која никогаш не се менува со лукавство, туку секогаш останува непроменлива и дејствува за доброто. Златоуст вели: „Незлобливоста е добра, Господов пример и божествено уподобување, бидејќи Господ е незлоблив и свет.“ Незлобливоста е чувар на душата, прочистување на разумот, смирување на карактерот, мир на помислите, благост на лицето, кроткост на очите, учител на пријателството, мајка на љубовта, сожител на верата, усовршување на праведноста и вистински корен на секоја добродетел и темел на секое добро. Таа не знае за омраза, непозната и е суровоста на гневот, не знае за дејството на злобата, туку е носена како царица на сите добродетели.

Ликот на незлобливиот

Незлобливиот е нелукав, не знае за зло, тој е непосреден, чесен и праведен. Свети Дионисиј Ареопагит ги нарекува незлобливи оние кои не се сомнителни во злото, ниту се преправаат, туку не само што не прават добро за зло на другите, туку, напротив, боговидно и злите ги прават добри и ја простираат на нив својата благост и благо ги повикуваат и тие да го прават истото.

Незлобливиот не е злосторник. Застанал пред лицето Божјо не само во надворешна чесност и престроен во добрина, туку со сето срце. Незлобливиот го благословува Господ, а неговото место е во хорот на праведните. Љубен од Господа, ќе остане верен и Бог ќе се прослави во него во сите дни.

*************************

Каква треба да биде жената христијанка?

Женското срце е најбогатата ризница на љубов на земјата, а Христос – најголемата љубов соединета со смирение, секогаш е близок на срцето на жената чија улога е смирението и чиј призив е љубовта.

Верата Христова е толку блиска на природата на човечката душа, а уште посродна со душата на жената. Жената може вистински да ја исполни својата улога само тогаш кога стои покрај смирениот и преисполнетиот со љубов Христос.

Обврските што жената ги има во заедницата со мажот се благословени и нејзината среќа зависи од исполнувањето на тие обврски. Дури и ако се случи едното лице од брачната заедница да си дава за право понекогаш да ги прекрши свештените должности и закони, другата личност треба да ги исполнува. Жената своето презиме го заменува со презимето на мажот, неговата слава, достоинство и углед ги прима како свои, но, и таа самата треба да се покаже како достојна слава на својот маж.

Со својата благоразумност, нежност, мудрост и грижа за семејството, домаќинството и децата, таа треба од својот дом да направи светилиште на редот, мирот, љубовта и среќата, каде мажот би можел после многубројните активности надвор од куќата, да најде спокој и разонода, мирно место за одмор од напорот и обновување на своите духовни сили. Во ваков дом, тој би нашол добар совет, поткрепа и разбирање, кое жената му го дава затоа што таа се наоѓа на исто рамниште со него и што е уште поважно, таа може да послужи во спасението на неговата душа. Доколку мажот покрај себе гледа пример на побожност, вера и љубов и гледа жена која живее во верата, тој е сигурен во нејзините чувства и има доверба во неа.

Жената христијанка својот дом го прави сигурно пристаниште, каде во мир ги исполнува своите домашни обврски, побожно размислува, постојано се моли, чита духовни книги и прави благоразумни и милосрдни дела. Таа во својот дом го пречекува својот маж, вознемирен од грижите во светот и врз него ја пренесува својата утеха и смирение; таа ги разгонува неговите непотребни и тешки мисли и повторно утешен и спокоен го испраќа во светот, со добро расположение кое го затекнал во домот.

Побожната и разумна жена може да влијае на својот маж и на неговото душевно расположение, затоа што, мажот, ниту пријателите, ниту своите другари нема да ги послуша како што ќе ја послуша својата жена и нејзините совети и сугестии,бидејќи тој е цврсто убеден во нејзината пожртвувана љубов и доверба.

Жената со својата грижа и мудрост, заедно со мажот ги дели домот и трпезата, јавните и домашните обврски, грижата и воспитанието на децата. Ваквата љубов и грижа никогаш не престанува, нејзе не можат да ја уништат ниту староста ниту болеста. Времето ја уништува телесната убавина, но духовната убавина е посилна и од староста, од смртта и од времето, затоа секоја христијанска жена и воопшто секоја жена треба да ревнува за внатрешната духовна убавина.

Жената христијанка може со своите дела и зборови, со начинот на кој својот живот го гради врз темелите на Евангелието и Божјите заповеди, да направи мажот да го почувствува Евангелието, да Го почувствува Бога, да тежнее кон себепоправање и кон сопствено спасение и спасението на ближните.

Единствено доколку мажот е крајно суров човек, нечувствителен и слеп да го види пред себе прекрасниот пример на жена со вистинска вера и побожност и како нејзиниот живот дава плодови пријатни и полни со љубов и себежртвување, тогаш тој можеби би требало да се запраша, кој има поголема добивка – тој во сегашниот земен живот што живее покрај ваква жена или таа добива повеќе – вечен живот и спасение на душата?

†

Вашата убавина да биде не надворешна, односно во плетењето на косите, китењето со злато или облекување на облеки, туку – внатрешна, во срцето на сокриениот човек, во постојаност и тих дух, што е драгоцено пред Бога.

Оти така некогаш се украсуваа и светите жени, кои се надеваа на Бога и им се покоруваа на мажите свои, како што Сара го слушаше Авраама, наречувајќи го господар. Вие сте нејзини чеда; ако правите добро, не плашете се од ништо.

Така и вие, мажите, живејте со своите жени разумно, и почитувајте ги како сонаследници на благодатниот живот, за да не се појави препрека во молитвите ваши.

А најпосле, бидете сите еднодушни, жалостиви, братољубиви, милосрдни, дружељубиви, понизни;

не враќајте зло за зло или хула за хула, туку, напротив: благословувајте, знаејќи дека за тоа сте повикани за да наследите благословение.

†

И така, жените облечени пристојно, со срамежливост и чесност да се украсуваат, не со плетенки, ни со злато, или со бисери, или со скапоцени облеки, туку со добри дела, како што им прилега на жени, што и се посветуваат на побожноста. Жената да се учи во мир и потполна покорност, бидејќи порано беше создаден Адам, а потоа Ева; и Адам не беше измамен, туку жената беше измамена и направи престап: но ќе се спаси преку раѓање деца, ако остане во верата, љубовта и во светоста со чесност.

*******************

Соломонови изреки 31( 10- 31)

Во книгата Соломонови изреки, од Светото писмо, на прекрасен начин една мајка како го поучува својот син со царско достоинство опишувајќи ја сликата на добродетелната жена велејќи:

Кој ќе најде жена добродетелна?

Таа е поскапоцена и од најскапоцените камења.

Срцето на мажот нејзин е убедено во неа, таа нема да остане без добивка.

Таа ќе му прави добро на мажот свој, во сите дни од животот негов.

Набавува волна и лен и весело работи со рацете свои.

Таа е како трговски кораб – оддалеку си донесува храна.

Таа станува уште преку ноќта и дава храна во куќата своја и им определува работа на слугинките свои.

Ќе помисли ли за нива, ја купува; од плодот на рацете свои си насадува лозје.

Ја препашува со сила половината своја и ги зацврстува мишките свои за работа. Таа гледа колку е добро што работи и светилката нејзина не гасне ноќе.

Ги протега рацете кон фурката и прстите нејзини се фаќаат за вретеното.

Дланката своја му ја отвора на сиромав и раката своја на оној кој има нужда му ја подава.

Не се плаши од студ за челадта своја зашто сета челад нејзина е облечена во двојни алишта.

Таа си ткае покривачи, од висон и пурпур е нејзината облека.

Мажот нејзин е познат кај портите кога седи со старешините на земјата.

Таа работи покривки и ги продава на Финикијците и појаси на Хананејците.

Здравје и убавина е нејзина облека и весело гледа на иднината.

Со мудрост ја отвора устата своја и кротка поука има на јазикот нејзин.

Го надгледува домаќинството свое и не јаде леб во леност.

Стануваат децата и ја ублажуваат – мажот и тој ја фали.

Многу добродетелни жени имало, многу од нив стекнале богатство и сила, но ти ги надмина сите.

Миловидноста е примамлива и убавината суетна, но, жена која се плаши од Господа е достојна за пофалба.

Дајте ѝ од плодовите на нејзините раце и нека се прославува при мажот нејзин при градските порти.

*******************

ПРОМЕНА НА УЛОГАТА КАЈ МАЖОТ И ЖЕНАТА

Местото на жената во светот во последните 2 000 години, покажува дека она на што учи Црквата, она на што учи Светото Писмо е и понатаму актуелно во животот на жената. Местото на жената во светот останува такво какво што Бог одредил со зборовите: Да му создадеме на мажот другар.

Знаеме дека денешниот современ и цивилизиран свет, исполнет со гордост поради своите суетни вредности, без никакви духовни и морални вредности, одвоен од духовните корени, жената, за жал сè повеќе и повеќе заборава на својата вистинска улога и своето исконско место во животот и сè повеќе и повеќе се чувствува несреќна, затоа што ниту добивањето на високи функции, ниту успешната кариера, ништо не може да ја замени таа семејна среќа, среќата да го љуби својот маж и да има поткрепа во лицето на мажот; среќата да раѓа деца и да ги воспитува. Таа, за жал, заборава дека таа самата е најголемиот воспитувач и одгледувач на иднината, на идните генерации, на младите.

Мажот престанува во современите услови да биде глава на семејството. Тоа го забележуваат многу теолози, психолози, социолози, а истото може да го забележи и обичниот човек. Оваа улога преминува врз жената, што неизбежно со себе повлекува и менување на нејзините психолошки својства: нежност, чувствителност, послушност, трпеливост и многу други високи квалитети на вечната женственост, кои според мислењето на многумина заминуваат во минатото.

На овој начин, започнува да се менува полното воспитување со кое се занемаруваат особините и карактерните црти кај мажот и жената, а што со себе повлекува, понатаму во нивниот живот, да се појават длабоки трауми и тешки семејни конфликти. Доколку девојчето се воспитува во семејство каде жената има надмоќ над мажот, овој стереотип на однесување таа ќе го исполнува и во своето семејство.

Заедно со овие внатрешни чувства, жената со текот на времето го губи својот мир и спокојство. Се чувствува како да не се пронашла себеси во животот и покрај големата надворешна благосостојба секогаш ќе ја следи чувството на сиромаштија, неисполнетост и незадоволство. Надворешните околности нема да бидат причина за нејзината тага, туку тоа е душевното чувство на неисполнетост и недостаток на среќа и радост.

Да, тешко е да се биде женствена! Жената треба да го менува тонот, треба да се откаже од надменоста и заповедничкиот тон, да се преобрати раздразливоста во нежна молба, да се промени наредбодавниот тон. Власта над мажот ја убива нејзината љубов, ги нарушува сопружничките односи и тешко е да се сочува семејната хармонија и меѓусебната љубов, затоа што е потребно меѓусебното разбирање со цел да се најде заедничко решение во име на љубовта.

Жената која живее надвор од Црквата е скоро невозможно да се измени, бидејќи, како што велат Светите Отци, нема спасение надвор од Црквата. Единствено Нејзините Тајни: крштевката, венчавката, исповедта, причесната, постот, ќе ѝ овозможат на жената да добие благодат и онаа духовна сила која ѝ е потребна, за да може да ја исполни својата улога како жена во денешниот свет полн со искушенија и тешкотии.

Мажот мора да ја задржи улогата на маж, за на тој начин да ѝ дозволи и да ѝ помогне на жената, таа да го открие патот на својата женственост, да ја разбуди својата љубов – без која жената не знае за радост и спокој. Љубовта за неа не е само емоција, туку и разумна волја. Мажот мора да ѝ помогне жената да најде достојно место во неговиот живот и во домот.

Жената мора да му дозволи и да му помогне на мажот биде и да остане глава на семејството, а жената со тоа добива во својот живот, покрај себе, маж кој е цврст, храбар, непоколеблив и човек на кого таа секогаш ќе може да се потпре.

Колку е значаен идеалот на љубовта како цврста врска меѓу мажот и жената според православното гледиште?

Природната улога на жената и нејзиниот вистински призив е љубовта, поради тоа може да се каже дека во Светото Писмо е утврдено она што првенствено е запишано во женското срце. Вистина е дека на женското срце, како и на секој човек, не му е туѓ егоизмот, гордоста, суетата, но, кога би ги занемариле овие недостатоци и би ја погледнале жената онаква каква што е излезена од рацете на Творецот, ќе видиме дека љубовта е суштината на нејзиното битие.

Кога зборуваме за љубовта, не е толку важен степенот на љубовта колку карактерот на љубовта. Љубовта е темел на постоењето на жената.

Кај жената постојат два вида на љубов:

– Едниот вид на љубов е кога жената наоѓа среќа во чувствата кои ги доживува поради жртвата која мажот ја прави заради неа.

– Другиот вид на љубов е кога жената се исполнува со чувства на блаженство поради жртвите кои таа ги принесува заради својот маж, семејството, децата и сл.

Овие два вида на љубов не се одвоени еден од друг, иако во жената преовладува вториот вид на љубов, која е потреба на нејзината душа, закон на нејзиното постоење; закон на кој таа никогаш не се присилува, туку природно го исполнува.

Сите народи, во сите времиња во кои живееле, во целата човечка историја, за сите нив како пример за чиста, жива и длабока љубов била и останала љубовта на жената и на мајката.

Мајчинската љубов многу поети ја опеале и моралисти ја истакнале, но сите овие пофалби водат кон тоа дека и самата татковска љубовѝ дава предност на мајчинската љубов, па дури и Самиот Бог ја истакнал пожртвуваната љубов на мајката, како најголема меѓу сите човечки чувства.

Како де не ѝ оддадеме достојна пофалба на жената кога нејзиното срце е целото љубов?

Љубовта не ѝ нуди на жената само самопожртвуваност, туку љубовта во исто време ѝ дава на жената и храброст. Тука не станува збор за онаа активна храброст која ја има мажот, туку онаа храброст која жената ја има во моментите кога мажот би отстапил, а жената во истото би поднела. Мажот е подејствителен, а жената потрпелива, мажот е посмел, а жената е поцврста.

Кога би ја погледнале жената во времето на најтешките болести кои ќе надвиснат и би ја споредиле со мажот во времето на осаменост, сиромаштија, губење на брачниот другар, несреќи и сл., предноста во трпението останува на страната на жената, бидејќи таа има трпение кога страда и во миговите на нечие страдање таа се поврзува со оној кој страда.

Мажот е обличје и слава Божја, а жената е слава на мажот, бидејќи не е мажот од жената, туку жената од мажот и мажот не е создаден заради жената, туку жената заради мажот. Жената треба да му помогне на мажот во негово спасение исполнувајќи го во исто време и сопственото спасение преку раѓање на деца. Жената која му е дадена на мажот, должна е, побудена од љубовта кон него, да се труди за негово добро и на тој начин за вечното добро – за спасението на нивните души. Онаа мајка и жена, која со вера се предава во рацете на Божјата Промисла и која пред сѐ го бара спасението на душата и Царството небесно, таа не останува неуслишана и неутешена

Христијанскиот брак укажува на љубовта и скромната положба на жената која е повикана да го љуби својот маж, како што Црквата го љуби Христа, бидејќи од љубовта не постои појака врска меѓу Црквата и Христа, па така и од љубовта не постои поцврста врска меѓу брачните сопружници. Затоа жената во љубов му се покорува на мажот, како што Црквата Му се покорува на Христа. Царството небесно е токму царство на љубовта.

********************

ЛИЧНО СВЕДОШТВО НА ЖЕНАТА ХРИСТИЈАНКА, КАКО СОПРУГА, МАЈКА И УСПЕШЕН ДЕЛОВЕН СОРАБОТНИК

г-ѓа Виолета Ангеловска- гостин на трибината

„Достоинството на современата жена во светлината на Евангелието“

И благодарам на Јасмина за најавата. Само би сакала да ја дополнам, со цел да добиете една поцелосна слика за мене и за моето семејство. По професија сум дипломиран социолог, вработена како самостоен стручен соработник на Клиниката за пулмологија во Скопје. Моето семејство го сочинуваат сопругот и двете ќерки. Едната од нив е лекар стоматолог, а другата студент на правниот факултет во Скопје. Искрено се радувам што вечерва сум дел од оваа трибина и што со задоволство, можам да го споделам сопственото животно искуство со вас. Сето она кое во наредните минути ќе го изложам пред вас, има свои корени во духовното наследство од моите родители. Безмерно сум им благодарна за семето кое го посеаа во моето срце, а коешто го облагороди мојот живот со раѓање на изобилни плодови. Семето е верата во Бога, надежта во Бога и љубовта кон Бога. Тоа се многу често повторувани и употребувани термини, но тие единствено во секојдневниот живот во Христа, го добиваат своето полно значење.

Уште од најрана возраст, нас – нивните пет деца, не воспитуваа во христијански дух. Редовно одевме на Богослужби, ги почитувавме сите пости и се причестувавме. Во нашиот дом и покрај сите различности во карактерите на многубројното семејство, владееше вистинска љубов и пожртвуваност еден за друг. Изворот на сета таа љубов беше мојата мајка, која сета своја сила ја црпеше од вистинската и непоколеблива вера во Господа. Домот ни беше секогаш отворен за сите. Питачите кои просеа по патиштата таа редовно ги седнуваше на нашата трпеза, па и она малку што го имавме, таа го делеше со нив. И покрај сите наши недостатоци, таа со нас беше постојано блага, кротка и смирена. Се сеќавам на нејзината ведрина, духовитост и добро расположение, па дури и во најтешките мигови. Како нејзини чеда, таа никогаш не не караше, туку само не советуваше и не учеше на стравот Божји. Во тоа време, па и подоцна, се до моето стапување во брак, пред 26 години, не можев да проценам колку всушност голем придонес даде таа во формирањето на нашите личности. Тивка, а истовремено силна како карпа, се трудеше со своите постојани молитви пред Бога да Го измоли она што е најдобро за секое од нејзините чеда. Како и во животот на сите луѓе, така и во мојот живот, Бог допуштил да се случуваат убави и радосни, но и тажни настани. Шареноликоста во животот отсекогаш сум ја примала како Божја волја. Во тешките моменти на нерасположение, во време на болест, како и загуба на најблиски, секогаш прибежиште ми бил мојот спасител Господ Исус Христос, Кој самиот не повикува со зборовите: “ Дојдете кај Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам “. И така, во молитва, со искрено обраќање од длабочината на срцето, барајќи утеха од Господа, секогаш ја добивав како одговор примен во срцето: “ Чедо, не грижи се, се ќе помине.“ Можеби некому ова му е чудно и несфатливо, но тоа е вистината. А јас сум овде да посведочам за неа, да посведочам дека единствено вистинската вера, надеж и љубов во Бога, можат секој човек да го направат неизмерно среќен и во несреќата, а особено жената мајка и сопруга, која живее сега, во овој модерен свет, во кој во суштина, се е празно и тажно. Човекот денес, не го познава вистинското богатство, за кое вреди да се живее. А она материјалното, кое со синџири го има врзано човековото срце, е менливо и минливо. За да ме разберете поубаво, би сакала да ви зборувам, пред се, за жената христијанка како сопруга. Имено, христијанскиот брак е совршена боженствена институција. Во него на чудесен начин се соединуваат две половини во една целина. Самата негова смисла е причинување на радост и прифаќање на другиот онаков каков што е. А двајцата сопружници до крајот на својот живот ја сносат светата одговорност за среќата на другиот. Од друга страна, заедничниот живот е проткаен со низа проблеми и тешкотии. Уште на самиот почеток, сопружниците откриваат колку се всушност различни. Но, реално, потребен ни е некој друг, како би се запознале самите себеси. Од клучно значење, се особините кои Бог таинствено ги вметнал во природата на мажот и жената. Кај жената: кротост, нежност, послушност, а кај мажот: храброст, сила и цврстина. Низ животот овие особини се или изгубени или длабоко поттиснати, но токму тие се суштински за заедничкиот живот во бракот. Додека пак, противречењето и барањето на некаква си лажна рамноправност, само ќе ни ја поматат среќата. Да се трудиме во семејниот дом да изградиме амбиент кој ќе биде најпосакуваниот за секој член од семејството. Можеби на некој од вас ова му звучи идеалистички и невозможно, но во тоа се огледува вистинската љубов кај жената сопруга. А нејзиното исполнување е возможно, само доколку во себе ја поседува Христовата љубов. Бидејќи нели Христос заради љубов се распна за нас? На тој начин, ќе се оствари врска во која мажот ќе ја чувствува својата жена како дар од Бога. А таа врска е длабока, непроменлива и нераскинлива. Ова накратко, е моето лично семејно и брачно искуство, во кое никогаш не сум се почувствувала понижена или помалку вредна, заради тоа што сум – жена. Покрај жената која верува, и мажот се осветува. Покрај нејзините молитви, тој и да е волк – ќе се претвори во јагне. Бидејќи таква е милоста Господова. Семејниот дом станува мала домашна Црква со раѓањето на децата. Тие растат и ние родителите со нив минуваме низ многу искушенија. Додека се мали, особена грижа посветуваме на нивното здравје, подоцна тргнуваат на училиште и тогаш за нас почнуваат многубројните обврски кон нив. Но, само едно е потребно: непретераното грижење, нестрогото воспитување, ниту наметнување на своите неостварени желби и идеали, туку само тивка љубов и грижа. Велам тивка, заради тоа што на сите нас Бог ни дал слобода да го одбереме патот по кој ќе врвиме, со зборовите: “ Кој сака, нека врви по Мене“. Ни овозможил да ја користиме својата слободна волја. Тогаш, зошто ние би ги притискале децата во процесот на воспитувањето? Дури и кога детето е темпераментно и нетолку послушно, па дури и проблематично, потребно е само да се завртиме кон Бога и кон Пресвета Богородица со молитва, во која ќе молиме тие да му го кажат она, што детето од нас не сака да го прими. Тогаш ќе видите дека со вера и планини се преместуваат. Моите две деца, од самото раѓање, се воспитувани во христијански дух. Притоа, слободата да излегуваат, да се дружат со различни типови на луѓе, да бидат активни на сите полиња, никогаш не им била ограничена. Но бидејќи уште од најрана возраст се воцрковени, тие каде и да одат, што и да прават, имаат страв од Бога. И токму тој страв ги чува и пази од сите зла и пороци во овој свет. Тој страв не би сакала да го сфатите погрешно. Тој страв не е плашење од Бога, туку истиот произлегува од неизмерната љубов кон Него. Една од најголемите нешта со кои Христос не удостоил, е редовното присуство на светите Богослужби и учеството во светите тајни. Сето тоа незабележително, но многу силно влијае врз нашето меѓусебно зближување. Го молам Бога и моите деца да го пренесат ова наследство во иднина, за да бидат среќни, љубени и почитувани и како сопруги и како мајки. Многумина ми го имаат поставувано прашањето како децата кои живеат во ова модерно време, во коешто е сосема распаднат системот на морални вредности, се воспитани во духот на послушноста, љубезноста, добрината и радоста? Радосни се, затоа што Христос е радост, и послушни се бидејќи и самиот Христос беше докрај послушен на крстот. Можам да кажам дека животот е навистина убав, кога секој член во семејството се труди да одговори на својот призив во согласност со евангелските заповеди. Нерамнините и малите пукнатини се ситни и незабележливи. Различноста на карактерите е задржана, а заедницата зацврстена. Сета оваа убавина ме води насекаде, надвор од дома и на работното место. Како што споменав претходно, работам како стручен соработник и тоа целосно ме исполнува. Обврските не ги чувствувам како тежина, а работната средина ја сакам. Секогаш и секаде, па и таму, се јавуваат искушенија, мали и големи. Но, како ќе ја видиме својата вера, ако не преку испитувањето? Бидејќи лесно е да ги љубиме оние кои не љубат, а тешко е да ги љубиме оние не не љубат нас. Но, токму во тоа е тајната на издржливоста, да се бориме со себеси, за да ги победиме со добро, оние кои ни прават зло. Во денешно време, борбата за власт и супериорност е многу изразена. Искреноста и вистинското пријателство се реткост. Меѓутоа, вистинскиот христијанин и на работа и дома го одликуваат истите особини: трпение и чесност, кроткост, одговорност, љубов и сочувство. Тоа е нашата најголема сила и најмоќно оружје. Само така работата ( сфатена како дар од Бога ), станува радост и задоволство. На крајот на работниот ден, заминуваш со насмевка, бидејќи си го исполнил она за кое си бил повикан. Затоа, драги гости, ве молам тргнете ја завесата и погледнете во Сонцето Кое никогаш не заоѓа. Погледнете во нашиот Христос и дозволете Неговите зраци да го осветлат вашиот дом. Во моментот кога вашиот живот ќе стане Христоцентричен, ќе познаете дека единствена вистинска радост се црпи само од Него. Така во вас ќе се всели мирот и спокојството, а во нив, целосно ќе разберете: колку големо е достоинството на жената христијанка. Ви благодарам за вниманието.

*********************

Беседа за свв. цареви Константин и Елена

„Словото за крстот е безумство за оние, што гинат, а за нас, кои се спасуваме, сила Божја“ (1. Кор. 1, 18).

Кога незнабожечкиот свет немилосрдно се стремел, со оган и со меч да го избрише христијанството од земјата, меѓу самите цареви – гонители, промислата Божја подготвувала цар – избран сад на благодатта Божја, кој бил неприкосновен покровител на Црквата Христова и кој смело и непоколебливо се оттргнал од незнабожечките суеверија приближувајќи се кон Христа, Вистинскиот Бог. Пред царевите очи, се прикажувало јунаштвото на христијаните и нивното непобедливо трпение, заради љубовта Христова. Токму ова христијанско јунаштво, ја разгорело љубовта кон Бога во Константиновото срце. Така, како непобедлив сојузник во битките со незнабожечките цареви, нему му послужил Крстот Христов, кој со својата сила го поткрепувал во тешките походи против демоните, против тешкиот јарем поставен од непријателите на христијанството. „Со ова ќе победиш!“ – пишувало на посјајниот од сонцето, крст, кој во видение, му се појавил на царот Константин и со чијашто сила, тој ја објавил слободата на христијанството. Народот можел слободно да Го слави Бога и Творецот на сѐ, сиромашните и бедните биле примани под царско покровителство, по сите градови настанало востановување и обновување на празниците, а епископите без пречки се собирале и решавале за прашањата околу верата и верскиот живот. Никој не смеел да хули на името Христово, ниту да ги мачи христијаните, а секој кој сакал да се вброи во редот на светиите, можел слободно да прими крштение. И не настанала радост само во Римската империја, туку и во целиот свет, бидејќи престанале прогонствата. Царот не само што им ги вратил на Црквата сите имоти, кои им биле одземени од страна на гонителите, туку уште и ги подарил најголемите зданија, наречени базилики, кои како велелепни царски дворови, биле претворени во христијански храмови. Самиот Константин бил длабоко посветен на Бога и горел од љубов кон Него, така што сметал дека на христијаните им доликува да Го слават Спасителот во најрепрезентативните згради од тоа време.

Самиот велел: „Јас цврсто верував, дека сум должен да Му ја принесам на Бога сета душа своја, сѐ со што дишам, сѐ што постои во длабочината на мојот ум“.

Тој во христијанството гледал најважна поткрепа за своето царство, суштинска сила за напредок на својата држава, која според неговите зборови, е должна да оди по патот на слободно, непринудно, придобивање на Царството Божјо, уште овде на земјата и во тој поглед да укажува и обезбедува услови за воспитување и усовршување на човечкиот род, во духот Христов.

Царицата Елена, пак, мајката на царот Константин, со младешка брзина се упатила кон Истокот, во Светата Земја, за да се поклони на местата, каде што оделе нозете на Спасителот. Таму таа затекнала голем пустош, бидејќи незнабошците, од омраза кон христијаните, разрушиле многу светилишта, и многу светињи закопале и уништиле. Самиот гроб Христов бил прекриеб со ѓубре, а до него бил подигнат идолопоклонички храм на сладострасниот демон на љубовта – Венера, кој ревносната царица го разрушила. Под урнатините на ова развратно место по Божја промисла, бил пронајден Животворниот Крст Христов, на кого Елена со неопислива радост му се поклонила.

Но, ние денес, живееме во еден свет, во кој доминира духот на непријателство спрема крстот. Во овој свет, кој за свој идеал го има самољубието, кој е без морал, во кој најважно е да се задоволат страстите и да се живее развратно, за жртвата и љубовта нема место. Денешниот свет не сака да слушне ништо за воздржание, за господарење над страстите, за пожртвуваност, за пост и молитва. Живее во трулеж и смрт, во здодевност и празнина, се забавува но, не се радува. Во суштина го одбива крстот и токму затоа не се среќава со Христа. Навистина, добро забележал о. Александар Шмеман – дека дури „ хорот радосно ќе пее: “Крстот на царевите им е држава, крстот – е убавина на вселената”… околу храмот ќе бучи огромниот град, без учество во ова скриено торжество, и милиони луѓе, рамнодушни кон крстот, ќе продолжат да си го живеат својот секојдневен живот, со неговите немири, интереси, радости, таги, не имајќи никаков однос со она што се извршува во храмовите“. Денеска светот не сака да го земе крстот свој и да Тргне по Бога. Зошто? Затоа што крстот ги плаши, и им го одзема страсното задоволство и угодувањата. Затоа што од оној, кој ќе го земе крстот свој, се бара да го носи постојано, бидејќи секој што тргнал по Христа без крстот свој, не е достоен за Него, и неговата љубов спрема Богочовекот не е изворна и не вреди ништо. Таквиот човек приличи на човекот од евангелската парабола, кај кого семето било посеано на каменито место, така што тој, откако го слушнал словото Божјо, со радост го прифатил но, бидејќи непостојан и тврд во срцето свое, штом настапиле првите искушенија, веднаш се соблазнал, Го напуштил Христа Бога и слегол од крстот свој. Зар на сите нам не ни се случуваат разни испитувања во верата, зар на сите нам не ни се случило да страдаме заради загубата на ближните, имотите, неостварените планови и разни други несреќи? Но, додека едните во плач Му пеат на Бога со приклонети глави, просејќи од Него богата милост и сила за избавување од непријатностите, оние надвор од Црковната ограда роптаат и хулат извикувајќи: „Зошто мене ова ми се случи“, „Бог не постои, бидејќи не помисли на мене во тешкотиите“, како и слични други изрази, кои секојдневно ги слушаме. Никој од нив не погледнал во себеси за да види дека внатре во него нема ништо, што би го приближило до Бога, па можеби и затоа Бог му испраќа искушенија, како би го приклонил кон себеси, зашто „Господ е блиску до оние со скрушено срце“ (Пс. 33, 19). Самиот Спасител рекол: „Со него ќе бидам во неволјите“ (Пс. 90, 15).

Ако само малку повнимателно погледнеме, ќе забележиме дека сите современи страдања имаат извор во развратниот живот. Овој свет, кој што го одбива Крстот Христов, постојано се среќава со оние појави, кои се последица од неговата борба против крстот, а тие последици се: наркоманија, депресија, блудство и разни други пороци, кои се обележје на нашето време. Светот во својата битка мисли дека Го победил Бога, со тоа што Го одбил но, дали е тоа така? Зарем Бог може да биде победен? Зарем може да се победи Оној, со чија што помош светиите ги победуваат демонските напади?

Царот Константин со крстниот знак ја обележал целата територија, а од клинците Христови, со кои Он беше прикован на Крстот, си направил шлем за главата своја, кој го штител од непријателските напади. Со својата вера во крстниот знак, во Христа Спасителот, тој ја сотрел сета војска на поробителите на христијаните. Денес, повеќето луѓе не се ни осенуваат со крсниот знак, поминуваат покрај храмот Божји и не застануваат, зашто сметаат дека влегувањето во него е нешто застарено. Тие не сакаат ни да се запрашаат што свештеникот говори внатре. Родителот – атеист му зборува на своето дете дека не е убаво често таму да влегува. Се плаши дека неговото дете ќе стане „син на светлината“, а ропта кога последицата од таквото негово однесување го претвора неговото дете во „син на темнината“. Многумина не знаат што означува крштението и на каква одговорност тоа нас нѐ повикува. Сите денес зборуваат за економската криза, а никој не се запрашал од каде таа доаѓа. Никој не сака ниту да чуе дека истата е последица на моралната криза на човештвото. Ѓаволот успеал да ги убеди луѓето дека ако го земат сопствениот крст, ќе бидат „заостанати“, дека нема да напредуваат и опстанат и дека ќе бидат злоупотребени, па како лек против тоа им предлага тие да бидат оние што ќе ги злоупотребуваат ближните. Неретко се слуша онаа добро позната реченица „со крстот на челото никаде не се оди“, но отфрлајќи го крстот на својот живот, ние го отфрламе животот, моќта и заштитата Божја.

Дали оние кои се борат против Христа Бога и крстот Негов, знаат дека слободата на христијаните е постигната, благодарение на пламениот христијански дух на царот Константин, а светињите, моштите и иконите кои беа запленети од непријателите на светиите, биле вратени во Црквите и манастирите, во служба на нашето спасение, благодарение на царицата Елена? Каков труд и каква добродетелна вера, какво достигнување за нас и за идните генерации!

Сите ние треба да се вооружиме со силна вера во Христа Бога, па така Он ќе ја излее Својата огромна милост кон нашиот благочестив народ. А крстот во нашите раце, по молитвите на свв. цареви Константин и Елена, ќе ја благослови нашата татковина, која отсекогаш верно Го љубела Бога. Само така поткрепени со благодатните сили и љубовта Божја, ќе можеме да го подигнеме крстот и радостотворно да извикаме: „Со ова ќе победиме“.

******************

Зодиаци, хороскопи…

Саватиј Баштовој

И покрај шегите направени во врска со верувањето во знаците на зодијакот, ваквото верување сепак постои. Малку е чудно, но луѓето кои одбиваат да ја прифатат идејата за едниот Бог Создател, повеќе сакаат да се препуштат на некакви си замислени овни, кои трчаат меѓу ѕвездите. Жената домаќинка ги игнорира Христовите зборови “Љуби го својот ближен”, но ја слуша жената од ТВ приемникот, којашто вели “ќе имате тежок ден денес, избегнувајте конфликти со вашите роднини”.

Фактот што човекот е насочен кон мистичната страна на неговото постоење, зборува за подвоеноста на човечката природа. Од една страна, непосредниот свет, видливиот, а од другата – оној мистичен свет, непознат и несигурен, но таинствено присутен во сите нас. Човекот е склон да верува, ако не во Бог, тогаш во било што друго. На пример, студентите од Iasi, за време на испитната сесијата, не поминуваат покрај ѕидот на поранешната издавачка куќа “Junimea”, бидејќи нешто би можело да тргне наопаку со испитите. Други, пак, од истата причина, одбегнуваат да згазнат на капаците од шахтите.

Внатрешниот свет на овие луѓе е калеидоскопски, растроен свет, кој ги остава своите траги врз начинот на размислување и перцепција. Од тука произлегува фрагментирањето на модерниот свет, и особено, на пост-модерниот, светот на клипови и колажи.

Човекот бара некакви ориентирни точки во универзумот, тој не може да постои самостојно. Доживеаното чувство на страв, осаменост, нè турка во најчудни верувања. Точно е, постојат ѕвезди и соѕвездија, секоја со свое име и траекторија, но како можеме да веруваме дека некое ирационално тело би можело некако да влијае на едно така комплексно битие, како што е човекот? Всушност, човекот во својата комплексност, може да верува дека дури и месечината, која не е ништо друго, освен голем камен, може да ја одредува неговата судбина! Ова верување ме потсетува на митот за Creanga, кој плачел, плашејќи се од грутката сол на врвот од ринглата.

Светите Отци велат дека навиките се нашата втора природа. Токму затоа, човек кој долго време го следи хороскопот, почнува, во најмала рака, да се претвора во сенка на својот зодијачки знак. Овие луѓе не сфаќаат дека стануваат премногу ранливи, затоа што е доволно само да го дознаете неговиот знак, и со него можете да правите што сакате, да го манипулирате како некое зомби, ова особено се однесува на жените.

Ние сме повикани да го подражаваме Христос, или, пак, да ги имитираме хороскопските овни, бикови или ракови. Подражавајќи, ние стануваме токму она што го подражаваме, тврдат православните подвижници. Но, се разбира, секој може слободно да одлучи што сака да стане.

**********************

Атеизам и морал

Човековиот духовен живот е разновиден и се манифестира низ повеќе области како што се религијата, моралот, уметноста, философијата, науката итн. Овие области на духовниот живот се различни но, многу често се поклопуваат, помагајќи си меѓусебно, како на пример, религијата со уметноста, религијата со науката итн. Во нашиов случај тоа е религијата, која е во тесна и суштинска врска со моралот, кој пак е неизоставен дел од секој религиозен облик. Сепак, не се сите религиски облици исти, па затоа и не можеме да зборуваме за возвишен и чист морал кај сите религии. Така на пр. кај Хиндуистите постои култ кон божицата Сакти, чија женска секта изведува развратни и блудни игри во чест на нивната богиња.

Моралот, пак, зависи од религијата и тоа двојно: како етички систем и како етичка пракса. Секоја религија си има свое морално учење. На пр. Христос, нашиот Спасител и моралот за совршената љубов, за простувањето, за Отецот Небесен, Кој е Милостив, можеме да го поврземе само со Евангелието и со верата во постоењето на Небесниот Отец, Кој нè спасува, Кој Е исполнет со љубов и со милосрдност, а никако со чудниот Зевс, или злобниот Шива, со пијаниот Бахус, со блудницата Венера, ниту пак со будизмот, кој во својата суштина е чист атеизам, бидејќи Буда никогаш позитивно не одговорил дека Бог постои – неговиот одговор бил дека не постојат поголеми богови од него и дека тој не верува во „она што меѓу луѓето се зборува“.

Но, сепак атеистичките филозофи сметаат дека моралот исто така успева и на атеистички терен, па затоа нема некоја поконкретна врска со религијата. Како доказ наведуваат повеќе факти, меѓу кои е и тоа дека општите морални принципи се всадени во човечката природа и се заеднички за сите, без оглед на вероисповеста, потоа, дека поморален е оној човек, кој добрите дела ги извршува од чисто чувство на должност, отколку оној кој тоа го прави очекувајќи награда за вечен живот или, пак, од страв од вечна казна, како и тоа дека има атеисти, кои се многу чесни луѓе, наспроти оние верници од сите религии, кои се многу неморални и нечесни.

Сето ова е точно…но, да образложиме:

Најнапред, точно е тоа дека општите морални принципи се всадени во душата на секој човек, без оглед на неговата религиска определба. Но, при сето тоа, со оглед на гревољубивата човечка природа, разните филозофски и религиски гледишта, можат и те како да повлијаат на човекот да ги замагли своите кристално јасни морални принципи, усвојувајќи одреден религиски облик и извршувајќи ги неговите култови. Ако, пак, помеѓу сите тие филозофски гледишта, имаме пред себе една атеистичка филозофија, која тргнува од ставот дека Бог не постои, па согласно со тоа го порекнува и поимот грев, бидејќи гревот по дефиниција е спротивставување на Божјата волја, а за атеистите не постои Неговата волја. Значи, ако не постои Неговата волја, тогаш не постои ниту гревот. Ако пак, гревот не постои, тогаш човекот може да прави сè што сака и што не е спротивно со државните закони. Токму ова е психолошката суштина на атеизмот, кој го ослободува човекот од сите должности спрема Бога и Неговите заповеди. Но, гревот отсекогаш постоел, а човекот денес се наоѓа на степен и на омраза спрема Бога, што докажува дека тој не е баш рамнодушен кон Него, бидејќи никој не може да мрази нешто што не постои. Никој не може да каже дека е вистински атеист, туку е антитеист, па токму затоа атеизмот на некој начин е одмазда насочена против Бога. А зошто Го мразат Бога? Го мразат не само поради тоа што нивните дела се дела на темнината, туку и затоа што Го сметаат за опасност, за свој непријател, за судија, прогонител. Ѓаволот успеал да го убеди човештвото во тоа дека Бог не нé сака, т. е. дека Он само Себеси се сака, или дека ги сака само оние кои се однесуваат онака, како што Он сака да се однесуваат. Тие го изгубиле чувството дека Он е семоќен лекар и на душите и на телата, бидејќи Он затоа и се овоплоти, за да го спаси човекот од инфицираноста со гревот и смртта и притоа на човекот – како слободно битие, му остава потполно слободно да одлучува за тоа дали ќе живее со Него или не.

Атеистите велат дека човекот треба да го избегнува не само она што државните закони го забрануваат, туку и она што го понижува неговото моралното достоинството. Но, пред кого моето достоинство ќе биде понижено, ако јас гревот го извршам во најголема тајност и притоа тој грев мене ми донесе некаква материјална корист? Сите ние сме свесни дека денес сме опкружени со луѓе, кои на чуден начин се збогатиле, кои извршуваат прељуби, погубуваат невини души и кои прават дела, со кои сведочат дека се синови на темнината…сето тоа и многу повеќе, а доколу некој се обиде да им го направи она што тие им го прават на другите, тогаш и тоа како знаат да се спротивстават на „неморалното“ дело. Денес, човекот е оној кој одредува што е морално и што е во согласност со неговата сопствена природа, со неговата личност. Ова е единствениот логички заклучок од атеистичката филозофија на моралот, која само субјективно и фиктивно го ослободува човекот од „ропското“ религиско чувство.

Сосема е точен и другиот факт, дека поморален е оној човек, кој моралниот закон го извршува од чиста должност, не очекувајќи никаква награда, ниту плашејќи се од некаква казна, доколку делото не го изврши. Но, ова е морал за ангели и безгрешни, а колку такви има во светот? Или со што атеизмот може да ги воодушеви луѓето да се придржуваат до моралните должности, кои и самите не ги признаваат или не им годат?

Религијата распламтува во човечкото срце љубов спрема Бога и со тоа му дава на човекот еден мотив, кој е далеку повозвишен и поефикасен од чувството на должност.

Најпосле, вистина е дека не се сите атеисти лоши луѓе, ниту пак сите религиозни луѓе се светители. Постојат чесни атеисти, како што погоре наведовме. Што се однесува до религиозните, тие знаат дека сите луѓе се грешни и „ако кажеме дека немаме грев, се лажеме сами себе, и вистината не е во нас“ (1 Јован 1, 8). Христијанинот знае дека води борба против гревот и дека Бог е Оној, Кој му помага во таа борба, озарувајќи го со Своите благодатни сили и енергии. Христијанинот знае да ја приклони својата глава пред својот Спасител и Утешител и Учител во добродетелта. Христијанинот знае да ја положи надежта на Оној, Кој никогаш не би му ја затворил вратата и Кој всушност стои пред вратата на човековото срце, чекајќи да Му се отвори. Неговата моралност е плод на верата во Бога, а гревот е плод на онаа гревољубивост, која почива во природата на секој човек и која војува против Божјиот закон во човечкиот ум.

Во човечката природа постојат елементи на доброто, кои го влечат кон исполнување на моралниот закон и кога е тоа така, тогаш нималку не е чудно што има толку чесни атеисти и нечесни верници. Разликата е во тоа што моралноста на еден атеист не е ниту во најмала мера плод на неговиот атеизам, односно на неговото неверување во Бога, бидејќи денес неретко ќе слушнеме: „Јас не верувам во Бога, а сепак правам добри дела“. Неговата моралност е плод на нешто сосема друго, на некои други причини и услови. Тука, пред сè, доаѓаат оние природни елементи на доброто, кои во извесна мера постојат кај секој човек, потоа воспитанието од детството, па и влијанието на другите луѓе врз него. Понекогаш тоа може да биде и страв од некаква дисциплинска казна, ако притоа му е важно да биде коректен член на институцијата во која членува и која му одредува како да се однесува.

Како и да е, во областа на моралната активност, човекот не подлежи на никаква механичка потреба, а и доколку врши грев, повторно никој не го принудува, туку самиот по својата слободна волја се решава на тоа. Човекот секогаш се наоѓа пред својот слободен избор, за кој атеистите велат дека штом ќе се изврши, тој веќе не е слободен. Но, дали е тоа така? И дали можеме да направиме разлика помеѓу послушноста кон Бога и послушноста кон човекот? Ако човекот избрал некој принцип, на кој како роб му се потчинува и кој го прогласува за авторитет, тогаш слободата е избор, кој неа ја ограничува и на крајот сосема ја укинува. Вака атеистот Го доживува Бога како непријател на својата слобода. Но, христијанинот, избирајќи да живее со Него и по Неговата волја, се ослободува од гревот, кој го држел окован и на кој му бил роб. Тој избира да живее во душевен мир, со чиста совест, со Вистината која вистински го ослободува, со дарот на евангелската љубов, која е неспоредливо поубава од омразата.

Но, што е тука попрактично? Атеизмот или Христијанството?

Практичниот атеизам всушност се јавува како бунт против Бога и причините за неговата појава се различни. Понекогаш тоа е потсвесна желба, потхранета од човечката вродена склоност кон гревот, стремеж човекот да се ослободи од моралното туторство и „попување“, кое религијата му го наметнува. Но, атеизмот, колку и да е морално богат, го гуши човекот и го води во чист песимизам. Светот ваков каков што е, без Бога, без религиски идеали и вредности, не може на човекот, кој е склон кон размислување, да му обезбеди доволно радост и среќа. Среќата и радоста, кои се обременети од минливоста и превртливоста, не значат никакво блаженство. А светот без Бога е баш таков. Кога – тогаш атеистот, колку и да не сака, ќе почне да верува, всушност тој веќе и верува со самото тоа што спрема Бога се однесува како спрема конкретно противничко Битие, а не како кон нешто непостоечко. Тогаш тој застанува пред егзистенцијалното прашање „и што понатаму?“ Така, неминовно ќе признае дека сè во овој свет е минливо. Но, и не мора да признае, само на тој начин се лишува себеси од бескрајната радост во вечното блаженство на Царството Божјо, на кое по слободна волја се определува и надева христијанинот.

***********************

АЈНШТАЈНОВАТА ВЕРА ВО ЛИЧНИОТ БОГ

Алберт Ајнштајн, еден од најголемите научни гении на дваесеттото столетие, во целиот свет познат физичар-теоретичар, кој станал „најистакнат творец на новата епоха во физиката“, роден е на 14 март 1879 год., во Улм, во еврејско семејство. Неговиот татко, Херман Ајнштајн (1847-1902) бил трговец со хемикалии и со електротехнички материјали, најпрвин во Германија (потоа во Швајцарија и Италија), а мајка му Паулина Ајнштајн (1858-1920), била трудољубива домаќинка, која се грижела за семејството. Нејзиното моминско презиме било Кох.

Во 1880 год. Ајнштајнови се преселиле во Минхен, каде младиот и надарен Алберт го започнал своето редовно школување. Кога наполнил петнаесет год., тој отишол во Арау, Швајцарија, и таму студирал математика и физика на политехниката во Цирих. Заради дискриминацијата кон Евреите во Германија, се откажал од германското државјанство и добил швајцарско. Првите свои трудови ги објавил кога имал 21 година.

Во Цирих ја запознал Милева Мариќ од Нови Сад (во некои животописи пишува дека била од Тител). Милева студирала во Цирих и била една година повозрасна од него. Се вљубиле и стапиле во брак на 6 јануари 1903. Бидејќи била одлична математичарка, таа вонредно многу му помогнала во научната работа. Може слободно да се рече дека Ајнштајн, во почетокот, не би станал тоа што станал, без неа. Сепак, нивниот брак не бил среќен и затоа завршил со брачен бродолом.

Во 1905 год. Алберт Ајнштајн објавил два значајни труда: „Теорија на релативноста“ и го објаснил законот за фотоелектричниот ефект, со помош на квантната теорија (труд за кој ја добил Нобеловата награда во 1921), а докторирал со трудот „Едно ново определување на молекуларните димензии“. Во 1909 год. станал вонреден професор во Цирих, а во 1914 год. станал директор на „Кајзер-Вилхемовиот институт “ во Берлин и станал член на Пруската академија на науките. Повторно го вратил германското државјанство, со желба, на некој начин да помогне на Вајмарската Република. Како Евреин и голем противник на фашизмот, на злосторничката девиза „мислете како нас или умрете“, заминал во САД и се населил во Принстаун, каде што се занимавал со наука сè до својата смрт (1955). Инаку „поради своето упорно противење на фашизмот и на војната, бил сметан за еден од најголемите прогресивни духови на човештвото“. Еден хемиски елемент, откриен во 1954 година го добил името Ајнштајниум, во негова чест.

Ајнштајн бил научник и човек со голема вера. Имал познавање и од Јудејството и од Христијанството. Неговите мисли за Христос, нашиот Спасител, се вистински бисери на трезвен, логичен и генијален ум: „Светлиот лик на Назареецот, оставил врз мене несоборлив впечаток…ако Еврејството на пророците и Христијанството на Исуса, како што Спасителот ги проповедал, се очистат од сите подоцнежни наслаги…светот ќе добие едно учење (една наука), кое може да ги исцели сите социјални зла на човештвото…Исус Е неизмерно велик за сфаќањата на луѓето, кои се мајстори на изразувањето. Никој не може да ја уништи Христовата остроумност…никој не може да го чита Благовестието (Евангелието), а да не ја почувствува Исусовата присутност. Пулсот на Неговата Личност, чука во секој збор…никој не може, а да не го признае фактот, дека Исус живеел и дека Неговите зборови се чудесно убави. Дури и ако некои поединечни луѓе претходно рекле нешто слично, сепак никој од нив не се изразил така божествено, како Он“.

Современиот германски автор, Јохан Викерт, смета дека верата на Ајнштајн во суштина е „космичка религиозност“, можеби заради тоа што го збунуваат следниве зборови на Ајнштајн: „Јас верувам во Спинозиниот Бог“. Но, Алберт Ајнштајн не бил пантеист, ниту атеист. Тој, самиот, најдобро ја објаснува својата вера во личниот Бог.

„Вообичаената претпоставка, дека сум атеист, почива врз голема заблуда. Кој го наоѓа тоа во моите теории, едвај дека ги сфатил. Погрешно ме разбрал и ми покажува непочит. ЈАС ВЕРУВАМ ВО ЛИЧНИОТ БОГ, и можам со чиста совест да речам дека никогаш во животот не сум го поддржувал атеистичкиот поглед на животот. Веќе како млад студент, раскрстив со научното гледиште на осумдесеттите години (на 19-от век) и со оние кои ја поддржуваат науката на еволуцијата. Па, треба да сме свесни дека развојот тече и натаму, не само во областа на техниката, туку и во областа на науката, пред сè во областа на природните науки. Многумина научници денес се убедени дека религијата и науката не се противат една на друга.

Што се однесува лично до мене, јас сум убеден дека без религијата човештвото и денес сеуште би било на варварскиот степен на развојот. Целиот заднички живот би се одвивал во незамисливо примитивни околности. Едвај дека би постоела безбедност за животот и за сопственоста; И борбата на секој против сите, која е непрестаен човечки нагон-тоа е мое цврсто убедување-би се изразила на многу посвиреп начин, отколку што е тоа случај денес.

Религијата била таа, која му помагала на човештвото да напредува во сите области.“

Ајнштајн знаел дека Бог е Дух, Кој постојано создава нови убавини, и Кој суверено владее со вселената и во тие рамки ја вообличил својата претстава за Бога: „Мојата вера се состои во скрушено восхитување од возвишениот Дух, Кој се открива во ситни поединости, што сме во состојба да ги сфатиме со нашите слаби и ограничени умови. Таа длабока, емоционална увереност во присутноста на една ВОЗВИШЕНА РАЗУМНА СИЛА, Која се открива во несфатливата вселена, ја вообличува мојата претстава за Бога.“ Генијалниот Алберт Ајнштајн не е само искрен, туку е и понизно скромен пред Бога.

Извадок од необјавената книга „Верата на големите луѓе“ од д-р д-р Душан. Хр. Константинов

*******************

БОЖЈИОТ ГОЛЕМ ПЛУС

(Марко 8, 34 – 9, 1)

Трета недела на Великиот Пост

Третата недела од Великиот Пост е наречена Крстопоклона, посветена му е на поклонувањето на Светиот Крст. За време на Литургијата крстот се изнесува од олтарот на послужавник со цвеќиња и се става среде црквата, за да можеме да му оддадеме почит на символот на нашето спасение. Кога свештеникот се поклонува денес пред крстот, не му се поклонува на дрвото или на металот, туку на Христа и на Неговата голема љубов, на која крстот е само символ. Убавите цвеќиња околу крстот го означуваат мирисот, благоста и убавината, што таа љубов му ги додала на животот.

Божјиот плус

Денес ќе зборуваме накратко за значењето што Крстот може да го има во нашето секојдневие.

Едно девојче почнало да ги учи на училиште тајните на математиката. Знаците за делење, за множење, а знаците минус и плус ѝ оставиле длабок впечаток. Неделата откако учела за плусовите, го забележала крстот зад престолот, што го видела и многу пати претходно. Но овој пат тој ѝ оставил длабок впечаток и таа му прошепотила на татка си: „Тато! Што бара тој плус во олтарот?“

Прашањето на девојчето било природно, но тоа е многу подлабоко, отколку што таа можела да претпостави. Во длабока смисла, крстот е Божји голем плус.

Плус Божјата сила

Крстот значи дека човекот не мора да се потпира само на своите сили. Може да го има големиот плус на Божјата сѐмоќ. Бог ставил огромна сила во природата. Во една чаша вода има доволно енергија за еден брод да го премине Атлантскиот Океан. Зарем Бог, Кој оставил толкава моќ во природата, ќе ги одбие Своите чеда, кога му се обраќаат во својата слабост и Му бараат сила? Исус нѐ научи барем една работа за Бога – дека Тој е Бог Кој им дава сила на слабите. Човечката слабост, плус Божјата сила, е еднакво на способноста да се надмине сѐ што животот може да ни донесе.

Плус Божјото простување

За човек оптоварен и притиснат од пресилното чувство на вина, кој чувствува дека никогаш не може да му биде простено, дека никогаш веќе нема да може да го погледа Бога, или друг човек в лице, Крстот го носи големиот плус на Божјото простување. „Оче, прости им зашто не знаат што прават“, се молеше Исус од Крстот. А, св. Павле пишува: „Бог ја докажа љубовта Своја кон нас, со тоа што Христос умре за нас, уште додека бевме грешни“ (Рим. 5, 8). Ако е најтешко човек да си прости самиот на себе, тогаш фактот што Бог ни простил и нѐ прифатил ќе ни помогне да си простиме. Ако тој нѐ прифаќа, тогаш можеме да научиме да се прифаќаме самите себе. Грешниот човек, плус Божјата голема милост, е еднакво на спасение, целосност, мир со Бога и со себе.

Плус нов живот

Плус сила. Плус простување. Трето, плус нов живот. Додавањето на Христа на човековиот живот не е „просто собирање“, како кога ќе се собере едно со друго јаболко и ќе се добијат две јаболка. Тоа е повеќе како кога се додава водород на кислород и се добива сосема нова материја – водата. Како што вели св. Павле: „Кој е во Христа, тој е ново создание; старото помина; ете, сè стана ново“ (2 Кор. 5, 17). Оној кој е „во Христа“ има ново средиште на животот; а Самиот Христос добива нов, единствен израз во светот, преку животот што никогаш порано не бил тука и никогаш веќе нема да биде. Човекот, плус Христос, е еднакво на нов живот, нова смисла, нови цели, нови вредности, сосема нова личност.

Плус вечен живот

Плус сила. Плус простување. Плус нов живот. Четврто, плус вечен живот. Најголемиот минус во животот, пред да дојде Христос, била смртта. Христос го зел тој минус и го пречкртал со Своето Воскресение, претворајќи го во големиот плус на животот. „Но, ете, Христос воскресна од мртвите и со тоа стана првина за умрените. Бидејќи смртта дојде преку човекот, така и воскресението од мртвите стана преку човек. И како што по Адама сите умираат, така и во Христа сите ќе оживеат…“ (1 Кор. 15, 20-22). „Кој верува во Мене“, вели Исус, „и да умре ќе живее. И секој што живее и верува во Мене, нема да умре довека“ (Јован 11, 25-26). Човек што умира, плус Христос, е еднакво на вечен живот на место каде „што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна што Бог приготвил за оние, кои Го сакаат“.

Плус Божјата љубов

Плус сила. Плус простување. Плус нов живот. Плус вечен живот. Петто, плус Божјата љубов. Чесниот Крст е многу јасен знак и символ. Тој е завет дека Бог ќе отиде и во крајност заради нас. Никогаш нема да си ги измие рацете или да нѐ остави да загинеме. Крстот зборува – ни кажува колку Бог нѐ љуби и се грижи. Се грижи толку многу, што Го дава Својот единствен Син, да умре за нашите гревови. Ни кажува и уште нешто – дека ниеден човек не покажал поголема љубов (од Богочовекот). Зборува за безграничната љубов Божја, што не престанува да љуби, дури и распната. Ако го избришеме Крстот од животот, немаме никаква сигурност дека човекот вреди повеќе од еден клинец. Ако го избришеме Крстот, срцето на вселената останува студено и затворено. Но со Крстот можеме да пееме заедно со св. Павле: „Кој ќе нè одвои од љубовта Божја? Тага ли, невола ли, или гонење, глад ли, или голотија, опасност ли или меч?… Но во сето ова победуваме преку Оној, Кој нѐ возљуби. Оти сигурно знам дека ни смртта, ни животот, ни ангелите, ни властите… ниту, некое друго создание, ќе може да нѐ оддели од љубовта Божја во Христа Исуса, нашиот Господ“ (Рим. 8, 35-39).

Плус крајната победа

Плус сила. Плус простување. Плус нов живот. Плус вечен живот. Плус Божјата љубов. Шесто, човек, плус Христос, е еднакво на ветувањето за крајната победа. Св. Павле пишува вака во Посланието до Колосјаните: „…на Крстот, откако ја одзеде силата од началствата и властите, Он ги изложи јавно на позор и ги победи на него“ (Кол. 2, 15). Во нашата Православна вера Крстот никогаш не се гледа одделно од Воскресението. Христијанската вера во Христовиот Чесен Крст гледа борба на живот и смрт со сите сили на злото, а во Воскресението го гледа нивниот краен и конечен пораз. Човек, плус Христос, е еднакво на крајна победа. „Да му благодариме на Бога, Кој ни дарува победа, преку нашиот Господ Исус Христос“ (1 Кор. 15, 57).

Луѓе што се „плус“

Во животот има два вида луѓе – луѓе што се плус и луѓе што се минус. Оние чиј символ е минусот, не придонесуваат кон ничија среќа. Поправо земаат. Кога ќе те остават, се чувствуваш посиромашен во верата, посиромашен во љубовта, посиромашен во надежта. Но, фала на Бога, има еден друг вид луѓе – Божјите луѓе – луѓето на Крстот, луѓето што живеат со вера во Синот Божји, луѓе што се плус. Библијата ги нарекува „солта на земјата“ и „светлината на светот“ и „мирисот Христов“. Тие му додаваат нешто на животот: храброст, вера, љубов, надеж, мир, радост.

Затоа денес, на празникот на Поклонувањето на Чесниот и Свет Крст, додека го гледаме големиот Божји Плус, толку убаво украсен со цвеќе, се потсетуваме дека:

Човек не мора да биде сам во своите проблеми и маки. Може да го има големиот плус на Божјото присуство, Неговата љубов и грижа.
Грешен човек, плус Божјата милост, е еднакво на простување.
Збунет човек, плус Христос, е еднакво на нова цел во животот, нова смисла, сосема нова личност.
Човек оптоварен со вина, плус Христос, е еднакво на „мирот Божји што го надминува секое разбирање“.
Човек што умира, плус вера во Христа, е еднакво на вечен живот со Бога во рајот.
Слаб човек, плус Христос, е еднакво на сила. „Можам да правам сѐ преку Христа, Кој ми дава сила“, сведочи св. Павле.
Човек што очајува, плус Христос, е еднакво на надеж – надеж што вели: „Не мора да останеш каков што си. Ти, токму каков што си, плус Божјата сила за искупување, е еднакво на личноста што треба да бидеш, личноста за која Бог ќе може еден ден да каже: „Ова е мојот возљубен син, или мојата возљубена ќерка, кој/која е по Мојата волја“.

Молитва

Господи, како што му се поклонуваме на Твојот Чесен Крст денес, не се поклонуваме ниту на дрво, ниту на метал, туку на сумволот на најголемата победа за која знае човекот – Твојата победа врз гревот и смртта, победа, во која сите ние учествуваме преку крштевањето и верата, победа која секој христијанин го прави човек што е плус во светот, додавајќи светлина каде што има темнина, љубов каде што има омраза, надеж каде што има очај, чаша ладна вода каде што има жед и парче леб каде што има глад. Амин!

********************

Поука од св. Теодор Студит

За средата од третата седмица на Великиот пост

Браќа и отци! Нашето постоење, како што гледате, е минливо, ден за ден тече нашиот живот и се приближува до крајот, и за секој неизбежно ќе дојде часот да замине од овој свет и да се упати таму каде што се нашите отци. Поради тоа неопходно е да имаме голема грижа за тоа да се покажеме подготвени и успешни во нашиот час. Божественото Писмо ни проповеда за потопот и вака ни говори Господ: како што во времето на Ное луѓето не мислеа на потопот, туку јадеа, пиеа, се женеа, се мажеа, купуваа, продаваа, и одненадеж дојде потопот и ги погуби сите (Лк 17, 26-28), така ќе биде и кога ќе настане Второто Христово доаѓање. Веројатно, ние се чудиме на тврдоглавоста, слепилото и бесчувственоста на луѓето, кои го виделе ковчегот, што во текот на сто години го градеше праведниот Ное и кои го слушале како тој им говорел дека Бог ќе испрати потоп да ги потопи за злите дела што ги правеле, но кои на тоа не обрнувале внимание и не сакале да се покајат. Но, сепак, да помислиме – го нема ли во нас самите тоа што го осудуваме? Бидејќи, иако ние денес не гледаме ковчег што се гради, секојдневно гледаме гроб исполнет со прав, во кој денес или утре ќе слеземе, ќе одиме таму каде што се и нашите браќа, кои, одделувајќи се од нас, си заминале еден по друг. А ние сме мрзливи и не се грижиме за спасението на нашите души, не мислиме за подготвувањето, за да не нѐ изненади нашиот час, што ќе донесе мака и голем очај, на оној кој ќе биде неподготвен и никој не ќе може да му помогне; ќе сака да ги врати залудно потрошените денови, но нема да може да ги врати и затоа ќе плаче неутешно.

Поради тоа, нас нѐ чека неспоредливо пострашна казна отколку потопот тогаш. Затоа да бидеме подготвени на одговор пред да настапи часот на смртните страдања. Меѓутоа, јас не велам да не јадеме, да не пиеме и да не носиме облека, туку зборувам според апостолската заповед: И така било да јадете, или да пиете, или нешто друго да правите, сето тоа правете го за слава Божја (1. Кор. 10, 31). Сите наши дела и дејствија мора да бидат богоугодни, бидејќи ние сме христијани и не смееме да даваме повод на верниците и неверниците да го одрекуваат и презираат нашиот живот, како што и Апостолот повикува: не поставувај му на својот брат сопка или соблазна (Рим. 14, 13).

Навистина, ве молам и ве преколнувам, браќа мои, исполнете ја мојата радост, како што говори Апостолот: бидете со една мисла, бидејќи имате една и иста љубов и бидете еднодушни и едномислени; не правете ништо од честољубие, или за празна слава, но од понизност сметајте се еден друг за погорен од себеси! (Фил 2, 2-3). Внимателно да ги чуваме нашите пет сетила: очите – да не гледаат на она што не доликува, слухот – да не го слуша она што нема да ни донесе корист, вкусот – да не се стреми кон задоволувањето на похотите на нашата утроба, допирот – да се чуваме од недостојни допири; зашто од сетилата, ако не ги надгледуваме, настапува смртта и вистинската погибел на душата. Ако се погрижиме за тоа нашиот ум да не се занимава со метежни и бескорисни дела, нема да замислуваме во нашата фантазија плотски похоти, затоа што со тоа нема да ѝ овозможиме на нашата душа радост, туку ќе ѝ нанесеме голема штета и најпосле, ќе здобиеме горчина, страдање и болест.

Затоа, браќа, има само една вистинска радост и една веселба за душата и таа се состои во тоа да се чуваме себеси во чистота од плотските страсти и од плотските помисли и усрдно да се стремиме кон бестрастие, т.е. да не се сквернавиме себеси, ни со збор, ни со дело. Да не бидеме мрзливи и да не ни биде тежок патот, кој ветува дека ќе ни ја донесе радоста на бестрастието и чистотата; да се покаеме за секое наше согрешение и Бог ќе ни биде наш сигурен помошник, зашто блиску е Господ до оние кои трпат заради Него. Живеејќи така, ќе бидеме удостоени за Небесното Царство во Христа Исуса нашиот Господ, Кому Му прилега слава и величие, со Отецот и Светиот Дух, сега и секогаш и во веки веков. Амин!

**************************

Православие.бг

Византия и Вселенската Патриаршия

ПРОФ. ВЛАСИОС ФИДАС · 29/10/2008

І. Основни църковни институции

Приносът на Църквата във формирането и вселенското сияние на Византия е общопризнат като определящ през всички периоди на нейния исторически живот. Окончателното установяване на господстваща позиция на християнството в целия гръко-римски свят от ІV в. естествено наложило не само изоставянето на езическите религии, но и благосклонност към новата религия, която накрая била призната като официална религия на империята. Институционалното гарантиране на изключителната позиция на християнството в живота на империята било подпечатано по характерен начин в законодателното дело на Юстиниан Велики.

Установяването на принципа на взаимно съдействие в отношенията Църква и Държава активизирало динамизма на църковното тяло, което оставило своя отпечатък във всички дялове на обществения и частния живот на империята.

Вселенското развитие на църковното управление, изградено върху патриаршеската система на периферно ниво се изразявало в митрополитската система, на местно ниво в многобройните епископии и тяхното енорийско устройство. Строгото описание на компетенциите и на задълженията на всички степени на църковната йерархия от каноничното предание, осигурило не само вътрешното единство, а и хармоничната дейност на единното църковно тяло в световен мащаб за осъществяване на църковната мисия. Вселенското развитие в организирането на църковното управление в патриаршии, митрополии, архиепископии и епископии се отразило в забележителни църковно-географски текстове, които са познати като “Определения”¹или “Подреждане на патриаршеските тронове” (Notitiae episcopatuum). Въпреки всичко административните претенции подхранвали много пъти острите противопоставяния не само между Рим и Константинопол, но и между останалите патриаршески тронове. Тези претенции проблематизирали единството на Църквата и сериозно занимавали византийската държава, въпреки съществуващите, както ще видим, канонични гаранции за хармоничното действие на институционалните изрази на църковното управление.

Фактът, че ядрото на духовния живот на християните бил божественият култ с център божествената Литургия прави ясно, че енорийският клир упражнявал пряко и постоянно влияние на обществото като цяло. Строгото описание на духовните и етични качества на клириците подчертава не само значението им за духовното дело на Църквата, но и трудността в задоволителното покриване на енорийските нужди, особено в малките или погранични енории. Разбира се, енорийският клир не показва впечатляваща дейност в преодоляването на главните църковни проблеми през византийския период, тъй като от една страна йерархията поела отговорността за активизиране на съборната система, а от друга монашеството показало изключителна деятелност за събуждане на църковното съзнание по въпросите на вярата. Енорийският клир останал в сянката на църковните борби, но неговият принос бил съществен в енорийските рамки, в които финално се изразявал духът на всички църковни борби.

Издръжката на енорийския клир се осигурявала от редовните или извънредни приходи на всяка епископия, ръководството на които задължително упражнявал избран клирик на епископията, носещ титулът “иконом”. Приходите на епископията се осигурявали: а) от използването на градските, земеделските и горските имоти на епископията или на енорията, б) от редовните приношения на вярващите в енорията “Канонични”, гарантирани и с императорски декрет по критерий броят на семействата (пушеците), в) от редовните или извънредни постъпления (канискии) на клириците при извършване на свещенодействия, и г) от случайните доброволни дарения на вярващите към клириците и т.н. Понятно е, че клириците от енориите на големите градове имали значителни приходи, покриващи и вече изисканата им репутация.

Йерархическото развитие на църковното присъствие във всички дялове на обществения и частния живот на империята обяснява претенцията на Държавата да разшири ролята на императора дори и в поместния израз на църковното тяло, като например в избора на поместни епископи. Въпросът официално е поставян още в епохата на Юстиниан Велики (527-565), но винаги се спъвал в изричните и строги забрани на каноничната традиция. Много е характерно, че император Никифор Фока (963-969), предявил желание да поеме отговорността за попълване на вдовстващите епископии, но тази претенция била отхвърлена без колебания от Вселенския патриарх Полиевкт (956-970). В аналогичен дух каноничното предание преодоляло и склонността на мнозина епископи или други клирици да прибягват до императора, за да неутрализират или и да преодолеят компетентните църковни органи. Координацията на всички степени на църковното тяло накрая се обобщава в изключителния авторитет на собствения Патриарх, т.е. в управленския му връх, или и в институцията на Пендархията на патриарсите, които действали като петте сетива на църковното тяло във вселенски мащаб.

Константинополската Вселенска патриаршия

Вселенският престол, Константинополската вселенска патриаршия е била Майка Църква и главен обединителен център за всички поместни църкви. Дейността й като център на средоточие в живота на Православната Църква произхожда не само от изключителната канонична привилегия на равностойно участие – в едно с Църквата на Стария Рим – в честта на “Първи трон” (prima sedes) по реда на старшинство на патриаршеските тронове (канон 3-и на Втория вселенски събор и канон 28-и на Четвъртия вселенски събор), но и от многовековното й служение в свидетелството, защитата и разпространението на православната вяра. От високото съзнание за тази историческа отговорност в сферата на духовното служение на Вселенската патриаршия се родили нови поместни църкви в Изтока, които тя отгледала и подготвила с най-нежна грижа, за да предадат на възродените си народи богатото духовно наследство на Майката Църква. Всички народи, разселили се от Централна Европа до Каспийско море и от Балканите до Балтийско море, познали християнската вяра благодарение мисионерската дейност на Вселенската патриаршия, и добили опит във вярата с духовната храна на Майката Църква, но, естествено, без да жертват специфичните елементи на своите народностни традиции.

Съзнанието на Вселенския престол, съчетано с най-високата цивилизация, и за около единадесет века – най-могъщата империя на християнския свят, не може и не трябва да се използва за еднозначно тълкуване на неговия вселенски блясък, тъй като приносът му за формирането на дяловете и на вселенските перспективи на самата империя е бил наистина определящ и неоспорим. Общественото богословие на великите Отци на Църквата от ІV век се намира в основата на цялостната обществена идеология и на цивилизационното сияние на византийската империя. При това, наднационалният характер и вселенската перспектива на империята превъзходно се хармонизира с църковното служение на Вселенския престол, въпреки вътрешната самостоятелност и независимост на всяка една от двете перспективи. В тези рамки се разбира и фактът, че падането на Византия не само не ограничило, но напротив – разширило вселенския характер и църковната отговорност и служение на Константинополския престол.

а) Основаване и разрастване на Константинополския престол.

През всички епохи Константинопол е бил голям църковен център на Православието и на целия християнски свят. Основаването му е неразривно свързано с новата епоха, положена от Константин Велики. Вдъхновената от високи идеали програма и новият дух на перспективата за обновяване на цялата идентичност на римската империя намерили израз в два съществени факта: от една страна, в инициативата за свикването на Първия вселенски събор (325) в Никея, Витиния, за възстановяване на църковното единство на християните; от друга, в решението за основаване на Изток на нова столица на империята. Оценени обективно в рамките на конкретната епоха, тези два проекта показват твърдото решение на Константин Велики да положи основите на обновлението на империята върху динамиката на християнския елемент. В същината на цялата му реформаторска програма било основаването на нова столица. От тази програма се родил Новият Рим, ето защо неговото развитие се разбира единствено на основата на заложените в нея критерии и перспективи. Това подсказва и самото му характеризиране като Нови Рим. Той със сигурност не е просто приемник на Стария Рим, както не е и просто реставрираният му образ, но е негова обновена проекция в тялото на империята, тъй като Старият Рим не е бил отхвърлен като столица с основаването на Новия Рим. В действителност и двата града участвали равностойно в общата политическа рамка на столица на империята. Това съчетание изпъква още по-ясно в съвместяването им като равностойни участници в една императорска власт с нейните двама носители – на Изток и на Запад. Както в едната императорска власт равностойно участват двама императори, така два града – Старият и Новият Рим – участват съединени в достойнството на столица. Това съчетаване на двата града св. Григорий Богослов предава с характерния си образен език:

“Не две слънца е дала природата,
но – два града Рим: на цялата вселена
светилници, могъществото на древния и новия,
свързани един с друг така,
че Източният повече от слънцето блести,
а Западният въздига в Източния собствената си красота.”
(P.G. 37, 1060 и сл.)

Идеята на това вътрешнополитическо единство и съчетаването на Стария и Новия Рим включвала и отдаване на Новия Рим на всички почести и привилегии, с които бил почитан Старият Рим като столица на империята. Така Константинопол получил всички фрагменти от блясъка на Стария Рим и станал новата глава на империята. Император, Синклит, Консистория, службите на двореца, “подразделенията” на различните дялове от централното управление на империята, огромният брой членове на щаба на Епарха на града (Praefectus urbi), общо цялата институционална система на империята и нейната дейност постепенно се свързали с новата столица и станали главни фактори за нейния ускорен прогрес.

Ясното съзнание за управленската самостоятелност на имперската столица по абсолютен начин формирало ръководната структура на нейната поместна Църква. В установяването на митрополитска управленска система в Църквата – съгласно решенията на Първия вселенски събор (325) – била използвана епархиалната рамка на политическо управление, в която обаче не фигурирали Старият и Новият Рим, или старата и новата столица на империята. Понятна сама по себе си, управленската независимост на Църквата на Стария Рим била разбираема и за Църквата на Новия Рим. Църквата на Стария Рим обаче упражнявала управленска юрисдикция над всички епископски епархии в централна и южна Италия (provinciae suburbicariae), докато Църквата на Новия Рим не е имала подчинени епископии, но при всички случаи не е и била управлявана от който и да било от околните митрополити.

Съществува тезата, че Константинополската Църква била част от митрополията на Тракийска Ираклия, и то като нейна епископия. Това твърдение е лансирано през V век от папския трон – в период на сблъсък между Стария и Новия Рим – и въпреки липсата на аргументи и аналогични мнения на Изток била лансирана, подплатена със стремежа да бъде оспорен авторитетът на Константинополския престол. Подобно твърдение е абсолютно погрешно, защото на практика Константинополският трон не само никога не е бил част от митрополията на Ираклия, но и никога не е познавал зависимост от друга Църква. Безспорен факт е, че Константинополската Църква представлявала естествено продължение и развитие на апостолската Църква на градчето Византион, но Църквата на това бележито градче вече била поставена в рамките на новата столица (3 ноември, 324), седем месеца преди въвеждането на първата управленска система в живота на Църквата с канони 4-и, 5-и и 6-и на Първия вселенски събор (325). Дотогава не съществувала законодателно установена схема за формиране на служебни управленски връзки между поместните църкви.

Йерархът на новата имперска столица по принцип носел титул Архиепископ, с което изрично се заявява управленската независимост на Константинополската Църква. Но този административен режим на Новия Рим сам по себе си съдържал функционални препятствия. Реално не съществувал редовен съборен орган за избор и хиротония на неговия архиепископ. Решението на проблема било заложено в традицията и практиката на първите три века. Константинополският архиепископ се избирал от клира и народа на архиепископията, след съответната инициатива от страна на императора, а хиротонията се извършвала от митрополитите и епископите на съседните митрополии на Ираклия Тракийска и Никомидия Витинийска. В извършването на хиротонията, разбира се, можели да участват и епископи от други епархии, намиращи се по една или друга причина в столицата. Събирането на тези епископи за хиротонията на Константинополския архиепископ със сигурност не представлявало основа за специални канонични правомощия на ръкополагащите или каквато и да било управленска зависимост на ръкополагания. В действителност това било най-вече почетно действие, което не нарушавало строгата канонична забрана за всякакво надвишаване на юрисдикцията от страна на митрополитите (вж. Власиос Фидас, Събор на епископите пребиваващи в Града, Атина, 1976 г.).

Това събиране на ръкополагащите епископи се характеризира с каноничното понятие Събор на епископите, пребиваващи в Града²: от една страна – за да се разграничи от обикновено събрание, формирането от просто пребиваващи в Константинопол епископи, а от друга – за да се изключи всяка тяхна управленска претенция. Относно поканването им за хиротонията, митрополитите и епископите на епархиите, съседни на Константинополската архиепископия, със сигурност можели да се позоват на нормите на етичния дълг, но не и да представят канонично издържан иск. Да участват в хиротонията на архиепископа на Нови Рим имали желание всички епископи на империята, но разцеплението на епископското тяло на Изток – на привърженици и противници на догматичните решения на Първия вселенски събор (325) – обикновено стеснявало кръга на участниците единствено до съмишлениците на императора. Ясно е, че арианският раздор, макар да не разрушил, при всички случаи забавил разрастването на авторитета на Константинополския престол, тъй като наследниците на Константин Велики били активни поддръжници на арианската ерес. Официалната подкрепа за Православието от страна на император Теодосий І (379-395) възстановила вътрешното единство и авторитет на Константинополската Църква. През целия период на арианския раздор нейното сияние и централно значение останали дълбоко съзнаван факт. Всесилният поддръжник на арианството митрополит Евсевий Никомидийски се борил с огромна страст да бъде преместен на Константинополския престол, обект на предпочитание дори за самия Антиохийски архиепископ Евдоксий, при все че бил пастир на най-процъфтяващата Църква на най-големия по онова време град на Изтока. Сиянието на Престола на Нови Рим представлявало нова реалност в живота на Църквата и св. Григорий Богослов с яснота описва равностойния авторитет на Новия спрямо Стария Рим: “Ние, великият град (Константинопол), първи до първия (Рим), и по нищо в това не отстъпващи…” (Слово 36:12, P.G. 36, 2780).

Свикването, работата и решенията на Втория вселенски събор в Константинопол (381) станали сигурна гаранция за почетния и на практика изключителен църковен авторитет на Престола на Нови Рим. Характерно е, че канон 3-и на Втория вселенски събор признал, от една страна, почетно даденото на Константинополския трон “предимство по чест”, а от друга – отдал му второ по старшинство място в реда на известните тронове (Рим, Александрия, Антиохия, Йерусалим). Краткият текст на този важен канон съдържа обаче някои крайни неясноти: “Цариградският епископ да има предимство по чест след Римския епископ, понеже тоя град е Нови Рим”³ (Ралли-Потли, Сборник на божествени и свещени канони, т. ІІ, 170-171). Установеното тълкуване на канона внася в мотивировката на израза “понеже тоя град е Нови Рим” отдаване на “предимство по чест” на Константинополския престол, свързвайки по такъв начин “предимството” с критерия за политическа власт: щом Константинопол е Нови Рим, значи трябва и епископът му да има “предимство”. Но тъй като Константинополският престол вече притежавал общопризнат авторитет в църковната практика, не била нужна каквато и да било политическа мотивировка в отдаването на “предимство”. Разбираемо е, че мотивировката била потребна за поставянето му на второ място в почетния ред на патриаршеските тронове, непосредствено след Стария Рим, и това снижило древното “предимство” на престолите на Александрия, Антиохия и Йерусалим. До гласуването на канон 3-и на Втория вселенски събор реалният църковен авторитет на патриаршеските престоли безспорно бил твърд каноничен критерий за отдаване на предимство по чест. По-късно родените (V в.) противопоставяния от страна на папския трон спрямо принципа на Петровото апостолство на троновете са насочени главно срещу административните претенции на Константинополския престол в юрисдикциите Тракия, Източен Илирик, Азия и Понт, но не и срещу предимствата на Нови Рим.

Канон 3-и не само не е оспорен, но при обсъждането на канон 28-и на Четвъртия вселенски събор (451) той е бил гласно признат от папските представители. Най-вече те са противодействали на признаването на широка административна юрисдикция на Константинополския престол в диоцезите на Азия, Понт и Тракия, заявявайки, че “явно върху определенията на 318-те отци и на 150-те след тях са притурени и тези, за които сега става дума, но които не са определени и включени в съборните канони, обхващащи тези въпроси” (E. Schwartz, ACO, II, 1, 3, 96). Твърде характерно е, че понижаването на Константинопол на пето място в реда на патриаршеските тронове, извършено от Диоскор Александрийски на разбойническия събор в Ефес (449), бива отхвърлено с официална декларация на Четвъртия вселенски събор (451): “Ние, по воля Божия, господин Анатолий за първи [председател] избрахме. Онези [участниците в разбойническия събор] блажения Флавиан поставиха на пето място” (E. Schwartz, ACO, II, 1, 1, 78). Тази декларация отбелязва не само позицията на папския трон, но и общото съзнание на Четвъртия вселенски събор, приел единодушно председателството на Константинополския архиепископ Анатолий като естествено следствие от канонично гарантираните и общопризнати предимства на Нови Рим. Характерно е и заявлението на епископ Дорилей Евсевийски на Четвъртия вселенски събор след мисията му в Рим с цел да осведоми папа Лъв І за текущите факти около разбойническия събор в Ефес (449) – той подчертал самоволното понижаване на пето място на Флавиан Константинополски и в доказателство за своеволието на Диоскор се позовал на канон 3: “защото на светейшия папа в Рим този канон (3-ти на Втория вселенски събор) аз цитирах пред Константинополските клирици и той го прие”. Приемането от папа Лъв І на този канон обяснява и позицията на папските представители на Четвъртия Вселенски събор.

Съвсем понятно е, че оспорването на каноничното право на Константинополския престол да притежава надмитрополитска административна юрисдикция – също както другите патриаршески тронове – извира от интензивния (през V в.) антагонизъм между Стария и Новия Рим, който – при все че не бил насочен срещу предимството по чест – целял понижаването на църковния авторитет на вече всесилния Нови Рим. В основата на това противопоставяне папският трон заложил теорията, че право на надмитрополитска юрисдикция имат само онези тронове, които свързват пряко или косвено своето предимство по чест с Петровото апостолство, а именно – троновете на Рим, Александрия и Антиохия. Това ще рече, че Константинополският престол не притежавал подобно право, защото не можел да удостовери пряка или косвена връзка с Петровото апостолство. Но тъй като тази теория не намерила подкрепа на Изток, тя останала чисто западно тълкувание за принципа на апостолството.

След неуспеха в прилагането на Екзархийската система, заложена в канони 2-и и 6-и на Втория вселенски събор, развитието на църковното управление се съсредоточило във формиране на църковна практика, свързваща всеки вид надмитрополитска юрисдикция с канонично гарантираните, изключителни предимства по чест. Факт е, че след Втория вселенски събор, троновете, притежаващи изключителни предимства по чест, упражнявали в църковната практика надмитрополитска юрисдикция въз основа правото за хиротонии и съд над епископите от епархиите в най-широка административна периферия. От това de facto съчетаване на предимството по чест и надмитрополитската юрисдикция по отношение правото на хиротонии и съд над епископите произлязла Патриаршеската система на църковно управление, която била гарантирана с административните решения на Четвъртия вселенски събор (451) и останала, както ще видим, канонична основа на институцията на патриаршеската Пендархия в управлението на Църквата до най-ново време.

Липсата на редовен съборен орган, дължаща се на липса на необходимата административна юрисдикция, била тежка липса за институционалното функциониране на Престола, затова тя била запълвана с извънредни свиквания на Събор на епископите пребиваващи в града. При това положение напълно понятно е, че докато за другите тронове административните претенции имали за цел разширяването на техните юрисдикции, за Константинополския престол те били основна канонична нужда от съборен израз на изключителния му църковен авторитет, към който прибягвали епископи от почти всички епархии на Изтока за разрешаване на въпроси за вярата или каноничния ред. Тези обръщания към Престола формирали широко прието право, тъй като тогава бил общ стремежът за използване на предимствата по чест за административна проекция на троновете, с особеното наблягане на правото за хиротонии и съд над епископите. С почти еднаква формулировка канони 9-и и 17-и от Четвъртия вселенски събор гарантирали канонично тази почетна свръхюрисдикционна автентичност на Константинополския престол: “Ако пък епископ или клирик е недоволен от областния митрополит, нека се отнася или до екзарха на диоцеза, или до престола на царстващия Цариград и пред него да се съди” (Рали-Потли, Сборник, т. ІІ, 237, 258-259). Тези два канона винаги представлявали уставния документ на каноничното право на Константинополския престол да приема апелации на клирици от всички юрисдикции на Изтока, благоразумно ползувано от Вселенския трон за защита единството на Православието до най-ново време (вж. Власиос Фидас, Институцията на патриаршеската Пендархия, т. І-ІІ, Атина, 1969 г., 1970 г.).

Въпросът за постоянната административна юрисдикция на Престола на Нови Рим окончателно се регулирал с канон 28-и на Четвъртия вселенски събор, който свързал изключителните предимства по чест с конкретна постоянна административна юрисдикция в митрополиите от юрисдикциите на Азия, Понт и Тракия: “Следвайки напълно определенията на светите отци и признавайки четеното днес правило на сто и петдесетте боголюбезни епископи, събрани на събор в дните на Теодосий Велики, блажена му памет, в царстващия град Цариград, Нови Рим, и ние така също определяме и постановяваме относно предимствата на светата църква в същия град Цариград, Нови Рим, понеже на престола на Древния Рим отците правилно дадоха предимство като на царстващ град. Затова, водени от същите съображения, сто и петдесетте боголюбезни епископи признали равни права на светия престол на Новия Рим, разсъждавайки правилно, че градът, който е удостоен с честта да бъде град на царя и правителството и който се ползва с предимства, равни на Древния царствен Рим, и в църковните работи трябва да бъде въздигнат като него и да бъде втори след него. На тези именно основания митрополиите на областите Понтийска, Азийска и Тракийска, а също и епископите у другоплеменни от поменатите диоцези, да се поставят от гореспоменатия свети престол на светата Цариградска Църква…” (Ралли-Потли, Сборник, т. ІІ, 280-281).

Със съдържанието на този канон завършил кръгът на каноничното развитие на патриаршеското достойнство и юрисдикция на Престола на Нови Рим, защото: а) канонично се гарантирало съзнанието, че предимствата на Стария и Новия Рим са “равни” и че това равенство не премахва логичното предшестващо място на Стария спрямо Новия Рим в реда по предимство на патриаршеските тронове, б) почетно се установила практикуваната извънредна юрисдикция от страна на Константинополския престол в епархиите от юрисдикциите на Азия, Понт и Тракия в каноничните рамки и критериите за организиране и функциониране на патриаршеската система, и в) била призната на Константинополския престол изключителната привилегия на извънюрисдикционна хиротония на епископи на “другоплеменни” народи или територии, защото наредбата на канон 2-и на Втория вселенски събор за прилагането на “спазвания досега обичай на отците” (Рали-Потли, Сборник, т. ІІ, 169-170) създала множество юрисдикционни сблъсъци в мисионерското дело.

Константинополският патриаршески престол свързал вече големия си църковен авторитет в предимствата по чест с широка канонична юрисдикция в рамките на една процъфтяваща империя. Противодействието от страна на папския трон би могло да се приеме за понятно, но не и оправдано, тъй като не е било възможно да не се признае всякаква административна юрисдикция на Престола на Нови Рим. Папа Лъв І отхвърлил с множество послания съдържанието на канон 28-и като първоначално дори не приемал и решенията на Четвъртия вселенски събор. Той използвал вече познатата папска теория за Петровото апостолство, за да оспори като начало юрисдикционното разширяване, цялостната църковна идентичност на Константинополския престол, но най-вече – заявлението в първата част на канон 28-и за равенството в предимствата на Стария и Новия Рим. Лесно обяснимо е, че равенството в предимствата било преценено като опасно за авторитета на папския трон, затова и полемиката срещу 28-и канон се свързала с прогресивното лансиране на теорията за главенството на папата, достигнала своя връх след рухването на западната част на империята (476) и особено в периода на Акакиевата схизма (484-519). Факт е, че равенството в предимствата в крайна сметка означавало и равно участие в изключителната привилегия на “първи трон” (prima sedes).

За папството интензивното противопоставяне между троновете на Стария и Новия Рим в периода на Акакиевата схизма се съсредоточило, от една страна, в претенцията за привилегията на “първи трон” единствено и само за трона на първовърховния апостол Петър, а от друга, в категоричното отхвърляне на аналогична претенция от Константинополския престол. Богатството от папски послания в този период, и особено тези на папа Геласий (492-496) към епископите на Изтока, доказва конкретната папска чувствителност, също както и свързването на понятията “първи трон” с теорията за главенството на папската власт над цялата Църква. Доказало се обаче, че Константинополският престол вече имал пълно съзнание не само за вселенското си сияние, но и гласна канонична гаранция на своето равностойно на Стария Рим участие в изключителната чест на “първи трон”, понеже почетното предшестващо място на Стария Рим не отменяло равното участие в честта на “първи трон”. Това развитие на Константинополския престол със сигурност не било просто сбор от теоретични решения за засилване на църковния авторитет на новата столица на империята. Неоспоримо е, че взривообразното развитие на града не било в противоречие със сериозната политика, но това подсказвало същевременно и съответното развитие на поместната Църква, която блестяла с изключителния авторитет на архиепископите Григорий Богослов, Йоан Златоуст, Нектарий, Прокъл и Флавиан, с високото духовно ниво на своя клир, със силното свидетелство на монашеските си центрове и с живота на народа си.

б) Апостоличност на Престола и титулът “Вселенски”.

Автентичното следване и развиване на апостолското предание били ядрото на вселенското сияние на Константинополския престол. Това предание представлявало твърд критерий както за богатата отеческа традиция, така и за цялата духовност на църковното тяло на Престола. Ето защо през периода на противопоставяне между троновете на Стария и Новия Рим папският трон оспорвал апостоличността на Константинополския престол, за да неутрализира неговия изключителен авторитет и широки административни претенции, произлизащи от канон 28-и на Четвъртия Вселенски събор. Това оспорване се базирало на диференцирането на критериите за разбиране на съдържанието на апостолската приемственост, която съдържала в равно отношение перспективите както на приемственост във вярата, така и на приемственост в реда. За Изтока начална позиция за отношението към апостолската приемственост била приемственост във вярата, а за Запада – приемственост в реда, с последващото хетероцентрично тълкуване на апостолския принцип на троновете. Действително, с начална точка приемственост в реда, основателят на апостолския трон придобивал специфично значение, с начална точка приемственост във вярата, основателят на апостолския трон бил едно добавено потвърждение на разпространението на вярата в апостолските времена. Така се обяснява и констатираното “безразличие” на Константинополския престол специално да обоснове с апостолски корени поместната Църква, въпреки абсолютизирането на този критерий на Запад.

Апостолските корени на Константинополския престол се явяват неоспорим факт чрез поместната Църква на градчето Византион, която се въплътила в Престола и при основаването на Нови Рим съставлявала близо половината от населението на града. В забележителния текст “Учението на апостолите” (Doctrina Apostolorum), писано в края на ІІ в., или началото на ІІІ в., и запазен в сирийски превод, се подчертава по характерен начин апостоличността на поместната Църква на Византион: “Византион и цялата страна на Тракия и областта й до голямата река, чието корито разделя варварите, приели апостолската ръка на свещенството от апостол Лука, който основал тамошната Църква и бил свещеник и служел там с достойнството на управител и учител”. Но приетата от евангелист Лука апостоличност на Църквата на Византион е описана в този текст в рамките на широката мисионерска дейност на апостолите Лука и Андрей:“Ефес и Солун и цялата Азия и страната на Коринт и цялата Ахáя и околностите приели апостолската ръка на свещенството от евангелист Йоан… Никея и Никомидия и цялата страна на Витания и на Готия и околните им области приели апостолската ръка на свещенството от Андрей, брата на Симон Кифа…” (W. Cureton, Ancient Syriac Documents, London 1864, 34).

Това предание се използвало през периода на Акакиевата схизма (484-519), в който конфронтацията между троновете на Стария и Новия Рим довела до оспорване на каноничните права на Константинополския престол, но на основата на западното разбиране с неговия абсолютния критерий за апостоличността на патриаршеските тронове. Много характерно е, че, съгласно преданието, при своето посещение в Константинопол (525) папа Йоан бил запознат – със съдействието и на историка Прокопий – с отдаваното наДоротей Тирски предание за хиротонията на Стах за епископ на Византион, извършена от апостол Андрей(P.G. 92, 1072). Невъзможно било това предание, оказало дълбоко влияние върху съответната литература за апостолската дейност на първозвания от апостолите Андрей (F. Dvornik, The idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew, Cambridge Mass., 1958), да бъде опровергано просто с предположения. При това то получава потвърждение и от удивителната почит, отдавана на апостол Андрей в началото на VІ в. във всички поместни църкви на Изтока и Запада, имащи преки духовни връзки с Константинопол.

Несистематичното и официално използване на това предание на Изток за представяне на апостоличността на Престола несъмнено се дължи на разбирането за апостоличността първостепенно като приемственост във вярата, което се отнася за всички апостоли, а не само за основателя на поместната Църква. Постепенно обаче се активизирала чувствителността към тази обща идея за апостоличността. Така в заглавието на Неара⁴ 24 на император Ираклий І (610-641) много характерно е поздравлението към Константинополския патриарх Сергий “управляващ този апостолски престол на Вселенския патриарх”, (C. Zepos – P. Zepos, Jus Grecoromanum, т. I, Атина, 1931 г., с. 33). Паралелното изтъкване на апостолския и вселенския характер на престола на Нови Рим подсказва не само свързаното им развитие през VІ в., а и “безразличието” на Престола да подкрепи вселенския си характер с особеното съдържание на преданието за апостол Андрей (вж. Фидас, “Йоановата апостоличност на Константинополския престол”, Атина, 1989).

При това паралелно с преданието за апостол Андрей се развило и преданието за връзката на Константинополския престол с евангелист Йоан, чиято апостолска дейност в Азия, а и в Европа, съгласно с гореспоменатото свидетелство на “Учението на апостолите”, положила основите на пряката му или непряка връзка и с трона на Нови Рим. Йоановата апостоличност на Престола отговаряла най-пряко на чувствителността на византийците за разбирането на апостоличността първостепенно като приемственост във вярата, тъй като евангелист Йоан записал в своето евангелие апостолското предание. Така се обяснява фактът, че въпреки завършеността на кръга от предания за специалната връзка на Престола с първозвания от апостолите, Андрей, Вселенският патриарх Фотий – в Посланието си към Католикоса на Армения,Захарий – се позовал на Йоановата апостоличност на Престола. Много характерно е, че в това Послание апостоличността на първите четири патриаршески трона се свързва с четиримата евангелисти, а на Йерусалимския трон – със светостта на Светите Земи. Действително, апостоличността на Римския трон се позовава на Лука, на Константинополския – на Йоан, на Александрийския – на Марко и на Антиохийския – на Матея (Православный Палестинский Сборник, 31, 18921 с. 179).

Но официалното позоваване на Йоановата апостоличност на Константинополския престол непременно предполага по-рано родено съответно предание, както се доказва и от заявлението на Вселенския патриарх Игнатий на Двукратния константинополски събор (861). Заявлението на Игнатий било отговор на папските представители, които провъзгласили, че представляват “апостолския трон” на събора. Запазено е в каноничния сборник на кардинал Deusdedit (ХІ в.) в латински превод и е следното: “И аз също заемам трона на апостол Йоан и първозвания апостол Андрей”, (Wolf von Glanvell, Die Kanonessammlung des Kard. Deusdedit, Paderborn 1905, с. 603). Позоваването на Фотий единствено на евангелист Йоан и поставянето му на предходно място спрямо Андрей от страна на Игнатий, особено в период, в който е познато цялостното литературно предание за връзката на Престола с апостол Андрей, доказва поне паралелното развитие, или дълбоката връзка, между тях. При това и двамата апостоли свързали основната си апостолска дейност в поместните църкви от каноничната юрисдикция на Константинополския престол.

Същевременно, паралелното или свързано развитие на двете предания не трябва да се разглежда извън дълбоката духовна връзка на апостолите Андрей и Йоан. Тази духовна връзка е подсказана пряко или непряко в апостолското и следапостолското предание. Твърде характерна е чувствителността на евангелист Йоан да покаже в евангелието си изключителния авторитет на апостол Андрей сред апостолите, ето защо това, което знаем за първозвания от апостолите, произлиза главно от евангелист Йоан и кръга на неговите ученици. Така, в евангелието по Йоан, Андрей е поставен пръв в списъка на апостолите (1:40): представен е като пръв апостол при чудото на насищането на петхилядния народ с пет хляба и две риби (6:1 и сл.), а и като апостола, приел заедно с Филип да представи Иисус на елините (12:22 и сл.). Също така много е характерна почитта на кръга ученици на евангелист Йоан към личността и проповедта на първозвания от апостолите. Ученикът на Йоан, Папий Йераполски, позовавайки се на преданието на “презвитерите”, поставя като първи Андрей, на когото отрежда предходно място в сравнение с апостол Петър и евангелист Йоан: “И да се случеше да дойде някой, пък било той слушател на презвитерите (апостолите), аз тогава проучвах с точност самите слова на презвитерите (апостолите), т.е. какво казал Андрей или какво – Петър, или какво – Филип, или какво – Тома, или Яков, или Йоан, или Матей, или някой друг от учениците на Господа…, защото вярвах, че това, което четях в книгите, не ми носи толкова полза, колкото силата и достойнството на онова, което слушах от живия глас (на апостолите)” (Евсевий, Църковна история, т. ІІІ, 39:3-4).

Чувствителността на евангелист Йоан и кръга на неговите ученици към личността и проповедта на апостол Андрей се обяснява най-пълно в едно друго предание, от което са запазени отделни части (fragmentum): Мураториевият канон (края на ІІ в.). Съгласно с това предание евангелист Йоан и кръг от учениците му решили да постят и да се молят три дни, за да им се открие съдържанието на евангелието. Още през първата нощ обаче им се явил апостол Андрей и им открил съдържанието на Евангелие по Йоан: (“Eadem nocte revelatum Andreae ex apostolis ut recognoacentibus cunctis Johannes suo nomine cuncta describeret”). Това свидетелство несъмнено произлиза от кръга ученици на евангелист Йоан и представя проповедта на апостол Андрей като главен извор на евангелие по Йоан.

Личната духовна връзка на Андрей и Йоан обяснява и съответната паралелна историческа връзка на двамата апостоли с апостоличността на Константинополския престол, тъй като Йоановото предание добива завършен израз в апостол Андрей със съдържанието на евангелие по Йоан, а преданието за апостол Андрей намира своята завършеност в понятното позоваване на Йоановото предание. В действителност както с Йоановото предание в крайна сметка се представя апостол Андрей, така с преданието за апостол Андрей се изтъква непряко и Йоановата апостоличност на Константинополския престол. Но тъй като, от една страна, преданието на Първозвания от апостолите набляга на апостолската приемственост в реда, а от друга – преданието на евангелист Йоан придава особено значение на апостолската приемственост във вярата, Константинополският престол официално се характеризира като престола на Йоан и Андрей, защото единият съдържа в себе си другия (вж. В. Фидас, “Йоановата апостоличност на Константинополския престол”, Атина, 1989).

Апостоличността на Константинополския престол със сигурност не е използвана за канонично основание на юрисдикционни или други претенции, защото принципът на апостоличността не е придобил на Изток важността, която му е отдадена на Запад. На Изток критерият за действителния църковен авторитет на троновете, без да изключва изключителното значение на принципа на апостоличността, определял както съдържанието на каноничните претенции, така и сиянието на троновете. Титулът “Вселенски” се изтъква паралелно с идеята за апостоличността на престола на Нови Рим. Наистина, титулът “Вселенски” се свързвал, от една страна, с противоборството на Стария и Новия Рим за равностойното участие в честта на “първи трон”, а от друга – с формирането на преданието за апостоличността на престола на Нови Рим. Това се вижда и от възражението на папа Филик ІІІ (483-492): “nescio quemadmodum te Ecclesiae totius asseras esse principem”. Разбира се, това възражение се тълкува като свидетелство за претенцията на патриарх Акакий към титула “Вселенски”, но правилното му тълкувание в рамките на противоборството откриваме най-лесно като проста проекция на правата му в привилегията на “първи трон”. Папският трон основавал достойнството си да съди Константинополския патриарх на каноничното отношение “първи” и “втори” трон, докато Акакий използвал 28-и канон (на Четвъртия Вселенски събор – б. пр.), за да докаже, че тронът на Нови Рим е с равни права на Стария “първи трон” и следователно това папско достойнство няма никакви основания. Равностойността в участието на троновете на Стария и Новия Рим в “предимството по чест” или в честта на “първи трон” създала предпоставките, от една страна, за представяне на идеята за апостоличността на Престола, а от друга – за окончателното установяване на титула “Вселенски патриарх”.

Характерно е, че 518 клирици и монаси на Антиохийската патриаршия приветствали папа Ормисд (514-523) с формулировката: “santissimo et beatissimo universae orbis terrae patriarchae…” (Mansi, VIII, 425), а Константинополския архиепископ Йоан ІІ (518-520) – като “Вселенски патриарх” (Mansi, VIII, 1038). Титулът “Вселенски патриарх” е даден и на Константинополските архиепископи Йоан ІІ (518-520), Епифаний (520-535), Антим (535-536) и Мина (536-552) на Великия константинополски събор на епископите пребиваващи в града (536), на който присъствали папа Агапит и представители на патриаршеските тронове на Александрия, Антиохия и Йерусалим, без да е изказвана каквато и да било резервираност или възражение (Mansi, VIII, 425, 895, 926, 935, 1038, 1058, 1059). Но спокойното отдаване на титула на архиепископа на Стария и на Новия Рим в рамките на официалните съборни процедури подсказва каноничната му връзка с изключителната привилегия на “първи трон”, в която общо и равностойно участват и двата трона. Официалното църковно установяване на титула улеснило използването му и в официални императорски разпоредби или документи на Юстиниан І (527-565) – много характерно е, че той е поставил многократно титула “Вселенски патриарх” на Константинополския архиепископ (Неара 3; 5; 6; 16; 55; 56; 57 и т.н.).

Развитието на титула “Вселенски”, както е представено в писмените извори, теоретично загатва, че отдаването му на троновете както на Стария, така и на Новия Рим, не изключва използването му и от двата трона. Но на практика главно значение има не учестената му употреба, а неговото приемане. При това претенцията за него би се изтълкувала като израз на дух на гордост и славолюбие, поради което и не са изявявани пряко съответни позиции. Достатъчно било установяването на титула в църковното съзнание на Изтока. Без друго, винаги е съществувала опасността духът на титула да получава погрешно разбиране на Запад, който в общата употреба на църковните титули съединявал понятието “почит” с понятието “власт”. Това се потвърждава при спора на папа Григорий І (590-604) с Константинополския патриарх Йоан ІV Постник (585-595) за употребата на титула “Вселенски”. Повод за спора бил използването от Патриарх Йоан ІV на титула “Вселенски” при подписването на решенията на Константинополския събор на епископите пребиваващи в града. Папа Пелагий ІІ (578-590) незабавно отхвърлил употребата на титула в подписването на съборните решения (episcopum universales se subscribere). В поредица свои послания към императора, Константинополския патриарх и другите патриарси на Изтока приемникът на папа Григорий І изисквал изоставянето на “гордия” и “славолюбив” титул, който би понижил авторитета на другите патриарси и би разтърсил мира в Църквата (PL 77, 738 и сл.). Но внимателното изследване на тези важни текстове показва, че папа Григорий не само пренебрегнал историята на титула на Изток, но и го оценил по критерия на западното свързване на “почит” и “юрисдикция” в теорията за главенството на папата, която обаче през цялото време систематично избягвал да споменава в посланията си. Несъмнено използването на титула при подписването на съборните решения било нещо ново, но то не подправило установеното му съдържание, произтичащо от изключителната привилегия на “първи трон”.

Действително патриарх Йоан ІV, отхвърляйки обвиненията в славолюбие и гордост или в подценяване на другите патриарси, доказал, че този титул има право да го използва и папският трон, очевидно с аргумента, че троновете на Стария и Новия Рим участват общо в честта на “първи трон”. При всички случаи е ясно и неоспоримо различното разглеждане, тълкуване и оценяване на титула “Вселенски” на Изток и на Запад, тъй като в тях били различни разбирането и съдържанието на каноничното понятие “първи трон” (prima sedes). Според тълкуването на Изтока “главенство” произтича от “предимствата по чест” на петте патриаршески трона. Това “главенство”, от една страна, било само “главенство по чест” и не “главенство по власт”, а от друга – се отнасяло само за отношението на “първия” с останалите патриарси и не за отношението на “първия” с цялото епископско тяло на Църквата. За Изтока това било “главенство” в отговорността и служението за единството на Църквата в правата вяра и в любовта, и титулът “Вселенски” описвал вселенското измерение на отговорността и служението на “първия трон”. В този дух Константинополският престол не е имал причина да отстъпи от титула, който и без друго не е отхвърлял и за трона на Стария Рим.

Общото участие на троновете на Стария и Новия Рим в изключителната привилегия на “първи трон” не намалявало вселенското измерение на отговорността им за православието на вярата, но и не отхвърляло управленското разграничаване между Изтока и Запада. Тази широка отговорност на Константинополския престол за цялата вселена постоянно ставала по-тежка след падането на Западната държава под ударите на варварските племена (476) и разширяването на арабското господство в патриаршиите на Изтока през VІІ в. Подкрепата към обременените патриаршески тронове било ясното от само себе си негово служение. Това служение постоянно се разширявало и от факта, че Константинополският престол се свързвал органично и с всесилната столица на империята, чиито вселенски перспективи се базирали на единството на целия християнския свят. В тези рамки дългът на византийския император бил не само да окаже нужната закрила на затруднените патриаршии, а и да подкрепи широката вселенска мисия на Константинополската патриаршия.

в) Вселенската мисия и грижа за единството на Църквата

Важната роля на институционалната свързаност между византийския император и Вселенския патриарх оставила своя отпечатък върху почти всички дялове от църковния живот и особено върху въпросите на вярата и църковния ред, които представлявали главен проблем на Църквата. Материалната и морална подкрепа на византийския император била от изключително значение за Вселенския престол. Инициативата или помощта му за активиране институцията на Вселенските събори подпомагала за изтъкване не само на автентичното продължаване на апостолското предание в Църквата, но и на изключителния църковен авторитет на Константинополския престол, тъй като всички те били свиквани или в самия Константинопол (Втори, Пети, Шести и Петошести), или в градове в неговата канонична юрисдикция (Първи, Трети, Четвърти и Седми). Огромната отговорност на Вселенския патриарх по свикването, председателството на заседанията и изпълнението на решенията на Вселенските събори представлявала голям принос за единството на Църквата. На практика в съборните процедури използвали в цялата му пълнота богатството на богословското и духовно предание на Вселенския престол и утвърждавали единството във вярата, тъй като съборните решения се отнасяли до цялото тяло на Църквата. С това подкрепяли както съборното самосъзнание, така и неговото църковно сияние в християнската вселена.

Основна функция на църковното тяло се явявало единството на Църквата в правата вяра и любовта. Но при все това единството на църковното тяло било разбито с догматичните решения на Третия и Четвъртия Вселенски събори (431, 451) и с анатемите в 1054 г. Безспорно главна предпоставка за единство на църковното тяло представлявало единството във вярата, но формулировката на съдържанието на вярата много пъти ставала причина за богословски разногласия и разцепления. Активирането на съборното съзнание на Църквата изпъкнало като единствен път за изглаждане несъгласията и възстановяване на автентичната връзка в съдържанието и формулировката на вярата. Функцията на Вселенските събори била естествена форма на изявяване на вярата на Църквата и като следствие – абсолютна норма за изразяване на единството на църковното тяло, а изключителната роля на Вселенския престол в свикването и провеждането на заседанията на Вселенските събори определила не само съборното му самосъзнание, но също и специалната му отговорност за възстановяване на църковното единство.

Тази специална мисия на Вселенския престол по отношение църковното единство намерила характерното си проявление непосредствено след Четвъртия Вселенски събор (451) в посока на полемиките със събора на антихалкидонците, към които проявявал силен интерес дори и императорът. По отношение на антихалкидонците (копти, яковити, арменци и т.н.) било търсено взаимноприемливо претълкуване на “догмата” на Четвъртия вселенски събор, и то с недвусмислено предложени компромиси за постигане на общо богословско решение (Неохалкидонизъм), което било нужно за възстановяване на църковното единство. Неуспешните решения (Теопасхитство, Монотелизъм, Моноенергизъм и т.н.) се отхвърляли със съборни процедури и формирали конкретни богословски предпоставки за постигане на църковно единство. Тези богословски предпоставки съвсем органично се включили в преданието и съзнанието на Църквата. Грижата на Вселенския престол за единството на Църквата била характерен елемент на историческото му служение. Но тази грижа била следствие не само от безусловната канонична отговорност на “първи трон”, а и от реалния разцвет и сияние на църковния му живот.

При всички случаи е ясно, че огромното мисионерско дело на Вселенския престол, особено през ІХ, Х и ХІ в., създало перспективи формираното църковно предание на гръко-римския свят да получи своето преливане в една нова църковна действителност, която обаче нямала същите предпоставки, за да изживее съзнателно цялото съдържание на християнския опит. Мисионерските цели на Вселенската патриаршия изтъквали динамичния характер на отеческото и на общото църковно предание, което имало базата да дава отговор на конкретните духовни нужди, без да се ампутира целостта на духовния опит. Цялото църковно предание се явява едно възпоминание на факта на спасението, както е намерил израз и в свещенодействията на божествената Литургия. Тази неразривна връзка на църковното предание и литургичната практика подсилила високата стойност на нормата на отеческото предание, тъй като не давала възможност за еднозначно използване на отеческото богословие или на литургичния опит на църковното тяло. Съзнанието за голямата отговорност се засилило след Великата схизма между църквите на Изтока и Запада (1054), а нейната норма, утвърдена отпреди схизмата, на общо и съборно гарантирано църковно предание придобила абсолютен характер за поддържаните във времето усилия за възстановяване на църковното единство. С помощта на изтерзаните патриаршии на Изтока Вселенската патриаршия подсилвала тази чувствителност и в новите поместни църкви, основани от нейната мисионерска дейност и поставени в каноничната юрисдикция на Майката Църква. Общото църковно предание на първото хилядолетие се показало като единствена богословска основа за възстановяване на църковното единство, а активирането на каноничната институция на Вселенския събор- като единствена приемлива процедура за преодоляване на сериозните богословски различия между Изтока и Запада.

Обединителните инициативи на византийския император по отношение на папския трон, както и неофициалните богословски разисквания, на практика създали допълнителни проблеми в отношенията между двете църкви, тъй като в тях господствали или компромисната политическа целесъобразност, или противоречивия характер на богословската аргументация. Без друго болезненият опит от връзките на православието и латинската йерархия в държавиците на кръстоносците в Изтока внасял острота във всяко богословско съпоставяне и отдалечавал бленуваното единство. Факт е, че обединителният Фераро-Флорентински събор (1439) не оправдал очакванията на Вселенската патриаршия и общо на Православната Църква от задействането на съборната система. Целесъобразните политически компромиси на византийския император съществено ощетили съборния характер на тази инициатива, особено в периода на заседанията във Флоренция. А периодът на заседанията на обединителния събор във Ферара показал, че в съборна атмосфера богословското слово изразява най-ясно църковното съзнание за диференциране на съществените от второстепенните различия и е в състояние при определени исторически условия да доведе до църковно единство на християнския свят. Твърде характерен е изборът на митрополит Марк Ефески и неговите съмишленици да поставят “прибавянето” на filioque в символа на вярата начело на разискването спрямо разискването за богословското оправдаване на “прибавката”. Тази методика на съборните разисквания щяла да улесни и двете страни да положат основите на едно по-лесно съгласие в чисто богословската проблематика на прибавката.

Неуспехът на събора и сблъсъкът между “обединители” и “разединители” не повлияли на твърдото предложение на Вселенската патриаршия за съборно преодоляване на богословските различия, тъй като това бил единственият път към единството. Падането на Константинопол (1453) обаче и протестантската Реформация на Запад (ХVІ в.) променили съществено не само ритъма на връзките между църквите на Изтока и Запада, но и специфичната им вътрешна проблематика. Мечтата за възстановяване на църковното единство на християнския свят вече не била проблемът на отношенията между Изтока и Запада. Измъченият Вселенски престол вече имал широки отговорности за активна подкрепа на поместните православни църкви и пряка грижа за тяхното съхраняване в православната вяра и каноничния ред.

Превод от гръцки: Владимир Петров

Бележки

¹ На гръцки “Τακτικά”. – Б.пр.
² На гръцки “Ενδημου̃σα σύνοδος”. – Б. пр.
³ Всички цитирани канони са предадени по “Правила на Светата Православна Църква”, издание на Славянобългарския манастир “Св. Вмчк. Георги Зограф”, Света Гора, Атон, 2004 г. – Б. пр.
⁴ Във византийското и римско законодателство императорски декрети, съдържащи правни разпореждания, допълващи юридическите кодекси, които били издадени от самия император (Георгиос Бабиниотис, Речник на новогръцкия език, Атина, 1998 г.). – Б. пр.

***********************************

ПОУКЕ СТАРЦА ПОРФИРИЈА

Старац Порфирије Кавсокаливит

——————————————————————————–

Ко хоће да буде хришћанин треба најпре да постане песник

Душа хришћанина треба да је истанчана, да је осетљива и осећајна, да лети, вазда да лети, да живи у “сновима”. Да лети у бескреј, међу звезде, до величанства Божјег, у тишину.

Ко хоће да буде хришћанин, треба најпре да постане песник. То је то! Треба да саосећаш, да волиш и да саосећаш. Да саосећаш са оним кога волиш. Љубав се труди за љубљену личност. По сву ноћ трчи, бди, све док не окрвави ноге, само да би се сусрела са љубљеном личношћу. Подноси жртве. Ништа не узима у обзир, ни претње ни тешкоће, а све у име љубави. Љубав према Христу је нешто сасвим друго, бесконачно узвишеније.

Када кажемо љубав, није ту реч о врлинама које ћемо стећи него о срцу које љуби Христа и ближње. Све усмеравајмо у том правцу. Гледајући мајку са детенцетом у наручју, зар не видимо како га љуби и како је њена душа испуњена чежњом? Зар не видимо како јој блиста лице док у наручју држи свог анђелчића? Човек Божји све то види. То на њега оставља утисак и он, духовно жедан, каже: камо среће да и ја осећам такву чежњу за Богом својим, за Христом својим, за Пресветом Богородицом, за светим угодницима Божјим! Јесте, тако треба да заволимо Христа Бога. Желиш, хоћеш и задобијаш благодаћу Божјом.

Да ли ми, међутим, имамо у себи пламен љубави према Христу? Када смо преморени, да ли хитамо да се одморимо у молитви Љубљеноме или Му се молимо као од беде, уз речи: о, сад још морам да завршим и молитву и молитвено правило?… Шта нам то недостаје и зашто се тако осећамо? Недостаје нам божанствена љубав. Таква, изнуђена молитва нема вредности. Може бити, штавише, да нам наноси и зло.

( ЖИВОТ И ПОУКЕ СТАРЦА ПОРФИРИЈА КАВСОКАЛИВИТА, стр. 236. )

__________________

– Древне Хришћане враг је искушавао мучењима,

А данашње искушава болестима и помислима (преп.Амросије Оптински).

– Бог не тражи од болесника телесне подвиге, него само трпљење са смирењем и благодарење (преп. Амросије Оптински)

——————————————————————————–

У МОЛИТВИ ЈЕ ВАЖАН ИНТЕНЗИТЕТ

У молитви није важно њено временско трајање него њен интензитет. Молите се макар пет минута, али за то време се предајте Богу са љубављу и богочежњивошћу. Могуће је да се неко моли читаву ноћ, а неко други свега пет минута, па да ова петоминутна молитва ипак буде изнад оне свеноћне. Ово је, дабоме, тајна, али то вам је тако. Саслушајте ме, децо моја, да вам испричам и један пример за ово.

Неки монах ишао кроз пустињу, па се сусрео са другим монахом. Поздравише се.
– Одакле долазиш?
– Из тог и тог села.
– Па како живите тамо?
– Код нас је страшна суша. У великој смо невољи и тузи.
– И шта сте урадили? Јесте ли се молили Богу?
– Јесмо.
– Да ли је пала киша?
– Није пала.
– Изгледа – рећи ће монах – да се нисте баш усрдно молили. Хајде да и нас двојица овде, на лицу места, упутимо молитвицу Богу да помогне у тој ствари.

И стварно, одмах, на лицу места, почеше да се моле. Одмах се појави један облачић. Он постепено постајаше све већи и већи, све црњи и црњи, све нижи и нижи, и гле, паде јака киша. Шта се овде десило? Десила се усрдна молитва. Мало времена су се молили, но одмах је пала киша. Јер, важан је био интензитет њихове молитве.

( стр. 277. )

——————————————————————————–

Када се молимо за друге, говоримо: Господе Исусе Христе, помилуј ме”

Молите се за Цркву, за свет, за све људе. Васколико хришћанство садржи се у молитви Исусовој. Ако се молите само за себе, онда се у томе крије саможивост. Насупрот томе, ако се молите за Цркву, и ви сте у Цркви. У Цркви је Христос сједињен са Црквом, али и са Оцем и Светим Духом. Света тројица и Црква јесу једно. Ваша чежња треба да је усмерена на то да сав свет буде освећен, да сви буду Христови. Тада улазите у Цркву и доживљавате рајску радост у Богу, јер сва пуноћа Божанства обитава у Цркви.

Сви смо једно тело, са Христом као Главом. Сви смо Црква. Наша религија има у себи ту величанствену особину – она уједињује свет мислено, духовно. Сила молитве је велика, веома велика, особито кад молитву врше многа браћа. у заједничкој молитви сви се уједињују. Осећајмо ближње своје као себе саме! То је наш живот, наша радост, наше благо. Све је лако у Христу. Христос је средиште. Сви хрле ка средишту и сједињују се у једном духу и једном срцу.

… … …

Када сами имамо неки проблем, или га има неко други, затражимо и од других молитве, па сви завапимо Богу са вером и љубављу. Будите сигурни да су те молитве угодне Богу и да ће Он дејствовати и чинити чудеса. то нисмо довољно добро разумели. То схватамо доста површно, па кажемо: помоли се мало за мене.

Молите се више за друге него за себе. Изговарајте речи: “Господе Исусе Христе, помилуј ме”, а имајте на уму увек и друге. Сви смо деца истог Оца, сви смо једно. Стога, када се молимо за друге, кажимо: “Господе Исусе Христе, помилуј нас”, а не “помилуј их”. На тај начин признајемо да су они заједно са нама.

Молитва за друге, вршена благо и са љубављу, некористољубива је и доноси велику духовну корист. Облагодаћује онога ко се моли, али облагодаћује и онога за кога се он моли. То значи да низводи благодат божју. Када осећате велику љубав, и када вас та љубав подстиче на молитву, онда таласи ваше љубави запљускују онога за кога се молите и утичу на њега. Тако ви око њега стварате заштитни оклоп и вршите утицај на њега. Водите га путем добра. Видећи ваш напор, Бог штедро даје благодат Своју и вама и њему. Али притом вам ваља умрети за себе. Јесте ли разумели ово?

( стр. 281. )

——————————————————————————–

Једне вечери у Калисији Старац ме упита:
– Реци ми, кад се неко разболи, да ли гледа колико је сати да би пошао у болницу?
Зачудих се необичном питању, па одговорих:
– Зашто би гледао на сат, Старче? Поћи ће у болницу одмах чим се разболи, било који да је час.
– Чак и ако је ноћ? – упита он.
– Свакако – одговорих. А он настави:
Реци ми, онда, зар мислиш да је човек у мањој опасности кад се разболи од духовних болести, односно од греха?
– Тад је у неупоредиво већој опасности – одговорих.
– Знаш ли колико је људи који се због својих грехова налазе у опасности да изгубе и овај привремени и онај вечни живот; колико је оних који очајавају и доспевају на праг самоубиства? Ако им се то догоди, рецимо, у два сата по поноћи, па пожеле да нађу неку отворену цркву да се помоле Богу, или неког духовника да му се исповеде, хоће ли то моћи да учине?
– Наравно да не – одговорих. У мени је расла радозналост шта ли је Старац овом причом желео да ми саопшти.
– Е па, видиш – настави он – зар не би било добро кад би постојао неки манастир, изван Атине, али не много далеко од ње, у чијој би се цркви вршиле службе и одржавале исповести читава двадесет четири часа дневно? У њој би, као у дежурним болницама, били увек присутни јеромонаси; тако би они који су повређени грехом, у било које време дана и ноћи у њој могли наћи уточиште.
Тада сам схватио шта је Старац имао на уму.
– Свакако да би било добро кад би такав манастир постојао – одговорих – али не постоји.
Старчеве визије су ми се чиниле веома смеле, скоро утопијске.

( стр. 251. )
——————————————————————————–

Упита неко Старца за кога да гласа на посланичким изборима. Он му одговори сликовито: “Православна Црква је као квочка: испод својих крила чува и беле, и црне, и жуте… и свих боја пилиће”. Тај који је питао добио је ваљан одговор: Православна Црква се не може политизовати нити се може ставити на страну неке странке. Она љубављу све покрива, не поистовећујући се ни са једним политичким правцем

стр. 333.

———————————–

Мој пријатељ и ја пођемо да завршимо један посао у манастиру; са нама је у аутомобилу био и старац Порфирије. Једног тренутка схватих да пролазимо покрај имања које су поседовали Јеховини сведоци. Осетих како ме обузима потиштеност и одвратност због душегубног деловања тих секташа, који, уместо да се покају због својих греха, настоје да поколебају веру у Христа код оних “за које је Христос умро и васкрсао”. Старац је само ћутао. Једног тренутка запитах се шта ли старац мисли о томе. Зар се не гнуша посматрајући те људе и њихова дела? Но, одмах зачух старца како ми говори: “Бог нека се смилује и тим јадним лажним Јеховиним сведоцима. Неки хришћани их се гнушају, неки се препиру са њима и коре их, неки их, опет, гоне на судове. На тај начин се секташтво, међутим, не може сузбити. Знате ли како се оно сузбија? Тако што ми треба да постанемо свети”.

стр. 340.

——————————————————————————–

Групи хришћана међу којима сам се и ја налазио, Старац је говорио о трагедији недостатка љубави у наше време, што доводи до усамљености, потиштености, несигурности, напетости, страхова… Рекао нам је: “Пођите, бре, у неко сиротиште да видите ту убогу, сироту дечицу; изгледају као јагњад која су изгубила своје мајке, и траже који посетилац ће им показати мало љубави. Одмах ће се прилепити уз њега и нећеш их моћи одвојити. Пођите да видите колико су та дечица жедна љубави”. И завршио је: “Зар мислите да се дечица која имају своје родитеље, иоле разликују од сирочади? Па и она су сирочад”

————-

Љутњом ништа нећеш постићи

Неки људи који су били веома строгих начела, понели су се круто према једном мом пријатељу. Последица тога била је да су сасвим погрешно проценили његове особине, због чега се он врло лоше осећао. Старац Порфирије га умири јер је ствари поставио на право место, оцртавајући са успехом душу мога пријатеља. Рекао му је. “Ти си добар, осетљив, миран човек; право си јагње Божије. Али, када се према теби односе са љутњом, ти се повлачиш у себе, реагујеш на унутарњи начин и онда те погрешно схватају. Кад се, међутим, према теби односе на леп начин, ти из себе откриваш тако лепе ствари да сви бивају изненађени. Људи који те нису разумели како ваља и који су те повредили, не знају ону стару причу о ветру и сунцу. Наиме, ветар и сунце се стану препирати ко је од њих двоје снажнији; и тако се и опкладе: ко скине кожух чобанину који се тог трена пео на гору, тај је снажнији. Ветар је дувао и дувао – чобанину је било хладно, те је још више привијао кожух уза се. Тада изађе сунце иза облака, разли се ведрина и топлота, чобан се угреје, те скине кожух са себе. Тада сунце повика ветру: – Видиш ли ко је од нас двоје снажнији?” И старац закључи: “Не можеш човека придобити љутњом, него само добротом”. Тада је мој пријатељ схватио да они људи “строгих начела” представљају оштар и хладан ветар, док је отац Порфирије био добронамерно и топло сунце.

——————————————————————————–

Никад не могу да осуђујем друге, јер они су “тело од мојега тела”. Нико не мрзи своје тело.

Део свога тела не одсецамо да бисмо га одбацили, него покушавамо да га исцелимо. Када видимо да је неког човека напао тигар и да је човек у великој невољи, ми не бацамо камење на њега да га дотучемо, него покушавамо да га избавимо. Тако је и са човеком кога мучи нека страст, те због тога страдава. Не треба, дакле, да се окрећемо против њега, него против његове страсти, против искушења. Он подноси већу патњу него ми. Због тога и треба да га волимо

————————-

Немој осуђивати друге; посматрај их као светитеље.

Кад неко виче на тебе и лоше се према теби односи, ти ништа не говори. Кад неко припада ђаволу, он се љути, говори рђаве ствари, оговара… Хришћанин не поступа тако.

Ревност треба да буде праћена ваљаним расуђивањем… да не буде неразумна.

Неће Бог дати Своје благодатне дарове кад раздаш богатство и пођеш у манастир, него кад се предаш послушању и молитви.

Један човек из Тракије чија је жена имала парализу, дође једног дана у манастир да види Старца. Старац је био одсутан: био је на Светој Гори. Но, овај човек је имао толико јаку веру у Бога да је, чувши да је Старац одсутан, рекао: “Није важно. Довољно је што сам дошао овде где живи и дише један свети човек; и то ми је доста”.

Вративши се кући, он затекне жену како стоји усправно усред кухиње – није више била парализована. Кад ју је упитао шта се збило и како, она му рече да је тог и тог дана напросто устала и почела да обавља разне послове. Било је то управо оног дана кад је њен муж ишао да нађе Старца Порфирија. Толико је овај човек имао јаку веру у Бога, да га је Он удостојио да доживи толико велико чудо.

СТР. 178. )

————–

Савршено поверење у Бога или предавање себе у Његове руке – то је свето смирење. То је савршена послушност Богу, без поговора и без отпора, па макар нам одређене ствари ствари изгледале тешке и бесмислене. То је исто што и предати се у руке Божје. Све је ово изражено речима Свете Литургије: “… Сав живот свој Христу Богу предајмо!”

Смирен човек је свестан свог унутрашњег стања; али, ма колико оно било ружно, он не губи своју личност. Зна да је грешан и жалости се због тога, али не губи наду нити потире своје ја. Онај ко има свето смирење, уопште не одговара, односно не реагује на увреде. Он пристаје да му се упућују примедбе и да га други критикују, а сам се притом не гневи и не правда. Не губи равнотежу духа. Сасвим супротно дешава се са егоистом, човеком који има осећај ниже вредности. Он у почетку личи на смиреног. Ако га, међутим, неко такне, одмах губи мир и спокојство и почиње да се нервира.

——————————————————————————–

Истинско смирење не говори, не смиренослови, не употребљава фразе као што су: ја сам грешник, недостојан, мањи од свих. Смирен човек се плаши да кроз смиренословље не падне у таштину. А ту благодат Божија не прилази ни близу. Напротив, благодат се налази онде где је истинско смирење, божанствено смирење, савршено поверење у Бога, добровољна зависност од Њега.

Потребно је, наравно, и мало напора, али крајње смирење се не стиче само напорима и подвигом. Оно је резултат благодати. Ово кажем из искуства: све што имам, имам од благодати.

Никад немој да се појавиш пред Богом са речима: имам врлине. Бог неће наше врлине. Свагда треба да се појављујеш пред Богом као грешник, али не као грешник без наде или очајник него као онај који се узда у милост милосрђа Твога ( Ср. васкршње јутрење у Триоду, прва самогласна стихира )

Ако желиш да размишљаш као прави духовни философ, онда све што не ваља приписуј свом рђавом ја, па ћеш се увек смиравати. Смирење је у томе да верујеш да су сви добри. Кад, рецимо, чујеш за некога нешто негативно, не веруј у то. Све и свакога воли, ни о коме не мисли рђаво и за све се моли.

————

Нећете постати свети прогонећи зло. Оставите зло на страну. Гледајте према Христу. То ће вас спасти. Оно што човека чини светим јесте љубав, служење Христу које не може да се изрази, не може, не може…

Нико не може да се успне до висина духовности без аскезе. Потребно је живети у подвизима. Под подвигом подразумевамо метаније, свеноћна бденија и слично, али ништа од тога не треба вршити на силу. Све треба чинити са радошћу. Нису ту важне метаније које ћемо извршити, нити количина наших молитава, него наше предавање Богу, наша љубав према Христу и према духовним стварима.

——————————————————————————–

Христос је љубав наша

Христос је радост, светлост истинита, срећа. Христос је нада наша. Однос са Христом јесте љубав, ерос, одушевљење, чежња за Божанством. Христос је све и сва. Он је љубав наша. Љубав Христова, односно љубав према Христу, јесте љубав која се не може одузети. Из ње извире радост.

Радост је Сам Христос. То је радост која те чини другим човеком. То је духовна „лудост”, али у Христу. Ово духовно вино опија те као право, непатворено вино. Ево шта о томе каже свети цар и пророк Давид: „Штап Твој и палица Твоја, они ме утешише. Припремио си преда мном трпезу, насупрот тлачитеља мојих” (Пс. 22, 5). Духовно вино је чисто, непомешано са водом, непатворено, веома јако, тако да кад га пијеш, опијаш се њиме. То божанствено „пијанство” јесте реч Божја која се даје чистима срцем ( ср. Мат. 5, 8 ).

Постите колико можете, вршите метаније колико можете, уживајте у свеноћним бдењима колико желите, али у свему будите радосни. Имајте у себи радост Христову. То је радост која траје вечно, која у себи садржи вечну радост. То је радост Господа нашега. Она пружа сигурно спокојство, спокојно задовољство и свесладосно блаженство. То је сверадосна радост која превазилази сваку радост. Христос жели да се људи радују. Штавише, ужива у томе да шири радост, да вернике своје обогаћује радошћу; жели „да радост наша буде потпуна” (I Јов. 1, 4).

То је наша религија, тим путем треба да идемо. Христос је рај, децо моја. Шта је то рај? То је Христос. Овде почиње рај. То је потпуно иста ствар: они који овде на земљи живе Христом, доживљавају рај. То је тако како вам кажем. То је исправно, истинито, верујте ми! Наш је задатак да се потрудимо, да нађемо начина да уђемо у светлост Христову. Није важно вршити формалне дужности. Суштина је у томе да будемо са Христом, да се наша душа пробуди и да заволи Христа, да постане света. Да се препусти божанској љубави. Тако ће и Он заволети нас. Тада ћемо имати у себи радост коју нам нико и ништа не може одузети. Више од свега, Христос жели да нас испуњава радошћу, јер Он јесте Извор радости. Ова радост јесте дар Христов. У њој ћемо познати Христа. Не можемо Га познати, међутим, ако Он не позна нас. Ево шта о томе каже свети цар Давид: „Ако Господ не сазида дом, узалуд се труде они који га зидају; ако Господ не сачува град, узалуд не спава чувар” (Пс. 126, 1).

Све ово наша душа жели да стекне. Ако се на одговарајући начин припремимо, благодат Божја ће нам то дати. Није то тешко. Ако задобијемо благодат, све постаје лако, радосно; све постаје благослов Божји. Божанска благодат стално куца на врата наше душе и чека да отворимо, да уђе у наше ожеднело срце и да га сасвим испуни. Пуноћа је Христос, а са Њим Пресвета Богородица. Пуноћа је Света Тројица. Како је то све лепо!

Кад волиш, можеш да живиш на бучном централном тргу у Атини, на тргу Омонија, а да и не знаш да се налазиш на Омонији: нити примећујеш аутомобиле, ни пролазнике, нити ишта друго. Сам си са личношћу коју волиш. Живиш њоме, радујеш се њој, она те надахњује. Зар све ово што вам говорим не одговара истини? Замислите, међутим, да та личност коју волите јесте Христос. Христос у уму твоме, Христос у срцу твоме, Христос у васцелом бићу твоме, Христос свуда.

Христос је живот, Извор живота, Извор радости, Извор светлости истините, све и сва. Ко љуби Христа и ближње, тај има живот, тај живи пуним животом. Живот без Христа јесте смрт; јесте пакао, а није живот. Живот без љубави – то је пакао. Живот је Христос. Љубав је живот Христов. Или ћеш бити у животу или у смрти. Трећега нема. Избор зависи од тебе.

Један треба да буде наш циљ – љубав према Христу, према Цркви, према ближњему. Љубав, служење Богу, чежња, сједињење са Христом и са Црквом јесте рај на земљи. Љубав према Христу и љубав према ближњему, према свима, према непријатељима. Хришћанин воли и жали све и свакога, жели да се сви спасу и да сви окусе Царство Божје. То је хришћанство. Преко љубави према брату нашем, постићи ћемо да заволимо Бога. Ако то и желимо и хоћемо, ако смо достојни, божанска благодат долази преко брата нашега. Кад љубимо брата, љубимо Цркву, па према томе љубимо Христа. У Цркви се налазимо и ми. Када, дакле, љубимо Цркву, љубимо и сами себе.

******************************

ПРИПРЕМА ЗА ИСПОВЕСТ – Томас Хопко

Да би се исповедали како приличи, морамо се припремити. Припрема за исповест има само један циљ: да нас наведе, да себе видимо онакве какви заиста јесмо пред Богом, да бисмо могли исповедати своје грехе у искреној нади опроштења.

Самоиспитивање

Да бисмо исповедали своје грехе морамо знати шта је грех. А да бисмо то знали морамо испитати своје животе: шта мислимо, шта говоримо, и шта чинимо.
Ту настаје велики проблем за многе од нас немамо, наиме, прикладна мерила према којима бисмо себе оценили. Често процењујемо по оном критеријуму који сматрамо исправним, а који је, у ствари, од хришћанства далеко као небо од земље.
На пример, процењујемо себе према сопственој идеји о нормалном људском бићу: “Ми смо нормални, просечни, као и други, не гори…”

Или према критеријумима које нам пружа друштво. “Ми смо честити грађани, поштујемо закон, напорно радимо, брижљиви смо домаћини..”

Или према некој увежбаној црквеној навици, која по себи и за себе нема никакву истинску хришћанску вредност: “Идемо у цркву недељом, не једемо месо петком, говоримо молитве, не играмо у време поста…”

Или, коначно, према старозаветним мерилима која су веома добра, али не сасвим у равни са оним што је хришћанско; “Ми не крадемо, не лажемо, не убијамо, не чинимо прељубу…”

Важно је да самоиспитивање буде дубок и озбиллн поглед на сопствени живот. Уз искреност и храброст, мора постојати и жеља да се нешто заиста и види. То мора бити и процена учињена тачно према хришћанским мерилима животу и учењу Господа нашега Исуса Христа.

Проучавање учења Господњег

Пре него што проучимо себе, морамо проучити Јеванђеље и цео Нови Завет. Како ћемо просуђивати о себи по хришћанским мерилима, ако их не знамо или их не узимамо за озбиљно? У припреми за исповест, према томе, треба да проведемо више времена гледајући у Христа него гледајући себе. Заиста истина је да себе можемо јасније видети посматрајући Христа на кратко него гледајући себе сатима.

Хришћани треба да знају Јеванђеље и учење Новог Завета. У припреми за исповест црквени оци означили су неке посебне одељке који нам могу помоћи у посматрању нас какви јесмо и какви би требали да будемо. То су следећи одељци:

Беседа на гори Матеј поглавља 5,6,7; Лука 6
2. Последња поглавља Посланице Св. Апостола Павла Римљанима 12,13,14.
3. 13. Поглавље Прве Посланице Св. Апостола Павла Коринћанима
4. Прва Посланица Св. Јована Богослова.

Наравно, ови одељци не исцрпљују пуноћу хришћанског живота, али су непроцењиви у самоиспитивању. Ако их брижљиво ишчитамо а сви заједно не чине више од тринаест страна просечног издања Библије и с пажњом их упоредимо са нашим ставовима и делима, имаћемо више него довољну могућност да себе преиспитамо у складу са мерилима по којима се једино Хришћани могу мерити.

Молитва и пост

Уз преиспитивање у светлу хришћанских идеала, за исповест се морамо припремити постом и молитвом. И једно и друго неопходни су чиниоци у нашој тежњи да прочистимо своје гледиште, да преузмемо управу над својим помислима, и да се нађемо у живом дијалогу са Богом, који ће нам Сам помоћи да увидимо своје грехе, да зажелимо опроштај и да заиста чинимо оно што је Њему угодно.

У молитвеницима могу се наћи молитве пред исповест које, ако желимо, можемо читати, заједно са “покајним псалмима” (Псалми 32,37,51,102,130,143). Ове молитве могу се читати насамо, или, што може бити плодоносније, у друштву других хришћана који се спремају за исповест. Било би лепо ако бисмо успели да у својим црквама обновимо заједнички карактер покајања пред Богом. Сви смо “делови једни других”, и сви смо грешни пред Богом и једни према другима. Тако бисмо обновили, бар кроз заједничку побожност, јавну исповест. Ако се ово не чини у парохији, сигурно се може чинити вечерима уочи исповести, у Цркви, или са породицом или пријатељима. Све у свему, жалосно је што се породице као породице, заједно не исповедају и причешћују редовније него што то чине.

Исправљање живота

Последњи корак у припреми за исповест јесте “исправка” оних промашаја, грехова које својим снагама још можемо исправити. То значи, на пример, да не можемо исповедати крађу, уколико не вратимо оно што смо украли; или мржњу, уколико не опростимо свом непријатељу; или гнев, уколико се не извинимо оном кога смо увредили.

Даје то услов покајања, јасно је постављено у причи Самог Спаситеља када нам говори да, кренемо ли да принесемо свој дар на олтар, па се сетимо како наш брат има нешто против нас, морамо отићи да се с њим помиримо пре него што свој дар принесемо (види Матеј 5:23).

Чак и тада, међутим, морамо бити пажљиви, да не бисмо још више згрешили показујући своје поправљање грешака, користећи своју наводну “хришћанску побожност” као прилику да се погордимо, или размећемо и хвалишемо. Наше поправљање живота треба да је неприметно; тихо, тајно, чак немо, ако ће наша дела говорити гласније и убедљивије од наших речи. Али у сваком случају, тај корак мора се обавити пре исповести, и најважније, пре Светог Причешћа.

Такође, требало би да нам буде јасно да број молитви и дужина поста у исповести, не могу заменити неопходна дела истинског покајања. Тако, онај који инсистира да добије благослов за Свето Причешће на основу тога што је “прочитао све молитве и постио недељу дана”, а и даље одбија да се помири са својим братом, мора схватити да ти ритуали не значе ништа, апсолутно ништа, ако су одвојени од правог хришћанског живота.

“Ако ко рече: Љубим Бога, а мрзи брата свога, лажа је… Ако ли не опростите људима сагрешења њихова, ни Отац ваш неће опростити вама сагрешења ваша”(види Јован 4:20; Матеј 6:14).

ПРИСТУПАЊЕ ИСПОВЕСТИ

Постоји много различитих начина обављања исповести у појединим црквама. Овде ћемо размотрити најопштије црте.

Прилагодимо се локалном обичају

Када дођемо на исповест, свештеник од нас може тражити да стојимо или да клечимо; да кажемо ову или ону молитву пре, или после, или чак за време исповести; дату молитву понављамо пре или после Причешћа, или чак током следећих дана. Може нам постављати питања, али не мора. Постоје многи начини који нису утврђени строгим правилима. Али хришћански део у томе је што треба имати довољно љубави и смерности и прилагодити се било ком начину, а не инсистирати на оном који нам одговара. То не значи да са својим исповедником не можемо размотрити све што нам одговара, већ значи да треба увидети да су начини обављања исповести споредни у питању покајања и саме исповести.

Долазимо да нам се опрости

На исповест долазимо само да примимо опроштај од Бога, и ни због чега другог. Можемо потражити упуте и савет од свог исповедника; али непрестано треба да имамо на уму да исповест није “угодно духовно ћаскање” или врста “религиозне психоанализе”. Стојимо пред живим Богом у жудњи за Његовом љубављу и прихватањем, за очишћењем и привођењем Његовом вечном Царству.

Духовно саветовање може бити део исповести, а у данашње време када, на жалост, готово никад не размишљамо о свом духовном животу осим током исповести, то може бити и једина могућност. Ипак, треба увидети да је то само “споредни производ”, премда вредан, и да “успех или неуспех” исповести никако не зависе од личности и саветодавних могућности исповедника.

Сам Бог дејствује приликом исповести! И Он нам може говорити у време када се томе најмање надамо; и кроз свештеника од кога најмање очекујемо, можемо чути Његов глас само ако смо довољно смерни да себе отворимо за Његове речи и одбацимо све људске предрасуде које спречавају да доживимо Његово лично присуство у Светим Тајнама у Цркви Његовој. Било како било, једно је сигурно: наше искрено, чисто покајање и жеља да се очистимо и обновимо за нови живот у Богу јесте једина сврха исповести у Цркви.

Исповедајмо своје грехе

На исповест долазимо да бисмо исповедали своје грехе. Треба да их искажемо јасно и отворено, без уплитања сувишних детаља, али и без прикривања истинског зла уопштавањима као што су “уобичајене ствари”, “домаћи греси”, “свакодневни греси”, итд. Јасна представа Христовог учења је једино што нам може помоћи у исповести. Требало би да говоримо о оном што сматрамо да је заиста наш грех, или да исповедимо неколико грехова с којима се суочавамо и који, нажалост, господаре нашим животом.

На исповест долазимо да бисмо исповедали сопствене грехе. Лако је пасти у искушење исповедања туђих грехова чланова наше породице, људи са којима радимо, других парохијана. Неки људи, готово по правилу, поступају тако али не чине то у вези са неким “узајамним проблемом”, који би се на њих односио, већ једноставно износе суд правичности иза кога се неретко крије себична забринутост. Ако постоји искрена потреба за духовним разматрањем туђег живота, оно се обавља искључиво ван исповести. Апсолутни императив је да се на исповести сасвим и искључиво усредсредимо на себе, на сопствени живот, грехе и преступе.

Избегнимо педантерију.

Пре него што приступимо исповести морамо знати да не можемо, нити се то од нас очекује, да запамтимо свако своје сагрешење. Тако, ако нешто заборавимо рећи, несвесно и нехотице, током исповести, не треба да страхујемо да нам Бог неће опростити. Након искрене исповести у коју смо уложили све човеку могуће напоре да исповедимо сваки грех, молитва опроштен>а ће заиста и бити за све грехе: вољне и невољне, свесне и несвесне, исповеђене и оне нехотице заборављене. Нема потребе да се враћамо свештенику уу)лико смо случајно заборавили да поменемо нешто мање важно.

Важно је да не постанемо превише забринути над својим гресима што нас доводи до сумње у Божију милост или до убеђења да Његово опроштење зависи од људске достојности или нашег слабог памћења. Бог уважава нашу намеру и искреност у покајању, а не капацитет наше меморије. Ово, наравно не значи да “искрена намера” може заменити сам одлазак на исповест. Али свакако значи да моћ Божијег праштања није условљена нашим сећањем, чак ни нашом могућношћу да избегнемо грехе.

Нема тог броја ни те величине греха које Бог не може опростити. Нема тако савршене исповести која заслужује Божију милост својом савршеношћу. Нема Светог Причешћа које не даје и не прима грешник. Све друге помисли које се односе на ово разматрање, нису само лоша теологија, већ и богохуљење; и могу чак довести до умне или духовне поремећености.

Боримо се да превазиђемо грехе

Бог нам опрашта не само зато што смо се исповедили, већ зато што своје грехе заиста мрзимо и трудимо се да их превазиђемо. Један свети отац, упитан како можемо знати да ли нам је Бог опростио, рекао је: “Ако мрзите своје грехе заиста вам је опроштено.”

У хришћанском покајању нема места жаљењу, оправдавању, разјашњавању грехова, пребацивању одговорности на друге или на “сплет околности” или на људску слабост. Човек може препознати, супротставити се, презрети и одрећи се греха; то је људски део Бог опрашта грехе. И то је све.

Према томе, исповедајући се, морамо обећати да ћемо се трудити свим средствима да превазиђемо своје грехе и исправимо свој живот. То и јесте све што можемо обећати да ћемо се трудити. Не можемо заиста гарантовати никакве резултате. А то је у ствари све оно што Бог жели:

озбиљна борба за превазилажење греха. Ако се боримо свом снагом и храброшћу, Бог ће нам даровати победу у час који Он одабере као најпогоднији. Наш једини задатак једа верујемо, борећи се.

ПРЕИСПИТИВАЊЕ ПРЕД ИСПОВЕСТ

Најбоља припрема за исповест је самоиспитивање помоћу Христових речи исказаних у Беседи на Гори. Ових неколико поглавља Јеванђеља која почињу набрајањем блаженстава, сабирају хришћански живот у најважнијим моментима.

Пред исповест треба да узмемо своје Библије и да их читамо промишљајући и преиспитујући себе у односу на речи Беседе; узимајући у обзир не само своје опште ставове, већ сваку своју мисао, реч, дело; не само свој “лични живот”, већ све оно што наш живот на земљи значи: наш живот у дому са својом породицом, на послу, у нашим друштвеним и политичким активностима, у организацијама и савезима у којима радимо, у пословним активностима, у личним пословима; начин на који обликујемо своје мишљење, доносимо одлуке и спроводимо своја дела. Сва ова поља морају бити укључена у наша преиспитивања пре него што приђемо Господу.

Следећа питања, постављена у светлу набрајања блаженстава, понуђена су као помоћ при самосазнавању. Дата су више као општа упутства за потребан приступ, а не као исцрпно “преиспитивање савести”. Пре свега, међутим, треба себи да поставимо најосновнија питања пред којима све друго пада, или опстаје: да ли заиста верујемо да је Христово учење практично и применљиво на наш живот у свету? Да ли заиста верујемо да Свети Дух у нама чини “све ствари могућим” укључујући и држање Христових заповести? Јер, ако не верујемо, нема разлога да идемо даље, било на исповест, било у Цркву уопште.

Блажени који плачу…

Да ли плачем? Да ли тугујем над патњама људским? Да ли жалим због невоља у цркви и држави, породици и друштву? Да ли патим са свима који пате, у беди и прљавштини, у очају и греху? Да ли жалим због болести, зараза, несрећа и смрти? Или све једноставно прихватам “такво какво је”, прелазећи преко свега, и мислећи да је храброст оно што је у ствари окамењеност срца и недостатах саосећајне бриге? Имам ли саосећања за просте, пожудне, острашћене, себичне, невољне, зле и грешне овог света без осуде и погрде? Да ли ме туђи греси и безакоња жалосте? Или им се смејем, уживам злурадо, ликујем и подругујем у изопаченом задовољству над оним што истински хришћанин, попут Христа, оплакује?

Блажени кротки…

Јесам ли кротак кротошћу Христовом? Јесам ли кротак побеђујући зло добрим? Да ли прихватам и живим према чињеници да су смерна љубав, истина и храброст у врлини једина расположива оружја. у СВАКОЈ борби против греха и грешних? Да ли умишљам да сам господар над другима, у кући, на. послу, у цркви? Да ли волим и чак користим силу, брутално наређујући, управљајући слепо, застрашујући, принуђујући, да бих постигао оно шта желим? Да ли благосиљам оне који ме псују, да ли се молим за оне који ме злостављају, чиним добро онима који ме мрзе, служим онима који ме злоупотребљавају, говорим онима који ме избегавају? Да ли волим своје непријатеље и опраштам онима који ме вређају? Да ли верујем да је Христова кротост једини начин постизања истинске врлине? Блажени гладни и жедни правде…

Да ли сам гладан и жедан Бога? Да ли желим да будем праведан? Да ли настојим да постанем свет? Да ли читам, проучавам или се било како трудим, непрестано, због Љубави, Истине, Божјег Духа? Да ли се молим? Да ли постим? Да ли вршим “духовне вежбе” које ме утврђују у доброти? Да ли идем у Цркву? Да ли учествујем у Светим Тајнама? Да ли се трудим да помогнем, поучим, послужим некоме? Чиним ли ствари за које знам да шире праведност?

Блажени милостиви…

Имам ли милости за друге? Да ли опраштам онима који ме вређају? Да ли се трудим да разумем оне који се разликују од мене? Да ли уживам грдећи и осуђујући? Да ли причам о другима? Да ли се забављам оговарајући? Да ли говорим ствари, иако можда. тачне, које не би требали говорити јер могу само да повреде? Да ли се наслађујем неправдом? Да ли сам ја један од Законика који закон воли више од Живота? Да ли се трудим да изгладим ствари и кријем увреде, или узбуркавам ствари приговарањем и осуђивањем? Јесам ли ситничав и ускогруд? Да ли клеветам и срамотим друге? Јесам ли пун предрасуда, осуђујући и процењујући без прикладних чињеница већ раније утврђене ставове? Да ли више волим оштре осуде од нежног милосрђа?

Блажени чисти срцем…

Волим ли чистоту, простоту и светост? Јесам ли искаљан нечистим помислима, речима и делима? Је ли мој ум упрљан демонским рационализацијама и предрасудама? Или сам чист и отворен према. свему што је добро? Да ли је моје тело подјармљено животињском чулношћу и пожудом? Да ли су моје помисли и дела чисти, или иза њих увек стоје скривене намере и потребе? Јесам ли поверљив и истинољубив, у доследности остварења циљева. и потпуно честит у свему? Или прећуткујем, и обмањујем, варам и лажем? Јесам ли лицемеран и претенциозан? Јесам ли роб неке страсти: јела, пића, пушења, рада, играња, спавања или нечег другог за шта се пре може рећи да поседује мене него обратно? Постоји ли мрак или нечистоћа која ме ослепљује и удаљава од слободе и светости у Богу?

Блажени миротворци…

Да ли волим и творим мир? У кући, на послу, у цркви, у друштву, и читавом свету? Јесам ли гневан и нестрпљив? Да ли се упуштам у расправе и доказивања? Да ли друге наводим на гнев? Да ли верујем у истинитост речи “окрени други образ”? Или узвраћам физичком снагом? Да ли волим насиље? Да ли ценим агресију или моћ? Да ли трагам за унутрашњим миром и тишином који су основа мира у свету?

Блажени прогнани правде ради…

Да ли сам икад гоњен због правде? Јесам ли спреман да будем? Јесам ли спреман да дам свој живот за истину без жеље за осветом? Да ли учествујем у нечем добром што изазива осуду у мојој околини? Или идем линијом мањег отпора не упуштајући се у послове који су на корист људима, у оквиру породице или посла, Цркве или друштва у целости? Да ли прећуткујем ствари које су лоше из страха, кукавичлука или лењости? Да ли избегавам одговорност? Да ли волим сигурност? Да ли браним свој сопствени ништавни живот без обзира на правду Божију? Да ли се у ствари стидим Христа?

Радујте се и веселите се, јер је велика плата ваша на небесима…

Да. ли су моја радост и весеље у Богу или су у овом свету и његовим ^страстима, моћима, имањима и славама? Јесам ли зловољни подлац, љубоморан и ћудљив? Да ли очајавам, јесам ли без наде? Јесам ли песимиста и сумњичав? Да ли се жалим и ширим мрак и неспокојство на друге? Да. ли моја вера нема никаквог утицаја на моја дела и ставове према дешавањима у животу? Да ли заиста обраћам пажњу на “љиљане у пољу” и верујем Богу и радујем се у том поверењу? Да лије моје благо у Богу или у мени самоме? Да ли је мој живот “уз Христа, у Богу, на небесима” или сам заиста човек овог доба и телом и умом и душом ?

Да ли верујем и заиста уживам “радости вере”?

**********************************

ПРОГЛАС КОН СВЕТОТО ЕВАНГЕЛИЕ *¹

од блажениот учител наш

Константин Философ, наречен Кирил

Како што одамна предрекле пророците,

Христос дојде народите да ги сврзе,

зашт’ светлина е Он на сиот овој свет.

Прорекле тие слепи ќе прогледаат

и глуви ќе слушнат буквено слово,

зашт’ треба сите да Го познаваат Бога.

✣

За делата Негови чујте, Словени!

Та дар е тоа од Бога што е даден,

а дар Божји е десната Му страна,

за душите дар, што никогаш не гние,

за тие души, дарот што го примаат.

Матеј и Марко, Лука и свети Јован

сите народи ги учат зборувајќи:

Голема радост е за секоја душа

кога гледа и љуби лепина Божја,

а мракот грешен го прогони и пади,

гнилежот на овој свет г’ отфрла скраја,

за да си стекне блажен и рајски живот

и да се спаси од вечниот жив оган.

✣

А сега внимавајте будно со умот:

Слушајте ваму, си словенски народи,

слушајте Слово, зашт’ од Бога ни дојде.

Слово е храна за човечката душа,

Слово што крепи и срце баш и разум,

Слово што прави, секој да познае Бога.

Како што нема без светлина ни радост

за око што ја гледа сета твар Божја,

а без лепина таа и не се гледа,

така и душа ако е безбуквена

не го познава ни законот на Господ,

законот којшто рај Божји разоткрива,

и за грешните е патоказ кон рајот:

зашт’ кое уво, што може да чуе

татнеж на громој, не се плаши од Бога?

Исто и ноздри, што цвет не мирисаат,

како ќе Божји да разберат чуда?

Уста, пак, која сладост не осетува,

прави, човек да стане безчувствен камен.

Уште повеќе безбуквената душа

меѓу луѓето се покажува мртва.

✣

За сево ова што ние го мислиме,

ви кажуваме, браќа, подобен совет:

Она што сите луѓе ги разделува

од животните и од похотта скотска,

е што имаат ум разумен и бистар.

Вие што Слово слушате на туѓ јазик,

како да слушате глас од бронѕен ѕвонец.

Ова го рече свети Павле учејќи:

Молитва своја кога пред Бога давам,

повеќе сакам сал пет збора да кажам

со разумот свој јас да ги изговорам

за да разберат и сите мои браќа,

отколку мноштво неразбрани зборови,

зашто човекот што реч не разбира ни

беседи мудри што ќе му се кажуваат,

тој не настои ни да ги исполнува,

си полага грижи сал за телото тлено.

Сè исчезнува и подлежи на гнилеж

што ќе се лиши од сопствената храна.

Баш така тлее зар и секоја душа

ак’ од Божјиот живот до век се лиши,

кога Божјото Слово не ќе го слуша.

✣

Приказна друга, мошне мудра, сега

да раскажеме, што прилега на семе

коешто расте колку што Бог му делил.

Како семето кое на нива паѓа

кога се сее со вера за да расте,

така човечки срца имаат нужда

од букви, а и од Божествена роса

за дарот Божји повеќе плод да роди.

Па кој би можел си сказни да каже

на што приличат бескнижните народи.

Тие се неми и покрај смислен говор.

Дури и сите јазици да ги знаат,

без букви ними, не им користат ништо.

Но кон својата сказна уште би додал

во малку зборој поука мошне умна,

дека се голи народите без книга.

Не може човек без оружје во борба

со противникот на човечките души

в чиј плен ќе падне и в бесконечни маки.

Народ кој мисли с’ омразен непријател

војна да води и бодро да се бори,

мудро да пази дали д’ отвори порти.

Имајќи сега оружје мошне јако

со кое книги Господови се коват,

што можат глава на врагот да му строшат,

c’ овие букви, што ви ја откриваат

мудроста нивна, јакнат вашите души.

✣

Апостолите, пак, со сите пророци

што ги кажале овие свети слова,

кои се моќни да го здробат врагот,

победа добра да принесат на Бога,

беѓајќи од телото в гној што ќе гине,

од плотта тлена чиј живот е ко сено,

не паѓајќи духом а крепко стоејќи,

пред Бога храбри се јавуваат тие,

ќе седат десно од Божјиот свет престол,

кога со оган луѓето ќе ги суди.

Радувајте се со ангели во век

прославувајќи премилостива Бога,

секојпат како со напишани песни

Бога воспојте и луѓе милувајте.

✣

Зашто на Бога секогаш Му прилега

секоја слава чест и вечна хвала,

на Синот со Отецот и Светиот Дух,

во веки веков од целата Божја твар.

Амин.

*¹Преводот од староцрковнословенски јазик го изработил Петар Хр. Илиевски, а текстот е преземен од: Петар Хр. Илиевски, „За античката просодија во македонски препев“, Куманово 1997, 113 – 121. Проглaсот кон светото Евангелие е прва поголема, писмено оформена поетска творба на староцрковнословенски литературен јазик. По својата содржина и намена тој претставува промоција и апологија на тукушто преведеното Четвороевангелие на словенски јазик. Во него е изложена програмата и суштината на апостолската мисија на солунските Браќа, св. Кирил и Методиј, кај Словените, а по интенциитеПрогласот е со многу подалекусежен, општочовечки зафат. Со него се повикуваат сите словенски народи да го слушаат словото, но тој истовремено е повик за описменување и на сите безбуквени народи, кои биле примирени со средновековното сфаќање за само три „свети“ јазици на кои луѓето можат да Го слават Бога и да го читаат Неговото Слово. Содржината на Прогласот е отворена идеолошка и културолошка борба против ваквото сфаќање, со кое европските народи биле држани во заблуда. Прогласот претставува синтеза на целокупната теоретска, книжевна и практична активност на св. Кирил сублимирана во зборот СЛОВО и упатена како апел до сите луѓе за единство преку заемна љубов на сите народи и покрај сета нивна јазична и културна многуобразност (Петар Хр. Илиевски, „Цит. дело“, 100, 112).

*******************************