ПЕТНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Возљуби Го Господа, својот Бог, со сето свое срце, и со сета своја душа,и со сиот свој разум; тоа е прва и најголема заповед; а втората е слична на неа: Возљуби го својот ближен како себе си“
(Матеј 22: 37-39)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Законикот, кој пристапил при Исуса, мислел дека навистина поставил тешко прашање, на кое Спасителот нема да има можност да му даде одговор, па затоа евангелистот таквото прашање го нарекол и искушувачко. Меѓутоа, на прашањето: „Која заповед е најголема во Законот?“, Спасителот веднаш дал прецизен одговор, во кој сè е јасно и точно дефинирано, така што лукавиот законик останал нем и немал прилика да даде било каков приговор. А одговорот на Спасителот гласел: „Возљуби Го Господа, својот Бог, со сето свое срце, и со сета своја душа, и со сиот свој разум; тоа е прва и најголема заповед; а втората е слична на неа: Возљуби го својот ближен како себе си“.
Иако многупати сме ги слушале и читале овие зборови, сепак, да се запрашаме дали некогаш сме посветиле доволно внимание во нивното разбирање. Срцето претставува духовен центар на човекот, каде што се раѓаат најсветите чувства, но и од каде што извира секоја нечистота. Според тоа, потребно е да живееме христијански живот, така што нашето срце постојано ќе биде исполнето со Бога. Нашето срце секогаш реагира на сè што се случува околу нас, па затоа честопати се случува да биде исполнето со смутови и бранувања, а како резултат на тоа, многу е тешко да се зачува неговата чистота и да се достигне такво совршенство, та во него да царува Божјата љубов. Колку многу искушенија, несреќи и проблеми, било внатрешни или надворешни, потребно е да ги избегнеме, ако сакаме да се научиме да ги насочуваме своите срдечни и внатрешни сили кон Божјата љубов, а во исто време својата душа да не ја губиме по суетите и страдањата од овој свет.
А како можеме да го возљубиме Господа со сиот свој разум? Пред сè, ако постојано го имаме во својот разум Божјото име, потоа, ако Исусовата молитва постојано се соединува со нашиот ум и ако Божјото присуство е постојано во нашите мисли. Честопати нашиот ум е зафатен со она, кое не ни е потребно, па дури и за време на молитвата ние се расејуваме, а нашите мисли талкаат на сите страни. Честопати ние не сме способни да ги контролираме своите помисли, па тогаш кај нас доаѓаат блудните помисли, гревовните желби и нагонот за завист и омраза. Многу од пороците се раѓаат токму во нашиот разум, па ако ние не сме способни да го контролираме, тогаш нема да можеме ниту да го спречиме тие пороци и нивното размножување и ширење.
На крај, потребно е да Го возљубиме Господа со сите наши сили, или, со други зборови кажано, со целиот наш телесен состав. Не се само разумот, душата и срцето должни да бидат садови, во кои би се сместила нашата љубов кон Бога, туку и нашето тело е должно да биде проникнато со таа љубов. И во денешното апостолско четиво, премудриот Павле нè потсетува дека, „секогаш во телото наше ја носиме смртта на Господа Исуса, така што и животот Исусов да се открие во телото наше“ (2. Кор. 4: 10). А како може Бог да биде прославен преку нашето тело? И како славата Исусова може да се открие преку нашето тело? Пред сè, ако не им дозволиме на мноштвото пороци, гревови и страсти да постанат господари на нашето тело, а тоа да се претвори во нивни роб. Зарем не сме сведоци колкумина од нас премногу лесно и несериозно ги сфаќаат Божјите заповеди: „Не кради“, „Не прељубодејствувај“…? Колку често денес отворено, без срам и без никаква грижа на совеста, се зборува за сè почестите абортуси, вонбрачни врски, брачни неверства…? Сè додека живееме така, закопани во гревовната кал и без желба да излеземе од неа и да се измиеме преку бањата на покајанието, сè дотогаш ние нема да имаме право да кажеме дека преку нашето тело се прославува Христос.
Ако во нашата душа, срце, разум и тело царува Божјата љубов, тоа значи дека човекот се наоѓа на патот кон светоста. Зошто многу светители достигнала таква совршена состојба, така што нивните тела се преобразиле, а по смртта нивните мошти постанале нераспадливи, па дури и исполнето со благопријатен мирис? Едноставно, само затоа што нивните тела биле исполнети со Божјата љубов за време на целиот нивен живот на земјава. Но, тие не треба да бидат исклучок, туку и ние сме повикани, според мерката на своите сили, колку повеќе можеме, секогаш та тежнееме и нашето тело да постане Божји храм, храм на Светиот Дух.
Со првата заповед поврзана е и втората: „Возљуби го својот ближен како себе си“. Едната не може без другата. Ние не можеме да Го љубиме Бога се сето срце, со сета душа, со сиот разум и со сите сили, а притоа да не го љубиме својот ближен. Ние нема да можеме ниту да ги љубиме ближните како што треба, ако најпрво не се научиме да Го љубиме Бога. Невозможно е да ги љубиме ближните, а притоа свесно да ја нарушуваме седмата Божја заповед: „Не прељубодејствувај“. Блудната страст нема ништо заедничко со вистинската љубов кон ближните. Според својата надворешна форма, таа може да нè потсетува на љубовта, но нејзината суштина е сосема поинаква, зашто вистинската љубов кон ближниот е жртвена љубов, а не последична, која тежнее кон задоволување на гревовните похоти и страсти.
Преку оваа Божја заповед Господ Бог ни дава упатство на каков начин можеме да устроиме вистински живот на земјава, живот без компромиси и интереси, без завидувања и осветољубивост, без горделивост и самодокажувања, без натценувања и потценувања. Првите христијани, оние од апостолските времиња, ја запазиле оваа заповед во точност, и кај нив, според Божјото Слово: „Имаше едно срце и една душа: и никој ништо од својот имот не го наречуваше свое, туку сè им беше заедничко… Не постоеше ниеден меѓу нив што имаше потреба за нешто, бидејќи оние, што имаа ниви или куќи, ги продаваа и парите земени за нив ги донесуваа, и ги ставаа пред нозете на апостолите: и секому му се даваше според неговите потреби“ (Дела 4: 32, 34-35). Тие дури и доброволно се предавале во ропство, само за ди ослободат своите ближни оттаму.
Господ говори: „Возљуби го својот ближен како себе си“. Тоа не значи дека ние треба да се љубиме самите себе и да си правиме отстапки во грешните дела. Ние не смееме да се љубиме самите себе преку оправдувањето на своите нечесни дела, преку потклекнувањето на своите слабости, пороци и страсти. Нашата љубов кон самите себе треба да се манифестира преку грижа за сопствениот разум, срце, тело, така што би направиле место за вселување на Божјата благодат во нас. Ако ние не се љубиме самите себе со таква христијанска љубов, тогаш, нема да можеме да Го љубиме ни Бога, ниту, пак, ближниот и никогаш нема да бидеме во состојба да ја исполниме онаа заповед, која е најголема во законот и врз која се крепи целиот закон и пророците.
Да се љуби ближниот како самиот себе – тоа е повик како да се научиме да ја видиме во нашиот ближен не неговата ништожност, туку неговото величие, па на тоа величие да му служиме, за да може човекот да израсне во својата полнота на величието, убавината и достоинството. Само тогаш ќе може да се исполнат заповедите, само тогаш ќе се соединат и надополнат овие две заповеди, зашто, да му се служи на тоа човечко величие, кое апостол Петар го нарекува „скриено сокровиште на срцето“, значи истовремено да Му служиме и на Бога, Нему да Му се поклонуваме преку Неговиот образ, па да му помогнеме на тој жив образ да постане она, за кое го предназначил Господ, па од Божјата желба да израсне целосна, триумфална и прекрасна реалност. Амин!
*********************************************
Пристъпил към Иисуса, законникът Го попитал: „Коя е първа от всички заповеди?” Иисус му отговорил: „Възлюби Господа, Бога твоего, от всичкото си сърце, и от всичката си душа, и от всичкия си разум”: ето първата заповед! Втората, подобна на нея е: „възлюби ближния си като себе си. Друга заповед, по-голяма от тия, няма” /Мк. 12:28-31/.
Ние много пъти сме слушали този евангелски откъс, но замисляли ли сте за това, какво означава да обичаш Бога от цялото си сърце, от цялата си душа? Сърцето е духовният център на човека, където се заражда и всяка нечистота, и най-светите чувства. Ние трябва да живеем така, че цялото ни сърце да е изпълнено с Бога, пронизано от Неговото присъствие. Нашето сърце винаги откликва на всичко, което става наоколо и затова нерядко е изпълнено със смутове, преживявания, вълнения, а нали бихме могли да живеем така, че то да е изпълнено с Бога и в него да царува любовта Божия. Колко трудности, бедствия и проблеми, вътрешни и външни, би ни се удало да избегнем, ако бихме се научили да направляваме своите сърдечни, вътрешни сили към Божията любов, ако не бихме разпилявали душевните си сили в суета, в скърби и преживявания, свързани с живота в този свят.
Как можем да възлюбим Бога с целия си разум? Преди всичко, ако винаги носим в паметта си Божието име, ако Иисусовата молитва се съединява с нашия ум, ако Божието присъствие в нашите мисли стане постоянно. Често нашият ум е зает не с това, което трябва, даже по време на молитва ние се разсейваме и нашите мисли блуждаят „в далечна страна”. Често ние не умеем да контролираме своите помисли, и тогава ни връхлитат помисли блудни, греховни, помислите на завистта и ненавистта. Мнозина пороци се зараждат именно в ума, и ако ние не умеем да го контролираме, то няма да можем да възпрепятстваме в нас развитието на пороците и греховните страсти.
Накрая, да възлюбим Бога трябва с цялата си сила, с други думи, с целия ни телесен състав. Не само умът, душата и сърцето трябва да бъдат съсъди, вместващи любовта към Бога, но и нашето тяло трябва да бъде проникнато от тази любов. Ние сме слушали думите на апостол Павел: „Винаги носим в тялото си мъртвостта на Господа Иисуса, та и животът Иисусов да се открие в тялото ни” /2 Кор. 4:10/. Как може Бог да бъде прославен чрез нашето човешко тяло? И как славата Иисусова може да се открие чрез нашето тяло? Преди всичко, ако ние не допускаме многочислените пороци, грехове и страсти, свързани с живота на нашето тяло. С каква лекота някои от нас се отнасят към нарушаване на седмата заповед – „не прелюбодействай”. Колко често ни се налага на изповед да слушаме за абортите като нещо делнично, обикновено, да слушаме за извънбрачни връзки, да съпружеска неверност. Но докато ние живеем така, ние не можем да говорим за това, че чрез нашето тяло се прославя Христос.
Ако в душата, сърцето, ума и тялото на човека царства любовта Божия, то това значи, че човекът е на пътя към светостта. Защо мнозина светии са достигнали такова състояние, че техните тела се изменяли, преобразявали се, и след смъртта техните останки се съхранили нетленни, нещо повече, станали благоуханни? Именно, защото телата на светиите били пронизани от Божията любов още приживе. Но и ние, според своите сили трябва да се стремим към това, нашето тяло да стане храм Божи, храм на Светия Дух.
С първата заповед е свързана и втората – „възлюби ближния си, като себе си”. Едното не става без другото. Ние не можем да обичаме Бога с цялото си сърце, с цялата си душа, с целия си ум и с цялата си сила, и при това да не обичаме ближния. Но ние не можем истински да обичаме ближните, ако не се научим да обичаме Бога. Невъзможно е да обичаме ближния и при това да нарушаваме седмата заповед. Блудната страст няма нищо общо с любовта. По своя външен облик тя може да напомня любов, но същността и е противоположна, защото истинската любов към ближния – това е жертвена любов, а не влечение, насочено към удовлетворяване на похотта.
Господ казва: „Възлюби ближния си, като себе си”. Това означава още и това, че ние трябва да обичаме самите себе си – не в този смисъл, че да правим каквото ни харесва, да се отдаваме на своите слабости, пороци и страсти, но в този смисъл, че да се грижим за своя ум, сърце, тяло, така че любовта Божия да царства в нас. Ако ние обичаме себе си с такава християнска любов, тогава не ще можем да обичаме ни Бога, ни ближния, няма да можем да изпълним тази заповед, която е най-голяма в закона и на която се крепи закона и пророците. Амин.
Превод: Свещ. Йоан Карамихалев
На литургията 2Кор. 4:6-15. Ев. Мат. 22:35-46
Вторник Гал. 5:11-21. Ев. Марк. 7:5-16.
Сряда Гал. 6:2-10. Ев. Марк. 7:14-24.
Четвъртък Еф. 1:1-9. Ев. Марк. 7:24-30.
Петък Еф. 1:7-17. Ев. Марк. 8:1-10.
Събота 1Кор. 10:23-28. Ев. Мат. 24:34-44.
2. но плочата на гробот ја најдоа превртена.
3. И како влегоа, не го најдоа телото на Господа Исуса.
4. И додека се чудеа на тоа, одеднаш пред нив застанаа двајца мажи во светли облеки;
5. тие се уплашија и ги наведнаа лицата кон земјата, а овие им рекоа: „Зошто Го барате Живиот меѓу мртвите?
6. Он не е овде, а воскресна; сетете се како ви рече, кога беше уште во Галилеја,
7. говорејќи, дека Синот Човечки треба да биде предаден на луѓе грешници и да биде распнат, и на третиот ден да воскресне.”
8. И се сетија на Неговите зборови.
9. Па штом се вратија од гробот, им го соопштија сето тоа на единаесетте и на сите други.
10. А тие беа Марија Магдалина, и Јоана, и Марија Јаковова и други со нив, што им го кажаа тоа на апостолите.
11. И нивните зборови им изгледаа како лага, и не им поверуваа.
12. Но Петар стана и отиде бргу до гробот, и кога се наведна, го виде внатре само покровот и се врати, чудејќи се сам во себе за она што станало.
7. Но таа ризница ја носиме во глинени садови, та преизобилната сила да Му се оддава на
Бога, а не нам.
8. Во сè сме навредувани, но не сме притеснети; во тешкотии сме, не губиме надеж;
9. нè гонат, но не сме изоставени; нè кутнуваат, но ние не загинуваме.
10. И секогаш во телото наше ја носиме смртта на Господа Исуса, така што и животот Исусов да се открие во телото наше.
11. Зашто ние, живите, постојано се изложуваме на смрт заради Исуса, та и животот Исусов да се открие во нашето смртно тело,
12. така што смртта да дејствува во нас, а животот – во вас.
13. Имајќи го, пак, тој ист дух на верата, како што е напишано: „Поверува и затоа зборува”, и ние веруваме, па затоа и зборуваме,
14. знаејќи, дека Кој го воскресна Господа Исуса и нас ќе нè воскресне преку Исуса и ќе нè постави со вас.
15. Зашто сè е заради вас, та благодатта, откако се преумножи, преку мнозина да произведе уште поголема благодарност за славата Божја.
36. Учителе, која заповед е најголема во Законот?
37. А Исус му одговори: „Возљуби Го Господа, својот Бог, со сето свое срце, и со сета своја душа, и со сиот свој разум;
38. тоа е прва и најголема заповед;
39. а втората е слична на неа: Возљуби го својот ближен како себеси!
40. На тие две заповеди се крепат целиот Закон и Пророците.”
41. И кога се собраа фарисеите, Исус ги праша и рече:
42. Што мислите за Христа? Чиј е син? Му одговорија: Давидов.
43. Им рече: „Како тогаш Давид, надахнат од Духот, Го нарече Господ, велејќи:
44. »Му рече Господ на Мојот Господ: Седи од Мојата десна страна, додека не ги положам непријателите Твои во подножјето на нозете Твои.«
45. И така, ако Давид Го нарече Господ, како тогаш да Му е Он син?”
46. И никој не можеше да му одговори ниту збор, и од тој ден никој веќе не се осмели да Го праша.
28. Ние, пак, браќа, сме како Исак, чеда на ветувањето.
29. Но, како тогаш, оној што се роди по плот, го гонеше родениот по дух, така е и сега.
30. А што зборува Писмото? „Истерај ја робинката и синот нејзин, зашто синот на робинката нема да биде наследник заедно со синот на слободната!”
31. И така, браќа, ние не сме деца на робинката, туку на слободната.
5. Опомена – во христијанската слобода да стоиме цврсто, и да ја докажеме, одејќи по Духот и во љубов.
1. Стојте така во слободата, со која Христос нè ослободи, и не се подавајте пак под ропски јарем!
2. Еве, јас, Павле, ви велам: ако се обрезувате, Христос ништо нема да ви помогне.
3. А му сведочам пак на секој човек, кој што се обрезува, дека тој е должен да го извршува целиот Закон.
4. Вие, што посакавте да се оправдувате со Законот, Го изгубивте Христа, отпаднавте од благодатта;
5. а ние се надеваме и очекуваме оправдание од верата преку Духот.
6. Зашто во Христа Исуса ниту обрезанието има сила, ниту необрезанието, туку верата, која што дејствува преку љубовта.
7. Вие трчавте добро: кој ви попречи, та да не се покорувате на вистината?
8. Тоа одвраќање не е од Оној, Кој ве повика.
9. Малку квас го потквасува целото тесто.
10. Јас се надевам за вас во Господа дека вие нема да мислите инаку; а оној, кој ве возмутува – кој и да бил – ќе претрпи осуда.
*********************
54. А штом излегоа од коработ, веднаш го познаа.
55. Брзо ја обиколија целата таа околија и почнаа на носилки да носат болни таму, каде што слушнаа дека се наоѓа Он.
56. И каде и да влегуваше: во села, во градови или населби – на раскрсниците полагаа болни и Го молеа да се допрат барем до полата од облеката Негова. И сите, што се допираа до Него, се спасуваа.
7. За човечките закони. Исус ја исцелува ќерката на жената Хананејка, а и глуви и неми.
1. Се собраа при Него фарисеите и некои од книжниците, што беа дошле од Ерусалим.
2. И кога видоа дека некои од Неговите ученици јадат леб со нечисти, односно со неизмиени раце, ги укорија.
3. Зашто фарисеите и сите Јудејци, држејќи го преданието на старите, не јадат, дури не ги измијат рацете до лактите;
4. и кога ќе се вратат од пазар, не јадат, дури не се измијат; и уште многу друго има што примиле и го држат; миење чаши, чинии, котли и столови.
5. Потоа фарисеите и книжниците Го прашаа: „Зошто учениците Твои не постапуваат според
преданието на старите, но со неизмиени раце јадат леб?”
6. А Он им одговори и рече: „Добро пророкувал Исаија за вас лицемерите, како што е напишано: »Овој народ со уста Ме почитува, а со срцето свое стои далеку од Мене;
7. но напразно Ме почитува, оти проповеда човечки повелби.«
8. Зашто, вие, оставајќи ја Божјата заповед, го држите преданието човечко: миење чинии и чаши, и вршите многу други слични работи.”
*******************
Вторник –
11. А јас, браќа, ако обрезанието уште го проповедам, тогаш за што ќе ме гонат? Тогаш би се поништила соблазанта од крстот.
12. О, да беа отсечени оние, што ве бунеа!
13. Вие, браќа, повикани сте кон слобода; но слободата ваша да не ви служи како повод за угодување на телото, туку со љубов служете си еден на друг.
14. Оти, целиот Закон се извршува во еден збор, односно: сакај го ближниот како самиот себе.
15. А ако, пак, меѓу себе се гризете и јадете, пазете да не се истребите еден со друг.
16. Ви велам: живејте по Духот, и желбите на телото ваше нема да ги извршувате.
17. Оти, телото сака противни работи на духот, а духот – противни на телото; тие се еден против друг, +за да не го правите она, што сакате.
18. Ако ве води Духот, вие не сте под Законот.
19. Делата на телото се познати. Тие се: прељубодејство, блудство, нечистотија, бесрамност,
20. служење на идоли, магии, непријателство, кавги, ревнувања, гнев, расправии, несогласности, ереси,
21. зависти, убиства, пијанство, срамни гостувања и други слични работи; однапред ви велам, како што ви реков и порано, дека оние што го прават тоа, нема да го наследат царството Божјо.
************
5. Потоа фарисеите и книжниците Го прашаа: „Зошто учениците Твои не постапуваат според
преданието на старите, но со неизмиени раце јадат леб?”
6. А Он им одговори и рече: „Добро пророкувал Исаија за вас лицемерите, како што е напишано: »Овој народ со уста Ме почитува, а со срцето свое стои далеку од Мене;
7. но напразно Ме почитува, оти проповеда човечки повелби.«
8. Зашто, вие, оставајќи ја Божјата заповед, го држите преданието човечко: миење чинии и чаши, и вршите многу други слични работи.”
9. И им рече: „И така ја отфрлате Божјата заповед, за да го запазите вашето предание.
10. Оти Мојсеј рече: »Почитувај ги татка си и мајка си«, и,+Кој го злослови таткото свој или мајка си, со смрт да се казни,«
11. А вие велите: »Ако некој каже на татка си или на мајка си: корван, односно, ветено
е на Бога она, со кое би се ползувал ти од мене.«
12. И на таков не оставате веќе ништо да направи за својот татко или за својата мајка,
13. престапувајќи го словото Божјо со вашето предание, што сте го предавале вие; и многу такви слични работи вршите.”
14. И кога го повика сиот народ, им рече: „Слушајте Ме сите и разберете:
15. ништо што влегува во устата на човекот однадвор, не може да го оскверни; освен она што излегува од него, тоа го осквернува човекот.
16. Ако некој има уши да слуша, нека чуе!”
************
Среда –
2. Поднесувајте ги тешкотиите еден на друг, и исполнувајте го така законот Христов.
3. Зашто оној, кој што сам себе се смета за нешто, а е ништо, тој се мами самиот себе.
4. Секој нека си ги испита делата свои, и тогаш ќе има пофалба само во себеси, а не пред друг,
5. оти секој ќе го понесе своето бреме.
6. А оној, што се учи на словото, нека му дава дел од секое добро на оној, кој што го учи.
7. Не лажете се: Бог не позволува да биде поруган. Што ќе си посее човекот, тоа и ќе си жнее:
8. кој сее во телото свое, од телото ќе пожнее погибел; а кој сее во духот, од духот ќе пожнее вечен живот.
9. Кога правиме добро, тоа нека не ни биде здодевно, зашто во свое време ќе пожнееме, не
заморувајќи се.
10. И така, додека имаме време, да им правиме добро на сите, а најмногу на своите по вера.
*****
14. И кога го повика сиот народ, им рече: „Слушајте Ме сите и разберете:
15. ништо што влегува во устата на човекот однадвор, не може да го оскверни; освен она што излегува од него, тоа го осквернува човекот.
16. Ако некој има уши да слуша, нека чуе!”
17. И кога се оддалечи од народот и влезе во една куќа, учениците Негови Го прашаа за параболата.
18. А Он им рече: „Зар сте и вие така неразумни? Не разбирате ли дека ништо, што влегува во човекот од надвор, не може да го оскверни?
19. Оти не во срцето му влегува тоа, а во стомакот, и излегува надвор, чистејќи ја сета храна.”
20. И уште им рече: „Она што излегува од човекот, тоа го осквернува човекот.
21. Зашто однатре, од срцето човечко, излегуваат лоши помисли, прељубодејства, блудства, убиства,
22. кражби, лакомства, лукавства, пакости, злоби, око лукаво, богохулство, гордост, безумство.
23. Сето тоа зло однатре излегува и го осквернува човекот.”
24. И кога се крена оттаму, отиде во пределите Тирски и Сидонски; и кога влезе во една куќа, сакаше никој да не Го узнае. Но не можеше да се сокрие.
*******
Четврток –
1. Од Павла, по волјата Божја апостол на Исуса Христа, до светиите, што се во Ефес, и до верните во Исуса Христа:
2. благодат и мир на вас од Бога, нашиот Отец, и Господа Исуса Христа!
3. Нека биде благословен Бог и Отецот на нашиот Господ Исус Христос, Кој нè благослови во Христа, со секаков духовен благослов од небесата,
4. како што и нè избра преку Него, уште пред светот да се создаде, за да бидеме свети и непорочни пред Него во љубовта,
5. откако предопредели да нè посини за Себе преку Исуса Христа, по благоволение на Својата волја,
6. за да биде фалена славата на Неговата благодат, со која нè облагодати преку Својот Возљубен Син,
7. во Кого имаме откуп преку Неговата крв, прошка на гревовите +по богатството на Неговата благодат.
8. Таа благодат Он ни ја даде изобилно во секоја премудрост и разум,
9. откако ни ја откри тајната на Својата волја според Своето благоволение, што го беше од порано положил во Себеси,
******
24. И кога се крена оттаму, отиде во пределите Тирски и Сидонски; и кога влезе во една куќа, сакаше никој да не Го узнае. Но не можеше да се сокрие.
25. Зашто чу за Него една жена, чија ќерка имаше нечист дух, па, како дојде, падна пред нозете Негови.
26. А таа жена беше друговерка, по потекло Сирофеничанка; и Го молеше да го истера бесот од ќерка ѝ.
27. Но Исус ѝ рече: „Остави најнапред да се насити челадта; зашто не е добро да се земе лебот од челадта и да им се фрли на кучињата.”
28. И таа одговори и Му рече: „Да, Господи! Но и кучињата јадат под трпезата, од трошките на челадта.”
29. И ѝ рече: „За тој збор оди си! Бесот излезе од ќерка ти!”
30. И кога се врати дома, ја најде ќерка си како лежи на постела, а бесот беше излегол.
*********
Петок –
7. во Кого имаме откуп преку Неговата крв, прошка на гревовите +по богатството на Неговата благодат.
8. Таа благодат Он ни ја даде изобилно во секоја премудрост и разум,
9. откако ни ја откри тајната на Својата волја според Своето благоволение, што го беше од порано положил во Себеси,
10. во уредувањето и извршувањето на времињата, за да соедини сè небесно и земно под една глава – во Христа.
11. Преку Него ние бевме избрани за наследници, однапред определени по наредбата на Бога, Кој врши сè според волјата Своја,
12. за да послужиме како пофалба на славата Негова ние, кои од порано се надевавме на Христа.
13. Во Него и вие, откако го чувте словото на вистината – Благовестието за вашето спасение – и откако поверувавте во Него, станавте запечатени преку ветениот Свети Дух,
14. Кој е залог за нашето наследство, та да се откупи Неговото достоинство за пофалба на Неговата слава.
15. Етге, затоа и јас, кога чув за вашата вера во Христа Исуса, и за љубовта кон сите светии,
16. не престанувам да Му благодарам на Бога, спомнувајќи ве во молитвите свои,
17. та Бог на нашиот Господ Исус Христос, Отецеот на славата, да ви даде дух на мудрост и откровение, за да Го познаете,
********
1. Во тие дни, кога се беше собрал многу народ и немаше што да јадат, Исус ги повика учениците Свои и им рече:
2. Ми е жал за народот, оти три дена веќе стојат при Мене и нема што да јадат.
3. Ако ги распуштам гладни по куќите нивни, ќе премалеат по патот, зашто некои дошле од далеку.”
4. Учениците му одговорија: „Од каде може човек сите овие да ги нахрани со леб, овде во пустинава?”
5. И ги праша: „Колку лебови имате?” А тие одговорија: „Седум”
6. Тогаш му заповеда на народот да поседне по земјата; па, откако ги зеде седумте лебови, заблагодари, ги раскрши и им ги даде на учениците Свои да ги разделат; и тие ги ставија пред народот.
7. Имаа и малку риби; како ги благослови, заповеда да ги разделат и нив.
8. И јадеа, и се наситија; и кренаа седум кошници останати парчиња.
9. А оние, што јадеа, беа околу четири илјади. И ги распушти.
10. И веднаш влезе во кораб со учениците Свои и дојде во пределите Далманутски.
*******
Сабота –
23. Сè ми е позволено, но не е сè полезно; сè ми е позволено, но не е сè за поука.
24. Никој нека не ја бара својата полза, туку ползата на ближниот.
25. Се, што се продава на пазар, јадете без какво и да било испитување поради совеста;
26. зашто „Господова е земјата и она што ја исполнува”.
27. Ако ве покани некој од неверните и вие посакате да отидете, јадете сè, што ќе ви изнесат, без никакво испитување, поради совеста.
28. Но, ако некој ви рече: тоа е идолска жртва, не јадете – заради оној, што ви го рекол тоа, и поради совеста; зашто Господова е земјата и она, што ја исполнува.
*****
34. Вистина ви велам: нема да премине овој род, додека сето тоа не се исполни.
35. Небото и земјата ќе преминат, но зборовите Мои нема да преминат.
36. А за тој ден и час никој не знае, ниту ангелите небесни, а само Мојот Отец;
37. но, како што беше во деновите на Ноја, така ќе биде и при доаѓањето на Синот Човечки;
38. оти, како што во деновите пред потопот јадеа и пиеја, се женеа и се мажеа до оној ден, кога Ное влезе во ковчегот,
39. и не узнаа, додека не дојде потопот и истреби сè, – така ќе биде и доаѓањето на Синот Човечки;
40. тогаш ќе бидат двајца на нива: еден ќе се земе, а другиот ќе се остави;
41. две жени ќе мелат на рачници: едната ќе се земе, а другата ќе се остави.
42. Па така, бидете будни, зашто не знаете во кој час ќе дојде вашиот Господ.
43. Знајте го и тоа, дека, ако домаќинот на куќата знаел во кој час ќе дојде крадецот, тој би стоел буден и не би позволил да му ја поткопаат куќата.
44. Затоа бидете и вие готови, зашто во кој час и не мислите, ќе дојде Синот Човечки.
**********************************
Силата на молитвата
Добитникот на Нобелова награда од областа на медицина, д-р Алексис Карел,молитвата ја нарекува најмоќен облик на енергија. Според него, тоа е сила подеднакво реална како што е силата на Земјината тежина. После него прочуениот американски научник д-р Х. Ј. Стовел, при едно чудесно откритие, ја измерил моќта на молитвата.
„Бев циничен атеист… еден ден работев во големата патолошка лабораторија на една клиника. Бев окупиран со задачата како да ја измерам брановата должина и јачината на зрачењето на човечкиот мозок.
Сакавме да испитаме што се случува во човечкиот мозок кога човекот преминува од живот во смрт. Избравме една жена која боледуваше од смртоносен рак на мозокот. Жената беше духовно, психички потполно нормална. Општо гледано, беше навистина зачудувачка нејзината животна ведрина, со оглед на нејзината безнадежна телесна состојба. Знаевме дека е на умирање. И таа го знаеше тоа. Исто така знаевме дека станува збор за жена која целиот живот го поминала со вера во својот Спасител Христос.
Непосредно пред нејзината смрт, во нејзината соба сместивме еден високо осетлив апарат за снимање. Тој апарат требаше да ни покаже што се случува во нејзиниот мозок во последните минути. Притоа, уште, на креветот сместивме мал микрофон за да можеме да слушнеме што ќе каже, доколку воопшто може да дава некакви знаци на живот.
За тоа време се сместивме во соба веднаш до нејзината. Бевме пет трезвени научници. Меѓу нас јас бев оној најприземниот и најтврдокорниот. Полни со исчекување и внатрешна напнатост, стоевме пред своите инструменти. Стрелката стоеше на нула и можеше да покажува сé до 500 степени во позитивна насока на десно и 500 степени во негативна насока на лево. Пред извесно време со помош на истиот овој апарат го имавме мерено емитирањето на една радио станица, чија програма беше испраќана во етерот со јачина од 50 килохерци. Стануваше збор за порака што веројатно била пренесена низ целата земјина топка. При тоа мерење утврдивме вредност од 9 степени во позитивна насока.
Ни се стори дека на болната ѝ дојде последниот миг. Наеднаш слушнавме како почна да се моли и да Го слави Бога. Го молеше Бога да им прости на сите луѓе што во животот ѝ направиле неправда. Тогаш ја изрази својата цврста вера во Бога со зборовите: ‘Знам дека Ти Си Единствениот сигурен извор на сила за сите Твои созданија и тоа ќе останеш‘. Му благодареше за силата со која Он ја носел целиот нејзин живот, како и за сигурноста што смее да се нарече Негова. Му сведочеше дека нејзината љубов кон Него и покрај сето страдање, никогаш не се намалила. Во моментот кога зборуваше за прошката на своите гревови преку Исусовата жртва, од нејзините зборови одекнуваше неопислива среќа. Најпосле, ја зафати радост при помислата дека наскоро ќе може да Го гледа својот Искупител.
Стоевме потресени пред својот апарат. Веќе и заборавивме дека всушност сакавме да истражуваме. Се погледнавме и притоа не се срамевме од своите солзи. Толку бев трогнат од она што го слушнав, што морав да плачам, како што никогаш уште од детството не сум правел.
Наеднаш, додека жената уште се молеше, слушнавме на својот инструмент некаков тон на постојано удирање. Кога погледнавме, видовме дека стрелката покажуваше 500 степени позитивно и непрестајно удираше на границата од апаратот. Нашите мисли се испреваруваа една со друга. Со техничко мерење сега по прв пат откривме една неверојатна стварност: мозокот на оваа жена на умирање која со молитва беше соединета со Бога разви сила 55 пати посилна од силата на зрачењето на онаа светска радио станица!
Во тој миг почна да се руши мојот атеистички поглед на светот. Стоев пред лицето на сезнајниот Бог. Потполно смешно ми стана моето неверие. Така станав среќен Христов следбеник…“.
*****************
Храброст
Пред многу години, додека работев како волонтер во болницата Стенфорд, запознав девојченце по име Лиза, која боледуваше од една ретка болест. Се покажа дека единствена можност да оздрави беше преку трансфузија да ѝ се даде крв од нејзиниот петгодишен брат, кој на некој необјаснив начин успеал да ја преживее истата таа болест, така што во неговиот организам се создале антитела способни да ја совладаат таа лоша болест. Лекарот му ја објасни на братчето ситуацијата и го праша дали би сакал да даде крв за својата сестра. Детенцето размислуваше само еден миг, потоа длабоко воздивна и рече:
„Да, спремен сум, ако тоа ќе ја спаси Лиза“.
Додека течеше трансфузијата, тој лежеше во креветот покрај својата сестричка и цело време ѝ се смешкаше. А и ние останатите се смешкавме, гледајќи како на девојчето му се враќа руменилото на образите. Наеднаш неговото лице пребледе, и од него исчезна насмевката. Погледна кон лекарот и со трепетен глас праша:
„Веднаш ли ќе почнам да умирам?“
Бидејќи беше мало и погрешно го имаше разбрано докторот, детето мислеше дека треба на сестричката да ѝ ја даде сета своја крв. Јас тогаш научив што е храброст и пожртвуваност.
*******************
Тест од три сита
Сократ важел за голем мудрец. Еднаш, некој човек побарал да го види и му рекол:
„Знаеш ли какви работи слушнав за твојот пријател?“
„Момент“, го прекинал Сократ. „Пред да ми раскажеш би сакал да те подложам на еден мал, брз тест: Дали тоа што сакаш да ми го кажеш си го просеал низ три сита?“
„Три сита?“
„Да“, одговорил Сократ. „Пред да изјавиш нешто за некого, добро е да си земеш малку време и да го просееш она што сакаш да го кажеш. Тоа јас го нарекувам тест од три сита. Првото е ситото на вистината. Дали ја провери вистинитоста на она што сакаш да ми го раскажеш?“
„Па не баш. Не сум видел лично, само сум слушнал од други“.
„Добро! Не знаеш, значи, дали ова е вистина. Да се обидеме повторно: Да го просееме поинаку, сега ќе го земеме ситото на доброто. Тоа што сакаш да ми го кажеш за пријателот е нешто добро?
„Не, баш напротив! Слушнав дека твојот пријател многу лошо се однесувал“.
„Значи“, продолжил Сократ, „Сакаш да ми кажеш лоши работи за мојот пријател, а не си сигурен дека се вистинити. Тоа и не е баш толку охрабрувачко. Сепак, се уште можеш да го поминеш тестот. Ти остана уште ситото на полезноста. Дали е полезно да ми го раскажеш сето она што мојот пријател го направил?“
„Полезно? Па не баш, не верувам дека тоа би можело да ти користи“.
„Значи“, заклучил Сократ, „она што сакаш да ми го кажеш не е вистина, ни добро, ни полезно, па зошто воопшто би ми кажувал. Не сакам да знам ништо од тоа, а и тебе ќе ти биде подобро да го заборавиш“.
*********************
Дај му да пие
Војсководецот Sigisbert Hugo, таткото на големиот и славен писател Виктор Иго, една ноќ јавајќи на коњ, минувал низ бојното поле. Наеднаш слушнал крик за помош. Некој непријателски војник, тешко ранет, барал малку вода за да ја угаси жедта. Војсководецот ја извадил матарката од појасот, и обраќајќи се на својот штитеник му рекол:
„Дај му да пие“.
Кога штитеникот се наведнал за на ранетиот да му ја подаде водата, овој вперил пиштол во него, но за среќа, куршумот го промашил. Сепак, и после пукањето војсководецот му повторил на својот штитеник:
„Дај му да пие“.
Колкава возвишеност во овој чин на војсководецот и колку голема великодушност искажана на дело! Потребно е многу храброст за некој на дело да му покаже љубов на својот непријател. Словото Божјо сака секој верник да е таков. „И така, ако непријателот твој е гладен, нахрани го; ако е жеден, напој го…“ (Рим. 12, 20).
Во тоа се гледа целата возвишеност на христијанството. Љубов, не само кон оние кои нè љубат, туку и кон оние кои нè мразат; Љубов кон сите, а пред сè кон непријателите.
*****************
+Митрополит Методиј
ЖРТВИ НА ЗАДОВОЛСТВОТО
Уште како философско учење во антиката, хедонизмот се базирал на уверувањето дека човекот нема слободна волја. Робувајќи и на неумоливата судбина, нему не му преостанувало ништо друго освен да се предаде на ситните уживања што ги носи денот. Испразнет од било каква амбиција, или потреба од активизам во животот, сета своја егзистенција тој ја ограничил на привидното живуркање испразнето од смисла. Новите хедонисти и без вака јасен детерминистички концепт зад веѓите, му се поклонуваат на самоугодувањето до степен на патологија, до степен на втора природа. Но, кој го направи првиот погрешен чекор?
Првата генерација родители кои своето детство го поминаа на село, во вообичаена патријархална фамилија, а своето зрело доба, од студентските денови па натаму, во некоја бетонска коцка во загадениот воздух на нашиот еден и единствен мегалополис, планирајќи го своето семејство посакаа нивниот скапоцен пород, нивната природна реткост, да ја/го одгледаат во лабораториските услови на онаа народната: тато носи, мама меси, а детето седи со скрстени раце. Единствена цел и преокупација, па и света желба во животот им стана нивното единче да го одмине горчливата чаша на самопрегорот, самооткажувањето и споделувањето. Во него да ги пресликаат сите свои детски мечтаења од пред панаѓурските тезги со лижавчиња и шарени дрангулии. Со докторфранкенштајновска прецизност, тие, пионерите на новиот хедонизам, започнаа да го создаваат своето слатко чудовиште од посмртните останки на своите младешки страсти и своите неиспилени удобствија. Детето не смее да почувствува никаков недостаток. Сé треба да е потчинето на категоричките императиви на педагогијата од Самерхил:
Купете им станови и тие од нив ќе направат наркомански дизниленд, или куплерај. Купете им компјутери со брз интернет и тие ќе се претворат во куќни духови. Купете им дипломи и од нив ќе нема поглупави суштества на планетава. Купете им телевизори со сателитски антени, само за нив, и тие нема да се измачат со ниту една книга во животот. Купете им скапоцена облека и тие вешто ќе ја сокријат својата баналност. Купете им и пријатели, и тие никогаш нема да се почувствуваат осамени во својот нарцизам. Купете им карта за пат околу светот и тие безрезервно ќе го презираат местото каде што се родиле. Купете им, на крајот, и скапи автомобили и тие брзо ќе го наследат Царството Небесно.
Со стратегијата на стаклено ѕвоно, претечите на нео-хедонизмот го остават своето милениче без елементарниот осет и поим за способност и активитет. Како последица на ова, детерминирани од ритуалните понадоци на своите верни слуги – родителите, првата експериментална генерација на хедонисти ниту имаат развиена волја, ниту пак желба, да се позабават со своите вистински обврски и предизвици. Тие на еден парадоксален начин стануваат покорници на судбината скроена од посесивната родителска квази-љубов. Како зависници на самоугодувањето и самодоволноста тие ја промашуваат секоја поента на своето постоење. А тоа воопшто не е ниту чудно, ни неочекувано. Рудиментиран од прекумерната употреба на родителите како ортопедско помагало во животот, невозможно е од младиот човек да очекуваме тој/таа да се еманципира од својата семејна идила (читај = клопка) и да стане суверена личност. Да стапи во брак тоа значи да се согласи со компромиси кои до сега не биле поставувани како барање пред него/неа. Тогаш светоста на бракот и љубовната заедница во него, која подразбира жртва и постојано самоодрекување, внимание и осет, се нешто неприфатливо и заканувачки туѓо.
Ако на тоа се надоврзе и идејата за многудетно семејство тогаш работата станува навистина конфузна. Многудетно семејство? Што е тоа многудетно семејство? Оксиморон или архаична флоскула? Како да се очекува од младите момчиња и девојки, идни брачни партнери и родители, да го разбираат феноменот семејство со повеќе деца, кога тие никогаш не ја почувствувале благодетта од животот со браќа и сестри? Освен ако, според безмилосните закони на некоја грешка во употребата на контрацепција, неговите/нејзините родители не донеле на свет уште еден брат, или една сестра, подеднакво загушувани со истата стратегија на стаклено ѕвоно. Причина за детска љубомора и изневереност, што дополнително го уништува осетот за природната семејна соборност. И не само тоа. Во кодот на сексуалната свест се врежува стравот од непредвидено зачнување како најголема опасност по животот полн со уживања. Тоа се разбира нема никаква врска со чувањето на девственоста и кај девојките и кај момчињата, туку само страв од можните расипувачи на забави за кои дополнително треба да се бара излез.
**********************
Архимандрит Емилијан
Крстот и искуството на Крстот во православната црква
I дел
Се чувствувам особено трогнат, зашто пред себе имам луѓе кои се грижат на небесното, а не за земното; луѓе кои секој ден го очекуваат Божјото слово, за да го применат, а не само да го слушнат.
Оние кои биле на Света Гора веројатно забележале дека таму насекаде доминира крстот. Виделе дека манастирските соборни храмови се крстовидни, куполите се украсени од свети крстови со разни облици, манастирски конаци во кои се наоѓаат монашките ќелии, украсени со крстовидни украси; и самите патокази на раскрсниците се во облик на крст; границите на манастирите се обележани со крст; чешмите покрај засенетите патеки и самите се крстовидни. Невозможно е во секој манастир да не ви ја изнесат за поклонение најдрагоцената светиња, дел од Дрвото на Чесниот Крст Господов.
Секој монах кога на себе ја има целосната своја монашка облека, монашкото сеоружје (Ефес. 6, 13), тој носи вкупно 134 крстови. Во рацете држи бројаница со триста топчиња, која се состои од две илјади седумстотини крстови. Така, секој монах во секој момент е опкружен со илјадници крстови, додека и самиот е соединет со Крстот Христов. Крстот е неговото искуство, Крстот е утеха негова, Крстот е негово оружје, Крстот е радост негова, негово наследство, Крстот е неговото богатство, па и самиот негов живот е еден Крст.
Но, зарем и целата наша Црква, нашите свети храмови, свештените предмети и прекривки не носат на себе крстови? Зар христијаните не носат крст во срцето и на градите, и зарем дење и ноќе не се осенуваат со крстниот знак на своето тело?
Тоа е природно, зашто Крстот е искуство, сопственост и знамение на Црквата. Луѓето кои се надвор од Црквата, кои не ја признаваат Црквата за мајка, крстот го сметаат за лудост, како некое религиозно обележје, како проклетство, или символ достоен за клевета. Само верните го сфаќаат неговото единствено значење и можат да го искусат неговото динамично дејство.
Затоа, да погледнеме што е всушност Крстот, кој секојдневно нè опкружува и осветува, и зошто толкава употреба на тој свет символ и знак.
Но, дали е потребно да ви зборувам за тоа? И на последниот меѓу вас му е познат тропарот на Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст, во кој се вели дека „Крстот е украс на Црквата, потпора на верните, чувар на вселената, слава на ангелите и пораз на демоните“.
Откако го порази нашиот непријател, ѓаволот, и ја уништи моќта негова, и ја сотре војската негова, откако го изврши делото на нашето спасение и рајот ни го отвори, Христос нам на земјата како свето завештание ни остави нешто што не се гледа – Светиот Дух, и нешто видливо – Чесниот Крст. Тоа Чесно Дрво, тоа небесно знамение, кое го пишуваме и целиваме е еден опиплив знак на Самиот Бог.
Како што вели св. Атанасиј Велики, Крстот е слава и чест Христова, зашто со крстот дојдоа десетици илјади добра: смртта се сотре, проклетството се изгони, адот се огорчи, гревот се уништи, Воскресението стана право на сите, човекот стекна слобода од робувањето на страстите, спасението се втемели, од Крстот потече извор на вистински живот. Крстот стана наша секојдневна радост, питие и веселие.
Со право, значи, Крстот за верните е еден од најпочитуваните свештени предмети и многу е тешко да се најде христијанин кој нема крст и кој не го цени и сака со сето срце.
Некој наставник бил принуден да го промени местото на живеење, бидејќи добил работа во друг град. Се преселил, го средил својот дом, и отишол до претходниот за да земе сè што таму му останало. Враќајќи се ден пред почетокот на школската година, тој забележал дека неговиот нов дом е ограбен. Загрижено, не велејќи ниту збор, се фатил за глава. Но потоа со длабока надеж почнал да бара низ растурените предмети, кои крадците, како бескорисни, ги расфрлале по подот. Набрзо после ова, тој се насмеал: додека се наоѓал, да речеме, помеѓу рушевините, среде остатокот од своите работи, неговите очи заблескале и устата негова се исполнила со слава. Го нашол она што го барал, она што му било доволно за повторно да го започне својот живот, она што трудбениците околу залудното, т. е. крадците, го фрлиле како бескорисно. Тоа било неговиот крст од крштението, дрвен, но крст што тој уште од малечок бил навикнат секоја вечер да го целива и со своето срце да отпее Алилуја пред Господ Кој бил изобразен на крстот. Денес тој поклоник на свештениот символ не е веќе наставник: Сега тој е учител на пустинскиот живот (монах), или, подобро кажано, еден ангел во тело кој го живее Царството Божјо, зашто Крстот е клуч за Царството Божјо. Крстот е толку длабоко во срцата на луѓето: Поради тоа Бог не му го одзел на овој наставник. Да го изгубеше, не ќе му беше возможно одново така едноставно да го започне својот живот.
Но, како Крстот е така длабоко поврзан со христијанската душа, и толку неразделно поврзан со животот на целата Црква? Како душите постигнуваат Крстот да им стане толку близок?
Човекот, како што ви е познато, е создаден од љубов, од страна на пресветите и непорочни и богодостоинствени раце на единиот и вистински Бог, Кој ги создаде небото и земјата. Поради тоа, и човекот Го призна и препозна Господ и Бог својот Создател, Кој таму во рајот на човекот му беше незаменлив пријател, и Кој непрестајно му овозможуваше сладосно другарување. Колку само откровенски разговори имаше тој со Бога! Секој од нив беше духовна гозба, насладување и задлабочување во божественото, мистагогија што човекот го водеше до посовршено познание и точно угледување на Бога, до посеопфатна заедница на божествениот живот и уште подлабоко впивање на несоздадената и сесладосна светлина на Богоначалната Личност. Сепразненествено и серадосно беше заедничкото живеење со трисолнечното Божество. Тоа секој од нас повеќе пати го чувствува и живее, заземајќи го местото на Адама, кој некогаш одеше низ Рајот. Во Рајот, Бог уште од утрото го претекнуваше човекот за да го подигне за радосна песна на славословие и насладување со бесмртниот живот. А тој, возвраќајќи, навечер брзаше да Му се поклони на својот Творец и со песна да ја прослави Неговата Триипостасна величественост.
Но, поради зависта на злоначалната змија, ѓаволот човекоубиец, Адам, превознесувајќи се од сјајот на својата слава, посака да стане Бог. Својата богопокриена глава ја крена против Бога Кој го покриваше, тајно и во илузии занимавајќи се со мислата дека би можел да стане Бог. Меѓутоа, не беше можно тој да стане Бог. Еден е Бог, а ние сме Негов род. Стана, значи, идол и му се поклони на својот идол. Тој пад на нашиот праотец Адам, веднаш ја прекина неговата заедница со Бога, го разби едномислието, зашто не беше можно Бог да се согласи со некаков идол. Човекот се помести со умот. Тварта го замрази, стана против него, и тој остана сам со себеси, затворен во својата неподнослива самотија, „треперејќи и воздивнувајќи“ пред Бога, обвинуван од својата совест, прогонуван од земните ѕверови, од громовите небесни, татнежот на бездните, секојдневно губејќи ја надежта поради безизлезот на логиката своја и ужасниот ропот на својата душа. Не се оддели само од Бога, се оддели и од Неговите созданија. Протеран од Рајот, а потоа и од секаде, преминуваше од место во место. Привлечноста на неговото лажно обожување го фрли во мрачни и мачни зандани, кои неговите грешни мисли ги направија дел од самото негово битие. Тој прародителски грев го разнесе на парчиња не само него, туку и самата човечка природа и срцето човечко: тоа се пренесе на сиот човечки род, и личните гревови на секој човек претставуваат сè она што на некој начин преостана од Адамовиот пад. Смртта која падна врз Адам, го сруши на земја и човечкото достоинство, и стана она од што човекот непрестајно се плаши.
Но, Благословен е Бог, Кој „гледајќи го изгубениот човек, кого со Свои раце го создаде, слегува, приклонувајќи го небото… навистина овоплотувајќи се“, и Кој беше распнат заради нас, и погребан, и воскресна, создавајќи така предуслови за спасение, заедничко Воскресение и вечната заедница со Него, и блаженство кое започнува со Крстот, и откако ќе помине низ гробот, се искачува до прегратките на Небесниот Отец.
Од тогаш, секој човек преку крштението стекнува право во животот Божји, учествува во Крстот, Смртта и Воскресението Негово. Самиот Христос страдаше, „оставајќи ни пример“ да одиме по Неговите стапки, значи, да учествуваме во смртта Негова. Така, Крстот Господов стана средство и начин на угледување на Бога, единствен пат да стигнеме во божествениот мир и слава.
Сите светители поминаа по патеката на Крстот и со неа стекнаа светост. Тоа е голем благослов Божји, што милиони луѓе го примиле, искусиле и ги добиле сите ветувања Божји, радувајќи се заедно со Него на небесата. Тоа е искуството на сите што го наполнија Рајот и кои поминувајќи го таинствено секој ден со нас, ни ја пренесуваат љубовта и својата искуствена врска со Крстот.
Крстот е всаден во човечкото срце, зашто со него е поврзана секоја душа. Црквата секому од нас, па дури и на последниот грешник, ни го предава тоа свое искуство. Крстот Господов како храна навлегува во нашето битие и ние во своите срца го знаеме неговиот вкус.
И бидејќи работите стојат така, како ние, браќа мои, би можеле во својот личен живот да го искусиме крстот? Што значи за нас зборот Божји: „Ако некој сака да тргне по Мене, нека се одрече од себе, и нека го земе својот Крст, и нека тргне по Мене?“ Секако, познато ни е, како што потврдуваат и сите Свети Отци, дека „ако Го љубиш својот Владика, тогаш треба да умреш со Неговата смрт“. Но, како и ние да умреме со смртта Господова?
Пред сè, кој од нас длабоко во себе не чувствува дека да се живее Крстот значи: го напуштам грешниот живот и одам по Христа, по благоволението и точната Негова волја, и тоа дека Бог е кормилар на мојот живот и дека Неговото слово претставува основна храна за мојата душа, правило на мојот живот и причина за моето постоење? Крстот е дрвото на кое е распнат заспаниот Христос. Крстот е моја оставеност на дрвото, потполно губење на мојата самовласност, моја немоќ од сега па натаму да управувам со самиот себе. Крстот е добродетелен и благочестив живот, ослободување на душата и телото од страстите и желбите, подготвеност на подвиг до смрт за Црквата и Вистината на божествените догмати, „човечко не дејствување за сè она што не Му е угодно на Бога“ (св. Григориј Палама), заедно со подготвеност да Му се угоди на Бога.
Кога верниот вака богољубиво размислува, Светиот Дух го поткрепува во животот на распетие, така што тој постигнува поништување на секој грев, стекнувајќи ја и истовремено секоја добродетел. Светиот Дух доаѓа и го поткрепува, додека се наоѓа на крстот, и Он го надополнува она што на верникот му е невозможно да го постигне.
Како што би рекол св. Ефрем Сирин, Светиот Дух ни предава „крстоносна сила“, која ги уништува не само замките на лукавиот демон, туку и сè она што би можело да нè одвои од Крстот. Се разоткриваат, излегуваат насадените нагони на нашите напатени души, уморни од гревот на целокупната човечка природа, нагони што Му се противат на Бога и нè одвраќаат од Крстот, така што сме во можност да ја препознаеме нивната лажност. Посрамени биваат оправдувањата. Човечката волја останува слободна, за тој ненасилно и со разгорено срце да може да Го следи Бога. Човекот кој се препуштил себеси на Крстот, цвета. Стекнува крепок живот. Не се плаши од соочување со ниту едно искушение што не го предизвикал сам, ниту, пак, да поднесе, покрај тоа и секакво волно искушение, подвиг и страдање, живеејќи дури како ангел во тело. Верниот на себе зема најголеми подвизи, зашто Крстот е тој што дејствува. Неговото тело, тоа живеалиште на Бога, стигнува до тоа околу себе да шири прекрасно, во природата непознато, духовно благоухание, душата негова потпевнува, очите блескаат со светлина.
Секако, не постојат само овие волни подвизи на распнатиот живот, не е само она што секој ден свесно го остваруваме, не е само постигнување на мојата промена, мојот нов живот во новото мое напредување. Крстот е нешто повеќе од тоа: Тој е подготовка да напредувам уште повеќе и понатаму, тој е она што ми дава безропотно и радостотворно трпение на неволните маки, кои сите потполно неочекувано ги сретнуваме на својот секојдневен пат и во своето напредување. Колку само пати би се скамениле нашите нозе и срцето би се распрснало, доколку крстот претходно не всадил во нас трпение!
Архимандрит Емилијан
Крстот и искуството на Крстот во православната црква
II дел
Постојат толку многу препреки кои се појавуваат и го прават тежок човечкиот живот, а дните негови болни! Можеме да кажеме дека она што човекот го живее е сè она што може да се види, а тоа се препреки, проблеми, страв и болка. Но, тие препреки, слично на спортски достигнувања го челичат човечкото тело, и заради тоа Бог не ги отстранува од нас. Тие воспитуваат и прават да созрее човечкиот дух, го одвојуваат од земното и светското, и навикнуваат да се воздигнува кон Бога Живиот. Човекот, хранејќи се и вдахнувајќи се од Божјите слова, би можел да созрева, „од ден на ден да се обновува“ и со знаењето повеќе да Му се приближува на Бога, но тврди се нашите срца и само тврди нешта можат да нè принудат да го промениме начинот на размислување и живот. А тоа се препреките, тешкотиите, тагите, кои иако ги мразиме, претставуваат првични чекори кон Бога, нè прават посилни и ја учат душата да оди по Распнатиот Христос.
Така силата на Крстот препреките ги претвора во добрини, ги прави божествени дарови, духовни залихи и повод за славење на Бога. Но и покрај тоа, ние од ништо толку не се плашиме колку што се плашиме од жалостите и несреќите. Сепак семудриот Бог и Отецот Промислител (Домостоителот) тоа секојдневно искуство на болка и неволји, кое е секогаш пред нас, го претвора во скала кон небото. Ни дава можност не да ги надминеме препреките, туку да ги претрпиме, за да го изгубиме Царството. Крстот, значи, со помош на препреките нашиот ум и настроение ги пренесува од земјата кон небото, и така стекнуваме божествена мисла.
Колку тешкотии ни создаваат секојдневно нашите интереси, општествената средина, нашите стремежи, неуспесите, болната душевна и телесна состојба! Колку пати нашите души ноќе не можат да се смират, ниту можеме око да склопиме! Телесниот човек попушта пред тие тешкотии, се уморува, се лути и гневи. Оној кој, на пример, се плаши од болест, и кој по секоја цена сака да му биде добро, да ја избегне болката, да ја оддалечи смртта, или, пак, оној кој, кога сè му оди наопаку, сака да надмине некој проблем на работното место, или да ја измени својата општествена средина за таа да не претставува препрека за неговиот духовен живот, таквиот запаѓа во мака полоша од болката, си го загорчува животот, насмевката негова постојано на моменти се гаси и само смртта ќе го смири. Сите тие препреки од перспектива на Крстот добиваат една друга димензија и за миг сè околу нас, што е противно на Бога, служи како да ни е наклонето и пријателско, зашто престануваме да бараме негова промена, па со тоа самите ние се менуваме.
Можеме да кажеме дека после прародителскиот грев, човечкиот живот е труд и крв и пот, и во срцето негово, и во домот негов, и во неговата околина. Тие искуства се нашите секојдневни дози. Што требаше да направи Бог за да нè придобие нас луѓето, кои не пристапуваме кон Него, туку се грижиме за препреките? Нив Бог човекољубиво и според промислата ги прима на Себе, за да ги употреби како јазик со кој нè повикува: го прифаќа сето тоа како свештена размена, која го олеснува копнежот за совршенство и обожување, патување кон небото. Ги полага и ги собира на наша сметка, „заради името Свое“, велејќи: „Преку ова ќе те придобијам. Сето она што е залудно, но на коешто запира срцето твое, ќе стане средство за твое спасение.
Кога, уште повеќе, човекот претрпува токму заради Бога, тогаш јасно ви е колку таа болка е во поголем дел едно сведоштво за љубовта Божја и сведоштво дека човекот Го возљубил Бога. Тоа е еден дар непосредно од Бога. Заради тоа св. Атанасиј вели: „Оној кој удобно врви во овој живот, нека не се надева на удобност во вечноста“…, туку удобноста во вечноста е за оние кои во голема мака и грижи го поминуваат овој живот. Имаме маченици, преподобни, имаме срца кои волно ги прегрнале подвизите на своите болки за да Му угодат на Бога. Толку многу се оние кои стекнале светост преку труд и болка принесена и предадена на Бога. Но, повеќето од нас не се осмелуваат да се одлучат за болка. Се среќаваме со болката и оттаму нè презема Бог.
Ќе ми речете: Зошто Бог дејствува на таков начин? Зошто нешто не промени? Зошто животот не ни го направил полесен и поудобен за да би имале можност повеќе да бидеме зафатени со Него? Зошто Он „сака“ (допушта) да паѓаме? Зошто сака да ни го ранува она што ни е најсвето, дури и она што е дел од домовите наши и нашите срца? Зошто Бог со Својата сила и благост не ни го направи животот лесен, така што, непопречувани од маките, да можеме да Го сакаме само Него?
Бог не сака животот на верните да биде тежок, туку тие, секако, да пребиваат во полнотата на Неговата радост. Меѓутоа, се скамениле нашите срца од гревот што самите си го измисливме и примивме, наговорени од демонот. Се закоравиле од желбите и успесите наши, и сега не е лесно да ги скршиш за во нив одново да протече Божјата љубов и за да можат да се исполнат со присуството на љубовта Негова, па согласно на тоа потребно е на срцето човечко да удри нешто тврдо, како што е болката, која би го потресла и раздвижила. Колку поспремно човекот би избрал да умре, отколку да поднесе болка! Но, Бог ја остава болката како Свое особено доброчинство, велејќи: Тука сум Јас, додека си мислиш дека си се сретнал со болката, погледај, се среќаваш со Мене.
Смислата на крстот за човекот кој живее во светот е особено забележлива во маките и секојдневното страдање, не толку во општеството, колку што во самото негово семејство. Нашиот дом е нешто свето за нас. Го осветуваат нашите свети икони, нашата љубов, нашиот копнеж за Царството на Бога, кој секој ден во себеси го раѓаме. Притоа, како што се покажува од нашето искуство, нашиот дом е најопасната арена. Тоа благословено семејство е истовремено и еден крвав колосеум, најтежок подвиг што човек никогаш не го очекува, а сепак е принуден да се соочи со него.
Сигурно е дека монаштвото е нешто друго. Монахот влегува во манастир, заштоповеќе би сакал „да стои пред прагот на Божјиот дом“. Манастирот не е место кое го подготвува секој монах поодделно, туку место кое самата Црква со своето искуство го украсила и уредила и го направила такво што да може човекот во него хармонично да го поминува својот живот. Црквата се погрижила, колку што е тоа можно, од монашкото устројство на животот да ги издвои сите неволни тешкотии, кои му пречат на човекот и прават тој да се сопнува и паѓа. Таа во деноноќното Божјо присуство и непрестајната заедница со Бога нашла проодна и погодна патека за духовен живот. Манастирот е место во кое човекот може да живее непречено. Секако дека преостанала и дека и во него се пренесува нашата тврдокорна себичност, тој ѕвер што ги раскинува душите на оние кои се упорни во својата приврзаност кон неа (себичноста), но таа во оваа околина (средина) приготвена од Црквата и Бога, останува без своето оружје.
Монашкото устројство на животот е погодна патека, каде монахот би можел, носен од брзите коли на тихувание, послушание, секојдневно богослужение, бдеење и монашки начин на живот воопшто, побрзо да ита кон Господа.
А семејниот живот, бидејќи е потпрен на големата тајна на бракот, по својата природа е полн со маки. Црквата знае дека оние кои стапуваат во брачна заедница „ќе имаат телесни неволји“, и поради тоа им го дава својот благослов, а како обожувачки ги прима нивниот труд и маки. Заминувам во манастир зашто таму во секој миг сум пред Бога. Влегувам во брак, Бога ради, и се среќавам со маки. И овде Бог повторно снисходи, примајќи ги тие маки како Свои. Ги прима онака како што би ги примил подвизите на светиите.
Во нашиот дом, повеќе отколку на било кое друго место, се насобрани социјални, семејни, економски и брачни проблеми, проблеми на раѓање и воспитување на децата, проблеми околу карактерите. Тоа, двајца, мажот и жената, да живеат како едно, во непрестајна љубов, нежност и топлина, во меѓусебно почитување и покорување, во една до смртта цврста заедница „во Христа и Црквата“, воопшто не е лесен потфат. Разводот, дури и несогласиците со кои во семејството секојдневно се среќаваме, или само малата расправија меѓу сопружниците, нападите на самољубие и каприците, претставуваат пекол. Но, зарем и самата одлука за постојано едномислие и љубов меѓу брачните не е маченичка? Дури и крвта нивна не може да ја осигури таа постојана љубов во семејството. Кога би можела, тогаш Апостолот сигурно не би рекол дека тешко е некој да се одлучи на брак. За да можеме да живееме, треба секој ден да пролеваме крв на свештениот жртвеник на своето семејство.
Да ги додадеме уште и разочарувањата во напредокот на своите деца? Им го даваме својот живот, душата своја, вистината, го вадиме лебот од своите усти за да им го дадеме на нив, кои се од нашата утроба, а доаѓа мигот кога тие ги рушат соништата што за нив сме ги граделе. Го растргнуваат татковото себељубие, го раскинуваат мајчиното срце, или ја поматуваат идилата на семејниот живот. Колку само отров пијат родителите кога ќе видат дека нивните деца не напредуваат онака како што тие би сакале! Тоа е секојдневна реалност. Доаѓа до момент кога детето вели: „Татко, ти го проживеа својот живот, сега и јас ќе го живеам својот онака како што сакам“. „Зошто?“ – „Слободен сум, знам што треба да правам“. Што да направат тогаш родителите? Или што ќе направат децата, кога денес или утре ќе го свијат семејното гнездо? Љубов, солзи, трпение, повлекување и надеж во невидливиот Бог.
Да се потсетиме дека во грижите, ударите, разно разните нужности и перипетии, колку и да го сакаме тоа, не успеваме ниту да се помолиме, ни да читаме и проучуваме, ниту да разговараме, често ни еден друг да се погледнеме во очи! Значи, не се само тешкотиите и ударите и грижите во нашиот живот, туку постои и проблемот дека сето тоа не ни дозволува да ја живееме својата надеж и љубовта своја, ниту, пак, да мислиме на небесното. Секој ден донесуваме одлука да се промениме, да се молиме и читаме и да проучуваме, и повторно сме подеднакво непоправливи. Како тогаш мажот ќе се спаси? Како ќе се спаси жената? Како ќе се спаси детето кое го родивме за да го направиме царско чедо на Небото? Правиме сè што можеме, но тоа не е она што го сакаме. Ќе се бориме. Но, што и ако се бориме?
Она што на крајот на краиштата го спасува семејството и ги осветува луѓето намачени во светот, и ги прави помили на Бога се токму тие нивни страдања, Крстот, кој макар и неволно, но скрушено го носат пред Бога и велат: Ова го имам Боже, ова прими го како благопријатна жртва на срцето мое.
Овде буквално се исполнуваат зборовите на св. Јован Златоуст: „Крстот е крст на душата која е намачена, која умира, која не бара никакво олеснување“. И во овој, и во следниот и во оној тамут миг, во тоа јурење на болката, ја живеам својата смрт. За мене, Крст е маката, вели Бог, а твоето признавање и познавање на Мене, Крст Мој. Од тие причини, Крстот ги осветува и очистува сопружниците, прави нивната љубов да созрее и ја принесува како жртва пред лицето на Господ.
Во животот, и уште повеќе во семејството, нема место за никаква удобност. И да имаме некаква забава, таа ќе биде почеток на уште поголемо трпење. Во сè се бара нашето трпение. Треба својата жалост, страдањата свои, своите подвизи секојдневно да ги соединуваме со Крвта Христова која на Крстот е пролеана, и така своите мали крстови да ги врзуваме за Крстот Негов.
Архимандрит Емилијан
Крстот и искуството на Крстот во православната црква
III дел
Еднаш, на „Воскресение“, ава Пахомиј ставил малку масло во јадењето, кое не се состоело од ништо друго, освен само од „иситнета сол“. Бидејќи било „Воскресение“, тој сакал со нешто, било што, да му олесни малку на својот старец, преподобниот Паламон. Кога старецот го забележал тоа, започна да плаче, велејќи: „Господ е распнат, а јас јадам масло?“ Длабоко во себе тој ја живеел тајната на Крстот и не можел да прифати ни малку масло што би му пружило некаква угодност. Колку многу работи има околу нас за кои би можеле да кажеме: „Господ е распнат, а јас го правам ова?“ Го немаме Господ распнатиот и воскреснатиот на ум, туку себеси и своето!
Но нека родителите, заради Крстот Господов, ја трпат секоја грижа, додека и самите не се најдат на небо заедно со сите светии, дочекувајќи Го Господа и поклонувајќи се на подножјето на нозете на нашиот Бог. Секоја мака што ја поднесуваме заради Бога, колку и да е мала, вели св. Исаак, поголема е од било кое дело кое бива без мака. Тој ова го вели за монасите, но истотото важи и за нас христијаните, заради долготрпеливата милост и снисходливоста на нашиот Господ.
Да видиме сега како Бог одговара на нашите секојдневни распнувања.
Господ, пред сѐ, ни дава сила за да можеме да притекнуваме кон Него. Ни помага во нашите маки и распнувања, па затоа стануваме лути лавови, способни заедно со Христа да го понесеме крстот на спасението. И не само тоа, туку божествената благодат и нѐ „одмара“ и на срцата наши им дарува блажена утеха. А таа утеха е толку поголема, доколку е тој подвиг наш, па ние Му го принесуваме на Бога, а не просто го среќаваме на својот пат.
Господ исто така им дава утеха на нашите души и тагата ја претвора во радостотворна тага, која како слатко вино го весели нашиот живот. Нам радостотворната тага што за еден светија е нешто избрано, нешто богодарувано, ни се дава лично, по мера на нашите потреби и онака како што ние можеме да ја доживееме во Црквата. На тој начин живееме предвкусувајќи го она што Господ ни го вети: „Радувајте се и веселете се, зашто голема е вашата награда на небесата“. Навистина, не постои човек кој се мачи и кој го упатува својот поглед кон Крстот Господов, а кој не ја стекнува таа радост. Во маките ги распространува нашите срца (Пс. 4, 1), за да можат да се подготвуваат за божествени посети. Постојат најдлабоки и најтаинствени Божји посети; постојат и оние со кои го посетува најсиромашниот и најгрешниот, и оној кој се наоѓа во дувлото на лавот, и во печката која гори од грев.
Поминуваш низ искушенија, низ тешкотии, вели св. Синклитикија? Како да си под температура. Не се грижи. Маките се претсобје на другата одаја. Која е таа одаја? Одајата за одмор на душата. Како што одиш во некој центар за релаксација за да го заборавиш својот замор и да можеш да продолжиш понатаму, така и Господ прво ја подготвува одајата за одмор на душите, предворјето на небесниот одмор, па после тоа ни дозволува да го земеме својот крст.
Ништо во светот не е случајно. Со животот наш и со сѐ во нашиот живот, управува Владиката Христос. Во болката и горчините наши, во пресрет ни доаѓа Светиот Дух и од нив изведува богодарувана радост. Често не го забележуваме Неговото присуство, зашто сме обземени со своите секојдневни грижи. Но, Он дишејќи каде што сака, дише и во нашите срца и ги освежува. Божествената утеха како балзам се излева на нас. Благодатта Божја слегува од небото и го преплавува нашиот живот. Колку повеќе се маките, толку повеќе се и посетите Божји, вели словото Божјо што секогаш го читаме во Црква. Но, да продолжиме понатаму.
На овој начин Бог нѐ зема за рака и нѐ води нагоре. Не Му е доволно само тоа да ни дарува духовни уживања и душевни олеснувања, туку нѐ прави и заедничари на светиите. Монахот во манастирот секој ден се занимава со светиите и живее со нив, а а што со оние се во светот? Како Господ со Својот Крст создаде едно стадо, стадо на Ангели и луѓе, за радост на небото и земјата! Така и ние преку крстот свој се прибројуваме кон тоа заедничко стадо, светлосјајната заедница на светиите. Светиите, кои имаат толкава љубов кон членовите на своето тело (Црквата), свртени се наклонуваат кон нас. Ние се молиме и ги спомнуваме и тие нѐ спомнуваат нас. Светиите повеќе се наклонуваат кон оној кој е во мака. Болката е средство што соединува со светиите, што нѐ прави нивни заедничари.
Оној кој се распнува изгледа како да живее на земјата, но всушност воскреснал и живее заедно со Бога на Небесата. Нашиот живот не е просто она што се гледа, туку сѐ што е сокриено, и што се сфаќа со помош на нашите таинствени сетила, или барем со вера во Светата Црква. Според тоа, оној кој се распнува живее со Бога, зашто Господ е Оној Кој се изобразува на Крстот и во маката наша. Господ е на небото, и ние се „издигнуваме на небото, стануваме жители на небото“. Стекнуваме многу искуства, иако сиромашни, но искуства што ги имале и Светиите. Тие со потешки маки, ние со полесни, тие што можеме да ги понесеме на себе.
Верникот кој страда, прима божествено просветлување и одблеснува. Во спротивно, како тој, доколку Бог таинствено не го поткрепувал, би можел да не се колеба и сопнува? Како би можел да верува во Бога Кого секој ден Го заборава? Како би можел да верува во Црквата, која ја гледа само како човечки организам? Како би можел да верува во Бога, кога оди да се причести и не чувствува ниту солзи во своите очи, ни трошка поимање во своето срце? Изгледаме како слепи, но Бог внатрешно непрестајно ни доаѓа и ни дава нешто од Себе. Кога во срцето на верниот народ не би било тоа таинствено пренесување на божествените својства, не знаеме дали тој народ некогаш би можел да преживее. Болката секогаш го привлекува погледот Божји.
И кој би можел да одрече дека заради болката се проштеваат дури и гревовите на верниот кој се мачи, и кој, изнемоштен од воздишки, на крајот стигнува пред лицето на свештеникот и ги исповеда, не толку своите гревови, колку неволјите низ кои секојдневно поминува? Се исповеда и очекуваш да ти каже за што се кае. А тој ти ја анализира својата болка, која е нешто минливо, човечко, нешто што ѝ припаѓа на човечката заедница. Би требало да не ѝ придава значење, да Му остави на Бога, но преокупиран е со болката, болка го распарува неговото срце.
Со болката Бог го зачнува и придобива човекот, зашто болката го допира човечкото срце, па Бог неа ја користи како јадица, која тоа срце го приведува кон Него. Така има можност, одејќи од болка во болка, да ја вкуси радоста над радостите. И неговиот живот, бидејќи осветуван, малку по малку напредува, бивајќи примен од Бога како еден духовен живот.
Се мачиме? Се грижиме? Небеста ни подготвуваат почести, Господ нѐ возведува во повисоко достоинство.
Господ, со Својата мудрост и со неограничената Своја љубов, не наоѓајќи ништо што е подвиг според нашите сили, за да би можел заради тоа да нѐ награди со Својот вечен живот, на уште еден начин го понижува Своето Величие, примајќи ги и најмалите делови на нашата болка и жртва, како подигање на Крстот Негов. Бог ги прима „двете лепти“ на болка, наместо милионите. А што да речеме ние? Велиме, како и св. Игнатиј Богоносец: „Нашата љубов е распната“. И јас живеам, само бивајќи распнат. Љубам, само бивајќи распнат.
Немојте да се жалиме и да Го обвинуваме Бога за сите неприлики, со кои во своето секојдневие се среќаваме. Имаме чувство дека Бог нѐ заборава, дека не нѐ слуша, не одговара на нашите молитви, ни испраќа сѐ нешто криво и наопаку. Но, не е така. Бог е еден добар кормилар кој таинствено нѐ следи, и напоредно со тоа ни остава сами да го управуваме кормилото на нашиот живот, зашто никогаш не прифаќа да ја укине нашата волја и да ја преземе нашата улога. А кога ќе види дека кормилото скршнува, Он го приграбува за да ја насочи нашата душа кон Себе. Секако, ние немаме духовни способности, туку своите гревови, кои нѐ понижуваат пред Бога; и додека сме така наведнати под бремето на гревот и додека нашите глави се наведнати, Господ ни доаѓа заради Својата голема долготрпеливост, зашто рацете Негови, кои на Крстот беа испружени и распнати, нѐ создале и обликувале. Беа испружени и раширени на Крстот, за да би можеле да нѐ прегрнат и опфатат нас, духовните просјаци. Гласот Негов се слуша низ вековите: „Земи нѐ како на орелски крилја и приведи нѐ кон Себеси“. Он со Своите очи се допира до нашите очи, поради тоа не можеме да Го видиме, со Својот здив се допира до нашиот здив, со Своето Чесно Тело се допира до нашето бескорисно тело. Како што св. Пророк Елисеј се спружи над мртвото тело (на детето) и телото го покри со своето – и Бог нам ни прави нешто слично на тоа. Таа постапка на Светиот Пророк го символизираше приближувањето Божјо кон нас и допирот Божји, кој непрестајно се продолжува.
Нѐ боли, и таа болка влијае врз нас. Меѓутоа, болката е крст, а Крстот е Самиот Бог.
Во текот на Великата Четириесетница особено се поклонуваме на Чесниот Крст. Да му се поклониме и умно, во срцата свои, кога страдаме. Да ја направиме болката своја, издигнувајќи ги очите и срацата свои кон небото, а тоа наше воздигнување нека биде нашата мала молитва кон Господа. Да ја побараме од Него милоста Негова. Он знае дека ни е потребна, и веќе е покрај нас, но ајде и ние да ја одиграме својата улога. Да зборуваме со Него во тој час и да Му кажеме, не како што некои велат: „Каде е Бог?“, туку: Господи мој, и Боже мој: Господи Исусе Христе, помилуј ме!“ Зар би можел ли да се посомневаш во тоа Господ не само што е близу, туку е и во тебе во мигот кога ги изговараш тие зборови? Зборовите излегуваат, а Он влегува во срцето.
Да Му пријдеме и ние, и во своето тело, напоено со Чесната Крв на нашиот Христос, допирајќи да ги најдеме Неговите рани, Него Кој ја привлече св. Марија Египетска, и Кој заради нас воскресна, та да ги вкусиме плодовите на Неговото славно Воскресение.
*******************
Архимандрит Емилијан
Подготовка за Света Литургија
I дел
Темата на нашето денешно собирање е тоа како некој се чувствува кога му претстои подготовка за Света Литургија, која, да претпоставиме, е една ноќна Литургија. Кога ќе го сфатиме движењето, развојот на доживувањата во текот на подготовката, ќе можеме во продолжение тие доживувања да ги пренесеме и на самите себе, да ги внесеме во нашиот живот на начин кој му прилега на нашиот карактер, на нашата ќелија и нашата клима, ладна, топла, тивка или бучна. Треба да ги спознаеме сите стадиуми, зашто тие ни помагаат да сфатиме каде се наоѓаме.
За да може некој силно да го доживее богослужението, на богослужбата треба да ѝ претходи една силна ноќ. Човекот кој ноќе спие, не може да оди да Го прославува Бога. Дури и да успее, тоа ќе биде безбојно и слабо! Црквата ќе се собере, Христос ќе слезе, ќе биде испратена свештена благодат, но ти ќе си заминеш гол, каков што и влезе. Зашто во бочвата можеби има многу вино, но ти ќе земеш онолку колку што собира во твојата чаша. Ако е мала, ќе земеш малку. Ако е голема, ќе земеш многу. Ако таа не собира ништо, бидејќи е полна со други нешта, воопшто нема да примиш од виното кое го весели срцето.
Она што е важно за нас, е тоа како ќе го подготвиме просторот во кој може да се смести изобилието на свештена благодат. Просторот на кој е направен пат, кој станал прав пат, за да може да дојде до нашата средба со Христа. Зашто кога некој се подготвува за Света Литургија, тој всушност, треба да се подготви за оваа средба. Тоа што го бараш, тоа и ќе го најдеш. Ако сакаш да земеш вино, ќе бараш вино и вино ќе ти се даде. Токму така, кога одиш во Црква, ќе го добиеш она што го бараш.
Значи, влегувам во Црква. Се претпоставува дека мојот дух е буден и дека знае кого оди да побара. Имам чувство дека одам да Го сретнам Христа, што значи дека сум Го барал, сакал, копнеел по Него. Ако не сум копнеел по Него дење, а потоа и ноќе, ни сега ќе можам да Го побарам.
На пример, попладне е, и јас разговарам со тебе. Не е можно да разговарам со тебе за несреќата која се случила, но, за среќа, никој не настрадал, не е можно да мислам на тебе, а Христос да не е во мојот ум, не може срцето да не ми е топло, во моето битие да не се разгорува огнот при помислата дека ќе служам, ќе бидам на служба, дека ќе дојдам во допир, до соединување со Бога. Ако не ме обзема ова чувство, таа ноќ или утро јас поспан ќе тргнам на Литургија. Она што е душата сега, тоа ќе биде и утре. Потребна е вонредна свештена благодат за да се разбуди заспаното „јас“, за потоа да можам суштински да ја отслужам Литургијата. Моето срце во суштина има свој живот и може да зборува: Кога ќе дојде седмиот, осмиот, деветтиот, десеттиот час во ноќта, па да одам во црква на Литургија?
Значи, постои ова доживување, и бидејќи постои, мојот ден не ја поткопува ноќта, зашто денот е претпоставка за успешна ноќ. Ноќта е основа, подлога, корен на денот. Така, ако ноќта не е добра, ни преку денот нема да можам нешто добро да постигнам. Но ако и денот не е добар, не можам да имам добра ноќ. Се претпоставува дека преку денот живееш внимателно. Во тоа не те спречуваат ниту контактите со луѓето, ни твоето послушание, ни бучавата. Ништо не те спречува. Тоа е, чисто, работа на твоето срце. Секако, не дека опкружувањето и условите не потпомагаат, но и срцето е пресудно.
Како се чувствувам на почетокот во ќелијата, во полумракот, како се подготвувам да Го сретнам Бога? Како се развива доживувањето сѐ додека душата не дојде до состојба да стапи во контакт со Бога? Таа има чувство дека се движи во темнина, не во надворешна темнина, туку во некоја своја темнина. Христос е светлина. И бидејќи Го нема Христа, човекот не ја гледа светлината во светлината, туку се наоѓа во темнина. Душата го доживува трагичното спознание на темнината, незнаењето. Што ќе се случи сега, дали ќе продолжи така?
Душата сега се наоѓа во оваа состојба, но има и една надеж. Која е таа надеж? Ако таа некогаш ја искусила Божја посета, тоа искуство прави таа без страв да се движи низ темнината, низ непознатото. Кога со ноќи си одел во една малку подалечна црква, знаеш каде е каменот, каде се скалите, каде се опасните места, па оттука се движиш слободно. Ако, пак, не си одел претходно, ти ќе напредуваш внимателно, чекор по чекор. Така е и со душата; ако претходно ја запознала оваа состојба и ако претходно Го вкусила Бога, напредува со надеж дека и сега, како и тогаш ќе Го сретне. Во спротивно се задоволува со надежта дека Он ќе ѝ се даде, бидејќи Бог рекол: „Барајте и ќе ви се даде, чукајте и ќе ви се отвори“ (Матеј, 7, 7). Таа надеж е голема работа. Бидејќи Он тоа го рекол, и пред да побараме Он ќе ни даде. Не го чувствувам тоа, но знам. Предзнаењето дека ќе стапам во однос, во прегратка со својот Бог, ми дава сила да продолжам. Но, се уште сам чекорам во мракот. Според тоа, имам чувство на движење и на мојата осаменост во темнината. Постои една надеж, една светлина, но јас сум во овој густ, црн мрак.
Душата сега напредува. Знае само ќе Го бара Бога. Но, што ќе Му каже? Како ќе Го бара? Што и да прочитала, сега ѝ е туѓо. Твојата душа треба тоа да го почувствува за да може и да го искаже.
Читам на пример една љубовна преписка и сега се обидувам врз основа на неа да го напишам она на што се сеќавам во поглед на тебе. Не можам тоа ни да го напишам, ниту да го кажам. Меѓутоа, ако те видам, ако те запознам и засакам, ќе видиш како душата сето тоа го изнесува по устен пат. Тогаш ќе можам и највообичаениот збор да го кажам како првпат да е изговорен во овој свет и да мислам дека сум најголемиот поет, зашто просто сум ги изговорил зборовите: Те сакам. Истото се случува и во борбата, во подвигот на душата. Не знаеш што да кажеш. Кого да го повикаш, кога не го гледаш! Да викнеш во темнината? Се плашиш, размислуваш! Ќе Му угодиш ли на Бога? Ќе те чуе ли? Треба да имаш некаков светлосен зрак, некоја содржина, некој знак дека Бог се наоѓа во тој правец, за да би можел да Го повикаш. Старче, извикуваш, зашто знаеш каде е старецот. Ако не знаеш каде е, каде ќе го бараш? Знаеме, ли можеби, каде е Бог? Каде живееш Господи? Го прашале некогаш учениците на св. Јован Крстител. А, Он одговорил и рекол: Дојдете и видете. Отидоа и видоа, и го забележаа дури и времето во кое тоа го видоа. Но, бидејќи не знаеш, тоа значи дека се уште си во мракот.
Но, Христос не може да пребива во темнина. Не знаеш што да правиш и тогаш започнува агонијата. Каде е? Сам си. Бог ти е непознат. Страшно! Не се осмелуваш да Го побараш, да поразговараш. Чувствуваш дека во тебе се одигрува некоја борба. Твојата душа почнува да се бори. Го среќаваш сега напорот на твојата душа, кој е елемент на доживувањето, борбата што душата ја води за некогаш да може да стигне таму каде што сака. Може да се испоти, да се умори. Секој човек, во согласност со својот карактер, на различен начин го доживува тој напор на душата. Боже мој, извикува душата: Не го извикува тоа со зборови, туку со доживување.
Како душата го доживува тој втор стадиум? Што чувствувам во состојбата во која сум доден? Најпрвин, дека сум изгнаник. Бидејќи, штом Го немам Христа, тоа значи дека не сум во својата татковина. Отидов во „далечна земја“ и треба да се вратам. Изгнаник сум: едно многу сериозно доживување. Ние тоа не го знаеме, не го сфаќаме, па заради тоа најчесто се чувствуваме многу лагодно на било кое место и да пребиваме. Во многукатниците, во фабриките, на патиштата, во куќите на гревот, наоѓаме луѓе кои се задоволни. Некоја жена не чувствува дека е изгонета, зашто има маж, друга зашто има дете, трета затоа што добро ѝ оди на испитите, и затоа тие се задоволни. Изгнаникот, пак, дури и од птица млеко да има, пишува вака: Подобро во мојот сиромашен крај, отколку во туѓина. Значи, стекнувам сознание дека сум изгнаник.
Второ, стекнувам уште едно искуство: Дека сум немоќен да Го побарам Христа, да направам дури и најмала можна работа за да Го најдам. Подоцна ќе сфатам што значи тоа „со благодатта Божја сум она што сум“, и дека нашиот Бог „нè посети од висините“ како и тоа дека „без Мене не можете да направите ништо“. Ја чувствувам својата немоќ: Не можам да зборувам. Не можам да се молам. Не можам да се сосредоточам. О, колку сум немоќен!
Трето, чувствувам дека сум сосема мал, дека сум ѓубре. Пред Великиот Бог не сум висок ниту колку една мравка. Ништо сум! Сенка сум, која не може ниту да напредува, ни да светли.
Кога ќе почувствувам што сум јас, тогаш почнувам да сфаќам и што е Он. Зошто сум изгнаник? Затоа што ми недостасува Бог. Зошто сум немоќен? Зашто Бог Е Оној Кој Е. Врз основа на спротивностите, но искуствените спротивности, почнувам да сфаќам дека Бог Е Велик. Сè што има врска со суштината Божја е во секој поглед несфатливо и единственото нешто што е сфатливо е Неговата несфатливост. Сè што е во просторот на Неговото манифестирање, енергиите Негови, сè што е несоздадено делување Божјо можам да го прочитам, можам да го научам, но мојата душа не го разбира тоа. Но доаѓа миг кога душата ги поима енергиите, својствата Божји и тогаш открива дека Бог Е Велик. Висока си, повисока од сите твои школски другарки. Секогаш те ставаат на прво место. Ја живееш својата висина. Меѓутоа, кога ќе застанеш под една пирамида, кога ќе ја погледнеш и нема да го видиш нејзиниот врв, тогаш ќе сфатиш што значи тоа дека ти си ниска, а пирамидата е висока. Токму тоа се случува овде.
Потоа, сфаќам дека Он Е Свет, значи нешто потполно различно од светот, нешто апсолутно посебно, нешто извонредно, нешто што не е ништо друго, туку единствено она што е. Он Е Оној Кој Е. Сè друго е небитие. Сè друго е релативно. Како го сфаќам тоа? Како што кога сам во темнината ги отворам очите, но не гледам ништо – истото го прави и мојата душа, срцето мое. Ништо не гледа, но чувствува што значи: „Каде Си Ти, Боже мој? Каде Си, Боже мој? Зад ѕидот? Пред мојот манастир? Би требало да си внатре, но не Те гледам! Подалеку од ѕвездите? Над небесата? Но бидејќи си секаде присутен, каде си? Каде и да потрчам по Него, не Го наоѓам. Ако слезам во Адот, таму е. Но, во Адот не Го гледам! Ако одам во морските длабочини, таму е. Но, повторно не Го гледам: Јас сум во темнина. Така, преку поимањето на извонредноста го сфаќам значењето на светоста.
Архимандрит Емилијан
Подготовка за Света Литургија
II дел
Во продолжение го сфаќам значењето на славата Божја, т.е. дека Бог е во слава. Моето доживување, мојот мрак прави да чувствувам дека Бог е токму спротивното. Допирајќи, напредуваме. Се уште се наоѓаме во просторот на нашето трагање. Не сме во Божјиот простор, се уште не дошла Неговата благодат. Тоа е простор на душата која се бори да Го најде Бога и пред да Го најде, ќе сфати дека Бог е препрославен.
Кога душата ќе го стекне ова доживување, почнува да навлегува во еден трет стадиум, стадиум на покајание. Погледнете го патот. Јас сум изгнаник, немоќен, мал. Он е свет, извонреден, преполн со слава. Тоа значи дека јас морам да се променам. Се каам (μετανοω), значи го менувам умот, станувам друг човек. Сега во мене почнува да расне потребата за покајание, а постепено и самото доживување на покајанието.
Штом се зачне мислата дека јас малиот, јас ништожниот, треба да направам едно салто и да се најдам во просторот на божеството, дека треба да се променам, душата во тој миг почнува да копа за да открие во што треба да се промени, почнува да стравува. Што сум јас? Што ми се случува? Тогаш, првин откривам дека сум грешен. Ја откривам единствената причина што ме одвојува од Бога, причината која ме прогонила, која ме смалила, така што од некој што беше „малку помал од ангелите, со слава и чест овенчан“, т. е. оној кој речиси стоеше на висината на божеството, станав земја, прав, земен црв. Наеднаш станав скот. Значи, грешен сум! Тоа е многу значајно. Како сега да се покаам? Како да се подготвам за исповед? Како да кажам дека сум згрешил? Мојата душа треба тоа да го посака! Кога повеќе те загрижува како ќе успееш на факултет, какво мислење има за тебе твојот Старец, зошто твојата игуманија не те сака, зошто повеќе сака некоја друга монахиња, зарем ќе се покаеш? Ако сакаш оган, ќе најдеш и слама. Она што го бараш, тоа и го наоѓаш. Ја откриваш причината, значи гревот. Грешен сум.
Второ, ја откриваш „преградата која разделува“, тоа трагично нешто што постои меѓу тебе и Бога. Да ја наречеме, ако сакате, оваа „преграда“ мрак или темнина ; мрак во однос на Бога, темнина во однос на нас. Голема работа е да чувствувам дека сум одвоен, дека постои овој ѕид, мрак, темнина што се разликува од темнината на душата, која, во првиот стадиум, се бори да Го сретне Бога.
Трето, бидејќи сум грешен и бидејќи постои некој ѕид кој нè раздвојува, чувствувам дека за Него сум премногу туѓ, дека немам однос со Него. Како да општам? Обично се залажуваме. Бидејќи редовно се молиме, бидејќи поседуваме некаква побожност, некоја добродетел, некој напредок или бидејќи со својата лажна исповед се мамиме себеси, мислиме дека поседуваме и Божја благодат, дека Бог нè посетил. А оваа наводна посета, просто, може да биде смелост, некоја палавост на срцето, некое незнаење. Но, сега сфаќам дека сум странец, дека не сум во никаков однос со Него!
Четврто, бидејќи сум странец, световен сум, не припаѓам во просторот Божји. Го примам значењето на световниот човек. Човек може да биде игумен, или епископ, тоа не игра никаква улога, важно е каде се наоѓа неговото срце.
Значи, во третиот стадиум чувствувам дека сум грешен, дека постои „преграда која раздвојува“. Откривам дека за Христа сум странец. Непознатиот Бог и јас странецот, еден световен човек. Ова откровение во мене предизвикува извесни духовни последици, зашто се наоѓам во напредок. Почнуваме да се откриваме себеси, да согледуваме од каков состав сме направени. Зашто злото, кое е во нас, е занемарувањето на себеси, на својата душа.
Мислата за мојата грешност носи потреба од покајание. Се уште не зборуваме за покајание, туку за каење. Покајанието е благодат на Светиот Дух: А, благодатта Бог ќе ми ја даде. На пр. си направил нешто и велиш: Ај! Што направив? Кој го слуша старецот? Тоа е каење. Но, кога ќе те повикам и ќе ти речам: Дете мое, што направи? Ако ти ја исповедаш својата грешка и речеш: „Казнете ме, Старче“, а јас не те казнам, туку ти дозволам да се причестиш, ќе речеш: „Каков добар старец! Каков сум јас, а каков е тој? Види ја благодатта Божја! Така да Го огорчам Бога!“ Сега почнува покајанието: Едно е каењето, а друго е покајанието. Чувството на мојата грешност, во мене создава потреба, копнеж за покајание.
Впрочем, доживувањето на преградата која раздвојува прави да сфатам дека тој ѕид треба да го срушам. Удирам со тупаница, а ѕидот е цврст. Удирам, удирам, но ништо! Очите ми солзат. Тогаш почнуваат солзите, не оние кои се дар на Духот, туку оние што доаѓаат од мојата душа, од чувството дека Бог е од онаа, а јас од оваа страна на тој ѕид.
Во продолжение, чувството дека сум туѓ на Бога ми создава потреба за копнеж, па надоаѓа и самиот копнеж да Го запознам, видам Христа. Велиме дека на Литургија одиме за да Го бараме Христа. Но, го чувствуваме ли ова за коешто сега зборуваме? Немој да велиме дека одиме Христа ради, зашто тоа е лага. Се залажуваме самите себе, како во народната поговорка: „лажи ме, да те лажам, за да пројде времето“. Кога ќе сфатам дека сум туѓ на Бога, почнувам да копнеам по Христа, како што и девојката се раскинува во себеси кога ќе сфати дека нејзиниот сакан си заминал, и нејзините очи се полнат со солзи, а срцето нејзино го бара. Многумина ѝ се нудат: Доаѓа првиот, вториот, третиот, четвртиот, сите ги одбива, па макар тие и да се добри, богати, образовани, христијани. И уште пред да ги запознае, срцето нејзино вели „не“. Тоа припаѓа на друг. Вака е и со душата која се кае.
Според тоа, чувството на осветовеност, откривањето дека јас, прочуениот христијанин, сум само еден световно човече, прави да донесам одлука да станам Божји човек. Ме принудува, во спротивност со претходното, пред сé да донесам одлука да го предадам своето битие. Чувствувам оти – бидејќи сум световен, дека живеам во некој свој свет и дека Он е Свет – и јас треба да станам тоа што е Он, дека треба да одам заедно со Него, дека треба да Му се дадам, да Му се предадам. Во спротивно не можам да Му припаѓам. Ова давање на моето битие е еден конечен потег, зашто од тоа излегувам губејќи половина од себеси. Како кога одиш кај некого со намера да му одржиш лекција, а тој ги соборува сите твои аргументи, ти покажува дека си едно ништо и се чувствуваш понижен – се предавам, велиш, и тој тоа го сфаќа, дури и да не му речеш, не можеш да се поместиш. Ако пред Бога не се почувствуваш така, т. е. дека си немоќен дури и да се помириш, тогаш не си Му се предал себеси. Доколку во тебе се уште постои нешто, кое удира, се противи, не можеш на Христа да Му кажеш: се предавам!
Одлуката за предавање, не самото давање, е она што блудниот син го вели: „Ќе станам и ќе отидам при домот на таткото свој и ќе му речам: Згрешив пред небото и пред тебе“. Тоа е одлука да се вратам и да кажам: Боже мој, од Тебе потекнувам, Ти ме роди, Тебе Ти Се враќам и паѓам пред Твоите нозе. Јас сум куче со извадени заби, па ништо не може да направи. А кога ќе почувствувам дека имам заби, ќе укасам. Значи, не постои никакво предавање.
Второ, одлуката за предавање, носи и одлука за светост, зашто за да Му се предадам, треба да Му станам сличен, да станам свет, во смисла на поинаков живот, не на друго место, туку на друг начин. Колку од нас донеле одлука да постанат свети? Да решев да станам свет, не ќе одев да јадам, туку ќе појдев да се молам. Не би го облекувал ова, би ми било доволно и она што го имам. Не би настојувал да го заземам она место, зашто знам дека мојата сестра, монахиња, било од слабост или по нужност, го сака повеќе. Не би одел во собата што е на исток, туку би рекол: Мојата сестра е болна, да ја земам собата што е на север. Поинаку на работите гледа световниот човек, а поинаку светителот. Се наоѓаме во областа на човечкото. Се уште не се допираме до границите на духовното. Стоиме на земја. Долу сме, многу ниско! Не сме стигнале ни до првата скала. Секако, денес нема ни да стигнеме. Далеку сме.
Значи, одлуката да се дадам себеси прави да донесам одлука да станам светител. Ти доаѓаш, а јас грубо ти се обратам и ти веднаш се онерасположуваш. Тоа значи дека не си донел одлука да бидеш свет. Во спротивно, ти би ми паднал пред колена и би ми рекол: Те молам продолжи, тоа ми помага на мојот пат кон светоста. Но, ти тоа дури не го ни помисли. Самото тоа што срцето ти вели: види како разговара со мене, ја покажува независноста, одвоеноста негова. Срцето треба да почувствува, да го живее ова што го зборуваме. Под зборот срце, секако, не го подразбираме чувството, туку внатрешниот човек.
Одлуката за светост, сега донесува и одлука за поправање. Тоа што не сум свет значи дека сум она што зборувавме претходно. Значи, треба да го исправам она во што грешам и така донесувам одлука да се поправам. Често може да се случи да се исповедаме, да ги признаеме своите грешки, но никогаш да не ја донесеме оваа одлука. Си донел одлука: Веднаш се поправаш. Тоа е многу лесно. Христос не кажал ништо што е тешко или што не можеме да го направиме. Зошто ова не можеме да го направиме? Затоа што не сакаме.
Кога во мене ќе започне ова работење на себеси, откривам дека за сето ова време не сум се занимавал толку со себеси, колку со Бога. Значи, сум се гледал себеси, но не онаков каков што се запознав претходно. Порано низ себеси Го гледав Бога. Сега себеси се гледам во однос на она што претставува Бог и расудувам каков треба да станам за да личам на Бога. Според тоа, Бог, со Својата божествена благодат, бил предмет на барање на мојата душа, уште пред таа и самата да стане свесна за тоа, пред да започне да работи на себеси. Почнав да сфаќам дека мојата душа се занимавала со Бога.
И така доаѓаме до четвртиот стадиум, сеќавањето на Бога. Спомнувањето за Бога означува опфатеност на моето срце, ум, мисли, моето битие со Бога, што ме соединува со Него. Почнувам да си спомнувам за Бога, да сфаќам дека сега размислувам за Бога, дека Бог е свет, велик, препрославен, и дека јас треба да се променам, да станам свет. Гледате ли, како постепено Му се приближуваме на Бога? А во далечината, сé уште во мрак, негуваме првобитно сеќавање за Бога, како некој шум кој доаѓа од далечината, како бран.
Првото сеќавање на Бога, првиот допир со Бога е опфатеноста со Него. Тоа е, на некој начин, се уште продирање на мојата душа, а не на мојот дух. Духот, бидејќи од Бог направен вечен и бесмртен, донекаде почнува да се охрабрува во верата дека ќе му дадам право да се врати во својата татковина, во која се насладуваше со нејзините добра, но кои и ги изгуби. Мојата душа почнува да открива дека Бог е вистинит и дека таа до сега живеела во лага. Мислев дека сум се причестувал, дека сум служел Литургија или доаѓал на неа, но ништо од тоа не сум правел. Меѓутоа, сега ќе го постигнам тоа. Бог го рече тоа. Знаев од овдешното, ситно знаење, дека Бог е вистинит, зашто тоа сум го слушнал, ми го кажал мојот Старец, сум читал за тоа. Бидејќи Бог е вистинит, не лаже – „верен е Бог“ ќе го направи, значи, она што го рече. Така имаме напредок во доживувањето.
Архимандрит Емилијан
Подготовка за Света Литургија
III дел
Бидејќи Бог е верен и вистинит, не е можно ништо друго освен тоа дека јас ќе му се приближам и Он ќе ми се открие. Се наоѓаме на петтиот стадиум на доживувањето. Почнувам да чувствувам дека Бог е Оној Кој е близу. Бидејќи јас, Боже мој, сум немоќен, мал, слабичок, бидејќи сум во темнина и бидејќи меѓу мене и Тебе постои тој ѕид кој раздвојува, што можам јас да направам? Ништо. Меѓутоа Ти Си верен. Вистинит. Значи, Ти Си Оној Кој е близу. „Царството Небесно се приближи“, значи дека Царството Небесно приоѓа, дека е близу и дека јас не можам да одам во Царството Небесно, туку тоа треба да дојде кај мене. Почнувам да сфаќам за што зборува Светото Писмо, кое уште од детството сме го читале, а не сме сфаќале што се подразбира под неговите зборови.
„Царството Небесно се приближи“. Како што кога велиме дека некој човек се приближува, всушност подразбираме дека тој човек бил во градот и дека сега оди понатаму, се враќа, доаѓа, така и Царството Небесно се одвоило од небото и доаѓа кај мене, ми се приближува. Бидејќи Христос е близу, срцето почнува да работи, се разгорува. Како да сум скоро до тебе, но се уште сум оддалечен од тебе: меѓутоа, доаѓам. Требало некој да дојде, но не дошол, зашто бурата го спречила. Ќе дојде утре. И ако ти кажат дека нема да дојде, твоето срце ти вели дека тоа не е можно, дека ќе дојде.
Надежта што се раѓа, го поприма вкусот на сладоста, кој е предвкус на блаженството што со присуството Христово ќе го здобијам. Царството Божјо е близу, се приближува. Јас сум многу блиску до Бога, не само во близина. Едно е во близина, а друго е многу блиску. Треба да ги познаваме одредниците што ни помагаат да сфатиме каде се наоѓаме.
Кога чувствувам дека сум многу блиску до Бога, откривам дека Бог, Кој е толку далечен, е овде, зад завесата, дека Он е мој Бог, дека е глава на Црквата, моја глава и дека јас заедно со сите други сме едно тело. Ја откривам заедницата на Црквата. Многу сум блиску до Бога. Сам? Не. Со целата Црква. Многу сум блиску до Бога бидејќи проштевам, бидејќи љубам, зашто сé што правам, правам во Црквата, заедно со сите светии, а не јас самиот. Зашто, кој сум јас? Ѓубре, црв земен и на крајот ќе станам храна за црвите. Почнувам, значи, да ја чувствувам, да ја живеам заедницата на Црквата. Не да читам, не да зборувам, туку да живеам дека јас сум дел од Тебе, од Архангелот Гавриил, св. Андреј, Архангел Михаил, кој направи чудо во Хони, како и од сите светии. Во тој миг наеднаш сфаќам дека сите тие светци се овде, заедно со мене. Се уште не ги гледам, не ги слушам, но знам дека се со мене. Влегов во просторот на светиите, но по своја желба, по своја волја.
Сфаќајќи ја сега смислата на заедницата во Црквата, во мене почнува да расне и малку по малку да возрастува првата човечка љубов внатре во Црквата. Почнувам да ги сакам сите и сè. Те сакам, дури и не се сеќавам дека вчера ме пцуеше, дека не ми го даде она што ти го барав, дека ме осудуваше, дека си злобна. Не се сеќавам на ништо. Ми доаѓа да станам, да те прегрнам, да те бакнам. Можеби пет дена да си била во својата ќелија, и не сум те видел, но тоа не сум ни го почувствувал, ниту сум размислувал за тоа. Твоето присуство беше живо. На колку од нив се сеќавам на тој начин! Како само се сеќавам! Како се отвора умот и се очистува? Ги сакам не само луѓето, туку и црвчето што го тргам настрана за да не го згазнам, птицата која замрзнала па ја топлам за да може кутрата да полета и да не остане на патот каде се струполила, мравката што е покрај мене. Стекнувам некоја чувствителност. Знаете ли каде е човекот кој не стекнал љубов? Зад сето ова! На вториот степен? Пред првиот? Не знам. Врз основа на примерите за кои зборуваме, секој може сам да сфати каде се наоѓа.
Во секој случај, во овој стадиум почнуваме да ја откриваме првата човечка љубов во Црквата. Не зборуваме за телесна, мајчинска или татковска љубов. Тоа е поинаква љубов. Те сакам зашто си мое дете. Можам ли да не го сакам детето што сум го родил? Или те сакам зашто ми ја откри својата мака. Или монахиња сум и ја сакам својата Игуманија. Неприродно е да не ја сакам. Нешто се случува. Постои некоја стеснатост на срцето, некоја шуплина. Потребна е лекарска интервенција. Не зборуваме, пак, за патолошките состојби, туку за природната љубов во Црквата, која е соборна. Тоа е она „за сите луѓе“, за кое што зборува св. ап. Павле. Павловото срце, во кое што, како што вели св. Јован Златоуст, можел да се насели сиот свет и уште толку други светови, било еден бескраен океан.
Кога некого го сакаш, пред себе доживуваш дека тој е жив. Оној што не љуби, тој чувствува самотија и таа осаменост станува уште поголема кога тој ќе посака другите да го сакаат. Ќе видите дека било кој човек, без разлика дали е цар или просјак, штом посака да го сакаат, веднаш чувствува самотија. Штом ќе почне да љуби, не со човечка љубов, туку со љубовта на Црквата, самотијата почнува да се повлекува и тој открива дека целата Црква, дека сите се со него.
Внимавајте сега како едно доживување со себе повлекува и друго. Доживувањето дека сум многу блиску до Бога, ме доведува до познание и потреба да стекнам странствување. Едно е тоа што бев странец, а друго е странствувањето. Тоа што бев странец беше едно искуствено доживување на мојата осаменост, на моето пребивање во светот далеку од Христа. Странствувањето е салто на срцето за да би можел да излезам од сето тоа, од себеси и светот и да Му се приближам на Христа. Оваа желба, оваа намера е нешто што ме води кон Христа, што во мене создава копнеж, потреба, предизвикува потреба за странствување.
Понатаму, љубовта кон човекот, свртувањето на себеси кон другите прави да стекнам заборав, занемарување на своето јас. Тоа што одлучив да се предадам е поинакво од тоа што сé уште припаѓам на себеси. Значи, почнувам да сфаќам дека треба да се заборавам себеси, да се занемарам себеси, да не се занимавам со себеси. Чувството на заедница во Црквата прави сега искуствено да сфатам што значи да се биде орган Христов. Не сум индивидуа, туку личност, во онаа смисла дека Христос е глава. Сразмерно на смирението што го поседувам, откривам што значи да се биде орган Христов, ја откривам својата положба во Телото Христово.
Доживувањето на заедницата со светиите и ангелите, за коешто претходно зборувавме, прави да се чувствувам како да сум и во темнина, во нивната сенка и под нивната закрила. Чувствувам дека сите свети Ангели ме покриваат со своите крилја. Не сум сам. Се слуша трепетот на нивните крила. Сите светии се со мене. Збиени во оваа црквичка! Какво величество!
Еднаш додека патував сретнав еден митрополит. Разговаравме за титуларните митрополити и ми наведе еден разговор што го водел со некој кој му рекол: „Дали е можно еден титуларен епископ да биде митрополит? Тоа е бесмислено. Може ли да постои градоначалник без народ? Не може. Така, ниту митрополитот не може да биде без стадо“. Се налутив, ми рече, но во тој миг од длабочината на мојата душа ми се појави една идеја, па му реков: „Слушај, градоначалникот го избираат луѓето. Ако не постојат луѓето, очигледно нема да има ни градоначалник. Меѓутоа, митрополитот не е избран од народот“. „Добро, во ред“, одговори тој. „Го избрал соборот, Црквата, но со кого тој управува? Каде е неговата Црква?
Во мигот на таа душевна борба, ми се појави и друга мисла и јас му одговорив: „Што е Црквата? Живи луѓе, кои доаѓаат или можеби и не доаѓаат во храмовите, или доаѓаат, па потоа одат во грев? Дали се Црква оние кои никогаш не доаѓаат во храмот, а секој ден се по кафеани или на работа? Секако, и тие се Црква. Но, зар Црквата не се и светиите кои овде се родија и израснаа? Зар Црквата не се нашите дедовци и предците наши? Зар Црквата не се светиите чии сведоштва ги имаме во митрополијата, чијашто титула ја носам? Зар Црквата не се сите ангели кои постојат на тоа место? Јас сум митрополит на Црквата. За мене во неа се живи сите овие упокоени и невидливи светии. Се чувствував како друг човек кога сфатив дека сум заедно со сите тие светии! Прв пат го почувствував тоа, ми рече митрополитот!
Така и ти за прв пат чувствуваш дека е присутна цела Црква, сите светии, сите ангели. Според тоа, живееш во сенката на нивните прегратки и под нивната закрила и спонтано велиш: „Спомнувајќи ја Пресветата, Пречиста, Славна Владичица наша Богородица и Секогаш Дева Марија, заедно со сите Светии, самите себе, еден на друг и сиот наш живот на Христа Бога да го предадеме“. Се соединуваш со Богородица, со Претечата, со апостолите, светителите и заедно со нив навистина Му се принесуваш себеси на Бога. Тоа е смислата на зборот „спомнувајќи“. Ги призиваш сите и им велиш: „Дојди Пресвета Дево, дојди Претечо, дојди св. Варваро, св. Никола мој, свв. ктитори Метеоритски, св. ктиторе Симонопетриски, сите заедно да одиме на Христа да Му се предадеме“. Поинаку одиш кога си сам, а поинаку кога си во друштво со некого. И поинаку е во такво друштво!
Архимандрит Емилијан
Подготовка за Света Литургија
IV дел
Страшно е да те сакам, а ти да не го сфаќаш тоа. Страшно е да живееш во осаменоста своја поради тоа што не сум те погледнал, не сум разговарал со тебе, не сум ти се насмевнал, не сум ти одговорил, а те сакам. Страшно е секој ден да сум со тебе, а ти да мислиш дека дури не се ни сеќавам на тебе. А колку е пострашно тоа да не ја чувствуваш љубовта, заштитата, постоењето, присуството на целиот тој вистински свет, кој е тело твое, и да живееш сам?! Се растура, значи, мракот, осаменоста и сега си на светлина која ја испраќаат крилјата на ангелите и застапништвата и посредништвата и молитвите на сите светии. Добиваш нешто од нивната светлина. И ти стануваш создание осветлено со некаква поинаква светлина, светлина на планетите и заедно со нив учествуваш во соборот кој е во близината Христова.
Каде е Христос? Уште не сум Го видел. Но, пребивам со светиите. А каде што се светиите, тука е Христос. Бидејќи сфатив дека сум Негов член, дека тука се светителите и ангелите, тука некаде е и Христос. Не е потребно да викам, не е потребно да Го барам. Сега имам чувство дека ете, гледај, доаѓа и срцето се огласува со своето отчукување: „Дојди“. На кој јазик зборува тоа? Не знам. Не можам да кажам. Тоа не може да се искаже. Но срцето ги кажува тие зборови: „Дојди, дојди“. Бидејќи Му зборувам, бидејќи може да ме чуе, тука е некаде, и додека сум сѐ уште во мракот, паѓам и го правам првиот поклон: „Боже мој!“ Паѓам, на колена сум и се поклонувам на сѐ уште невидливиот Бог. Бидејќи се понижив, наведнав, надминав себеси, влегов во Неговиот простор, бидејќи Му се поклонив, и Тој сега веќе се наклонува кон мене и ме подига. Имаме божествена посета, која се разликува од видението.
Како се случува Божјата посета? Рековме дека денес нема да се допираме до духовните значења. Ќе се запреме на човечкото,приземното, кое се наоѓа под првото скалило. Пред сѐ, божествената посета зависи од човекот, неговото срце, љубовта негова, копнежот негов, карактерот негов, животот негов, неговото место. Поинаку е кога си во општежитие, а поинаку кога си во некој скит. Поинаку е кога си еден радосен човек, а поинаку е кога си можеби меланхоличен; поинаку е кога од детство си живеела девствен живот и кога единствено за што си размислувала било да станеш монахиња, а поинаку кога во животот си имала некакви перипетии. Бог ги посетува сите, но ни се обраќа во согласност со она што секој од нас го разбира, во согласност со начинот на кој некој Го бара и во согласност со она што некој е. Тоа игра голема улога. Како што со секоја алатка, секој материјал, дрво, цемент, мермер, ракуваш на поинаков начин, така и Бог секоја своја нива ја обработува на поинаков начин; знае каде оди, кого посетува: „Зошто Негов род сме“. Созданија Негови! Он го познава „созданието наше“ и затоа на еден начин ќе го земе во Своите раце памукот, а на друг железото. За да го свиткаш железото ти треба сила, а памукот го фаќаш нежно, нежно.
Во моментот на божествената посета здобиваме две многу сериозни и севечни доживувања. Прво, мирот. Едно е сладоста за која што претходно зборувавме, предвкусот кој може да дојде додека сѐ уште се наоѓаш во калта на гревот, а друго е мирот на посетата Божја. „Бог е Господ и ни се јави“. Не Го видов ама „се јави“. „Нѐ посети (… од висините…), во темнината и сенката смртна. Во состојбата во која сум, наведнат на колена, не ја гледам светлината, не гледам ангели, ништо не гледам, ама имам мир.
Второ, чувствувам смелост пред Бога. Сега посакувам да го подигнам погледот свој и да Го погледнам. Чувствувам дека Бог нема ништо против мене. Донесов одлука за покајание, сфатив дека сум грешен, туѓинец, едно ништо, дека Бог ми простил. „Оној Кој ги испитува срцата и утробите“, ја гледа намерата и – колку брзо! – уште пред да продолжиме понатаму, Он веќе нѐ посетил. Соодветно, пак, на состојбата во која се наоѓаме, ни дарува мир и смелост, иако според човечките мерила уште не сме стигнале до степенот на светост.
Што правам тогаш, кога оваа божествена посета ќе дојде? Паѓам и се поклонувам на Невидливиот – се уште е невидлив, но веќе не Го доживувам како невидлив, туку „како Оној Кој овде со нас невидливо пребива“. Додека претходно преовладуваше невидливото, сега откако се случи посетата, Го чувствувам Невидливиот „Кој овде со нас пребива“. Значи, паѓам и Му се поклонувам „на Оној Кој со нас пребива“, Оној Кој е со мене и ја подавам раката своја да Го дофатам.
Кога ќе стигнам до тој миг во кој паѓам на колена, во кој се поклонувам „на Оној Кој овде со нас пребива“, тогаш веќе не можам да продолжам понатаму, ниту понатаму да се подготвувам. Не можам да се молам. Ништо не можам да направам. Единствено што посакувам е да служам, со раката своја да Го зграпчам Оној Кој е невидливо со мене и со копнеж да Го примам во себе. Тогаш, ако утрената сѐ уште не почнала, едвај чекаш да бијат камбаните. Ако си на утрена, едвај чекаш да дојдат хвалитните стихири и славословието, едвај чекаш свештеникот да каже: „Благословено е Царството“, за да би можело да се отвори Царството Небесно! Не можеш веќе ни да мируваш, ниту ќе се смириш на некој друг начин, освен единствено со служење. Ако не служиш? Не знам што ќе биде! Меѓутоа, во секој случај си спремен.
Но ќе ми речеш: Ќе служам ако сум свештеник. Не заборавајте дека сите ние сме „царско свештенство“. Учесници сме на Христовото свештенство. Сите сме плод, свештен пород, дело на свештенството Негово. Синови сме на Свештеникот, Царот, Учителот, Пророкот. И ние сме свештеници. И така во црква не одиме никако поинаку освен како свештеници. Не одиш на присуствуваш на службата, одиш да служиш, да го принесеш срцето свое, самиот себе, „жртвата чиста“, плодот на мирот. Ама ти сам по себе воопшто не си битен, ти пред сѐ одиш да принесеш „твое од Твоите“, т. е. Негово од Неговите. Он ти го дал тоа, Негово е, а ти тоа пред сѐ го принесуваш како пројава на она што си самиот ти, она што ти го сакаш, она што ти го посакуваш, она што на крај се претвора во самото битие Господово. И така, телото Христово, она Јагне, останува леб, она што сум го принел и што е составен дел од мојот живот. Човекот се храни со леб. Виното останува вино, што ја означува желбата моја, мојата голема радост, срцето мое, здравјето мое. Го принесувам она што сум, го принесувам најдоброто што го имам. Остануваат прасликите, показателите на мојот принос, кои истовремено се претворени во самото Тело и самата Крв Христова.
Ова е подготовката на душата за одење на Литургија. Нека секој од нас одвнатре согледа каде се наоѓа. Кога е спремно, срцето ни го збори тоа. Сака да полета. „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух“. Срцето одлетува, како пердув на ветрот, се предава на Госпда на животот, на Господа на срцето. Влегува во Царството, влегува на местото Христово, седи на престолот Негов. Секој кој вистински учествува во Црквата како свештеник управува и раководи со домот Божји. „Ќе влезам во домот Твој и ќе се поклонам пред храмот на светиите Твои“. „Ќе се поклонам пред Храмот“. Нема да се поклониш на храмот, туку на Христа. Таму е Христос. Сега веќе прави што сакаш. Таму каде што е Христос, таму е сѐ.
***********************
Што се крие зад карневалските маски?
30 декември/12 јануари 2013/14 лето Господово
Поттикнати од реакциите на повеќе верници поради неодамнешната телевизиска најава за почеток на еден од карневалите во земјава, при која како реквизит е искористен крст и потоа е фрлен во оган, со што се повредуваат верските чувства на православните христијани, би сакале повторно да напомнеме за характерот на овие световни манифестации, со коишто на еден потполно туѓ на нашиот менталитет начин, се одбележува споменот на св. Василиј Велики и почетокот на Новата година според Јулијанскиот календар. Со оглед на тоа што ние веќе претходно дадовме еден коментар на тој нехристијански начин на славење, сметаме дека сега, кога полека одиме во пресрет на Новата година, гореспоменатата најава е добар повод повторно да се потсетиме на тој наш коментар, објавен на 31 јануари 2012 г.:
Има ли нешто заедничко помеѓу карневалот и христијанството?
Низ целата своја историја, Православната Црква решително и непоколебливо се борела против душегубните остатоци од претхристијанските пагански обреди и пројави. Како плод на тоа, со тек на времето, во глобални рамки ваквите бесмислени пагански ритуали биле наполно искоренети, со исклучок на некои поизолирани средини, каде тие, некако, едвај се одржале, но изгубиле речиси секакво значење. Па и овие ретки пагански пројави полека замираа, затворени во своите локални средини. Но, за жал, современото општество, кое со своите поинакви норми и животни филозофии трагично го оддалечи човекот од Бога, постепено го доведе човештвото до амбисот на неморал и декаденција, воскреснувајќи ги притоа и некогаш напуштените пагански обреди, кои во овие последни децении како повторно да се будат, под призракот на квазипобожноста и квазипразнувањата. Се разбира голем удел во тоа имаат и медиумите, како и одредени организации и институции, кои овие манифестации, несвојствени за нашата христијанска култура и традиција, сакаат да ги прикажат како „значајна културна придобивка и наследство“, иако гледано од духовен аспект, тие се повеќе назадување отколку придобивка.
Типичен пример за таква „културна придобивка“ е карневалот. Иако нема апсолутно никаква допирна точка со светото православно предание, карневалот во нашата земја се прикажува како да е, тукуречи, дел од црковната пракса. Апсурдот оди дотаму, што тој некаде дури и се поистоветува со некои значајни црковни денови, како на пр. почетокот на Чесниот Велигденски пост – тримирот (самиот збор „тримир“ означува „три дена“, и во тие денови верниците целосно се воздржуваат од секаква храна и пиење). Еве, деновиве, преку страниците на некои јавни гласила и медиуми беше најавено дека на „Чисти Понеделник“, всушност – првиот ден од тримирот, во Струмица ќе бидат наградени авторите на „најдобрите“ еротски графити! Малку е да се каже дека ваквата манифестација нема апсолутно ништо заедничко со православието, зашто таа не само што не е поврзана со симболиката на денот, туку, напротив, со голема дрскост го валка длабокото христијанско значењето на тој светол ден, во кој светата православна Црква ги повикува верниците, преку пост и молитва да ги очистат своите души и тела, за да можат со секаква чистота и побожност да го дочекаат светлото Христово Воскресение. На карневалот во Вевчани, пак, парадоксално, како патрон на оваа паганска манифестација се прикажува големиот христијански светител, св. Василиј Велики, па дури се вее и знаме со неговиот лик! Та, како може овој свет отец на Црквата, чија богоглаголива уста најмногу проповедала против таквите распуштени и неморални празнувања, да се става во ист кош со она, против кое тој најревносно се борел!? Исто така, поигрувањето со верските чувства на припадниците од која било религија, воопшто не е во духот на Христовата возвишена наука за љубовта, мирот, неосудувањето и простувањето. Нашиот Господ, Кој ни ги остави двете најголеми заповеди за љубовта, нè поучува сите да ги примаме како свои браќа и ближни, и никого да не жалостиме со своите постапки. Не само тоа, Он вели „Љубете ги оние кои ви прават лошо и молете се за оние кои ве навредуваат“. Тоа е нашиот трнлив пат, тесен пат кон спасението. Затоа, сосема е и погрешно и неправедно тоа што некој ја поврзува нашата света православна Црква со ваквите манифестации, при што, заради нешто толку спротивно на црковното учење, таа е подложена на крајна нечовечност и страдање, преку вандалско осквернување и уништување на нејзините храмови.
Всушност, историски гледано, и самиот пагански происход на карневалот недвосмислено сведочи за неговиот нехристијански дух, потполно спротивен на православната традиција. Имено, карневалите некогаш биле дел од празнувањата поврзани со хеленскиот бог Дионис, т.н. дионисии. Во стариот Рим, пак, слични ритуали биле изведувани на празнувањата, наречени сатурналии и бакханалии, кои биле, па и ден денес се синоним за развратно живеење и морална нечистотија. Христијанизацијата на Римското царство ставила крај на ваквите празнувања со ревносни проповеди и разобличувања на овие развратни пороци, при што останале, сепак, некакви траги во некои позафрлени места и запуштени средини, но без некое позначајно влијание. Како и да е, оддалечувањето, пак, на западната црква од светото Апостолско предание, довела до будење на тие пагански остатоци и нивен сѐ посилен замав, при што, веќе, во X век се појавиле и првите поорганизирани карневали низ градовите на западна Европа, а најмногу во Италија. Неможејќи целосно да се спротивстави на оваа појава, Римокатоличката црква барем се погрижила карневалите да ги вклопи во годишниот црковен циклус на празнувања, без да бидат нарушени постите. Така, карневалите биле одржувани пред почетокот на Великите Пости, или поконкретно, за време на месопусната недела. Оттаму и доаѓа името карневал. Лингвистичката наука покажала дека тој е италијански збор (carnevale), кој води происход од староиталијанскиот carnelevare, што е, пак, сложенка од латинската именка carō, carnis, f., ’месо‘ и глаголот levō, levāre, ’осатавам, оддалечувам, одземам‘. Следствено, зборот карневал буквално значи ’да се остави месото‘.
Кај православните народи од Истокот, карневалите биле непозната појава. Тие биле преземени од Запад, како последица на зголемувањето на западноевропското влијание на Балканот во времето на Отоманската империја. Постојат сведоштва дека дипломатските претставници (конзулите) од европските држави, први го вовеле организираниот карневал во поголемите градови (на пр. Солун и Битола). Од друга страна, пак, и нашите печалбари во западните земји, усвојувале по нешто од нивните култури и тоа го пренесувале во своите родни краишта. Следствено, вакви карневалски игри, но во видоизменета форма, започнале да се појавуваат и во некои места од нашата земја. Во недостаток на соодветни маски и костуми, какви што имало на запад, нашинците правеле своевидна импровизација на виденото во туѓина, комбинирајќи го со наследени пагански елементи, т.е маскирајќи се со животински кожи и разни партали, како што е примерот со бабарите. Уште од самиот зародиш на ваквите ритуали, светата православна Црква, преку проповед и поучување, мирољубиво укажува на штетноста по душата на ваквите нехристијански појави и квазипразнувања.
******************
Како христијанинот да не се изгуби среде новогодишната суета
Се приближува великиот и светол празник Рождество Христово, во пресрет на кој ние постиме, се молиме и на секаков начин се подготвуваме достојно да го пречекаме. Но во денешно време на христијанинот му е сѐ потешко да се подготви себеси за пососредоточено доживување на овој празник. Виновник за тоа е предновогодишната суета, неконтролираното пазарување и грижа во врска со тоа каде и како да се дочека граѓанската Нова Година. Како среде сите тие светликави украси да не ја загубиме ревноста за постот и во сета полнота да ја почувствуваме радоста на Рождеството Христово?
Крајот на годината за луѓето е исполнет со безброј преживеалици: треба навреме да се завршат сите обврски, да се купат на сите подароци, да се обезбеди храна и пијалок, да се украси елката, да се појде на забава, да се реши каде да се појде на гости, каде да се дочека Новата Година итн, итн, итн…..
И кој, при сето тоа, воопшто да помисли на Рождеството Христово!
Но ако сепак се решиме да ја отфрлиме од себе оваа новогодишна треска и дапомислиме само каков тоа празник ние славиме, уште од почеток ни станува јасно, колку неспоредливо побезначаен е овој празник од самите подготовки за него. Ние го празнуваме годишниот круг на Земјата околу Сонцето, заборавајќи на тоа дека Бог, Кој го создаде нашиот свет, дојде кај нас луѓето, за да стане еден од нас, не престанувајќи да биде Бог. Дојде за да ја прими на Себе човечката природа и да ги избави сите луѓе од ропството на гревот.
Не му приличи на патникот кој тргнал на далечно патување, да го гледа само ритчето пред себе и притоа да не обраќа внимание на големата планина зад него. Веројатно ако се настрои да се искачи на ритчето, тој ќе биде во состојба да ја совлада и високата планина. И морепловецот, кој се подготвува за долга пловидба, треба неизоставно да биде така спремен, што да може да го помине не само пристаништето, туку и океанот, што се простира зад пристаништето. Така и ние, припремајќи се за дочекот на Нова Година, треба пред сѐ духовно да се подготвуваме за празнувањето на Рождеството Христово. А Новата година нема да ни побегне.
Сепак, треба да се каже дека и Црквата ја празнува Новата Година, но ја поминува сосема поинаку: во пост и благодарност кон Господа. И тоа е радост, ама онаа другата- духовната. За христијанинот Новата Година е семеен празник. Тогаш не приличи да се оди на забави. Уште повеќе што на 1-ви јануари Црквата го слави споменот на светиот маченик Бонифациј, на кого му се упатуваат молитви за избавување од гревот на пијанство. И зошто токму на тој ден нашите млади луѓе ни најмалку не го почитуваат споменот на светиот, кој помага за надминување на страшните пороци на пијанство и разврат?
Божикниот пост нѐ приведува кон подлабоко и поблагодатно доживување на Рождеството Христово. Постот – тоа е период кога ние повеќе време одвојуваме за духовната страна на својот живот: читаме повеќе книги со духовна содржина, учествуваме на богослужбите, се исповедаме и причестуваме. Што би можеле тогаш да Му принесеме на Бога на дар? Само нашето скрушено срце, воздржание, мир во душата и со ближните. Не е постот само воздржание од храна, туку и од неприлични забави. Сепак во овој период на Божиќниот пост некогаш е многу тешко за верник со роднини и блиски кои се далеку од Црквата. Тие се предаваат на суета, се подготвуваат за новогодишната трпеза, шетаат по продавниците во потрага по подароци и забораваат на она најглавното – душата. Како среде сета таа еуфорија да не се изгуби христијанинот? Како да не ги навредиме роднините и да не го нарушиме постот? На тоа прашање е тешко да се одговори, но сметаме дека за сѐ може да се најде „златна средина“. Не е страшно и да се одбележи Новата Година, знаејќи дека таа никогаш не може да ја замени радоста на Рождеството.
Ако на вашите роднини и пријатели им е драг новогодишниот дочек, најпосле, не приличи да ги вознемирувате. Наместо тоа, би можеле скромно да поседите со нив на трпезата, да си спомнете за сите убави моменти од годината што си заминува и да Му заблагодарите на Господа за онаа што доаѓа. Кога ја славиме Новата Година со своите неоцрковени роднини и блиски, тоа го правиме не од задоволство, туку од љубов кон нив, снисходејќи на нивната слабост. Зашто Господ вели: „Милост сакам, а не жртва.“ Понекогаш ние ги одвраќаме луѓето од Црквата со своето нетактично однесување.
Проблемот не е во тоа дали да се одбележи или не Новата Година, туку во тоа како да се одбележи таа. Тоа не значи дека ќе се наруши постот. Можете убаво да поминете и со посен оброк. Најпосле, добрата, пријателска атмосфера не ја создаваат јадењето и пиењето, туку нашето настроение. Целта е не да се поткрепиме со храна, туку да ја поткрепиме душата на нашите ближни, радувајќи се и дарувајќи им радост.
Она што луѓето ги привлекува кон Црквата не се долгите проповеди и убедувањадека постои Бог и дека неизоставно е задолжително да се оди на богослужби, туку топлиот човечки однос кон нив. Значи, кога луѓето ќе ја почувствуваат христијанската љубов, кога ќе видат дека таа љубов го прави христијанинот поинаков и подобар од останатите. Во семејниот живот, на пример, треба секогаш да има компромис. Ако на својот сопруг, или на својата сопруга ѝ направиш отстапка па поседиш со него/неа на новогодишната трпеза, тогаш и твојот сопружник можеби ќе се реши да дојде со тебе во црква на Рождество.
За православните, побожни луѓе и нивните оцрковени роднини, секако, не е задолжително да ја одбележуваат Новата Година – тоа не е црковен празник. Но не е грев и доколку скромно ја дочекаат со посна трпеза и во кругот на семејството. За современиот човек, кој сѐ помалку и помалку време поминува со своите домашни, тоа би било добар повод да се биде со семејството.
Особено е убаво во деновите после Нова Година. На улиците необчна тишина и спокој, слободно време на претек. За луѓето навикнати на големи бучави, бескрајни редици и гужви во средствата за јавен транспорт, тоа е навистина благодатна можност во тишина и спокојство да се подготват за претстојното големо торжество – празникот на Раѓањето на нашиот Господ Исус Христос.
********************
Темната страна на facebook
Автори на истражување од областа на психологијата утврдија врска помеѓу фејсбук (и другите социјални мрежи) и деструктивното однесување. Тие стигнаа до заклучокот дека фејсбукот и другите социјални мрежи создаваат почва за развој на преголемо самољубие и површно пријателство. Научниците утврдиле посредна врска помеѓу количеството на пријатели на фејсбук и степенот на „антисоцијален, агресивен“ нарцисизам. Тоа ги потврди тврдењата на многу скептици за штетата од социјалните мрежи. Утврдено било дека луѓето кои покажувале високи резултати во личната анкета за пројавите на нарцисизмот (Narcissistic Personality Inventory), имале многу пријатели на фејсбук и почесто коментирале и постирале свои вести.
Ова истражување се појавува во време кога излегуваат на површина сè повеќе показатели дека кај младите луѓе се зголемува нивото на нарцисизам и самољубие, а пријателските односи стануваат сè поповршни. Неодамнешната публикација Personality and Individual Differences исто така потврдува дека луѓе со нарцисоидно растројство на личноста реагираат агресивно на критичките коментари на своја сметка, напишани на „ѕидот“ во социјалната мрежа, и почесто од другите ги менуваат фотографиите во својот профил.
Врската помеѓу нарцисизмот и фејсбукот беше спомнувана и во поранешни истражувања, но последното докажа непосредна врска помеѓу големиот број на пријатели на фејсбук и најдеструктивните елементи на нарцисоидното растројство на личноста. Научниците на Универзитетот во Западен Илиноис го проучувале однесувањето на фејсбук на 294 испитаници на возраст од 18 до 65 год., и го оценуваа нивото на двата „социјално деструктивни“ елементи на нарцисизмот – егзибиционистичката потреба од внимание и експлоататорскиот стил на меѓу- личносните односи.
Егзибиционистичката потреба од внимание вклучува „егоцентризам, суетност, чувство на сопствено првенство и склоност кон егзибиционизам“ Луѓето со висока застапеност на тој аспект на нацисизмот имаат постојана потреба да бидат центар на внимание. Тие често кажуваат шокантни, или многу разобличувачки нешта, бидејќи за нив е неподносливо да останат незабележани или да испуштат прилика за самореклама.
Експлоататорскиот стил во односите се состои во „неопходноста да ја освојуваш почитта на другите луѓе и стремежот да ги манипулираш и ползуваш за свои цели“.
Авторите на истражувањето утврдиле дека колку повеќе поени има човекот во поглед на егзибиционистичката потреба од внимание, толку повеќе пријатели има тој на фејсбук. Некои учесници имале над 800 пријатели.
Луѓето со висока потреба од внимание и со експлоататорски стил на меѓуличносни односи исто така почесто одговараат потврдно на поканите за пријателство од непознати луѓе, а исто така почесто се обраќаат за поддршка кон социјалната група, додека тие самите ретко поддржуваат кого и да било.
Карол Крејг, социолог и директор на Центарот за самодоверба и благосостојба (Centre for Confidence and Well-being), смета дека младите луѓе во Велика Британија сè повеќе страдаат од нарцисизам, а фејсбук е платформата за развој на тоа растројство на личноста. „Во наше време во училиштата сè повеќе се става акцент врз важноста на самооценувањето – врз тоа како децата изгледаат во очите на околината. Тој метод на воспитување го позајмивме од САД и гласи: ‘Сè зависи од тебе!‘ Фејсбук на човекот му обезбедува и платформа за самореклама: Таму може постојано да ги менуваш и сликите од профилот и на сите да им покажуваш колку пријатели имаш. Знам луѓе кои имаат повеќе од 1000 пријатели“.
Според научниците сè уште е тешко еднозначно да се тврди дека појавата на определени модели на однесувања на фејсбук се индивидуални пројави на нарцисизам или обратно – дека тие модели на однесување на фејсбук водат до развојот на индивидуални пројави на нарцисизам, или, пак да се тврдат и двете работи заедно. Авторот на истражувањето Кристофор Карпентер вели: „Како целина темната страна на фејсбук треба подетално да се проанализира, што би овозможило подобро да се ориентираме во поглед на позитивните и негативните аспекти на оваа појава во општеството, за да можеме да ги развиеме првите, а неутрализираме вторите.
***********************************************************
Посен Триод
Подготовка за Великиот пост (1)
На Великиот пост му претходат неколку подготвителни недели и седмици. Поредокот на службите во подготвителните недели и самиот Велики Пост е изложен во Посниот Триод. Тој започнува со неделата за митарот и фарисејот, и завршува на Велика Сабота, вклучувајќи во себе 70-дневен период.
На Светата Четириесетница ѝ преходат Неделата на митарот и фарисејот, Неделата на блудниот син, Неделата и седмица месопусна (на страшниот Суд) и Неделата и седмица сиропусна. Во подготвителните седмици Црквата ги подготвува верните за постот со постепено воведување на воздржанија: по редовната седмица (кога се блажи цела недела, и во среда и петок) се воведува пост во среда и петок; потоа следува повисок степен на подготвително воздржување – не се вкусува месо.
Во подготвителните Црковни служби си споменуваме за првите денови на светот и човекот, за блажената состојба на прародителите и нивниот пад, за пришествието (доаѓањето) на Синот Божји на земјата за спасение на човекот, водејќи ги верните кон пост, покајание и духовен подвиг. Ова подготвување на постот во Четириесетницата е востановено уште во Раната Црква. Така, знаменитите проповедници од четвртиот век, св. Василиј Велики, Јован Златоуст и Кирил Александриски во своите беседи и слова говореле за воздржанието во неделата која му претходи на Великиот Пост.
Во седмиот век, преподобните Теодор и Јосиф Студит ја составиле службата за Неделата на блудниот син, месопустна и сиропустна; во деветтиот век митрополитот Никомидиски, Георгиј, го составил и канонот на Неделата на митарот и фарисејот. За да ги пробуди покајните чувства и сокрушеноста поради гревовите, Црквата во подготвителните недели на воскресните Утрени, од Неделата на митарот и фарисејот до петтата недела на постот, после Евангелието ги пее „Откако го видовме Воскресението Христово“ и 50-от псалм, пред умилителните стихири: „Дверите на покајанието отвори ми ги, Животодавче“. И уште: „На патот на спасението постави ме, Богородице“, како и „Помислив на мноштвото мои лути помисли, јас покајаниот, и треперам“.
Доближувајќи го 70-дневниот триоден период со седумдесетгодишното вавилонско ропство на Израилот, во подготвителните недели Црквата го оплакува духовното ропство на Новиот Израил со пеењето на 136-от псалм: „На реките Вавилонски“. Во основата на првата стихира – „Дверите на покајанието отвори ми ги“ – сместена е приказната за митарот; во неа се гледа покајното чувство. Во основата на втората песна – „На патот на спасението“ – лежи приказната за блудниот син. Во основата на третата – „На мноштвото мои лути помисли“ – пророштвото за Страшниот суд.
Подготвувајќи се за постот и покајанието, Црквата во првата недела преку примерот на митарот и фарисејот си спомнува за смирението, како вистински почеток и основа на покајанието и секоја добродетел, и за гордоста, како главен извор на гревовите кои го осквернуваат човекот, го одделуваат од ближните, го прават богоотстапник, заробувајќи го во гревовна осаменост.
Смирението, како пат кон духовните висови, ни го покажа Самиот Бог Слово, Кој Се смири до немоќната човечка природа – „до обличје на слуга“ (Филипјаните 2,7). Посочувајќи ја основата на вистинското покајание во Неделата на митарот и фарисејот, Црквата ја открива сета сила на покајанието: само преку вистинско смирение и покајание, возможно е проштевање на гревовите. После него, ниту еден грешник не треба да очајува за благодатната помош на нашиот Отец Небесен. Неделата на блудниот син своето име го добила од евангелската приказна која се чита на тој ден (Лука 15,11-32).
Црквата ни го покажува примерот на неисцрпната милост Божја кон секој грешник, кој со искрено покајание се обраќа кон Бога. Ниту еден грев не може да го поколеба човекољубието Божјо. Душата, раскајана и одвратена од гревот, бива проникната од надежта на Бога, та Божјата благодат ја пресретнува, ја љуби, ја украсува и се радува на помирувањето со неа. Црквата продолжува и учи дека полнотата и радоста на животот се состои во благодатниот сојуз со Бога и постојаното заедничарење со Него, а оддалечувањето од тоа заедничаење служи како извор на духовни беди.
Подготовка за Великиот пост (2)
Во месопусната сабота, која се нарекува и Сабота на вселенските родители, Црквата си спомнува за сите упокоени од Адама до денес, кои на Бога Му служеле верно, отци и браќа наши, и за сите наши ближни и роднини, за секој човек. И соодветно, Црквата проси за сите нив добар одговор на Страшниот Суд, и радосно добивање на десната страна од Него, за оние кои се покажале достојни за Царството Негово. По своето човекољубие, во месопусната сабота Црквата особено се моли за оние кои што се упокоиле и биле погребени без соодветна црковна молитва: кои не ги добиле „востановените псалми и песни за спомен“, оние кои „вода ги покри, бранови ги однесоа, земјотрес ги покри, и убијци ги убија, и оган ги изгори“.
Се моли и за оние кои надвор од својот разум ги завршиле своите животи, оние кои ненадејно се упокоиле „од мака и радост ненадејни“, и оние на кои не им се знае крајот. Мислите за крајот на нашиот живот, при споменувањето на упокоените ги отрезнуваат нашите души, душите на нас кои забораваме на вечноста, а душата ја прилепуваме кон телесните и минливи нешта. Неделата месопусна се нарекува и Недела на Страшниот суд, според литургиското Евангелие кое се чита тој ден (Матеј 25,31-46). Месопусната недела е посветена на сеќавањето на сеопштиот последен и Страшен суд на живите и мртвите (Матеј 25,31-46). Ова сеќавање е неопходно, за луѓето кои грешат да не се предадат на безгрижност и мрзеливост за своето спасение во надежта на неизреченото милосрдие Божјо. Во стихирите и тропарите на службата за оваа Недела, Црквата ги изобразува последиците од беззакониот живот, кога грешникот ќе застане пред [за него] непријатниот Суд Божји.
Спомнувајќи си за последниот Суд Христов, Црквата истовремено го покажува и вистинскиот смисол на самата надеж на милосрдноста Божја. Бог е милосрден, но Тој е и праведен Судија. Во богослужбените песнопеења Господ Исус Христос се нарекува правосудлив, а Неговиот Суд – праведен и непоткуплив. И закоравените грешници, и оние кои својата надеж ја полагаат на милосрдието Божјо, треба да бидат свесни за духовната одговорност за својата морална состојба, додека Црквата со сета своја служба тој ден се стреми да ги насочи кон осознавање на нивната огревовеност.
На какви дела на покајание и исправување на животот се обрнува особено внимание? Пред сè и воглавно, на делата на љубовта и милосрдието, затоа што Господ ќе го произнесе Својот Суд воглавно по делата на милосрдието, кои притоа биле возможни за секого; секако, неспомнувајќи ги другите добродетели, кои не биле исто достапни за секого подеднакво. Никој од нас не може со право да рече дека не може да му помогне на гладниот, да го напои жедниот, да го посети болниот. Овие дела на милоста својата вредност ја имаат тогаш, кога тие се пројавувања на љубовта која владее во срцето, и е соединета со духовните дела на милоста, преку кои им помагаме на ближните.
Подготовка за Великиот пост (3)
Последната подготвителна седмица се нарекува сиропусна, сирна, млечна или масленица. Во таа недела се употребуваат млечни производи: млеко, сирење, масло и јајца. Снисходејќи кон нашите немоќи и постепено воведувајќи нè во подвигот на постот, Црквата востановила во последната седмица пред Четириесетницата да се употребува само млечна храна, „за ние, од месо и многујадење да бидеме приведени кон строго воздржување… малку по малку, отргнувајќи се од слатките јадења, да го започнеме подвигот на постот.“
Во сиропусната среда и петок постот е релативно построг, до Вечерната, на која повторно се разрешува јадење на млеко и јајца, спротивно на еретиците јаковити и тетрадити кои не вкусуваат млеко и јајца во овие денови. Литургија не се служи во среда и петок од сирната седмица, бидејќи во тие два дена пееме: Алилуја наутро и навечер. Последната недела пред Великиот пост во Триодот е именувана уште и: „Недела сиропусна, на изгонувањето Адамово“. Во овој ден се спомнува настанот на изгонувањето на нашите прародители од рајот. Преку химните во сирната седмица Црквата ни покажува дека оваа седмица е тесно предворје на покајанието, предпразненство на воздржанието, седмица предочистителна.
Во своите песнопеења Светата Црква нè поканува на двојно воздржување, спомнувајќи за гревопадот на прародителите, кој произлезе токму од невоздржанието. Во сирната сабота се совршува споменот на светите мажи и жени, кои засветлиле во подвигот на постот. Со примерот на светите подвижници, Црквата нè засилува за духовен подвиг: „угледувајќи се на незлобивото живеење, да твориме многувидни и различни добродетелни дела, секој според своите сили“, помнејќи дека и светите подвижници и повижнички прославени во Црквата, биле луѓе облечени во немоќна плот, како и нас.
Во синаксарот на сирна сабота се говори следното: „Како што војводите, пред војниците построени за бој, ги потсетуваат на некогашните славни борци и за нивната храброст, така што војниците, охрабрени со надежта во победа, со душа и тело влегуваат во борбата, така и сега, богоносните отци постапуваат мудро: пред почетокот на духовниот подвиг, тие ги охрабруваат мажите и жените, земајќи ги за пример оние што воделе аскетски живот, нè водат и нас кон посното борилиште, та и ние да практикуваме многубројни и разновидни добродетели, секој според своите сили. На прво место љубовта, потоа доброволното одрекување од лошите дела и постапки, и најпосле самиот пост, кој не е само воздржување од храна, туку и од лоши зборови, од очите, од гневот и, просто речено, бегање од секое зло.“
Синаксар:
Недела на митарот и фарисејот
Недела на блудниот син
Недела месопусна, на Страшниот суд
Недела сиропусна, Прочка
Акатист кон Пресвета Богородица, читање во Великиот Пост
**************************************
Униние – посебна состојба на душата, која подразбира повеќе расположенија: тага, обессиленост, безволност, разочараност, незадоволство, тромавост, мрзливост, рамнодушност…Бидејќи човекот е психофизичко битие, духовното униние преминува и во телото. Човекот обземен од униние не е способен да извршува волеви дејства и таквиот постојано бега од реалниот живот, кој, пак, од своја страна бара постојана и активна духовна борба со искушенијата што се испречуваат пред секој што практикува духовно живеење. Накратко, станува збор за тешка духовна парализа и слабост.
Помисли – станува збор за претстави, т.е. за поттикнувачки слики што доаѓаат од сетилата, а се пренесуваат со посредство на мечтата. Помислите се предлог за грешни дела во мислите. Тие се развиваат во грев низ неколку степени. Првин се јавува желба, потоа желбата преминува во дело и на крајот таа станува страст.
Старец – збор кој одговара на грчкиот збор геронда и означува искусен монах, кој добро го познава духовниот живот, кој има дарба да ги разликува духовите и кој од тие причини е повикан да биде духовен отец. Нему монасите во манастирите секојдневно му ги исповедаат своите помисли.
Подвиг – црковнословенски збор кој во својата основа го содржи зборот двиг, движење кон определена цел. Православната црковна терминологија под поимот подвиг подразбира човечки напор да се живее според Христовите заповеди со цел човекот да се обожи. Таквиот доброволно избран напор има свои методи што се применуваат во подвижничкиот живот. Самиот метод, пак, подразбира три степени во духовното живеење. Прво треба да се очисти срцето. Исчистувањето на срцето води кон просветлување на умот, а просветлувањето на умот кон обожување на човекот – како крајна цел на подвижничкиот живот.
Грев – под поимот грев во богословска смисла на зборот подразбира затемнување на умот. Кога умот ќе се оддалечи од срцето, кога ќе престане да мисли на Бога, кога ќе почне да се занимава со минливи работи и ќе стане расеан, тогаш, сетилата ќе преовладеат, тогаш умот прави грев. Наведените состојби се пројавуваат низ определени дејства и се спроведуваат преку дела, кои се сметаат за грешни (погрешни). Гревот се зачнува со согласување со помислата, која претставува еден вид предлог, тој предлог потоа се развива во желба која последователно се реализира преку определена постапка, т.е. дело, за да стане на крај страст.
Смирение – израз кој се сведува на поим. Според него, секој подвижник треба да има скромно мислење за себе. Спротивен поим е гордоста – кога човек има високо мислење за себе и за своите вредности и заслуги пред Бога и луѓето.
Расудување – расудувањето е всушност духовна борба низ која можат да се препознаат внатрешните состојби на душата. Расудувањето не е само остроумност, тоа е многу повеќе, тоа е благодат од Бога. Тоа е дарба со која се одликуваат чистите по срце. Со помош на расудувањето искусните подвижници можат точно да го препознаат и да го разликуваат вистинското духовно искуство од простата емотивна состојба.
Безмолвие – состојба на моливено тихување. Станува збор за мирување, т.е. сведување на движењата на плотта на најмала мера, за да се постигне најголема сосредоточеност на духот. Безмолвието е мир на срцето, чистота на умот, ослободеност на срцето од страстите, помислите и влијанието на околината. Тоа е престојување на Бога. Под безмолвие, воопштено, се подразбира начин на монашко живеење, подвизување. Основните белези на тој начин на живеење се: осаменоста, оддалечувањето од светот, прекинувањето на секаков вид врски со останатите луѓе и молитва (т.н. умносрдечна) како примарна дејност на подвижникот. Монахот кој практикува ваков начин на живот се нарекува безмолвник или исихаст.
Страст – последен степен од развојот на греввот. Степените на развојот се: а), искушение преку помислите, т.н. предлог; б), спојување или врзување за предлогот; в), согласување; г), посакување; д), остварување; и ѓ), страст. Страста е постојано повторување на противприродните дејства што владеат со човекот. Во подвижничкото богословие, противприродните движења на силите на душата се нарекува страст.
Епитимија – забрана или закана. Посебен вид определба што исповедникот му ја дава на оној што се кае, т.е. исповеда. Подразбира: правење поголем број поклони, пост – надвор од востановените пости, засилена молитва, отстранување од причеста на определено време и др. Епитимиите се востановени од апостолите. Епитимијата не е казна со која можат да се искупат сторените гревови и да се одоброволи Бог. Тие се средство со помош на кое секој христијанин треба да го поправа и преобразува својот живот и постојано да се учи на страв Божји.
Целомудреност, целомудрие – овој термин има две значења, пошироко и потесно. Во поширока смисла и етимолошки, целомудреноста е состојба на духовно здравје, здравоумност; состојба во која сите душевни сили и способности се наоѓаат во складен и природен поредок, така на пример, пониските биолошки нагони (нагон за земање на храна и нагонот на полот) му се потчинети на законот на умот, на духот. Во потесна смисла на зборот, целомудреноста е состојба на душевна чедност, поседување чеден однос спрема полниот нагон. Тоа не мора задолжително да биде и целосно воздржување од половата врска (кога станува збор за целомудреноста на сопрузите), зашто целомудреноста и во оваа смисла, пред се, е правилен однос помеѓу духот и полниот нагон, однос во кој владее духот, а нагонот му е покорен на духот. Во Лествица на св. Јован Лествичник на пример, овој израз се употребува со двете значења, но повеќето со второто, потесно значење, имање на полна доблест. Кога станува збор за монасите, за целомудреноста кај нив се зборува во значење кое ги покрива не само блудните дејства и движења, туку и помислите и желбите за таквите дејства.
Стомакоугодување, чревоугодие – оваа кованица не подразбира само угодување на стомакот, туку и беснило, лудило, похота на стомакот. Тоа е состојба кога стомакот суверено господари со човекот.
Просветлување – состојба во која се сите помисли исфрлени од срцето (умот е тогаш вратен во срцето), а во срцето постојано дамари Исусовата молитва.
Созерцување – согледување, гледање на славата Божја. Созерцувањето се поистоветува со гледањето на несоздадената Таворска светлина, т.е. со соединувањето на Бога и човекот, поточно со човековото обожување. Според тоа, созерцувањето, согледувањето и обожувањето се блиску поврзани. Созерцувањето подразбира и во себе вклучува повеќе степени: а), просветлување; б), гледање на Бога; и в), непрестано гледање (со часови, денови, недели или месеци). Умносрдечната молитва е прв степен на созерцувањето. Оној што созерцува е човек што ја поседува дарбата на умносрдечната молитва, тоа е човек кој ја гледа славата Божја.
Прелест – измама, привид, лукавштина
Иступление (екстаза) – не е излегување на душата од телото, туку неповрзаноста на умот за разумот (интелектот) и надворешниот свет, т.е. негово враќање во срцето. Тоа не е одмор на енергиите на душата и на интелектот, туку одмор на физичките енергии, како што се спиењето, јадењето, итн.
Ава – на египетски отец. Така биле нарекувани египетските монаси – пустиножители.
************************************
Што значи да се биде духовен?
Основен услов за [да живееме] духовен живот е да сфатиме дека ние, самите по себе, не можеме да сториме апсолутно ништо. Без разлика колку многу и да се трудиме, духовниот живот е нешто што Некој Друг нам ни го дарува. А Тој „Некој Друг“ е Духот Божји, Утешителот, „ризницата на добрини и животодавецот“, ризницата од кога се излеваат сите духовни блага, изворот од кој се јавува и излева духовниот живот.
Секако, понекогаш ние се збунуваме и мислиме дека да се биде духовен значи да се биде „добар човек“: да не се краде, да не се убива, да не се оди на лоши места или со лошо друштво, секоја недела да се оди в црква, да се читаат духовни книги итн. Но не, тоа не е духовен живот.
Духовен човек, вистински христијанин е оној кој целиот свој живот го заветил на Бога. Првично преку Крштението, а подоцна во срцето, таквиот човек се заветува пред Бога да живее за Него и да остане со Него засекогаш.
Духовен човек е борецот кој се фрла во животот, кој се издвојува од толпите народ и чија душа со сета сила трча кон небесата. Духовен човек е оној кој со сјај во очите се пробива нанапред, го знае својот пат и се трка кон небесата. Тој не е [само] „добар човек“.
Духовниот човек знае дека, за да успее, му требаат силни крила: крилата на Духот Свет. Токму затоа духовниот човек мора да стори сѐ што е во негова моќ за да Го придобие, да Го стекне Духот Божји, зашто единствено Светиот Дух, Самиот Бог, ги има даровите на духовниот живот. Според св. Григориј Нисски, „дарувањето на царските дарови“ на Светиот Дух се случува во Црквата, преку Светите Тајни.
Старец Емилијан Симонопетриски
*****************************
Романски старци:
- Arsenie Papacioc (1914 – 2011)
- Cleopa Ilie (1912 – 1998)
- Sofian Boghiu (1912 – 2002)
- Iustin Pârvu (1919 – 2013)
- Gheorghe Calciu-Dumitreasa (1925 – 2006)
- Paisie Olaru (1897 – 1990)
- Ilarion Argatu (1913 – 1999)
- Ioanichie Bălan (1930 – 2007)
- Arsenie Boca (1910 – 1989)
- Sandu Tudor (1896 – 1962)
*********************************
- Paisios of Mount Athos / Paisie Aghioritul / (1924 – 1994)
- Свети Нектарије Егински (1846 – 1920)
- Porphyrios the Kapsokalyvite/ Porfirie Kavsokalivitul / (1906-1991)
- Iacov Tsalikis (1920 – 1991)
- Iosif Isihastul(1898 – 1959)
- Seraphim Rose (1934 – 1982)
- Nikolaj Velimirović (1880 – 1956)
- Современи грчки старци, сузе за свет…(Пајсиј, Порфириј, Тихон, Ефрем)
*************************************
Книги: (на македонски)
- Старец Ефрем Филотејски: Поуки за Исусовата молитва
- Митрополит Наум:Школа за исихазам (Книга 1)
- Јован Маендорф: Свети Григориј Палама и православната мистика (Исихазам: историја, теологија, антропологија… живот на Божествен начин)
- Старец Јосиф: Исихастички сведоштва
- Свети Игнатиј Брјанчанинов: Темели на духовниот живот
- Старец Софрониј(Сахаров): За духот и животот -247 слова
- Старец Силуан: Таговна радост– радосна тага –
- Старец Паисиј: Вовед во монашкиот живот
- Методиј Златанов – Слово за монаштвото
*************************************************************
Книги: (на бугарски)
Книги: Списък на книги издадени с благословението на славянобългарския манастир “Св. Вмчк Георги Зограф”, Света Гора, Атон
http://www.sveta-gora-zograph.com/noviknigi/knigi.php
http://www.sveta-gora-zograph.com/frame.php?pid=3
**************************************************
АЛЕКСАНДРОС КАЛОМИРОС: ОГНЕНАТА РЕКА
„Огнената река“ (The River of Fire) е една од најзначајните работи на д-р Александар Каломирос. Таа претставува остра критика на псевдохристијанската концепција на „одмаздничкиот“ Бог. Каломирос проблемот го лоцира во т.н. „Западно богословие“ со јуридичка димензија во сотириологијата, каде Бог се доживува како творец на смртта (како казна), а спасението – како избавување од неопходниот и праведен гнев Божји. Најлогички заклучок на оваа теологија е атеизмот. Зашто, атеизмот, во суштина, претставува негација на лошиот Бог. Во таа смисла, вистински непријател на автентичното христијанство не е атеизмот, туку искривеното западно богословие (кое има пуштено корени и во источното).
Во својата синтеза на светоотечкото учење, Каломирос се обидува да даде одговор на следниве прашања: Дали Бог е навистина добар и дали Он го создал пеколот? Што, всушност, се рајот и пеколот?
Бог не ја создал смртта, ниту пеколот, туку тоа е резултат на слободата на човекот. Рајот и пеколот не се географски одредници, туку онтолошка состојба на личноста, во допир со Божествената Љубов.
Ви претставуваме еден избран дел од овој текст.
Бог не ја повлекува Својата благодат и љубов, туку пристапот на разумните созданија кон оваа непрестајна благодат и љубов е она што ја прави разликата меѓу рајот и пеколот. Оние што Го љубат Бога се среќни со Него, оние што Го мразат се исклучително несреќни, бидејќи се обврзани да живеат во Негово присуство, зашто не постои место каде што некој може да побегне од љубовната сеприсутност Божја.
Рајот и пеколот зависат од тоа како ќе ја прифатиме Божјата љубов. Дали на љубовта ќе возвратиме со љубов или на Неговата љубов ќе одговориме со омраза? Ова е клучната разлика…
Не, браќа мои, за наша несреќа, рајот и пеколот не зависат од Бога. Да зависеја од Бога, ние ќе немаше од што да се плашиме. Нема зошто да се плашиме од Љубовта. Но, тоа не зависи од Бога. Целосно зависи од нас и тука е целата несреќа. Бог сака да бидеме според Негов образ, вечно слободни.
Он нас потполно нè почитува. Тоа е љубов. Без почит, не можеме да говориме за љубов. Ние сме луѓе, бидејќи сме слободни. Да не сме слободни, ќе бевме паметни животни, но не и луѓе. Бог никогаш нема да го повлече овој дар на слободата, која нас нè прави она што сме. Тоа значи дека секогаш ќе бидеме она што сакаме да бидеме, пријатели или непријатели Божји, и нема промена во ова наше најдлабоко битие…
Многумина ќе речат: Зар самото Свето писмо не говори често за гневот Божји? Зар не е Самиот Бог Оној Кој говори дека ќе нè казни нас или ќе ни прости?
Светото писмо зборува на наш јазик, јазик којшто го разбираме во нашата падната состојба. Како што вели св. Григориј Богослов: „Зашто, според нашето поимање ние сме дале нашите имиња на Божјите Сопствени особини/својства.“ И св. Јован Дамаскин објаснува дека она што во Светото писмо (на Стариот завет) е „речено за Бога како Он да има тело, речено е симболично, и тоа содржи некакво таинствено значење, коешто нас преку нештата соодветни на нашата природа, нè поучува на нештата што ја надминуваат нашата природа.“
Меѓутоа, постојат казни што нам ни се досудени од Бога, или поточно, зло што ни е причинето од демонот, ама дозволено од Бога. Но овие казни се она што ние го нарекуваме воспитно/педагошко казнување. Тие како цел ја имаат нашата корекција во овој живот или барем исправањето на други што би научиле лекција од нашиот пример и од страв би се поправиле.
Некој би можел да инсистира дека Светото писмо и отците секогаш говорат за Бога како за Велик Судија, Кој ќе ги награди оние што Му се послушни и Кој ќе ги казни оние што не Му се послушни, во денот на Великиот Суд (2Тим 4,6-8). Како да го разбереме овој суд, ако божествените зборови ги сфаќаме не на човечки, туку на божествен начин? Што претставува Судот Божји?
Бог е Вистина и Светлост. Судот Божји не е ништо друго, туку наш допир со вистината и судот. Во денот на Великиот Суд, сите луѓе ќе се појават голи пред оваа продирачка светлина на вистината. Ќе се отворат „книги“. Какви се овие „книги“? Тоа се нашите срца. Нашите срца ќе бидат отворени, преку пронизувачката светлина Божја, и ќе се открие она што е сокриено во нив. Ако во тие срца има љубов кон Бога, тие срца ќе се радуваат гледајќи ја светлоста Божја. Напротив, ако постои омраза кон Бога во срцето на луѓето, таквите луѓе ќе страдаат примајќи ја во срцето оваа пронизувачка светлост на вистината, од која се гнаселе целиот живот.
Така, она што ќе прави разлика меѓу двајца луѓе, нема да биде Божјата одлука, наградата или казната од Него, туку она што било во сечие срце. Она што се случувало во текот на целиот наш живот, ќе биде откриено во Денот на Судот. Ако постои награда или казна во ова откривање (а навистина постои), таа не доаѓа од Бога, туку од љубовта или омразата што владее во нашите срца…
Чинам дека дојдовме до правилно поимање на она што е вечниот пекол и што е вечниот рај, и кој всушност ја носи одговорноста за таа поделба. На иконата „Последен суд“ Го гледаме нашиот Господ Исус Христос како седи на престол. Десно од Него се Неговите пријатели, благословените мажи и жени, кои живееле според законот на Неговата љубов. Лево од Него ги гледаме Неговите непријатели – сите оние што својот живот го поминале со омраза кон Него, иако многумина од нив надворешно изгледале благочестиви и побожни. А меѓу нив има огнена река, која истекува од престолот и ги разделува првите од вторите.
Каква е таа река? Дали тоа е средство за мачење? Дали тоа е одмаздничка сила што излегува од Бога, за да ги уништи Неговите непријатели? Не, ништо слично. Огнената река е онаа иста река што истекувала од Едемот, за да го наводнува рајот (1Мојс 2,10). Тоа е реката на благодатта Божја, која уште од почетокот ги оросувала Божјите светии. Т.е. тоа е потокот на Божествената Љубов, која се излева врз Неговите созданија.
Љубовта е оган (секој кој љубел, го знае тоа). Бог е Љубов, и во таа смисла Он е Оган. Огнот ги гори сите оние што не се оган, и ги осветлува оние што се оган (сп. Евр 12,29). Бог многупати се јавувал во вид на оган: на Авраам, на Мојсеј во запалената капина, на израилскиот народ кога му го покажувал патот по пустината во вид на огнен столб, кога ја покривал скинијата со Својата слава во вид на светол облак (2Мојс 40,28-32) и кога излевал оган на врвот од планината Синај. Бог се јавил како пресветол оган и на гората на Преображението. Самиот Он рекол: Дојдов да фрлам оган на земјата (Лк 12,49), т.е. може да се каже – љубов, зашто, како што вели св. Јован Лествичник: „љубовта е извор на духовен оган.“
Светиот Дух слегнал врз главите на апостолите во вид на огнени јазици. Двајца од апостолите, откако Христос им се јавил, откриле: Зар не гореа срцата наши кога разговараше со нас? Христос ја споредува верата со запалена свеќа. Св. Јован Претеча во својата проповед вели дека Христос ќе ги крштева луѓето со Светиот Дух и со оган. И навистина, Самиот Господ рекол: Дојдов да фрлам оган на земјата, и колку би сакал да се беше веќе разгорел (Лк 12,49-50).
Навистина, највидлив знак на верата е топлината на срцето; затоа се говори за огнена вера или за вера што предизвикува топлина на срцето. И ако знак на верата е топлината на срцето, знак на неверието е студот. „Сакате ли да знаете, дали човек има вера или не? Ако од неговите очи, зборови, гестови излегува топлина – биди уверен дека во неговото срце живее верата. Ако чувствувате студ, кој излегува од целото негово битие, тоа значи дека во него нема вера, па што и да зборува. Тој може да коленичи, смирено да ја наклонува главата, со кроток глас да изрекува поуки, но од сето тоа ќе излегува само студ што мрзне, од која вашата душа ќе се скочани.“ (Фотиј Контоглу).
Рајот и пеколот се едната иста Божја река, едниот и ист оган на Божествената љубов, кој сите ги пронизува со едната и иста благотворна енергија, без разликување и недостаток. Едната и иста живототворна вода станува вечен живот за верните и вечна смрт за неверните; за првите е извор на блажен живот, за вторите – вечно гушење, вечни маки; рај за едните и пекол за другите. Не сметајте го ова за чудно. Синот, кој го љуби својот татко, ќе биде среќен во неговите прегратки, но ако синот го мрази таткото, неговите прегратки за него ќе станат мака. За човекот што е исполнет со омраза, љубота што се излева врз него претставува вжарен јаглен што се посипува по неговата глава.
„Во велам, – пишува св. Исак Сирин, – дека мачените во геената се поразувани од бичот на љубовта!.. Сосема е погрешно да се мисли дека грешниците во пеколот се лишени од Божјата љубов. Љубовта е чедо на познанието на вистината и таа неоспорно им се дарува на сите. Но, моќта на љубовта делува на два начина: ги мачи грешните, додека истовремено ги восхитува оние што живееле во согласност со неа“ (Беседа 84).
Бог е љубов. Ако навистина веруваме во оваа вистина, знаеме дека Бог никогаш не мрази, никогаш не казнува, никогаш не се одмаздува. Како што вели ава Амон: „Љубовта никогаш никого не мрази, никогаш никого не прекорува, никого не осудува, никого никогаш не ожалостува, од никого не се гнаси, ни од верните ни од неверните, ни од туѓинецот, ниту од грешникот, ниту од блудникот, ниту од никој нечист, туку грешните, слабите и невнимателните се токму оние што најмногу ги љуби, чувствува болка заради нив, се ожалостува и ги оплакува, и сострадува кон порочните и грешните, повеќе отколку кон добрите, подражавајќи Го Христа, Кој ги повикувал грешните, бидејќи јадел и пиел со нив. Поради ова, покажувајќи што е вистинска љубов, Он ги поучувал, велејќи: Бидете добри и милостиви како вашиот Отец, Кој е на небесата и како што Он им дава дожд на праведните и лошите, и прави сонцето да свети на лошите и добрите, така и оној што има вистинска љубов, вистинско сострадание, се моли за сите.“
Ако сега некој е збунет и не разбира како е можно Божјата љубов да се распространува и на грешните, и со тоа да ги осудува бедните и несреќни суштества на огнена геена, дозволете да ви го објаснам тоа со примерот од евангелската парабола за блудниот син, поточно – со примерот на неговиот постар син (Лк 15,11-32).
Зар тој немал учество во имотот на својот татко? Зар сè од имотот не му припаѓало нему? Зар тој бил лишен од татковската љубов? Зар татко му самиот не одел кај него, молејќи го да земе учество во радосната гозба? Што го правело него несреќен, што е тоа што однатре го горело? Зар некој нему му откажал во нешто? Зошто не се радувал на враќањето на братот? Зошто нема љубов ни кон таткото, ни кон братот? Зар неговата внатрешна злоба не била причина за неговата несреќа? Зар поради неа тој не се најде во пекол? И што претставувал тој пекол? Зар тоа било некое оддалечено место? Дали таму се употребувале некакви справи за мачење? Зар не продолжил тој да живее во домот на својот татко? Што го одделувало него од домашните што се радувале, ако не е тоа неговата сопствена омраза и злоба? Зар татко му или брат му престанале да го љубат? Зар неговото срце не се ожесточувало сè посилно токму поради таа љубов? Зар не го ожалостувала радоста на оние околу него? Зар неговото срце не горело со омраза и кон таткото, и кон братот, со омраза кон нивната взаемна љубов?
Тоа и е пеколот: отфрлање на љубовта, враќање на љубовта со омраза, огорчување при невината радост, срдечна злоба како одговор на љубовта што опкружува. Тоа е вечната состојба на сите проклети.
Нив сите пламено ги љубат. Тие се поканети на радосна гозба. Тие можат да живеат во Царството Божјо, на Новата Земја и Новото Небо. Никој нив не ги прогонува. Дури и ако би сакале да си заминат, тие не би можеле ниту да се оддалечат од тоа Ново Творение Божјо, ниту да се сокријат од присуството на Божествената Љубов, која секаде проникнува. Можеби, единствен излез за нив би било да се сокријат од своите браќа и да бараат мачителна самотија, заборав далеку од нив. Но, нема да можат да се сокријат од Божествената Љубов. И она што ќе биде најмачно за нив е тоа што во Новото Творение, Бог ќе биде сè за своите созданија.
Св. Григориј Ниски вели: „Во овој живот ние неодделиво сме поврзани со многубројните реалности на овој свет, како што се времето, просторот, местоположбата, воздухот, храната и пиењето, облеката, сончевата светлина, светлината од ламбата и многу други неопходни нешта за животот, од кои ниту една, колку и да е значајна, не е Бог; но онаа благословена состојба што се надеваме да ја стекнеме, нема да има потреба од ниедно од нештата што ги пребројавме, но наместо тоа Самото Божество ќе стане за нас сè, распределувајќи се Себеси сразмерно на нашите потреби. Од Светото писмо е јасно дека Бог за оние што се достојни станува и место, и дом, и облека, и храна, и пиење, и светлина, и богатство, и царство, т.е. сè што може да се наведе и може да се помисли, за да се направи нашиот живот блажен.“
Во новиот вечен живот, Бог ќе биде сè во сè (1Кор 15,28), не само за добрите, туку и за злите, не само за оние што Го љубат Христа, туку и за оние што Него Го мразат. Но, како оние што Го мразат, ќе поднесат да добиваат сè од рацете на Оној што го презираат? О, какво вечно мачење ќе е тоа, каков вечен оган, какво крцкање со забите!
Одете од Мене, проклети, во неизгасливиот внатрешен оган на омразата, вели Господ, зашто Јас гладував за вашата љубов, но вие не Ми ја дадовте, Јас жедував за вашето блаженство, но вие не Ме напоивте со него, Јас бев затворен во темницата на Мојата човечка природа, но вие не Ме посетивте во Мојата Црква. Отсега сте слободни да одете онаму, каде што ве влече вашата лоша волја – бегајте од мене, во маката од омразата на вашите срца, која е туѓа на Моето љубовно срце, кое дури не знае што е тоа омраза кон кого било. Вие сте слободни, па така оддалечете се од Мојата љубов во вечната мака на вашата злоба, која е непозната за Мене и туѓа на оние што сакаат да останат со Мене. Таа злоба вие ја примивте од ѓаволот по сопствена волја, зашто Јас ве создадов вас како слободни и разумни битија. Но, каде и да одите вие, водени од темнината на вашите срца што мразат, знајте, Мојата љубов секаде ќе ве следи вас како огнена река, зашто независно од она што вашето срце избира, вие сте и вечно ќе бидете Мои деца. Амин.
Александар Каломирос
Подготвил: Георгиј Глигоров
*************************************
ДИПТИХ – РАНГ ЛИСТА НА ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ
(Прв дел)
Употребата на диптихотпотекнува од древното христијанско време. Дописите од мал формат тогаш биле употребувани како бележници. Ако биле внимателно средени и направени раскошно од злато или слонова коска врз скапоцен камен, диптисите биле подарувани како дар.
Употребата на диптисите во Црквата, исто така, има древен обичај. Уште во апостолските времиња на богослужбите, а посебно на светата Евхаристија, Црквата посебно се молела за некои свои членови, живи или покојни, без разлика дали тие заземале важна положба во Црквата или не, било како епископи или цареви, клирици или монаси. Црквата ги пишувала нивните имиња во специјално составени списоци исклучиво за таа намена.
На секоја божествена Литургија, за време на принесувањето на светите Тајни, се произнесувале молитвени прозби, најпрво без спомнување на имињата, туку воглавно – за мир и благосостојба на светот и светите Божји Цркви, за Светата, Соборна и Апостолска Црква од крајот до крајот на вселената, за парохиајта, болните, страдалниците и, воопшто, за сите оние на кои помошта им била потребна. Потоа се молеле за починатите патријарси, пророци, апостоли, маченици, свети отци, епископи и, воопшто, за сите наши покојници.
За тоа дека на божествената Евхаристија се спомнувале имињата на живите и упокоените сведочи уште Тертулијан, кој, говорејќи за принесувањето на Евхаристијата за покојните, чии имиња биле гласно прочитани за време на извршувањето на оваа Тајна, истовремено истакнува дека принесувањето било извршувано и за живите. За тоа сведочи и свети Кипријан, кој додава дека свештеникот има право на жртвеникот да ги спомни и оние лица, за кои се принесува божествената Евхаристија, потенцирајќи дека е забрането да се принесува божествена Евхаристија за отпаднатите и за оние, кои не се измириле со Црквата.
По завршувањето на гонењето на христијаните, кога на Црквата почнало да ѝ се поклонуваат скапоцени диптиси, со востановил обичај таквите диптиси да се употребуваат или како корици за богослужбените книги или како корици за оние списоци на живите и покојните, или, пак, на нив директно се пишувале имињата од списоците. Оттаму доаѓа и употребата на диптисите во Црквата, кои токму за таа намена биле направени. Со текот на времето името „диптих“ преминало од содржината на корицата, па така, почнувајќи од V век во црковниот јазик се востановил обичај со зборот „диптих“ да се нарекуваат списоците со имињата на живите и покојните, кои биле чувани во Црквата. Поимот „диптих“ со такво значење не се сретнува ниту во Молитвеникот од Серапион Тмуитски, ниту кај Кирил Ерусалимски, ниту, пак, во Литургијата на Апостолските установи.
Многу рано во диптисите на Исток спомнувани се и имињата на живите епископи од поважните источни апостолски престоли, како и од Рим, бидејќи Исток во тоа време се наоѓал во црковно општење со епископот од Рим. Меѓутоа, таа пракса на Запад ја немало. Римската Црква никогаш во своите литургии не ги вовела диптисите, кои ги содржат и имињата на епископите од другите Цркви. До XI век на целиот Запад единствено се спомнувало името на папата, понекогаш со додатокот „и сите епископи воопшто“. Дури од XI век па наваму наидуваме на ракописи, поточно во црквите кои биле надвор од Рим, во кои се спомнува и името на месниот епископ.
Меѓу подоцнежните диптиси на Исток, кои ги содржат имињата на живите патријарси, треба да се спомене диптихот од Парискиот кодекс од XV век. Тој диптих, во кој се говори дека ѓаконот го чита и на Литургиите кои ги служат свештениците, ја има следнава содржина: „Јосиф, најсветиот вселенски патријарх, Филотеј александрискиот, Марко антиохискиот, Теофил ерусалимскиот и овој, преку кој се принесуваат овие свети дарови пред Господа Бога (името на епископо кој богослужи)…“
Во диптисите на покојните биле запишувани и имињата на починатите патријарси, архиепископи и клирици. Од тие причини се појавил спор околу повторното запишување во диптихот на името на свети Јован Златоуст по неговата смрт. По ова прашање се случила и званична преписка меѓу тогашните поголеми црковни центри на Исток. Името на свети Јован Златоуст било избришано од диптисите на живите епископи веднаш по неговото симнување од престолот и неговото прогонство. Како пример за такви диптиси наоѓаме во Мозарапската литургија. Во диптисите на Несторијанската Црква се спомнувале сите 318 отци од Првиот Вселенски собор, а во сириската Јаковова Литургија се спомнувале отците „од трите благочестиви и свети вселенски собори – Никејскиот, Цариградскиот и Ефескиот“.
Иако терминот „диптих“ имал и пошироко значење, во неколку црковни текстови тој се спомнува како „свештени диптиси“ во потесно и посебно значење и подразбира исклучиво список со имињата на источните патријарси. Но, во поново време во нив се придодадени и имињата на подоцнежните патријарси и поглавари на православните автокефални Цркви, кои свечено се произнесуваат при служењето на божествената Литургија од страна на поглаварот на автокефалната Црква.
Според канонското устројство, епархиските епископи должни се за време на божествените тајнодејства да го спомнуваат името на својот митрополит. Не може да се оправда прекршувањето на таа обврска. 14-тиот канон од Прво-вториот Цариградски собор (879) говори за епископите кои прекинуваат со општење со својот епископ, под изговор дека тој направил некаков престап и не општат со него и пред разгледување на оваа оптужба на Соборот. Таквите епископи канонот ги казнува со лишување од чин. А 15-тиот канон од истиот собор, пропишувајќи го истото тоа во однос на патријарсите, ги прогласува за „целосно оттуѓени од целото свештенство“ секој презвитер, или епископ, или митрополит, кој од истите причини ќе се осмели да го прекине општењето со надлежниот патријарх и не го спомнува неговото име за време на божественото извршување на Тајните според одредениот и востановен поредок.
Презвитерите, епископите и митрополитите за време на спомнувањето ја употребуваат извесната формула создадена со тек на преданието: „Најнапред, спомни си Господи, за епископот (митрополитот, архиепископот) наш (името) и дарувај го на светите Твои Цркви во мир, цел, чесен, здрав, долговечен, правилно да раководи со словото на Твојата Вистина“. Некои првоерарси, архиепископи, патријарси или поглавари на автокефални Цркви, за време на богослужењето на Литургијата, наместо наведената формула ги произнесуваат зборовите: „Спомни ги, Господи, сите православни епископи, кои правилно управуваат со словото на Твојата Вистина“.
Привилегијата да ги спомнуваат „сите православни епископи“, според зборовите на патријархот Јоаким II, дадена им е само на патријарсите и на автокефалните поглавари.
По возгласот, кој го прозинесува патријархот или поглаварот на помесната Православна Црква, ѓаконот пред царските двери го произнесува светиот диптих. Со читањето на диптихот служителот на божествената Литургија ги спомнува своите собраќа во знак на нераскинливо општење со нив. Според тоа, произнесувањето на светите диптиси претставува литургиски чин од посебно значење, како израз на духовно и канонско единство, кое постои меѓу помесните Православни Цркви. Тоа јасно произлегува од Синодалниот Томос на патријархот Антим IV од 29 јуни 1850 година, со кој ѝ се дава автокефалност на Грчката Црква.
Правото на спомнување во светите диптиси, до втората половина на XVI век, било исклучиво привилегија на четворицата источни патријарси. При крајот на XVI век, почнувајќи од Големиот Цариградски собор во храмот на Пресвета Богородица Утешителка, кој го одредил и местото на Руската патријаршија во диптисите, таа привилегија му е дадена и на Московскиот патријарх. Соборот одлучил Московскиот патријарх да има свое место по најсветиот Ерусалимски патријарх, како во светите диптиси,така и на црковните собори. Кога царот Петар I по упразнувањето на патријаршискиот трон во Москва и откако во Петроград во 1721 година е одлучено со црковните активности да раководи Светиот Синод, на божествените Литургии, кои ги служел претседателот на Синодот, во светите диптиси спомнувани се членовите на управувавчкиот Синод и четворицата источни патријарси. На Литургиите, пак, кои ги служеле четворицата источни патријарси во своите цркви, спомнувани се само тие.
Од исти причини, името на архиепископот Трновски и на цела Бугарија не влегло во светите диптиси, иако во 1234 година, за време на Вселенскиот патријарх Герман II му е дадена почесна титула патријарх. Вселенскиот патријарх Климент I во една од своите синодални грамоти од 1355 година пишува: „На Трновскиот епископ му е дадено да се нарекува патријарх, но никако да не се вбројува меѓу другите најсвети патријарси. Затоа тој и не смее да се спомнува во светите диптиси“. Во контекст на ова, Вселенскиот патријарх Калиник II во својата синодална грамота од 1693 година пишува: „Освен петте патријарси, не постои, ниту некој друг може да се нарекува патријарх. Автономните архиепископи, пак, како што се Охридскиот, Кипарскиот, Грузискиот и Пеќкиот, во различни времиња едноставно се прогласиле за такви архиепископи, и само тој назив го имаат, и така ги ословуваат, и така тие се потпишуваат, како архиепископи, тие се сосема туѓи за патријаршиската титула и немаат место во дисциплините, ниту влегуваат во списоците на патријарсите…“.
Чинот на спомнување во светите диптиси на поглаварите на православните автокефални Цркви постанал во поново време. Во средината на XIX век во светите диптиси сè уште биле спомнувани само имињата на Вселенскиот патријарх и тројцата источни патријарси. Патријаршискиот и синодален Томос, со кој и се дава автокефалност на Грчката Црква, пропишува: „Со оглед на тоа дека канонското единство, како во однос кон Великата Црква во Цариград, така и кон останатите Христови Цркви, се сочувало во согласност со божествените и свети канони и од отците предадени обичаи на соборната Православна Црква, Светиот Синод на Грчката Црква е должен во своите свети диптиси да ги спомнува Вселенскиот патријарх и останатите тројца патријарси од свое време, според ранг-листата, како и целокупното православно епископство“. Оваа одлука е повторена и во патријаршискиот и синодален Томос со кој ѝ се дава автокефалност на Српската Црква. Дури во патријаршискиот и синодален Томос од вселенскиот патријарх Јоаким IV од 1895 година, со кој ѝ се дава автокефалност на Романската Црква, најпрво се спомнува дека „Светиот Синод на Романската Црква должен е во светите диптиси да ги спомнува, во согласност со древното предание на светите и богоносни отци, и вселенскиот патријарх, но и останатите најсвети патријарси и сите свети православни од Божјата Црква…“. Оваа одлука се наоѓа во патријаршиските и синодални томоси со кои им се даваат автокефалност на Полската Црква (за време на Вселенскиот патријарх Григориј VII од 1924 година) и Албанската Црква (за време на Вселенскиот патријарх Венијамин од 1937 година).
ДИПТИХ – РАНГ ЛИСТА НА ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ
(Втор дел)
Треба да се одбележи дека новиот начин на спомнување во светите диптиси на патријарсите, заедно со поглаварите на останатите православни автокефални Цркви, целосно е во согласност со еклисиолошкото значење на светите диптиси.
Онтолошки набљудувано, сите епископи и сите помесни (локални) Цркви се еднакви по чест. Епископите треба да бидат „според примерот на рамночесност на трите Божествени Лица“ и како Божји служители и домоуправители, бидејќи секој, како „глава на Христовата плирома“ според божественото право во својата Црква ја има сета црковна власт која ја добил според апостолското преемство. Од друга страна, пак, Црквите како самостојна реалност, имаат полнота на апостолската харизма и на целиот Христос преку божествената Евхаристија, па секоја од нив во мало е цела и соборна Црква.
Сепак, гледано од точка на црковниот чин на спомнување, епископите не се еднакви. Епископското служење и дејност фактички се извршува уште од древни времиња според некакво ерархиско степенување, кое се однесува на структурата и администрацијата на Црквата, а во согласност со одлуките на Вселенските собори и црковно-канонските одлуки. На таков начин се воспоставила одредена ерархиска ранг-листа според честа и административната јурисдикција.
Денес, во Цариградската Црква, кога божествената Литургија ја богослужи Вселенскиот патријарх, светиот диптих се произнесува според следниов распоред:
На прво место се спомнуваат четворицата источни патријарси, и тоа на прво место името на Вселенскиот патријарх, чие првенство според чест на Исток го утврдиле Вселенските собори: Вториот (3. канон), Четвртиот (9, 17. и 28. канон) и Петто-шестиот (36. канон). По него следуваат имињата на Александрискиот, Антиохискиот и Ерусалимскиот патријарх, чија ранг-листа исто така ја одредиле Вселенските собори: Првиот (6. и 7. канон), Вториот (2. канон) и Петто-шестиот (36. канон).
Овие гореспоменати Цркви, заедно со Римската на Запад, прв пат се наречени „пет патријаршиски престоли“ во одлуките на Шестиот вселенски собор. Првенството според чест на овие престоли во црковниот ерархиски поредок одреден е токму така. Според тоа, кога Големиот Синод во 1593 година го одредил местото на Московскиот патријарх, дадено му е почесно место над тогаш постоечките автокефални или самостојни архиепископи: Охридскиот, Кипарскиот, Грузискиот и Пеќкиот, но не му било дадено место над Александрискиот, како што посакувал рускиот цар, туку по Ерусалимскиот патријарх, „за да бидат сочувани непоколебливо каноните на светите отци“, како што одговориле отците на Соборот.
Потоа следуваат помладите патријаршии: Московската, Српската, Романската и Бугарската. Московскиот патријаршиски престол, кој бил упразнет 1721 година, во Руската Црква бил возобновен во 1917 година. Тогаш автокефалните Цркви во Србија и Романија почнале да бараат согласност од Вселенскиот патријарх и од другите источни патријарси, со цел до го обноват патријаршиското достоинство. Подоцна исто така постапила и Бугарската Црква, па и таа била призната како патријаршија во 1961 година.
Потоа следуваат автокефалните Цркви од Кипар, Грција, Полска, Албанија, Чешка и Словачка. Нешто подоцна се појавил спор околу прашањето за местото на Грузиската Црква во светите диптиси.
Во текот на историјата разни критериуми се земани во предвид за време на одредувањето на местата во диптисите на секоја Православна Црква, зависно од епохата и околностите, а посебно тоа е нагласено во поново време.
Не може да се каже дека тие критериуми биле на висина на акривија, како што би требало да биде. Дотолку повеќе што, покрај објективните и историско-канонски услови, честопати духот на времето кој преовладувал, како и примената на канонските принципи, или им одговарале на односите меѓу Црквата и тогашното психолошко расположение, или, пак, биле засновани на недозволени и еднострани одлуки, и тоа, за жал, без земање во предвид на согласноста на останатите Православни Цркви, па ниту високите интереси на Православието воопшто, кое е должно секогаш и во сè да го сочува своето единство и покрај разнообразното административно устројство.
Треба да се нагласи дека заради одредувањето на местото на Грузиската Црква треба да се избегнат тешкотии и крајностите и неизоставно да се применуваат два принципи на канонски поредок и црковно благоустројство. Имено: од една страна треба да се има во предвид интересот на Православието заради зачувување на неговото единство, а од друга страна, примената на икономијата онаму, каде што зачувувањето на историско-канонската акривија би била невозможна или проблематична, и каде што се расудуваат и оценуваат, според акривијата, историските и канонски ситуации на минатото со нецрковните одлуки кои тогаш биле донесени и кои меѓусебно се исклучуваат и противречат.
Случајот на Грузиската Црква е премногу тежок, затоа што сè во животот и во историјата на Грузиската Црква е поврзано со тешкотии, кои извираат од поширокиот проблем на посебната самоуправа, која таа Црква отсекогаш ја имала.
Во контекст на ова неопходно е да се објаснат централните прашања во врска со овој проблем. Имено, дали таа Црква воопшто некогаш добила автокефалност? Какво било значењето и обемот на таа автокефалија? Какво црковно значење имала титулата „католикос“ која ја носеле и сè уште ја носат поглаварите на оваа Црква? И на крај се поставува прашањето: Каков е односот на таа титула кон патријаршиското достоинство?
Во такви услови, јасно е дека расправата за стварната посебна самоуправа на Грузиската Црква денес не би дала доволно податоци, па да можеме само врз основа на нејзината самоуправа да се реши целото прашање за нејзиното место во диптисите. Токму заради тоа што нејзината самоуправа е забележана во црковното предание уште од древни времиња, таа се претставувала како автокефална, што е забележано кај неколку историчари и толкувачи на каноните, или, пак, е забележано во грузиските извори, посебно во времето на нејзиниот расцут. Но, понекогаш таа самоуправа се претставува како обична автономија или нешто помало по ранг, и како таква таа повторно се укинува и повторно се воспоставува, така што сите овие наводи за нејзината автокефалност се слаба основа за да можеме да се базираме на нив при решавањето на овој проблем.
Исто така е проблематично и признавањето на патријаршиското достоинство на Грузиската Црква како привилегија, кое некогаш е дадено од страна на друга Црква, или како титула која сама на себе си го доделила Грузиската Црква.
Во секој случај, разгледувањето на овие два става, кои се толку многу важни при регулирањето на ова прашање, неопходно е заедничко изучување од двете гледни точки – и од страна на Грузиската Црква, и од страна на помесните Православни Цркви, за да се може, ако не според акривија, тогаш барем според икономија, да се најде излез и да се прецизира прашањето – каква била таа самоуправа која ја имала Грузиската Црква и каква можност постои да се најде врска меѓу изразите „католикос“ и „патријарх“.
Непосредното решение на овој проблем за сега е пронајдено во заедничкото признавање на Грузиската Црква од сите останатите сестрински Православни Цркви. Призната е и некаква објективна хронологија, која започнаува од времето кога Грузиската Црква стекнала признавање на својата посебна самоуправа во заедничкото сознание на сите Православни Цркви.
Според историските податоци, во 1810 година Помесниот собор на Руската Црква ја укинал самоуправата на Грузиската Црква, која дотогаш постоела со разни перипетии. Дури во 1917 година таа била повторно прогласена според одлуките на месната грузиска ерархија. Сето тоа е извршено без согласност и консултации на останатите Православни Цркви.
При една таква состојба, 1917-та година се зема како појдовна точка за решавање на целото прашање, зашто во таа година своевидната самоуправа постанала сама по себе потполна стварност и како таква се признава во чинот на спомнување на Вселенската патријаршија, како и во останатите Православни Цркви.
Заради тоа, не би требало да има потешкотии таа година да се смета за доволна потпора за признавањето на ваквото прогласување на автокефалност, кое е потврдено со самата состојба на нештата, со чија благодарност древаната православна Грузиска Црква сега се смета како таква, која нормално влегува во составот на помесните сестрински Цркви, кои ја чинат Едната Православна Црква, и на таков начин се признаваат, заедно со останатите добродетели, големата и неоспорна побожност и непоколебливост во Православната вера и Литургија, а истовремено се признава и светиот пат и живот на грузискиот народ и неговата Црква, кои честопати биле крвави и трновити.
Според тоа, во диптихот на Цариградската Црква, местото на Грузиската Црква одредено е да биде според годината на прогласувањето на нејзината автокефалност (1917), и тоа зад Грчката Црква, чија автокефалност е призната во 1850 година, а пред Полската Црква, чија автокефалност ѝ е подарена во 1924 година. Во Руската Црква, пак, местото на Грузиската Црква е веднаш по Руската Црква, а пред Српската Црква.
Останува во светите диптиси да се вметне уште и името на поглаварот на Македонската Православна Црква.
Според тоа, поредокот во диптихот на Цариградската Црква е следниот:
- Вселенски патријарх
- Александриски патријарх
- Антиохиски патријарх
- Ерусалимски патријарх
- Московски патријарх
- Српски патријарх
- Романски патријарх
- Бугарски патријарх
- Кипарски архиепископ
- Грчки архиепископ
- Грузиски католикос
- Полски митрополит
- Албански архиепископ
Поредокот во диптихот на Руската Црква е следниот:
- Вселенски патријарх
- Александриски патријарх
- Антиохиски патријарх
- Ерусалимски патријарх
- Московски патријарх
- Грузиски католикос
- Српски патријарх
- Романски патријарх
- Бугарски патријарх
- Кипарски архиепископ
- Грчки архиепископ
- Албански архиепископ
- Полски митрополит
- Чешки и Словачки митрополит
- Американски архиепископ
(Крај)
*****************************************
ЕДИНСТВОТО НА СВЕТАТА ЦРКВА И ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ (Прв дел)
Константин Скурат
Светата, Соборна и Апостолска Црква е Една Црква; таа е целосен мистичен организам – Тело Христово. Нашиот Господ Исус Христос воплотувајќи се на земјата од Светиот Дух и од Марија Дева и примајќи во Својата божествена Ипостас човечка природа во сета нејзина полнота, со Својата смрт ги искупи гревовите на целиот човечки род, воскресна, се вознесе и седна оддесно на Бог Отец, ја обнови и ја обожи целата човечка природа. Обновената, безгрешната и обожената човечка природа, наоѓајќи се во Христа и примајќи од Него нов живот, всушност, ја претставува Едната Црква. Единството на Црквата „е аксиома на учењето за Црква што е очевидна за секој христијанин“ (Сергеј Булгаков). Тоа е и разбирливо. Ако Црквата е Тело Христово, „полнота на Оној Кој исполнува сè во сè“ (Ефес. 1: 23), „составено и склопено и сврзано преку сите дарувани врски“ (Ефес. 4: 16), тогаш таа по својата суштина е неделива. „Па зар Христос се раздели?“ – прашува свети апостол Павле (1. Кор. 1: 13). Христос е неделив, неделива е и Црквата – Неговото Тело. Исто така, Црквата, според зборовите на апостолот, е „столб и тврдина на вистината“ (1. Тим. 3: 15), односно, потпора и заштита на вистината. Како таква, таа може и треба да биде само една. И Вистината може да биде само една. Сè друго, макар и во мала мерка да не е во согласност со неа, ќе биде или грешка или лага. Ако согласно со аксиомата, најкусо растојание меѓу две точки е правата линија, тогаш секоја друга линија ќе биде испрекршена или крива. Така и Црквата Христова, која ја чува и оградува едната вистина, во вистинска смисла е една, која го покажува најкусиот, правиот пат за во Божјото царство.
Самиот Основач на Црквата – Господ Исус Христос, предлагајќи го учењето за Црквата, зборуваше за нејзиното единство. „Ќе ја изградам Црквата Своја“ (Матеј 16: 18), а не црквите, им претскажуваше на Своите ученици. Самиот Он зборуваше за едно трло и за едно стадо; го даде единиот Леб на животот; се молеше за тоа сите да бидат едно. Точно така и апостолите честопати укажувале за единството на Црквата (спореди: Рим. 12: 5; Гал. 3: 28; Ефес. 1: 10) и ја поставиле основата на тоа единство. Така, апостол Павле споредувајќи ја Црквата со Божјо здание, забележува дека темелот на тоа здание е Самиот Христос: „Зашто никој не може да постави друга основа, освен положената, која е Исус Христос“ (1. Кор. 3: 11).
Светите отци на Црквата често и подробно зборуваат за единството на Светата Црква, осветлувајќи го тој поим од сите страни. Така, свети Игнатиј Богоносец единството на Црквата го гледа во единството на светата Евхаристија: „Зашто едно е Телото на нашиот Господ Исус Христос и една е чашата со Неговата Крв, еден е жртвеникот, како што е и еден епископот заедно со своите презвитери и ѓакони“. Свети Иринеј Лионски тоа единство го гледа во верното чување и исповедање на апостолското предание: „Апостолите, како богатиот во ризница, целосно во Црквата поставиле сè што се однесува кон вистината, така што секој кој сака зема од неа храна за живот… Затоа еретиците, скршнувајќи од патот, неопходно талкаат по разни патишта; поради тоа и трагите на нивните учења се расеани наваму-натаму, без никаква согласност и врска. Патот, пак, на тие што припаѓаат на Црквата оди по целиот свет, зашто има цврсто предание од апостолите и ни дава можност да согледаме дека кај сите нив има една иста вера. Зашто сите Го примаат Единиот и Истиот Бог Отец и веруваат во ист домострој на воплотениот Син Божји и знаат за еден ист дар на Духот, ги исполнуваат истите заповеди, го чуваат истиот лик на устројството на Црквата, го очекуваат истото доаѓање на Господа и се согласуваат и допуштаат исто спасение на целиот човек. Црквата насекаде ја проповеда вистината и таа е свеќник со седум свеќи, од кој доаѓа светлината Христова“.
Александриските светители, по прашањето за единството на Црквата, го запираат своето внимание на едномислието, на братското учество на верниците. „Единството на телото на Вселенската Црква и заповедта на божественото Писмо заповеда да се чува сојузот на едномислие и мир. Страда или е здрав еден член – да му се сочувствува и во едното и во другото“ (свети Александар патријарх Александриски). „Домот наш – Црквата и за нас прилега да бидеме едномислени, зашто веруваме дека во таков случај со нас ќе живее и Господ“ (свети Атанасиј Велики).
Слични мисли за единството на Црквата се изразени и од многу други свети отци и црковни писатели.
Јасен и, слободно може да се каже, допирлив израз на црковното единство биле Вселенските собори преку кои е манифестирано заедничкото дејство на служителите на Црквата по најважните прашања за верата и христијанскиот живот. „Така, еднодушноста, еднаквото верување и едномислието станале суштествена црта во христијанството, како почетно начало на неговиот живот, камен-темелник во неговата состојба“ (Свети Теофан Затворник).
Па сепак, иако една по суштина, Црквата се дели на повеќе Помесни Православни Цркви.
Помесните Христови Цркви се собранија на оние, кои не само што „се сакаат еден со друг како ближни, но исто така се јавуваат и како сограѓани на Христовото Царство, заеднички признавајќи ја полнотата на љубовта, изразена меѓу нив со едната Глава, со единиот Господ, со единиот Учител – Христос“ (Јован Мајендорф). Тоа не се поинакви или противположни Цркви, но едни на други слични, одделни не идејно, туку територијално и административно.
Заедништвото на единството на Црквата по својата основа со множество по месното делење и дури и неопходноста од таквото нејзино устројство, јасно се покажани од најавторитетниот учител по прашањето за единството на Црквата – свети Кипријан Картагински. „Црквата, вели тој, е една, макар што со зголемувањето и раширувањето се дели на множество. Ете, и од сонцето има многу зраци, но светлоста е една; многу се гранките на дрвото, но стеблото е едно што се држи на коренот; многу поточиња истекуваат од еден извор и макар што разлиеноста доаѓа од изобилството на водата и претставува многубројност, сепак, при самиот истек единството е сочувано. Оддели го сончевиот зрак од неговиот почеток – единството не допушта да постои одделна светлина; открши ја гранката од дрвото – откршената ја губи способноста да расте; одвој го поточето од неговиот извор – одвоеното ќе пресуши. Исто така, Црквата, озарена од светлината Господова, по целиот свет ги распрснува своите зраци; но светлината, што се разлива насекаде, е една и единството на телото останува неразделно. По целиот свет таа ги шири своите гранки кои се оптоварени со плодови; нејзините полноводни потоци течат по далечни пространства; при сето тоа Главата останува една, едно начело, една мајка богата со успешни плодови“. „Црквата по целиот свет е една, но таа Црква е разделена од Христа на многу членови“ – говори истиот светител.
Ако накусо ја изразиме суштината на она што понатаму ќе биде изнесено поподробно, а имено: во што се состои единството на Црквата при постоењето на многу Помесни Цркви, тогаш треба да се цитираат зборовите на еден од најпрочуените канонисти во православниот свет, епископот Никодим Милаш: „Единството на Вселенската Црква се состои… во единството на верата меѓу Помесните Цркви, во единството на духот меѓу нив, во нивното заедничарење, установено со законите на црковната пракса и во согласноста на нивното дејствување во канонски определена насока“.
Правото за постоењето на различните Помесни Цркви, што влегуваат во едната Вселенска Црква, има цврста основа, како во Светото Писмо, така и во каноните на самата Црква.
Божествениот Учител им заповедал на светите апостоли да ги повикаат во Црквата и да ги научат сите народи (види: Матеј 28: 19-20). Апостолите, за исполнување на заповедта на својот Учител, се разотишле да проповедаат во сите краеви на земјата. Апостолската проповед се изведувала на многу јазици. Своето мисионерско служење апостолите го разделиле по народите, поради што се смета дека свети апостол Петар е апостол на Евреите, свети Павле – на Грците, свети Тома – на Персијците и Индијците и т.н. Но, проповедајќи го Словото Божјо по разни страни, апостолите, природно, основале Помесни Цркви што влегувале во еден организам на Вселенската Црква. Во оние места, каде што живеел народ од една националност, примајќи го светото Крштение, апостолите основале Црква од еден народ, или, како што подоцна почнале да велат, национална Црква, а во тие места, каде што живеело разнородно население, образувале Црква на христијани од разни националности. Една од првите Цркви основани од апостолите, што се состоела од луѓе на една нација, е Црквата во Јудеја (спореди: Гал. 1: 22-23). Наскоро, уште при апостолите или во нивно блиско време, изникнале слични Цркви, односно, на христијани од иста народност и во други места: Индија, Етиопија, Галија… Но, во тие години со основаат христијански Цркви и од подруг состав од мешано население, односно, од христијани на разни народности: Антиохија, Рим, Коринт…
Основајќи Помесни Цркви во разни страни апостолите поставувале пастири, на кои им давале право да управуваат со нив, самостојно да го организираат нивниот внатрешен живот, сообразно со месните особености и услови. По тој начин од самите апостоли се основале Цркви со самостојно управување.
ЕДИНСТВОТО НА СВЕТАТА ЦРКВА И ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ (Втор дел)
Константин Скурат
Во апостолските посланија, веќе како одделни се спомнуваат Црквите во Азија (1. Кор. 16: 19), Македонските (2. Кор. 8: 1), Галатјанските (Гал. 1: 2), Солунската (1. Сол. 1: 1), Лаодикиската (Кол. 4: 16), Филиписката (Фил. 1: 1), Црквата во Вавилон (1. Петр. 5: 13)… Во првите три глави од Откровението се спомнуваат по име седум Азиски Цркви. Веќе тоа општо набројување на апостолските Цркви дава можност да се заклучи дека за основа на таквото делење на Црквите служела административната поделба на Римската империја. Опширните црковни околии се именувани по името на цели области (Цркви Азиски), помалите по името на провинциите (Цркви Македонски), а најмалите според градовите (Солунска) и сл.
Управувањето со одделните Цркви било сосредоточено во главните градови на околиите или провинциите, каде што имало епископски катедри. Ова, исто така, може да се види од апостолските посланија. Така, апостол Павле за да се збогува со Азиските Цркви и за да им ги даде последните упатства, ги повикува во Милет само пастирите на Ефес – главниот град на Азија и ним им ги предава грижите за целата црковна област (Дела 20: 17-38). Слично се забележува и во односите на апостол Павле кон Црквите во Ахаја. Кон нив тој се обраќа преку христијаните од Коринт, главниот град на Ахаја (2. Кор. 1: 1). Исто така и свети апостол Јован Богослов, објавувајќи го судот Божји над Малоазиските Цркви, се обраќа со збор кон претстојателите (ангелите) што имале катедри во позначајните градови на таа област (Откр. 2 и 3 глава). Па и самите апостолски посланија се испраќани на адреси на христијани од поглавните градови на провинцијата.
Оправданоста на заклучокот. изведен од текстот на светите новозаветни книги, дека уште од првите денови на постоењето на Црквата постоеле Помесните Цркви со свои локални управи, го потврдуваат и подоцнежните споменици на црковната литература. Така, на пример, Тертулијан советувал до читателот: „Посети ги апостолските Цркви, во кои досега стојат на своите места самите катедри на апостолите, каде што се читаат нивните вистински творби, кои ги покажуваат нивните мисли и ги претставуваат личностите на секој од нив. Ако тебе ти е најблиска Ахаја, тогаш ти го имаш Коринт. Ако не си далеку од Македонија, тогаш го имаш Филипи. Ако можеш да отидеш во Азија, тогаш го имаш Ефес. Ако ти е соседство Италија, тогаш го имаш Рим…“.
Самите апостоли по прашањата што се однесувале за животот на целата Црква дејствувале соборно. Но, во одделните месни Цркви тие го исполнувале своето служење самостојно, само меѓусебно го чувале единството на духот. Така, апостол Петар раководел со Црквите од јазичниците (спореди: Гал. 2: 7-8), а апостол Јован, воглавно, управувал со Црквите во Мала Азија (спореди: Откр. 1: 4, 11).
Со примерот на своето дејствување апостолите покажале дека Вселенската Црква е должна да се управува од соборот на архиереи од сите Помесни Цркви, а Помесната Црква – од своите архиереи.
Самостојноста на Помесните Цркви, исто така, за себе наоѓа и канонска основа, јавувајќи се како правилно раскривање на Божјото Откровение и како одраз на историскиот развој на нивното внатрешно устројство. Така, 34-тото апостолско правило доста јасно зборува за административната самостојност на Помесните Цркви: „Епископите од секој народ треба да го знаат првиот меѓу нив и да го признаваат како глава и ништо, што ја надминува нивната власт, да не прават без негова консултација; а секој да го прави само она што се однесува до неговата епархија и за местата што нејзе ѝ припаѓаат. Но, и првиот да не прави ништо без консултација на сите. Зашто сама така ќе има едномислие и ќе се прославува Бог во Господа во Светиот Дух – Отец, Син и Свет Дух“. Исто се зборува и во 9-тото правило на Антиохискиот Собор: „Во секоја област на епископите должност им е да го знаат епископот што началствува во митрополијата и кој се грижи за целата таа област… Затоа е одлучено тој и по чест да има предимство, така што другите епископи ништо важно да не прават без него… Исто така и овој без согласност на другите епископи“. Како што се гледа во овие правила, најпрво е изразен принципот дека делата на Помесната Црква треба да се решаваат од нејзините епископи, на чело со првиот епископ. Во нив одредено се укажува на центарот и радиусите на локалната црковна управа, насочена кон поддржување и утврдување на правилниот тек на христијанскиот живот.
Во други правила не помалку е определена и решително истакната мислата дека внатрешните дела на Помесната Црква дефинитивно се решаваат од нејзините сопствени архијереи. „Ако некој го отфрли установеното решение и се осмели… Вселенскиот Собор да го беспокои, унижувајќи ја честа на сите епископи од областа, таквиот никако да не се прима со неговата тужба, како оној што ги омаловажил правилата и го нарушил црковниот ред“ (6-то правило на Вториот Вселенски собор). А 2-то правило од истиот Собор директно им забранува на сите Помесни Цркви, „на обласните епископи“ да ја простираат својата власт „на Цркви зад пределите на својата област… зашто делата на секоја област ќе си ги уредува Соборот на таа област“. Оваа одредба е многу важна, зашто токму тој Собор го изразува православното учење за единството на Црквата. Објаснувајќи го приведеното правило, Теодор Валсамон пишува: „Така, се забележува од цитираното правило, дека во древноста сите митрополити на епархиите биле независни (автокефални) и биле избирани од свои сопствени Собори“. А такви независни Цркви во времето на Вториот Вселенски собор, според забелешката на проф. Сергеј Троицки, „биле Црквите, ако не во сите римски провинции (а ги имало околу 100), тогаш во секој случај во сите 14 диецези на римската империја“.
Размислувајќи за Помесните Цркви црковните отци секогаш верувале и „расудувале дека за ниедна област благодатта на Светиот Дух не е скудна, преку која на презвитерите Христови им е дадено разумно да гледаат и цврсто да се држат“ (Од Посланието на Африканскиот Собор до римскиот папа Целестин).
На таков начин, правилата на Вселенската Црква не само што не допуштаат да се потчинуваат едни Помесни Цркви од други, туку дури и ја заштитуваат нивната неприкосновеност.
Старите Помесни Цркви, имајќи своја ерархија, биле независни во своето внатрешно устројство и управување. Отпосле таквите независни Цркви почнале да се именуваат автокефални (од грчките зборови: autoj – сам и kefalh – глава), односно, кои имале своја глава, своја управа независна од другата власт.
Кога, пак, некои поголеми Помесни Цркви се обидувале да ги потчинат помалите Помесни Цркви, сознанието на вселенскиот епископат ги отфрлало таквите обиди и ги осудувало како новост што противречи на правилата на светите апостоли, на црковните одредби, како „посегање на слободата на сите“ (8-то правило на Вториот Вселенски Собор). Од таквите обиди посебна извесност добиле стремежите на Антиохискиот престол да ја потчини Кипарската Црква. Не впуштајќи се во објаснување на околностите што ги условувале овие обиди, следува да се одбележи дека отците на Третиот Вселенски Собор не само што со голема сила ја штителе независноста на Кипарската Црква, туку и со сета решителност го истакнале принципот за неприкосновеноста на автокефалноста на сите Помесни Цркви и дале исцрпно образложение на својата определба. „Началниците во светите Кипарски цркви да имаат слобода без барања кон нив и без нивно притеснување. Истото да се чува и во другите области и насекаде по епархиите… Да не се поткрадува, под вид на свештенодејство, гордост на светата власт; да не ја изгубиме постапно и незабележано онаа слобода, што ни ја дарува нам со Својата крв нашиот Господ Исус Христос, Ослободителот на сите луѓе“ (8-мо правило од Третиот Вселенски собор).
Со таква решителност и заедно со сознанието на своето достоинство, Картагинската Црква даде отпор на Римската Црква, која се обидувала да се меша во нејзините внатрешни работи и да ѝ го наметне своето решение – да го прими во заедничарење презвитерот Апијариј, кој бил осуден од Африканскиот Собор „за големи беззаконија“ и вратен во своите права во Рим. Во специјално составеното послание до папата Целестин по тој повод, Картагинската Црква го отфрлила обидот на Рим, именувајќи го „внесување светска гордост во Христовата Црква“, па недвосмислено е изјавено дека слични посегања на автокефалноста „Африка никако нема да трпи“. Освен тоа, картагинските отци во тоа послание изразиле важна мисла за предимството на Соборот над власта над една личност: „Зар има некој што ќе поверува дека нашиот Бог може само на еден, било кој, да му ја вдахне правичноста на судот, а на безбројните презвитери и епископи, присутни на Соборот, тоа да им го откаже?“ – го прашале тие папата.
Погоре изложеното дава можност да се види дека Вселенската Црква, како во апостолско време, така и подоцна, немала земна глава од една личност, туку ја утврдувала самостојноста на Помесните Цркви по принципот на соборноста.
ЕДИНСТВОТО НА СВЕТАТА ЦРКВА И ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ (Трет дел)
Константин Скурат
Автокефалноста на Помесните Цркви, како делови на едната Вселенска Црква, не е апсолутна, туку зависи од карактерот на сферите на нивната дејност.
Пред сè, тоа се однесува во областа на догматското учење. Господ Исус Христос донесе на земјата потполна вистина. На таа вистина Он го учеше целиот народ, но пред сè ги учеше Своите најблиски Ученици – апостолите. Ним Господ им ја повери тајната на Царството Божјо, ги упати со евангелските зборови кон сите народи, им ја даде сета полнота на власта во Црквата. Наследник на апостолската полнота станал целиот епископат на целата Црква. Оттаму, на целата Црква ѝ припаѓа правото свето да ја чува, да ја изразува и објаснува Богооткриената вистина. Каноните на Црквата строго ги осудуваат оние што ќе се обидат да составуваат ново учење или самоволно да го менуваат она што е дефинирано и примено со гласот на целата Црква. „Да не биде дозволено никому да произнесува, или да пишува, или составува друга вера, освен определената од светите отци во градот Никеја, собрани од Светиот Дух. А, кои се осмелат да составуваат друга вера… таквите, ако се епископи или му припаѓаат на клирот, да бидат отстранети – епископите од епископството, а клириците од клирот; ако, пак, се мирјани – да бидат анатемисани“ (7-мо правило од Третиот Вселенски собор). А отците од Шестиот Вселенски собор определиле: „Ако било кој од сите не ги држи и не ги прима горенаведените догмати на благочестието (формулирани на Соборите – м.з.) и така не мисли и не проповеда, а се обидува да оди против нив, тој да биде анатемисан… а од христијанската заедница да биде исклучен и отфрлен како туѓинец“ (1-то правило).
Задолжителни за Помесните Цркви се јавуваат и основите на канонското уредување, кое се темели на догматското учење. Тоа е усвојувањето на апостолските правила, правилата од Вселенските и Помесните Собори и правилата од светите отци од страна на Црквата. Важноста на каноните се објаснува уште со тоа што тие се израз на волјата или согласноста на целата Црква, а го имаат за цел единството на Црквата, нејзината благосостојба и растеж. Поради ова секоја Помесна Црква е должна да ги чува. Отците од Шестиот Вселенски собор, сумирајќи ги правилата, „примени и утврдени од порано постојните свети и блажени отци“, со сета строгост изјавиле: „Никому да не биде дозволено горецитираните правила да ги менува или укинува, или, пак, освен предложените правила да прима други“ (2-то правило). За заштитата на неприкосновеноста на правилата, отците на Соборот определиле и казни за нарушителите: „Ако некој биде изобличен што се обидел да измени или изопачи некое од изложените правила, таквиот ќе биде виновен против ова правило и да прими епитимија, каква што определува правилото и преку тоа да биде излечен од она во што погрешил“ (исто правило).
Исто така, зборувајќи за задолжителноста на каноните, треба да се има предвид следната важна околност. Каноните не се догмати, туку своевидна примена на догматските начела на животот кој се менува, зависно од месните услови. Сообразувајќи се со оваа околност, секоја Помесна Црква, не нарушувајќи го единството на догматското учење и основите на канонското устројство, може да издава свои закони за определување на своето уредување и управување. За пример служат постојните Устави на Помесните Православни Цркви.
Не можат епископите на одделна Помесна Црква да воведуваат во живот таква новина, која го нарушува она што се чувало со векови во Црквата. „Ако се најде некој епископ да осветува храм без свети мошти, да биде расчинет, како оној што го престапува црковното предание“ (7-мо правило од Седмиот Вселенски собор).
Каноните сосема точно определуваат во што се состои самостојноста на Помесните Цркви. Држејќи потполно единство по прашањата за верата, тие оставаат, како што видовме погоре, потполна слобода во административната област.
Помесните Цркви се слободни и во сферата на богослужението: во осветувањето свето Миро за себе, во канонизирање светии, составување и воведување на нови духовни песни и молитви и сл. Црковниот историчар Сократ сведочи дека во Црквите од најстаро време имало многу различни обреди и обичаи, што се однесувале дури и за времето на празнувањето на Пасха (Велигден), во извршувањето на светата тајна Крштение, во постот, бракот и др. „Тешко е, па дури и неможно да се опишат сите црковни обичаи што се практикувале во разни градови и области“ (Сократ).
Целосна самостојност имаат автокефалните Цркви и во сферата на судот. Судот на Помесната Црква има законска сила и не може самоволно да се наруши од друга Црква. Автокефалните Цркви имаат право не само да свикуваат свои Собори, туку и да повикуваат на нив и епископи од други Помесни Цркви. На овие Собори тие можат да разгледуваат прашања и од локален карактер, па дури и од сеправославен, како што е речено во 37-то апостолско правило, да расправаат за „догматите на благочестието“. Освен тоа, секоја Автокефална Црква може да биде иницијатор за свикување Вселенски Собор. Од историјата на Црквата е познато дека Вселенските Собори никако не се свикувани по иницијатива на првиот по чест – римскиот епископ, па и место на одржување на соборите не бил Рим, како што не бил претседател ни римскиот папа.
На таков начин, Помесните Цркви останувајќи нераскинливи делови на едната Вселенска Црква, во едни сфери на своите дејности се ограничени, а во други се самостојни и независни. „Како во човечкото тело, така и во црковното тело членуваат дејствуваат на моменти одделно, а на моменти заедно, односно, секој член дејствува најпрво сам за себе, а потоа сите заедно еден со друг и еден за друг“ (Андреј Шагуна). Што претставува Помесната Црква во споредба со целата Црква, се гледа од размислувањата на архиепископот Бриселски и Белгиски Василиј: „Помесната црква не се јавува само како дел на Католичанската (Соборна) Вселенска црква, туку и како нејзино потполно пројавување, сецело несмалено пројавување во определеното место. Таа се јавува како Вселенска Црква во определено место, сосема слична со Вселенската Католичанска Црква, која постои во нејзините помесни пројави, но во исто време (и тука ние се среќаваме со богословска антиномија) таа не е иста со Вселенската Црква, туку е различна од неа. Троичната аналогија може да ни помогне донекаде да вникнеме во тој еклисиолошки парадокс. И ние можеме да се користиме со такви аналогии, доколку животот на Црквата се јавува како одраз на Троичниот Божествен живот, но тоа треба да го правиме со внимателност, имајќи ја на ум таа важна разлика дека Божествениот живот е Троичен, додека Помесните Цркви не се три, но повеќе. Многу светлина може да фрли врз проблемот за односот меѓу Помесната Црква и Вселенската Црква и за нивната структура добро познатото расудување на свети Игнатиј Антиохиски, кај кого терминот „католичанска“ првпат се употребува во црковната историја: ,Каде и да се појави епископот, таму да биде и множеството (народот), (слично на она) како таму, каде што бил Исус Христос, таму е и Католичанската (Соборна) Вселенска Црква… Разбирањето на овој извадок од свети Игнатиј ни се претставува во таа смисла, како што појавата на епископот на месното црковно собрание што го прави него Помесна Црква, така што луѓето се должни да го последуваат епископот, кој ги предводи, по ист начин, присуството на Христа ја прави целата Црква Католичанска (Соборна). Нејзината глава е Христос, слично на тоа како што глава на Помесната Црква е нејзиниот епископ. Со други зборови, кај Помесната Црква главата е видлива – епископот, додека кај Вселенската Соборна Црква, како целина, нема видлива глава, а нејзина Глава е Самиот Христос“.
Именувањето на Црквата „Православна“ во патристичката литература е сосема ретка појава. На авторот на овие редови му се познати само два случаја на такво именување: во Рескриптот на Акакиј и на Павле од свети Епифаниј Кипарски и во „Житието“ на преподобен Сава Осветен, напишано околу 555 година од Кирил Скитополски. Можеби оваа реткост се објаснува со тоа што Православието, според точната забелешка на Сергеј Булгаков, „е, пред сè, реалност што не се определува во поими“.
Како таква, Православната Црква во своето вероучение и духовниот живот е иста со првохристијанската епоха што „најдобро се јавува во силно изразениот белег на вистинската вера“ (Георгиј Флоровски).
„Тој начин на исповедување на верата што го чуваме ние, тој начин на живот според кој се раководиме, тој начин на осветување што го примаме и патот на спасението по кој одиме е оној истиот што е воведен од апостолите на земјава и од нив, примајќи го еден од друг, дошол до нас и меѓу нас постои без никаква измена – без додавање или одземање… Со додавања, измени и развивања можат да се пофалат другите христијански заедници, кои се отпаднати од единството со вистинската Божја Црква“ (Свети Теофан Затворник).
Основно во светогледот на Православната Црква е радоста во Воскреснатиот Христос Спасител. „Смрт, каде тие е осилото? Пеколу, каде ти е победата?“ – овие добро познати зборови на сите православни луѓе ги изразуваат оние ликувања и надежи кои се нераскинливо поврзани со верата во Воскресението на Господа. Со таа вера, од која се раѓала првата проповед, изникнувале најстарите општини, врз неа се зацврстувало целото христијанство. „И животот се јави, и видовме, и сведочиме, и ве известуваме за вечниот живот, кој беше во Отецот и нам ни се јави“ (1. Јов. 1: 2) – со ликување и торжествено сведочат светите апостоли. „Ако, пак, Христос не воскреснал, тогаш празна е нашата проповед, празна е и вашата вера“ (1. Кор. 15: 14). Но, Христос воскресна и „стана првина за умрените“ (15: 20). На таков начин овој религиозен подем се вливал во определен светоглед што наоѓал свое натамошно зацврстување во идниот живот на Црквата – во светоотечкото учење. „Ние не востановуваме денови на жалост и плачење, кога наскоро се објавува времето на пасхалниот празник, туку исполнети со радост и весели ја празнуваме Пасха… Навистина, достојно за радост е тоа што ние ја гледаме победата на смртта, односно, нашата нетрулежност преку воскреснатото Тело на Господа“ (Свети Атанасиј Велики).
Таа радост за Христовото Воскресение во Православната Црква досега се чува и се изразува со посебна јасност и сила. Тука живее и дише таа радост, со која била исполнета ранохристијанската проповед. Тоа ликување за воскресението и идната слава го хранела и го храни внатрешниот живот на Православната Црква, го определувала и го определува нејзиниот духовен облик. И не е случајно што сета вкупност на Помесните Православни Цркви го пресретнува славното Христово Воскресение во еден и ист ден. „Празникот Пасха е срце на Православието, а воедно и живо сведоштво за неговата полнота и вистинитост. Тој е забележливо дејство на Светиот Дух, јавување на Педесетницата, а заедно со тоа – јавување на Христос Воскреснатиот на земјата, макар и невидливо, бидејќи е веќе – по Вознесението“ (Сергеј Булгаков).
ЕДИНСТВОТО НА СВЕТАТА ЦРКВА И ПОМЕСНИТЕ ПРАВОСЛАВНИ ЦРКВИ (Четврти дел)
Константин Скурат
За да постане оваа или онаа Помесна Црква автокефална потребни се повеќе фактори. Навистина, треба веднаш да се одбележи дека во таа област нема единствено сеправославно мислење, но изучувајќи ја праксата на Православната Црква, може да се дојде до целосно определени заклучоци.
Тука е неопходно да се засегнат две прашања:
1) Кој може да даде автокефалност?
2) Кому може да се даде автокефалност?
1) Свети апостол Павле говори: „Не може да има никаков спор дека помалиот се благословува од поголемиот“. Оваа мисла, но во прашално-потврдна форма е изразена и во Номоканонот при Големиот Требник: „Како може некој да даде некому, ако и самиот тоа го нема!“. Применувајќи ја оваа поука на апостолот и од Номоканонот за разјаснување на поставеното прашање, може со увереност да се каже дека за основање на нова автокефална Црква има право само таков црковен орган, кој поседува виша власт. Во автокефалните Православни Цркви кои денес дејствуваат, таква власт имаат Помесните Собори од епископите на тие Цркви. Колку повеќе епископи учевствуваат на таквите Собори, толку поавторитативни се нивните решенија и толку поголема е увереноста во справедливоста на нивните определби. „Поставувањето епископ најмногу им одговара на сите епископи од таа област“ (4-то правило на Првиот Вселенски Собор). Но, 1-то апостолско правило донекаде го ограничува овој канон: „Епископ да поставуваат двајца или торјца епископи“, но мислата и во двете правила е иста: помалиот се поставува од поголемиот.
Природно е дека компетенцијата на Соборот од епископите на автокефалната Православна Црква се ограничува во пределите на јурисдикцијата на нејзината Помесна Црква. Оспорување на таквото право на секоја автокефална Православна Црква е рамносилно на откажувањето на нејзината автокефалност.
Прогласувањето од Соборот на Помесна Црква за нова автокефалија на дел од својата Црква повлекува за себе неопходност за признавање на таа нова автокефална Црква од страна на сите Помесни Православни Цркви – Сестри. Во овој акт на Црквите – Сестри се пројавува „единство на духот во сојузот на мирот“ (Ефес. 4: 3).
Помесниот Собор е овластен не само да прогласи нова автокефалност на дел од својата Црква, но и да се откаже од неа, да ја ослободи, да донесе одлука за присоединување на својата Црква кон друга автокефална Црква. Ваквите случаи не се ретки во историјата на Црквата. За пример можеме да истакнеме слични обединувања што станале во изминатиот век. Така, во 1919 година во една Српска Црква се обединија три автокефални Цркви: на Српското кралство, Карловачкиот патријархат и Црногорската митрополија, а исто така и дел од Буковинско-далматинска митрополија во Далмација и автономната Босанско-херцеговинска Црква. Истата година стана слично обединување во една Романска Црква на автокефалните Цркви: на Романското кралство, Сибиуската (Германштатската) митрополија и дел од Буковинско-далматинската митрополија во Буковина.
Немаат право да прогласуваат автокефалија на дел од својата Црква одделни епископи од тој дел, зашто, според зборовите на апостолот, „никој сам не се здобива со таква чест“ (Евр. 5: 4). Каноните сосема точно определуваат дека „епископите од секој народ“ „во секоја област“ треба да го знаат епископот што е „прв меѓу нив и да го признаваат како глава“ во „митрополијата оној кој началствува“. Прекршителите на оваа одредба се подложуваат на строг суд – „да бидат апсолутно туѓи на секакво свештенство“ (34-то апостолско правило, 9-то правило од Антиохискиот Собор, 15-то правило од Двократниот Собор).
Само во два случаја на одделните епископи каноните им допуштаат можност за образување (фактички времено) автокефален дел на било која автокефална Црква без решение на последнава: 1. Ако централната власт на Мајката-Црква, односно, Црквата од која се одвоиле дел од епископите, паднала во ерес (15-то правило од Двократниот Собор) и 2. ако овој дел се покаже совршено откинат од Мајката-Црква било по какви причини, главно надворешни, или кога централната власт на Мајката-Црква е неактивна (37-мо правило од Шестиот Вселенски Собор). Сепак, за да стане постојана времената автокефалност, потребна е согласност на Мајката-Црква, се разбира, по отпаѓањето на укажаните причини за одделување.
Заклучокот за тоа дека постојана автокефалност може да даде Мајката-Црква, произлегува од расудувањето за власта, која има право да прогласува независност на нова Црква. Тоа, пак, расудување дава повод да се заклучи дека никаква Црква не е полномошна да даде автокефалност на кој и да е дел од Црквата што се наоѓа под јурисдикција на друга автокефална Црква. Давање автокефалност на било која Црква, на дел од Црквата што се наоѓа под друга автокефална Црква, е антиканонско мешање во внатрешниот живот на последната, зашто тоа е отворено и очевидно канонско нарушување на неприкосновеноста на нејзините права.
На крајот, расудувањето за власта, која може да даде автокефалност на нова Црква, ја исклучува можноста за прогласување автокефалност од страна на државата (12-то правило од Четвртиот Вселенски собор).
Оние Цркви кои, објавувајќи ја својата автокефалност нарушиле еден од факторите што ја условуваат нејзината законитост, не биле признати ни од Мајката-Црква ниту од другите Цркви сè до она време додека не биле помирени и признати како такви од Мајката-Црква.
Автокефалија се дава само на онаа Црква што е спсобна за самостојно постоење, која има внатрешни можности да постои независно од друга црковна власт. Канонските споменици на Црквата ја гледаат суштината на нејзината автокефалност во тоа што и првиот нејзин епископ, па така и другите, се должни „сами за себе да одлучуваат“ (8-то правило од Третиот Вселенски собор), односно, да се избираат и да се ракополагаат од соборот на своите епископи, а не од епископите на други Цркви.
Овој принцип на автокефалноста посебно го бранеле отците на Третиот Вселенски собор, кога Антиохиската Црква, обидувајќи се да ја потчини Кипарската Црква, вршела назначувања во Кипар. За тоа, пак, да се ракоположи епископ потребни се не помалку од два епископа. А доколку нов епископ се назначува на упразнета катедра – во определен град, тогаш следува заклучокот дека за автокефалноста на Црква неопходно се потребни не помалку од тројца епископи.
За добивање автокефалност, Помесната Црква што се стреми кон тоа, треба да има доволен број пастири и паства, за да можат нејзиното сведоштво и служење нормално да се извршуваат.
Како неопходен услов за добивање автокефалност се јавува и изразеното мислење во сета христијанска полнота (со клирот и мирјаните) од соодветната Црква, дека прогласувањето на автокефалнсота се наложува од користа на самата Црква и се јавува како услов за нејзиното поуспешно развивање (напредување). Од овој мотив треба да се раководи и Мајката-Црква при прогласувањето автокефалност.
Како дополнителни фактори за прогласување автопкефалност можат да послужат:
а) порано постојната автокефалност на оваа или онаа Црква, но по сила на историските прилики била отпосле укината;
б) етничкиот принцип – самостојноста на народот;
в) регионалните услови – територијалната оддалеченост на делот од автокефалната Црква што го отежнува нејзиното управување од центарот на Мајката-Црква;
г) расудувањата на државната власт.
Специфичноста на тежината на овие расудувања зависи од карактерот на односите меѓу Црквата и државата.
Во историјата на взаемните односи на Цариград со другите Помесни Цркви се среќаваат случаи на отстапки од страна на Цариград кон некои Цркви (1924 година кон Полската Православна Црква), односно, давање таканаречена „неполна“, ограничена автокефалија. Ограничувањето се состоело во тоа што Црквата-Ќерка била должна да зема свето Миро од Црквата-Мајка, да се потчинува на нејзиниот суд, да се обраќа кон неа за решавање на важни прашања од црковниот живот, со другите Цркви да контактира само со посредство на Мајката-Црква и сл. Поимот „неполна“ автокефалност не само што не наоѓа за себе основа во каноните, туку и директно противречи на канонското учење, кое одредува рамноправност на автокефалните Православни Цркви.
Терминот, пак, „автономија“ (од грчките зборови – autoj сам и nomoj- закон) влегол во употреба од граѓанското право. Во светскиот закон со овој термин обично се именувала локалната организација, која имала право на самоуправување во границите на основната состојба (конституција) на државата. Слична смисла била внесена и во црковната автономија.
Во дополнување кон изложеното за „неполна“ автокефалија, треба да се каже дека автономните Цркви добиваат од Мајката-Црква Устав што ги определува границите на нејзините компетенции. Во Уставот посебно се укажува на обврската на првиот епископ на автономната Црква или на сите нејзини епископи да го споменуваат за време на богослужението името на поглаварот на Мајката-Црква, гест кој служи за сведоштво на нивната зависност. во определените со Уставот граници, автономната Црква сама се управува во својот внатрешен живот.
За разлика од автокефалната, автономната Црква нема своја самостојна нишка на апостолско преемство, така што нејзиниот прв епископ или сите епископи добиваат посветување од Мајката-Црква. Во врска со ова, автономната Црква не е задолжена да има определен минимален број епископи. Автономната Црква може да биде и митрополиска околија, и одделна епархија, и црковна општина, па дури и манастир. Последново посебно се практикувало на Света Гора. Хилендарскиот манастир, на пример, согласно Типикот на неговиот ктитор свети Сава Српски, се користел речиси со потполна независност од централната Светогорска управа.
Канонска автономија може да се добие само од Мајката-Црква, чиј дел таа и понатаму останува. Најчести мотиви за прогласување на автономија служат: оддалеченоста на некој дел од Црквата од местото каде што се наоѓа централната власт на Мајката-Црква; потпаѓањето на тој дел во друга држава; етничките разлики; сè она што го отежнува контактот со централната власт; применување на општите закони кон месните услови.
На таков начин, Вселенската Православна Црква се состои од ред Помесни Православни Цркви. Но, „без оглед на постоењето на Помесните Цркви… Црквата Христова, како Негово Тело, секогаш останува неразделна“ (проф. И. Кармирис). Современите автокефални Православни Цркви, „без оглед на својата административна автокефалност, која е не помалку потчинетана Сеправославниот Собор, живеат во нераскинливо единство и љубов со посредство на заедничката православна вера, богослужението и, воопшто, преданијата во таинствено единство на Едната Православна Соборна Црква… во полнотата на благодатта и животот Божји“ (проф. И. Кармирис). Крај
****************************************
Christian Kresall 