ЧЕТИРИНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Јунците мои и сè што е угоено се заклани, и сè е готово; дојдете на свадба“
(Матеј 22: 4)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Денес сите ние ја слушнавме поканата пренесена во евангелското четиво, а која е упатена од Самиот Господ Исус Христос до сите нас во параболата за свадбата на царевиот син, која покана гласи: „Дојдете на свадба!“ (Матеј 22: 4). Оваа покана не би била необична, ако таа нема длабока смисла и ако таа не бара свое толкување и објаснување. Имено, во оваа споредба на царството небесно со земните секојдневни настани, со свадбата на еден царски син, Спасителот Христос дава објаснување на духовните нешта со примери од секојдневниот живот, сè со цел, подобро да ја разбереме суштината на духовниот живот и истата да ја задржиме во нашето сеќавање.
Многупати досега сме го слушнале толкувањето на оваа споредба. Сепак, да се потсетиме дека во приказната за големата гозба, по повод свадбата на царскиот син, светите отци ја гледаат Црквата, ја гледаат благодатта, светите Тајни, а особено, светата Тајна Причест. Домаќинот, царот, кој приредува свадба е нашиот Спасител. Неговата куќа е Црквата, а богато сервираната маса е светата Причест. Исус, Кој е Бог и Господ, ги поканува сите да дојдат. Ниту еден домаќин во светов не е во состојба да понуди нешто повеличенствено од Христа, Кој со Својата човечка и божествена природа е леб и вино за нас – леб за вечен живот и вино за бескрајно блаженство. А на свадбата, на која сме поканети, Он на Својата маса ни го сервира непроценливото богатство на Својата благодат.
Меѓутоа, факт е дека многумина од поканетите не се отповикале на поканата да дојдат на свадбата. Едни заминале „на нива“, други „по трговија; а некои, пак, ги фатија неговите слуги, ги исмеаја и ги убија“ (22: 6). Повиканите учтиво се извинуваат. Небесниот Отец им нуди спасение и небесна слава, а тие велат дека земните интереси и радости за нив се поважни. Свадбата е слика на вечното блаженство, а поканетите, замислете, ѝ даваат предност на сегашноста.
Христовата проповед за Божјото царство, од нас бара жртва и совладување на грижите за овој свет. Додека богатите и угледни народни првенци ги отфрлале сите повици и покани, сиромашните и понижените се јавиле на Христовата покана „и се наполни свадбениот дом со гости“. Господ е домашин Кој најнапред го поканил јудејскиот народ на свадбата. Но, бидејќи тие покани биле упорно одбивани, поканата за спасение им е упатена до сите народи во светот.
И ние, кои се наоѓаме овде, во овој свет храм и кои присуствуваме на оваа света Литургија, кои живееме на ова парче од Бога дадена земја, иако со временска дистанца од две илјади години, поканети сме на оваа царска свадба и свечена трпеза. Сепак, животното искуство ни сведочи дека, кога одиме во посета кај свои драги пријатели и роднини, внимаваме на својата надворешност, на својата облека и однесување. Се запрашуваме ли сега што ќе облечеме, ако одлучиме да присуствуваме на оваа свадба, за која добиваме покана лично од Господа Исуса Христа и каде трпеза е лично Он, преку светата Причест. Дали ќе ги облечеме најновите и најчисти алишта? Дали тие алишта ќе бидат најмодерните што ги имаме? Што ако ги слушнеме Христовите зборови: „Пријателе, како влезе овде, необлечен во свадбена руба?“ (22: 12) Што ако ја слушнеме наредбата упатена до слугите: „Врзете му ги рацете и нозете, земете го и фрлете го во крајната темнина; таму ќе биде плач и крцкање со заби“ (22: 13) Која е таа облека која може да нè заштити од овие страшни зборови. Ако можеме да се облечеме во милосрдност, духовна чистота, пост, молитва, милостиња и послушност, тогаш со радост да одиме на свадбата и на трпезата. Ако ги немаме овие свадбарски облеки, тогаш подобро да не влегуваме таму, зашто ќе бидеме разобличени. Ова е облеката која нè удостојува да застанеме тука, пред светата Чаша, за да Го примиме Христа во себе, земајќи на таков начин учество во свадбената гозба. Впрочем, ние сите сме поканети преку нашето крштение, но да не се надеваме само на верата, дека таа е доволен услов за нашето спасение. Верата без дела е мртва. Затоа, на крајот од оваа споредба, Господ Христос извикал: „Мнозина се повикани, а малцина избрани“ (22: 14). Денес многумина се нарекуваат православни христијани, но малкумина од нив знаат што е тоа христијанство и православие. Денес малкумина го пазат христијанскиот закон, а уште помалку го спроведуваат во дело. Многумина се осмелуваат да пристапат кон светата Причест, да земат учество во свадбата, но дали се запрашале дали се достојни да застанат пред светата Чаша. Украсувајќи ги своите тела со разни пропадливи материи, а заборавајќи го украсувањето на својата душа, која е повредна од сè материјално, ние во дело ја покажуваме и докажуваме нашата безумност. Гнилото го китиме, а вечното го презираме. Колку многу од животот сме посветиле за распадливите алишта, за јадењето и за сè она кое утре ќе изгние во гробот и ќе се претвори во земја, а душата, која е вечна и нераспадлива, ја оставаме да биде гола од сите добродетели и гладна за Божјото слово.
Нема ништо поскапоцено од човечката душа. „Каква полза е за човека, ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости? Или каков откуп ќе даде човек за својата душа?“ (Матеј 16: 26). Зарем Бог, Кој живее во нашите души, не ги создаде ризниците на светот? Што значат, пак, тие, ако творецот и нивниот Домаќин е – со нас? Што се тие, кога во душата царува Бог? Вистина кажал Христос: „Царството небесно прилега уште и на драгоценост, сокриена во нива, која ја нашол човек и прикрил, па, од радост за неа, отишол и продал сè што имал, и ја купил таа нива“ (Матеј 13: 44). Секому од нас ризницата е закопана во полето на неговата душа. И кога секој ќе го пронајде своето богатство, тогаш брзо ги остава сите свои активности, само за да ја откопа својата ризница. Во тоа и се состои нашата свадбена радост за навек.
Свадбената покана за влез во Царството небесно е покана за учество во божествениот дел на човечката душа. Тоа, Царство, пред сè, треба да го пронејдеме не само во себе, туку и во ближните. Потребно е да се увериме со сопствените очи во светоста на Божјите созданија, во добрината и љубовта на луѓето. Во тоа се состои вечното блаженство и вечниот живот. Во тоа се состои и нашето учество на свадбата. Кој барем еднаш го вкусил тоа блаженство, тој е подготвен сите останати богатства да ги даде за него. Бисерот, кој секој трговец го бара, не е далеку. Исто така, и влезот на свадбената трпеза не е далеку. Него човекот секаде го носи со себе, само што малкумина се свесни за тоа. Секој од нас, со богатството на своите гради, со поканата упатена од Христа во своите раце, талка тагувајќи по светот, не верувајќи дека такво богатство и таква покана можат некаде да постојат, па дури и најдалеку на светот. Блажен е оној, кој ја здогледал својата ризница и ја прифатил свадбената покана.
Факт е дека ние, луѓето, сите сме паднати во грев. Но, ние сме како глинени садови, исполнето со сјајно злато. Надворешно сме поцрнети и извалкани, но внатрешно сме заслепувачки светлозрачни. Ако на човекот му ја соблечеме облеката, ќе го здогледаме неговото тело, кое е подложно на искушенија, болест и смрт. Ако го соблечеме и телото, ќе го здогледаме дебелиот слој на гревови, кои како ‘рѓа ја нагризале душата. Но, ако од душата го соблечеме и овој трулежен дел, тогаш, во нејзиниот центар ќе го здогледаме Ангелот- чувар. А токму тука е таинствениот, свет храм, кој блеска со небесна убавина. Во него пребива Светиот Дух.
А, ако некој од нас денес ја сфати својата улога и назначување на земјава, ако го здогледа својот скапоцен бисер на своите гради и ако одлучи да ја прифати Христовата покана за влез на таинствената свадба, веднаш нека исповеда: „Јас сум свесен дека не сум достоен за Твоја посета, Господи. Но, Ти си ми го пружил најголемото блаженство – Ти си ме препородил со оваа покана. Со ништо не можам да Ти се оддолжам и гол стојам пред тебе. Но, изобилството од радост кое го носам во себе не можам да го сокријам!“. И навистина, нема поголемо блаженство за нас, отколку да се прифати Христовата покана и да се жртвуваме за Живата Љубов. Радувајте се „и радоста ваша никој нема да ви ја одземе“ (Јован 16: 22), зашто нема граница помеѓу небесното и земното. Таа радост засекогаш нека биде со вас. Амин!
***************************************************
Проповед за 14-та неделя след Петдесетница
В притчата за злите лозари, която слушахме миналата неделя, и в притчата за сватбеното пиршество на царския син, която се чете днес, Господ засяга една и съща тема – отпадането на юдеите от Бога и призоваването на езичниците. Двете притчи взаимно се допълват. Притчата за лозарите може да се окачестви като притча за Закона. С нея като че ли завършва Старият Завет. В нея Стопанинът на лозето – Бог, изисква плодове от тези, които се трудят. А втората притча за брачния пир на царевича е притча за благодатта. В нея Творецът и Промислителят на света Сам предлага дарове на хората, които обаче Го оскърбяват с неизпълнение на Закона.
Св. Григорий Назиански пише: “Отец устройва брак на царския Син, като съчетава с Него светата Църква чрез тайнството на въплъщението”. Мистичната сватба на царския Син е основаването на земята на Христовата Църква, учредяването в света на богочовешкия организъм, в който “няма юдеин, ни елин” (Гал. 3:28). В Църквата Христова на всеки човек поотделно и на цялото човечество като цяло се предлагат Божиите дарове. В нея е заклан Божият Агнец, Чието пречисто Тяло и скъпоценна Кръв се поднасят на всички и то даром.
На тази дивна вечеря в старозаветната Църква Господ призовава юдеите отдавна. Призовава ги чрез Авраам и Мойсей, чрез пророците и Предтечата Йоан, чрез апостолите и днешните си служители. Но въпреки че хиляди евреи в последните години приемат предимно тайно вярата в Йешуа Хаммашиах, мнозинството от тях продължават да пребивават в духовен мрак, слепи за Божиите обетования, които са изпълнени точно и буквално в лицето на Спасителя. В притчата те не само си запушват ушите за призива, но даже убиват пратениците на царя. Затова той изпраща войски, за да ги избият и да изгорят града им.
Това пророчество на Христос за предстоящата съдба на Йерусалим се изпълнява буквално 40 години след Неговата проповед, когато железните легиони на Тит и Веспасиан унищожават първото еврейско въстание през 68-70 година. Поведението на юдеите напомня казаното от блажени Августин: “Бог ни създаде без нашето съучастие, но без нашето съучастие Той не може да ни спаси”.
И какво прави царят след това? Той не отменя сватбата, а призовава слугите си да намерят неумитите, окъсаните, сакатите (Лук. 14:16-:21), които се шляят по улиците и пресечките, и да ги доведат на тържеството. Тези призовани хора от втора категория са всъщност грешниците и езичниците, които Бог милостиво призовава да споделят Неговата трапеза. Те нито очакват, нито заслужават Божията покана.
Ние не трябва да смятаме, че тази притча се отнася само за народите от епохата на Христос. Тя важи и за нас, християните. Чрез нея Господ ни предупреждава, че не всеки, който влиза в лоното на Църквата, ще бъде достоен за Царството Божие. Когато се присъединим към Църквата, ние ставаме клетки от Христовото тяло чрез кръщението. В това тайнство ние се обличаме в светлата одежда на правдата и чистотата, ставаме нови хора по Божията благодат, затова през целия си живот трябва да пазим тази дреха, за да не я оскверним с греховете на своеволието, с петната на бездушието, с измяната на Христос. Нашият сватбен костюм е непорочният ни живот, изтъкан от нишките на добродетелите. Както отбелязва св. Йоан Златоуст, “брачната одежда са нашите дела”.
На сватбеното пиршество се промъква и един неканен човек – небръснат, неизмит, невчесан, нахлузил мръсни измачкани дрехи. Докато на входа на сватбата хората, събрани отвсякъде, са измити, парфюмирани, облечени, накичени, той се откроява сред всеобщата веселба като черно петно, като дисонансен тон във фуга. Трябва да се има предвид, че по времето на Иисус в Палестина е прието да се отива на банкет с всекидневни дрехи, а на входа домакинът дарява скъпа носия на всеки новодошъл. Когато Господ пита неканения човек как е влязъл, той мълчи гузно. Неговото нежелание да говори го изобличава и осъжда. Царят заповядва да го вържат и да го хвърлят във външната тъмнина (ада), защото – предупреждава той – “мнозина са звани, а малцина избрани” (Мат. 22:14).
Не е ли това наказание прекалено жестоко? Не, защото и ние ще бъдем сполетяни от същото възмездие, ако не се облечем в дрехата на праведността, в одеждата на светлите дела, извършвани за славата Божия. Затова св. ап. Павел ни подканя: “Като избраници Божии, свети и възлюбени, облечете се в милосърдие, благост, смиреномъдрие, кротост, дълготърпение” (Кол. 3:12).
Често идваме в църква по настояването на познати, по силата на навика, по гражданско задължение, без да почувстваме вътрешна необходимост да се обновим душевно, да се изпълним с благоговение, да се срещнем тук с Бога. Ако успеем да придобием тази нагласа, няма да бъдем объркани или изненадани, когато Небесният Цар ни потупа по рамото и ни запита: “Приятелю, как влезе тук?” Натрупаните проблеми и болки ще отшумят, когато съзерцаваме пищната трапеза на предвечния небесен пир, приготвена ни от Твореца. “Ни жалейка, и писък, ни болка няма да има вече, защото предишното се мина” (Откр. 21:4).
Архим. Павел Стефанов, 2009 година
*************************************************
Църковният живот трябва да бъде близък и разбираем за хората. Църквата трябва да говори с хората с този език, който ги убеждава. Църквата трябва да привежда – от словото Божие, от Божествения авторитет – тези аргументи, които хората биха могли да поставят в основата на своята дейност в живота. А ако вземем под внимание този огромен мътен страшен поток, който връхлита днес върху човека чрез средствата за масова информация и носи лъжливи ценности, несъвместими с живота, с духовното и телесното здраве, тогава можем да си представим колко своевременен е призивът на Църквата да противостоим на това тлетворно въздействие на съзнанието, на душата и сърцето на човека посредством словото Божие, което, пречупвайки се в съзнанието на човека, става близко, разбираемо, способно да променя живота към по-добро.
Днес по време на Божествената литургия се чете Евангелието от Матея – добре известното на църковните хора повествование за поканените на брачния пир (Мат. 22:1-14). Устроил господарят, великият цар, брачен пир и започнал да кани хората, но те не откликвали на поканата – някой, защото обработвал земята, друг, защото търгувал на пазара. Тогава господарят решил да напълни чертозите на сватбения дом с всички, които само да поискат да дойдат, и пратил своите глашатаи по уличните кръстовища, за да съберат хора, сватбеният дом се изпълнил с гости. Но когато стопанинът започнал по-внимателно да се вглежда в тези, които присъствали на тържеството, оказало се, че един човек не бил облечен в подобаващи дрехи – той се озовал от улицата на брачния пир съвсем случайно. Тогава царят заповядал да го изгонят и жестоко да го накажат; и тази притча завършва с думите „защото мнозина са звани, а малцина избрани”.
Тази притча е за всички нас, това е притча за нашето време. Господарят, царят – това е Бог. Той постоянно ни призовава при Себе Си, на Своя брачен пир, в Своето Божествено Царство, към тази ценностна система, към този начин на живот, който Той е замислил за хората при сътворението на света и човека. При сътворението на света била заложена някаква програма на човешкия живот – според Божия замисъл и според Божия закон. Но Господ не искал ние, хората да изпълняваме тази програма автоматично, като роботи, бездушно, безсмислено правейки това, което е на Бога угодно, и нямайки възможност да излезем зад пределите на тази програма. Бог ни е дал възможност да бъдем свободни.
Но хората дотолкова се отклонили от следването на Божествената програма, че устройването на техния личен и семеен живот влязло в най-дълбоко противоречие с това, което Бог предложил на човека. Понякога ние се ужасяваме от това, което става с нас, с целия човешки род, със заобикалящата ни природа. Защо, въпреки огромните успехи на човешкия разум, животът не става по-щастлив, макар и да става по-комфортен, по-удобен? Нима тези удобства и комфорт увеличават щастието в душата на човека? Нима ние можем да кажем, че сме по-щастливи от нашите отци и деди, особено от тези, които са живели просто, може би, даже бедно, имали са големи семейства и се радвали на това, на което ние днес сме неспособни да се радваме? За да зарадва съвременния човек или, по-добре казано, да го развесели, работи колосална увеселителна индустрия. Включете телевизора – вие там, освен смях, нищо и няма да видите, а на хората не им е радостно.
Нещо не е така, както трябва в нашия живот и днешната притча ни казва какво не е така. Ние се отказваме да отидем на брачния пир. Ние се отказваме да приемем тази ценностна система, която Бог предложил на света, на човешкия род при неговото сътворение. Ние не искаме да живеем по Неговия закон. А ако понякога идваме на брачния пир? Ние идваме в църква, особено когато ни сполети някаква мъка или неприятност, или трябва да се явим на изпит, или да сменим квартирата, или в работата нещо не е наред – къде другаде да отидем, когато сякаш никой повече не помага? Ето идваме и в църквата, за да попросим и Бог непременно да ни даде просимото. Но ние живеем в друг свят и пред Бога заставаме не в сватбена премяна! Обаче Господ нерядко не само не ни изгонва, както се разказва в тази притча, но ни търпи – в тези недостойни одежди, с нашите суетни мисли, с нашето пристрастие към привичния за нас начин на живот. Не ни изгонва, търпи, но и наказва.
Всичко, което вие сега чухте, не следва да се разбира така, сякаш Църквата призовава да се откажем от резултатите от научно-техническия прогрес, от удобствата, от комфорта; че тя ни призовава да се оттеглим в някакви дебри, да живеем с някакви несъвременни идеи. Съвсем не е така. От една страна, съвременният човек, несъмнено, не може да се отърси от тази лъжа, в която пребивава, от културния и техническия контекст на нашето време. От друга – да съчетае този начин на живот с пребиваването на брачния пир? Как да съчетае този начин на живот с изпълнението на Божието предначертание за човека, с Божиите заповеди?
Ние не трябва да отдаваме душата си на света, в който живеем. Ние не трябва да се окажем роби на външните обстоятелства. Както забележително говори за това свети Йоан Златоуст, ако човек не е погълнат изцяло от земните блага, тогава у него остава възможността да живее с други ценности; в противен случай той се лишава от вечните блага.
Тайната на човешкия живот се разкрива в тази способност да съчетаем верността към Бога, към нравствената ценностна система, открита ни в словото Божие, с участие в съвременния живот, с използване на благата, които съвременният свят ни дава, освен това, с участие във формирането на тези блага. Нали това е също голяма задача, в това число пред държавните мъже, – да съдействат за умножаване на материалните блага, за да се повишава благосъстоянието на хората. Но колко е важно да не забравяме най-главното – това, към което Бог ни е призовал! Тогава ние ще съумеем и едното да направим, и другото да не забравим, и тук честно да се насладим на благата, и бъдещият век да не бъде затворeн за нас.
Превод със съкращения: Прот. Йоан Карамихалев
***************************************************************
„Който повярва и се кръсти, ще бъде спасен, а който не повярва, ще бъде осъден.“ (Марк.16:16)
Братя и сестри,
Господ Бог Иисус Христос с тези думи ни казва, че ако не повярваме ще сме като поканените на сватбения пир – ще пренебрегнем поканата, ще своеволничим и ще търсим, че и ще намерим извинение, което да „оправдае“ нашето отсъствие. Ако повярваме – ще сме като ония, поканените от кръстопътищата. Събралите се заедно – както сме тук, в храма, на богослужението – в името Господне.
Дори да кажа някому: иди в храма, изповядай греховете си и ще ти олекне… то той не ще ми повярва. Точно както плачещите и ридаещите не повярвали на тия, дето им съобщили, че видели Господа жив. Това от една страна е защото човек сам – със сърцето, с душата и с разума си – е нужно да се увери. Какво повече за това от думите на Господ от Иисус Христос: „Дето са двама или трима събрани в Мое име, там съм Аз посред тях.“ (Мат.18:20). Например както тук, в храма. Всъщност най-вече тук, в Божия храм.
А къде сме – няма никакво значение – когато повярваме в Господа и се кръстим в Неговото име. Къде е мястото, където затворените порти на сърцето ни ще се разтворят, за да пропуснат Светлината да огрее? Сам Господ не ни ли пита: „Де е мястото на Моя покой?“ (Ис.66:1). И част от отговора намираме в старозаветния Давидов псалом петдесети: „Сърце чисто създай в мене, Боже, и правия дух обнови вътре в мене.“
(Пс.50:12). В самите нас, във всеки един от нас е това място. Стига да повярваме. „А повярвалите ще ги придружават тия личби: с името Ми ще изгонват бесове.“ (Марк.16:17). Но кои са тия бесове? Част от тях са униние,… равнодушие,… безразличие… Това са едни от най-страшните бесове, които човек познава и които познават човека. И самите тези бесове са, които ни дават да изпием нещо смъртоносно. Но какво от това? И какво от това?! След като изповядваме Името Господне, изпълняваме Неговите заповеди нищо няма да ни навреди.
Когато се гневим. Когато завиждаме. Когато казваме: „Аз съм най-добрият!“. Когато гледаме с подозрение… – ето тези бесове /и тям подобните/ трябва да се стремим да изгоним от себе си и да ги „заменим“: гнева с търпение, завистта – с благодарение, хвалбата – със смирение… Ако не го сторим ще бъдем като поканените на сватбата: ще имаме извинение да не отидем. А последствията от това извинение… е не някой да ни хвърли в тъмница. Не. Сами за себе си ще бъдем и тъмничар, и палач. За да съжаляваме. За това, че с високомерието си сме приели не себе си за недостойни /като гости/, а човека, който направи сватба за сина си. Не ние да принесем себе си за жертва, по примера Христов, но да отдадем по-голямо значение на вродените ни и придобити предразсъдъци.
Братя и сестри,
Нека не поставяме себе си на първо място. Така, като сме последни ще станем първи. Така ще бъдем поканени на Господнята трапеза. И като намерим себе си за недостойни – и добри, и лоши – ще напълним сватбения дом. За да бъдем в единомислие – с Господа и Бога нашего Иисуса Христа, и едни с други.
Амин.
********************************
„… защото мнозина са звани, а малцина избрани…“ Мт. 21:14
Възлюбени в Христа Бога братя и сестри!
Каква по-голяма радост от сватба, какъв по-голям празник от царска венчавка! Иисус Христос, нашият Господ и Спасител оприличава Небесното Царство именно на сватба, на царска венчавка. След като разказа притчата за злите лозари, получили заслуженото наказание, сега Той описва радостта и празника на срещата с Бога, на венчанието на Църквата с нейния Жених, това, което и ние изживяваме всеки път, когато общуваме със своя Небесен Отец и повече от всичко – това, което ще бъде в Бъдния ден, в Небесния Йерусалим.
Ще бъде, но за праведните, за достойните, за Христовите. Защото ето – на сватбата поканените не рачили да идат, избраниците си намерили по-важни занимания с търговия или на нивите, като и ние всеки ден затъваме в мирски грижи и забравяме молитвата, забравяме що е честно и праведно, що е Божие, пък дори и прогонваме и убиваме Неговите вестители – гласът на съвестта, който е глас Господен, затваряме очи за знаците от Небето, за смисъла на трудностите и страданията – често да ни разколебаят пред това, да извършим неправда или да ни смирят, запушваме си ушите и закоравяваме сърцата си, да не би да чуем и да почувстваме какво иска Бог от нас. Забравяме да общуваме с Господ естествено и истински – като с най-близък приятел, с любящ Отец, Всевиждащ и Всезнаещ, пренебрегваме Го и пратениците Му. Така се оказваме недостойни, въпреки че сме поканени на сватбата. Но Царството Небесно не е само весел и вечен празник, а се предхожда от съд – страшния и справедлив съд Божий. Затова и думите на Св. Йоан Предтеча, и на Иисус Христос са: „Покайте се, защото приближи Царството Небесно“. Да, Царството Божие е радост и светлина, но за праведните, за верните. И независимо, че сме избрани, че сме призвани, че сме Господни, нашите дела, нашите помисли, всичко, което е животът ни всеки миг е това, по което ще бъдем съдени. А кой не го е страх от съда? Невинният, честният, любящият и вярващият, защото Бог каза кое е най-важно в закона, Божия закон на мирозданието и законът, по който ще ни съди: „правосъдие, милост и вяра“ (Мт. 23:23). И ако на човешкия закон не се доверяваме, ако виждаме съблазни, предателства и омраза, войни, глад и трусове, и беззаконията се умножават и изстива любовта, както в днешно време в света ни, остават ни само упованието в Бога и в Неговите думи, че който претърпи докрай ще бъде спасен (Мт. 24), че устояването във вярата и това да се пазим от греха, да пребиваваме в Църквата Божия е надеждата ни.
Такъв избор тежък стои пред всеки от нас всеки миг от живота ни – да направим едно или друго, истинското и доброто, сиреч праведното или изгодното, лъжовното, тоест греховното, защото тези винаги са противоположни – Божието и другото, знаем чие и водещо към погибел. Да, Бог е Всемогъщ, Всеопрощаващ, Вселюбящ. Но Той няма да ни спаси, ако ние не се смирим, покаем и променим, ако не изберем да сме други, да не служим на себе си и всъщност на лукавия, а на ближния и Богу. В зависимост от избора, който ние правим, Бог също избира и ако ние изберем добре, ще бъдем избрани за добро и за живот, а не за осъждане. Така този, който избира бива всъщност избран.
Възлюбени в Христа Бога братя и сестри, всъщност голямото и май единствено утешение е, че не ние избираме Бога, а Той – нас. Не ние сме решили днес да дойдем в храма, да пътуваме или вървим до тук, за да пеем, служим и се молим заедно, а Той ни е довел. Затова, защото сме избрани, Господ ни е поставил да идем и да дадем плод и плодът ни да пребъдва, та каквото и да поискаме в Неговото име, да ни го даде (Йн 15:16). Но най-вече живот вечен, радост изобилна, пред Божия лик, ведно с праведните. Но само ако сме достойни, ако сме Негови гости и сътрапезници на Божията трапеза. Затова, да бдим и да се стараем, да се молим и уповаваме и във всичко да сме верни, за да се излее над нас обилната Божия благодат. Амин!
**************************************************
Неделя На утренята Ев. Марк. 16:9-20. На литургията 2Кор. 1:21-2:4. Ев. Мат. 22:1-14.
Понеделник Гал. 2:11-16. Ев. Марк. 5:24-34.
Вторник Гал. 2:21-3:7; Ев. Марк. 6:1-7.
Сряда Гал. 3:15-22. Ев. Марк. 6:7-13.
Четвъртък Гал. 3:23-4:5. Ев. Марк. 6:30-45.
Петък Гал. 4:8-21. Ев. Марк. 6:45-53.
Събота 1Кор. 4:17-5:5. Ев. Мат. 24:1-13.
*****************************************************
Недела – на Утрената
9. А Исус, кога воскресна во првиот ден од седмицата, ѝ се јави најнапред на Марија Магдалина, +од која беше истерал седум демони.
10. Таа отиде и им јави на оние, што беа со Него и што плачеа и ридаа;
11. но тие, кога чуја дека е Он жив, и дека таа Го видела, не поверуваа.
12. Потоа се јави во друг вид на двајца од нив по пат, кога одеа в село.
13. И штом се вратија, тие им кажаа на другите; но и ним не им поверуваа.
14. Најпосле им се јави на единаесетте, кога беа на трпеза, и ги укори за нивното неверие и жестокосрдечност, зашто не им поверуваа на оние, кои Го видоа воскреснат.
15. Па им рече: „Одете по сиот свет и проповедајте го Евангелието на секое создание.
16. Кој ќе поверува и се крсти, ќе биде спасен; а кој не поверува, ќе биде осуден.
17. А знаците, на оние што ќе поверуваат, ќе им бидат овие: со Моето име ќе истеруваат бесови; +ќе говорат нови јазици;
18. ќе фаќаат змии и ако нешто смртоносно испијат, нема да им навреди; +на болни ќе полагаат раце и тие ќе оздравуваат.”
19. А по разговорот со нив, Господ се вознесе на небо и +седна од десната страна на Бога.
20. Тие, пак, отидоа и проповедаа насекаде; и Господ го поткрепуваше словото нивно со чудеса, што се јавуваа. Амин!
******
Недела – на Литургијата
21. Бог е Оној, Кој нè утврди со вас во Христа и нè помаза; 22. Он и нè запечати и ни даде +залог на Духот во срцата наши. 23. А јас Го повикувам Бога за сведок на мојата душа, дека, штедејќи ве вас, не дојдов во Коринт досега; 24. но не како ние да владееме со верата ваша, туку сме помагачи на вашата радост, бидејќи во верата вие сте тврди.
2. Павле препорачува повторен прием на грешник што се кае, Апостолот Го слави Бога поради силата на чистата проповед за Христа.
1. И така, решив во себеси да не доаѓам при вас со жалост,
2. зашто, ако јас ве нажалам, тогаш кој ќе ме зарадува, ако не оној, кого сум го ожалостил?
3. Тоа исто и ви го напишав, та, кога ќе дојдам, да не ме огорчат оние, кои треба да ме зарадуваат; бидејќи сум уверен во сите вас дека мојата радост е радост и за сите вас.
4. Оти од многу грижи и од тага на срцето ви напишав со многу солзи, не за да ве огорчам, туку зада ја познаете преголемата љубов, што ја имам кон вас.
***********
1. И одговарајќи, Исус пак им говореше во параболи и рече:
2. Царството небесно прилега на човек цар, кој направи свадба на сина си,
3. и ги испрати своите слуги да ги повикаат поканетите на свадба; а тие нејќеа да дојдат.
4. Потоа испрати други слуги и им рече: кажете им на поканетите: »Ете, приготвив јадење; јунците мои и сè што е угоено се заклани, и сè е готово; дојдете на свадба!«
5. Но тие не сакаа да знаат за тоа, а си отидоа: кој на нива, кој по трговија;
6. а некои, пак, ги фатија неговите слуги, ги исмеаја и ги убија.
7. Штом чу за тоа царот, се налути, испрати своја војска и ги погуби убијците и им го изгоре нивниот град.
8. Тогаш им рече на слугите свои: »Свадбата е готова, но поканетите не беа достојни.
9. Затоа одете по раскрсниците и, колку души ќе најдете, поканете ги на свадба!«
10. И како излегоа слугите на раскрсниците, ги собраа сите што ги најдоа – и лоши и добри; и се наполни свадбениот дом со гости.
11. Кога влезе, пак, царот да ги види гостите, забележа еден необлечен во свадбени алишта.
12. Па му рече: »Пријателе, како влезе овде, необлечен во свадбена руба?« А тој молчеше.
13. Тогаш царот им рече на слугите: »Врзете му ги рацете и нозете, земете го и фрлете го во крајната темнина; таму ќе биде плач и крцкање со заби;
14. зашто, мнозина се повикани, а малцина избрани«.”
*************
Понеделник –
11. А кога дојде Петар во Антиохија, јас лично му се спротивставив, оти се беше изложил на осудување;
12. бидејќи, пред да пристигнат некои од Јакова, тој јадеше заедно со незнабошците; а кога дојдоа, почна да се снебива и да се двои, плашејќи се од обрезаните.
13. Заедно со него лицемереа и другите Јудејци, така што дури и Варнава така направи.
14. А кога видов дека тие не постапуваат точно според евангелската вистина, му реков на Петра пред сите: кога ти, кој си Јудеец, живееш како незнабошците,а не како Јудејците, зошто тогаш незнабошците ги принудуваш да живеат јудејски?
15. Ние сме родени како Јудејци, а не грешници од незнабошците.
16. Откако узнавме дека човекот се оправдува не преку делата од Законот, туку само преку верата во Исуса Христа, и ние поверувавме во Христа Исуса, за да се оправдаме преку верата во Христа, а не преку делата од Законот; оти преку +делата од Законот нема да се оправда ниедна плот.
*******
24. И појде со него. А по Него врвеше многу народ и Го притискаа.
25. Една жена, што страдаше од крвотечение дванаесет години,
26. и големи маки беше претрпела од мнозина лекари, потрошила сè што имала и никаква полза не видела, а ѝ станало дури уште полошо,
27. штом чу за Исуса, се приближи одзади меѓу народот и се допре до облеката Негова;
28. оти се велеше: „Само ако се допрам до облеката Негова, ќе оздравам!”
29. И веднаш престана крвотечението, и таа осети во телото свое дека е излекувана од
болеста.
30. А Исус одеднаш почувствува во Себе како излезе сила од Него и се сврте кон народот па рече: „Кој се допре до облеката Моја?”
31. Учениците Негови Му рекоа: „Гледаш дека народот Те притиска, а прашуваш: Кој се допре до Мене?”
32. Но Он гледаше наоколу, за да ја види онаа, што го направи тоа.
33. Жената, пак, се уплаши и трепереше; па, знаејќи што стана со неа, се приближи, падна пред Него и Му ја кажа целата вистина.
34. А Он ѝ рече: „Ќерко, верата твоја те спаси; оди си со мир и биди здрава од болеста
своја!”
********
Вторник –
21. Не ја отфрлувам благодатта Божја; оти ако правдата доаѓа преку Законот, тогаш Христос залудо умрел.
3. Оправдување преку вера имало уште при Авраама. Законот беше чувар до Христа.
1. неразумни Галатјани! Кој ве замаја, та не се покорувате на вистината, вие, пред чии очи Исус Христос беше изобразен, а сега, еве, меѓу вас се распна?
2. Само ова сакам да го узнаам од вас: преку делата по Законот ли го добивте Духот или преку послушноста во верата?
3. Толку ли сте неразумни? Откако почнавте со Духот, со телото ли сега завршувате?
4. Зарем залудо толку многу претрпевте? Да беше само залудо!
5. Оној, пак, Кој ви Го дарува Духот и прави меѓу вас чудеса, преку делата на Законот ли го врши тоа, или преку послушноста во верата?
6. Така, Авраам Му поверува на Бога, и тоа му се прими за оправдание.
7. Знајте, пак, дека оние, што се потпираат на верата, се синови Авраамови.
******
1. Па излезе оттаму и дојде во Својот крај; а по Него одеа и учениците Негови.
2. И кога дојде саботата, Он почна да поучува, во синагогата, и мнозина, што слушаа, се чудеа и говореа: „Од каде во Него ова? И каква е оваа мудрост што Му е дадена, та такви чудеса стануваат преку Неговите раце?
3. Не е ли Он дрводелецот, Синот на Марија, брат на Јакова, Јосија, Јуда и Симона? И не се ли овде меѓу нас сестрите Негови?” И се соблазнија заради Него.
4. А Исус им рече: „Пророкот никаде не останува без почест, освен во својата земја, меѓу роднините, и во својот дом.”
5. И не можеше таму да изврши никакво чудо; само многу малку болни излекува, полагајќи ги рацете врз нив.
6. И се чудеше на нивното неверие. Па одеше по околните села и поучуваше.
7. И ги повика дванаесетте, и почна да ги праќа по двајца, и им даде власт над нечистите духови.
*******
Среда –
15. Браќа, зборувам на човечки начин: и утврдениот човечки завет никој веќе не го растури или дополни.
16. Но ветувањата му беа дадени на Авраама и на семето негово. Не е речено: „и на семињата”, како за мнозина, а за еден: „и на семето твое”, кое е Христос.
17. Јас, пак, велам дека Законот што се јави по четиристотини и триесет години, не го одменува порано утврдениот од Бога завет за Христа, та ветувањето да ја изгуби силата,
18. оти, ако наследството е по Законот, тоа веќе не е според ветувањето; а на Авраама му го дарува по ветување.
19. Зошто е, пак, даден Законот? Тој се додаде поради престапите, додека не дојде семето, на кое се однесува ветувањето, и е +предаден преку ангели, преку рака на посредник.
20. Но посредникот не бива само посредник на еден, а Бог е еден.
21. Па така, Законот противен ли е на Божјите ветувања? Никако! Оти, ако беше даден закон, што ќе можеше да животвори, тогаш навистина оправданието ќе излегуваше од Законот.
22. Но Писмото сите ги затвори под грев, та ветеното да им се даде на оние, кои веруваат во Исуса Христа.
*******
7. И ги повика дванаесетте, и почна да ги праќа по двајца, и им даде власт над нечистите духови.
8. Па им заповеда да не земаат ништо за по пат, освен по еден стап; ни торба, ни леб, ни пари во појасот.
9. но да се обуени во сандали и да не облекуваат по две облеки.
10. И им рече: „Ако влезете негде во куќа, останете во неа, дури не си отидете оттаму.
11. А ако негде не ве примат, ниту ве послушаат, штом излезете оттаму, истресете го правот од нозете свои, ним за сведоштво. Вистина ви велам: полесно ќе им биде на Содом и Гомор во судниот ден, отколку на тој град.”
12. Тие појдоа и проповедаа покајание;
13. и изгонуваа многу демони, и многумина болни помазуваа со елеј, и лекуваа.
******
Четврток –
23. Пред да дојде верата, ние бевме под стража на Законот, заклучени за верата, која имаше да се открие.
24. И така, Законот беше за нас воспитувач во Христа, за да се оправдаме преку верата;
25. а откако дојде верата, ние веќе не сме под раководство на воспитувач.
26. Оти сите сте синови Божји преку верата во Христа Исуса;
27. сите, што е крстивте во Христа, +во Христа се облековте.
28. Нема веќе ни Јудејци, ни Елини, ни роб, ни слободен; нема машки пол, ни женски; зашто сите вие сте едно во Христа Исуса.
29. А, ако сте, пак, вие Христови, тогаш сте Авраамово семе, и по ветување наследници.
4. Со доаѓањето на Христа примаме посинување и се откупуваме од Законот. Сара и Агара слики на старозаветната и новозаветната црква.
1. Но ви велам: наследникот, додека е млад, со ништо не се разликува од робот, макар што е господар над сè;
2. туку е под настојници и чувари до определениот рок од татка си.
3. Па така и ние, додека бевме малолетни,бевме поробени од стихиите на светот;
4. но, кога се исполни времето, Бог Го испрати Својот Син, Кој се роди од жена и се потчини на Законот,
5. за да ги откупи оние, што се под Закон, та да примиме посиновение.
*******
30. И се собраа апостолите при Исуса, па Го известија за сè, и што направиле, и на што поучувале.
31. А Он им рече: „Дојдете и вие во осамено место и одморете се малку.” Зашто мнозина доаѓаа и си одеа, така што немаа кога ни да јадат.
32. И отидоа со кораб сами во осамено место.
33. И ги виде народот кога си одеа; и Го познаа мнозина, па пеш од сите градови тргнаа таму; ги испреварија и се собраа при Него.
34. А Исус, кога излезе, виде многу народ и се смилува над нив, зашто беа како овци без пастир; и +почна да ги поучува многу.
35. И бидејќи веќе времето поизмина, учениците Негови пристапија кон Него и рекоа: „Овде е местово пусто, а и доцна е;
36. распушти ги за да отидат по околните села и колиби и да си купат леб, оти нема што да јадат.”
37. Он им одговори и рече: „Дајте им вие да јадат!” А тие Му рекоа: „Освен да отидеме и да купиме за двесте динарии леб, па да им дадеме да јадат?”
38. Потоа Он ги праша: „Колку лебови имате? Отидете и видете!” И кога видоа, рекоа: „Пет лебови и две риби.”
39. Тогаш Исус им рече на сите да поседнат на купчиња по зелената трева.
40. И поседнаа на редици по сто и по педесет.
41. Он ги зеде петте лебови и двете риби, па, како погледна кон небото, ги благослови лебовите и ги прекрши, и им ги даде на учениците Свои, за да им ги стават пред нив; исто така им ги раздели и двете риби на сите.
42. И јадеа сите и се наситија.
43. И кренаа парчиња, од лебот и од рибите, полни дванаесет кошеви.
44. А оние, што јадеа од лебовите, беа околу пет илјади мажи.
45. И веднаш ги натера учениците Свои да влезат во кораб и да отидат порано од Него на другата страна кон Витсаида, дури Он не го распушти народот.
*******
Петок –
8. Но тогаш, бидејќи Бога не Го познававте, им служевте на богови, кои по својата природа не се богови;
9. а сега, откако Го познавте Бога, или, подобро, откако Бог ве позна, како тоа пак да се враќате кон слабите и лоши стихии, на кои пак сакате одново да им служите?
10. Гледате на деновите, месеците, времињата и годините.
11. Се плашам за вас, да не би случајно залудо да сум се трудел меѓу вас.
12. Ве молам, браќа, бидете како што сум јас, затоа што и јас бев како вие. Вие со ништо не сте ме навредиле:
13. знаете дека, кога ви проповедав, за првпат бев телесно немоќен,
14. и при сето тоа, вие не го презревте искушението на моето тело, ниту се погнусивте од него, туку ме примивте како ангел Божји, како Исуса Христа.
15. Каде ви е сега блаженството ваше? Сведочам за вас, дека кога би било можно, и очите свои би ги извадиле и би ми ги дале.
16. И така, непријател ли ваш ви станав, кажувајќи ви ја вистината?
17. Тие не ревнуваат за вас добро, туку сакаат да ве одвојат од мене, та вие за нив да ревнувате.
18. Добро е секогаш да ревнувате во доброто, а не само кога сум меѓу вас.
19. Чеда мои, кои пак со мака ве раѓам, додека не се изобрази во вас Исус Христос,
20. сега би сакал да бидам помеѓу вас и да го изменам гласот свој, бидејќи сум во недоумение за вас.
21. Кажете ми, вие, што сакате да бидете под Законот: не го слушате ли Законот?
*******
45. И веднаш ги натера учениците Свои да влезат во кораб и да отидат порано од Него на другата страна кон Витсаида, дури Он не го распушти народот.
46. И како се оддели од нив, отиде во гората за да се помоли.
47. Приквечер коработ беше среде морето, а Он на суво.
48. И ги виде како се мачат при пловењето, оти ветрот им беше спротивен; а околу четвртата стража ноќта се приближи до нив и, одејќи по морето, сакаше само да помине покрај нив.
49. А тие, штом Го видоа како оди по морето, помислија дека е тоа привидение, па извикаа;
50. оти сите Го видоа и се уплашија. Он веднаш почна да говори со нив и им рече: „Не плашете се! Јас сум, не бојте се!”
51. И влезе при нив во коработ и ветрот стивна. А тие многу се уплашија и се чудеа во себе;
52. зашто не се вразумија со лебовите, бидејќи срцето им беше скаменето.
53. И кога преминаа, дојдоа во земјата Генисаретска и се задржаа таму.
******
Сабота –
17. Браќа, затоа го пратив при вас Тимотеј, кој ми е возљубено и верно чедо во Господа; тој ќе ви ги напомни патиштата мои во Христа, како што насекаде и во секоја црква учам.
18. Некои се возгордееја, како да не ќе дојдам при вас;
19. но наскоро ќе дојдам кај вас, ако сака Господ, и ќе ги познаам не зборовите, туку силата на оние, што се возгордеале,
20. зашто царството Божјо не е во зборови, туку во силата.
21. Што сакате? Со стап ли да дојдам при вас, или со љубов и кроток дух?
5. Осуда поради разврат. Не треба мешање со развратниците и тие да не се трпат во заедница.
1. Од секаде се слуша дека кај вас има блудство, и тоа какво блудство, за какво не се зборува дури ни при незнабошците, односно дека некој држи таткова жена.
2. А вие уште се гордеете, место да плачете. Нека се исфрли од вашата средина оној, што го направил тоа дело.
3. Јас, пак, иако со телото не сум при вас, а само со духот, веќе го осудив, како да сум меѓу вас, оној, што го направил тоа.
4. Во името на нашиот Господ Исус Христос, кога ќе се соберете вие и мојот дух, со силата на нашиот Господ Исус Христос,
5. да го предадете на сатаната, за мачење на неговото тело, та духот негов да биде спасен во денот на нашиот Господ Исус Христос.
******
1. И кога излезе Исус од храмот и си одеше, се приближија до Него учениците Негови за да Му ги покажат зградите на храмот.
2. А Исус им рече: „Го гледате ли сето тоа? Вистина, ви велам: нема да остане тука ни камен на камен, а да не биде урнат.”
3. И кога седеше во Елеонската Гора, дојдоа при Него учениците Негови насамо и Му рекоа: „Кажи ни, кога ќе биде тоа, и каков ќе виде знакот за Твоето доаѓање и за свршетокот на светот?”
4. А Исус им одговори и рече: „Пазете се, да не ве излаже некој;
5. зашто мнозина ќе дојдат во Мое име, говорејќи: »Јас сум Христос!« и ќе прелажат мнозина.
6. Ќе слушате боеви и гласови за војни. Гледајте да не се уплашите, оти сето тоа треба да биде; ама тоа уште не е крајот.
7. Зашто ќе се дигне народ против народ, и царство против царство; и на места ќе има глад, помор и потреси;
8. а сето тоа е почеток на болките.
9. Тогаш ќе ве предадат на маки и ќе ве убијат; и ќе бидете мразени од сите народи, заради Моето име.
10. Тогаш мнозина ќе се соблазнат и еден со друг ќе се предаваат, и еден со друг ќе се мразат;
11. многу лажни пророци ќе се појават и ќе прелажат мнозина;
12. и бидејќи беззаконијата ќе се умножат, кај мнозина љубовта ќе се олади.
13. А кој претрпи до крај, тој ќе биде спасен.
*****************************
ЖИТИЕ НА ПРЕПОДОБНАТА (МАЈКА) МАРИЈА ЕГИПЕТСКА
”Добро е да се чува царската тајна , а пофално е Божјите дела да се разгласуваат.”
”Добро е да се чува царската тајна, но пофално е Божјите дела да се разгласуваат ” – така му рече ангелот Рафаил на Товија, откако на чудесен начин слепите очи му прогледале (Товит.11.10-12). Зашто опасно е и убиствено да не се чува царевата тајна, а премолчувањето на славните Божји дела е голема штета за душата. “Затоа јас се плашам – вели писателот на житието на преподобна Марија Египетска, св. Софрониј, патријарх Ерусалимски, – и од самата помисла да го закопам во молчење тоа што е божествено. А тоа ќе го направам, ако не му го објавам на светот ова житие, кое дојде до моиве раце. Ако не го објавам, на мене ќе се исполни заканата упатена кон мрзливиот слуга од Евангелието, кој од Господа добил талант да работи со него, а тој талантот го закопал в земја. Но никој да не се посомнева во ова што го пишувам и нека никој не помислува, дека сум се осмелил да пишувам невистини. Не дај Боже, да зборувам лаги за светителите.
Но, ако има и такви читатели, на кои ќе им биде тешко да поверуваат во чудното дело на оваа повест, нека Господ и кон нив биде милостив, бидејќи тие, имајќи ја во предвид слабоста на човечката природа, ги сметаат за невозможни чудата, кои се зборуваат за луѓето. Но, време е веќе да го започнам раскажувањето за овoj чудесен настан, кој се случил во нашиот род.”
Во еден палестински манастир, се подвизуваше еден старец, украсен со праведност и благоразумност, кој уште од младоста беше добро упатен во монашките подвизи. Се викаше Зосим. Тој ги помина сите подвизи на подвижничкиот живот и го исполни секое правило, предадено во наследство од совршените монаси. А сето тоа правејќи го, тој никогаш не заборави да се поучува од Божјите зборови: било да лежеше, или стоеше, или со рацете ракоделие вршеше, или јадеше, тој никогаш не престануваше да Го слави Бога и да се поучува од Божјите зборови. Уште од рано детство во манастир, тој до својата педесет и трета година добро се подвизуваше во подвижнички трудови. Но тогаш го нападнаа некакви помисли, дека божем е веќе во се совршен, па не му требаат никакви поуки од другите. И во мислите си разговараше со себе: Постои ли на земјата монах, кој би можел да ми користи и да ми укаже на некој подвиг, што јас не сум го извршил? Додека тој така си размислуваше, му се јави ангел и му рече: – “О, Зосиме! Добро се подвизуваше, колку што ти беше допуштено како човек; добро го мина подвижничкиот пат, но меѓу луѓето нема ниту еден, кој би можел да покаже дека е совршен. Има и поголем подвиг од оној што ти си го поминал, но не знаеш за него. Затоа, за да дознаеш уште колку други патишта има, што водат кон спасение, излези од својата земја, како што тоа го направи славниот патријарх Авраам, и оди во манастирот што се наоѓа крај реката Јордан.”
Старецот веднаш постапи според советот на ангелот; излезе од манастирот во кој уште од детството монахуваше, дојде на Јордан и го пронајде, покажаниот му од Бога, манастир.
Чукна на манастирската порта, монахот-вратар му отвори и тој му се претстави на монахот. Монахот го извести игуменот. Игуменот го прими Зосима и гледајќи пред себе монах, кој го направи вообичаениот монашки поклон и молитва, тој го праша: “Од каде си брате и зошто си дошол кај нас, бедните старци?” Зосим му одговори: “Од каде доаѓам не е потребно да кажам; а дојдов по духовна корист оче, бидејќи слушнав за вас големи и пофални нешта, кои можат душата да ја спријателат со Бога.” Игуменот на тоа му одговори: “Брате, Бог Кој единствен ги исцелува слабостите на душите, нека и тебе и нас не научи на Својата божествена волја и нека не упати да правиме се што е корисно. Зашто човек на човека не може да му биде од корист, ако секој не пази на себе и ако со буден дух не го прави она што е полезно, имајќи Го Бога за свој соработник. Но, бидејќи љубовта Христова те поттикнала да не видиш нас, бедните старци, тогаш остани кај нас, ако заради тоа си дошол. И Добриот Пастир Кој душата своја ја даде за наше искупување, Ќе не нахрани сите нас со благодатта на Светиот Дух”.
Кога игуменот му го рече тоа на Зосим, овој му се поклони, измоли од него молитва и благослов и како одговори:”’Амин!”, остана во тој манастир. И виде таму старци, кои бидејќи со духот беа издигнати кон небото, во служба на Бога, блескаа со добри дела и постојано богомислие. Тие беа предадени на непрестана молитва, сеноќно бдеење, постојан труд на рацете и псалми на усните. Кај нив немаше празни зборови, а за стекнување на земни приходи и за житејски грижи, кај нив не се ни спомнуваше. Нивна единствена и постојана грижа беше: како да го смират своето тело. Храната им беше леб и вода и секој ги употребуваше, според мерката на љубовта Божја во себе.
Кога го виде тоа, Зосим извлече голема духовна полза за себе, предавајќи се и самиот на подвиг. Така измина доста време и наближи Големиот Пост. Манастирската порта беше секогаш затворена; се отвораше само кога некој од браќата, заради манастирски работи, ќе излезеше надвор од манастирот. Местото беше пусто; не само што не беше посетувано од луѓе, туку беше и непознато за мирјаните. Во манастирот си имаше еден обичај, заради кој Бог и го доведе таму Зосима. Имено, во првата недела од Великиот Пост, презвитерот ќе отслужеше Света Божествена Литургија, на која сите се причестуваа со Пречистото Тело и Крв на Христа, нашиот Бог; потоа малку ќе каснеа; и тогаш повторно се собираа во црквата, твореа усрдна молитва и многу поклони, се целиваа еден со друг и секој пред игуменот ќе направеше голем поклон, просејќи од него благослов и молитва за престојниот подвиг; после тоа, манастирската порта се отвораше и сите заминуваа во пустината, пеејќи го заедно целиот 26-ти псалм: „ Господ е моја светлина и мое спасение: од кого да се бојам? Господ е крепост на мојот живот, од кого да се плашам?”
Во манастирот остануваа само еден или двајца браќа, не за да го чуваат внатрешниот имот, зашто разбојниците немаа што да украдат, туку за да не остане црквата без богослужби. И ја поминуваа реката Јордан. Секој со себе носеше храна колку што можеше и сакаше, според својата телесна потреба: еден носеше малку леб, друг смокви, трет урми, четвртиот раскисната леќа, а петтиот ништо, само телото свое и на него облеклото. Овие кои не носеа ништо за храна, кога ќе ги принудеше потребата на телото, се хранеа со зелје што растеше во пустината. Кога ќе го поминеа Јордан, тие се разделуваа и заминуваа далеку еден од друг, и не знаеја кој како пости или како се подвизува. Кога еден од нив случајно ќе здогледаше некој друг брат, тој веднаш се упатуваше на спротивната страна. И сите го поминуваа времето во постојана молитва и земаа многу малку храна, и тоа само во одредено време. Откако така ќе го поминеа целиот Чесен Пост, тие на Цветници се враќаа во манастирот. Секој се враќаше, имајќи ја својата совест како сведок на својот труд; и никој не го прашуваше другиот, како и на кој начин се подвизувал.
Таков, значи, беше уставот на тој манастир. Така, тогаш и Зосим, според манастирскиот обичај, ја помина реката Јордан, носејќи сосем малку храна. Своето молитвено правило го вршеше, патувајќи низ пустината; го исполнуваше строго, и за време на јадење и за време на некоја друга потреба. Многу малку спиеше, обично ноќе седнуваше на земјата, малку ќе одмореше и потоа стануваше и го продолжуваше својот пат. Желба му беше да стигне до средината на пустината, надевајќи се дека ќе најде некој од отците, кои таму се подвизуваа и од нив ќе добие духовни поуки. Откако измина 25 дена пат, тој малку се запре, и вртејќи се кон исток, почна да го чита шестиот час. Бидејќи тој, за време на своето патување, вршејќи го своето молитвено правило, често застануваше па пееше и правеше метании- поклони.
И додека така, сега, стоеше пеејќи, тој од десната страна здогледа нешто како сенка на човечко тело. Отпрвин се исплаши, мислејќи дека е демонско привидение и се стресе. Но, како се прекрсти, тој го изгони стравот од себе. Најпосле, кога ја завршуваше својата молитва и погледна на југ, тој виде како се движи некоја прилика, со црно и од сонцето изгорено тело, со коса бела како снег, која беше кратка и достигнуваше до вратот. Штом го здогледа тоа, Зосим потрча на таа страна, многу радосен, зашто во текот на тие денови немаше видено ни човечко суштество, ниту било какво животно. А кога таа прилика оддалеку го здогледа Зосима како доаѓа, самата почна да трча и да бега кон внатрешноста на пустината. Зосим тогаш како да заборави на својата старост и измореност од патот, трчаше брзо, сакајќи да ја стигне оваа прилика. И Зосим се покажа побрз од бегалецот. И кога веќе толку се приближи, што да може да се слушне глас, Зосим започна со солзи да вика: “Зошто бегаш од мене грешниот старец, ти слуго на вистинскиот Бог, заради Кого во ова пустина живеш? Причекај ме мене недостојниот и немоќниот! Причекај ме заради надежта за награда за подвизите твои! Застани, и мене старецот, дај ми ја молитвата твоја и благословот заради Бога, Кој од никого не се згнасил.”
Додека Зосим го зборуваше ова со солзи, и веќе беше близу до бегалецот, одеднаш се појави еден сув поток, и бегалецот претрча на неговата спротивна страна. А Зосим, уморен, повеќе не можеше да трча и застана на оваа страна од потокот, плачејќи и ридајќи уште посилно. Тогаш, бегалецот од онаа страна проговори: “Авва Зосиме, прости ми заради Господа, не можам да излезам пред тебе, бидејќи сум жена, а гола сум. Туку, ако сакаш, мене, грешната жена, да ми го дадеш својот благослов и молитва, фрли ми нешто од твојата облека, за да ја покријам својата голотија и така да излезам пред тебе.”
Тогаш, Зосима го опфати трепет и ужас, зашто слушна како по име го повикува жена, која никогаш не го видела, ниту некогаш слушнала за него и си рече во себе: „ Да не е оваа жена прозорлива, не би ми го знаела името.” И веднаш ја соблече од себе својата горна облека и и ја фрли. Таа се покри со облеката, излезе пред него и му рече: “Зошто, аввa Зосиме, си посакал да видиш една грешна жена? Што тоа сакаш да слушнеш од мене, или на што да се поучиш, та толкав труд си зел врз себе?” А тој се фрли на земја, барајќи од неа благослов. Но и таа, исто така, се фрли на земја и така, обајцата легнати ничкум, еден од друг просеа благослов. И од двајцата можеше да се слушне само едно: “Благослови! Благослови!” Бидејќи помина доста време, жената му рече на Зосима: “Авва Зосиме, ти треба да благословиш и молитва да кажеш, бидејќи ти си презвитер и многу години служиш пред Светиот Олтар, принесувајќи Му на Господа дарови на Божествените Тајни.”
Овие зборови уште повеќе го уплашија и запрепастија Зосима и тој гушејќи се во солзи и липајќи, испрекинато зборуваше: “О мајко духовна! Ти кон Бога си се приближила и телото свое потполно си го умртвила. Тоа најдобро се гледа од дарот Божји што го имаш, бидејќи по име ме викаш и знаеш дека сум презвитер, иако никогаш не си ме видела. Затоа, заради Господа, благослови ме ти мене и со твојата совршена молитва, помоли се за мене бедниот!”
Таа тогаш попушти на старчевото усрдно преколнување и рече: “Благословен да е Бог, Кој го посакува спасението на душите човечки!” А Зосим на тоа одговори: “Амин!” И обајцата се кренаа од земјата. Таа тогаш го запраша старецот: “Заради што, човеку Божји, си дошол кај мене грешната? Зошто си посакал да видиш жена, која нема никакви добродетели? Ама, тебе сигурно те упатила благодатта на Светиот Дух, да му послужиш на телото мое, кога ќе се исполни времето. Но, кажи ми оче, како денес живеат во светот христијаните, како царевите, како светите Цркви?” Зосим и одговори: “По светите молитви ваши, Бог ни подари стабилен мир. Но чуј ја молбата на недостојниот старец, и Господа ради, помоли се за целиот свет и за мене грешниот, та ова мое патување по пустината да не остане без плод.”
Таа на ова му одговори: “Авва Зосиме, ти имаш свештенички чин и тебе повеќе ти доликува да се молиш за мене и за сите, зашто за тоа и си ракоположен. Но, бидејќи сме должни да правиме послушание, ќе постапам по твојата наредба.” Откако го кажа ова, таа се сврте кон исток, и подигајќи ги очите и рацете кон небото, почна да се моли толку тивко, што нејзините зборови не се слушаа. Зосим стоеше во трепет, гледајќи во земјата, и ништо не зборувајќи – како што подоцна и самиот кажуваше. И Бога за сведок Го призиваше, тврдејќи го ова: “Таа долго се молеше, и кога малку ги подигнав очите од земјата и погледнав во неа, ја здогледав каде, подигната еден аршин над земјата, стои во воздухот и се моли.”
Како го виде ова, Зосима го обзеде неискажлив страв, па тој се фрли на земјата и, капејќи се во солзи, ништо не велеше освен: “Господи помилуј!” и дури, така прострен, лежеше на земјата, старецот го нападна помисла, да не е ова некое привидение и дух кој се преправа дека се моли.
А Преподобната, свртувајќи се кон старецот, го крена и му рече: “Авво Зосиме, зошто те смутуваат помисли и ти зборуваат дека јас сум привидение и дух кој се преправа дека се моли? Те молам, оче блажени, биди сигурен во ова: – јас сум жена грешница, но со светото крштение заштитена; и не сум привидение, ниту дух, туку сум земја, прав и пепел, и навистина тело, кое никогаш ништо духовно не помислило.” И како го рече ова, таа со крсен знак го осени своето чело, очите, устата и градите свои, говорејќи вака: “Авва Зосиме, Бог нека не избави од лукавиот и од стапиците негови, бидејќи е тешка војната негова против нас.”
Слушајќи и гледајќи го ова, старецот падна пред нозете нејзини, и зборуваше во солзи: “Те заколнувам со името на нашиот Господ Исус Христос, вистинскиот Бог, Кој Е роден од Дева, заради Кого одиш гола и заради Кого, телото свое така си го умртвила, немој да го сокриеш од мене житието свое, туку раскажи ми се, за да се објават големите дела Божји. Бога ради кажи ми, не за да се пофалиш, туку за мене грешниот и недостојниот да ме известиш за себе. А Му верувам на мојот Бог, за Кого живееш, дека токму затоа и ме упатил во оваа пустина, за да ги објави делата твои. Ние, пак, не можеме да им се противиме на одлуките Божји. Зашто да не Му беше угодно на нашиот Господ, Исус Христос, да се дознае за тебе и за твоите подвизи, Он немаше да те покаже на мене, ниту ќе ме укрепеше на толкав пат, мене, кој никогаш не сум сакал, ниту сум можел да излезам од својата ќелија.”
Откако Зосим го изговори тоа и уште многу други работи, таа го подигна и му рече: “Се срамам, оче, да ти ги раскажам делата свои. Но, бидејќи го виде откриено телото мое, јас ќе ти ги откријам и делата свои, за да дознаеш со каков срам и гнасотија е исполнета душата моја. Ќе ти раскажам за себе, не заради пофалба, како што рече ти самиот. Оти со што имам да се пофалам јас, која сум била избран сад на ѓаволот? Но, ако почнам да раскажувам за себе, ти ќе побегнеш од мене, како што човек бега од змија, бидејќи со ушите не ќе можеш да ги поднесеш гнасотиите што јас, недостојната, сум ги направила. Но, сепак ќе кажам се и ништо нема да премолчам. Само, најпрво те молам, да не престанеш да се молиш за мене, да најдам милост во Судниот Ден.” А, старецот, жеден да го дознае житието нејзино, непрестајно плачеше, зашто не можеше да ги запре солзите. И таа започна да раскажува за себе вака:
”Јас сум, оче свети, родена во Египет. Кога имав 12 години и моите родители беа уште живи, јас се одреков од нивната љубов и отидов во Александрија. И бидејќи ја изгубив невиноста, се оддадов на неиздржлив и ненаситен блуд. Срам ми е дури и да мислам на тоа, а не пак да зборувам. Сепак ќе ти го раскажам она што е најважно, за да можеш да ја дознаеш невоздржливоста на телото мое; полни седумнаесет години поминав јас во разврат, не заради некоја заработка или подароци, зашто не сакав да ги примам, дури ни од оние кои настојуваа. А, тоа го смислив, само за привлечам кон себе што поголем број на посетители и така да ја задоволам својата телесна похот. Но, немој да мислиш дека од што бев богата, не наплаќав. Не, јас живеев во беда, и многу пати, гладна, предев волна. Неизгаслив блуден пожар гореше во мене и јас постојано се валкав во калта на блудот. Живеејќи на тој начин, еднаш, во времето на жетвата, видов големо мнозинство на мажи од Либија и Египет, како одат кон морското пристаниште. Јас тогаш прашав некого: – Каде овие луѓе така брзаат? И добив одговор: – Во Ерусалим, за на празникот Крстовден, кој ќе биде по неколку дена, да се поклонат на Чесниот и Животворен Крст. Јас потоа го прашав: – Дали би сакале и мене да ме поведете со себе?
Тој ми одговори: – Ако имаш средства и храна, никој нема да ти забрани. Јас на тоа му реков: -Јас,брате, немам ни средства, ниту храна, но сепак ќе појдам и ќе влезам со нив на истата лаѓа, па тие ќе ме хранат, зашто телото свое ќе им го дадам во наем.
А сакав да патувам со нив , за да имам што поголем број љубители, подготвени за мојата страсна похот. Ти реков, оче Зосиме, не терај ме да ти го раскажувам срамот свој, зашто ме опфаќа ужас – Господ знае – дека со зборовите свои го гнасам и самиот воздух.”
А Зосим, топејќи ја земјата со солзи, и одговори: “Кажувај, Господа ради, кажувај, о мајко моја, и не ја прекинувај, така полезната за мене, приказна!”
И таа продолжи да раскажува: „ Младичот, кога ја слушна бесрамноста на моите гнасни зборови, се насмеа и си отиде. А јас ја фрлив фурката, што ја имав тогаш при себе, и побрзав кон морското пристаниште. Таму здогледав една група од десетина млади луѓе, кои ми се видоа погодни за мојата страст, а многу беа и веќе искачени на лаѓата. И јас, по својот обичај, бесрамно се втурнав меѓу нив и им реков: – Поведете ме и мене таму кадешто одите! Нема да ви бидам непријатна! И додадов уште некои грди зборови, на што сите тие почнаа да се смеат. И гледајќи ја мојата бесрамност, тие ме зедоа со себе во својата лаѓа. И лаѓата тргна на пат. А како да ти раскажам, човеку Божји, што се не се случуваше за време на пловидбата! Кој јазик би можел да го искаже, и кое уво да го поднесе злото на моите дела, што ги направив во лаѓата за сето тоа време? Јас, тогаш, проклетницата, ги наведував на грев и оние што не сакаа. И им бев учителка на секакви искажливи и неискажливи нечистотии, на кои им нема ни пример. Верувај ми оче, се чудам, како морето го поднесе тоа мое блудничење. И како земјата не ја отвори устата своја и не ме фрли во пеколот, мене, која толку многу души вовлеков во мрежата на смртта? Но, сигурно Бог го барал моето покајание, не сакајќи ја смртта на грешникот, туку трпеливо чекајќи го неговото обраќање.
Така допатував во Ерусалим и деновите пред празникот ги поминав во уште поголеми гнасотии. Бидејќи не ми беа доволни оние момчиња, со кои допатував, туку и многу други граѓани и туѓинци наведов на грев. А, кога дојде празникот Крстовден, јас и тогаш ги ловев младите души. На самиот ден Крстовден, рано наутро, видов како сите брзаат во храмот. Појдов и јас и со другите влегов во тремот на храмот. Кога започна моментот на воздвижение на Чесниот Крст Господов, се потрудив и јас со народот да влезам во храмот, но имаше многу свет и туркање, и јас, бедната, со голема мака, одвај се доближив кон вратата на храмот. Но, кога стапнав на прагот, некаква невидлива сила ме задржа и не ми даваше да влезам, додека сите други непречено влегоа внатре. И така, останав сама во тремот. Но сметајќи дека тоа ми се случи поради женска немоќ, јас повторно се обидов и им се придружив на едни други, што пристигнуваа. Се принудував себеси да влезам, но попусто, бидејќи штом својата грешна нога ќе ја ставев на прагот, некоја неочекувана, невидлива сила веднаш ме спречуваше и јас се враќав назад во тремот. И така се обидував три – четири пати, но се беше попусто; не можев да влезам. Преморена од срам и изненадена, се повлеков настрана и застанав во еден агол од тремот на храмот. И кога едвај, малку се прибрав, јас се запрашав себеси: – Што е тоа што не ми дозволува да го видам Животворното дрво на Крстот Господов? Тогаш до очите на срцето мое се допре светлината на спасоносното сознание: светлата заповед Господова, која ги просветува духовните очи, ми покажа дека тежината на делата мои не ми дозволува да влезам во храмот. И јас почнав да плачам и да ридам, и во градите да се удирам, воздивнувајќи од длабината на срцето.
Плачејќи така, ги подигнав очите и горе на ѕидот од тремот, здогледав икона на Пресвета Богородица и почнав да и се молам со сиот свој дух, говорејќи: – О, Дево Владичице, Која Бога Словото во тело си Го родила! Знам, добро знам дека јас, вака нечиста и гадна блудница, не сум достојна ни да погледнам на Твојата чесна икона, икона на пречистата Приснодева Марија, Која имаш и тело и душа чисти и неосквернети. И со право, Твојата девствена чистота ме мрази и презира, мене блудницата. Но, бидејќи сум слушала дека Бог, Кого си Го родила, токму затоа постанал човек, за да ги повика грешниците на покајание; помогни ми мене, осамената, која од никого немам помош. Направи и мене да ми биде допуштен влез во храмот и не ме лишувај од тоа да го видам Чесното Дрво, на кое, со тело беше распнат Бог, од Тебе родениот, Кој крвта Своја ја даде за мое искупување. Нареди, о, Владетелке, и мене да ми се отвори вратата, за да можам да му се поклонам на Божјиот Крст! Ти, самата, биди ми најверодостоен сведок пред Синот Твој, дека никогаш повеќе телото свое не ќе го осквернам со блуд, туку штом ќе го видам светото Крсно Дрво на Твојот Син, јас ќе се откажам од светот и од се на светот, и веднаш ќе појдам таму, кадешто Ти, како посредничка на моето спасение, Самата ќе ме упатиш!
Штом го кажав ова и добив, нешто како известување, јас поттикната од огнена вера и утврдена со надеж во милосрдието на Богородица, тргнав од местото на кое стоев и се молев, и пак им се придружив на оние кои влегуваа во храмот. И сега веќе никој не ме задржуваше, ниту спречуваше да се приближам до вратата, која водеше во храмот. Но, ме имаше опфатено голем страв и ужас, па целата се тресев и треперев. И кога дојдов до вратата, која до тогаш ми беше затворена, јас без никаква мака влегов во храмот, се удостоив да го видам Чесното и Животворно Дрво на Крстот, и ги видов Тајните Божји и тоа дека Господ е секогаш подготвен да ги прими оние кои искрено се каат. И како паднав на земјата, се поклонив на Чесниот Крст, го целивав со страв, па излегов, брзајќи кон мојата Заштитничка. И кога дојдов пред светата икона на мојата Посредничка, паднав на колена пред Приснодева Марија, и го изговорив ова:
– О, секогаш блажена Дево Владичице, Богородице, Ти го покажуваш на мене своето преблаго човекољубие! И не се гнасиш од моите недостојни молитви, зашто ја видов славата, која јас, блудницата, навистина не сум достојна да ја видам. Му благодарам на Бога, Кој заради Тебе го прима покајанието на грешниците! И што уште имам да размислувам или да кажам јас, грешната? Време е, веќе, Владичице, да го исполнам ветувањето, што Ти го дадов како на моја Посредничка: еве, упати ме сега каде сакаш! И отсега биди ми учителка на спасението, водејќи ме по патот на покајанието!
Кога го изговорив ова, слушнав глас, како од далеку ми довикува: – Ако го преминеш Јордан, ќе најдеш мир! А јас, кога го слушнав овој глас, и уверена дека мене ми е упатен, со солзи повикав кон иконата на Богородица: – Владичице, Богородице, не оставај ме!
И откако, така, се помолив со плач, јас излегов од тремот на храмот, и почнав да чекорам многу брзо. Додека така брзав, некој ме виде и ми подаде три парички, велејќи ми: – Прими го ова, мајко! – Јас ги примив и купив за нив три леба. И го прашав продавачот на леб: – Кој пат води кон Јордан? Тој ми покажа, и јас тргнав, брзајќи и солзи ронејќи. А кога денот беше при крај и сонцето на заоѓање, јас стигнав до храмот на Св. Јован Крстител, покрај Јордан. Откако се помолив во храмот и се поклонив, слегов веднаш на Јордан и со неговата света вода ги измив рацете и лицето. И повторно се вратив во храмот и се причестив со Пречистите и Животворни Христови Тајни. Потоа изедов половина од едниот леб, па се напив вода од Јордан, легнав на земја, и преноќив, одмарајќи се. А кога зората зазори, најдов мал чамец, се префрлив на другата страна од Јордан, и повторно и се помолив на мојата Патеводителка – Пресветата Богородица, да ме упати кадешто сака Таа. И јас дојдов во оваа пустина, и од тогаш до денес пребивам овде, чекајќи Го Бога, Кој ме спасува од малодушноста и од бурата, зашто само Нему Му се обраќам.“
Зосим тогаш ја праша: „Колку години има, госпоѓо моја, откако си се населила во пустината?“ Таа му одговори: „Четириесет и седум години, откако излегов од Светиот Град.“ Зосим ја праша: „Со Што се хранеше, госпоѓо моја?“ Таа одговори: „Кога го поминав Јордан, имав два и пол леба. Тие постепено се исушија и се скаменија и неколку години јас ги јадев по малку, додека не ги изедов.“ Зосим потоа пак ја праша: „Како толку време си поминала, дали си била во опасност, дали те смутувала некаква непријателска сила?“
Таа му одговори: „Ме прашуваш за нешто , авва Зосиме, за кое се плашам да ти одговорам. Бидејќи ако почнам да ги набројувам многубројните опасности, што сум ги поднела, и лутите помисли, што ме смутувале, се плашам, тие повторно да не ме зафатат.“ На тоа Зосим и рече: „Госпоѓо моја, не изоставај ништо, зашто токму тоа те молев, подетално да ми го раскажеш.“ Тогаш таа му одговори: „Верувај ми, авва Зосиме, седумнаесет години поминав во оваа пустина, борејќи се со моите безумни желби, како со лути ѕверови. Оти кога ќе почнев да јадам, посакував месо и риби, со кои се хранев во Египет. А го посакував и своето омилено пиење: виното, бидејќи многу пиев, додека бев во светот. Овде пак, ни вода немав, па силна жед ме измачуваше и јас страшно патев. Понекогаш ме измачуваше желба за развратни песни и ме принудуваше да ги пеам демонските песни, на кои бев навикната. Но во такви моменти, јас ќе почнев да плачам и да се бијам в гради, сеќавајќи се на заветите што ги дадов пред да дојдам во оваа пустина, а во мислите се пренесував пред иконата на Пресвета Богородица, мојата Посредничка, и пред неа плачев, молејќи ја да ги изгони од мене помислите, кои толку ја измачуваа мојата бедна душа.
И откако долго ќе плачев и в гради искрено се удирав, некаква светлина ќе ме осветлеше од сите страни и спокојство ќе го обземеше моето битие. А, што да ти кажам, пак, за блудните помисли, што ме напаѓаа? Авва, прости ми: оган се запалуваше во моето острастено срце и целата ме опфаќаше и на посакуваното телесно соединување ме принудуваше. Но, кога таква помисла ќе ме нападнеше, јас се фрлав на земја и со солзи се залевав, замислувајќи се како стојам пред мојата Посредничка и Таа го осудува мојот престап и ми укажува на грозните маки. И дење и ноќе не се подигав од земја, се додека не ме осветлеше онаа слатка светлост, одгонувајќи ги тешките, гнасни помисли. А очите свои ги упатував кон мојата Посредничка, молејќи ја непрестајно да ми биде на помош мене, бедната, во оваа бескрајна пустина. И навистина, Таа ми беше помошничка, и во покајанието сотрудничка. И така поминав 17 год, поднесувајќи безброј маки. Од тогаш, па се до денес, помошничката моја Богородица ме раководи во се и за се.“
Зосим потоа ја праша: „Зарем, немаше , повеќе, никакви потреби?“ Таа одговори: „Откако ги изедов оние лебови, јас 17 год. се хранев со зелје, што расте во ова пустина. А облеката со која ја минав реката Јордан, од изветвеност се распадна, па имав големи маки од мразот зиме, а лете од жештината. Преку зима многу пати се тресев, премирав и треперев од студ, паѓав на земја како мртва и долго неподвижна лежев. Се борев со многу и разновидни неволји и неизмерни искушенија. А од тогаш, па до денес, голема сила Божја ја закрилуваше мојата грешна душа и моето ништожно тело. Зашто, размислувајќи само, од какви се зла ме имаше избавено Господ, јас стекнав непотрошлива храна, надеж за спасението мое. И се хранам и покривам со Словото Божјо, кое држи се и сите: зашто не живее, човекот, само од леб, туку од секој збор кој излегува од устата Божја (Мт. 4,4). И тие кои немаа засолниште, меѓу камења се засолнуваа, бидејќи ја соблекоа од себе облеката на гревот (Спореди Јов. 24,8).“
А кога Зосим слушна, како таа се повикува на Мојсеј и на Пророците и на псалмите, тој ја праша: „Каде ги учеше, госпоѓо, псалмите и другите книги?“ А таа, насмевнувајќи се, му одговори: „Верувај ми, човеку, откако го поминав Јордан, јас не видов друг човек, освен твоето лице денес. А не видов ни ѕвер, ниту било кое друго животно. Книги никогаш не сум читала, ниту слушнала некој друг да чита или пее, туку живото и дејствително Слово Божјо го учи човекот на знаење. Ете, со ова ја завршувам својата животна приказна. А сега, те заколнувам во овоплотениот Логос Божји, да се молиш за мене блудницата.“
Кога таа го изговори ова и го заврши своето кажување, старецот поита да и се поклони и со солзи повика: „Благословен да е Бог, Кој твори големи и страшни, славни и прекрасни, неискажливи нешта, на кои им нема број. Благословен да Е, зашто ми покажа со што ги дарува оние кои се плашат од Него. Навистина, Ти не ги оставаш оние кои Те бараат, Господи!“ А таа го запре старецот и не му допушти да и направи метанија, велејќи му: „Те заколнувам, оче, во Исуса Христа, нашиот Бог и Спасител, да не кажуваш никому ни збор, од ова што го слушна од мене, додека Бог не ме земе од земјава. А сега оди си со мир, и догодина пак ќе ме видиш, благодарејќи и на благодатта Божја, која не чува. Но, Господа ради, исполни ми ја оваа молба: идната година, за постот, не го поминувај Јордан, како што е тоа правило на вашиот манастир.“
Кога го слушна тоа, Зосим се восхити дека таа го знае дури и поредокот во неговиот манастир. И ништо друго не велеше освен: „Слава Му на Бога, Кој им дава големи нешта на оние кои Го љубат!“ А таа му рече: „Остани, значи, Авво, во манастирот, како што ти велам, зашто и кога би посакал, ти не ќе можеш да излезеш. А на светиот Велики Четврток, во времето на Тајната Вечера Христова, земи Ги, во светиот сад, Животворното Тело и Крвта на Христа, нашиот Бог, па дојди на онаа страна на Јордан, близу онаа населба, и причекај ме. Јас ќе дојдам да ме причестиш со Животворните Дарови, зашто не се имам причестено, од времето кога се причестив во храмот на Светиот Претеча, пред преминувањето на Јордан. А сега од се срце сакам да се причестам, па те молам: не ја презирај мојата молба, туку по секоја цена донеси ми ги Животворните Божествени Тајни, да се причестам во денот, кога Господ Своите Ученици ги направи причесници на божествената Вечера. А на Јована, игуменот на манастирот во кој живееш, кажи му: „Внимавај на себе и на своето стадо, зашто таму се прават некои работи, кои треба да се исправат. Но, сакам тоа да му го кажеш, не сега, туку кога Господ ќе ти нареди.”
Откако го рече тоа и испроси од старецот молитва за себе, таа замина во внатрешноста на пустината. А Зосим, поклонувајќи се до земја, го целива местото, каде стоеја стапките на нејзините нозе, па Го славеше Бога. Потоа се врати, величајќи и благословувајќи Го Христа, нашиот Бог. Како ја помина пустината, тој стигна во манастирот во одредениот ден, т.е. на Цветници. И таа година, тој премолчи за она што го виде и никому не смееше да каже. А во себе Го молеше Бога, пак да му го покаже тоа сакано лице. И тагуваше и очајуваше, размислувајќи колку е долга годината, и сакаше тоа време да помине брзо, како еден ден.
А кога се приближи првата недела од Светиот и Велик Пост, сите браќа се подготвија и откако, според манастирскиот обичај, направија молитва, со пеење излегоа во пустината. Но, бидејќи Зосим се разболе, тој беше принуден да остане во манастирот. И се сети како таа, преподобната, му кажа дека и да сака, нема да може да излезе од манастирот. Но после не многу денови, тој оздраве и пребиваше во манастирот. А кога браќата се вратија од пустината и се приближи Велики Четврток, Зосим направи според ветувањето: стави во мала чаша Света Причест- Пречистото Тело и Крвта Христова , па тоа го стави во корпа. Освен тоа, зеде малку суви смокви и урми и малку леќа раскисната во вода и доцна навечер отиде на договореното место и седна на брегот од реката Јордан, чекајќи ја преподобната. Иако светителката долго време ја немаше, Зосим не задрема, туку неуморно гледаше кон пустината, очекувајќи да го здогледа она што толку срдечно го посакуваше. И седејќи така, старецот си велеше во себе: „Да, не, мојата недостојност ја спречи да дојде, или, пак, веќе дошла и се вратила, бидејќи не ме најде?“ Така размислувајќи, старецот воздивна и заплака, па откако ги подигна очите кон небото, Го молеше Бога и велеше: „Господи, не ме лишувај од радоста, повторно да го видам тоа лице, кое ме удостои да го видам, за да не заминам празен, носејќи ги гревовите свои, на своја осуда.“ Бидејќи така се помоли со солзи, тој повторно почна да размислува во себе: „Што корист и да дојде, кога нема чамец? Како ќе ја помине реката Јордан и како ќе дојде при мене, недостојниот? Тешко мене, поради мојата недостојност! Тешко мене, ако бидам лишен од такво добро!“
Додека старецот така размислуваше, ете, се појави преподобната и застана на онаа страна на реката, од кадешто доаѓаше, а Зосим се исправи на нозе, сиот радосен и весел, фалејќи Го Бога. Но повторно почна да го мачи мислата, како таа ќе ја помине Јордан. Тогаш тој виде, зашто беше полна месечина, дека таа ја осени со крсен знак реката Јордан и тргна по водата и одејќи по неа, како по суво, полека му се приближуваше. Тој сакаше да и се поклони, но светителката, која сеуште одеше по водата, оддалеку му забрани, велејќи: „Што правиш, оче, ти – свештеник, па уште ги носиш и божествените Тајни.“ И тој ја послуша. А кога таа слезе од водата, му рече на старецот: „Благослови, оче, благослови!“ Тој, пак, одговарајќи со трепет, и рече: „Навистина Е праведен Бог, Кој вети дека ќе ги уподоби на Себе, оние кои се очистуваат себеси, според силата на својата молитва. Слава Ти на Тебе, Христе Боже наш, што преку оваа Твоја слугинка ми покажа, колку сум далеку од вистинското совршенство.“
Кога Зосим го изговори ова, преподобната го замоли да го прочита Символот на верата, и Господовата молитва. А кога тој го направи тоа, Светителката се причести со Пречистите и Животворни Христови Тајни, и според обичајот, го целива старецот. Потоа, подигајќи ги рацете кон небото, таа воздивна, заплака и извика: „Сега отпушти ја, со мир, слугинката Своја Господи, зошто очите мои го видоа спасението Твое!“ И тогаш му се обрати на старецот: „Прости ми, Авва Зосиме, те молам, исполни ми уште една желба: оди сега во својот манастир, осенет од Божјиот мир, а идната година, дојди повторно на оној поток, каде првпат разговаравме. Дојди, те молам, дојди Господа ради, и пак ќе ме видиш, како Што сака Господ.“ А тој на тоа и одговори: „Би сакал, ако е можно, да одам по тебе и да го гледам чесното твое лице. Но те молам, исполни ми ја мене, старецот, оваа единствена молба: Земи малку од храната што ја донесов овде.“ И како и го рече тоа, ја понуди со она што го имаше донесено во корпата. Таа со прстите зеде три зрна леќа, ги стави во устата, и рече: „Доста е ова за духовната благодат, која ја чува неосквернета природата на душата.“ И пак му се обрати на старецот: „Моли Го Господа за мене, оче мој, моли, спомнувајќи ме секогаш мене, бедната!“ А тој се поклони пред нејзините нозе, и ја молеше и самата да Му се моли на Бога за Црквата, за царевите и за него. Измолувајќи го ова од неа со солзи, тој ја остави да си замине, а самиот липаше и плачеше; зашто не смееше долго да ја задржува, иако посакуваше, бидејќи таа неизоставно сакаше да си замине. И таа, штом ја осени повторно Јордан со крсниот знак, ја помина, одејќи по водата, како и првиот пат. Тогаш старецот се врати, обземен од радост и голема стравопочит. Притоа се прекоруваше себеси и длабоко жалеше, што не го дозна името на преподобната. Но, се утеши со надежта дека ќе го дознае идната година.
И кога помина една цела година, Зосим тргна повторно во пустината, откако претходно исполни се, според обичајот, и брзаше кон она чудесно создание. По долгото патување низ пустината, тој забележа некои знаци, кои му покажуваа дека местото што го бара е тука некаде, во близина. И тој се вртеше де лево, де десно, барајќи ја со очи светителката. Но, кога виде дека таа од никаде не се појавува, му бликнаа солзи и подигајќи ги очите кон небото, тој Му се помоли на Бога, велејќи: „Покажи ми го, Господи, своето неукрадливо богатство, што си го сокрил во оваа пустина! Покажи ми го ангелот во тело, со кого не е достоен да се спореди ни целиот свет.” Така молејќи се, тој стигна до потокот и кога застана покрај него, тој на источната страна ја здогледа преподобната, како лежи мртва, со раце прекрстени на градите и со лице свртено кон исток.Тој и притрча и со своите солзи почна да и ги мие нозете на блажената, бидејќи не се осмелуваше да се допре до некој друг дел од нејзиното тело. Откако долго плачеше и ги изговори потребните псалми, тој изврши и опело. И се праша себеси: „Дали да го погребам телото на преподобната?Дали ќе и биде тоа угодно на блажената?“ И додека така во мислите се прашуваше себеси, тој над нејзината глава го забележа напишано ова: „Погреби го, Авва Зосиме, на ова место, телото на смирената Марија, предај му го правот на правот! Моли Го Господа за мене; Се упокоив на први април, во самата ноќ на спасоносното страдание Христово, по причестувањето со божествените Тајни.” (Преподобна Марија се упокоила во 522 година.)
Кога го прочита овој напис, старецот најпрво се запраша, кој го напишал ова. Зашто таа, како што самата му имаше кажано, не знаеше да пишува. Но, многу се зарадува што го дозна името на преподобната. А, дозна и тоа дека таа минатата година, во истата ноќ кога се причести, стигнала до потокот, до кој, тој самиот мораше да патува дваесет дена, и веднаш си заминала кај Бога.
Славејќи Го Бога и топејќи ги со солзи земјата и телото на преподобната, старецот си рече во себе: „Време е, оче Зосиме, да го извршиш она што ти е наредено. Но, како ќе ископаш гроб, кога немаш ништо во рацете?“ И како го рече тоа, тој здогледа, недалеку од себе, еден мал стап, го зеде и започна со него да копа. Но, земјата беше сува и копајќи, старецот се мачеше и препотуваше, но ништо не можеше да направи. И кога воздивна силно од длабочината на срцето, тој здогледа огромен лав, како стои покрај преподобната Марија, и и ги лиже нозете. Тоа силно го уплаши, особено кога се сети, како блажената му рече дека никогаш не видела ѕверови. Но штом се прекрсти, старецот поверува дека покојната, со својата сила, ќе го сочува неповреден. Во тој миг лавот почна кротко да се приближува кон старецот, умилкувајќи се и како божем поздравувајќи го. Зосим тогаш му рече на лавот: „Лаву, бидејќи големата покојница ми нареди да го погребам нејзиното тело, а јас сум стар и не можам да ископам гроб, ниту ги имам потребните алати за копање; а и мојот манастир е многу далеку, па не би можел да се вратам брзо со алати, тогаш ти ископај гроб со твоите шепи, за да го предадеме на земјата телото на преподобната.“
Штом лавот го слушна тоа, веднаш со предните нозе ископа дупка, толку голема, што да може во неа да го собере телото на блажената. А старецот повторно со солзи ги облеа нозете на преподобната и многу и се молеше, таа да се моли за сите. И го погреба нејзиното тело со истата онаа искината облека, што тој самиот и ја дофрли, тогаш кога прв пат ја сретна. Потоа си заминаа и обајцата. Лавот како кротко јагне се оддалечи во внатрешноста на пустината, а Зосим се врати во својот манастир, непрестајно благословувајќи и славејќи Го Христа, нашиот Бог.
Кога дојде во манастирот, Зосим им раскажа на сите за преподобна Марија, не премолчувајќи ништо што виде и слушна од неа. И сите се восхитуваа, слушајќи за големите дела Божји, и со страв, вера и љубов почнаа да прават помен и да го празнуваат денот на упокојувањето на преподобна Марија. А игуменот Јован, по зборовите на преподобната, најде некои на кои им беше потребно духовно исправување, и со Божја помош ги поправи.
Зосим го мина својот живот богоугодно, и кога наврши близу сто години, тој го заврши во манастирот својот привремен живот, и отиде во вечноста кај Господа. И монасите од тој манастир го чуваа ова житие на преподобна Марија, едни на други си го раскажуваа на општа полза за сите слушатели. Само не го имаа запишано. А јас, вели Св. Софрониј, го запишав тоа житие од нив. Ако, пак, некои други подобро го запишале житието на преподобна Марија, јас за тоа уште ништо немам дознаено. Но и јас, колку што можев, според своите сили, го запишав ова житие, држејќи се само до вистинитата повест. А Бог, Кој твори прекрасни чуда и со големи дарови им возвраќа на оние што Му прибегнуваат со вера, нека ги награди оние кои со духовна полза ја читаат ова повест и оние кои ја слушаат, и оној што се потруди да ја запише, и нека ги удостои со уделот на оваа блажена Марија, сите кои од памтивек Му угодиле со богомислие и трудови. Да Му одадеме и ние пофалба на Бога, вечниот Цар, и да не удостои да најдеме и ние милост во денот на Судот, во Христа Исуса, нашиот Господ, Кому Му прилега секаква слава, чест и моќ и поклонение, со Отецот и Пресветиот и Животворен Дух, сега и во сите векови, амин.
Светите Отци се вистински наставници и учители во раководењето на монасите и поправањето на сите нивни мисли, чувства и идеи, на сите стари и одамна направени гревови во таканаречените братства. Колку е тешко тоа војување, се гледа од житието на св. преподобна Марија Египетска.
Светата Православна Црква, освен денот на нејзиното претставување, 1/14 април, за празнување одредила и цела една седмица, заедно со неделата на св. Марија Египетска, земајќи ја Преподобната како образец на вистинското покајание, пример на полно самоодрекување и издигнување, од најнискиот гревовен пад, до најголемите духовни височини, прославувајќи го, на овој начин, нејзиниот голем подвиг.
Преданието за житието на св. преподобна Марија Египетска е запишано од Ерусалимскиот Патријарх, Св. Софрониј, кој управувал со Ерусалимската катедра од 634 до 644 година, по Господа Исуса Христа. Заедно со својот учител, блажениот Јоан Масх, св. Софрониј уште како млад монах, кон крајот на VI и почетокот на VII век, ги обиколиле речиси сите свети манастири во Палестина, Сирија и Египет и се запознале со животот и подвизите, не само на современите монаси, туку и на претходните поколенија на подвижници. Плод на нивното благочестиво поклоничко патешествие била познатата книга „Лимонариј“ или уште позната како „Духовен Лак“, во која е опишано патешествието на двајцата монаси и се запишани житијата и подвизите на источните подвижници.
Житието на Св. преподобна Марија Египетска е напишано истовремено, или малку подоцна од „Духовен Лак“, но очигледно запишувањето на житието било поттикнато од чудото за време на благочестивото странствување. Со литературните својства и писателско мајсторство, „Житието на св. Марија Египетска“ е еден прекрасен бисер во византиската духовна литература.
Светиот Патријарх, Софрониј Ерусалимски е автор и на други духовни дела. Како ревносен заштитник на светата православна вера и како вистински поборник, тој се грижел и се борел за чистотата на православието, против ереста на монотелитите (оние кои празнувале само една божествена волја во Богочовекот, Господ Исус Христос), тој составил и едно соборно послание против еретиците. На свиканиот 6-ти Вселенски собор, во 680 година, тоа послание било прочитано од пратеникот и претставникот на тогашниот Еруслимски Патријарх Теодор, Архиѓаконот на Светата Ерусалимска Патријаршија, Андреј, ученик и воспитаник на веќе покојниот Св. Патријарх Софрониј. Св. Андреј Критски го зел со себе и го претставил пред Соборот „Житието на св. Марија Египетска од Св. Патријарх Софрониј“ и својот Велик покаен канон, напишан од сопствената рака.
Оттогаш, на 6-от Веселенски собор, во Цариград, Светата Православна Црква го вклучила во великопосното богослужение и Великиот покаен канон на св. Андреј Критски, во кој, дел од стихирите се посветени на покајниот подвиг на Св. Марија Египетска. Тоа подразбира и целосно читање на Канонот на утрената богослужба во четвртокот од петтата седмица на Великиот пост, кога се чита и нејзиното житие и тоа богослужение се нарекува „подвиг во чест на св. Марија Египетска“, т.е. стоење во нејзина чест, а петтата недела од Великиот пост целосно е посветена на неа.
Да не очајуваме, браЌа, за своето душевно спасение, зашто нема грев, што Бог не го простува, освен богохулството против Светиот Дух, и доволно е само да се пројави потребното покајание во светата Православна Црква, преку Тајната Покајание.
Духовното искуство на светата Православна Црква учи, дека телесниот грев на блудството и развратот доведуваат до пеколот и широката река на телесниот разврат води голем дел од човештвото кон бездната на адот.
Треба да се знае дека телесниот разврат го осквернува не само телото на човекот, туку и го жалости Божјиот Дух, Кој живее во него, а особено кај оние христијани, кои го примиле Светото Крштение. Тоа е токму една цел од намерите на ѓаволот- да го обессили Божјиот народ, православните христијани, за да се отвори патот за сатанското царство среде човечкото општество.
Телесниот разврат го влече со себе и гревот на убиството на неродените зачнати деца, како несреќни жртви на развратот, така што развратниците, освен за телесниот грев, ќе одговараат пред Судот и за убиството на неродените деца.
Особено во наше време, кога телесниот разврат бесрамно се фали и кога постојано потсетува на духовната смрт, корисно е да се спомне заборавениот пример на покајанието и достигнувањето на благодатно осветување, како што може да се види во житието на Марија Египетска. На тој начин, оние кои згрешиле,се поттикнуваат да се покајат и да не грешат повеќе, а тие кои се соблазнуваат од гревот и се подготвени да го направат, се опоменуваат да се борат против нечистите желби и помисли и да се погрижат да водат целомудрен живот, – или во чистотата на христијанскиот брак или пак во светоста на воздржанието. Во спротивно, ќе платат за својот разврат со срамни и смртоносни болести за време на земниот живот и ќе се најдат во вечната смрт на адот, по смртта.
Да не заборавиме, браќа, дека Бог дојде да ги повика грешниците кон покајание и спасение, и дека често пати, митарите и грешниците, поради своето големо покајание, ги испреваруваат праведниците во царството небесно.
По молитвите на преподобната мајка Марија Египетска,
и на преподобниот отец наш, Андреј Критски
Господе Исусе Христе, помилувај и спаси не!
Амин!
Крај и слава на Бога!
****************************************
ИЗВОРИ ЗА СРЕДНОВЕКОВИЕТО В БЪЛГАРИЯ
ПЪРВА ТЕМА
СЛАВЯНИ
ПЛИНИЙ СТАРИ – римски историк „Естествена история” – споменава славяните като „венети”
ТАЦИТ – римски писател „Германия” – също споменава „венети”
КЛАВДИЙ ПТОЛЕМЕЙ – „География” – поселенията на венетите
ЙОРДАНЕС – „История на готите” – българите опустошават Илирик (във Византия)
ПРОКОПИЙ КЕСАРИЙСКИ – (първата половина на VІ в.) „История на войните” – съобщава за начина на живот на анти и славини, за славянин Хилвудий, който е на византийска служба, за участието на анти и славини във византийската войска в Италия, за нашествието на славяните в Тракия през 545 г., за опустошаване на Илирик от славяните през 548 г., за славянски нападения на Балканския полуостров прз 549-550 г.
Прокопий има още две произведения „Тайна история” и „За строежите”
ЙОАН МАЛАЛА – „Хронография” – славянски нахлувание в Тракия
МЕНАНДЪР – „История” – дава дведения за славяно-аварските отношения
ЙОАН ЕФЕСКИ – „Църковна история” – сведения за славянските нападения в Тракия през втората половина на VІ в.
МИХАИЛ СИРИЙСКИ – „Хроника” – сведения за нападения на славяни и авари на Б. п-в през 584 г.
СТРАТЕГИКОН НА ПСЕВДОМАВРИКИЙ – края на VІ и началото на VІІ в. – трактат за военното изкуство. Описва нравите обичаите, военното изкуство на варварите (вкл. славяните), с които воюва Визавния
ПАСХАЛНА ХРОНИКА – първата половина на VІІ в. – сведения за обсада на Константинопол от славяни и
ДЕЯНИЯТА НА СВ. ДИМИТЪР СОЛУНСКИ – разкази за подвиците на светеца по защитата на гр. Солун. Има сведения за периода от VІ до ХІІІ в. Дава сведения за 5-те славянски нападения срещу града, за военната техника и военното изкуство на славяние, чрез това и за нивото на производителните сили.
Първо нападение – 597 г.
Втора нападение – 609 г.
Трето нападение – 620 г.
Четвърто нападение – 622 г.
Пето нападение – 645-647 г.
ПРАБЪЛГАРИ(пб)
АНОНИМЕН РИМСКИ ХРОНОГРАФ ОТ 354 г. – първото писмено сведение за пб.
МОЙСЕЙ ХОРЕНСКИ – „История на Армения” (края на ІV и началото на V в.) – за поселенията на пб на север от Кавказ
ПАВЕЛ ДЯКОН (VІІІ в.) – „Римска история” и „История на лангобардите” – сведения за нападения на пб срещу лангобардите на Балканския п-в.
ЙОАН АНТИОХИЙСКИ (VІІ ИЛИ VІІІ в.) – автор на всемирна хроника. Соъбщава, че пб стават съюзници на византийците през 480 г.
МАГНУС ЕНОДИЙ – „Похвално свлово за крал Теодорих” – за отношенията между пб и остготите в края на V и началото на VІ в.
КОМЕС МАРЦЕЛИН (края на V и началото на VІ в.) за взаимоотношенията на пб с Византия през първата половина на VІ в.
ПРОКОПИЙ КЕСАРИЙСКИ – сведения за утигури и кутригури, заселване на кутригури в Тракия със съгласието на Юстиниян І Велики
ЙОАН МАЛАЛА (края на V – почти до кроя на VІ в.) – „Хронография” – за пб нахлувания в Скития, Мизия и Тракия
МЕНАНДЪР ПРОТЕКТОР (VІ в.) – „Пратеничеството” – сведения за пб в Приазовието и Прикаспието
МИХАИЛ СИРИЙСКИ – сведения за пб и Византия в края на VІ в.
ТЕОФАН ИЗПОВЕДНИК (втората половина на VІІІ и първата половина на ІХ в.) – „Хронография” – битки между пб и ромеи, пб и авари в Снгидунум (Белград)
„СТРАТЕГИКОН” НА ПСЕВДОМАВРИКИЙ – военното изкество, нравите и обичаите на пб.
ПАТРИАРХ НИКИФОР (ІХ в.) – „Кратка хронография” – сведения за пб военно-племенен съюз „Велика България”
ДЕЯНИЯТА НА СВ. ДИМИТЪР СОЛУНСКИ” – сведения за пб на Кубер в Македония
ОБРАЗУВАНЕ И УКРЕПВАНЕ НА БЪЛГАРСКАТА ДЪРЖАВА (края на VІІ – средата на ІХ в.)
ТЕОФАН ИЗПОВЕДНИК – „Хроника” – сведения за образуването на държавата
ПАТРИАРХ НИКИФОР – „Кратка хроника” – сведения за образуването на държавата
НАДПИСИ върху най-ранни печати на български ханове и на славяни и пб на византийска служба (VІІ-VІІІ в.)
МЕННИК НА БЪЛГАРСКИТЕ ХАНОВЕ – първият български летопис. Съставян е на два пъти – през времето на хан Аспарух и през втората половина на VІІІ в. Има версия, че първоначално написан на гръцки под формата на каменен надпис. При цар Симеон е преведен на славянски.
АКТОВЕ НА ВСЕЛЕНСКИЯ СЪБОР ОТ 681 г. – спомнава се за поражението от пб при Онгъла
ХРОНИКА НА ТЕОФАН ИЗПОВЕДНИК – за взаимоотношенията между Б-я и Византия през VІІ-VІІІ в.
НАДПИСИ ВЪРХУ МАДАРСКИЯ КОННИК – за взаимоотношенията между Б-я и Византия през VІІ-VІІІ в.
ВИЗАНТИЙСКИ АНОНИМ – за взаимоотношенията между Б-я и Византия през VІІ-VІІІ в.
„ХРОНИКА” НА МИХАИЛ СИРИЙСКИ – също
ТЕОФАН ИЗПОВЕДНИК – „Хроника” – сведения за българската история през първата половина на ІХ в. – за нападението и отнемането на заплатите на византийските войници в Струмската област (809 г.)
АНОНИМЕН ВАТИКАНСКИ РАЗКАЗ – за разгрома на Никифор на 26 юли 811 г.
ТЕОФАН ИЗПОВЕДНИК (втората половина на VІІІ и първата половина на ІХ в.) – „Хронография” – за походите на хан Крум срещу Византия след 811 г. до смъртта му
МИХАИЛ СИРИЙСКИ „Хроника” – за похода на Никифор срещу Плиска 811 г.
ПЪРВИ ХАМБАРЛИЙСКИ НАДПИС НА ХАН КРУМ (813 г.) – за превземането от Крум на Сердика, Девелт, Констанция, Одрин
СКРИПТОР ИНЦЕРТУС – анонимна византийска кратка храника в която са описани събитията от 811 до 820 г.
СЮЛЕЙМАНКЬОЙСКИ НАДПИС НА ХАН ОМУРТАГ – за сключването на 30-годишния мир с Византия и за границата между двете държави
ДОГОВОРЕН НАДПИС НА ХАН ОМУРТАГ – споменава се за подписването на договора 820 г.
МАЛАМИРОВА ЛЕТОПИС (836 г.) – за договора на Омуртаг с Византия, за това, че той е баща на Маламир и за походът на Маламир и хавханът Исбул в Тракия
ЛЪВ ГРАМАТИК „Хронография” – обхваща събитията от българската история до 948 г.
КОНСТАНТИН БАГРЯНОРОДНИ „ЗА управлението на империята” – за отношенията на България с нейните съседи. Сведенията са уникални
ОБЩЕСТВЕНО-ИКОНОМИЧЕСКО РАЗВИТИЕ, АДМИНИСТРАТИВНО УСТРОЙСТВО
ЗЕМЕДЕЛСКИ ЗАКОН – сведения за обществено-икономическите отношения (ще се разгледа в друга тема)
СВИДАС ЛЕКСИКОН
ОТГОВОРИТЕ НА ПАПА НИКОЛАЙ І ПО ДОПИТВАНИЯТА НА БЪЛГАРИТЕ (август 866 г.) – ще се разгледа в друга тема.
ВТОРИ ХМБАРЛИЙСКИ НАДПИС (813 г.) – за административното устройство (ще се разгледа в друга тема).
ЧАТАЛАРСКИ НАДПИС НА ХАН ОМУРТАГ – живее в Плиска, прави мост над Тича, строи аул, в коъйто поставя 4 колони, на които слага 2 лъва.
ТЪРНОВСКИ НОДПИС НА ХАН ОМУРТАГ – строи дворез на Дунав и между него и „моя сар аул” издига могила, на равно разстояние между двореца и аула.
ШУМЕНСКИ НАДПИС НА ХАН МАЛАМИР – кавханът Исбул строи водопровод и го предава на владетеля
ОБЩЕСТВЕНО-ИКОНОМИЧЕСКО РАЗВИТИЕ (средата на ІХ – началото на ХІ в.)
ИКОНОМИКА И СОЦИАЛНА СТРУКТУРА
ЗАКОН ЗА СЪДЕНЕ НА ХОРАТА
ПРЕЗВИТЕР КОЗМА – живее по времете на цар Петър (927-970 г.) „Беседа против новопоявилата се богомилска ерес”
КНИГА НА ЕПАРХА – извор за вътрешноикономическата история на Византия през Х в. Отразява организацията на занаятчийството и търговските сдружения в Цариград
СКИЛИЦА-КЕДРИН – „История” – ХІ в.
ГРАМОТИ НА ВАСИЛИЙ ІІ – за правата на Охридската българска архиепископия – ценен извор за положението на църквата и за феодалните отношения в българските земи през Х и ХІ в.
Грамота от 1019 г.
Грамота от 1020 г.
Грамота между 1020 и 1025 г.
ДЪРЖАВНИ ИНСТИТУЦИИ И ВОЕННО ДЕЛО
НАДПИСИ ВЪРХУ ОЛОВНИ ПЕЧАТИ НА БЪЛГАРСКИТЕ ВЛАДЕТЕЛИ – БОЛИС І, СИМЕОН, ПЕТЪР
ПРИПИСКИ КЪМ ЧИВИДАЛСКОТО ЕВАНГЕЛИЕ ОТ 867 г. – Евангелието е от V-VІ в. В приписките се спомевнава името на Борис (Михаил), брат му Докс, другия му брат Гавраил, жена му Мария и синовете му Расате, Гаврил, Симеон и Яков, както и дъщерите му Пракси и Анна.
СПИСЪК НА БЪЛГАРСКИТЕ ПРАТЕНИЦИ НА СЪБОРА ООТ 869-870 г. – споменават се имена и титли на български сановници – ичиргу-боил (Стазис), багатур (Сондоке), канатаркин (Илия)
БИТОЛСКИ НАДПИС НА ЦАР ИВАН ВЛАДИСЛАВ 1016 г. – за строителство на крепостта в Битоля от българския владетел (Йоан ????). Споменават се Самуил и Арон, както и за разбиването на войските на император Василий ІІ през 1014 г. от българите.
НАДПИС НА ЧЪРГУБИЛЯ МОСТИЧ ОТ ВЕЛИКИ ПРЕСЛАВ (Х в.) – съобщава, че същият е чългубил пр Смеон и Петър и след това е станал монах.
ВТОРА ТЕМА
БЪЛГАРСКАТА ДЪРЖАВА ОТ СРЕДАТА НА ІХ ДО НАЧАЛОТО НА Х в.
БЪЛГАРИЯ ПРИ КНЯЗ БОРИС І: външна политика покръстване, църковен въпрос
ФУЛДЕНСКИ АНАЛИ – обхващат събитията от 828 до 901 г. – сведения за външната политика на княз Борис І на запад и северозапад – Немско кролство, Великоморавия
Ал- ТАБАРИ – „Хроника” – съобщава за приемане на българското пратеничество от византийския император през 860 г.
КОНСТАНТИН БАГРЯНОРОДНИ „За управлението на империята” – сведения за отношенията на Борис с хърватите и сърбите и пленяването на Владимир-Расате и 12 велики боляри от сърбите. Борис сключва мир със сърбите и други събития.
ЙОСИФ ГЕНЕЗИЙ – „Царе” – сведения за българо-византийските отношения при Борис
*********************************
Историја на празнувањето на Рождеството Христово
ИСТОРИЈА НА ПРАЗНУВАЊЕТО НА РОЖДЕСТВОТО ХРИСТОВО
Натпреварувајќи се со Пасха во својата торжественост, празникот на Христовото Раѓање принуден е да причека, иако тој се појавил во самите први времиња на христијанството, уште во апостолскиот век. Дури е тешко и да си замислиме дека христијаните не можеле да не го празнуваат денот на раѓањето на Својот Спасител, да не се „сеќаваат“ и да не го „светат“ тој ден. Всушност, тоа ни од далеку не било така, и тоа од многу едноставна причина.
Не е случајност што христијаните уште одамна, според обичајот, не го празнуваат денот на своето раѓање, туку својот именден, денот на своето крштевање, и тоа многу пофално и трогателно. Со тоа христијаните докажувале дека не била голема радост за светот, па дури ни за нив самите, дека на земјата се родил уште еден грешник, ако во свое време не се преродел во праведник (праведник, според крајната мерка на возможност), преку Тајната на Крштението. Доколку би го немало духовното раѓање, за својот роденден христијанинот би можел да кажи заедно со многустрадалниот Јов: „Нека е проклет денот, во кој се родив, и ноќта во која рекоа – се роди дете!“ (Јов 3: 3). Овој презрителен и потценувачки поглед на денот на телесното раѓање, отсекогаш бил близок во христијанството, особено во раните векови, отколку во подоцнежните и современите. Не е лесно да се сфати ова, но навистина, древните христијани денот на раѓањето на човекот го нарекувале „ден на смртта“, и тоа звучело мошне сериозно. А за денот на смртта на мачениците најприфатлив термин бил „natalitia“ – роденден.
При еден таков поглед на роденденот, воопшто, зарем на христијаните би можело да им дојде на ум да го празнуваат и денот на раѓањето на Спасителот? Навистина, Неговото раѓање било толку многу необично, било толку среќно за светот, така што и не може да се споредува со било кое човечко раѓање на земјава. Но, тогашните христијани можеле искрено и убедително да повторуваат со апостол Павле: „Затоа ние отсега никого не познаваме по тело; иако Христа Го познаваме по телото, но сега веќе не Го познаваме“ (2, Кор. 5: 16). Христос за нив бил небесен човек, втор Адам, Господ од небесата, така што нивната мисла не можела доволно љубовно да запре на Неговото плотско раѓање. Доволно продуховени биле тогашните христијани, така што малку ги интересирала плотта. Оној, кој вниамтелно ги читал посланијата на апостол Павле, тој навистина е поразен од неговото кристално-духовно „мудрување“ за Христа, од неговиот поглед за Него, па така ќе сфатиме дека, при еден таков поглед, од точка на разбирање на Христа од таа страна, многу повеќе се сакало да се празнува Неговото Воскресение, Вознесението на небо, испраќањето на Светиот Дух, отколку Неговото раѓање „по плот“…
Без преувеличување, слободно може да се кажи дека древната Црква била принудена од надворешните влијанија да востанови празник во чест на тој настан, но лесно можеме да заклучиме дека многу порано, пред да се празнува празникот на раѓањето, Црквата почнала да го празнува денот на Неговото крштевање. Но, и овој ден таа почнала да го слави не целосно по своја волја. Во раната Црква, овој празник почнале торжествено да го слават еретиците – гностици, а бил воведен затоа што тие му придавале многу големо значење во животот на Спасителот на Неговто крштение. Климент Александриски (III век), со тон на некакво неодобрување говори: „Следбениците на Василид го празнуваат и денот на Неговото (Христовото) крштение, поминувајќи ја целата претходна ноќ во читања“ (Стромати). Од друго место, од истиот писател, го дознаваме погледот и ставот на василидијаните за настанот на Христовото крштение: „Бог Го испратил својот Ум, првиот извор на Божеството, и тој како гулаб слегол во Јордан на исуса, Кој дотогаш бил прост човек, подложен на гревот“. И, треба да се кажи дека, во ереста, особено во гностицизмот, христијаните биле привлечени не од нивното богослужење или мудрување, туку од изобилството на хармонични и убави песни и пеења. Затоа било потребно на гностичкиот празник да му се стави противтежа, свој празник, дотолку повеќе што основата на таквиот празник се базирала не на нешто друго, туку на самото Евангелие, па тогашната Православна Црква востановила и кај себе торжествен празник во чест на Христовото крштение и го нарекла Богојавление, нагласувајќи ја мислата и догмата дека во тој ден Христос не постанал Бог, туку се јавил како Бог, се покажал како Бог, како Еден од Троица. Но, се мислело дека ова е недоволно, па за да се поткопа уште повеќе лажното умување на гностиците, тогашната Православна Црква кон споменот на крштението го присоединила и споменот на Христовото раѓање, така што името на денот – Богојавление, добил уште повеќе во своето вистинско значење. На таков начин, и крштението и раѓањето, се празнувале во еден ден под заедничко име – Богојавление, и тоа на 6 јануари. Најверојатно, така било во IV, V, па дури и во еден период од VI век во Палестина, Египет и други места на Исток, според сведоштвата на современите писатели (Касијан, Козма Индикоплевс и др.). Ерменската Црква, која се одделила од католичанската (соборната) во таа епоха, ја сочувала таа пракса досега. Таа го празнува денот на Христовото раѓање на 6 јануари и нема одделен празник, посветен на Неговото крштение.
Најпрво празникот на Христовото раѓање бил одделен од крштението во Римската Црква, во првата половина од IV век, според преданието, во времето на папата Јулиј. Во еден римски календар, кој е составен не подоцна од 354 година, под 25 декември е напишано: „Ден на Христовото раѓање во Витлеем“. Можеме да претпоставуваме од што било предизвикано тоа одделување и зошто се случило тоа токму во Рим. Јазичничкиот римски култ, со особена торжественост го чествувал зимскиот солстициј (зимската краткоденица), но не во оној ден, кога тоа се случувало (8-9 декември), туку го празнувал во оние дни, кога за сите станувал видлив – при крајот на декември. Празникот во чест на овој настан, најверојатно, се нарекувал ден на „Непобедливиот“, односно, ден на непобедливото сонце, кое не можела да го победи ни зимата и кое од тој ден оди кон пролетта. Во еден римски календар од IV век, токму на 25 декември, забележан е овој празник. Овој празник временски е подесен токму на овој ден, можеби токму затоа што периодот од 18-23 декември, во римскиот култ бил посветен на чествување на богот Сатурн, кој ги јадел своите деца, а чие чествување во себе носело мрачен карактер. По овој тажен празник на „богот на времето“, следувал светлиот празник на „богот на сонцето“, како што и кај нас постот му претходи на големите празници, и по победата на јазичништвото над христијанството, овој празник особено велелепно се празнувал во Рим. Особено овој празник свечено бил одбележуван во времето на императорот Јулијан Отстапник (според неговото сопствено сведоштво). За да се оттргнат христијаните од тој јазичнички празник, најверојатно, во Рим го преместиле празнувањето на Христовото раѓање од 6 јануари на 25 декември, како ден на раѓање на духовното незалезно Сонце (оттука, следователно, и именувањето на Христос како „Сонце“ во тропарот на празникот, една од најдревните духовни песни).
Во тој однос, традицијата на Рим, малку по малку, почнале да ја следат и останатите источни Цркви. Притоа, забележително е тоа што, во источните Цркви, за овој празник најпрво почнале да произнесуваат проповеди тројцата велики светители: Василиј Велики во Кесарија, Григориј Богослов во Константинопол и Јован Златоуст во Антиохија. Што се однесува до светиот Златоуст, од неговите беседи дознаваме дека тој не само што го вовел празнувањето на овој ден во Антиохија, туку, според примерот од Запад, христијаните од Исток со голема внимателност и постепеност се однесувале кон оваа новотарија. Во беседата произнесена на 20 декември 386 или 387 година, Златоустиот говорел дека на 25 декември, за прв пат тука ке се слави Христовото раѓање, кое одамна било познато на Запад, а во Антиохија гласовите за тој празник се појавиле уште десетина години пред тоа. Светиот отец дури и признава дека тој одамна посакувал да го воведе во Антиохија тој празник и тајно се молел за тоа. Во беседата на самиот празник, проповедникот изразува пријатно задоволство што собрал толку многу народ, и покрај тоа што за празнувањето на овој ден дотогаш премногу се спорело. Едни го сметале тоа за новотарија, а други приговарале и замерувале дека на Запад, уште одамна, овој ден се празнувал од Тракија до Кадикс. И покрај преданието, што се однесува за праксата во Рим, како и појавата на историјата на пренесувањето на овој празник од Запад на Исток, со ова е поврзана и следната историја: Кирил или Јувеналиј, епископ Ерусалимски, се жалел со писмото до папата Јулиј за нелогичноста во празнувањето на Христовото раѓање и крштението во ист ден: „Невозможно е да се оди и во Витлеем и на Јордан истовремено“, па молел да се испита и да се определи посебен ден за празнување на Христовото раѓање. Папата, како возвратен одговор, му ја препорачал праксата на Римската Црква – Христовото раѓање да се празнува на 25 декември. Василиј Велики му препорачал на Григориј Богослов, на Константинополскиот Собор да го востанови и озакони тоа празнување. Златоуст на ваквиот предлог дал согласност. Од Кипар бил повикан Епифаниј, кој во својство на Евреин по тело, врз основа на Писмото, требало да ја потврди правилноста на ваквата одлука.
Зарем не е ли понижено донекаде значењето на празникот, имајќи ја предвид историјата на неговото востановување и фактот дека тој се појавил како противтежа на еден јазичнички празник, и тоа најнапред во западната Црква? Но, не треба да заборавиме и на фактот дека 25 декември не е избран како ден за празнување, зашто на тој ден се родил Христос, туку тоа е направено по туѓ, локален и месен обичај. Но, таквиот заклучок би бил предвремен. Навистина, во древната Црква не бил познат не само точниот ден, туку ни месецот на Христовото раѓање. Според зборовите на Климент Александриски (III век), едни претпоставувале дека тоа се случило во мај, а други во јануари, а пак по други сведоштва од III и IV век, денот на Христовото раѓање се претпоставувало дека бил на 25 или 28 март.
Но, веќе во IV век Црквата дошла до еднодушно решение по тоа прашање, конечно одредувајќи го датумот на празнување – 25 декември. За донесувањето на една ваква одлука, Црквата ги имала предвид следниве соображенија: Месецот и денот на Христовата смрт точно ни се познати од Евангелието, а во Црквата одамна било раширено убедувањето дека Христос бил должен да живее на земјава совршен и полн број на години. Но, во јудејската традиција, возраста на човекот се смета не од моментот на раѓањето, туку од моментот на зачнувањето. Затоа, доколку Христос бил зачнат во истиот ден, во кој и пострадал, односно, во еврејската пасха (која во таа година се случило да биде на 25 март), тогаш, сметајќи оттогаш девет месеци, се добил 25 декември како датум на Христовото раѓање. Овој датум го прифатил уште свети Иполит во III век, а него го штителе и свети Златоуст и блажениот Августин.
На таков начин, веројатноста дека настанот на Христовото раѓање точно се совпаѓа со вистинскиот термин на раѓањето, кога и се празнува, е многу голема. Доколку треба да се направи усогласеност меѓу текот на природниот живот во светот и благодатниот живот, зашто пролетта како да не била погодно време за истовремено празнување на Христовото зачнување и воскресение. Според тоа, најпогоден термин за прославување на Неговото раѓање бил друг период од годината, кој бил најубав веднаш по пролетта. Не е ништо чудно, зашто и јазичниците, со целата почит што ја имале кон природата, ги прилагодувале кон таквите годишни доба и своите големи празници. Така и духовноста во православната вера, не сакала да биде во расчекор со природата, иако за своја појдовна и движечка сила имала други основи во тој поглед.
Славата на празнувањето на Христовото раѓање не претрпела понижување со тоа што обичајот на празнувањето не почнал толку рано, како другите празници, и што не почнало да се слави одеднаш во сите цркви, туку само на Запад. Потребно било да прекине гонењето на христијаните, за да можат христијаните да се научат да го вреднуваат и земниот живот и да го сметаат неговиот почеток (според крајна мерка, во Христа), исто како и крајот – смртта. Од друга страна, потребно било влијанието на потрезвениот и жив Запад врз созерцателниот Исток, за да биде вброен во кругот на христијанските празници и „еже по плоти“ Рождеството Христово.
Понатамошната историја на празникот, како и богослужбите до тоа време, преку кои до нас дошле и Типиконите и другите записи од богослужебните истражувања, можеме да ги востановиме само врз основа на општата историја на богослужението. Во современата божикна богослужба, едни од најстарите духовни песни се прокименот и стиховите од псалмите, потоа тропарите, како отпустителниот, така и тропарите од пророштвата (на паримиите).
Со воведувањето во богослужебната пракса на стхирното творештво, конечно биле напишани и стихирите, кои му прилегаат на еден таков величествен празник, како што е Рождеството Христово, но која од нив е постара, тоа е тешко да се кажи. Само првата стихира од вечерната богослужба, на „Господи воззвах“, може да биде призната за постара од IV век. Во VI век, за празникот на Рождеството Христово, од преподобниот Роман биле напишани кондакот и 24 икоси, од кои современата богослужба ги сочувала само првите два (кондакот и икосот). Што се однесува до божикната богослужба во целина, текстот, според кој се служи денес, за прв пат се сретнува во Минеите од VII и VIII век.
Михаил Скабаланович
„Рождество Христово“, Киев, 1916
**********************************
Зашто Младенец ни се роди – Син ни се даде; власта е на рамењата Негови, и ќе Го наречат: Советник, Чудесен, Отец вечен, Кнез на Мирот. (Исаија 9:6)
Возљубени духовни чеда,
Божиќните празнувања кои сите ние секоја година со нетрпение ги очекуваме, за своја основа го имаат воплотувањето Христово, кое пак е средишна точка на мистичното откровение на Божјата милост. Рождеството Христово е печат на љубовта на Бог Отец преку која Тој ја покажа неизмерната грижа за Своето создание. Токму заради навестувањето и исполнувањето на ваквиот Божји Домострој во личноста на Господ Исус Христос, нашата надеж за исцеление и обнова на човековата природа повторно живее. Во овие немирни времиња кога сме сведоци на дрско непочитување на човековиот интегритет, горделивоста и распространувањето на алчноста, нетрпеливоста и користољубието, оправдувањето на личните страсти во име на поголем профит, масовни убивања, расселување на народи од библиски пропорции, војни на кои не им се гледа крајот…, Христос повторно не повикува да се свртиме кон изворот на нашата надеж – Евангелската порака за воплотувањето на Синот Божји како темел за суштинска преобразба на животот.
Мили мои во Господа,
Христовото дело кое беше иницирано со светото воплотување, зрачи со порака за мир и надеж кои се подеднакво валидни и важни за сите генерации, токму затоа што се вонвремени исто како и Неговата Света Природа. Уште многу векови пред Христос да биде роден како младенец на овој свет, помеѓу другото, пророкот Исаија го нарече и Кнез на мирот (Исаија 9:6). Токму така драги мои, Христос е изворот на вечниот мир и оттука, не постои животна прилика или душевна состојба која може да го разниша и потисне мирот на оние кои го имаат Христа за основа на својата ндеж. Затоа св. апостол Павле не поучува нашите мисли да ги фокусираме на доблесните нешта, наона што е вистинско, што е чесно, што е праведно, што е чисто и достојно за слава, на она што е добродетел, што е за пофалба. Ако тоа го правиме, не уверува апостолот, ако ги умртвуваме злите мисли, а умот го сосредоточиме да контемплира врз божјата благодат, мирот Божји, што го надвишува секој ум и разбирање, ќе ги запази вашите срца и мисли во Исуса Христа. (Фил. 4:7-9). А Божјата милост и волја се состои во ова: Бог сака никој да не погине, напротив, Неговата желба е секое битие да добие обнова и живот во изобилие. Божјата волја е секој кој ќе поверува во Христа и ќе побара од Него помош и заштита, истите и да ги добие.За тоа потврда имаме и од св. апостол Јован Богослов кој вели: Зашто Бог толку го возљуби светот, што го даде Својот Единороден Син Исус Христос, та секој што верува во Него, да не погине, но да има живот вечен. (Јвн 3:16).
Возљубени чеда во Христа Богомладенецот,
Нема порадосна вест од онаа за рождеството на Богомладенецот. Надприродно зачнат од Светиот Дух и Вечнодевствената Марија, Христос, ни понуди предвкус на Божјото и совршеното. Долгоочекуваното навестување на старозаветните проророштва, дека ќе дојде време кога Бог ќе го посети своето создание и ќе пребива во него, конечно се исполни. Св. апостол Лука во своето Евангелие вака ги забележал блажените зборови на ангелот кој на пастирите им ја пренесе радосната вест: Не плашете се! Еве, ви соопштувам голема радост која ќе биде за сите луѓе; зашто денеска ви се роди во градот Давидов Спасител, Кој е Христос Господ. (Лк. 2:10-11). За радоста да биде уште поголема, преку ова воплотување надежта на спасението се врежа во духовниот код на човечкото битствување неизбришливо и спасоносно. Ние од Христа не примаме некаков ограничен и надворешен дар, туку Го примаме самиот Христос, Изворот на животот. Божјата природа е таква, што по милост и благодат оплеменува се што барем и малку се приближува до Бога. Кога нешто пак се соединува со Бога, – како што беше случајот со Христовото воплотувње во кое Тој Самиот своеволно ја прими човечката природа, – истото преку тоа соединување и се обожува. Христос, Кој Самиот е Бог, Совечен со Отецот и Духот Свети, ја отвори вратата на една поинаква божествена форма на постоење, која иако дел од првобитниот план за човекот, заради падот во грев, беше невозможна без Христовата интервенција. Ја гледате ли торжествената причина за духовен восхит и за песни, и за нашата неизмерна радост драги мои браќа и сестри во Христа? Преку Христовото воплотување, ние учествуваме во Бога. Затоа што Тој е веченобожествен, во Него и ние добивме учество во вечната Божја природа. Со истиот принцип преку кој Вечниот Христос стана дел од нашата ограниченост, ние станавме дел од Неговата совршена вечност!
Мили мои во Христа,
Силата на ова мистично учество во Христа, се очитува токму во слободното постоење. И овој Божиќ да се потсетиме дека совршената слобода ги победува стравот од смртта и несигурноста на животот според умот на овој свет, а истата таа слобода единствено произлегува од Бога, Кој е вечно слободен. Токму воплотувањето Христово како израз и печат на вечната љубов Божја кон нас како Негово создание, е темелот врз кој можеме да ја градиме таквата слобода (Јован 4:17-18). Само доколку стоиме цврсто во Евнгелската вера, можеме да останеме вистински слободни. Само доколку цврсто пребиваме во Христа, нашата слобода ќе биде непоколеблива. Но, како што св. апостол Петар не предупредува, да не ја (зло)употребувме слободата како покрив на злобата, туку да живееме како вистински слободни чеда Божји (Петар 2:16). Зашто, иако се ми е дозволено, не ми е се полезно; иако се е дозволено, не е се запоука (Коринтјаните 10:23). Токму затоа мили мои, да ја исползуваме силата на обожувањето, која бесплатно ни е подарена како најскапоцен божиќен подарок и да се ослободиме од разните пројави на внатрешните страсти кои ги потиштуваат и депримираат нашите животи, како што се: огорченоста, гневот, јароста, роптањето и хулењето, пакоста, измамата, лицемерието, зависта, непроштевањето, користоњубието и слично (Ефесјаните 4:31; Колоснаните 3:8; Петар 2:1). Само преку преобразба на страстите, драги мои, има спас од ваквите гревовни состојби кои не попречуваат слободно да живееме и да се изразуваме, а спасот е токму во силата на светотаинското соединување со Христос, нашиот Спасител. Преку воплотувањето Тој тоа го направи за нас, поплочувајќи го патот кон вечното заедничарење со Бога. Преку воспоставувањето на светите тајнини Тој ни овозможи и практично литургиски тоа да го искусуваме. Токму како што запишал и св. Макариј Египетски, чудесна е тајната на човечката душа која Го прима Бога и станува престол и пребивалиште на Неговата Слава.
Драги браќа и сестри,
Овогодинешните божиќни и богојавленски празнувања да ги поминеме во благодарност за божјиот бесценет подарок во Христа, т.е. спасението на нашите души. Да се огласиме на Неговиот повик и да се погрижиме нашите души навистина да станат пребивалиште и трон на Неговата Слава, а со тоа и извор на слободата и надежта. НекаБожјиот Дух не поттикне празничните трпези да ги облагородиме и укасиме со љубов и благодарност, со милосрдие и спомнување на сиромасите, со духовни подароци на проштевање и измирување. Христос да благоволи во нашите семејства да ја почувствуваме радоста и оптимизмот на Рождеството. Нека Бог Отецот го испрати Својот мир и креативната благодат врз нашите македонски црковни заедници, нашата татковина Р. Македонија, САД, Канада, како и врз целиот свет.
Нека Бог не поттикне на цврста вера и љубов, та црпејќи од Неговата сила, ние да станеме гласници и творци на мирот и надежта. Во овие благодатни денови на празнување, мотџлитвено и во дело да се потсетимена сите оние кои што страдаат, боледуваат, оние кои се заробени, раселени, омаловажени и обесправени. Да ги подигнеме нашите молитви кон Бога, како темјан кој се извишува кон небесата, и сите заедно, радосно со ангелите да запееме: Слава на Бога вовисините, на земјата мир и меѓу луѓето добра волја! (Лука 2:14).
Нека ни е честит и за многу години празникот на Роѓањето Христово!
ХРИСТОС СЕ РОДИ!
НАВИСТИНА СЕ РОДИ!
ВАШ ДУХОВЕН ТАТКО И МИТРОПОЛИТ
НА АМЕРИКАНСКО-КАНАДСКАТА МАКЕДОНСКА ПРАВОСЛАВНА ЕПАРХИЈА г. МЕТОДИЈ
*********************************
Калистос Вер – Во нас е царството
Внатрешното царство, присутно во мене тука и сега, истовремено е и царство на идниот век: еден е патот кој истовремено води до двете царства (Филотеј Синајски).
Покајание или “промена на умот”, чувство на восхит и молкот кој ја одбележува молитвата; пријателството со духовниот водач кога го започнува нашето искачување.
Богослужбата доаѓа на прво место, а потоа доктрината и подучувањето.
Книги: Г.П. Федегов, Богатствата на руската духовност; Стивен Греим, Со руските поклоници до Ерусалим; Јулија де Бособр, Пламенот во снегот; Алексеј Хомјаков, Црквата е една; Георгиј Флоровски, Соборност: Католичност на црквата; Хелен Водел, Пустинските отци; Јован Кронштадски, Мојот живот во Христа; “Изреките на пустинските отци”; Жак Валентин, Монасите од планината Атос
Мојата сила наполно се покажува во слабоста – Исус Христос.
Нема христијанска мистика без теологија; но пред се нема теологија без мистика, зашто мистиката е совршенство и круна на сета теологија par excellence (Владимир Лоски).
Православието е поделено само во надворешната организација, но цврство обединето во верувањата и во богослужбата.
Крајот е таму каде од каде што почнуваме. Смртта не претставува затварање, туку отворање на вратата, не е крај туку почеток, свое раѓање.
Луѓето што се плашат од смртта, се плашат и од животот (Антониј Сурошки).
Држејќи се премногу до старото ја отфрламе поканата да откриеме што е ново.
Индивидуалноста започнува со заминувањето, а љубовта се докажува преку откажувањето (Сесил Деј Луис).
Вистинската вера е постојан дијалог со сомнежот. За да биде целосна жива, нашата вера мора постојано да умира.
Ние мораме да признаеме дека постои тајна и да не се обидуваме скришум да се вовлечеме низ задната врата за да прислушкуваме (о. Александар Јељчањин).
Да се покаеме значи да познаеме дека постои лага во нашето срце.
Колку поблиску приоѓаме до Бога, толку повеќе гледаме дека сме грешни.
Суштината на покајанието: јас сум прифатен од Бога; и тоа што се бара од мене е да го прифатам фактот дека сум прифатен.
Епитимијата (забраната) не е казна, ниту е форма на искупување, туку начин на оздравување или лекарство.
Три карактеристични изрази на покајанието во православниот живот: (1), литургискиот израз на покајанието во времето на Големиот Пост; (2), светотаинствениот израз во исповедта; и (3), дарот на солзите.
Молитва со умот во срцето.
Сите тие постојат затоа што изразуваат нешто што не може да се изрази на друг начин (темјан, свеќи, молење на колена, икони, богослужбата….)
Сета вредност на симболот во молитвата е што тој изразува нешто што не може да се искаже само со зборови и што допира до оној дел од нашето битие што не може да се достигне со аргументите на разумот.
Не е доволно да се изговорат молитви: ние мораме да станеме, да бидеме молитва, отелотворена молитва.
Почетокот на филозофијата е стекнување чувство на восхит (Платон).
Ништо не е само по себе грдо или расипано; единствено нашата изопачана визија ги прави нештата да изгледаат такви. / “едукација” – предизвикува, буди.
Вистината и познанието не се можни без чувството на восхит.
Восхитот и слободата, вистината и слободата – овие нешта се суштински поврзани. Восхитот може да се предизвика, но не и да се изнуди, а вистината не ослободува.
Слободата не може едноставно да се прими; таа треба да се научи.
Слободата треба да се научи преку аскезата, преку аскетската дисциплина на прецизно набљудување и имагинативно размислување, а потоа треба да се брани храбро и со саможртвување.
Покајание (метаноја) или радикална промена на свеста. Постојана молитва принесувана со соработка.
Монах е оној кој е одделен од сите и соединет со сите (Евагриј Понтиски).
За време на молитвата, нема потреба од многу зборување; испружи ги своите раце и изговарај: Господи, како што Ти сакаш и како што најдобро знаеш, смилувај ми се. А ако борбата стане пожестока, изговарај: Господи, помогни.
Човекот секогаш треба да биде активен во себе. Оваа “внатрешна активност” е наречена исто така и “скриена медитација” или “сеќавање на Бога”.
Ние не треба да ја искажуваме нашата молитва само преку стихови, туку силата на молитвата треба да биде изразена преку моралниот став на нашата душа и преку добродетелните дела извршени во текот на нашиот живот (св. Василиј Велики).
Молитвата се дели на три главни степена: (1), усна молитва; (2), молитва со умот или интелектот; и (3), молитва со срцето, т.е. со умот во срцето.
Движењата на чистиот ум се тивки гласови, коишто тајно пеат псалми за Оној Кој е невидлив.
Небесното царство е во секој од нас да се молиш значи, едноставно да влезеш во тоа внатрешно царство во нашето срце и да застанеш пред Бога, свесен за Неговото внатрешно присуство. Вратата е пред нас, а клучот е во нашите раце.
Божествената вистина не е во зборувањето, туку во молчењето, во останувањето во срцето со трепет (Книга за Бедните по дух).
Осаменоста е состојба на душата, а не некаква географска лоцираност.
Избегај од другите, занеми и смири се; тоа се трите нивоа на исихијата.
Молитвата е воздржување од помислите.
Молкот на исихастот не е празнина и негација – празна пауза меѓу зборовите, краток одмор пред да продолжи со зборувањето – туку силна позитивност: состојба на будност, на внимателност и пред се на слушање.
Замолчи и дозволи самиот Бог да зборува!
Доброволно прифаќање на страдањето, дури и ако изворно не сме го избрале.
Маченик е оној кој во мигови на криза избира: Еве ме Боже; Ете идам….да ја извршам Боже, волјата Твоја.
Сите сме во изворна смисла маченици; дали сме повикани да умреме надворешно за Христа главно зависи од фактори што се надвор од наша контрола; тоа што директно зависи од нас е дали го земаме крстот внатрешно.
Монасите се маченици во “државното” христијанство и веќе не се субјекти на надворешен прогон од страна на државата.
Стекнете мир во духот и тогаш илјадници други околу вас ќе бидат спасени.
Ако вратите на перцепцијата се исчистат, секое нешто ќе му изгледа на човекот такво какво што е, бесконечно (Вилијам Блејк).
Трите дара на духовното раководство: (1), проникливост и препознавање (или интуиција); (2), способноста да ги сакаш другите и туѓите страдања да ги направиш свои; и (3), силата на преобразбата на човековата околина (и материјална и нематеријална).
Не пробивајте ја слободната човекова волја.
…. над нас, а сепак покрај нас….
Тој може да ги исплаши само “оние кои што имаат што да загубат”.
Човечката слава раѓа гордост и суета. Во Божјото царство владеат вредности шо се сосема спротивни на нашите земни вредности.
Исмевајќи ги сите форми на конвенционалната моралност базирана на правила… како мало дете тој / таа покажува во насоката кон Небесното Царство.
Прифати го понижувањето и зачувај ја смиреноста!
Најпознати свети јуродиви: св. Симеон Емески и св. Андреј Константинополски.
Времето и вечноста не се спротивни, туку се меѓусебно зависни.
Вечноста не е надвор од моментите на времето, туку е во средината на секој момент; и таа вечност, присутна во времето, му ја дава на времето вистинската вредност.
Времето е подвижна слика на вечноста (Платон).
Оној кој не презема ризик, не може да сака (Владимир Лоски).
Без значењето, времето не постои. А миг од времето го дава значењето.
За она за што не може да зборува, човек треба да молчи (Витгенштајн).
…бесконечно долга казна за грев сторен во текот на ограничен временски период…
Гневот на Божјата одмазда помага во исчистувањето на нашите души (Ориген).
Духовни следбеници на Ориген: Евагриј Понтиски, Григор Ниски (брат на Василиј Велики) и Исак Сирин – или силни сведоци кои што се надевале на сеопштото спасение.
Пеколот е состојба на умот со која самите се казнуваме.
Грешката на Ориген е во тоа што се обидел да отиде предалеку (Калистос Вер).
Теолозите не смеат да продолжат од ова место…. (следува казнаJ)
************************************
Основне разлике Православне и Римокатоличке Цркве
До 1054. године Црква је, осим мањих трзавица, живела у благодатном миру. Источна и Западна црква биле суједно. Заједно су учествовале на Васељенским саборима, заједно доносиле свете догме и каноне и живеле у међусобној братској љубави. А онда је због увођења у Западној цркви учења да Свети Дух исходи и од Бога Сина, дошло до кобне поделе у једној, светој, саборној и апостолској Цркви, која до данас није превазиђена. Током времена Западна (римокатоличка) цркваје увела и друга погрешна учења која су у супротности са одлукама Васељенских сабора и тако се јаз између две цркве још више продубио. Ради најелементарнијег упознавања са тим погрешним учењима уведеним у Римокатоличкој цркви, ево њиховог кратког прегледа:
ФИЛИОКВЕ
По древном учењу Цркве Христове, Свети Дух (треће лице Свете Тројице) исходи од Бога Оца. То учење је санкционисао II васељенски сабор у осмом члану Символа вере на коме су били представници целе Цркве. Током времена на Западу се почело јављати ново учење, најпре у Шпанији, да Свети Дух исходи и од Сина (латински филиус = син, кве = и). Такво учење је било осуђено и на Истоку и на Западу. Међутим, то учење се из Шпаније ширило по целој Западној цркви и почетком XI века, око 1014. године, у време папе Бенедикта VIII, а по настојању немачког цара Хенрика I, то учење је унето у Символ вере у Римокатоличкој цркви. То је изазвало огорчење на Истоку и у време цариградског патријарха Михаила Керуларија 1054. године, дошло је до раскола (поделе), и отцепљења Римокатоличке цркве од Источне православне цркве.
О БЕЗГРЕШНОМ ЗАЧЕЂУ ПРЕСВЕТЕ БОГОРОДИЦЕ
По учењу Цркве, грех који су починили наши прародитељи Адам и Ева у рају због чега су били од Бога кажњени, наследан је и сви се људи рађају са тим грехом. Крштењем се човек ослобађа тог греха. Само је Господ Исус Христос безгреигао зачет у утроби Пресвете Богородице на натприродан начин благодаћу Духа Светога. Православиа црква учи да је, сходно томе, и Пресвета Богородица која је рођена природним путем од Јоакима и Ане била подложна прародитељском наследном греху. У IX веку, опет у Шпанији, јавља се ново учење да је Пресвета Богородица, иако зачета природним путем, у утроби материној очишћена од прародитељског греха. У почетку било је противљења овом учењу па чак и званичне осуде. Међутим, ово учење је прихватио моћни језуитски ред у Римокатоличкој цркви и Папа Пије IX, својом папском булом од 8. децембра 1854. године прогласио је ово учење за догму: „ Утврђујемо да је учење које сматра даје преблажена Дјева Марија у првом тренутку свога зачећа, особитом благодаћу и повластицом свемогућег Бога, с обзиром на заслуге Исуса Христа, Спаситеља рода људског, била сачувана од сваке мрље прародитељског греха — од Бога откривено и да зато сви верни морају чврсто и постојано веровати у то”.
О ПАПСКОЈ НЕПОГРЕШИВОСТИ
По учењу Православне цркве Господ Христос је глава Цркве а епископи као наследници светих апостола управљају Црквом благодаћу Светога Духа. Римокатоличка црква учи да је Христос невидљива глава Цркве на небу а римски епископ — папа, као наследник на катедри апостола Петра који је био први апостол Христов, јесте видљива глава Цркве на земљи. Тако је, по њиховом учењу, папа намесник (заменик) Божји на земљи — (викариус Фили Деи = заменик Сина Божјег). Као такав он мора, разуме се, бити и непогрешив (као Бог). Ово учење је на Западу дуго трајало неозваничено. Папа Пије IX иа Ватиканском сабору 1870. године, овом учењу дао је снагу догмата и свечано га објавио: „Када римски папа говори са своје катедре (екс катедра тј. кад врши своју службу, као пастир и учитељ свих хришћана… када решава да ово или оно учење односно вере и морала треба да призна цела Црква; то он (папа) има ону непогрешивост којом је Спаситељ обдарио своју Цркву”. Ово учење има противнике и наЗападу, а после поменутог Сабора један део верника није прихватио његове одлуке, него се издвојио од Римокатоличке цркве. То су старокатолици.
О СВЕТИМ ТАЈНАМА
Римокатоличка црква има и признаје седам Светих тајни као и Православна црква. Разлика у учењу о светим тајнама је у томе што Римокатоличка црква учи о механичком дејству благодати на онога над ким се Света тајна врши. По овом учењу Света тајна је проповедник или канал кроз који благодат долази на примаоца без обзира на његова осећања, веровање и морал. Да би објаснили ово своје учење, они благодат упоређују са леком привијеним на рану. Као што дејство лека не зависи од воље или вере болесника, тако и дејство благодати не зависи од човековог унутрашњег расположења. За разлику од овог учења, Православна црква тражи пуно учешће примаоца Светих тајни и тражи од њега да буде сарадник Духа Светога у примању благодати.
ПАПСКЕ ИНД УЛГЕНЦИЈЕ
По учењу Православне цркве, сваки човек има задатак да својим животом, вером и добрим делима узраста духовно до мере и висине свога Творца. Господ Христос је поставио врховни идеал: “Будите савршени као што је савршен Отац ваш небески “. Одласком са овога света човек носи , само своја праведна дела која су његов једини капитал и са којима ће пред Богом дати одговор за прроживљени живот у овоме свету. Истина, Црква се моли за своје упокојене чланове да Бог буде према њима милостив и да им опрости грехе,али главни критеријум Божијег суда је човеков лични живот. Насупрот овом учењу, Римокатоличка црква учи да су поједини људи, као што су светитељи, па чак и сам Христос, својим животом и радом стекли веће заслуге него што су њима лично потребне. Те заслуге се чувају у ризници Цркве. Том ризницом рукује и руководи папа као поглавар Римске цркве. Она може из те ризнице, онима којим недостаје добрих дела, додати потребну ко личину и тај ће бити спасен и оправдан пред Богом. Тај вишак добрих дела је продаван за новац и настала је у Римској цркви права трговина. Од тога новца, папа Лав X је подигао велику цркву Светог Петра у Риму. Овој трговини и светогрђу у Цркви, први се успротивио Мартин Лутер и направио раскол у Римокатоличкој цркви одвојивши од ње велики део својих присталица (протестанти). Индулгенцијом (латински индулгенцнја = снисхођење, праштање, олакшање) опраштају се и потиру не само учињени греси већ и они који ће бити учињени. Индулгенција важи и за мртве и за живе чланове Цркве, тј. куповином индулгенција, живи сродници могу да откупе грехе својих умрлих сродника, који у овом животу то нису учинили. Када би овако учење било исправно, врло мало људи би се трудило да у овоземаљском животу достигне духовно савршенство и заслужи вечни живот. Овакво учење је у потпуној супротности са древним учењем хришћанске цркве, које се задржало у Православној цркви.
О ЧИСТИЛИШТУ
По православном учењу душа после смрти излази пред Божји суд, где по својим заслугама добија место свога боравка — рај или пакао. После смрти, човек нема могућности да се покаје или да се поправи. Римокатоличка црква, међутим, учи да осим раја и пакла, постоји чистилиште (латински пургаторијум). То је средње стање за оне душе које нису довољно праведне да иду у рај ннти смртно згрешиле за одлазак у пакао. Оне одлазе у чистилиште да се чисте од својих грехова и да ту проведу онолико времена колико је потребно за њихово очишћење. Због тога су важне индулгенције. Уколико живи сродници откупе из ризнице Римокатоличке цркве потребну меру добрих дела за умрлог, он ће пре бити ослобођен мука у чистилишту.
Општи и кратак коментар свих ових учења и новотарија Римокатоличке цркве био би, да су сва она последица склоности западног човека да све решава разумом уздајући се у његову свемоћ, па чак и у најсуптилнијим питањима теологије која се могу појмити само дубоком вером. Дебеле засторе тајии, Бог разоткрива испред очију оних, који су цео свој живот посветили Њему, код кога су кључеви и одгонетке свих загонетки, које голицају обичну људску радозналост.
***************************************
Александар Шмеман
Великиот Пост: пат кон Воскресението
Кога човекот се подготвува да тргне на пат, тој мора да ја знае целта на своето патување. Така е и со Великиот Пост. Пред сè, постот е духовно патување, а негова крајна цел е Воскресението – Празникот над празниците. Тој е подготовка за „исполнување на Пасхата како вистинско откривање“. Затоа, мораме да почнеме опитно да ја разбираме врската помеѓу Великиот Пост и Воскресението, затоа што таа открива нешто многу суштествено, открива многу важен патоказ во нашата христијанска вера и живот.
Дали е неопходно да се објаснува дека Воскресението не е само еден од празниците туку нешто повеќе? Тоа е нешто многу повеќе од прославување на еден настан од минатото, а тоа го знае секој што барем еднаш учествувал во онаа ноќ „посветла од ден“ и којшто ја почувствувал таа единствена радост. Во што се состои таа, зошто на Пасхалната Литургија ние можеме да пееме сега сè е исполнето со светлост, и небото и земјата и она што е под земјата?
Во која смисла ние го прославуваме „умртвувањето“ на смртта, разорувањето на адот, почетокот на другиот – вечниот живот… ?
На сите овие прашања има еден одговор: новиот живот, којшто засвети од гробот пред скоро две илјади години, им е даден на сите оние што веруваат во Христа. Нам тој ни е даден на денот на крштението кога, како што вели апостол Павле, се сопогребавме со Христа, за, како што Христос воскресна од мртвите, така и ние да живееме со нов живот (Рим. 6, 4). На тој начин, на Пасха ние го прославуваме Христовото Воскресение, како нешто што се случило и што продолжува да ни се случува нам, затоа што секој од нас го добил дарот на новиот живот и силата да може да го прифати и да живее по него. Тоа е дар што коренито го менува нашиот однос кон сè во овој свет, вклучувајќи го и односот кон смртта. Тој ни дава можност радосно да тврдиме: Нема веќе смрт!
Но, смртта е сè уште тука, ние сме соочени со неа, а еден ден таа ќе дојде и ќе нè однесе и нас. Но, ние веруваме дека со својата сопствена смрт, Христос ја измени самата природа на смртта, ја претвори во премин – Пасха во Царството Божјо, преобраќајќи ја најголемата од сите трагедии во конечна победа, смртта со смрт уништувајќи ја. Тој нè направи соучесници во Неговото Воскресение, и затоа, на крајот од Пасхалната утрена можеме слободно да речеме: Христос Воскресе и животот царува, Христос Воскресе и мртви веќе нема.
Ова е верата на Црквата којашто ја потврдиле и направиле очигледна многуте светии.
Но, сепак, зарем нашето секојдневно искуство нè упатува на тоа дека многу ретко ја имаме таа вера, дека секојдневно го губиме и го изневеруваме нашиот живот што го добивме како дар и дека всушност, живееме како Христос воопшто да не Воскресна од мртвите, како Тој по своето значење, единствен настан, да нема воопшто никакво значење за нас? Сето тоа исходи од нашата слабост, од неможноста постојано да живееме со вера, надеж и љубов, на она ниво на коешто Христос нè издигна кога рече: Барајте го пред сè Царството Божјо и Неговата правда (Матеј, 6,33). Ние сме толку зафатени, толку потопени во нашето секојдневие, што сето тоа го забораваме, а бидејќи забораваме – ние грешиме. И преку таа заборавеност, преку паѓањето и гревот, нашиот живот повторно станува „стар“, малечок, темен, лишен од секаква смисла, станува бесмислено патешествие кон бесмислената цел. Успеваме да заборавиме дури и на смртта, а тогаш, сосема ненадејно, во екот на нашето уживање во животот, доаѓа таа: ужасна, неизбежна, бесмислена. Понекогаш ние и ги осознаваме нашите гревови, па и се каеме поради нив, но не му се предаваме на новиот живот што Христос ни го откри и ни го подари. Ние живееме како Христос никогаш да не дошол, а тоа е единствениот вистински грев, најдлабоката трагедија и тага на нашето номинално христијанство.
Ако го сфатиме и признаеме ова, тогаш ќе можеме да признаеме што е тоа Пасха и зошто пред неа е неопходен Великиот Пост. Тогаш ќе можеме да сфатиме, дека литургиската традиција на Црквата, целиот богослужбен циклус, постојат пред сè за да ни помогнат повторно да го откриеме и да го вкусиме новиот живот, којшто толку лесно сме го загубиле и сме го напуштиле, и покајувајќи се, да се вратиме кон него. Но, како можеме да го посакуваме она што не го знаеме? Како можеме над сè друго во нашиот живот да ставиме нешто што не сме го виделе, радоста којашто не сме ја вкусиле?
Со еден збор, како можеме да го бараме Царството за коешто ништо не знаеме?
Уште од самиот почеток, црковното богослужение претставува наш единствен влез во Царството Божјо, наше заедништво со новиот Живот. Црквата, низ својот литургиски живот ни го открива она што око не виде и уво не го слушна и што не влегло во срцето човечко, тоа Бог го приготви за оние што Го љубат (1. Кор. 2, 9).
А во средиштето на тој литургиски живот, како негова срж и негов врв, како сонце што со своите зраци проникнува сегде, се наоѓа Пасхата. Тоа е врата што секоја година се отвора во сјајот на Царството Христово, тоа е предвкус на вечната радост којашто нè очекува, на славата и победата којашто уште сега, иако невидливо, го исполнува секое создание: Нема веќе смрт. Целокупното богослужение на Црквата е поврзано со Воскресението. Затоа, годишниот литургиски круг, последователноста на празниците и постовите, станува пат и поклоничко патување кон Пасхата, кон крајот кој во исто време е и почеток; крај на сè што е старо и почеток на нов живот, постојан премин од „овој свет“ во Царството откриено во Христа.
Но сепак, стариот живот, животот на гревот и безначајноста не може лесно да се надмине и да се измени. Евангелието бара, и од човекот очекува подвиг за којшто тој, во својата сегашна ситуација е неспособен. Предизвикани сме со визија, со цел и начин на живот којшто е далеку над нашите можности. И самите апостоли, слушајќи го учењето на нивниот Наставник, во недоумица Го запрашаа: Како е можно тоа? Навистина не е лесно да се отфрли ситничарскиот идеал на животот, составен од секојдневни грижи, трка по материјални добра, потрага по сигурност и задоволства, и да се прифати идеалот на животот во кој целта е совршенството: Бидете совршени, како што Е совршен вашиот Отец Небесен (Матеј, 5, 48). Светот, преку сите свои „посредници“ ни зборува: бидете среќни, живејте безгрижно, одете по широкиот пат.
Христос во Евангелието вели: одете по тесниот пат, патот на борби страдања, затоа што тоа е единствениот пат кон вистинската среќа. Но како, без помошта на Црквата да се решиме на тој страшен избор, како можеме да се покаеме и да се вратиме кон светлото и радосно ветување, коешто Црквата секоја година ни го дава на Пасха. Затоа е потребен пост. Тој е рака, на помош подадена од Црквата, училиште за покајание, единственото нешто што може да нè подготви да го примиме Воскресението, не само како просто одобрување да јадеме, да пиеме и да се опуштиме, туку како вистински крај на сè што е „старо“ во нас, како влез во нов живот.
Во првите векови на христијанството, главната задача на постот се состоела во подготовката на огласените т. е на новообратените христијани за крштение, што се извршувало за време на пасхалната литургија. Дури и тогаш, кога Црквата ретко крштевала возрасни, и кога институцијата „огласени“ веќе исчезнала, главното значење на постот останало исто. Затоа што, иако сме крстени, ние постојано го губиме и го изневеруваме она што сме го примиле на крштението. Поради тоа, Пасхата е постојано годишно враќање кон нашето сопствено крштение, а Великиот Пост е подготовка кон тоа враќање, тој е долг и тежок напор за наш „премин“ или „пасха“ во нов живот во Христа. Ако, како што ќе видиме понатаму, богослужбите за време на постот до денес го сочувале катихуменскиот и баптисмалниот карактер, тоа не е некаков „археолошки“ остаток од минатото, туку е нешто важно и суштествено за нас. Затоа што постот и воскресението се јавуваат за нас секоја година, со ново откривање и здобивање на она што ни било дадено при нашето сопствено умирање и воскресение во светото крштение.
Патешествие, поклоничко патување! Само што ќе зачекориме во „радосната тага“ на Великиот пост, ние гледаме далечна, многу далечна цел. Тоа е радоста на воскресението, тоа е влегување во славата на Царството Божјо. И токму тоа што го гледаме оддалеку, тој предвкус на Воскресението, ја прави великопосната тага радосна, а нашиот напор во постот „духовна пролет“. Колку и да е темна и долга ноќта, во текот на целиот пост на хоризонтот ни сјае таинствена и светлоносна зора.
Не лишувај нè од нашите надежи Човекољупче!
*********************
Рафаил Карелин
За спасението
Господ, создавајќи го Адама, му дувна во лицето му дувна од Својот Дух (Дух животен). Овде станува збор не само за душата како образ и подобие Божјо туку и за благодатта Божја, онаа сила од која се лишени останатите суштества, што живеат на земјата. Праотците биле населени во Едем – земниот рај. Но, самиот Едем, прекрасната чудесна градина, самиот по себе го означувал внатрешниот Едем – духовната состојба на првите луѓе, кои се наоѓале во постојано опшење со Божеството. Адам и Ева биле безгрешни, но не и совршени. Таа чистота не зависела од нивната природна зададеност – дарот Божји. Но, за да се усвои тој дар, за чистотата да стане не природно, туку лично својство, неопходно било искушение.
Основа на богоопштењето во рајот била не безгрешната природа на Адам, туку благодатта Божја што била во него. Затоа, основа на спасението и на вечниот живот е благодатта, а патот од изгубениот Едем до небесниот рај – е стекнувањето на благодат. Благословението на праотците, символичките обреди на старозаветната црква и тајните на новозаветната црква – сите тие се средства за стекнување благодат. Со свои сопствени сили, човекот не може да се спаси себеси, како што не може само со усилба на волјата да ја запре староста или да ја надмине смртта. Метафизика на спасението е учењето за благодатта Божја, за оние божествени енергии во кои Бог му се открива на светот и општи со човекот. Всушност, христијанската аскетика е учење за оние услови и состојби кога благодатта може да дејствува во душата на човекот. Либералното мислење го приопштува спасението само на моралноста, т. е. ја повторува ереста на пелагијанството за самоспасувањето на човекот. Гревот, исто така, има своја метафизика, оние страшни длабочини кои либералното и хуманистичкото мислење не ги подозрева – од антички времиња до денес. За хуманистите и либералите гревот е – само грешка, лоша навика или само претераност. Според нивната претстава, доволно е гревот само да се осознае, а потоа ќе биде лесно да се поправи, исто како што со гума се бришат шкртаниците на едно дете на ливчето хартија. Всушност, гревот сам по себе претставува предавство на Бога и таен сојуз со демонските сили. И затоа, во секоја грешна мисла има елемент на сочувство кон демонот, а во секоја гревовна навика – љубов кон сатаната. Затоа, во гревот е заложена, како програмирана, смртта. И спротивно, Божјата благодат душата ја чувствува како живот.
Секој од нас има опит на губење на благодатта и на таа состојба најповеќе и одговара зборот „смрт“. Ние чувствуваме дека најскапоценото заминува од нас, нè напушта. Искусуваме нејасна тага и мачнина, како да се доближуваме до вратата на смртта. Нашата сопствена душа ни се покажува како темен гроб. Благодатта им беше дарувана на прататковците, требаше само да се сочува. Но, после гревопадот, кога првородниот грев, како наследна болест, живее во човекот, како рана го нагризува неговиот живот, благодатта мора да се бара како изгубено богатство, да се стекнува и да се чува во непрестајна борба со гревот, кој го шири нашата падната природа, која се наоѓа под дејство на темните сили. Метафизиката на гревот – тоа е вечно демоноуподобување, затоа гревот е – најголемата несреќа и најголемото зло на земјата.
Хуманистот Сократ рекол: „Познај се самиот себеси“, но и покрај неговиот голем ум, тој не успеа да ја познае својата сопствена душа и го објаснил гревот со незнаење, кое може да се надмине преку воспитание и обучување. Сепак, и стариот Сократ ја признал неиздржливоста на таквото објаснување. Неговиот љубен ученик, неговиот воспитаник,кого тој го спасил во борба од смртта, се покажал како искусен интригант, а потоа и предавник на Атина. Само благодатта Божја му го открива на човекот ужасот од вечната смрт. Затоа светиите, гледајќи ја човечката природа во пад, ја оплакувале својата душа ден и ноќ. Современите либерални претстави за можноста за спасение, т. е. богоопштење, без благодат Божја, потекнуваат од истата духовна лага на непознавање на гревот, кој се вкоренил во човекот, се впил во неговата природа, а кој може да го победи само благодатта. Некои пагани, кои се нарекуваат себеси христијани, ја повторуваат догмата на хуманизмот: „Човек – тоа гордо звучи“, но „ѓавол“ звучи уште погордо, затоа хуманизмот што го стави човекот на местото на Бога, на крајот на краиштата, го става демонот на местото на човекот.
Господ направил дури и нешто повеќе од создавањето на светот и создавањето на човекот. Тој го заменил паднатиот човек со Себеси. Во тој чин се случи искупувањето на метафизички план. Овде се сменила духовната ситуација: демонот го изгубил господството над човекот и во однос на него станал надворешна сила; тој не може да владее над христијанинот, зашто после Крштението, Самиот Христос невидливо престојува во човекот и благодатта царува во неговото срце.
Царството небесно ѝ е ветено на Црквата. Црквата – таа е предворје на Небесното Царство, како скалила пред вратата на Небесниот Храм. Црквата – таа е поле на благодат, без која човекот не може да се соедини со Бога. Оној што не е во Црквата, тој останува со својата неисцелена гревовна природа, а гревот е центрифугална сила. Значи, оној што не е во Црквата, тој во скриените длабочини на душата е против Црквата. Само благодатта на Крштението и Светата Причест можат да го изгонат темниот дух од човечкото срце, да го соборат сатаната од престолот на душата. Хуманистите, пак, сметаат дека самиот човек има сила за тоа, треба само „да се засучат ракавите“.
Зборувавме првенствено за природата на човекот, која е единствена за цело човештво, следствено, претставува родовски поим (претстава). Но човекот, исто така, сам по себе претставува личност, која може, условно и не сосема точно, во однос на природата да се нарече поим на видот. Личноста поседува можност за избор, затоа таа на сите етапи на духовниот пат може да ја прима благодатта, или да ја отфрли благодатта, борејќи се против неа. Без искупување на човечката природа од страна на Спасителот невозможно е спасување на личноста, а без волја на човекот невозможно е општење со благодатта. Во тоа е тајната на спасението.
******************
КАЛАНДИ –
„Вечниот Бог слезе и во Дева се всели: свет, свет, свет си и пресвет Господи. Царот на сите и Господ, дојде Адам да го преобрази: свет, свет, свет си и пресвет Господи…“
Ова е една од бројните Божикни песни, кои се пееле во деновите на празнувањето на Рождеството Христово и се нарекувале „каланди“. Самиот збор ’кάλαντα‘ (грч.), ’каланъди‘ (ст.сл.), доаѓа од византиското ’кαλένδες‘ (календес), кое, пак, происходи од латинското ’кalendae‘ (календае), што кај старите Римјани го означувало првиот ден од месецот. Римјаните го презеле овој збор од Хелените и тој е етимолошки поврзан со старогрчкиот глагол ’καλέω‘ (калео), што во превод значи ’викам, повикувам, нарекувам‘. Зборови оформени од овој корен се појавиле и кај словенските народи, така што од старословенското ’ каланъди ‘, кај нас денес се зачувала формата ’коледа‘ или ’коледе‘, кај Русите ’коляда́, колядка‘, кај Бугарите ’коледа, колада, коленда‘, кај Србите ’коледа‘, кај Словенците ’kolednica‘, кај Чесите ’koleda‘ и тн. Коледето било стар народен обичај на празнувања, веселби и панаѓури во чест на доаѓањето на новата година, или, пак, на некој друг поголем празник. Но во православното Ромејско Царство христијанската светоотечка мисла ја вознела науката за човекот до божествени височини и празнувањата добиле нова смисла. Светите отци и учители на Црквата, вдахновени од Светиот Дух, мудро ги обмислиле христијанските празници и ги украсиле со неизмерна богољубива и човекољубива длабочина и значење. Тогаш, старите коледарски песни им го отстапиле местото на побожните христијански песни и химни, во кои се славел Единиот вистински Бог. Каландите во Византија со тек на време добиле облик на празнувања ограничени на деновите помеѓу Божик и Богојавление и се состоеле од милосрдна дејност на собирање подароци за сиромашните семејства, проследена со похвални и благодарствени песни во чест на Овоплотувањето на Спасителот Господ Исус Христос – Единствениот Човекољубец. Така, од старата незнабожечка оставина накрај останало само името ’каланди‘, кое се однесува на Божикните песнички. Кај нас тие уште се нарекуваат и коледарски песни.
Пеејќи ги Божикните каланди, верниците, особено најмладите, и надвор од храмовите со радосно ликување го објавувале насекаде Рождеството Христово, славејќи ја побожно Богомајката и Нејзината света Рожба. Божикната небесна радост луѓето ја изразувале на разни начини. Некаде се изработувало украсено бротче, кое ја претставувало Црквата Христова и со него се одело од дом во дом, каде што домаќините принесувале во бротчето разни дарови. На други места Христовото Рождество се објавувало со ѕвезда, која ја означувала Витлеемската ѕвезда што ги водела тројцата Мудреци до Богомладенецот. Овој обичај и денес е запазен во Крушево.
СПИЛЕОН
Но можеби највпечатливо пред Бадник било во Битола. Таму најмладите, се разбира, со помош на повозрасните, со особена љубов и радост правеле мала пештера, која ја симболизирала Витлеемската пештера, и собрани во дружини ја носеле пештерата од куќа во куќа, тропајќи со дрвено чеканче по вратите и со песна возвестувајќи им на сите за Овоплотувањето на Божјото Слово. Битола, која некогаш била вистински пример за христијанската соборност и каде, поради многубројните цркви и манастири, животот прилегал на вистинска манастирска заедница, со особена ревност ја негувала оваа убава традиција. Можеби и затоа таа остана како единствен град во нашата земја каде ваквото навестување на Божик се задржало и ден денес, макар што тоа е само бледа сенка на некогашното торжество. И денес во Битола може да се види како дечињата, собрани во своите маали, прават импровизирани пештери т.н. ’спилеони‘, украсени со икони на Рождеството, свеќички, кандила… Самиот збор ’спилеон‘ сведочи за старото, византиско потекло на оваа традиција, бидејќи доаѓа од старогрчкиот збор ’τό σπήλαιον‘, што во превод значи ’пештера‘. Но за жал, поради губењето на соборниот живот во Црквата Христова, се изгубила духовната димензија и на ова славење, кое произлегувало од светопреданиското православно наследство, и освен што било израз на радосниот Божикен дух, ги поттикнувало жителите и кон вистинско христијанско милосрдие – вредните домаќинки правеле посни колачиња во вид на бебе, како символ за Богомладенецот, а некои имале обичај да подаруваат и парички, кои подоцна се разделувале на сиромашните семејства и на храмовите Божји.
БДЕНИЕ
Сега световното живеење надвор од Бога остави трага и врз славењето на христијанските празници. Наместо пост и воздржување – гозби и прејадувања. Неопаганизмот зазема сѐ поголем размер во духот на новото време. Дури и христијанските обичаи се облекле во паганско руво, губејќи ја својата вистинска суштина. Имено, иако и во Битола традицијата полека одумира, сè помалку се деца кои на овој ден излегуваат низ битолските улици со песна и пештера, а и самите пештери, денес, се само обични картонски кутии со свеќичка внатре, сепак, благодарение на благочестивоста на народот, празникот го задржал својот христијански характер. Но во другите градови, поради непочитувањето на постот, воведувањето на нехристијански коледарски песни и некои други пагански елементи, Бадник во потполност ја загубил својата христијанска смисла. Впрочем и самиот збор ’бадник‘ води потекло од старословенскиот глагол ’бъдѣти‘ што во превод на современ македонски значи ’стојам буден, не спијам, бдеам, бодар сум, стојам со напрегнато внимание‘. Следствено, Бадникова вечер буквално значи ’вечер во која се бдее‘ . Нашиот христољубив народ го дочекувал Раѓањето на Богомладенецот Христос собран по црквите и манастирите на сеноќно бдение, проследено со молитвословија и срдечни благодарења.
* Сп. Этимологический словарь славянских языков, выпуск 3, Москва 1976, 109, 112-113; Български етимологичен речник, Том I (А – З), София 1971, 38.
******************
Беседа на Епископот Хераклејски г. Климент за споменот на свети Климент
УБАВО Е ДА СЕ БИДЕ СО СЛАВЕНИКОТ
Ваше Блаженство, Ваши Високопреосвештенства, Ваши преосвештенства, чесни отци, браќа и сестри.
Чекориме низ благословениот период на Божикниот пост, онака како што Богородица, чекореше низ немирните јудејски предели, кон градот Давидов, наречен Витлеем. Чекориме со Неа, во чија што утроба се образува, се воплотува Ветениот Син на Отецот, Логосот Божји, Кој заради нас луѓето и заради нашето спасение стана Човек.
Движејќи се низ историската драматичност на постоењето, пред нашиот ум, слично како кај псалмопевецот Давид, се издигнува прашањето „Што е тоа човек, та се сеќаваш на него?“ [Пс. 8, 4] Што е човекот та сета природа да му се покорува, сета историја да биде исткаена за него. Каква тајна крие оваа жива земја обдарена со душа, со божествен здив во неа? Дали човекот е само „дамка крв што зборува“, како што пееше романскиот поет Никита Станеску, или, можеби, Паскал беше во право кога објави дека човекот е трска и тоа најслаба во природата, но трска што мисли. Или, пак, нашиот Шопов му ја најде одредницата споредувајќи го со „кораб осуден на судир со непознатото“. Да, човекот е сето тоа, но и повеќе. Тој не е мисла, ниту стих, и неможно е човекот да се спореди со ништо во природата, во вселената, иако самиот содржи сè од неа, но и нешто повеќе. Токму во витлеемската пештера, во утробата на земјата од која сме земени, Богородица, мајката и солзата на човештвото, ни го подари Човекот во својата полнота.
Длабоките корени на нашата етногенеза, разгранети низ минатото и денес повторно повикани на сведоштво, гласно ја отвораат и ја бараат историската вистина. Често пати и самиот се напрегам, обидувајќи се да ги разврзам историските јазли нагризени од порозноста на заборавот и од туѓите, наметнати влијанија. Сепак, сета заматеност и непроѕирност на претхристијанската епоха се разбиструва со една едноставна реченица, една воздишка, со еден повик кој одекнува бистро и јасно во срцето на секој Македонец: Премини во Македонија и помогни ни. [Дел. 16, 9] Оттогаш, нашата историја е потопена во водите на крштевањето. Нејзините граници просветлени од Благовестието ја омеѓуваат единствено смртта. Евангелието отвора премини низ коишто проблеснуваат зраците на одандестраното и славата на Света Троица. Оттогаш, во немирното историско море се издигнува единствениот Светилник, што ја осмислува нашата заедничка, но и личносна драма – Христовиот Крст, без кој нема Воскресение.
Повикот на Македонецот кон апостолот Павле е повик кон самиот Христос, кон Неговиот и Наш Отец, кон Благиот и Свет Дух, Кој еве нè озарува и денес.
Светли и сјајни ликови и мноштво црковни и национални дејци со славни имиња оставиле траен белег во душата на народот на овие простори и се составен дел од нашата идентитетска стварност. И сите тие ни се блиски, сите се наши. Но, едвај на една рака ќе ги наброиме оние што ги препознаваме како родители на народот, родоначалници, како негови татковци и отци. Меѓу нив, еве веќе единаесет столетија, најблизок и најприсен на нашите души е нашиот татко, христозаљубениот отец наш Климент, охридскиот чудотворец, во чијшто Храм сме собрани денес, кој е и патрон и заштитник на нашата Света Помесна Црква.
Убаво е денес да се биде со Славеникот, синот да биде заедно со својот родител. Мајката Црква вели дека денес го славиме споменот на свети Климент. Меѓутоа, неговиот спомен не претставува само сеќавање, меморија, зацврстување на свесноста за историското делување на еден човек кој останал некаде зад нас во минатото. Споменот кој денес го совршуваме, освен историографската, содржи и нова чудесна стварност, која ја нарекуваме литургиска реалност. Неа ја сведочи ова литургиско собрание во коешто личностите и настаните од минатото, преку силата на Духот, стануваат благодатно присутни како непобитна реалност во сегашноста. Токму затоа во овој свештен литургиски времепростор ни се отвора можноста за средба со личноста на светителот, кој е тука, меѓу нас.
Затоа браќа и сестри, низ отворените порти на верата, да дозволиме свети Климент да влезе во нашето битие, да навлезе во пределот на нашето секојдневие, да стане наш сопатник низ долината на страдањето, да се здружиме со него и да ни стане пријател, опитен и кадар да помогне за преминот од смрт кон живот. Со негови очи да ја погледнеме динамиката на нашава историска драма. Да погледнеме во сопствената животна приказна, да ги видиме лицата на ближните, да погледнеме во очите на нашиот современик, жестоко измачуван за смислата на своето постоење, да ја видиме слободата на другиот и да ја почитуваме дури и кога е насочена против нас, мирно и достоинствено да ги носиме погледите на нашите непријатели, кои неминовно во историјата секогаш ќе ги има. И тогаш светопавловски ќе разбереме дека својата сила ја добиваме во слабоста, во немоќта. [2 Кор. 12, 9] Па, можеби слаби, презрени и отфрлени од другите околу нас, но за нашиот човекољубив Искупител исклучително потребни, единствени и мили. Ова сознание го црпиме одовде, од евхаристиските жртвеници каде најсилно одекнуваат зборовите на Гетсиманската молитва и најјасно е видлива Голготската жртва на Јагнето Божјо, Кое е заклано и страда за секој од нас, за мене, за тебе, за нас, за нашиот сосед, за нашиот непријател, затоа што Е воплотена Љубов, која не завидува, не бара свое, не се срди, не се превознесува, не прави зло, сè простува, на сè се надева, сè претрпува… [1 Кор. 13, 4-7]
Свети Климент не му припаѓа на минатото, туку на Оној кој е ист вчера, денес и утре. Митрополитот Антониј Блум велеше дека вечноста не е во иднината, Вечноста е Самиот Бог и секој миг, секој пат, кога сме таму каде што е Бог, таму се наоѓаат сите историски собитија, минати, сегашни и идни. Свети Климент е сведок на Божјото присуство, на постоењето и делувањето на есхатолошката реалност во светот, во времето и просторот. И токму овде, во евхаристијата, каде што заради подарениот Лек на бесмртноста умира смртта, а триумфира животот, Вториот Павле, како што е наречен свети Климент, секогаш е наш современик, пример и образец на епископите, поткрепа на монасите, учител на свештениците, татко на сираците, утеха на народот, жив сведок на љубовта Божја, и денес, еднакво како и во деновите на нашите предци.
Повторно стигнуваме до прашањето што е Човекот….
Просветлени од молитвите на свети Климент, почитувани, да чекориме заедно со Богородица, низ духовните предели на постот, до витлеемската пештера, за да му се поклониме достојно на Богомладенецот, Кој во себе ја открива полнотата на Човекот во Бога и на Бога во Човекот, да растеме според Неговиот раст, чувани и хранети од Духот Утешител Кој дише во нашата Црква, каде што непрекинато се објавува Благата вест за нашиот Отец Кој за нас подготвил многу домови во Царството Божјо. Амин.
********************
Протоереј Георгиј Флоровски
За честа на горното призвание
Човекот е создаден како икона (образ) Божја (1. Мој. 1, 26 – 27). Не е ниту лесно, ни едноставно – во статичните, природните категории – да се одреди што точно претставува „иконата Божја“ во човекот. Светите Отци, во поглед на ова, укажуваа на умот и слободата. Тоа значи дека иконата Божја има динамичка смисла и природа. „Иконата Божја“ е она што изобразува, што одразува, што одново произведува… Создавањето на човекот како икона Божја го означува неговиот призив и неговата способност да се уподоби на Бога, способност за живеење во Бога… И затоа грешниот и паднат човек не може во себе да ја пројавува „иконата Божја“, зашто е надвор од Бога, надвор од животот. Тој е оддалечен од Бога и Божјиот лик не се огледува во неговата душа… Христовото обновување на „паднатата икона“ е оживувањето на човекот, повторното соединување со Бога… Он, бидејќи ни ја дарува Својата сопствена икона и Својот сопствен дух, но ние тоа не го сочувавме, вели Преподобен Јован Дамаскин, ја прими врз себе нашата бедна и немоќна природа за да нѐ очисти, да нѐ избави од распадливоста и одново да нѐ направи причесници на Своето Божество. Според тоа причестувањето и е живот за човекот зашто единствено Бог е вистински Живот. И, затоа спасението е воскресение и Христос за нас е воскресение и живот.
Тој живот во нас се открива преку Духот Свет. И како што зборуваше Св. Атанасиј Велики, „Напоени од Духот Го пиеме Христа“. Преку даровите на Духот се соединуваме со Спасителот и во таа смисла Светиот Дух е Дух Христов. И Светиот Дух е Духот Животворен. Духовното оживување на човечкото битисување е осветување на тоа битисување. Духот е „Источник на осветувањето“ и во таа смисла, според објаснувањето на Отците, треба да го разбереме неговото именување како Дух Свет. „Осветувањето“ е „обожување“, теосис, зашто единствено Бог е Свет и единствено преку соединувањето со Бога, човекот може да постане „причесник на светоста“. И обратно, примајќи ги даровите на Духот кои осветуваат, ние стануваме „причесници на божественото“: се соединуваме со Бога и во нас се открива духовен или Божествен живот. Во тоа се остварува спасението. Тоа се остварува во Црквата и Црквата, пред сѐ е Света Црква. Христос ја засака Црквата и се предаде Себеси за неа за да ја освети (Ефес. 5, 25 – 26). Црквата е Дом Божји, Дом на Духот Свет. Црквата е Тело Христово, таинственото Тело на Воплотеното Слово , и затоа во неа, исто така, се сретнуваат и соединуваат две природи. Црквата е организам на богочовечкиот живот.
Тој живот се остварува, пред сѐ во Светите Тајни. Сите Свети Тајни се дејства што осветуваат: преку нив дише Светиот Дух, преку нив се остварува соединувањето со Христа, преку нив се обновува општењето со Бога. И сите Свети Тајни се свети и преку нив се остварува светиот живот на Црквата. Заедничарењето во Светите Тајни е заедничарење во светоста, во осветувањето, во даровите на Духот. И христијаните, токму преку Светите Тајни, се издвојуваат од неосветениот свет во род избран, во царско свештенство, во народ свет (спор. 1. Петр. 2, 9). Во оваа смисла, во првите векови сите верни се нарекувале светии, како оние кои се родени од Духот, како оние кои се осветени преку Светите Тајни. А надвор од Светиот Дух воопшто не може да има и не постои вистински христијански живот. Ако некој Го нема Духот Христов, тој не е Негов (Рим. 8, 9), вели Апостолот.
Целокупниот христијански живот, во извесна смисла, е дар на Светиот Дух. Сите се повикани на осветување: во тоа е и смислата на христијанството. А тоа значи: сите се повикани на светост, на стекнување на Духот. Во тоа е основната задача на христијанинот, смислата на неговиот живот, неговата надеж…
Од Светиот Дух доаѓа дарот на верата, и дарот за молитва, и дарот на љубовта…Целокупниот живот на Црквата е пројава на Духот Свет. Но, Црквата се состои од луѓето, како нејзини членови. Ако Црквата е Дом Божји, тогаш и секој христијанин е должен да биде Дом Божји и храм Божји. Зар не знаете дека сте храм Божји и дека Духот Божји пребива во вас? (1. Кор. 3, 16), вели Апостолот. Така се одредува и првиот и основниот момент на светоста и него можеме да го наречеме харизматски (благодатен момент). Тоа е приопштување кон Духот, единство со Бога, причестување со животот. Тоа има свои степени и мерки. Но, на тоа се повикани сите и во него е целата христијанска надеж, во честа на горното призвание од Бога во Исус Христос (Филип. 3, 14)
Светоста е од Светиот, светоста е од Бога. Светоста е дар и милост, односно благодат. Дар е од Оној Кој повикува, а не од делата (спор. Рим. 9, 12; Гал. 2, 8 – 9). Но, сепак, нема дар без дела. Пред сè токму поради тоа што осветувањето е восиновување од Бога – восиновување, а не ропство. Веќе не ве нарекувам слуги… туку… пријатели (Јован, 15, 15) вели Господ. Во Бога не смее да се живее и пребива ропски, од страв, со присила… Да се живее во Бога, значи да се живее богоподобно, а првата одлика на богоподобноста е слободата „самовластие“, како што велеа древните Отци, односно создавање и одлучност на волјата. Благодатта не дејствува насилно, ниту магијски, ниту, пак, принудно. Благодатта привлекува, но не замајува, туку повикува: Еве стојам пред вратите и тропам; ако некој го чуе Мојот глас и ја отвори вратата, ќе влезам кај него и ќе вечерам со него, и тој со Мене (Откр. 3, 20). И оттаму и другиот момент во светоста, кој можеме да го наречеме подвижнички. Тоа е момент на подвижништво и создавање, и тоа доброволно подвижништво, а не неволно, подвижништво од љубов, а не од страв. Според зборовите на св. Исаак Сирин, „Бог според големата Своја љубов, не сакаше да ја ограничи нашата слобода, туку благоволи ние да бидеме тие кои со љубовта на своето срце ќе Му се приближиме Нему“, и затоа благодатта дејствува во „тајната на слободата“. Бог, според Својата љубов, од нас бара љубов и на таа Љубов треба да Му се одговори со љубов. Осветувањето не е од делата, туку е дар, и затоа треба да биде прифатено во слобода, т. е. во љубов. Така се соединуваат подвижничкиот и харизматскиот (благодатен) момент. Како што велеше св. Григориј Богослов: „Доблеста не е само дар од Великиот Бог Кој ја почитува Својата икона, туку за неа е потребен и нашиот стремеж, ниту, пак, таа е плод на исклучиво „благословените“ срца, туку неопходна е и силата на Севишниот“.
И сè се завршува во љубовта. Љубовта не е само врв на подвижништвото, туку и почеток, или, поточно, таа е самата сила на подвижништвото, повозвишениот пат (1. Кор. 12, 31). Првата заповед е заповедта на љубовта: Возљуби Го Господа својот Бог (Матеј, 22, 37). Но, тоа е повеќе од заповед. Зашто љубовта е живот: прави го тоа и ќе живееш (Лк. 10, 28), рече Господ. Зашто според зборовите на Апостолот, „љубовта е од Бога и секој кој љуби роден е од Бога, и Го знае Бога… зашто Бог е љубов (1. Јован, 4, 7 – 8). Љубовта кон Бога, пред сè, е стремеж кон Бога, копнеж за богоопштење, чувство дека богоопштењето ни е неопходно.
За тоа, со особено нагласување, насекаде зборувале христијанските подвижници и мистичари, почнувајќи од големите апостоли Јован и Павле. Подвижничката мистика била мистика на љубовта, и тоа каде – каде повеќе од мистиката на покајанието. Љубовта кон Христа, како љубовен стремеж кон Христа, била мотив и движечка сила на првиот христијански, ранохристијански подвиг, подвигот маченички. Доволно е да се потсетиме на блескавиот лик на св. Игнатиј Богоносец. Тоа не било само поднесување заради Христа и Христа ради, туку и следење на Христа со радост, сострадување, соносење на крстот. Љубовта кон Христос е источник на маченичката радост и затоа во ранохристијанското мачеништво имаше толку големо вдахновување и мистика.
Подвижничката љубов е динамичка, и на некој начин ненаситна. Тоа е пат кон непрестајното воздигнување. Тоа е заборавање на себе во љубовта кон Бога. И во врска со тоа стои и собраноста, напрегнатото сосредоточување на душата, која мисли единствено на Бога. Во источното подвижништво, на многу јасен начин, изразен е естетичкиот мотив и токму тоа е она што особено ја карактеризира слободата на љубовта.
***************
Протоереј Георгиј Флоровски
За честа на горното призвание
2 дел
Љубовта кон Бога се пројавува во љубовта кон ближните: тоа се двете страни на единствената христијанска љубов. „По тоа ќе ве познаат сите дека сте Мои ученици, ако имате љубов меѓу себе (Јован, 13, 35)“. Таа љубов, пред сè, се изразува во взаемните односи на христијаните. Верниците во Христа се браќа едни со други, и потребно е меѓусебно да бидат поврзани со братољубие. Секој кој верува дека Исус е Христос, е роден од Бога – вели Апостолот – и секој, кој Го љуби Оној Кој Родил, Го љуби и Оној, родениот од Него… (1. Јован, 5, 1). Христијанството е големо братство во Христа, и затоа не може да постои осаменички, изолиран христијански пат. Христијанството е Црква, т. е. католичко (соборно) единство и заедница, а пред сè единство на Духот преку врските на мирот (Ефес. 4, 3). И во тоа „заедничарско“ или „католичко“ (соборно) устројство на христијанскиот живот, се согледува сеопфатната љубов Божја. Целиот христијански живот мора да биде „заедничарски живот“, живот во заедничарење…
Ранохристијанската заедница и ранохристијанското заедничарење овде се јавуваат како идеален образец за сè. „Господ од нас го бара и го сака токму општежитието (киновијата), на кое и нè повика“ – вели св. Теодор Студит. Господ тоа ни го покажува со примерот на Своите дванаесетмина ученици, кои образуваа своевидно братство. Самиот Спасител, „на земјата избра не пустински, ниту столпнички, ниту каков и да е сличен живот, туку законот и правилото на послушноста“, и дојде за да им служи на луѓето (Матеј, 20, 28). А Јас Сум меѓу вас како слуга (Лука, 22, 25). Само со животот во заедница можно е да се исполни заповедта на љубовта. А таа не му е дадена само на еден човек, туку на многумина и на сите… Бидете братољубиви едни кон други, со срдечност (Рим. 12, 10). Оваа апостолска заповед ја спомнува и св. Василиј Велики и објаснува дека под таа „срдечност“ треба да се разбере повисок степен на пријателство, кој достигнува до огнено настроение и љубов кон другиот… Таков е и законот во внатрешниот христијански живот… И тоа не е некоја симпатија, ниту било каква природна или органска склоност, туку токму – подвиг. Зашто, пред сè, таквата љубов бара самоодрекување и заборавање на себеси: да се сака ближниот како самиот себеси, означува не само него да го поистоветуваме со себеси, да го правиме еднаков на себе, туку токму тоа да се видиме себеси во другиот, во другите, а не во самите себе. Во тоа е и смислата на пријателството: пријателот е другото Јас и тоа, она Јас кое има предност. Според светоотечкото објаснување, токму во Христијанството законот на пријателството ја достигнува својата полнота… „Саканата личност за оној кој ја сака е токму тој самиот“ – вели св. Јован Златоуст. Уште поточно – повеќе отколку тој самиот! Христијанската љубов во ближниот гледа – брат, создаден по „образот Божји“, во „секого од овие најмали браќа“ Го гледа Самиот Христос! Во тоа е и вистинската мистика „љубовта кон ближниот“.
И тоа братство во Христа не се ограничува само на единството во верата, на единството на кршталното братосоздавање: за христијанинот ближниот е не само Израилец, туку и Самарјанин. Ближниот во Христа е секој, заради кого Спасителот дојде, заради кого Он пострада и умре, за кого Он се молеше, а Он, предавајќи Го Својот дух на Крстот, се молеше за оние кои Го распнаа, како за оние кои не знаат што прават… Љубовта кон ближниот ја достигнува Христовата мера, тогаш кога созрева до степен на љубов кон непријателите, и кон оние што нè мразат и навредуваат (Матеј, 5, 44). Зашто да ги сакаме оние кои и нас нè сакаат, не е некое особено дело, така постапуваат и грешниците и митниците (Лука, 6, 32 – 33; Матеј, 5, 46 – 47). Со други зборови, христијанската љубов мора да биде некористољубива, и со ништо предизвикана, таа не смее за себе да бара „причини“ и „заснованост“. Христијанинот треба да го сака својот ближен, зашто самиот тој не може да се однесува кон ближниот на друг начин. т. е. самиот тој треба да постане љубов и љубовта од него да се излева како од извор што врие… во тоа е и мерата на богоподобната љубов. Отецот небесен, подеднакво добро им прави и на праведните и на неправедните, и на добрите и на злите, зашто Он е добар и е Добро, и секое Божјо дејство е добродејствено и благодатно. Грешникот самиот е заслужен за тоа што љубовта Божја го гори во вид на гнев… Ете зошто оној што вели дека Го сака Бога, а го мрази братот свој – лаже. Тој не Го познал, не Го знае Бога, зашто Бог е љубов. Бог не чека ние Него први да Го засакаме: во тоа е љубовта, не затоа што ние Го засакавме, туку затоа што Он нè засака (1. Јован, 4, 8 – 10; 19 – 20). Во таа љубов кон ближниот, која се издигнува до богоподобност, се случува очистување и осветување на срцето. Во таквата љубов провева Светиот Дух. И таквата љубов ние ја почитуваме кај праведниците и угодниците Божји, кои се „распламтени од љубовта на Духот“, според зборовите на Преп. Макариј Египетски.
Таа љубов се пројавува, пред сè, во молитвата, во молитвеното спомнување на сите, во горењето на срцето кое страда поради туѓите гревови, како на пр. поради отуѓување на браќата од љубовта Божја, како и во горењето на срцето кое се стреми да го придобие братот свој (Матеј, 18, 15), зашто, не е волја на вашиот Отец Небесен да загине ниедно од овие, мали (Матеј, 18, 14). Молитвата е првото дело на љубовта, но не и единственото. Љубовта се излева во милосрдноста. И Господ повикува на дела на милосрдие и љубов. Во делата на милосрдноста, човечкото подвижништво одново се издигнува до богоподобие. Зашто Бог е милосрден, и оној кој стекнал милосрдие, и самиот станува причесник на Божественото милосрдие. Затоа Отците во милосрдноста виделе голем подвиг и чест. Св. Јован Златоуст нагласувал дека Господ, во Својата беседа за Страшниот Суд, блажени ги нарекува токму милостивите: „И гледај, она што е зачудувачко е тоа што Он не говори за никаква доблест, освен за дејството на милостивоста… зашто сите доблести се помали од милостивоста“. Затоа и може да се зборува за христијанската мистика на милосрдието. Тоа не е случаен одзив ниту добрина на срцето. Христијанското милосрдие мора да Го препознае Самиот Христос во неволниците и страдалниците. Евангелските зборови, зборовите на Самиот Господ сосема јасно кажуваат: Зашто гладев бев, и Ми дадовте да јадам; жеден бев, и Ме напоивте; странец бев, и Ме примивте… доколку сте го направиле ова на еден од овие Мои најмали браќа, Мене сте Ми го направиле (Матеј, 25, 35 – 40).
Древните Отци, овие Господови зборови ги објаснувале токму во оваа смисла. „Христос не се ограничил само на смртта и на Крстот – вели св. Јован Златоуст – туку благоволи да постане ништожен, туѓинец, без покрив над главата, Оној Кој трпи голотија, затворање, болки: сè за да те привлече кон Себе… ако не Ми возвратиш за тоа што страдав за тебе, вели Господ, тогаш барем сожали се на Мене, заради ништожноста Моја… Смилувај се на самата природа, гледајќи Ме оголен, и сети се на онаа голотија која заради тебе на Крстот ја поднесував. А, ако не сакаш да се сетиш на таа голотија, сети се на голотијата која ја поднесувам во ликот на ништожните. И иако те избавив од најтешките неволји, Мене ми е доволно и само тоа да посакаш да Ме видиш врзан…“ Тоа значи дека Самиот Христос се жалости заради секоја човечка неволја, дека ја прима на Себе: да се препознае Христос во ближниот, значи да се стане причесник на Неговата спасоносна и милосрдна љубов. Тоа значи – да се влезе во духот и умот на Неговото спасително дело. Кај светиите ние го почитуваме нивното големо милосрдие, ние нив ги почитуваме како милосрдни… Во милосрдието провејува дух кој дарува осветување.
Имајте љубов (1. Кор. 14, 1), а љубовта се открива во делата. Христијанинот мора да биде максималист во своите надежи, зашто мора да живее во Христа, да биде член Христов. Таа надеж тој мора да ја оправда со делата на својот живот, за да ја прими и усвои благодатта која му е дадена и навистина да се сообрази со Воплотениот Христос (Рим. 8, 29). Тоа е единствената цел и единствената смисла на животот.
Бог го создал човекот како живеалиште на Својата света слава, за човекот да Го пројавува Бога во своите дела и во самиот себе. Така треба да свети пред луѓето и вашата светлина, за да ги видат вашите добри дела, и да Го прослават вашиот Отец небесен (Матеј, 5, 16). Секој има свој пат, но сите патишта водат кон една цел, кон животот во Бога. Заради тоа Бог посака да го создаде човекот.
Нека биде Твојата волја!
*********************
Како ние со родителите, така нашите деца со нас
Си била еднаш некоја немоќна старица, која се префрлила да живее со синот, снаата и малата внука, кога нејзиниот сакан сопруг се упокоил. Но староста ѝ била тешка и со секој ден нејзиниот слух и вид сè повеќе се влошувале. Понекогаш рацете толку ѝ се треселе, што за време на оброците храната ѝ паѓала од лажицата и честопати го истурала чајот по масата. Синот и снаата биле беспомошни и ги нервирал нередот што бабичката го правела. И еден ден рекле – што е многу, многу е, па за неа поставиле мала масичка во ќошот покрај метлите за таму да си ги јаде своите оброци.
И додека таму јадела, таа со солзи во очите ги гледала од другиот крај на
собата, сакајќи барем малку внимание, но тие речиси и не разговарале со неа, освен што ја прекорувале, кога ќе ѝ паднела лажицата или вилушката.
Една вечер, токму пред вечерата, нивната мала ќеркичка седела на подот, играјќи си со коцките.
„Што правиш?“ – ја прашал таткото со сериозен глас.
„Правам мала масичка за тебе и мама“ – одговорила таа, „За да можете и вие да јадете сами во ќошот, кога ќе бидам голема“.
Таткото и мајката занемеле и тоа се чинело како цела вечност. А потоа почнале да плачат. Во тој миг тие станале свесни за она што го правеле и колку болка предизвикале. Уште истата вечер ја вратиле старичката на нејзиното вистинско место на големата маса и од тој ден таа секогаш јадела со нив. И кога парче храна ќе паднело на масата или вилушката ќе се лизнела на под, веќе како да не било битно и никој повеќе не го забележувал тоа.
******************
Што бараш ќе најдеш
На влезот во едно село, некој патник наишол на старица што си собирала лековити билки.
„Добар ден, мајче. Можел ли да ми кажеш какви се луѓето во ова село?“
„А, какви беа таму од каде што доаѓаш, синко?“
„Поарно не прашувај. Себични, пакосни, само на себе мислат и гледаат како на другите да им наштетат“.
„Ех, синко мој, такви и овде ќе најдеш!“ – му одговорила бабичката и продолжила да собира билки.
Нешто подоцна, по патот наишол уште еден човек и исто така ѝ се обратил на бабичката.
„Добар ден, добра жено. Какви се луѓето во ова село?“
„А, какви беа таму од каде што доаѓаш, синко?“
„Добри беа мајче. Гостољубиви, срдечни, добродушни, спремни да помогнат, весели… баш ми беше жал што морав да си заминам од таму“.
„Да, да… Исти такви ќе најдеш и овде, синко…“
Поука: Каде и да појдеш ќе најдеш и добро и зло, од она што го имаш во твоето срце зависи што ќе бараш во луѓето, и тоа и ќе го најдеш.
***************
Дрвото и младиот човек
Некој млад човек имаше големо семејство. Сите живееја во една куќа. Во куќата владееше слога и мир и меѓусебна почит. Сè додека еден ден младиот човек не почна да се жали на својата положба. На сите им кажуваше дека нема никаква приватност, дека секогаш мора да се бори за своето место и дека никогаш нема мир. Сите други му пречеа и на сите им беше лут. Кога го слушна тоа неговата стара баба, таа го покани младиот човек во својата соба. Му рече: „Повеќето млади луѓе на почетокот сакаат да живеат сами, за никој да не им пречи, но пред да се решиш на тој чекор, морам да ти раскажам една приказна“. Младиот човек се насмеа и рече: „Ама бабо јас веќе сум возрасен, доцна е за такви приказни“. Бабата само се насмеа па му рече: „За вистинска приказна никогаш не е доцна“, и почна да зборува:
„Во една густа шума живеело едно младо дрво, никнато на место на едно старопаднато дрво и цел живот се пробивало низ останатите гранки. Никогаш немало доволно светлина, влага и хранливи состојки што ги нудела земјата. Заради густината на дрвјата сите тие работи оделе кај другите посилни стебла. Некои стебла биле насилни и го удирале со своите гранки, му ја краделе сончевата светлина, па дури понекогаш и се потпирале на него. Младото дрвце со тек на време почнало да станува тажно и депресивно. Тоа почна да се моли на Бога да го ослободи од другите стебла за и тоа да може да ја почувствува слободата и изобилствата кои другите стебла му ги скратуваа. Кога го виде тоа Бог, се смилувал на неговата тага и сите останати стебла исчезнале, дрвцето останало само. Со километри надалеку немало ниедно дрво. Сонцето, дождот, целата земја сето тоа било негово. Од среќа тоа ги раширило своите гранки и уживало во својата слобода. Траело тоа извесно време сè додека не почнало да дува силен ветар, кој полека се претворил во бура. Без заштитата на дрвјата околу него, силниот ветар без проблем почнал да го витка младото стебло. Така тогаш дрвцето посакало околу него да има барем уште некое стебло на кое може да се потпре за да не се скрши. Се сетило и на оние стебла што порано се потпирале на него и го удирале со своите гранки и дури тогаш сфатило зошто тие правеле така. Сите маки и проблеми што му ги предизвикувале стеблата во тој миг станале небитни. Дрвцето многу се покајало и повторно почнало да Му се моли на Бога да му ја врати онаа стара шума. Тогаш Бог му рекол: ‘Младо Мое дрвце, никој подобро од Мене не знае што ти е потребно. И маките и проблемите се тука за да те обликуваат и натераат да пораснеш. Зарем ти воопшто би се трудел да растеш доколку околу тебе не стоеја сенките на оние други дрвја? Би останало едно мало дрвце кое дивите ѕверови лесно би го изгризеле, а едно слабо ветре веднаш би го скршило. Сè што се наоѓа тука околу тебе, постои за твое добро. Затоа никогаш немој да се посомневаш во Бога‘“.
Младиот човек долго размислуваше и најпосле се насмевна и ја гушна својата баба. Животните бури се силни и големи и колку повеќе луѓе имаме околу себе, полесно можеме да ги пребродиме. Не е важно какви се луѓето, тие се тука со причина.
********************
Најголемата победа
Еднаш не така одамна на една посебна трка девет дечиња со пречки во развојот стоеја на стартната линија на трка на сто метри. Се слушна истрел и трката започна. Не трчаа сите, но секој сакаше да учествува во победата. Трчаа по тројца и тогаш едно дете се сопна и падна, па почна да плаче. Останатите осум деца го слушнаа како плаче. Ги успорија чекорите и се свртеа… потоа застанаа и се вратија назад… сите до еден…
Девојчето со Даунов синдром седна до него, го гушна и праша: „Дали си добро?“ Потоа сите деветмина, еден до друг зачекорија и стигнаа до целта. Сите гледачи станаа и почнаа да ракоплескаат. Аплаузот траеше многу долго… И ден денес луѓето зборуваат за тоа.
Зошто?
Некаде длабоко во себе сите ние знаеме дека најважното нешто во животот не е нашата сопствена победа. Најважно во животот е да им помогнеме на другите да победат. Дури и кога тоа значи дека треба да ја успориме или измениме сопствената трка.
Свеќата не го губи својот сјај кога пали друга свеќа.
*****************
Роза
Некој човек со љубов одгледувал роза. Ја пазел, се грижел за неа, ја полевал, опкопувал и плевел. Уште пред розата да расцути, додека сè уште била една прекрасна и нежна пупка, човекот забележал дека на стебленцето израснале трња. Тој непријатно се изненадил и си помислил: „Не е можно така прекрасен цвет да излезе од билка наредена со толку многу остри трња!“ Соблазнет од таа помисла, човекот ја занемари розата. Повеќе не ја полеваше, плевеше и чуваше од гасеници, па прекрасната роза овена уште пред да процвета.
Така е и со многу луѓе. Во душата на секој човек се наоѓа роза. Бог ја всадува во нас уште при раѓање и ја сместува помеѓу нашите трња на недостатоци. Многу луѓе гледајќи ги другите, го гледаат само трњето – недостатоците. Други, пак, очајуваат, свесни за своите недостатоци. Тие мислат дека ништо добро не можат да направат или дадат и никогаш не ги исполнуваат талантите со кои Бог ги обдарил. Зашто не можат да ја видат розата во својата душа. Но, затоа некој друг мора да им помогне да ја пронајдат. Да им помогнеме на луѓето околу нас да ги надминат недостатоците. Ако му помогнеме некому да ја пронајде розата во својата душа, тој ќе го победи трњето и ќе цвета секогаш… и одново.
****************
Какви сме во борбата со проблемите на овој живот?
Ќерката му се жалела на својот татко за тешкиот живот и му велела дека повеќе не знае како да се спротивстави на животните проблеми и тешкотии, како веќе да нема сила за борба; оти само што ќе реши некој проблем, веќе се исправува пред неа друг, уште потежок од претходниот.
Нејзиниот татко, кој по професија бил готвач, ја одвел во кујната. Зел три тенџериња, ги наполнил со вода и ставил на оган. За кратко време водата во садовите почнала да врие. Во првиот тој ставил морков, во вториот јајце, а во третиот неколку зрна кафе, и ги оставил некое време да се варат.
Ќерката била нестрплива да слушне што е тоа што нејзиниот татко сака да и го покаже со овој пример.
Таткото го исклучил шпоретот, па ги извадил од водата морковот, јајцето и зрнцата кафе и ги ставил во чинија. Ја погледнал својата ќерка и прашал: „ Што гледаш?“
„Гледам морков, јајце и зрнца кафе“, одговорила таа.
Потоа од неа побарал да го допре морковот и почувствува колку е мек и кршлив. Потоа ја замолил да ги излупи јајцето и да види дека тоа е сварено и тврдо. Најпосле ѝ рекол да го помириса кафето и таа се насмевнала кога го почувствувала неговиот богат мирис.
„Но што би требало да значи сето ова?“, прашала таа зачудено.
„Гледаш, ќерко моја, и морковот и јајцето и кафето поминаа низ истото, борејќи се со истиот непријател – „врелата вода“, но секој од нив се спротивстави на различен начин. Морковот беше тврд и цврст, но многу брзо омекна во врелата вода. Јајцето го чуваше неговата тврда лушпа, но набрзо и тоа се свари во топлата вода и ја промени својата состојба. Додека кафето е сосема поинакво. Неговото зрно не само што остана исто, туку успеа да ја промени и водата!
А, ти? Дали си како морковот, навидум силна, но штом ќе наидеш на мали препреки и тешкотии, слабееш и губиш сила? Или си како јајцето, со меко срце, кое кога ќе наиде на проблеми, станува тврдо. Твојата лушпа (надворешниот изглед) не се менува, но се менува твојата внатрешност, така што твоето срце станува тврдо и горко? Или си како зрно кафе, кое ја менува водата ( а таа е извор на болка) така што ја прави вкусна и ѝ дава убав мирис? Ако си како зрно кафе, ти својата околина ја правиш подобра, повредна, олеснувајќи си ја тешкотијата, така што ја претвораш во олеснување, наместо во грижа и тага.
Размисли, ќерко моја, на кој начин ќе се соочиш со проблемите во својот живот?
*****************
РАДОСТ, ПРОПАСТ НА ТАГАТА, од о. Емилијан Симонопетриски
Книга: “Поуки и зборови” од отец Емилијан С. во пет томови.
Единствена причина за секоја загриженост, тага, меланхолија и намуртеност секогаш е самољубието, индивидуализмот и недостаток на заедница со Бога.
Во молитвите видение…. моли се со радост…без радоста се што ќе побараш е самољубиво.
*******************************
Архимандрит Емилијан
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА
Болката, грижата, стравувањата, трагедијата на душата се резултати на човечкиот пад, до кој дошло заради човековото самољубие. „Испарувањето“ на егото раѓа грижи во душата, додека природната состојба на човекот е радост, зашто Бог е радост, а душата е здив Божји, Он ја створил и таа кон Него оди. Заради тоа, грижата му е туѓа на човечкиот живот и за неа не постои никакво оправдување.
Но денес, не може да се најде радосен човек, што значи и дека не може да се најде врамнотежен, мирен, природен човек. Грижата е страшна болест која беснее во вселената, можеби и најголемата мака на човештвото, најголемата негова драма. Таа не само што е предворјето на пеколот, туку доживување на пеколот уште во овој живот.
Отсуството на радоста значи отсуство на Бога, додека радоста е доказ за присуството Негово. Ако некој човек од овој свет, испратен на привремено, се радува на страстите, минливи и залудни, тој можеби и има некаква наслада, некое задоволство, но всушност, ако малку обратиме внимание, ќе видиме дека во неговиот живот има неволји и грижи, како што ни вели и Светото Писмо: “Неволја и тага во душата на секој кој прави зло“, како што не е возможно со исполнувањето на законот Божји да постои грижа.
Радоста е нешто ретко, но тоа не значи дека таа е и нешто големо: таа е природна, како што е и природно човекот да гледа. Некој кој е слеп може да каже: „О! Ти гледаш?“ Така, кога некој е радосен, останатите се чудат и го прашуваат: „Радосен си?“ – зашто, одрекувајќи се од Бога во својот секојдневен живот, сме се навикнале на тага, лага, грев, на темната потсвест на човечкото суштество. Според тоа, радоста не е нешто ново. Таа е еден елемент кој нам ни помага во духовниот живот.
Да погледнеме пак што велат за радоста Отците на Црквата наша и да започнеме од Светиот Атанасиј Велики, кој во своето дело „За девственоста“, што го напишал исклучиво за девствениците, вели: „Немој да се растажиш ако нешто немило ти се случи, ниту се жалости заради некоја штета или навреда, зашто овоземната тага смрт раѓа“. Немој да се жалостиш, вели, заради нешто немило, нешто лошо, нешто штетно што може да ти се случи во овој живот, ниту ако те снајде некоја штета или ако некој кон тебе се однесува грдо, себично, навредливо, со потценување – ни тогаш немој да се жалостиш. Зашто секоја „овоземна тага смрт раѓа“ – било која тага и од било каква причина оружје е на смртта.
Тогаш според природата на нештата се раѓа и прашањето: Поради што би требало некој да се растажи? И Свети Атанасиј објаснува дека „само заради гревовите свои треба да тагуваме“. Истото го вели и Свети Златоуст: во светот постои само една штетна и лоша работа, гревот; растажи се само заради гревот свој, кој во себе ги содржи сите корени на тагата.
Очигледно е пак дека под „растажи“ не се подразбира тагувањето заради тоа што сме згрешиле, туку покајанието. Зашто затегнатоста, грижата, стравот и намуртеноста заради гревот не претставува тага по Бога, туку тага на овој свет. Тие се одраз на индивидуалистичкиот поглед на животот, одвојувањето од волјата Божја, нешто мачно. Овде не се зборува за тоа. Според тоа, сето она заради што се жалостиш се сфаќа како нешто ситно што те одвлекува од себе и се оддалечува од патот Божји.
Да појдеме сега до Преподобната Синклитикија, која вели: Оние што за прв пат пристапуваат кон Бога имаат борба и голем труд, а потоа неискажлива радост“. Единственото нешто што може да докаже дека припаѓаме на монашкиот ред е радоста неискажлива.
Радоста е обележје на монахот и тој само преку радост „со солзите и болката може да го разгори божествениот оган“, вели Света Синклитикија. Само кога имаш „радост неискажлива“, можеш да го трогнеш срцето свое и со „солзи и болка“ да направиш во него да се разгори божествениот оган на љубовта Божја. Тоа е веќе дар Божји, а не човечка тага. „Оган со солзи“, таа болна и со солзи преполна состојба, која е всушност едно божествено разгорување и на радосниот човек му носи најголема сладост. Кога си загрижен, кога си тажен, кога си болен, кога си огорчен, во душата своја создаваш болна состојба и никогаш нема да ја доживееш божествената љубов. Постојано ќе бидеш едно тажно создание. Ќе живееш состојба која засекогаш ќе биде поинаква од состојбата на духовниот човек.
Но, и Свети Василиј Велики многу убаво кажува: „Во целата душа, кога таа еднаш ќе се врзе за копнеж за Создателот и ќе се навикне да се радува на тамошните убавини, во разноликите стадиуми предизвикани од телесните страсти, нема да се менува развеселеноста и доброто нејзино расположение. Кога душата, вели, ќе се врзе со копнеж за Создателот, таа не се потресува и не се грижи за надворешните работи, зашто за неа се важни духовните убавини, духовниот живот, убавината Христова. Промените, предизвикани од телесните страсти не го бришат „доброто расположение“ на душата. Значи, животот на телото, душевните страсти кои владеат со нас, нѐ камшикуваат и можат да нѐ однесат во еден апсурден и невкусен, понекогаш и грешен, живот; не го менуваат и не го бришат „доброто расположение на душата“.
Монахот е секогаш еден добро расположен човек.
„Туку она што е за другите жалосно ќе направи радоста негова да се зголеми“. Дури и тоа што другите го сметаат за „жалосно“ и што е поврзано со човечкото тело, за душата која се врзала со копнеж за Господа толку е мало, толку безначајно, што го победува и прави нејзината радост да се зголеми. Дури и она што во нашиот душевен свет се случува, а што не можеме да го понесеме, па страдаме и се мачиме, душата која се „врзала“ за Господа Го признава, разбира, толкува, прифаќа, ја препознава љубовта Божја, го надминува тоа и стекнува дополнителна радост.
Заради тоа ви велам: сте виделе ли човек кој не е ведар, кој е загрижен, чие лице е намуртено? Знајте дека тој во секој случај Го напуштил својот Господ и Бог. „Зар Свети Апостол Павле не кажува дека треба да плачеме „со оние кои плачат?“- еве веднаш забелешка што некој би можел да ја има. Пример, на сестрата твоја нешто ѝ се случило и ти се грижиш. Сестрата твоја, братот твој, грешат во нешто и ти се грижиш. Зар е тоа оправдување! „Апостолот допушта да плачеме со оние кои плачат зашто тие солзи стануваат семе и залог за вечна радост“, вели Свети Василиј Велики. Христијанството е лична врска со Христос, заедница на божествената и човечката природа. Затоа љубовта и давањето, милостињата и жртвата која за другиот ќе ја направам на крајот на краиштата го нема за цел другиот. Зашто тоа би бил хуманизам, човекољубие, социјална работа. Тоа би можел да го направи и еден хуманист. Тоа не е толку важно. Милостињата, спротивно на ова, ја има за цел заедницата на човекот со Бога. Значи, милостињата е важна, не толку заради тоа што ја задоволувам потребата на другиот, туку зарaди тоа што од една страна се проштеваат гревовите мои, се прочистувам од страста за парите, поседувањето и на подуховен начин се соединувам со Христа, а од друга страна му помагам на другиот како член Христов, па така се поврзувам со Христа, а не со човекот.
Токму заради тоа никаква мисија, никаква милостиња, никаква љубов не може да се поставаат за мерка и цел на некој манастир. Тоа се чисто човечки особини. Милостињата која за овосветските луѓе е толку голема доблест, за монахот како што велат Отците на Црквата е навреда.
Мисијата, исто така, која во општеството се смета за голема доблест, за монахот е како што велат Отците, себичност. Зашто монаштвото е живот на полнота, совршенство, го има за цел обожувањето, а не некаква ситница кон која е насочен општествениот живот.
Во светот, кога во својот живот, во своето битие, Го немаме Христа Кој воздивнува и нè повикува, туку го доживуваме отсуството Негово, треба да покажуваме љубов кон ближните, да даваме милостиња, за некако да го поткрепиме својот живот. Со тие доблести делумно се одрекуваме од себе и живееме за Христа. Но, во манастирите не живееме за Христа, туку Го живееме Христос, живееме во Христа. Заради тоа Црквата наша на световните луѓе им вели: „Имаш? Дај“. А на монасите им вели: „Ништо немој да имаш“.
Според тоа, Апостолот нам ни дозволува да „плачеме со оние кои плачат“, зашто тие солзи се солзи со кои се одрекуваме од себе и учествуваме во животот на другиот, тие постануваат семе и заем за вечна радост. Значи, ако во себе немаш семе, почнуваш да го сееш и да земаш заем за вечна радост, која ја оприсутнуваш. Така, дури и „плачи со оние кои плачат“ има за цел да бидеш среќен, а не да плачеш.
„Вознеси се со умот свој и види ја ангелската состојба: дали ти е потребна состојба поинаква од тоа да се радуваш и да бидеш бодар, нè поттикнува нас Свети Василиј. Вразуми се малку, вели, вознеси се со умот на небото и кажи ми: Дали можеш да ги замислиш ангелите како плачат? Како учествуваат во стравовите и проблемите на другите? Што прават тие? Ништо друго освен што се радуваат и што се бодри. Ангелите се радуваат и се бодри, значи имаат внатрешна радост, исполнета со слава Божја и неа во ангелското обиталиште ја изразуваат, зашто се удостоиле да бидат покрај Бога и да се насладуваат од неискажливата красота на нашиот Творец. Поттикнувајќи нè на таков живот, Апостолот ни заповеда секогаш да се радуваме.
Апостолот Павле нас нè поттикнува, вели св. Василиј Велики, да се угледаме на ангелскиот живот, што значи секогаш да се радуваме. Дури и кога другите плачат, да ги употребиме солзите на другиот за да стекнеме небесна радост и така нашиот живот да биде непрестајна радост.
Архимандрит Емилијан
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА
2 дел
Бидејќи видовме што велат за радоста Свети Атанасиј Велики, Света Синклитикија и Свети Василиј Велики, да преминеме сега на еден Паладиев извадок, кој ни покажува како пустиножителите го практикувале најстрогиот начин на монашки живот.
„Можеше да се види како тие среде пустината се радуваат“: можеше да се забележи, вели, дека нивните лица се радосни. „Никој не би можел да каже дека некаде на земјата постои таква радост и веселие. Меѓу нив немаше ниту еден стегнат или намуртен“. Никаде не можеше да се види некој помрачен или тажен.
„Но, доколку и случеше некој да е помрачен, отец Аполо веднаш ќе беше известен за причината за тоа, и го изнесуваше на виделина она што е притаено во срцето на секој“. Ако се покажеше дека некој во нешто е притеснет, тажен, отец Аполо – заедничкиот старец, заедничкиот авва – веднаш ќе појдеше кај него и ќе го запрашаше: Што се случува со тебе? Но, не со цел да дознае што му се случува: зашто помрачениот, загрижениот, болниот човек секогаш е надвор од реалноста и никогаш не знае што се случува околу него и во него. Старецот го прашуваше со цел неговите зборови да му бидат повод за да му ги открие вистинските причини за неговата загриженост. Зашто сите монаси, но и оние во светот, што се огорчени и се грижат, мислат дека тоа го прават заради Бога, мислат дека во нивниот случај така треба да биде. Сакаше, значи, да му го открие она што е „сокриено во неговото срце“, како и тоа дека неговата загриженост не доаѓа од ниту една од причините за кои тој помислува, без оглед на тоа кои се тие причини. Единствената причина за секоја загриженост, тага, меланхолија и намуртеност, секогаш е самољубието, индивидуализмот, осамувањето на нашето „јас“ и недостатокот на заедница со Бога.
Авва Аполо користеше една изрека што повеќе пати им ја повторуваше на пустиножителите: „Не е потребно оние кои ќе го наследат Царството Небесно да бидат намуртени за спасението“. Како можеш да бидеш загрижен, кога знаеш дека Бог ти го приготвил Царството Небесно?
„Елините се муртат, Јудеите плачат, грешниците тагуваат, а праведниците ќе се зарадуваат“. Се грижат, вели, идолопоклониците, зашто живеат во лага. И Јудеите, затоа што се под законот, под проклетството на законот – т. е. грешниците немаат никаква надеж, зашто живеат во грев и не се каат. Тие по неопходност тагуваат, зашто сиот нивен живот е едно проклетство. А праведниците, пак, се радуваат.
„А, праведниците ќе се зарадуваат; оние кои земно размислуваат на земното се радуваат, а ние, пак, кои со толкава надеж се удостоивме, како да не се радуваме постојано?“ Како, значи, да не се радуваме? На крајот на краиштата, било да се радуваш на материјалното, ако си лажен христијанин, било на духовното, твојот живот може да биде радост. Ниедна причина не може да го оправда загрижениот монах: не само монахот, туку и било кој христијанин, ниту оној кој е во најголеми тешкотии, па дури ни оној кој живее во најголем грев – секако, доколку се труди и мачи да излезе од него.
Значи, „удел“, „судбина“ на христијанинот е да се радува, сè да му биде повод за радост: гревот, злобата на другите, клеветата, тагата. Што е тага? Нешто што го поднесуваш, што го трпиш, што не го очекуваш. Неуспех, успех, материјално, душевно, духовно – христијанинот од сè треба да црпи радост!
Да продолжиме сега со преподобниот Нил Подвижник.
Св. Нил е отец на Црквата, крепок пустиножител, духовен човек со најголеми духовни доживувања. Неговите извонредни дела секогаш водат кон подлабоко познавање на Бога Вистинскиот. Тој, пак, меѓу другото ни вели: „Радоста, пропаст на тагата, во неволјите благодарност, во молитвата видение и во болката разведрување, никулец на одрекувањето, на надежта засолниште, храна на подвижниците, утеха на оние што тагуваат, на љубовта причинител и сопатник на долготрпението“. Колку убави изрази! Кратки, ама полни со смисла, зашто секој од овие зборови не излегува од умот, туку од неговото искуство.
Малку пред ова тој ни зборува дека во срцата свои треба да имаме запишано еден закон без кој не би можеле да живееме. Кој е тој закон? Можеби љубовта Божја? Можеби верата во Бога? Можеби триипостасноста? Можеби двете природи Христови? Ништо од сето ова. „Нека биде законот… радоста на мирот“. Радоста треба да се всели и непрестајно да пребива во срцето човечко.
Сега ни објаснува што е она што во духовниот живот создава радост. „Радоста, пропаст на тагата“. Тагата е меч кој ненадејно доаѓа и удира на телото, и особено на душата човечка. И таа е, секако, нешто што произлегува од злобата човечка, од гревот, смрдливоста, од противењето на другите. Зборот тага е сроден на зборот смртоносна рана, нешто од кое тече гној. Затоа тагата е состојба на душата од која тече гној. Таа главно потекнува од стрелите што ги испраќа човечката злоба или, пак, од злобата на нашата сопствена душа. Тагата овде не е она што го мислиме кога велиме „тажен сум“. Кога велиме „тажен сум“, ние по правило мислиме на тоа дека „го живееме испарувањето на гревот свој, на своето самољубие, на својата одвоеност од Бога“. Кога отците зборуваат за тагата тие мислат на нешто друго.
Радоста е, значи, пропаст на тагата. Затоа, кога ќе нè погодат стрелите на гревот, на лукавите страсти, острастените помисли, стрелите на злобните луѓе, или било кои други стрели, кога се пројавува смрдливоста на нашиот претходен живот, кога промашувањата на нашиот живот доаѓаат да удрат на нас, тогаш радоста е пропаст на тагата. Радоста е како некој штит во кој тие стрели удираат и се одбиваат, а нам ништо не ни станува. Сите оние и сè она што доаѓа да ја нажали нашата душа бива уништено, исчезнува. Резултат на тагата е жалоста што се раѓа во душата. Жалоста значи притисок, исцеденост. Кога ќе здогледаме некој загрижен човек, навистина гледаме дека во неговата душа, во неговото срце, во умот негов, во мозокот, во мислите негови нема никаков наплив на сила. Тој е еден овенат, погоден човек. Но, радоста ја ублажува, ја уништува тагата. Заради тоа и станува „во неволјите благодарност“.
Постојат таги, но постојат и неволји. Што се тоа неволји? Кога од сите страни последователно трпиме удари. Кога од сите страни сме удирани и ја криеме својата глава, срцето свое, умот свој, за тие удари случајно да не нè турнат во амбис. Кога живееме во една објективно тажна и жалосна состојба; кога се наоѓаме во состојба во која надоаѓа дожд, надоаѓа потоп, а ние ништо не можеме да направиме. Ни бега тлото под нозете, а ние не можеме да побегнеме зашто сме врзани! Тоа е неволја.
Но, радосниот човек и во неволјата има во себе еден мотив, една движечка сила – радоста. Зашто, радоста е најголема сила. Тој има мотив кој го поттикнува да Му благодари на Бога, да е радосен и во несреќите да чувствува вистинска радост, зашто Го гледа прстот Божји, го гледа резултатот. Како што го слушаш громот и знаеш дека ќе дојде благотворниот дожд, и дека земјата повторно ќе процвета, така исто знаеш и дека се приближува мигот кога Бог ќе се надвие над тебе и ќе бидеш преплавен со дождот на божествената благодат. Се исполнува, значи, срцето твое со радост и тоа станува еден восклик, една химна на славословие кон Бога.
Кога сум загрижен, можам ли од Бога да побарам да ми помогне во мојата тага и несреќа? Што може Бог тука да направи! Бог за секоја тешкотија дал средство со кое таа може да се совлада и начин да се исполни секоја човечка желба. Жеден ли сум? Ми дал извор. Сакам ли живот вечен? Ми дал божествено причестување. Сакам ли отпуштање на гревовите? Ми дал исповед. Кога јас ги одбивам тие средства, кога не сакам да се исповедам, како тогаш Бог да ми ги прости гревовите? Кога го одбивам божественото причестување, како тогаш Христос да ми подари живот вечен? Кога одбивам да појдам до изворот, како да ја угаснам својата жед? Да нема извор, Бог би направил и од карпите да потече вода, но ако постои извор, Он никогаш нема да допушти од карпите да надојде вода, ниту ќе дозволи таа да потече, па дури и тогаш кога под таа карпа има вода во изобилие.
Така, значи, Бог во таквите случаи не ѝ одговара на таа несреќна, жалосна и болна душа. Зашто таа душа Го избришала Бога, се одрекла од Него, одрекувајќи се од радоста на животот. Само радосниот човек има право да го насочи својот поглед кон Бога. Па дури и ако нè удри некаква несреќа, било каква телесна или душевна тага, дури и ако сиот наш живот на некој начин постане смртоносна рана, дури ни тогаш немаме право да бараме нешто од Бога. Зашто ништо од тоа не може да ја засени нашата радост. Нашата радост може да биде засенета само од нашата волја. Па дури и кога нашите проблеми, духовни и душевни, се толку големи, што ни се чини дека тонеме, ни тогаш ништо не може да се испречи пред радоста.
Поради тоа велиме, дека благодарноста му се дарува на оној кој е радосен. Меланхоличниот и тажен човек наликува на некој кому му ја отвораш устата за да му дадеш малку вода или некој лек, а тој ја држи цврсто затворена, тврдоглаво стегната. Отвораш прозорци за да влезе сета светлина и да ги помилува неговите очи, а тој не сака, ги затвора очите, зашто го засакал мракот. Токму такви се загрижените души. Загрижениот човек е најнеправеден кон Бога. И сета правда негова пред Бога е нечиста. Само кога неговите таги, несреќите негови, проблемите негови го поведат кон радоста, кога тие ќе постанат средства за да ја изрази длабоката радост на своето битие, само тогаш тој може да каже: „Господи, помилуј“.
Дали оној што нема радост не може да Му се обраќа на Бога? Може. Кога дури и грешникот или еретикот преку едно „Господи, помилуј“ можат од Бога да побараат да им подари православност, зарем Бог нема да го чуе оној што е тажен? Но, ништо не може да се направи, освен ако тој човек не се одрече од својата меланхолија и ја прифати радоста, па рече: „Господи, Господи, сè си ми дал. Слава Ти Господи!“ Тогаш е можно Бог да почне да му зборува и да влегува во неговото срце и да ја ублажува неговата болка.
Архимандрит Емилијан
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА
3 дел
Продолжува св. Нил со зборовите дека радоста е „ во молитвата видение “: Зборови преполни смисла. Цела година можеме да зборуваме за „видението во молитвата“: Тоа е она што човечката душа го бара, кога Му се моли на Бога. Што бараше слепиот? Што сакаш да ти направам, прашал Господ. Да прогледам, одговорил слепиот (Марко, 10, 51). И другите слепи, исто како Вартимеј, кога Господ ги запрашал што сакате да ви направам?, одговориле, „да прогледаме“. На илјада начини Он се обидел да им дарува телесни очи, зашто претходно ги исцелувал очите на душата (доколку нивните души биле слепи). Иако можел само со едно Свое движење, само со една мисла или само со Својата намера, па, дури и само со еден допир да им даде светлина, Господ понекогаш се наведнуваше, понекогаш ги прашуваше, некогаш правеше кал и го ставаше на нивните очи. Зошто? Он за тоа време сакаше да му се отворат очите на душата, за слепиот да поверува и да сфати зошто му ги отворил телесните очи. Сите ние сакаме „да прогледаме“ па затоа и се молиме.
„Во молитвата видение“. Се молиш и пред себе не гледаш никаков одблесок, никаква светлина, никакво наговестување, не можеш да слушнеш да доаѓа некаков глас, не гледаш ниту еден кој те сака. Не ја чувствуваш љубовта на Пресвета Богородица, не гледаш ниту еден ангел, ниту светител кај што доаѓа да ја земе твојата душа во својата прегратка, и да ги вознесе твоите молби кон Бога. Не гледаш никаква радост, никакво решение за своите проблеми, никаков одговор на молитвите твои: Слеп ја започнуваш молитвата, слеп јазавршуваш. И ако продолжиме понатаму, ќе видиме, дека кога од Бога нешто бараме, ние всушност, го бараме чувството на заедница со Него. Сакаме да почувствуваме дека Богот на небото и на ангелите е и Бог на нашето срце, Бог за мене, кој сум грешен човек. Сакаме да почувствуваме дека Бог не е некој било кој Бог, туку Бог мој, Господ мој, Отец мој, Жених мој. Мои очи, раце мои, „спасение мое“. Он е Оној Кој заради мене слезе, Оној Кој е во душата моја, во нозете мои, во рацете мои, во моите слепи, насолзени очи.
Но, каде е тој мој Бог? Сиот свет живее без Бога. Никој нема виденија, значи нема веселие, нема смелост во својата молитва за да може да каже: Ќе го добијам она што го барам. Секако, тука вообичаено недостасуваат многу елементи: Зашто Апостолот вели дека ако побарате нешто на добар начин – ќе добиете. Исто така, на друго место вели: Ако нешто побарате „без да се посомневате“ тоа веднаш ќе ви се даде. На друго место повторно вели: ако со вера побарате нешто од Мене, ќе ви го дадам токму она што го барате. Оној кој вака се моли, што и да побара од Бога, Он секако ќе му го даде тоа.
Човекот кој ти вели „се молам и не добивам одговор“, човекот кој од Бога бара и не добива е човек кој заслужил да биде оплакуван како мртовец! А оној кој умрел во Бога може да биде жив: Неговите очи можеби се насладуваат со гледање на рајските убавини, а овој бедник е жив мртовец. Самиот е една смртоносна рана, бура, пропаст сам за себе. Ти Му зборуваш на Бога Кој сѐ слуша, а тебе не те слуша? Постои ли поголема несреќа! Кога тоа се случува, тогаш, значи, или зло бараме, или „не знаеме што бараме“. Обично, најголемиот број човечки молби е многу наивен.
Некој може да рече: Боже мој, дај ми здравје. И Бог му одговара: Е мој христијанину, ти одговарам онака како што му одговорив на св. Апостол Павле: доста ти е Мојата благодат (2. Кор. 12, 9). Ако ти ја одземам болеста, немаш веќе со што да се спасуваш: ќе бидеш отпад што во себе нема ништо убаво. Друг, пак, вели: направи ме монах. Ех, ако те направам монах, животот твој ќе биде бурен и несреќен и тажен, и нема да можеш ни да се влечеш на сопствените нозе, зашто единственото созревање до кое може да дојде во тебе е созревањето на твоето его, она што си го ставил во својот ум. Барај Ме Мене, барај го небото, барај ја правдата Божја, и сѐ друго ќе ти се придодаде. Но, гледаш, тој го бара она што се врежало во неговиот ум. И врз основа на тоа дали Бог ќе му го даде тоа, тој расудува за својот однос со Бога, за тоа дали Бог постои или не постои. Гледаш друг како вели: дај ми среќа, Боже мој. И бива потполно неупатен, потполно мирен, не припремајќи се никако. Бог не му дава среќа. Каква среќа да му даде? Бог е спасение, Бог Го дава Бога. Светлоста дава светлост.
Но, човекот чувствува потреба да се моли за да ја има целата топлина на присуството Божјо, целата прегратка Божја, сета Негова сладост, сета радост на Неговиот Дух, сета благодат која ни ја пренесува Духот Свет. Благодатта на Светиот Дух е едно поинакво гледање со сите сетила што човекот ги има. А радоста ни го дава тоа видение во молитвата. Кога без радост се молиш, молитвата твоја не стасува до Бог. Нажаленоста твоја, грижата твоја, тагата твоја стануваат еден цврст насип, една место кое е непристапно за светлината и гласот и ништо не се издигнува нагоре кон Бога.
Кога со твоите молитви и со издигнувањата на својот ум сакаш да Го видиш живиот Бог, кога на некој начин сакаш да учествуваш во виденијата на Светиите, во достигнувањата на Ангелите, ако сакаш да го предвкусиш она што Бог им го дарува на сите кои се Негови, особено на оние кои живеат подуховен живот, кога сакаш со очите на својата душа да Го видиш Бога, кога сакаш Бог да постане твое вистинско видение, тогаш нема друг начин за тоа, освен да се молиш со радост. Така се стекнуваш со право да Го побараш Бога. Без радоста сѐ што ќе побараш е самољубиво; Ситничавост, нешто што те одвојува од Бога. И во согласност со тоа, ако Бог те чуе, тогаш ќе слушнеш глас: „Голема е бездната“ меѓу мене и тебе. Како што богатиот не можел да се приближи на прегратките Авраамови, „зашто голема бездна беше поставена меѓу“ нив, а ни Авраам не можел да му удоволи на неговата желба; токму така, па колку и да се моли дури и најбогатиот човек на овој свет, ако нема радост ништо не ќе може да постигне. Сиромавиот, пак, Лазар, преполн со мизерност и тешки рани, има сѐ. Се радува на трошките кои успеал да ги украде од кучето на својот господар (Лука, 16, 20 – 21).
Според тоа,„Во молитвата видение“, значи: молитви во радост, кои ги изразуваат и највозвишените молби на срцето. За сѐ постои некаква претпоставка, а претпоставка за виденијата е радоста.
И продолжува: „во болката радост“. Некој би можел да каже дека болката ја скратува радоста и поради тоа не е можно да се биде и болен и радосен. Кога имам болка, немам радост. Но, овде се вели дека радоста е „радување во болката “. Што значи радување? Тоа значи радост, сладост, преобразба, потполно задоволство на срцето, плод во срцето, промена на сѐ. „Во болката радување“. Болката е труд и борба која со своето срце ја водиме: тоа е труд и борба која Бог ни ја дава. Но таа состојба на труд радоста ја претвора во радување. Така, гледаш како маченикот ја живее својата радост. Го прогонуваат, удираат, камшикуваат, но тој е толку радосен зашто она што го имаше, му е дадено, и она што го бараше е многу повеќе од доволно (Матеј, 13, 12; 25, 29). Имал радост, а Бог му дава уште поголема радост и веселие, умиление.
Уште вели, радоста е „никулец на одрекувањето“. Што значи тоа „ никулец“? Никулец е нешто што ставаш, внесуваш во едно тело, го калемиш на него: соединување на две во едно. Калемот што го ставаш во дрвото подоцна не можеш да го извадиш, зашто тој станува едно со дрвото, се прифаќа од дрвото, цути и раѓа плод. Затоа, радоста како „никулец на одрекувањето“, не можеш да ја одвоиш од одрекувањето. Таа е неодоива, соединета со одрекувањето, т. е. со тешкотијата на животот што го живееш. Одрекувањето е твое покорување, твоја послушност, дури и мачеништво низ кое веројатно ќе поминеш, покорувајќи му се на твојот старец. Одрекувањето уште значи и потстриг, излегување од светот преку монашкиот начин на живот. Одрекувањето значи дека се одрекувам од своето самољубие, од своите барања, желбите свои, воопшто од себеси. Одрекувањето значи подражавање на Христа. Но, самото одрекување и последување на Христа е бескорисно и безживотно, ако не е проследено со радост. Зашто радоста е „никулец на одрекувањето“.
Архимандрит Емилијан
РАДОСТА, ПРОПАСТ НА ТАГАТА
4 дел
Духовниот живот, значи, е спој на два елементи: Одрекувањето, т. е. себепредавањето на Христа, и радоста која произлегува од довербата во Бога, од сознанието и чувството дека Христос за мене се распнал, дека ми приготвил вечно живеалиште, дека Христос ми ги приготвил небесните убавини. И како што рековме, радоста извира од сигурноста во Бога, значи од доживувањето на единството со Бога и со другите луѓе.
Човекот без радост е одвоен од Христа, неговото одрекување е лажно. Што и да направиш, дури ни покајанието, ни љубовта твоја, не се вистинити ако не си радосен. Велиш дека ме љубиш, а утре кога ќе заминам, тажен си и плачеш. Твојата љубов била еден пекол на самољубие, поматеност на твојата индивидуа, подигање на идол на самиот себе, измама. Исто така, не можеш да кажеш дека постиш, ако постот не ти донесува радост. Не можеш да кажеш дека го љубиш бедниот и му даваш паричка, ако твоето срце во мигот кога му ја даваш не ја чувствува сета онаа радост. Кога имаш радост, тогаш сѐ е вистинито. Затоа, твојот однос со Бога и одрекувањето твое од сѐ зависат од радоста.
Потоа, вели, радоста е: „храна на подвижниците“. Се подвизувам, значи правам нешто. Постојано се подвизувам да возрастувам. Се подвизувам, значи „вежбам“, кога тој подвиг, вежбањето, се однесува на нас самите. „Храна на подвижниците“, според тоа, значи дека оној кој се подвизува, тежнее, се занимава, љуби,посакува, копнее по Христа, по монашки начин на живот, кој се обидува да ги стекне плодовите на Светиот Дух, се стреми кон подвиг, пост, воздржание, болка, молитва, кој во било што се вежба и подвизува, кој секогаш се воздржува Христа ради за да може да го стекне царството небесно и кој е девственик Христа ради, поради постојаното самовоздржание, може да заслабне и да не е во можност да го живее својот живот. И молитвата твоја и љубовта твоја, дури и љубовта кон Бога, и постот твој и сѐ друго што правиш, може да те истошти па затоа треба да се храниш.
Меѓутоа храната на оние коишто во Христа се подвизуваат е радоста. Радоста им ја храни душата, духот, умот, за да би можеле постојано да се искачуваат и себеси да се предадат на Бога. Ниту еден подвиг, ниедно воздржание, ниеден копнеж, ниедна љубов не може да стигне до целта, ако не се храни. Претставете си некој кој сака да биде добар спортист, ако не јаде – едноставно ќе се сруши. Токму тоа се случува и со секој духовен подвижник, ако нема радост. „Храната на подвижникот“, односно неговото умиление и хранител е токму радоста.
А преподобен Нил продолжува велејќи дека радоста е „солзи на утехата“. Солзите на утехата, кои се плод и пупка на Светиот Дух и на нашиот дух, кога вистински ќе се принесат на Бога. Не солзи на грижа и болка, туку солзи на покајание и љубов Божја: солзи кои доаѓаат од радосната душа, кога таа сака да Му се приближи на Бога и гледа колку е далеку од тоа со своите дела, која расудува и гледа низ призмата на Христос, а не на човечкото самољубие. Значи, кога човекот има такви солзи, кога го гледа својот грев, кога сите години на животот негов до сега, како пајажина ги сфаќа, т. е. кога до сега ништо да немам направено, и сега кога остарев и имам педесет, шеесет, седумдесет години, сега одново треба да го почнам својот живот. Кога таков човек плаче, кажете ми што може да му биде утеха? Христос? Но, Христос ни даде средство за утеха. Радоста е, вели, „солзи на утеха“. И од радоста која во душата своја ја имаш, како во најпрекрасна градина никнува цветови на духовни солзи, покајание, разбирање, самопознание.
Некому му го покажуваш него самиот, му ги откриваш раните негови, поразите негови, маките негови, страдањата негови и гледаш како губи здив, останува без надеж. Зошто? Затоа што му недостасува радоста, па значи Го немал ни Христа. Меѓутоа, кога на некој грешник, дури и оној најголемиот, му ја кажеш вистината и гледаш како прима утеха, се радува и вели: „Се разбира, сега ќе почнам нов живот, дарувај ми Боже мој, барем уште пет минути од животот за да стигнам да се подготвам и да кажам ‘Господи помилуј‘, тоа значи дека тој човек имал радост во себе. Во спротивно неговиот живот можеби би го достигнал крајот.
Радоста е уште и „причинител на љубовта“. Да се биде причинител значи да се вброиш, да се соединиш со нешто друго. „Причинител на љубовта“, според тоа, значи дека радоста секогаш се вбројува заедно со љубовта. Како што некое ливче хартија нема само едно лице туку две, токму така не може ни љубовта да биде вистинска, ако ја нема и онаа втората страна – радоста. Секоја љубов кон човекот, кон духовниот живот, кон Отецот, Синот и Светиот Дух, кон било кој и што, е лажна ако нема и радост. Во толкава мера љубовта е апсолутно поврзана со радоста!
Затоа, ако сакаш да придобиеш љубов кон Христа, ќе почнеш од радоста: зашто како што горе наведовме, радоста ја црпеме и од најмалите нешта, кога тие нешта ги предаваме на Бога и кога ги примаме Бога ради.
Радост може да ти причини насмевката на другиот, прегратката на другиот, пофалбата на другиот, но може да ти ја даде и осудата од страна на другиот, зашто тоа те прави херој пред Бога. И навредата на другиот може да ти донесе радост, зашто тоа покажува дека ти вистински стоиш пред Него, дека не си лажен. Радост ни причинува цветот, радост ни причинува планината, радост ни причинува и природната светлина, радост ни носи дури и најмалата молитва, радост ни буди секоја надеж, радост ни причинува и присуството на таткото, мајката, сѐ ни причинува радост, дури и сонот ни причинува радост. Бог сѐ преисполнил со нешта што можат да ти влеат радост. И со таа радост ќе можеш да се искачуваш и на повисоките скалила на радоста и да достигнеш и до радоста која го усовршува човекот, а потоа и до совршената радост, која е Самиот Христос.
Значи, прво треба да стекнеш радост и со радоста да се искачиш по скалилата за да би можел, после големи напори и труд и неволји и несреќи и молитви и болки и добри дела и одрекување и гостољубие и надеж и подвизи и жалости и солзи, и сѐ друго, да стигнеш до љубовта. Низ сето тоа треба да поминеш за да би можел да Го возљубиш Бога. Ако радоста, како што вели св. Нил, е сигурност во сето она низ кое треба да поминам, како би можел без радост да стигнам горе? Значи, радоста е причинител на љубовта и она што нѐ соединува со Бога.
Да продолжиме со св. Григориј Палама: „Ако никој не може да му ја опише сладоста на медот, на оној кој не го вкусил, како тогаш некој би можел да раскажува за „радоста на свештената сладост и благодат Божја“, на оние кои никогаш не ја почувствувале?“ Како, вели, можеш, за оној кој не ја вкусил сладоста на медот да му зборуваш за медот? Што ќе разбере? А што, пак, да му кажеш на човек кој не се ни обидел, кој не се борел да го стекне искуството на „сладоста на свештената радост и благодат Божја?“
Кога некој не е радосен и сакаш да го расположиш, тогаш тоа му е болно, како што е болно кога некому му ја гребат и лупат кожата: зашто тој живее во својата болка, се храни со болката своја. Радоста, пак, води кон свештената радост Божја, кон радоста која доаѓа од личното учество во Бога, од средбата лице во лице, од средбата на нашиот поглед со погледот Божји. Кога копнеам само по Бога, оставајќи ги сите други зад себе, тогаш ја стекнувам „свештената радост Божја и сладоста на благодатта“. И токму тоа го постигнува радосниот човек во секое свое општење и во секоја ситуација. Се сеќавате ли што му рече Бог на Каин, кога тој го уби Авел: „Зошто се помрачи лицето твое?“ Зошто си сневеселен, зошто си ја наведнал главата своја, поради што се грижиш? „Смири се“, зашто ако не го подигнеш погледот свој и ако усните твои не се насмевнат и ако не се развесели срцето твое, гревот кој се крие пред твојата врата ќе влезе и како мечка ќе нападне на тебе за да те раскине. Гревот излегува пред тебе за да те загуши: и вториот и третиот и четвртиот грев. Сакаме ли да го постигнеме она што го посакуваме? Сакаме ли сѐ што правиме, напорите и молитвите наши и желбите наши и страдањето наше и љубовта наша да бидат вистинити? Тогаш да се одржиме себеси во непоколеблива радост. Да не му зборуваме ништо на оној кој не е радосен – само да му посакаме да излезе од својата беда. На оние, пак, што се радосни им посакуваме да се радуваат со радоста што им ја дарува славата Божја. И уште, постојано да се сеќаваме дека таа наша радост и таа наша насмевка се навестување на свештената радост Божја и благодатната сладост. Само радосен човек може да биде сигурен на патот Божји.
******************
Старец Емилијан
Патот на душата
I дел
Прашањето за духовниот живот не е само логика. Кога ќе ги анализираме духовните прашања, најчесто ние и ги уништуваме, зашто тие не можат да бидат логично сфатени.
Нашата денешна тема е патот на душата, но не од оној миг кога душата ќе одлучи да живее христијански живот туку од мигот кога ќе започне да се соочува со проблемот на духовниот пат. Тоа е многу широка тема и никој не би можел да каже дека е способен да ја исцрпи. Сепак, нѐ интересира како душата го доживува тој свој пат.
Според тоа, нашата тема не е богословска, ниту научна, ни догматска, туку е практична: со неа се среќаваме во своето секојдневие. Како што, кога патуваме, го запазуваме одредениот правец, така и патот на душата е последица од реалниот живот, а не на некое теориско задлабочување.
Кога душата започнува да размислува за духовниот живот? Го позајмуваме глаголот „размислува“ од општиот говор, зашто душата не размислува за својот пат, туку само го доживува. Кога душата е трогната од копнежот да го остави местото на кое се наоѓа и да се најде на друго место или да живее некако поинаку? Гледате, поимите што ги користиме донекаде се релативни. Кога во духовниот живот зборуваме за согледување или за мислење, за одлука или знаење, ние користиме приближни изрази од надворешниот или, пак, од нашиот душевен свет, кои нецелосно го изразуваат нашето историско битие и духовно значење.
Кога душата вели дека „треба да живеам христијански живот, да живеам некако поинаку?“
Тогаш кога ќе стекне чувство дека е прогонета, истерана, дека експлодирала и се нашла надвор од своето место, вон рајот, во задграничниот простор, значи, надвор од границите кои за неа се создадени: кога ќе ја почувствува „преградата што раздвојува“, што се издигнала меѓу неа и Бога и ја одвоила од Бога. Кога, пак, душата ќе сфати дека нема реален допир со Бога зашто е прогонета и далеку од Творецот, без дом и отец, тогаш таа во прогонетоста своја може да рече: „И јас се хранам со рокчињата заедно со свињите. Ќе станам и ќе се вратам кај својот татко“. Меѓутоа сѐ додека не ја почувствуваме „преградата“ која е меѓу нас и Бога, додека не почувствуваме дека сме прогонети, не постои дури ни почеток на размислување за духовен живот. Гледате дека духовниот живот почнува со согледување, а не со анализа.
Значи, во мигот кога душата ќе ја забележи раздалеченоста што постои меѓу неа и Бога, кога ќе забележи дека колку и да повикува, поради таа раздалеченост не постои можност Бог да ја услиши, тогаш ќе помисли дека ѝ претставува голема тешкотија тоа што не може да зборува со Бога и така сама ќе посака да Му се приближи или Него да Го приближи кон себе.
Кога, пак, душата, која можеби е опсипана со пофалби, ласкања, веројатно и со доблестите – чистота, целомудреност – со духовни одлики, со тежнеења кон божественото, ќе сфати дека е отфрлена и дека треба да го најде своето место во историјата и заедничкото тело на Црквата, тогаш таа може да рече: „Ќе го побарам своето место“.
Духовниот живот, значи, започнува со чувството на изгонетост, со чувството на пребивање во задграничниот простор, со преградите кои душата ги има пред себе и со желбата да престане да се чувствува како отфрлена. Ако душата не ја обземе ова чувство, духовниот живот никогаш нема да започне. Таа може да живее христијански живот, но со збор, со настроение. Доколку не постои она силно чувство, тогаш се уште не сме започнале, ниту во својот живот сме рекле „Благословен е Бог“, не сме присуствувале ниту на Полуноќница, ниту на Утрена – за најпосле да би можеле да стигнеме до Светата Литургија која нѐ соединува со Бога. Првиот елемент кој ѝ е потребен на нашата душа, за да започне духовниот живот, е токму ова чувство.
Да сфатиме, значи, дека сме таа отфрлена душа, која е заробена (ενκλωβισμένη = затворена во кафез) помеѓу четири ѕида и ништо не гледа. Таа размислува да ја сруши таа преграда, ѕидовите во кои живее и да се соедини со Бога. Како понатаму да продолжи?
Во христијанскиот живот не постои „треба“. „Треба“, произлегува од умот, тоа е логичен заклучок: На пример, бидејќи Христос рече „блажени се бедните по дух“, јас треба да станам токму таков: „беден по дух“. Меѓутоа, „треба“ не може да го негува и поттикнува човекот. Ти дава чувство на ропство, те прави да не сакаш да одиш понатаму. „Треба“ не Го поттикнува Бога, ниту срцето – тоа се однесува само на човечките барања, на човечкото настојување, за кое знаеме дека секогаш многу лесно се крши.
Човечкото срце, и покрај сите свои барања и настојувања, сепак, е најкршливата работа. Те сакам, а лесно можам да те замразам. Те мразам, а лесно можам да се заљубам во тебе. Додека те обвинувам, лесно може да се случи да сфатам дека ти си најважниот човек во светот. Додека те издигнувам, всушност те испраќам во пеколот. Додека велам „ќе станам свет“, веднаш можам да се претворам во сатана.
Во христијанскиот живот не постои „треба“. Не можам да кажам: „Што треба да направам сега?“ Душата сама по себе ќе тргне кон себенабљудување, кон чувството на прогонетост, преграда.
Одиме, понатаму, со сликата која претходно ја наведовме.
Човекот е прогонет од Рајот, душата му е отфрлена и единственото нешто што може да го разбере, е болката која што ја живее. Во болка раѓа, во болка ги жнее плодовите земни, во болка сее, сé што прави, прави во болка.
Од кога започнува болката? Од моментот на задоволството. Болката започнува во моментот на задоволството (св. Максим Исповедник). Задоволството започна во моментот кога човекот се најде оголен. Сетете се на Адам во Рајот. Во мигот кога помисли да вкуси од плодот, тој ја изгуби својата облека.
Ева веќе беше необлечена, но тоа го виде тогаш, кога го изеде плодот. Таа, сепак, немаше да го изеде плодот, да не беше соголена, наполно осиромашена во нејзините помисли. Значи, чувството на задоволство и јадењето од плодот ја открија нејзината, а подоцна и Адамовата голотија.
Болката е во непосредна врска со соголеноста. Душата треба да разбере дека е гола, а не само отфрлена: да разбере дека е ништо. Што беа Адам и Ева? Оние кои одеа заедно со Бога, оние кои живееја заедно со Бога, другари, сопатници, сограѓани на Бога. Беа богови по благодат! И во еден миг, Адам и Ева стануваат едно ништо, доаѓаат до една понижена состојба, стануваат такви, што една змија може да ги измами и понижи, а и сета создадена твар, на која Адам ѝ даваше имиња и каде тој заедно со Ева господареше, може да се крене против нив. Човекот тогаш станува најисплашеното суштество во историјата на светот. Гледај, необлечен е! Поради гревот свој, тој има чувство на необлеченост, чувство дека е грешен. Меѓутоа, тој не вели дека е грешен, дека треба да се исповеда, да го исповеда гревот, туку го живее својот грев.
Адам и Ева во рајот беа необлечени, но тие и покрај тоа, никогаш не ја почувствуваа својата голотија. Во мигот кога згрешија, тие веднаш го почувствуваа тоа, затоа и се облекоа. Така, и душата треба да почувствува дека е гола, без добродетели, без светост и божественост, дека е фрлена во грев, дека е покриена со лисјата на гревот.
Дали, пак, душата може да го почувствува тоа? Јас не можам некому да му кажам: „Почувствувај го гревот!“ Не можам тоа да му го заповедам. Тоа е исклучиво чекор, постапка на самата душа. Ако душата не сака да го разбере тоа и да го смести во себеси, ниту една сила – дури ни Самиот Бог – не може да направи таа да го почувствува гревот. Може да се исповеда, да чита, да се моли, да пролева солзи, но сето тоа може да се случува без чувството на грешност.
Кога душата ќе го стекне чувството на оголеност и кога ќе рече: „гола сум, треба да се облечам“, тогаш во неа се создава потреба за покајание, значи за облекување. Но, друго е прашањето како да се стигне до покајанието. Зошто, едно е кога чувствувам дека сум необлечен, а друго е кога ја припремам облеката за да се облечам: овие две нешта се многу далеку едно од друго.
Мигот, кога ќе почувствувам дека сум необлечен и ништожен – а тој може да настапи после многу години или во еден, единствен момент – претставува најризичниот пресврт во мојот живот, бидејќи, или ќе се подигнам и ќе се облечам, или ќе останам необлечен. Тоа значи: или необлечен ќе излезам пред Бога и ќе речам: „згрешив“, или ќе го направам она што го направија Адам и Ева, т. е. ќе се сокријам. И кога Бог ќе ме побара: „Адам, каде си? “(Битие 3,9), ќе речам:„ …се уплашив, оти сум гол, и се сокрив “(Битие 3, 10), а кога ќе излезам пред Него, Он ќе го види смоквиниот лист.
Како може да дојде до тоа сокривање? На илјада начини: на пример, со став, кој е изразен со комплексот на ниска вредност. Страшно е да откриеш дека си едно ништо. Додека мислиш дека си важен и голем, додека луѓето ти се поклонуваат, додека мислиш дека досегнуваш до небесното, додека си надарен, прекрасен, убав, драгоцен, потребна ти е голема сила да признаеш и да прифатиш дека си јалов, дека си една ништожност. Па ние не можеме да прифатиме дека поседуваме дури и само едно одвратно нешто – некоја мана, некој неуспех, некоја грешка, некој конкретен грев кој го правиме, и го покриваме со лага, а таа лага со друга лага, трета лага – па, зарем би прифатиле дека сме едно ништо?
Значи сокривањето, може да биде некој став и настап кој го изразува комплексот на ниска вредност, немоќта да се разоткрие сопствената необлеченост или, пак, некое оправдување и прикривање со нешто друго. Ќе наведеме еден пример: учителката те прозива, и другарките од класот ти се смеат, бидејќи ти ништо не одговараш. Веднаш стануваш, го напушташ часот, одиш дома, застануваш пред огледало, се подготвуваш, дотеруваш, но никој не те гледа! Да, но во часот кога си сама пред огледалото, твоето јас, кое за тебе е сé, добива порака: „јас, на која ѝ се потсмеваа, сум толку убава!“ Веднаш компензираш за својата немоќ, која всушност беше откриена од учителката и другарките од класот. Во часот кога стоиш пред огледалото, ти не стоиш во својата ништожност, во својата необлеченост и сиромаштија, во својата немоќ да одговориш за лекцијата, туку стоиш во својата предност, во својата маскирана или вистинска убавина. Може да се работи за душевна, интелектуална, или дури и духовна убавина, како што денеска ја нарекуваме, но тоа не е важно. Во секој случај, тоа е некој сурогат за твојата соголеност од благодатта.
Тоа може уште да биде и некое криење од себе самиот. Значи, додека сум необлечен, живеам како да не сум, водам двоен живот. Или, пак, можеби одбивам да одам понатаму во духовниот живот, како да не сум необлечен. А тоа е многу пострашно: потиснување на трагичната реалност, која еднаш ќе доведе до трагичен исход. Животот е полн со луѓе, кои знаат дека се грешни, дека се необлечени, кои сакаат да го надминат тој силен плач на својата свест и совест, но низ животот чекорат, правејќи го она што го мразат, од кое им се згрозува, она што знаат дека е од пониска вредност.
Меѓутоа, душата може и да ја прифати својата необлеченост и да рече: „Ќе се погрижам за својата голотија. Ќе го објавам и исповедам својот грев. Ќе излезам пред Бога необлечена и ќе Му речам: „Боже мој, ти облечи ме“. Но, за тоа е потребна голема сила. Потребна е внатрешна оригиналност (автентичност). Која е таа мера која ќе ме насочи таму или ваму? Онаа што ја нарекуваме самољубие (егоизам): но, не егоизам во смисла на грев, туку во смисла на еден вид вага која е во нас и која се нарекува „јас“ (его).
Спомнете си за Ипонскиот светител, свештениот Августин. Колку години тој се измачувал и сакал да се покае! Зошто? Затоа што доаѓал во судир со своето „ јас“. Тоа негово „јас“ понекогаш истурало филозофија што му го затворала патот, некогаш ерес, каква што е манихејството, која му служела како прекривка на неговата необлеченост. Кога се свиткал, кога се понижил, тогаш ја открил својата голотија, се крстил заедно со своето мало дете и се облекол во правда, во која, пак, го облече Самиот Бог. Подоцна тој станал и епископ.
Мерата, значи, е онаа вага, која ја нарекуваме внатрешно устројство, „јас“. На него се потпирам. И сега, што ќе посака тоа „јас“: да остане такво или да се откаже од себе и да рече: „ ќе се одречам “ како што Христос се одрече? Ако изберам да останам необлечен и таков да излезам пред Бога, од тој момент ќе започне патувањето на мојата душа.
Старец Емилијан
Патот на душата
II дел
За сега уште не сме навлегле во патувањето на душата: ги проучуваме предусловите, подготовките за душата да се одлучи да живее христијански живот. Се наоѓаме на почетокот на тој пат, кој е едно вознесување, сила што нé турка нагоре, или подобро, еден придвижување назад, еден внатрешен скок на душата. Како што, кога ќе ми речеш нешто навредливо, веднаш од протест и без размислување скокам, така и овде се случува скок на моето битие, една моментална, изворна, внатрешна реакција.
Душата, значи, треба да направи еден таков скок на битието, едно повратно движење, да се врати онаму од каде што излегла, да се врати во рацете Божји, да се врати на сиромаштијата своја. Но, ќе ми речете: „Зарем човекот во рајот е сиромашен?“ Првосоздадениот бил богат, сиот Рај бил негов. Но, змијата му рекла: „Бог ти забрани да јадеш од плодовите на дрвото на познанието, за да не станеш бог како Него! Немој да Го послушаш! Ако сакаш да станеш бог, ако сакаш да ја освоиш вселената, треба да јадеш од тој плод“ (спореди Битие 3, 4 – 5.) Змијата му го покажува другиот пат. Преку лукавоста на една змија, душата сега е принудена да спознае дека е многу сиромашна и јаде од плодот за да стане богата, за да стане бог!
Во таа положба се и нашите души: туку што го изеле плодот, туку што разбрале дека го јадат плодот. Сега душата треба да се врати во своето првобитно сиромаштво и да сфати дека она за кое таа мислела дека е нејзина сиромаштија, всушност било нејзината убавина, нејзината божественост, одаја што води кон небесата. Треба да направи еден повратен кружен чекор, движење. Што значи тоа кружен чекор, движење? Зошто го нарекувам така? Чекорот, движењето може да биде право – правецот е најкраток од сите патишта, но те оддалечува; може да биде испрекршено, но може да биде и кружно движење, кое повторно те враќа на истото место од каде што си тргнал. Кружното движење, од една страна, тежнее душата да ја турне кон надворешноста, а од друга, пак, ја враќа на самата себе.
Така, се наоѓаме во повратно движење, придвижување: се враќаме таму од каде што сме отскокнале, се враќаме на себе, не бегаме од себе.
Потиснувањето, како што претходно рековме, е бегство од нас самите, сурогат, покривање на нашата немоќ со сите оние средства што ги наведовме, облекување на нашата немоќ во мудрост, сила, знаење, планови, во нашите добродетели. Наспроти тоа, кружното движење, нé одржува во Божјите рамки, а истовремено и во нашиот живот. Со кружното движење, поради центрифугалната сила која се развива, отскокнуваме од почетната точка. На крајот, пак, бидејќи сме цврсто поврзани со себе самите, повторно остануваме околу себе. Поради тоа, таквото движење го нареков повратно движење, бидејќи нé враќа, и кружно, бидејќи остануваме во своето вистинско „јас“, во своето битие.
Да го погледнеме кружното движење. Душата останува насамо, сама со себе, без Бога. Тоа нé интересира: да останеме сами со себе, далеку од Бога, да ја видиме својата голотија и да ја разбереме.
Стремежот кон повторно враќање на себе, тоа кружно движење, патот на препознавање на мојата оголеност создава стремеж кон бегство, бидејќи, сега, кога стојам пред самиот себе, сакам да се погрижам за себеси, да се позанимавам со себе. А каде би можел подобро да се занимавам со себеси: во бучава или во тишина? Кога сите очи се вперени во мене или кога сум сам? Очигледно, во самотија. Значи, душата која ќе стигне до овој стадиум и која сака да се врати на самата себе, има еден силен стремеж за бегство, силно ја привлекува другиот пол на реалноста.
Бегството нè води кон туѓинување. За да заминеме, потребно е да ја заборавиме својата околина, да ѝ станеме туѓи, па така тежнеењето кон бегство ни создава потреба за туѓинување. Без туѓинување нема никакво заминување. Потребата за туѓинување потоа ќе нè одведе до чувството на осаменост, не душевна, туку вистинска, духовна осаменост. Душевната осаменост е вештачка осаменост, илузија. А душата, не може да се нахрани со илузии, зашто илузијата е сокривање на нашето вистинско „јас“, смоквиниот лист. Кога живеам душевно осамен, чувствувам дека никој не ме сака, дека никој не мисли на мене, дека никој не обрнува внимание на мене.
Вистинска осаменост е духовната осаменост: сам јас со Самиот Бог, јас пред Бога. Ти за мене престануваш да бидеш важен. Не ме интересира ни дали постоиш покрај мене. Ме интересира само моето „јас“, не во смисла за која што зборувавме на почетокот, туку во вистинска смисла: за да ја откријам својата голотија. За да ја постигнам таа вистинска осаменост, која е основен елемент на духовниот живот (не можам да станам свет ако не останам сам, ако не се осамам), треба да заминам, треба да постигнам осаменост, туѓинување. Тоа не е лесно, зашто сум научил да живеам со телесните сетила, а сега треба да живеам и чувствувам со умните, духовните сетила. За да го постигнам тоа, за да дојде до покајание, до обнова, до потполна промена во мојата душа – самиот јас да станам нешто друго, едно ново битие – треба да Го почувствувам Бога.
Под заминување подразбираме нешто што се однесува на суштината, а не на местото. Но, бидејќи човекот го поима светот преку сетилата, тој тежнее кон сетилно заминување: чувствува дека е потешко да се осами кога има бучава, кога е со другите. Оттука во душата која ќе помисли на Бога спонтано се јавува и тежнеење за монашки живот.
Луѓето, обично стремежот кон пустински живот го сметаат за опасен – зашто човекот може да се измами и во себе да негува измислени идеи и состојби, кои не може да ги оствари – но тоа не е точно. Човекот којшто нема барем еднаш во животот да помисли на заминување, дури и во посебна смисла, во монаштво, или е болен или не се занимава на суштински начин со својата душа. Сигурно е дека оној кој барем на пет минути ќе се позанимава со Бога, најголемиот дел од времето ќе го помине размислувајќи да замине во манастир. Зашто душата се грижи за себеси, а таму таа наоѓа погодно место за да дојде во допир со Оној Кого Го бара и Кого сака да Го открие. Душата може и да се откаже од просторното заминување. Но, ако продолжи да живее живот кој ја возведува, таа нема да се откаже од суштинското заминување. Може ли, пак, таа, во светот да живее живот сличен на овој што сега го наведовме? Во секој случај, да, но како што вели св. Григориј Палама, „со најголеми тешкотии“.
Одвојувањето, значи, и осамувањето не се нешто што бива заради Бога. Воопшто не е важно дали ќе бидам во манастир или во светот, но тоа ми помага. Му служи на мојот непречен пат, на моето итање кон Бога. Кога имам некое, било какво туѓинување, суштинско или просторно, се отуѓувам од луѓето и некако Го чувствувам Бога. Во почетокот на своето отуѓување, на своето туѓинување, своето одвојување од луѓето, чувствувам дека не можам сам, дека ми е потребно да се потпрам на Бога, Кого уште Го немам, па тоа ме доведува до потреба да трагам по Него. Претходно кажавме дека чувството на одвоеност ме води кон покајание. Но, сè уште немам покајание: како да Го побарам Бога? Тоа е борба на душата, титанско борење што таа го прави за да се врати во Рајот. Кога ќе ја надминам ризичната зона – значи, тоа дали ќе се покријам со смоквиниот лист и сокријам или ќе излезам пред Бога и ќе Му речам: „Боже мој, гол сум, згрешив пред Тебе, но Тебе Те сакам“ – тогаш одам понатаму: го зачнувам и во себе го носам поимот на трагање по Бога.
Бог е сè уште далеку. Згрешив, се одвоив од Бога, но Го барам. И Бог ме љуби и ме бара. Имаме – од две различни страни – тежнеење на Бога кон мене и јас кон Бога. Што можам јас да направам за Бога? Ништо, ниту можам да Го побарам, ниту можам да се покаам. Единствено што можам е да се борам. Да го наречеме тоа подвиг (аскеза), што е всушност поточно. Значи, можам да се подвизувам во согласност со своето место, со начинот на живот, со својот душевен склоп, со своите сили, со својот потенцијал да примам, во согласност со претпоставките на мојата душа и нејзините склоности, во согласност со својата историја, своето наследство, даровите кои ги поседувам. Подвигот во секој случај е неопходен.
Се сеќавате ли дека болката започна во моментот на уживањето. Таа болка беше против мојата волја. Сега треба таа несакана болка да ја возљубам, да ја прифатам, за да би можел повторно да стигнам до уживањето. Човекот е создаден за уживање. Влегол во Рајот на сладоста. Трагајќи по уживање, човекот го барал она што Бог му го наложил да го бара и живее. Но барал на погрешен начин и наместо во уживање, се нашол во болка. И дадена му е една лоша копија на уживањето што го имал – бракот. Како, значи, од болката во која западнав можам да стигнам до уживањето што го барав, повторно да стигнам до насладата, до сладоста? Што да правам? Ќе го направ свое, она што во коешто против своја волја паднав, зашто само тоа е во мои раце: ниту Го имам Бога, ниту имам сила. Јас сум едно скршено битие. Можам само да болувам. Значи, ќе се подвизувам.
Што е подвигот? Тоа е начин на кој се обидувам да го привлечам вниманието Божјо, како што правам, на пример, кога довикувам „Старче, Старче!“ или кога правам бучава, или, пак правам нешто друго за да привлечам нечие внимание. Има ли, Бог потреба за тоа? Не, но тоа е она што денес можам да го направам. И Бог сака да го направам она што можам. Подвигот е мое дотерување, моја подготовка за да би можел да Го побарам, посакам, да копнеам, засакам и на крај да Го прифатам Бога. Трпејќи на пр. студенило, исповедајќи ја својата голотија, калта своја, го изразувам својот копнеж по Бога: во спротивно би се изгубил. Мојот подвиг, е значи, мојот крик кон Бога.
Напоредно со ова, ја имаме и благодатта Божја, која е Божјо дејство. Божествената благодат не е природата Божја, не е суштина, зашто Бог како суштина е непричастен, непристапен, трансцендентен. Бог не е апсолутно ништо од сето она што би можел да го помислам, посакам, разберам. За што и да се дофатам и да речам „Бог мој“, тоа нема да биде Бог мој. Треба да Го почувствувам Бога. Се сеќавате на Тома? „Дај го прстот свој тука и види ги моите раце; и пружи ја раката своја и стави ја во моите ребра“, му рече Господ. И тогаш тој повика: „Господ мој и Бог мој“ (Лука, 20, 27 – 28). Душата негова почувствувала; добила доказ за присуството Божјо: имала искуство. Но што било тоа што се гледало: едно дејство. Како „телото“ на Воскреснатиот Христос влегло низ клучалката во горната одаја? Влегло, зашто тоа било тело, но не било материја. Не било она што го разбирам или гледам. На што и да помислам, тоа нема да биде телото што Христос го имал после Своето Воскресение.
Значи, божествената благодат, која во мене се излева, не е суштина Божја, не е Бог сам по Себе: таа е дејство Божјо, итање Негово, Неговото излегување во пресрет на мене. Таа Божествена благодат е почетното соединување со Бога, а не крајното. Јас на Бога Му принесувам нешто што за Него нема никаква вредност – му го принесувам својот подвиг, болката своја, зашто немам што друго да Му дадам – и Бог ми возвраќа со она што можам да го примам, да го сместам во себе. Ми дава едно почетно сјаење, кое е учествување во божествената благодат, и со тоа, учествување во Бога. Додека седам, велам: „Аааа, разбрав“, како што кога шест месеци си покрај мене, и наеднаш ти речам: „А, таа и таа“, зашто во тој миг сум те засакал – истото тоа бива и со Бога. Имам едно сјаење, едно внатрешно просветление, едно отворање на срцето и на умот. Но, додека велам : „А!“, Го губам Бога. Сè уште Го нема Бога, сè уште не дошло до соединување. Бог исчезна, но дојдов во допир со Него. Тоа е како да играме криенка. Он трча кон мене, јас трчам кон Него. Бог е присутен. Ако играм криенка, ако не Го гледам, тоа е поради тоа што немам духовни очи, а не поради тоа што Бог не е присутен.
Старец Емилијан
Патот на душата
III дел
Ова сјаење е од спознајна природа. Ќе го наречеме духовно спознавање (умствување). Тоа не е вистински спознавање (умствување), туку нешто како спознавање (умствување). Кога на пр. ќе слушнам чекори и го препознам својот Старец, ќе речам: „Тоа е мојот Старец“, и ќе истрчам. Кога сум го препознал, веќе сум се допрел до него, веќе сум му пристапил, веќе му зборувам нешто, му го отворам своето срце, го прегрнувам: тоа е внатрешно итање на мојата душа. Не е мојата душа, туку дејството на мојата душа.
Имам значи, просветлување, заедница со Христа, патување кон Бога. Почнувам да влегувам во Него, ги соединувам своите прсти со Неговите, Го препознавам. И да сум слеп, кога ќе те допрам, веднаш ќе те препознам. Што препознавам? Две работи, чие препознавање со тек на време ќе се дополни: Славата Божја и светоста Негова, наспроти голотијата моја, грешноста моја. Јас сум гол, а Он е облечен во светоста Своја, јас сум едно ништо, една ништожност. Но во својата ништожност веднаш имам и една допирна точка со Него: почнувам да ја разбирам славата и светоста Негова. Што значи светоста Божја? Тоа е трансцедентноста Божја, која е дадена еднаш засекогаш. Што значи свето? Нешто што е издвоено и Му припаѓа на Бога. Значи, светоста Божја е она што Нему Му припаѓа, она што е надвор и над сè друго: нешто на кое не му треба и не прима никаков додаток, нешто што е неосквернето.
Светоста е одлика на суштината Божја. Свет е Бог. И дејството Божјо има светост во себе, но тоа е нешто друго: сјаење од суштината Божја. Славата е дејство. Светоста е сама за себе. Јас не ја познавам светоста Божја, не ја гледам, но ја допирам во спротивност со својата голотија и онака како што таа по пат на божествените енергии се покажува. Бог на пр. не прима грев, што значи дека Бог е свет. Гледате, карактеризацијата на Бога како свет е дадена од мој агол.
Славата Божја е одблесок на суштината Негова, нешто несоздадено, но реално. Кога имам чувство за славата и светоста Божја, тоа доживување е навистина битие (битијно). Тоа доживување е особено потребно за да би можел да служам, било да сум свештеник, било лаик.
Сите одиме на Литургија за да служиме. Ако го немам чувството на славата и светоста Божја, во суштина не можам свесно да служам и ќе бидам едно пасивно создание. Поради тоа Литургијата непрестајно нè става пред светоста и славата Божја: „Зашто Си Свет Боже наш… и во светиите почиваш… И Тебе слава и Трисвета песна Ти вознесуваме… “, вели свештеникот во молитвата на Трисветата песна. Слично кажува и во текот на Херувиката: „Бог Кој седи на Херувимите, на Серафимите, Царот Израилев, Единиот Свет Кој во светиите почива… Тебе сега Те молам, Единствениот благ… “ На овој начин ја разбирам Неговата светост и така од Него црпам (светост и слава). Но, тоа се уште ми изгледа многу далечно.
Гледајќи ја и чувствувајќи ја славата Божја, почнувам да чувствувам што значи човечката соголеност и сфаќам дека сум грешен, дека сум никој и ништо, „земја и прав земјен“, и тогаш паѓам пред нозете Христови. Тоа мое паѓање пред нозете Христови е израз и исповедање на мојата ништожност и на тој начин влегувам низ дворната врата и одам напред. Сега ја чувствувам славата и светоста Негова и почнувам да стекнувам искуствено знаење и се спознавам самиот себе. Кога ќе видам дека ти си ми простил и дека не му придаваш никакво значење на тоа што сум те навредил – напротив, си се зарадувал – тогаш велам: „Каква свиња сум јас!“ Кога ќе видам дека ми даруваш илјада таланти, ќе речам: „Што сум јас, кој на другиот не му давам ниту пет денари?“
Зборувавме за повратното или кружното движење околу самите себе, бидејќи во нас ќе се всели, или нема да се всели Царството Небесно. Сега стекнувам искуствено познание на себе самиот, што веќе има одлики на надгледување – тоа е едно испитување, спознавање на моите скриени длабочини. Се испитувам себеси пред лицето Божјо и гледам кој сум. Ги откривам своите страсти, слабостите свои, смрадот што се крие во мене, а не сум ни знаел за него. Од оваа точка започнува откривањето на мојата потсвест, чувството на својата расипаност пред светоста и славата Божја. Препознавам дека сум расипан, дека сум нешто потрошливо, нешто што наполно се растурило.
Овде имам почеток на своето посакување. Повторно поминувам низ еден ризичен пресврт во животот, зашто сега допирот со самиот себе ми станува поопиплив, пообјективен. И овде се јавува прашањето дали ќе го прифатам тоа што открив дека сум или ќе појдам да се сокријам. Се наоѓаме точно на острицата од мечот, токму на вагата. Ако паднеме, нашиот пад ќе биде болен. Ова е точката на прифаќање или неприфаќање на покајанието. Почеток на нашиот живот. Овде фрламе коцка. Ако се одречам од она што сум, ќе го направам воден од трудот и желбата да ја надминам расипаноста, калта, страстите што сум ги открил во својата потсвест и за да се поткрепам себеси. Тоа значи труд за да ја прекинам својата драма, но труд кој ќе ме одведе до почеток на една нова трагедија, трагедијата на човекот кој се кренал против самиот себе, кој се одрекол од самиот себе.
Ако се кренам против тебе, нашите односи секогаш ќе бидат тешки, неподносливи. Никогаш нема да можам да се смирам. Треба или да се разделиме, или да се засакаме. Не можам да не го прифатам тоа. А замисли, тек, да се кренам против самиот себе! Тоа е веќе едно цепење на моето битие, што значи дека се разделило моето царство, моето „јас“ се кренало против самото себе. Ова е пресуден момент. Од овој миг започнува моето вртоглаво страдање кое ќе ме одведе до некој вид на смрт. Но, како ќе настапи смртта? Тоа е веќе друго прашање.
Ако се прифатам самиот себеси и не се обидам да се сокријам и покријам, туку посакам да одам понатаму, ќе примам божествена благодат. Сé ова за што зборуваме се плодови на божествена благодат. Во оваа точка, значи, божествената благодат се соединуваат со човечкиот копнеж. Претходно зборувавме за подвиг, кој значи принесување на она што тогаш сме го имале, за да ја привлечеме божествената благодат. Сега доаѓа божествената благодат, но таа треба да се соедини со мојот копнеж. Ако се соедини, таа заедница се изразува низ една внатрешна болка, која не е болка на подвигот.
Подвигот беше моја болка, а сега доаѓа болката по божествената благодат, по Бога. „Душата моја жедува за Силниот и Живиот“ (Псал. 41, 2), вели Псалмопеецот. Чувствувам дека мојата душа се топи за Бога. Како се топиш од љубов? Што и да ти кажам, нема да разбереш ако не го доживееш тоа чувство на силна љубов, која прави да посакаш да се откажеш од самиот себе и да станеш едно ништо во рацете на другиот, потполно да се дадеш: да се положиш самиот себе – телото и душата – така што сега веќе да му припаѓаш на другиот, тој да господари со тебе. Болката на љубовта е исчезнување, топење, низ кое јас поминувам, но кое во себеси не содржи елемент на тага, во смисла на грижа, мака.
Тагата е нешто надворешно, додека грижата е нешто мое. Грижата е израз на потиснување или одрекување од можноста да се откриеш самиот себеси. Таму каде што постои грижа и душевна осаменост, постои и одрекувањето – тоа е како да велам: „Не, Боже, застани таму, не оди понатаму“. Тука веќе подигам нов ѕид, кој веројатно дефинитивно ќе ме одвои од Бога. Поради тоа загрижените и осамените души не можат да се израдуваат на Бога. Дали ќе се спасат? „Како низ оган“ (1. Кор. 3, 15). Не знаеме, тоа е друго прашање, можеби во согласност со другите елементи, кои се поврзани со душата. Во секој случај, не зборуваме за таа болка. Тие два елемента (грижата и душевната осаменост) во секој случај не треба да постојат – во спротивно, тоа значи дека сум Му свртел грб на Бога.
Ако не постојат грижи и душевна осаменост, тогаш постои ова топење, кое е жед, сега веќе внатрешен плач. Подвигот повеќе беше добродетел на телото, но и тој во секој случај беше нешто. Моето коленичење, моето покајание, било кој вид на подвиг, беше учество, пред сѐ на моето тело, но и на мојата душа, на целиот човек. Но, болката, таа е еден плач на мојот дух, плач по Бога.
******************
Christian Kresall 