ДВАНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Полесно ѝ е на камилата да мине низ иглени уши, отколку на богатиот да влезе во царството Божјо“
(Матеј 19: 24)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Нашиот Господ Исус Христос честопати во светото Евангелие зборува дека треба да се откажеме од богатството заради цартвото Божјо. Тоа, нормално, не значи, дека Он го осудува секое богатство и богатење. Он бараше од богатото момче, како што слушнавме во денешното евангелско четиво, да се откаже од своето богатство, не затоа да и секој од нас тоа истото го прави, туку затоа што момчето сакаше да постане Христов ученик, а во тоа време, кога требаше да се оди по Христа, по сите јудејски предели, било потребно секој еден да се откаже од своето богатство.
Навистина, Господ Христос им рече на богатите: „Тешко вам, богати, зашто веќе сте ја примиле својата утеха“ (Лука 6: 24), а уште пострашни зборови употреби кога им рече на апостолите: „Полесно ѝ е на камилата да мине низ иглени уши, отколку на богатиот да влезе во царството Божјо“ (Матеј 19: 24). Но и ова не е речено само затоа што богатството само по себе ги прави луѓето недостојни за царството Божјо, туку затоа што, богатите честопати се приврзуваат за своето богатство, така што го забораваат Бога и спасението на својата душа, зашто „оние, што сакаат да се збогатуваат, паѓаат во искушение, во примки и во многу неразумни и штетни желби, што го потопуваат човекот во пропаст и погибел“ (1. Тим. 6: 9), како што вели светиот апостол Павле.
Кога веќе ни е познат ставот на Православната Црква во поглед на материјалното богатство, логично е да се запрашаме: Заради што човекот тешко може да се спротивстави на таа привлечност? Сите знаеме дека богатството до денес никој не го направил да биде среќен и задоволен во животот. Големиот римски император Цезар, по сите освојувања и кога уживал во најголемиот раскош и богатство, имал сериозна основа и повод да праша: „Зарем ова е сè?“. И не само Цезар, туку и многу други богаташи кои светската историја ги запишала на своите страници, го оставиле признанието дека сепак ова не е сè и дека има уште нешто, кое им недостасува, за да бидат среќни.
Па сепак, и кога го знаеме сето ова, луѓето тежнеат кон богатството, а посебно кога него го немаат, верувајќи дека во него ќе ја најдат среќата. Таа желба за богатење се должи на една страшна лага во животот. Меѓутоа, лагата не може да остане тајна. Ќе дојде денот кога лагата ќе се открие во целата нејзина голотија, и пред таквиот човек, кој се лажел во текот на целиот свој живот, ќе се појави сликата на неговиот бесмислен живот.
Таквиот живот е бесмислен не само од аспект на неговиот почеток, туку и од аспект на неговиот крај на земјата, како и од аспект на човечкиот и Божјиот суд. Да слушнеме што вели за тоа светиот Јован Златоуст: „Нашиот земен живот е театарска претстава, во која луѓето играат улоги на глумци: богатството и среќата управуваат со нашите активности, го проголтуваат човекот, но му даваат и можност да управува со настаните. Но, кога денот за претставата сепак ќе помине, театарот ќе заврши, тогаш и маските ќе паднат. Тогаш секому од нас ќе му се суди според делата; тогаш нема да се гледа ниту на богатството, ниту на честа, ниту на славата и власта, туку ќе ни се суди според нашите дела“.
Богатството ги води некои луѓе кон скржавоста, а други, пак, кон неморалност. Скржавецот има свој господар – тоа е неговото богатство. На тој господар му служи како роб. Господарот, пак, е суров и без срце, зашто не му дозволува на својот роб никакво уживање и никаков луксуз. Таквиот роб и најнеопходните потреби во животот веќе ги смета за луксуз. Тој умее да го казнува својот роб со разни суровости, со понижувања, па дури и со глад и несоница. Робот нема ништо свое, кое би можел да го распореди според желбите на своето срце. Сепак, таквиот роб има само едно задоволство: да се радува на својот господар – богатството, само кога тоа успешно напредува.
Богатството крие големи искушенија за водење на еден неморален живот, кога човекот не ја познава вистината на животот. Таквиот богаташ лесно се предава на секое задоволство, кое може да се купи со вредноста на парите. А со вредноста на парите можат да се купат дури и жеста, и солзите, и совеста…
Во својата книга „Философија на парите“, германскиот професор по економија Симел, пишува за што зборуваат парите. Според него, парите се предавник на човечкото срце, бидејќи ја предаваат тајната колку љубов има во човекот и во светот. Колку немилосрден и беспоштеден предавник се парите? Ако имаме богатство, тоа веднаш ќе нè предаде што мислиме, што чувствуваме, што посакуваме и каква е нашата љубов кон луѓето. Парите ќе докажат дали тие се нашето единствено богатство, „зашто, каде што е богатството ваше, таму ќе биде и срцето ваше“ (Матеј 6: 21).
Богатството може да го направи човекот горд и себичен. Може да го направи самоуверен и воображен. Ова апостолот Павле го има во предвид кога вели: „Заповедај им на богатите од овој свет да не се гордеат, ниту да се надеваат на непостојаното богатство, туку на живиот Бог, Кој ни дава за наслада сè во изобилие; нека прават добро, нека богатеат со добри дела, да бидат штедри и пристапливи“ (1. Тим. 6: 17-18).
Богатството лесно може да го одврати човекот од Бога. Затоа премудриот Соломон се моли: „Сиромаштија и богатство не ми давај – храни ме со насушниот леб, та, откако ќе се пренаситам, да не се откажам од Тебе и да кажам: Кој е Господ?“ (Изрек. 30: 8-9).
Големи се опасностите за душата, кои доаѓаат од богатството, кога човекот веќе ја изгубил вистината за животот. Барем да можеше човекот да најде некакво големо задоволство во своето богатство! Барем кога би можел да рече: „Ете, се наситив, веќе имам доволно сè“ (спореди: Проп. 5: 9). Но, богатството не се заситува. Барем да можеше човекот да рече – ова е мое! Или барем да можеше да се смири со помислата дека она што го има ќе може да го задржи! А токму тоа не е вечно, како да добило крилја и да одлетало. Или барем да беше во состојба, на некој начин, да ја отфрли мислата, откако ќе стекне богатство, дека ќе има доволно време да му се нарадува: „Душо, имаш многу добра, приготвени за многу години; јади, пиј и весели се!“ (Лука 12: 19). Но, никој не може да го избрка стравот, дека некој, секој момент може да го раздели од неговото богатство: „Безумниче, ноќеска ќе ти ја побарам душата твоја; тоа, што си го приготвил, кому ќе му остане?“ (Лука 12: 20).
Богатството може да пушти трња во душата, да ја загуши. Но оној, кој ја познал вистината на животот, тој нема да биде слуга и бесправен роб на своето богатство, туку ќе биде во состојба разумно и достоинствено да управува со него, и како добар господар правилно да го распоредува. Таквиот нема да се потчини на власта на богатството, ниту ќе се препушти на неговото влијание. Тој ќе благодари на Бога, зашто во животот му е одредена една возвишена должност, давајќи му можност да извршува дела на божествената наука – дела на милосрдие, служење и љубов кон ближните. Да се радуваме зашто и такви луѓе има. Многу дела на лично жртвување кои и богатите ги направиле сведочат за нивната слобода и независност од богатството.
Науката, која ни ја проповедаше Синот Божји, Господ Исус Христос, е наука за Вистината. Во таа Вистина се огледува вредноста на секое земно богатство. Кој ја има таа Вистина, тој е богат. Таквиот човек има богатство кое никој не може да му го земе, кое не е привремено, не е минливо, кое не поробува, туку ослободува. Тоа е богатство кое заситува и кое ја гасне жедта за среќа. Тоа е богатство за вечниот живот.
Секој нека го користи она кое го има, онолку колку му е потребно за себе и за своите, но да не заборава и на оние кои се во сиромаштија, туку да им помага според желбите на своето срце и според мерката на своите средства. Да го користиме она, кое Бог ни го дал, зашто апостолот Павле уште еднаш нè поучува: „Доброчинството и милосрдноста не ги заборавајте, зашто такви жртви Му се благоугодни на Бога“ (Евр. 13: 16). Амин!
*********************************************
Проповед за Дванадесета неделя след Петдесетница
Преди да разгледаме днешното евангелско четиво, нека да си припомним едно от най-драматичните събития, записани в книгата Деяния апостолски. По пътя от Йерусалим за Дамаск фанатичният гонител на ранната Църква Савел е заслепен от ярка светлина, пада от коня и чува глас от небето, който му казва: “Савле, Савле, що ме гониш?” (9:4). Когато разбира, че питащият е Христос, Савел Му задава въпроса: “Господи, какво искаш да направя?” Той не получава пряк отговор, но от този момент животът на мъчителя и убиеца Савел се променя рязко и тръгва в съвсем друга посока. Неговият въпрос бележи началото на изключителна преданост и самоотдаване, благодарение на които той става велик апостол на езичниците. Савел се убеждава, че Христос е възкръснал и че Той присъства духовно в Неговите последователи – както тогава, така и днес.
Един искрен и честен младеж, който търси истината, задава подобен въпрос на Христос: “Какво да сторя, за да имам живот вечен?” (Мат. 19:16). Когато Спасителят му отговаря, че трябва да се откаже от богатото си наследство и да го раздаде на бедните, той се натъжава и си отива. По същия мнозина идват при Бога, искайки да бъдат спасени, но при условия, които самите те поставят. Те схващат членството в Църквата като някаква модерна версия на фарисейството, като спазване на безброй заповеди и забрани, които строгият Бог налага и за които само наказва. Сърцата на тези хора остават в света, докато те лицемерят пред Бога и хората.
Но в християнството Бог не е жесток сатрап или безкомпромисен прокурор. Бог е Бог на състраданието и любовта, Който не се натрапва на никого и Който се отнася към всички еднакво като Христос, въплътения Божи Син. Когато разказва за същата случка, Евангелието от Марк добавя, че Христос поглежда младежа и го възлюбва (10:21). В Свещеното Писание нееднократно се подчертава, че Бог уважава нашата свобода. Иисус казва в Откровението на св. Йоан: “Ето, стоя пред вратата и хлопам: ако някой чуе гласа Ми и отвори вратата, ще вляза при него и ще вечерям с него, и той с Мене” (3:20). Спасителят не насилва вратата, а чака да я отключим. Бог изпраща в сърцата ни Духа на Своя Син (Гал. 4:6), но това не става насила, а само когато ние отваряме сърцата си за Него.
В Стария Завет Бог често призовава богоизбрания народ да се откаже от почитането на идолите на съседните народи. Лъжливите богове на нашата съвременност имат безброй поклонници. Тези фалшиви истукани са по-ловки, по-неуловими, по-въздесъщи, но това не ги прави по-малко реални. Те се познават по плодовете им. Много често тяхното присъствие проличава по изгарящата амбиция за изпитване на удоволствия, за трупане на пари, за придобиване на власт. Някогашните езичници поне са били набожни хора, а днешните идолопоклонници отхвърлят всичко духовно, всичко свято, всичко морално.
Слава Богу, ние, православните християни, сме избрали друг, спасителен път. Или поне така трябва да е на теория. Повечето от нас не са и никога няма да са богати, но грижите за бита често ни задушават и поглъщат. Храните, дрехите, накитите, къщите, автомобилите, компютрите запълват живота ни и го изпразват откъм духовно съдържание. Това ли е най-важното? Ние не трябва да се надяваме или да се боим от този свят. Нищо не ни липсва, защото Бог ни е дал всичко, от което се нуждаем. Той помаза главите ни с елей, чашата ни е препълнена (Пс. 22:5). Съзнанието у истинския християнин, че може да придобие повече святост, повече благодат, повече “небе на земята”, не предизвиква тъга, а радост. Радост поради вярата, че за него се грижи самият Бог, Който е вечната и непостижима любов.
Архимандрит Павел Стефанов
****************************************
„И ето, един момък се доближи и Му рече: Учителю благий, какво добро да сторя, за да имам живот вечен ?”/Мат.19:16/.
Братя и сестри!
Съзнателно живущите на земята знаят, че първият и често мъчителен въпрос е: как трябва да живеем? И ето, Сам Господ ни открива как трябва да живеем, за да има смисъл живота ни, за да станем Божии чада и да влезем в Небесното Царство.
Със смирен ум, с открито сърце, с ревност към правдата и живота, да притичаме към Христа, да положим душата си в нозете Му, както притичал към Него и паднал на колене богатия юноша/Мк 10:17/. И да чуем Божествените слова.
Господ посочва на юношата два етапа в живота. Първият етап е изпълнението на заповедите:”Ако искаш да влезеш в живот вечен, опази заповедите” – казва Христос /Мат.19:17/.
Но изпълнението на заповедите не е краят. Ние, даже изпълнили целия закон, по отношение към Господа още не сме синове, не сте деца; ние още, може би, сме роби… Ето защо Господ е казал по друг повод:”Кога изпълните всичко вам заповядано, казвайте: ние сме слуги негодни, защото извършихме, що бяхме длъжни да извършим”/Лк 17:10/.
Вторият етап е: „Иди, продай имота си, и раздай на сиромаси; и ще имаш съкровище на небето; па дойди и върви след Мене” /Мат.19:21/, „като вземеш кръста” /Мк 10:21/. За да схванем целия дълбок, изключително значителен смисъл на тези думи, трябва да разберем: в какво е същността на втория етап към Христа ? Каква задача поставя сега Христос на човека, идващ към Него? Към какво той трябва да се устреми ?
Разбира се, в отговора на Христа централни се явяват думите:”Ще имаш съкровище на небето”. Ето новата задача, която се поставя пред юношата и пред всеки Христов последовател. Господ изисква човек да остави земната си устременост и център на всички негови стремежи да стане Небето, Бога. Нека бъдат захвърлени и забравени всички съкровища, цялата привързаност към земята, и само едно съкровище сега да притегля човека – Небето, Бога.
Тъй като у евангелския юноша съществувала, вероятно, здрава връзка със земното съкровище, с неговото богатство, затова Господ му повелява:”Иди, продай…, раздай!”, т.е. скъсай връзката си със земята, здраво държаща те за нея, и тогава ще насочиш своята устременост към небето.
Богатството само по себе си не е зло, зло е привързаността към него. Господ именно така уточнява своята мисъл за вредата от богатството, когато учениците, недоумяващи защо богатият не може да се спаси, пояснява:”Мъчно богатите ще влязат в царството Божие” /Мк 10:23/, т.е. Той посочва, че осъжда не богатството, а душевното състояние на хората, свързали себе си с богатството. Богатството се отрича, когато то става цел, сковаваща душата.
Ако привързаността към богатството е зло, то зло е и привързаността към всяко земно увлечение, към всяка страст и похот, всяка земна привързаност, препятстваща спасението на душата.
Ето защо Господ, след като юношата си тръгнал опечален, определя кой от неговите последователи ще бъде с Него и ще наследи Царството Небесно:”И всеки, който остави къща, или братя, или сестри, или баща, или майка, или жена, или деца, или нивя, заради Моето име, ще получи стократно и ще наследи живот вечен”/Мат.19:29/.
Невероятно изискване! Свръхчовешко! Колко разбираемо е, че учениците Христови „се смаяха от думите Му”/Мк 10:24/. Как да разберем тези думи? Как да схванем това изискване на Господа ?
Контекстът на беседа с юношата го обяснява. Ако център на всички стремежи на човека трябва да бъде „съкровището на небето”, то всички други съкровища, отклоняващи от небесното, трябва да бъдат унищожени. Осъжда се вътрешната свързаност с тях, когато тези „съкровища” – вериги, привързващи душата – се утвърждавали в живота като задължителен идеал за следване. Такава е мисълта на Христа.- С нея не се отрича нито богатството, нито каквато и да е друга земна ценност, както не се отрича почитта към родителите, връзката със семейството, макар и да се предлага да се оставят баща и жена, и деца.
Заповедта да се „оставят” не отрича нито брака, нито връзката с жената и децата, нито почитта към бащата, както не се отрича само по себе си имуществото и другите земни ценности, а се осъжда такова отношение към дома, към парите, към имотите, към земята, към бащата, към жената, към децата, когато те така са изпълнили душата на човека, че Бог е останал в душата само като добър придатък, а човек така е завладян от тази своя привързаност, че тя е обсебила живота му.
Ето какво се осъжда и какво трябва да се остави – „новия бог”, образуващ се в душата, оплетена с веригите на своята неправилна привързаност. Съвършено естествено е за човека да има тясна връзка с хората, особено със своите. Естествено е да почита баща си, майка си, да обича жената и децата си, и съвършено естествено е да има пари и да се грижи за квартира, за храна, за дрехи. Всичко това неминуемо е нужно и в това няма никакъв грях.
И съвършено естествено е за човека да се грижи за своите душевни потребности и да даде храна на своите душевни сили с добра книга, музика, добър театър. Увлеченията по изкуството, по книгите, по науката, по обществената дейност са също допустими и не се отричат от Господа. Но всичко това не трябва да замени в душата Бога. Господ и стремежа към Него трябва да останат единствена и всепоглъщаща цел в живота, а всичко останало, всичко земно трябва да се подчини на едно начало на живота, каквото трябва да бъде само Бог.
Всички човешки привързаности, стремежи, интереси, занятия трябва да бъдат не цел на живота, а само средства, оръдия – в тях и чрез тях да се изпълни волята Божия в за живота, да се осмисли живота, да се отиде при Бога и да станем Негови истински чада. Тогава ще завърши вторият етап от пътя към Бога. Човек ще стане свой за Бога. „А на всички ония, които Го приеха, – на вярващите в Негово име, – даде възможност да станат чеда Божии”/Иоан 1:12/.
Апостолите, когато им се открил смисъла на Христовите думи, изпаднали в пълно смущение и недоумение. Евангелистът не скрива техните човешки чувства: „А те твърде много се чудеха” – пише той /Мк10:26/, т.е. тяхното изумление сега достигнало краен предел. Обърканите и смутени ученици, поразени от строгостта на изискването, с недоумение гледали един на друг и говорели помежду си:”а кой може да се спаси ?”/Мк 10:26/. И Господ не прави отстъпки, не посочва някакъв обходен път, житейски компромис, възможност за половинчато служение. Той оставя неприкосновена Своята ненарушима истина, безпощадна за учениците, подчертава нейната житейска суровост:”За човеците това е невъзможно”/Мат.19:26/. За човека е невъзможно да скъса със земното и да отиде при Бога.
Казал тези сурови думи, Господ утвърждава ненарушимостта на Своята истина, допълвайки я с други небесни думи: човек не се спасява сам, него го спасява Бог, Божията сила – „за Бога всичко е възможно”/Мк 10:27/.
Братя и сестри, и за нас тези последни думи са напътствени и заедно с това утешителни. Не ние сами себе си спасяваме и привеждаме своите души към Христа. Само тогава е възможно възраждането на бедния човек и въздигането му до Божеството, когато човек осъзнае своето нищожество, когато се отрече от илюзорните земни ценности и се отдаде на Бога, Който спасява. Да се преклоним пред Божията истина, да преклоним умовете си, да и отдадем сърцата си, не само сега, в този миг. Да съхраним в себе си вечното слово за живот и да вървим към спасение, отдадени на Бога ! Амин.
В името на Отца и Сина и Светия Дух! Днес ние с вас чухме евангелското четиво, в което богатият юноша задава на Спасителя въпроса, който винаги във всички времена е вълнувал вярващия човек: „Учителю благий, какво добро да сторя, за да имам живот вечен?” (Мат. 19:16). Тези думи имат най-пряко отношение към всеки от нас, защото ние всички сме се събрали в храма преди всичко, за да се приближим, макар и малко към целта на своя живот.
„Ако искаш да влезеш в живот вечен, опази заповедите” (ст. 17) – отговаря на въпроса Христос. Този отговор е даден не само на юношата, той звучи за всеки от нас. Неслучайно е, че евангелистът не назовава задаващия въпроса по име – с това е показано, че словото Христово адресирано към всички.
В какво се заключава изпълнението на заповедите? „Иисус рече: не убивай, не прелюбодействувай, не кради, не лъжесвидетелствувай; почитай баща си и майка си; обичай ближния си като себе си … па дойди и върви след Мене” (ст. 18,19,.21). Както виждаме, има цяла програма за действия, чието изпълнение трябва да доведе до желания резултат.
Но ако се подходи към това буквално, могат да възникнат непреодолими трудности. Именно това и имали пред вид учениците, когато „твърде много се чудеха и думаха: кой тогава може да се спаси? А Иисус, като погледна, рече им: за човеците това е невъзможно, ала за Бога всичко е възможно” /ст. 25-26/.
Господ поставя пред нас, както изглежда, неразрешими задачи. За какво? Нали Той знае, че „за човеците това е невъзможно”. Но в това и се заключава домостроителството на нашето спасение, че то не може да се придобива изключително с човешки сили. Затова преди да пристъпим към решението на тази задача, трябва да признаем своето безсилие пред нея.
Изглежда, че тук има някакво противоречие: да се стремиш да се спасиш, знаейки, че това е невъзможно. Но това е само, ако действаш със своите сили. „За Бога всичко е възможно”. В Православната Църква има интересна аритметика: един човек и Бог – вече са мнозинство. Тогава възниква въпросът: как да определим: с Бога ли съм или със самия себе си, къде е истинският критерий за това? Свещеното Писание отговаря просто: “Бог се противи на горделиви, а на смирени дава благодат” (1 Петр. 5:5). По такъв начин, ако нашето сърце се окаже съкрушено и смирено, то Бог не ще го презре (ср. Пс. 50:19) и ще ни подаде благодатна помощ в делото на вечното спасение.
Сега ни става ясно, какво означават думите: „за човеците това е невъзможно, ала за Бога всичко е възможно”. На практика – това е призив на Господа към покаяние, към отричане от своето гордо „аз”, призив към самоосъждане и смирение. Само по такъв начин ние можем да се надяваме на Неговата милост, благодарение на която имаме възможност да влезем във вечния живот. Не за това ли говори апостол Павел: „не сме под закона, а под благодатта” (Рим. 6:15).
Но нашето самоосъждане не е повод за нарушение на Божиите заповеди. Същият този апостол ги поставя високо, обръщайки се към пасомите: „законът е свет, и заповедта – света, справедлива и добра” /Рим. 7:12/. Затова спасението на душата може да стане само по тесния път (ср. Мат. 7:14), съединяващ в себе си двете страни на духовното дело: външната и вътрешната.
Разбираема е за нас скръбта на юношата, който, видимо, не толкова се опечалил за загубата на имането си, колкото скърбял за трудностите за спасение на душата. Но нека не униваме, с нас е Бог! Той, със Своята Кръстна Смърт, премахнал портите на ада и ни отворил пътя към Небесата. Остава само да тръгнем по него…
Затова да отложим всяка житейска грижа и без леност да пристъпим към делото на спасението на своята душа, за да не се окажем без отговор на страшния съд на Христа нашия Бог, Комуто заедно с Отца и Светия Дух подобава слава, чест и поклонение сега и винаги и във вечни векове. Амин.
Превод: прот. Йоан Карамихалев
„Ако искаш да влезеш в живот вечен, опази заповедите!” (Мат. 19:17)
Братя и сестри,
Днешното евангелско четиво ни поставя пред въпроса: изправни ли сме пред Бога и пред човеците. Евангелският младеж попитал Иисуса: „Какво добро да сторя, за да имам живот вечен?” (Мат. 19:16) – Въпрос, който изниква пред всички хора. Дали човек е морален, дали е религиозен, дали се стреми към нещо възвишено или пилее дните си в разгулност и леност – на всеки все нещо му не достига. Това незадоволство от себе си е копнеж на хората за промяна на душевното състояние. Какво да сторим – питаме и ние небесния Учител?
Господ не ни оставя без отговор. Той казал на младия човек и с това на всички ни: „Опази заповедите!” (Мат. 19:17). За кои заповеди става дума? – Иисус изброил само част от десетте Божии заповеди, дадени някога на Моисей: „Не убивай, не прелюбодействай, не кради, не лъжесвидетелствай, почитай баща си и майка си, обичай ближния като себе си” (Мат. 19:18-19).
Ученикът трябва да изпълни задълженията си, войникът да изпълни военните наредби, управителят да се съобрази с условията на международните отношения, да вижда нуждите на своя народ и да ги задоволява. Така е и в духовно отношение. Човешкият живот, без спазване на известни норми, не може да върви към възход и усъвършенстване. Бог е дал на човеците заповеди, които уреждат отношенията в обществото, към себе си и към околните. Някога тия десет заповеди били написани на каменни скрижали на планината Синай (Изх. 24:12). Целта била те да бъдат поставени не в някоя зала или в храма Божи, или в музей, за да напомнят какво Бог иска от хората. Законът от планината Синай трябвало да остане в сърцето на човека и да бъде валиден през всички векове. За голямо съжаление, мнозина от нас, ако им се заговори днес за Божии заповеди, ще вдигнат рамене и ще запитат като евангелския младеж: „Кои?” Този въпрос за него бил естествен, защото ги знаел и изпълнявал. За нас, обаче Божиите заповеди ще трябва да се повтарят и напомнят. Мнозина от нас не знаят какво се иска от тях и как да се отнасят към себе си, към околните и към Бога. Те вършат всичко според влеченията си. Бог обаче е вложил в душата на всекиго закона на съвестта, която го насочва към доброто. Боже, помогни ни, Твоите основни изисквания за морал и отношения към Тебе и другите ще залегнат в сърцата ни!
Не убивай, не кради, не прелюбодействай, не клевети, не посягай на чуждото нито с ръце, нито със сърце, спазвай празничната почивка – деня за молитва и добротворство, почитай баща си и майка си! С тези заповеди Бог е издигнал предпазващи прегради срещу бурите на злото. Какво ли би станало, ако тези задръжки се разрушат? Бъдете сигурни: не бихме могли да живеем в мир и спокойствие, светът би загинал.
Не убивай! Не убивай нито себе си, нито другите! Тази заповед трябва да е пред очите на всеки човек. Всяка млада майка трябва да запечати тази заповед в съвестта си, когато помисли да унищожава зародиша на живот в себе си.
Не прелюбодействай! Не разрушавай семейството! Това се отнася до всички брачни хора, които още след първата трудност се разделят; до всички, които лекомислено нарушават своята вярност. О, да можеше тази заповед да влезе в гърдите на всеки и да звучи постоянно в ушите ни! Божият закон освещава брака и не позволява отклонения.
Не кради! Не кради от душата си, за да храниш тялото! Може да придобиеш цял свят и да останеш сиромах по душа. Всяка голяма или малка кражба е осакатяване на вътрешния човек: външно прекрасен, а душата му оскъдна, ниска! Да имаше някаква преграда, която да ограничи това зло, да се изявеше някаква сила, която като електрически ток да удря всеки, който посяга на чуждото, на общественото, на държавното. Никой да не мисли, че може да се укрие. Може хората да не научат за престъплението, но Бог не оставя греха ненаказан. Откраднатото е като огън в пазва, който гори.
Почитай баща си и майка си, за да ти бъде добре и да живееш дълго на земята – първа заповед, дадена с обещание за награда още тук на земята. Има ли друга наредба, към която се отнасяме днес така безотговорно?! Помислете за изоставените старци, често без хляб, без грижа и помощ отникъде можем ли да изтръгнем из мислите си обидите, непослушанието, своеволието на децата си? Колко въздишки и безсънни нощи биха се спестили, и на родители, и на деца! При това колко добре би било на децата при благословията, съгласието и напътствието на родителите. Ще се избягнат безброй грешки, пороци, лоши склонности, а ще израсте искреността, доверието, честността и над всичко любовта.
Братя и сестри,
Бихме могли да продължим в тая насока още дълго. Но нека размислим колко бихме спечелили при зачитане на тези елементарни Божии изисквания в частния и обществения живот. Какво да сторим се питаме с думите на евангелския младеж. – Опази заповедите! – повтаря Иисус Христос. Те са превъзходна бариера, която би ни предпазила от излишни конфликти и тревоги. Божиите заповеди биха ни въвели в небесното царство.
Божият закон е вечен, непреходен. Той е норма, която не може да се изпълнява наполовина и да се заобикаля. Ние знаем, че лесно можем да се скрием и да извършим нещо престъпно. Никой няма да ни види, нито да ни чуе. Има обаче Един, Който всичко вижда и всекиму въздава. Той е Законодателят и Изпълнителят на присъди, когато се нарушат Неговите наредби.
Пътят на спасението е само след Иисуса Христа. Той е нашият ориентир. В проповедта на планината Той казва: „Не мислете, че съм дошъл да наруша закона или пророците: не да наруша съм дошъл, а да изпълня” (Мат. 5:17). Друг път говори: „Кой от вас ще Ме укори за грях? (Йоан. 8:46). Св. Евангелие свидетелства, че към нарушителите на Божия закон той се отнасял не така, както ние се отнасяме. Спомнете си, как Той опростил жената-прелюбодейка и й дарил едно ново начало на честен живот. Той хранел гладните, помагал на болните, насочвал престъпниците и бирниците към честно изпълнение на задълженията. Иисус Христос посочил на младежа, как да изпълни целия закон. Той видял у него пристрастие към богатство и поискал да го спаси. За нас законът може да се изпълни, като спазим две изисквания, които обхващат целия човешки живот: „Обичай Бога и ближния като себе си!”
Какво да сторим? – Отговорът е: близо до Бога и Неговия закон. Разбира се, ние не можем да заличим извършеното досега зло. То ще остане като знак на времето. Но можем и трябва да поставим едно ново начало. Това ще стане не само с наши собствени сили, а с вяра в Оногова, който е дал и спазва законите. Вярата в Бога е онази велика сила, която може да задържи престъпната ръка, да спре похотното прелюбодейно чувство, да облагороди сърцата на брачни и безбрачни, да насочи родителите за правилно възпитание и покори децата в обич и преданост. Нашата молитва днес е: Благословен си Ти, Боже, Законодателю и Пазителю на морала. Научи ни да изпълняваме Твоите заповеди и насочи ни да живеем според тях! Амин!
автор: Ставр.ик. Иван Лалов КОНДАКОВ
**************************************************
По-лесно е камила да мине през иглени уши, нежели богат да влезе в царството Божие. (Мат. 19:24).
Благослови, отче!
Нищо друго не размътва ума на човека така, както сребролюбието. Защото от него се ражда омраза между съседи, недоверие между приятели, убийство и други безчестни злини. Който иска голям разкош и телесен покой на този свят, изпада в сребролюбие, с което изгубва Небесното царство и си наврежда много, защото сребролюбието направи Елисеевия ученик Гиезий целият рана, то предаде Ананий и Сапфира на смърт (вж. Деян. 5:1-10), то направи Иуда предател, то е съсипало много села и градове, то е напоило земята с човешка кръв, то кара човека да изостави Бога и да върви след дявола и неправдата, както ще чуете сега от Евангелието:
“В онова време един момък се доближи до Иисус, поклони Му се и рече: Учителю благий, какво доброда сторя, за да имам живот вечен? А Той му отговори: защо Ме наричаш благ? Никой не е благ, освен един Бог. Но ако искаш да влезеш в живот вечен, опази заповедите. Казва Му: кои? А Иисусрече: не убивай, не прелюбодействувай, не кради, не лъжесвидетелствувай; почитай баща си имайка си; обичай ближния си като себе си. Момъкът Му казва: всичко това съм опазил отмладини; какво още ми не достига? Иисус му рече: ако искаш да бъдеш съвършен, иди, продайимота си, и раздай на сиромаси; … па дойди и върви след Мене. Като чу момъкът тая дума, отидеси натъжен, защото имаше много имот. А Иисус рече на учениците Си: истина ви казвам, богатмъчно ще влезе в царството небесно; и още ви казвам: по-лесно е камила да мине през иглени уши, нежели богат да влезе в царството Божие. Като чуха това, учениците Му твърде много се чудехаи думаха: кой тогова може да се спаси? А Иисус, като погледна, рече им: за човеците това еневъзможно, ала за Бога всичко е възможно.”
Този младеж не отишъл да изпитва Христа с лукавство, а желаел да разбере как може да влезе в Небесното царство. И не знаел, че Христос е Бог, а мислил, че е човек, учител. Затова и Христос го попитал: Защо Ме наричаш благ? Естествено, никой не е благ, освен един Бог. А хората могат да бъдат добри единствено с Божията благодат. Когато момъкът попитал Христа какво да прави, за да получи Небесното царство, Христос веднага го препратил към Божиите заповеди, първо, за да не кажат евреите, че е противник на закона, и второ, за да научи младежа, че не може да бъде съвършен само със стария закон, докато не изпълни и евангелския. И когато младежът заявил, че е изпълнил всички заповеди, тогава Христос му рекъл: „Изпълнил си ги лицемерно, само на думи, а не на дело. Ако искаш да бъдеш съвършен, изпълни ги истински”. Този младеж бил много богат, а около него имало доста сиромаси и ако той бе обичал ближните си като себе си, както казва законът, би им дал от своето имущество и те нямаше да бъдат по-бедни от него. Както правим и ние сега вярваме в Евангелието, но не вършим това, което то ни заповядва; защото кой от нас обича съвършено ближния си? Струва ми се, че няма такъв, или ако има, е голяма рядкост; защото ние не обичаме ближните си (сиромасите), нито им помагаме в нуждата им, а гледаме с някоя лъжа и хитрост да грабнем от тях и онова, което имат, за да забогатеем с техния труд, а те да останат голи и гладни. И също като този младеж се хвалим, че изпълняваме Божия закон. Но тежко ни и горко, защото ще бъдем осъдени на вечно мъчение и ще бъдем отделени от Христа, като днешния младеж, на когото Христос казал да раздаде цялото си имущество, понеже го видял, че е златолюбец. Но тъй като обичал много собствеността си и не искал да се раздели с нея, богатият младеж не дал на Христа никакъв отговор и си отишъл натъжен. Тогава Христос, като видял, че богатството му е по-мило от Небесното царство, рекъл на апостолите: По-лесно е корабно въже да мине през иглени уши, нежели богат да влезе в царството Божие. Христос казал това не за да укори богатите и притежаването на собственост, а за да укори онези, които не знаят как да използват богатството. И мнозина богати, които са обичали парите повече от Бога, са изгубили Небесното царство, както казва днешната притча, защото както дебело въже не може да мине през иглени уши, така и богаташът, който е затлъстял от светски удоволствия и грехове, не може да мине по райския път, докато не изтънее с пост, молитви, милостиня и покаяние. Защото пътят към рая е скръбен и малцина са онези, които ходят по него. Като чули колко мъчно ще влезе богат в Царството небесно, апостолите се натъжили и си казали помежду си: „Щом е така, тогава кой богат може да влезе в Небесното царство?” А Христос ги погледнал кротко и рекъл: „Докато е свързан от сребролюбието и граби безмилостно, за богатия не е възможно да влезе в Небесното царство, но като повика Бога на помощ, като раздаде на сиромаси от богатството си и угаси сребролюбивото си желание, тогава с Божията помощ влиза лесно, защото за Бога всичко е възможно”.
Благочестиви християни, всички вие чухте, че богат човек мъчно влиза в Царството небесно. Но да не мислите, че богатството е криво и лошо. Богатството само по себе си нито е добро, нито е зло; то става добро или зло в зависимост от нашата воля. Както с езика си можем да говорим и лоши, и добри неща, така и с богатството си можем да правим и зло, и добро, както иска волята ни. Затова не бива да корим богатството и да казваме, че то ни пречи за спасението, а трябва да укоряваме злата си воля, която не ни оставя да вършим добро. Защото богатството ни вреди само тогава, когато имаме зла воля и немилосърдие, като онзи богаташ, пред чиято вяра сиромахът Лазар лежеше гол и гладен, а той от скъперничество и немилосърдие нито го облече с някоя съдрана дреха, нито някога го нахрани, и когато той хвърляше трохи на кучетата, тогава и сиромахът Лазар се хранеше. Богаташът изгуби душата си, защото беше немилостив, а не защото беше богат (вж. Лук. 16:19-31). Така изгуби душата си и онзи богаташ, който казваше: “Ще съборя житниците си и ще съградя по-големи и ще събера там всичките си храни и благата си. А после ще ям и ще пия и няма да давам на други” (ср. Лук. 12:18, 19). Ето, и тук не е криво житото, което се е родило в голямо количество, а са криви скъперничеството и немилосърдието му. Нали и Авраам беше богат? Защо тогава не изгуби душата си, а за любовта си към странниците и заради праведността си стана пръв в Небесното царство и прославен по целия свят? Нали и Иов беше много богат? Защо не изгуби душата си, а Сам Бог каза за него, че няма друг праведен и лишен от недостатъци човек като него? Защото бил търпелив и обичал сиромасите като свои деца, за които сам казва: “Аз бях очи за слепите, нозе за хромите, баща за вдовиците и сиромасите и никой не е излизал от дома ми с празни ръце” (ср. Иов. 29:15, 16). Ето, ясно виждаме, че богатството не е лошо нещо, лоша е нашата воля. Богатството нито спасява, нито погубва човека; спасява ни или ни погубва свободният ни избор. По подобен начин и сиромашията нито спасява онзи, който не я търпи с благодарност, нито погубва онзи, който я търпи с благодарност като Лазар и Иов. Защото Бог приема и богатия, и сиромаха според делата им. Направил е някого богат, за да се откупи от вечната мъка с милостиня, а другиго е направил сиромах, за да влезе в Небесното царство чрез търпение и благодарност; защото всичко, което Бог е направил, е добро, полезно и спасително. Нему слава във вечните векове, амин.
Свети Софроний, Епископ Врачански
*****************************************************
Во имя Отца и Сина и Святого Духа.
Искам да ви обърна внимание на две или три черти от днешното евангелски четиво. Момъкът се доближава до Христос и Му казва: Учителю благий. И Спасителят го поставя пред действителност, за която той, може би, не е мислил. Момъкът се обърнал към Христос като към мъдър наставник: „Добри наставниче, какво да правя?” А Христос му отговорил: Никой не е благ, освен един Бог … И тук Той го поставил пред лицето на това, че ако иска да получи окончателен, съвършен отговор на своя въпрос, той трябва да го чуе от устата Божии, т.е. от Спасителя Христос, Синът Божий, станал син човечески. Той трябва да чуе тези слова, признавайки безусловността на правото на Христос да възвестява тези слова.
И действително, ако говорим за вечния живот, – кой може да говори за него, освен Самият Бог, Който е и Живот Вечен? Напразен е въпросът на момъка, ако той се обръща само към мъдрия, макар и свят, човек: на този въпрос може да отговори само Бог: и отговорът на това е само един: Приобщи се към Моята святост, приобщи се към Моята вечност – и ти ще бъдеш съвършен, и ще влезнеш във вечността Божия …
Но Христос се обръща към своя събеседник на това равнище на което другия говори; Той му казва: пази заповедите, – нали заповедите също са дадени от Бога: какво повече ти е нужно?! – Кои? – пита момъкът, мислейки, че трябва да спазва някакви нови заповеди, че трябва да направи нещо такова, за което той досега от никого не е чувал. И действително, тук той слуша Този, Който може да му каже последно, съвършено слово. И Христос му указва на шест заповеди, но само последната – е от Второзаконие. Той не упоменава ни една заповед за поклонение на Бога; защо? Защото е така леко и на този момък и на нас да кажем: „Аз вярвам в Бога! Аз обичам Бога!” – и веднага да нарушим тези заповеди, които се отнасят до човека … Изглежда, че всеки от нас може да каже от сърце, че той вярва в Бога, че той обича Бога – но това не е така. Ако вярвахме в Бога, не бихме поставяли под въпрос обстоятелствата в нашия живот, не бихме Го упреквали за това, че всичко което с нас се случва горчиво и мъчително – е Негова отговорност. Ние не винаги казваме, че Той е отговорен непосредствено, но че Той не ние съхранил, не ни е оградил, не ни е защитил – ние казваме постоянно. Ако бихме Го обичали, ако бихме вярвали в Неговата любов, то ние бихме възприемали всичко от Неговата ръка, като дар на любовта. Затова да говорим за това, че ние обичаме Бога и вярваме в Него, е нужно внимание, предпазливост. Но даже ако ние можем да кажем това, то апостол Йоан Богослов ни указва: когато ти казваш, че обичаш Бога, а хората около себе си не обичаш – ти си лъжец! … Затова Христос не поставя на богатия момък въпрос за това, обича ли Бога, – той би се отзовал с положителен отговор, а пита: как ти се отнасяш с хората около теб? Обичаш ли хората, както обичаш самия себе си? Желаеш ли на хората всичкото това добро, което желаеш на себе си? Готов ли си да се отречеш от всичко, което е твое, за това, да обогатиш другият с любов, но конкретна любов; не на думи, а с дела на любов? … Ето защо Христос казва на момъка: Пази заповедите.
Това ни напомня разказа за Страшния съд, който ние четем в Евнгелието според Матей преди Поста, за това, как Господ разделя овцете от козите. Ние винаги мислим за тази притча в асоциация със съда; но в какво е съда, за какво пита Христос-Съдията застаналите пред Него? Той пита само за това, оказали ли са се те в течение на своя живот човечни, достойни за името човек: Нахранихте ли гладния? Облякохте ли голия? Дадохте ли покрив на този, който е бил бездомен? Посетихте ли болния, дори ако ви е страх от неговата зараза? Засрамихте ли се или не от това, че вашият приятел се намира опозорен в затвора? … Ето за какво пита Съдията, – за това, какви сме били по отношение към човека. Иначе казано: били ли сте вие достойни за званието човек? Ако вие сте недостойни даже за званието човек, – не мислете за това, да се приобщите към Божествената святост, да се приобщите към Божествената природа, да се приобщите към вечността Господня.
И това е отправено към момъка, който е богат: с какво е богат? Той е богат не само с материални богатства; той е богат с това, че чувства себе си за праведник: той е изпълнил всички Божии заповеди, той е направил всичко, каквото може да поиска от него Бог, – какво повече да се изисква от него? Да възлюби ближния, като себе си. Това не е една от Десетте заповеди; тази заповед ние намираме на друго място в Стария завет (Лев. 19:18) и я слушаме повтаряна от Христос; тя означава: да се отречеш от себе си, да забравиш за себе си! Нека цялото твое внимание да бъде обърнато към другия, към неговата нужда: нека твоето сърце да бъде пълно само с любов към другия, каквото и да ти струва това! … И ето тук момъка се спъва в своето материално богатство: той е готов да обича хората, но само от положението на своята материална обезпеченост. А Христос му говори: Отдай всичко: и когато у тебе няма нищо, не остане нищо, тогава обичай хората свободно, и Ме следвай, където и да отида … И ние знаем, къде Христос е: отрече се от Себе Си до край и даде живота Си.
Тази заповед се отнася отчасти към всички нас. От материалното богатство не сме задължително длъжни да се лишим, пък и често не го притежаваме, но ние сме богати с това, което ни прави горди, самодоволни, – ето от какво трябва на първо място да се откажем: да забравим за себе си, и да обърнем внимание на ближния. И тогава ще чуем от Христа слово на утешение, слово на утвърждение. Да, – със собствени сили човек не може да направи това, но, по думите на Спасителя към апостол Павел, силата Му се в немощ напълно проявява. Ние можем да действаме със Божията сила; и както е казано в днешното Евангелско четиво, това което е невъзможно за човека, е възможно за Бога. И отново с думите на апостол Павел: Всичко ми е възможно в укрепващата ме сила на Господ нашего Иисуса Христа. Амин.
превод: Димитър Петров, Блог за митр. Антоний Сурожки
******************************************************************
Неделя На утренята Ев. Мат. 28:16-20. На литургията 1Кор. 15:1-11. Ев. Мат. 19:16-26.
Понеделник 2Кор. 8:7-15. Ев. Марк. 3:6-12.
Вторник 2Кор. 8:16-9:5. Ев. Марк. 3:13-19.
Сряда 2Кор. 9:12-10:7. Ев. Марк. 3:20-27.
Четвъртък 2Кор. 10:7-18. Ев. Марк. 3:28-35.
Петък 2Кор. 11:5-21. Ев. Марк. 4:1-9.
Събота 1Кор. 2:6-9. Ев. Мат. 22:15-22.
********************************************************************
Недела – на Утрената
16. А единаесетте ученици отидоа во Галилеја, во гората, каде што им беше заповедал Исус;
17. па, штом Го видоа, Му се поклонија; а некои се сомневаа.
18. А Исус, кога се приближи, проговори и рече: „Ми се даде секаква власт на небото и на земјата.
19. Одете и научете ги сите народи, крштавајќи ги во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух,
20. и учејќи ги да пазат сè што сум ви заповедал; и ете, Јас сум со вас преку сите дни до свршетокот на светот. Амин!”
*******
Недела – на Литургијата
1. Браќа, ви напомнувам за Евангелието, Кое ви го проповедав а Кое вие го примивте и во Кое стоите.
2. Преку Него и се спасувате, ако Го држите како што ви проповедав, освен ако не сте поверувале напразно.
3. Ви го предадов најнапред она, што го бев и примил, дека Христос умре за нашите гревови, според Писмата;
4. дека Он беше погребан и дека на третиот ден воскресна, според Писмата,
5. и дека му се јави на Кифа и потоа на +единаесетте;
6. после им се јави еднаш на повеќе од петстотини браќа, од кои повеќето се живи и до денес, а некои починаа;
7. потоа му се јави на Јакова и на сите апостоли,
8. а по сите, најпосле ми се јави и мене, како на некое недоносче,
9. зашто јас сум најмалиот од апостолите и не сум достоен да се наречам апостол, бидејќи ја гонев Божјата црква.
10. Со благодатта на Бога сум тоа што сум, и Неговата благодат, која е во мене, не остана празна, но повеќе се потрудив од сите нив; само не јас, туку Божјата благодат, која е со мене.
11. И така, било јас, или тие, така проповедаме, и вие така поверувавте.
******
16. И ете, еден човек, кога пристапи до Него, Му рече: „Учителе добар, какво добро треба да направам за да имам живот вечен?”
17. А Он му одговори: „Зошто Ме наречуваш добар? Никој не е добар освен единиот Бог. А ако сакаш да влезеш во животот, пази ги заповедите.”
18. Тој Му рече: „Кои?” А Исус одговори: „Не убивај, не прељубодејствувај, не кради, не сведочи лажно;
19. почитувај ги татка си и мајка си; сакај ги ближните свои како себеси!”
20. Младиот човек Му рече: „Сето тоа сум го запазил од младини; што ми е уште потребно?”
21. Исус му кажа: „Ако сакаш да бидеш совршен, оди, продај го имотот свој и раздели го на сиромаси, и ќе имаш сокровиште на небото; па дојди и врви по Мене!”
22. Штом ги чу младиот човек тие зборови, си отиде нажален, оти имаше голем имот.
23. А Исус им рече на учениците Свои: „Вистина, ви велам, богат мачно ќе влезе во царството небесно;
24. и уште ви велам: полесно ѝ е на камилата да мине низ иглени уши, отколку на богатиот да влезе во царството Божјо.”
25. Кога го чуја тоа учениците, многу се зачудија и рекоа: „Тогаш кој може да се спаси?”
26. А Исус, кога погледна на нив, им рече: „За луѓето тоа не е можно, но за Бога сè е можно.”
******
Понеделник –
7. И како што сè изобилува во вас: верата и словото, разумот и секоја усрдност и љубовта ваша кон нас, така нека изобилува во вас и таа добродетел.
8. Ова ви го велам не како заповед, туку преку усрдноста на другите да ја испитам искреноста и на вашата љубов.
9. Бидејќи вие ја знаете милоста на нашиот Господ Исус Христос дека Он, бидејќи богат, осиромаши поради вас, та и вие да се збогатите преку Неговата сиромаштија.
10. А со ова ви давам совет, зашто тоа е полезно за вас, кои не само го правевте, туку и почнавте да сакате да го правите уште од минатата година.
11. А сега довршете го започнатото дело, та, како што имаше усрдност во вашето барање, така усрдно нека биде и неговото довршување според средствата.
12. Оти, ако некој има добра волја, мил е по она што го има, а не по она што го нема.
13. Зашто не сакам на другите да им биде лесно, а вам – тешко, туку подеднакво:
14. сегашниот ваш одвишок да го дополни нивниот недостиг, та и нивниот одвишок да послужи за вашиот недостиг, па да има еднаквост,
15. како што е напишано: „Кој собрал многу, немал одвишок; и кој малку, немал недостиг”.
******
6. Фарисеите, штом излегоа, веднаш се собраа со иродовците на совет против Него, како да Го погубат.
7. Исус, пак, отиде со Своите ученици кон морето, и по Него одеше многу народ од Галилеја, и од Јудеја,
8. од Ерусалим, и од Идумеја и отаде Јордан. Па и од Тир и Сидон, откако чуја какви дела врши, во голем број дојдоа кај Него.
9. И им порача на учениците Свои да Му приготват кораб, поради народот, за да не Му додева;
10. зашто мнозина беше излекувал, така што сите, кои беа болни, навалуваа на Него за да се доближат до Него.
11. И нечистите духови, штом ќе Го видеа, паѓаа пред Него, викаа и говореа: „Ти си Син Божји!”
12. Но он строго им забрануваше да разгласуваат за Него.
******
Вторник –
16. Да Му благодариме на Бога, Кој во срцето на Тит вложи таква грижа за вас.
17. Вистина, јас го молев, но тој, бидејќи многу ревносен, доброволно тргна кон вас.
18. Со него испративме еден брат, пофалуван за неговото благовестие по сите цркви;
19. и не само тоа, туку и избран од црквите, за да нè придружува во тоа добро дело, на кое му служиме за слава на Самиот Господ и за вашата добра волја,
20. пазејќи се, да не би некој да нè укори поради обилните приноси, за чие собирање се грижиме ние.
21. Оти ние се трудиме за доброто не само пред Господа, туку и пред луѓето.
22. Со нив го испративме и нашиот брат, чија ревност многупати сме ја испитале во многу работи, и кој сега е уште поревносен поради големата увереност во нас.
23. Што се однесува до Тит, тој е мој другар и сотрудник помеѓу вас; а по однос на нашите браќа, тие се пратеници на црквите. Христова слава.
24. И така, посведочете им ја вашата љубов и пофалбите наши за вас, како ним, така и пред црквите.
9. Продолжение.
1. Во врска со помагањето на светиите сметам дека не треба да ви пишувам,
2. зашто ја знам вашата ревност, за која се фалам со вас пред Македонците дека Ахаја приготвила помош уште од лани; и вашата ревност поттикна мнозина.
3. А браќата ги испратив, та да не би нашата пофалба за вас да излезе овој пат напразно, туку како што зборував, бидете приготвени.
4. Па, ако дојдат со мене Македонци и ве најдат неприготвени, да не би да останеме посрамени ние – за да не велиме вие, откако ве пофаливме со таква увереност.
5. Затоа сметав за потребно браќата да ги замолам да дојдат лично кај вас и да се погрижат порано, така што најавената ваша милостиња да се покаже како плод на благослов, а не на лакомство.
*****
13. Потоа се искачи на гората и ги повика при Себе оние, кои Сам ги одбра, и тие дојдоа при Него.
14. Избра дванаесетмина да бидат со Него, и да ги праќа да проповедаат;
15. и да имаат власт да лекуваат болести и да изгонуваат бесови:
16. првиот Симон, кого го нарече Петар;
17. па Јаков Зеведеев и брат му Јован, на кои им даде име Воанергес, што значи: синови на громот;
18. потоа Андреј, Филип, Вартоломеј, Матеј, Тома, Јаков Алфеев, Тадеј, Симон Кананит
19. и Јуда Искариотски, кој и Го предаде.
*****
Среда –
12. Бидејќи извршувањето на таа служба не само што ги надополнува недостатоците на светиите, туку и во мнозина предизвикува обилна благодарност кон Бога;
13. и тие, користејќи ги плодовите од таа служба, Го прославуваат Бога за вашето покорно признавање на Евангелието Христово, и за простосрдечната заедница, со нив и со сите други;
14. и се молат за вас, бидејќи многу ве сакаат, за преизобилната благодат Божја во вас.
15. Да Му благодариме на Бога за Неговиот неискажан дар!
10. Павловата одбрана од приговорите на неговите непријатели и лажните апостоли
1. Ја, самиот Павле, смирен кога сум лично меѓу вас, а слободен, кога сум далеку од вас, ве убедувам со Христовата кротост и благост.
2. Ве молам, кога ќе бидам при вас, да бидете такви што да нема потреба да бидам така смел, каков што мислам да бидам спрема некои, кои за нас мислат оти постапуваме по телото.
3. Зашто, иако во тело одиме, телесно не се бориме.
4. Оружјето на нашето војување не е телесно, но со помошта Божја е силно да разрушува тврдини; со него ние уништуваме мудрувања,
5. и секое превознесување, што се крева против познавањето на Бога, и поробување секој разум, за да Му биде покорен на Христа;
6. и спремни сме да казниме секаква непослушност, кога ќе се изврши вашата послушност.
7. На надворешноста ли гледате? Кој е уверен во себе дека е Христов, нека суди, пак, од себе, оти, како што е тој Христов, така сме и ние Христови.
*****
20. И дојдоа во една куќа; и пак се собра народ – така што и тие не можеа ни леб да јадат.
21. И кога чуја Неговите домашни, отидоа да Го приберат, оти се говореше дека не бил
на Себеси.
22. А книжниците, што беа слегнале од Ерусалим, велеа дека во Него е Велзевул и дека бесовите ги истерува со силата на кнезот демонски.
23. И кога ги повика, им говореше во параболи: „Како може сатаната да изгонува сатана?
24. Ако едно царство се раздели на делови, еден против друг, тоа царство не може да се одржи;
25. и, ако еден дом се раздели на делови, еден против друг, тој дом не може да опстане;
26. ако и сатаната се дигнал против себеси, и се разделил, не ќе може да се одржи; му дошол крајот и нему.
27. Никој не може, кога ќе влезе во куќата на силен човек, да му ја ограби покуќнината, ако најнапред не го врзе силниот; и тогаш ќе му ја земе покуќнината.
*******
Четврток –
7. На надворешноста ли гледате? Кој е уверен во себе дека е Христов, нека суди, пак, од себе, оти, како што е тој Христов, така сме и ние Христови.
8. Бидејќи, ако и нешто повеќе да се пофалам со нашата власт, која ни ја даде Господ за вашето издигање, а не назадување, нема да се посрамам.
9. Но, никој нека не помисли дека преку посланијата ве заплашувам,
10. бидејќи во посланијата свои, ќе рече некој, тој е строг и силен, но при личното присуство меѓу нас слаб; проповедта негова ништо не вреди.
11. Таквиот нека знае дека какви сме во зборовите во посланијата свои, кога отсуствуваме, такви сме и на дело, кога присуствуваме.
12. Зашто не смееме да се вбројуваме или да се споредуваме со некои од оние, што сами се препорачуваат: тие не разбираат дека се споредуваат сами со себе и се мерат само со себе.
13. Ние, пак, не без мерка ќе се пофалиме, туку според правилото на мерката што ни е определена од Бога, за да достигнеме дури и до вас.
14. Оти ние не како нестигнати до вас се напрегаме, бидејќи достигнавме и до вас со Благовестието Христово;
15. не фалејќи се преку мерка со туѓите напори, се надеваме дека премногу ќе се возвеличиме меѓу вас според делата наши, кога ќе порасте верата ваша,
16. така што и подалеку од вас да го проповедаме Евангелието, а не да се фалиме со готовото во туѓ дел.
17. Кој се фали, со Господа да се фали!
18. Зашто, не оној, што се фали сам, е достоен, туку оној, кого што Господ го фали.
*******
28. Вистина, ви велам: на човечките синови ќе им се простат сите гревови и хули, какви и да бидат тие;
29. но, кој похули на Светиот Дух, нему нема да му се прости никогаш, а ќе биде виновен пред вечниот суд.”
30. Тоа го рече, оти велеа: „Нечист дух е во Него.”
31. И дојдоа мајка Му и браќата Негови, па, стоејќи надвор, порачаа да Го викнат.
32. А околу Него седеше народ. И Му рекоа: „Ете, мајка Ти и браќата Твои, и сестрите Твои, надвор се и Те бараат.”
33. А Он им одговори, велејќи: „Која е мојата мајка, или кое се браќата Мои?”
34. Па, како ги погледна оние што седеа околу Него, рече: „Еве ги Мојата мајка и Моите браќа.
35. Зашто оној, кој ја исполнува волјата Божја, тој Ми е брат, и сестра, и мајка.”
******
Петок –
5. Но јас мислам дека во ништо не сум помал од врховните апостоли;
6. иако сум прост во проповедта, + во знаењето не сум. А насекаде и по сè сме ви добро познати.
7. Погрешив ли што се понизував за да ве издигнам вас, бидејќи дарум ви Го проповедам Евангелието Божјо?
8. Други цркви оштетив, добивајќи од нив издршка, та вам да ви служам, и додека бев при вас, иако бев во скудност, никому не дотегнав.
9. оти немаштијата моја ја употполнија браќата, што дојдоа од Македонија. Па и во сè друго се пазев и ќе се пазам, да ви бидам на товар.
10. Како што е вистината Христова во мене, така и оваа пофалба нема да се одземе од мене во краиштата ахајски.
11. А зошто? Затоа ли што не ве сакам? Бог знае! Но, она што го правам, ќе го правам,
12. за да не им дадам повод на оние, кои бараат причина, та во она, за кое се фалат, да се покажат како ние.
13. Оти таквите се лажни апостоли, лукави работници, кои се преобразуваат во Христови апостоли.
14. И не е за чудење: бидејќи самиот сатана се преобразува во ангел на светлината;
15. та затоа не е голема работа, ако и слугите негови му се преобразуваат како слуги на правдата; но нивниот крај ќе им биде според делата нивни.
16. Велам пак: никој да не ме смета за безумен; ако ли не, барем како безумен примете ме, та и јас да имам со што да се пофалам.
17. А она, што го зборувам, не го зборувам по Господа, туку како безумен, во овој вид пофалба.
18. Бидејќи мнозина се фалат по телото, ќе се пофалам и јас.
19. Оти вие, како мудри луѓе, љубезно ги примате безумните;
20. вие ги поднесувате: ако некој ве натера да бидете слуги, ако некој ве јаде, ако некој од вас зема, ако некој се гордее, ако некој ве удира по образ.
21. За срам зборувам: како да сме биле немоќни? Но ако некој се осмели, во безумство велам, ќе се осмелам и јас.
******
1. И пак почна да поучува покај морето; и се собра околу Него многу народ; Он влезе тогаш во кораб во морето и седеше, а сиот народ стоеше на суво, покрај морето.
2. И ги поучуваше многу со параболи, и во поуките Свои им велеше:
3. Слушајте! Ете излезе еден сејач да сее;
4. и се случи, кога сееше, едни зрна да паднат покрај патот, па долетаа птиците небески и ги исколваа.
5. Други паднаа на каменито место, каде што немаше многу земја, и набргу изникнаа, оти
земјата не беше длабока;
6. а кога изгреа сонцето, тие свенаа, па како немаа корен, се исушија.
7. Некои паднаа во трње; и израсна трњето, и ги задуши, и не дадоа плод.
8. А други паднаа на добра земја и почнаа да даваат плод, што израсна и узреа; и принесоа; кое триесет, кое шеесет, кое сто.”
9. И им рече: „Кој има уши да слуша, нека чуе!”
******
Сабота –
6. Мудрост, пак проповедаме меѓу совршените, но не мудрост од овој век, ниту, пак, онаа на преодните господари од овој свет,
7. туку ја проповедаме Божјата премудрост, тајна сокриена, која Бог ја предодредил уште пред вековите за наша слава,
8. која никој од господарите на овој свет не ја познал; зашто, ако ја беа познале, тогаш немаше да Го распнат Господа на славата.
9. Но, како што е напишано: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го сакаат.”
*****
15. Тогаш фарисеите отидоа и се договорија како да Го фатат во некој збор.
16. И ги испраќаа при Него своите ученици, заедно со некои Иродовци, говорејќи: „Учителе, знаеме дека си правичен и навистина ги учиш луѓето на патот Божји, и не се боиш ни од кого, зашто не гледаш кој е кој;
17. затоа кажи ни, како Ти се чини: треба ли да се дава данок на царот или не?”
18. Но Исус го разбра лукавството нивно и рече: „Што Ме искушувате, лицемери?
19. Покажете Ми една даночна пара!” Тие Му донесоа еден динариј.
20. И им рече: „Чиј е овој лик и натпис?”
21. Тие одговорија: „На царот.” Тогаш им рече: „Подајте го царевото на царот, а Божјото на Бога!”
22. И штом го чуја тоа, тие се зачудија и, оставајќи Го, си отидоа.
********************
Светоотечки текстови. Бигорски.
Св. Јован Златоуст
Споредба на царската власт, богатство и превосходство со монахот кој живее во највистинското љубомудрие според Христа *1
I дел
а. Гледајќи дека повеќето од луѓето ги љубат и им се восхитуваат на оние нешта што само навидум се чини дека се добри, повеќе одошто на оние што по природа се полезни и навистина добри, сметам дека е неопходно да кажам неколку зборови за обете и да ги споредам меѓу себе нештата што од многумина се пренебрегнати и тие што со голема ревност се прифаќаат, та откако ќе ја дознаеме разликата помеѓу нив, високо да ги цениме тие што се достојни за ревност и се спасителни, а другите, пак, да се научиме да ги презираме како достојни за ништо.
Така значи, луѓето сакаат богатство, власт, првенство, слава, и повеќето од нивблажени ги сметаат оние коишто началствуваат над народите, коишто се носени на сјајни колесници, коишто уживаат во викот на гласниците и во многуте телохранители, а истите тие луѓе го презираат животот на мудрољубивите и на оние што за себе го избрале монашкиот начин на живот. Првите, кога ќе се појават, го свртуваат вниманието на народот кон себе, а вторите кога ќе се појават, ниеден поглед, или поглед сосема на малкумина кон себе привлекуваат. И на нив (т.е. на монасите – б.п.) може никој да не посака да се уподоби, а на оние, пак, сите.
Меѓутоа, да се стекне господство и да се прими власт над народи е ем тешко, ем за повеќето невозможно, а и од многу пари ќе имаат потреба љубителите на власт. А да се избере монашки живот и да се помине животот во служење на Бога е за сите подеднакво благопријатно и лесно. Покрај тоа, поседувањето на власта се прекратува заедно со прекратувањето на овој живот, поскоро уште додека се живи таа ги напушта нејзините љубители; впрочем, таа веќе довела некои во голема опасност или бесславие. Монашкиот живот, пак, уште сега ги исполнува праведниците со многу добра, а после скончанието на нивниот живот, светли и радосни ги води пред судилиштето на Бога и Отецот, кога повеќето од оние што началствувале ќе бидат видени како примаат големо наказнание за делата во својот живот.
Ајде, затоа, откако ќе ги споредиме меѓусебе добрата на љубомудрието и оние на владеењето и славата, што само се чинат дека се полезни во сегашниот живот, да се запознаеме подобро со разликата помеѓу двете; зашто поставени едни спроти други, тие ќе станат појасни. Или поскоро, ако сакате, споредувајќи го врвот од добрата – мислам на царската власт – со љубомудрието, да ги разгледаме плодовите од поседувањето на секоја од нив, откако ќе дознаеме точно над што началствува царот, а над што мудрољубивиот.
Така значи, царот стои (т.е. господари) над градови, области и многу народи, раководејќи со своите заповеди и војсководци, и подвластени, и војски, и народи, и собранија; а оној, пак, кој на Бога Му се предал себеси, и монашкиот живот за себе го избрал, владее и над гневот, и над зависта, и над среброљубието, и над сластољубието, и над другите пороци, гледајќи постојано и грижејќи се како да не ѝ допушти на душата да потпадне под власта на срамните срасти, ниту да го пороби разумот на таквата горка тиранија, туку повисоко од сѐ секогаш умот да го држи, откако стравот Божји ќе го постави над страстите. Таква, значи, власт и господство поседува царот, а таква монахот, така што со поголемо право некој овега (т.е. монахот – б.п.) цар би го нарекол, отколку оној кој сјае со багреница и венец и седи на златен трон.
б. Затоа, цар навистина е оној кој владее над гневот, зависта и сладострастието, и сѐ потчинува на законот Божји, го запазува умот слободен и не дозволува моќта на задоволствата да загосподари со душата. Таквиот човек со задоволство би сакал да го видам да началствува и над народи, и над земја и море, и над градови, области и војски. Зашто оној кој над страстите на душата разумот свој го издигнал, тој лесно би застанал (т.е би господарел) и над луѓе, во согласност со божествените закони, така што ќе им биде наместо татко на потчинетите, општејќи со градовите со секаква кротост. А оној човек кој само надворешно изгледа дека владее, но во суштина им е роб на гневот, властољубието и задоволствата, тој, како прво, ќе им изгледа смешен на потчинетите, зашто иако носи венец украсен со скапоцени камења и злато, тој со целомудрие не е овенчан, и иако телото цело му сјае со багреница, душата му е неукрасена. Потем тој не ќе знае дури ни како да ја спроведе власта; зашто оној што е неспособен да владее со себеси, како би бил способен другите да ги управува според законите?
А доколку сакаш да ја видиш и војната на секој од нив, ќе откриеш дека едниот се бори против демони и ги надвладува и ги победува и од Христа бива овенчан; зашто тој со божествена сила влегува во војната, утврден со небесни оружја, така што победата му станува неизбежна; а царот, пак, се бори против варвари. Па колку што демоните се пострашни од луѓето, толку посјаен е оној кој ги надвладува првите одошто оној кој ги победува последните.
И доколку сакаш да ја дознаеш причината и за едната и за другата војна, ќе откриеш голема разлика. Едниот војува против демоните поради благочестие и служба за Бога, копнеејќи да ‘открадне’ (ἐξαρπάσαι) од заблудата било градови или села, а другиот се бори против варвари за да бидат ‘украдени’*2 (ἁρπασθέντων) или места, или планини, или пари; или, пак, се бори поради алчност и желба за неправедна власт што го повикува на борба. Оттаму, многу цареви, посакувајќи го поголемото, честопати го губеле дури и тоа што го имале. Па така, власта и непријателите и на едниот и на другиот покажаа колку многу се разликуваат царот и оној којшто е ревносен да го помине својот живот во служба на Бога.
А уште, нив најточно може некој да ги спознае, доколку внимателно го набљудува животот и секојдневните занимања на секој од нив. Бездруго ќе најде дека едниот навистина општи со пророци, ја украсува душата со мудроста на Павле и постојано потскокнува од кај Мојсеја до кај Исаија, од кај него – кај Јована, од кај oвој, пак, накај некој друг од светиите; додека царот, пак, постојано општи со заповедници, градоначалници и телохранители. А со какви луѓе некој постојано општи, на нив го уподобува и својот нарав. Следствено, монахот го сообразува својот разум со наравите на апостолите и пророците, а царот со тие на војсководците, телохранителите и штитоносците, луѓе поробени од вино, коишто се насладуваат со задоволства и повеќето од деновите ги поминуваат во пијанство, неспособни се за нешто значајно и убаво, поради виното. Така, ова е уште една причина зошто монашкиот живот приличи блажен да го нарекуваме повеќе одошто оној поминат во господарење, царување и скиптри.
✤✣✤
*1 Зборовите φιλόσοφος, φιλοσοφία, φιλοσοφέω кај св. Јован Златоуст ретко имаат значење во пошироко распространетата смисла на философија. Поскоро кај него тие имаат значење на возвишена христијанска добродетел, затоа што, како што вели и самиот светител, ἡ ἀληθὴς σοφία ἡ πίστις ἐστὶν („вистинската мудрост се содржи во верата“). Понатаму, философија (цр.сл. ‘љубомудрие’) за св. Јован Златоуст е и монашкиот живот, а вистинските философи – тоа се монасите.
*2 Со значење ‘освоени’. Характеристично за реториката на св. Јован Златоуст, кој овде прави игра на зборови.
***************
Св. Јован Златоуст
Споредба на царската власт, богатство и превосходство со монахот кој живее во највистинското љубомудрие според Христа
II дел
в. Доколку, пак, посакаме да го испитаме и ноќното време, монахот ќе го видиме украсен со служба кон Бога и со молитвите, пеејќи Му на Бога многу порано од птиците, сожителствувајќи со ангелите, беседејќи со Бога, насладувајќи се со небесните блага; а оној кој стои над многу народи, области и војски, кој владее со многу земја и многу море, ќе го видиме како, спрострен на креветот, цврсто спие. Зашто, навистина, првиот се храни со такви јадења, што нема да побараат од монахот длабок сон, додека овој раскошната храна го принудува да спие, а пиењето го држи в кревет дури до самиот ден. Така значи, монахот има умерена облека и трпеза чиишто соучесници се подвижници на добродетелта; а за царот неопходно е да биде разубавен со скапоцени камења и злато, да поставува сјајна трпеза и да има сотрпезници, ако е неразборит, достојни на неговата порочност, а ако има ум и е скромен, можеби чесни и праведни, но, сепак, коишто многу заостануваат зад добродетелта на првите.
Па така, царот дури и да е мудрољубив, ни малку не ќе може да се доближи до духовната убавина и добрина на монахот*3. Зашто во патувањата тој е тежок за своите поданици, тежок е и кога во град пребива, и кога со мир се насладува, и кога со војна се зафаќа, и кога даноци бара, и кога војска собира, и кога заробеници води, и кога победува, и кога поразен бива; зашто кога поразен бива, тој со сопствените несреќи и подвластените ги исполнува; но и кога победува, тој неподнослив станува; разубавувајќи се со трофеи и гордеејќи се, на војниците им дава дозвола да пљачкаат, грабаат, патниците да ги повредуваат, градовите залудно да ги опсадуваат, домовите на бедните да ги опустошуваат, од оние што ги примиле да го бараат секој ден тоа што ниеден закон не го дозволува, под изговор на некаков древен обичај, противзаконски и неправеден. Притоа, царот ништо не му наштетува на богатиот со таквите зла, туку на бедниот му нанесува зло, како навистина да е усрамен пред доброимотните.
А монахот не постапува така, туку штом се појави, тој доаѓа носејќи некоја благодат и за богатите и за бедните, подеднакво и за едните и за другите, облекувајќи се во една одежда преку целата година, пиејќи вода со поголемо задоволство одошто другите пијат некое чудесно вино; и за себе тој од богатите не бара никаква, ни мала ни поголема милост, а за оние што се во сиромаштија – многубројни и постојани милости, што принесуваат полза и на обете страни, и на тие што даваат и на оние што ќе примат. На тој начин тој е заеднички лекар и на богатите и на бедните подеднакво, ослободувајќи ги едните од прегрешенијата преку добар совет, и избавувајќи ги другите од сиромаштијата.
Царот, пак, дури и кога заповеда даноците да бидат полесни, им донесува полза поскоро на богатите, одошто на сиромашните; а правејќи го спротивното, им штети на оние што малку поседуваат. Зашто на богатиот може малку да му наштети тежината на даноците, но домовите на сиромашните, пак, таа како поројна река ги однесува, исполнувајќи ги селата со лелеци; а ниту кон староста сострадание имаат собирачите на даноци, ниту кон вдовството на жените, ни кон сиротството на децата, туку лудуваат цело време, како некои општи непријатели на областа, барајќи од земјоделците такви работи, какви што земјата не произвела.
г. Ајде сега и тоа да го испитаме – што монахот, а што царот им дарува на своите послушници. Несомнено, едниот злато, а другиот благодат на Духот; едниот избавува од сиромаштија, доколку е добар, но другиот, пак, со своите молитви ослободува души завладеани од демони. И ако се случи некому да биде притеснет од такви несреќи, тој поминува покрај царот како покрај бездушен предмет и прибегнува кон обиталиштето на монасите, токму како некој којшто бега од волк и прибегнува кај човек – ловец, којшто држи меч во раката; зашто она што е мечот за ловецот, тоа е молитвата за монахот. Впрочем, и не е толку страшен за волците мечот, колку што се страшни за демоните молитвите на праведниците. Затоа, не само ние кај светите монаси во нуждите прибегнуваме, ами и самите цареви кај нив прибегнуваат во страшни прилики, токму како што просјаците за време на глад прибегнуваат кон домовите на богатите.
Не ја имал ли Ахав, царот јудејски, својата надеж за спасението во молитвите на Илија? (Сп. 3 Цар. 17-18) Не прибегнал ли Езекија, кој ја имал истата власт и господство, кога бил болен и готов да умре, гледајќи ја смртта пред него, при пророкот, како од смртта посилен и на живот дарител? (Сп. 4 Цар. 20, 1-11) Исто, кога избувнала војна и Палестина била во опасност да биде разрушена до основа, јудејските цареви, откако ја распуштија војската, и пешадијата, и стрелците, и коњаниците, и военоначалниците, и заповедниците, прибегнаа кон молитвите на Елисеј, зашто сметаа дека слугата Божји ќе им замени многу илјади војници (Сп. 4 Цар. 3). Исто така направил и цар Езекија кога настапила Персиската војна и кога градот бил подложен во најголема опасност во поглед на неговите темели, и тие што биле на бедемите трепереле, се плашеле и се треселе, како при очекување на грмотевица или серазурнувачки земјотрес; тогаш молитвите на Исаија царот ги спротивставил на многуилјадните Персијци. И не се излажал во надежта своја (4 Цар. 19). Зашто штом пророкот ги подигнал рацете кон небото, со стрелите од небо Бог ја прекратил Персиската војна, поучувајќи ги царевите да ги сметаат Неговите слуги за општи спасители на земјата, за да се поучат, наведени од праведните на секое добро и човекољубиво дело, да ги уважуваат нивните совети и да се повинуваат на добрите напомени.
Понатаму, не само од тоа може да се види разликата меѓу обајцата, но уште и ако се случи и овој и оној да паднат – едниот да се лиши од добродетелите, а другиот од царството – првиот лесно ќе може да си дојде на себе, и брзо, откако преку молитва, солзи, покајничка тага и грижа за бедните ќе ги очисти прегрешенијата, повторно лесно се искачува на претходната височина. А царот, пак, кој паднал, од многу сојузници ќе има потреба, и од многу војници и коњаници, од коњи и пари, а бездруго ќе има и големи опасности! И тој својата надеж за спасението целосно ја полага во другите, а на монахот штом има желба, ревност и промена на мислите, веднаш ќе му следува спасението. „Зашто Царството небесно, вели, е внатре во вас“ (Лк. 17, 21).
Еве, дури и смртта за царот е страшна, а за мудрољубивиот безболна. Зашто за оној кој го презира богатството, задоволствата и раскошот, поради коишто многумина сакаат да живеат, за него неизбежно ќе биде лесно и да се пресели оттука. И кога навистина би се случило и овој и оној да бидат убиени, монахот ќе привлече опасносни поради благочестие, трудејќи се за бесмртниот и небесен живот преку смртта; но царот како свој убиец ќе има некој тиранин, љубител на власт, и ќе постане тажен и страшен призор после убиството; а да се види монах убиен поради благочестие е пријатен и спасителен призор. И згора на тоа, тој ќе има многу љубители и подражавачи на неговите добра и многу ученици што ќе се молат да се покажат на него рамни. А оној (т.е. царот – б.п.) многу зборови во молитва би потрошил, просејќи од Бога да не се појави ниеден љубител на царската власт. Освен тоа, никој не би се осмелил да го убие монахот, сметајќи дека е нечестие кон Бога ако посегне по таквиот; а против царот многу убијци, љубители на тиранија, востануваат. Поради тоа царот се заштитува со војници, додека монахот градови утврдува со молитвите, неплашејќи се од никого. Царот постојано живее во страв и очекување на убиство, зашто тој има опасно користољубие, а монахот сигурно спасение.
И така, ми се чини дека доволно беше кажано за нештата од сегашниот живот. Но и кога би посакале да го испитаме идното поприште, едниот ќе го видиме сјаен и славен, грабнат во облаци на средба со Господа во воздухот, како водич и учител на тој спасителен начин на живот и на секоја добродетел. А царот, пак, дури и кога би се покажало дека справедливо и човекољубиво управувал со власта (а тоа е многу ретко!), ќе се здобие со помало спасение и чест. Зашто не е исто, не е исто добар цар и монах којшто целосно се предава на служењето на Бога. А кога царот би се покажал порочен и ‘лев’, кој ја исполнил земјата со многу зла, тогаш кој би возмогнал да ги искаже несреќите со коишто ќе биде притеснуван – со оган изгоруван, бичуван, измачуван, кој претрпува такви страдања што ниту со збор се искажливи, ниту на дело се подносливи?
Бидејќи размисливме и научивме за сите овие нешта, не треба повеќе на богатите да им се восхитуваме, зашто оној кој се покажува како нивни господар (т.е. царот) не може ни малку да се доближи до добродетелта на монахот. Затоа, кога-годе видиш богат човек, кој со одежда е украсен, со злато разубавен, на кочии носен и кој со сјајни поворки излегува, немој блажен да го наречеш тој човек! Зашто богатството е привремено и она што се чини убаво пропаѓа заедно со овој живот. Но кога ќе видиш монах да поминува сам, смирен и кроток, тих и благ, ревнувај со тој маж, покажи се подражател на неговото љубомудрие, помоли се да постанеш рамен на праведниот. Оти „барајте, вели, и ќе ви се даде“ (Мт. 7, 7). Зашто, навистина, овие нешта се прекрасни, спасителни и трајни, преку човекољубието и промислата на Христа, Кому слава и власт во веки веков. Амин!
*3 ‘Убавина и добрина’ (καλοκαγαθία) бил традиционален опис на благороден характер.
(„Споредбата помеѓу царот и монахот“ на светиот отец наш Јован Златоуст е преведена според изданието на J. P. Migne, “Patrologia Graeca”, Tomus XLVII, Parisiis 1863, 387 ̶ 392. Превод од старогрчки: Братството на свештената Бигорска обител)
*********************
Старец Сава Псково-Печерски
Господи ти си живот мој!
ПОУКА ЗА СМИРЕНОУМИЕТО
Еден од старците рекол: Пред се потребно ни е смиреноумие за да бидеме подготвени на секој збор што ќе го слушнеме да кажеме „прости“, зашто од смиреноумието се кршат сите стрели на лукавиот и завидливецот.
Да испитаме какво значење имаат зборовите на старецот: зошто тој вели дека пред сѐ ни е потребно смиреноумие, а не вели дека најнапред треба да се воздржуваме? Бидејќи апостолот вели: „А секој што се бори треба од сѐ да се воздржува. (1 кор.9,25). Или зошто старецот не рекол дека нам пред сѐ ни е потребен страв Божји. Зашто во Писмото е кажано: „Почеток на мудроста е стравот од Господа“( Пс. 110,10) и одново: „Со страв Божји нека се отклони секој од зло“. Зошто не вели дека најнапред ни треба милостина или вера? Зашто кажано е: „ Со милостината и верата се очистува гревот“, апостолот, пак, вели: „ А без вера не може да се угоди на Бога“ (Евр. 11,6). Според тоа, ако без вера не може да Му се угоди на Бога, а со милостината и верата се очистуваат гревовите, и ако со стравот Божји се отстранува секое зло, а почеток на мудроста е стравот од Господа, и секој кој се бори треба да се воздржува од се, како тогаш старецот вели дека пред се потребно ни е смиреноумие. „Ете зошто – вели тој – пред се ни е потребно смиреноумието, за да можеме на секој збор што ќе го чуеме да кажеме „Прости“, зашто од смиреноумието се кршат стрелите на лукавиот и противникот. Ете гледате, браќа колку е голема силата на смиреноумието, видете какво дејство има зборот „Прости“.
А зошто ѓаволот не се нарекува само непријател (душман) туку и противник? Непријател се нарекува затоа што е човекомрзец, мразител на доброто и клеветник. Противник се нарекува, пак, затоа што настојува да го попречува и спречува доброто дело: ако некој сака да се помоли, тој му се спротивставува со лоши спомени, поробување на умот и со унинија. Ако некој сака да даде милостина, тој тоа го спречува со среброљубие и скржавост. Намерава ли некој да бдее, тој му попречува со мрзливост и немарност и така тој ни се спротивставува во секое дело, кога сакаме да направиме нешто добро. Поради тоа тој не се нарекува само непријател туку и противник.
А со смиреноумието се уништува секое оружје на врагот и противникот. Зашто навистина е големо смиреноумието, и по неговиот пат одел секој светител, а со трудот го скратувал својот пат, како што вели Псалмопеецот: „Види го смирението мое и трудот мој и прости ми ги сите гревови мои“(Пс 24,18) и „Се понизив и ме спаси“(Пс114,6). Всушност, смирението и само смирението може да нѐ воведе во Царството, но само полека, како што рекол старецот авва Јован. И така, да се смириме и ние малку и ќе бидеме спасени. Ако ние, како немоќни, не можеме да се трудиме, тогаш да настојуваме да се смириме, со вера дека за тоа малку што го направиме со смирение, по милоста Божја ќе бидеме и ние во местото на светиите, кои многу повеќе се потрудија служејќи Му на Бога.
Иако сме немоќни и не можеме да се трудиме, зар не можеме да се смириме. Блажен е оној кој има смирение, зашто тоа е големо!
Вака еден од светите, исто толку добро го претставил оној кој има вистинско смирение: „Смирениот на никого не се гневи и никого не разгневува, и го смета тоа (гневот) потполно туѓ на себе. Големо е, како што рековме, смирението, зашто тоа самото се спротивставува на празната слава (суетата) и го чува човекот од неа. А зарем не се гневат исто така заради имот или заради храна? Па како тогаш старецот вели дека смирението на никој не се гневи и никого не разгневува.
Смирението е големо, како што рековме, и силно ја привлекува на душата благодатта Божја. А, благодатта Божја, кога ќе дојде, ја чува душата од двете тешки, горе спомнати страсти. Оти што може да биде потешко од тоа да се гневиме и да го разгневуваме ближниот? Како што и некој рекол: „На монасите воопшто не им е својствено да се гневат, како и да ги разгневуваат другите“. Зашто, навистина, ако таквиот (т.е. оној кој се гневи и разгневува на другиот) набрзо не се покрие со смиреноумие, тогаш тој малку по малку ќе запаѓа во демонска состојба ( на злите духови) притоа смутувајќи ги другите а и самиот себеси. Тоа е така зато што смирението не се гневи и не ги разгневува другите. Но, што зборувам јас, како смирението да чува само од овие две страсти, па тоа ја чува душата од секоја страст и од секое искушение.
Кога св. Антониј ги видел раширени сите мрежи на лукавиот, и воздивнувајќи Го прашал Бога: „Па кој може да ги избегне?“- тогаш Бог му одговори „Смирението ќе ги избегне“ и што е уште почудно, додал: „Тие дури нема ни да се допрат до него“. Ја гледаш ли благодатта на оваа добродетел?
Навистина нема ништо посилно од смиреноумието, и тоа на сѐ одолева. Ако на смирениот му се случи нешто неволно, тој во истиот миг се обраќа кон себе, веднаш се осудува себеси како достоен за тоа и нема да почне да прекорува некого, нема да го обвинува другиот. И така, она што му се случува го поднесува без немир, без жалост, со потполно спокојство и затоа не се гневи и никого не разгневува. И така, добро рекол светиот, дека пред се ни е потребно смиреноумие.
Има два вида смирение, како што се и двата вида на гордост.
Првата гордост е кога некој го прекорува братот, кога го осудува и посрамува, како овој ништо да не вреди, а себе си се става многу повисоко од него. Ако таквиот не се вразуми наскоро и ако не се потруди да се поправи, тогаш малку по малку тој запаѓа во другата гордост, така што се возгордева и пред самиот Бог, и подвигот и доблестите свои си ги припишува на себе, а не на Бога, како самиот од себе да ги направил, со својот разум и труд, а не со Божја помош.
Навистина, браќа мои, знам еден кој некогаш паднал во ваква бедна состојба. Отпрвин, кога некој од браќата ќе му кажеше нешто, тој го понижуваше и возвраќаше: „Што вреди тој и тој“? „Нема никој достоен освен Зосим и сличните на него“. Потоа почна и овие да ги смета за никакви и да зборува: „Нема никој по достоен освен Макариј“. Па не помина многу почна да зборува: „Кој е Макариј?“ Нема никој достоен освен Василиј и Григориј“. Но, наскоро почна и нив да ги оцрнува, велејќи: „Кој е тој Василиј и кој е тој Григориј?“ Нема никој достоен освен Петар и Павле“. А јас му велев: „Навистина , брате наскоро и нив ќе почнеш да ги понижуваш“. И верувајте ми, по извесно време, тој почна да зборува: „Кој е Петар? И кој е Павле? Никој ништо не вреди освен Света Троица“. И најпосле се возгордеа и пред самиот Бог, и така, се симна од умот. Токму заради тоа, должни сме и ние, браќа мои, да се подвизуваме со сета своја сила против првата гордост, за малку-помалку да не западнеме во другата, односно во потполната гордост.
Гордоста може да биде овосветска (световна) и монашка.
Световната гордост е кога некој се вознесува пред братот, истакнувајќи дека е побогат и поубав од него, или дека носи подобра облека од него, или дека е поблагороден од него. Значи, кога ќе видиме дека се фалиме со овие предности, или со тоа што нашиот манастир е поголем или побогат од други, или, пак, дека во него има повеќе браќа, тогаш треба да знаеме дека сѐ уште се наоѓаме во овосветската (световна) гордост.
*****************
За Отец Јован Крестјанкин
Неодамна од Псково – Печерскиот манастир ме повика мојот духовник, архимандрит Јован ( Крестајнкин ) и ми рече: Ете, наскоро ќе се упокојам. Затоа, потруди се, напиши го тоа што го помниш и што сакаш да го кажеш за мене. Бидејќи после мене и онака ќе пишувате и можете сешто да измислите, и ќе биде како кај кутриот отец Николај, кој и „ мачки воскреснуваше “, и што не друго. Вака, пак, јас сé ќе прегледам и ќе бидам мирен.“
Така, исполнувајќи го послушанието од духовникот, почнав да пишувам, надевајќи се дека отецот сам ќе ја одвои пченицата од каколот, ќе каже што сум заборавил, како и секогаш, и ќе ги исправи грешките кои се појавиле. Нема многу да пишувам за тоа, што за мене значи отец Јован. Сиот мој монашки живот нераскинливо е поврзан со него. Тој за мене беше и остана идеал за православен христијанин, монах, сакан и баран отец – свештеник. Да се зборува за сé што се случувало во текот на ова наше дваесетгодишно пријателство, се разбира дека е невозможно. Неговите духовни совети сега се достапни за секој во трите збирки, писма кои неидамна излегоа од печат. Од моја гледна точка – тоа е најдобриот ракопис од областа на руската духовна литература во последните 50 години. Но, сакам да ви раскажам за нешто друго – нешто што мене лично ми е познато, а не слушнато од други.
Според мене, главна духовна одлика на отец Јован отсекогаш беше, покрај дарот на расудување, уште и непоколебливата вера во себлагата и совршена Божја промисла, која ги води христијаните кон спасението. Во една од книгите на отец Јован, како епиграф беа напишани овие зборови, кои тој често ги повторуваше: „ Главно во духовниот живот – е верата во промислата Божја и расудувањето со совет “ . Еднаш, како одговор на моите недоумици отецот запиша: „ Еве сега со внимателност читам длабоки зборови: „ Човечкото срце го осмислува својот пат но, Господ управува со неговото чекорење “- тоа Премудриот Соломон го испитал на себеси ( гл. 16, ст. 9 ). И вие ќе се уверите во својот живот, дека тоа е токму така и никако поинаку. “ Никому не го наметнувам своето мислење, но длабоко сум убеден дека отец Јован е еден од оние малубројни луѓе од наше време, на кои Господ им ја открива Својата божествена волја и за конкретни лица и настани, кои се случуваат во Црквата и во светот. Тоа веројатно е одраз најмногу на љубовта на подвижникот кон Бога и предаденоста кон Неговата света волја, а како одговор на која, Господ му ја открива на подвижникот христијанин промислата за судбината на луѓето, и го прави таквиот човек свој пријател.
Повторно ќе кажам, никому не го наметнувам своето мислење, до кое сум дошол врз основа на многуте животни случувања, поврзани со отец Јован. Не сум јас единствениот кој мисли така. И моите најблиски духовни пријатели, сега покојните отец Рафаил и игуменот Никита, кои и ме запознаа со отец Јован во прв ред, Му се заблагодаруваа на Бога за тоа што, нивниот духовник е свет човек, кому му е откриена волјата Божја, и тоа секој од нас опитно го има испитано на себеси. Иако за жал, како што тоа често се случува во животот, ние дури и тогаш, кога ја знаеме волјата Божја, не наоѓаме сила и решителност да ја исполниме. Но, за тоа подоцна.
Со отец Јован се запознав есента 1982 година, кога веднаш после крштението допатував во Псково – Печерскиот манастир. Тогаш, си размислувам, тој на мене не остави некој посебен впечаток: многу добар старец, многу снажен (тогаш имаше само 72 год ), вечно некаде брзаше, вечно опкружен со мноштво поклоници. Аскетски построги и помонашки изгледаа другите жители на манстирот. Но, помина сосема малку време, кога јас почнав да разбирам, дека тоа старче го претставува оној, кого во Русија одамна го нарекуваа старец – многу ретка и драгоцена појава во Црквата. Довербата и послушанието е главно правило во односот помеѓу христијанинот и неговиот духовен отец. Секако дека не можеме во односот со секој духовник да покажуваме целосно послушание. Такви духовници се реткост. Тое е всушност многу чувствително прашање. Кога неразумните свештеници си вообразуваат дека се старци, а нивните несреќни духовни деца, земаат на себеси, не според своите сили и не својствено на нашето време, апсолутно послушание спрема нив, често се случуваат тешки духовни и животни трагедии.
Секако, отец Јован никогаш не наредуваше и никого не принудуваше да ги слуша неговите духовни совети. Човекот, кон слободно и искрено послушание, го приведуваат времето и искуството. Тој никогаш себеси не се нарекуваше старец. Кога за тоа ќе му говореа, ќе се насмевнеше и ќе речеше дека денес нема старци, туку има само искуствени старчиња. Тој и до денес е со такво убедување, всушност исто како што сум јас убеден во тоа, дека во неговата личност, Господ ми испрати вистински старец, кој ја познава Божјата волја за мене и мојата животна ситуација, а во врска со моето спасение. Се сеќавам, додека бев млад послушник, во манастирот ми пријде еден поклоник – Московјанец и ми раскажа една случка, на која тој, всушност, бил сведок.
Отец Јован опкружен со поклоници брзал преку манастирскиот двор кон Црквата. Ненадејно му пристапила некоја жена со тригодишно детенце во рацете: „ Отец, благословете за операција, Московските лекари рекоа дека е итно. “ Тогаш се случило она, од кое беше потресен поклоникот, кој ми раскажуваше за тоа, а секако, и самиот јас. Отец Јован застанал и решително рекол: „ Во никој случај. Тој ќе умре на операциониот стол. Моли се, лекувај го, но во никој случај немојте да дозволите да го оперираат. Тоа ќе оздрави. “ Тогаш го прекрстил детенцето.
Седевме со поклоникот и се ужаснувавме од своите помисли, претпоставувајќи: што ако отец Јован погрешил? Што ако детето умре? Како ќе се однесува мајката кон отец Јован, ако така се случи? Да се посомневаме во отец Јован, заради грубото спротивставување на медицината, кое, иако ретко, сепак се среќаваше во духовната средина, ние секако не можевме: знаевме многу случаи, кога отец Јован и благослувуваше и убедуваше за операција. Меѓу неговите духовни деца, имаше и многу лекари. Ние во ужас очекувавме, што ќе се случи понатаму. Дали во манастирот ќе се појави мајката, скршена од тага и ќе направи скандал, или такво нешто нема да се случи, како што претскажа отец Јован?
Судејќи по сé, така и беше, бидејќи отец Јован, како и претходно, го минуваше својот секојдневен пат помеѓу ќелијата и Црквата, опколен со поклоници, кои беа исполнети со надеж и благодарност. Нам ни остана, единствено да претпоставиме, дека отец Јован ја узнал промислата Божја за ова дете, зел огромна одговорност за неговиот живот, па затоа и Господ не ја посрамил верата и надежта на својот верен слуга. На овој случај се сетив 10 години подоцна, во 1993 година, кога се случи еден многу сличен настан. Од една страна, гледано со човечки очи – трагичен, а од друга страна, по молитвите на отец Јован, тој послужи за вечно спасение на христијанските души и како длабока поука за сведоците на овој случај. Обично при цврста убеденост во исправноста на своите совети, отецот се трудеше да наговори со совет, да убеди, па дури и да ги замоли засегнатите да го исполнат она што тој го бараше, а кое му беше неопходно на човекот кој му се обратил. Ако овој, и понатаму упорно настојуваше по свое, тогаш отецот обично ќе воздивнеше и ќе речеше: „ Па што да се прави, пробајте. Правете како што сакате “.
Секогаш, колку што мене ми се познати слични случаи, оние кои немаше да ги исполнат мудрите духовни совети на отецот, на крај за тоа горко се покајуваа, и по правило, следниот пат доаѓаа кај него со цврста одлука да го исполнат она што тој би им го кажал. Отец Јован со постојана љубов, и сочувствителност ги примаше овие луѓе, не жалејќи го времето за нив, и со сите сили се трудеше да ги исправи нивните грешки. Во Москва живееше една необична, интересна и достоинствена жена -Валентина Павловна Коновалова…Таа беше вистинска московска трговка и може да се каже дека изгледаше како да излегла од сликата Кустодијева. Во почетокот на деведесеттите таа имаше 60 години. Беше директор на голема продавница на проспектот Мира. Полничка, со низок раст, седеше на својата работна маса, а зад неа стоеја, дури и во оние тешки советски времиња, големи икони, додека на подот до масата за пишување стоеше голема пластична вреќа со пари, со кои таа располагаше и според своето мислење, ги испраќаше потчинетите да купуваат товари со свежо овошје и им даруваше на сиромашните и странците, кои во голем број доаѓаа во нејзината продавница. Потчинетите се плашеа од неа, но ја сакаа. Таа во Великиот Пост, правеше општ собир, токму во нејзината канцеларија, на кој со стравопочит присуствуваа и работниците во центарот, татарите.
Често, во тие години на немаштија, кај неа доаѓаа московските намесници, па и архиереите. Некои таа воздржано ги почитуваше, а кон другите, чиешто мислење во врска со „ екуменизмот “ не го одобруваше – беше дури и груба. Многу пати по послушание патував на голем камион од Печор до Москва, носејќи храна за манастирот за Пасха и Божиќ. Валентина Павловна многу топло, мајчински нé примаше нас, послушниците, и со неа бевме вистински пријатели. Уште повеќе, поради тоа што за нас омилена тема на разговор беше – нашиот заеднички духовен отец Јован.
Внимавајте, отецот беше единствениот човек на светот од кого Валентина се плашеше, кого таа бескрајно го почитуваше и сакаше. Два пати годишно, Валентина патуваше во Печор со своите најблиски службеници, каде што постеше и се исповедаше. Во тие денови, не би можеле да ја препознаете – кротка, тивка и срамежлива. Таа во ниеден случај не потсетуваше на „ московската владетелка “. Кон крајот на 1993 година, дојде до некои промени во мојот живот, бев поставен за намесник на подворјето на Псково – Печерскиот манастир во Москва – сегашниот Сретенски манастир и често престојував во Печор. Валентина Павловна имаше болки во очите, ништо особено, старосна катаракта. Еднаш таа ме замоли да испросам благослов од отец Јован за отстранување на катарактата на Фјодоровскиот институт. Одговорот на отец Јован малку ме зачуди: „ Не, не, во ниеден случај. Само не сега, нека помине некое време. “ Следниот ден, јас буквално ѝ ги пренесов овие зборови на Валентина Павловна. Таа многу се нервираше: Во Фјодоровскиот институт, веќе сè беше договорено. Таа му напиша на отец Јован опширно писмо, повторно барајќи благослов за операцијата и му ја објасни ситуацијата, дека тоа е всушност ситница, на која не треба да ѝ се обрнува некое внимание. Отец Јован, како и таа, добро знаеше што е тоа операција од катаракта, и дека таа не претставува некоја голема опасност. Но откако го прочита писмото на Валентина, тој многу се вознемири. Ние долго седевме со него и тој ми повтори неколку пати дека е неопходно да ја убедиме Валентина Павловна да не оди сега на операција. Потоа тој одново ѝ напиша, и ја молеше, според својот чин како духовник, дури и ѝ нареди да ја одложи операцијата. Кај мене нештата се одвиваа така, што имав само две недели слободни. Повеќе од десет години не бев на одмор, и поради тоа, отец Јован ме ослободи да одам две недели на одмор на Крим, во санаториум, и задолжително да ја поведам и Валентина Павловна со себе.
Затоа, тој ѝ напиша во писмото, дека операцијата треба да ја направи месец дена после одморот. „ Ако ја направи сега операцијата, таа ќе умре “, тажно ми рече кога се поздравувавме. Но, во Москва сфатив дека таа ја „ удри косата од камен “. Валентина Павловна, ненадејно, веројатно за прв пат во животот се побуни против волјата на својот духовник. Најпрвин таа решително го одби патувањето на Крим, но, подоцна, како што изгледаше, се смири. Што се однесува до операцијата, беше крајно збунета, сметајќи дека отец Јован за „ некои ситници “ воведува забрани. Јас започнав да ѝ зборувам за патувањето и дека треба што побрзо да отпатуваме на Крим. Поминаа неколку дена, јас добив благослов од неговата Светост за одмор, резервирав две карти, што во овој период од годината не беше тешко да се направи, и го повикав центарот на Валентина Павловна за да ја известам за нашето патување. – Таа е во болница на операција. – ми рече нејзиниот помошник. – Како?! – повикав. – Па отец Јован категорично ѝ го забрани тоа!“ Се покажа, дека неколку дена пред тоа, кај неа дошла некоја монахиња, и дознавајќи за нејзиниот случај со катарактата, бидејќи била лекар, не можела да се согласи со мислењето на отец Јован, па решила да земе благослов за операција од еден од духовниците во Троичко – Сергиевата Лавра. Добиле благослов и тргнале во Фјодоровскиот институт, решавајќи, после брзата и нималку сложена операција, Валентина веднаш да тргне со мене на пат за Крим. Ја припремиле, но за време на операцијата, токму на операционата маса, дошло до тежок инфаркт и потполна парализа. Штом дознав за тоа, јас веднаш го повикав манастирскиот економ во Пецор, отец Филарет, стариот келијник на отецот.Отец Јован, во посебни случаи, се спушташе до ќелијата на отец Филарет и го користеше неговиот телефон. – Како можевте, зошто не ме послушавте? – само што не заплака отец Јован, – Штом јас нешто тврдам, значи знам што правам!“ Што можев да му кажам? Го прашав отец Јован што да направиме сега. Валентина Павловна сé до тој момент беше без свест.
Отец Јован рече да се земат резервните Свети Дарови од Црквата и штом Валентина дојде при свест, веднаш да отидеме кај неа, за таа да се исповеда и да се причести. По молитвите на отец Јован, Валентина следниот ден се освести. Роднините веднаш ме известија за тоа, и за половина час бев во болницата. Валентина Павловна ја доведоа кај мене, во еден од одделите за реанимација, на огромен, метален, подвижен кревет. Таа лежеше, сосема малечка, под белото платно. Не можеше да зборува, само заплака кога ме виде,. Но, и без зборови, мене ми беше разбирлива нејзината исповед и тоа дека и е жал што му подлегнала на непријателското искушение за непослушност и недоверба кон духовникот. Прочитав над неа разрешна молитва и ја причестив. Се простивме. Следниот ден отец Владимир Цувикин ја причести уште еднаш. Набргу по причестувањето, таа умре. Според старото Црковно Предание, душата на човекот, која се удостоила за причест во денот на смртта, доаѓа до Престолот Господов без да врви низ митарствата.
Така се случува или со големите подвижници, или исклучиво со луѓето со чисто срце, или со оние кои за застапници имаат силни молитвеници. Историјата за преродбата на Сретенскиот манастир е неразделно поврзана со архимандрит Јован. Таа 1993 година, дојдов кај отец Јован со голем број на проблеми. После долгиот разговор во неговата ќелија, отец Јован не ми кажа ништо одредено, така што ние побрзавме на свечената богослужба во чест на светиот Архистратиг Божји Михаил. Отец Јован се молеше во олтарот. Веќе бев спремен да се облечам и да одам на акатист, кога отец Јован во буквална смисла на зборот истрча од олтарот, и земајќи ме за рака, радосно рече: – Ти ќе основаш метох на Псково – Печерскиот манастир во Москва. – Отец, но неговата Светост не благослови отворање на метоси, освен ставропигијални манастири. Неодамна еден манастир му се обрати на Патријархот со таква молба, и неговата Светост одговори дека ако даваме манастири за метоси на сите манастири кои сега се отвораат, тогаш нема да останат парохиски цркви во Москва. Но, отец Јован ништо не слушаше. – Не плаши се од ништо! Оди кај неговата Светост и замоли го да се отвори метох на Псково – Печерскиот манастир. Тој, усрдно, како што секогаш правеше, ме благослови и мене не ми преостана ништо друго, освен да ја целивам неговата десница и во сé да се предадам на Волјата Божја и на неговите свети молитви. Сé беше така како што рече отец Јован. Не без малку страв, секако, ја изразив молбата на неговата Светост, патријархот, за отворање на епархиски метох на Псково – Печерскиот манастир. Но, неговата Светост, неочекувано, се постави многу милостиво кон оваа молба, ја благослови оваа одлука, и веднаш ја предаде на увид кај владиката Арсениј и отец Владимир Диваков, за да се спроведе во дело. На тој начин во Москва се појави единствениот метох кој не беше ставропигијален манастир, а кој потоа, се претвори во автономен манастир но, кој никогаш не ја изгуби духовната врска со Печор, ниту со отец Јован.
Архимандрит Тихон (Шевкунов)
**********
Св. Климент Охридски
Поука за првата недела од постот
Ја видовте ли, возљубени, на дело ползата од постот? Оној што го искусил постот во текот на оваа седмица, тој ќе го разбере подобро своето приближување кон Бога, па и во наредните недели ќе се подвизува во постот. Оној, пак, што не го примил постот, тој не ја знае ползата од постот. И, навистина, како ќе им ја објаснам сладоста на шеќерот, и на чистиот пченичен леб на оние што не ги вкусиле? Макар и многу да ги фалам, слушателите нема да разберат. Самите вие ги гледате добрите плодови на постот: никаде кавга, ниту навреди еден кон друг. Насекаде спокојство и мир, бидејќи со постот и молитвата престанале кај нас лошите обичаи. Затоа, браќа, да не го одложуваме почетокот на постот. Бидејќи помина првата седмица, да бидеме уште пободри и во наредните, како што е редно да напредуваме во доброто.
Послушајте што рекол блажениот апостол: „Да го забораваме она што е зад нас, а да се стремиме кон она што е пред нас“ (Фил. 3, 13). Размислете, возљубени: светиот пост трае седум недели, а најпочитувана од сите е седмата, којашто се именува и „велика“. Но таа не е поголема од другите поради тоа што има повеќе часови, туку поради тоа што во неа се извршиле големи тајни – односно страдањата на Господа. Исто така, овие седмици се поголеми од првата, како што царот е поголем од кнезот, а кнезот од војводата, а војводата од болјаринот, а болјаринот – од стотникот, а стотникот – од педесетникот, а педесетникот – од слугата. Размислете, браќа! Ако некој сака да се јави пред царот, тој се покажува љубезен од најмалите до најголемите слуги, та некој да го извести царот за него. Ако тој згрешил нешто, тој многу се беспокои како да се оправда. Така и ние браќа, кои сакаме не само да се јавиме пред Царот Небесен, туку и да Го примиме во своето срце преку причестување со светите тајни, должни сме во текот на овие свети недели на постот да се приближиме до Бога.
Сакам да ви кажам една поучна приказна: Имало некој цар во некоја земја, мошне добар и дарежлив, кој ги сакал сите еднакво, како свои деца, и за сите се грижел еднакво, но се грижел и за нивните души. И таа земја изобилуваше со блага како што рече Давид: „Кај нив се намножија плодовите од пченица, вино и елеј“ (сп. Пс. 4, 7). А делото на тој цар беше да им дава на сите што имаа потреба. Тој даде и заповед: оние што имаат да им даваат на оние што немаат, како што пишува во Дела 9апостолски): „Сите беа како една душа“ (Дела, 4, 32; 34 – 35. 2. Кор. 8, 14). И на сите им даваше според нивната потреба. Таква беше таа земја и таков беше царот. А тој цар имаше седум мошне убави ќерки. Сакајќи да ги провери своите луѓе, тој даде заповед да дојдат сите и да им оддадат почит на неговите ќерки, откако ги подреди по возраст – најмалата подалеку, а најголемата – до себе. Едни им оддадоа почит на сите еднакво и му угодија на царот, а други постапија лошо: На најмалата ѝ оддадоа почит добро, а другите – само ги поздравуваа и ги одминуваа. Кога добриот цар го виде тоа, својата милост ја претвори во гнев, и на слугите им нареди да ги тргнат од пред неговото лице. Но не само тоа, туку нареди и да ги предадат на мачители, за да ги мачат. Дали царот постапил праведно?
Возљубени, сакате ли да дознаете кој е тој цар? Оние што имаат бистар ум веќе разбраа, но заради мнозинството ќе кажам јас. Царот е добриот Бог на сите. А земјата, која изобилува од сите богатства, е Црквата. А сите вие знаете колку добра има во неа. Душите на целиот свет се спасуваат во неа. Тука се Законот и Пророците и Самиот Господ, Кој заради нас слезе и стана човек, заради нас се распна, умре и воскресна. Потоа ги испрати Своите апостоли. Преку нив нè повика во Своето царство. Он постојано повикува преку светите евангелисти: „Дојдете при мене, сите изморени и обременети, и Јас ќе ве успокојам“. И пак: „Оној што доаѓа при Мене, нема да го испадам надвор“. Има ли нешто поголемо од оваа добрина?
А седумте ќерки се седумте недели од светиот пост, коишто Господ заповеда да ги почитуваме повеќе од сите денови во годината, со пост, молитва и милостина. Затоа, ако ѝ оддадовме добра почит на првата седмица, најмалата, која е подалеку од Царот, како ќе ги одминеме сите други? Што ќе Му одговориме тогаш на Господа на страшниот ден суден? И како ќе се оправдаме што не сме сакале да ги држиме чисто и другите посни денови?
Но, ве молам, браќа, не мислете и не говорете дека не можете сето тоа да го примите така. Ова оправдување е лошо и е полно со вина. Ако ја поминавте во пост првата седмица, по толку прејадување и препивање, тогаш колку повеќе, откако сме свикнале со доброто, ќе можеме да го минеме целиот пост и да Му угодиме на Бога, да ги спасиме своите души и да ги осветиме! Јас не ве принудувам да постите и да бдеете повеќе од своите сили, туку секој според своите можности и сили. Но, воздржувајте се најмногу од животни грижи и од пијанство, од завист, од клевети, од злопамтење, од блуд и од алчност. А вие, богатите, давајте милостина повеќе отколку во другите денови, та со чиста совест да пристапите до Христовите тајни и да го примите пречистото тело и вечниот живот. Давајте им добар дар на бедните, кои непрестајно Му се молат на Бога за сите. Овие работи не се тешки, ако сакаме. Само да не бидеме мрзливи и небрежни, за да не го загубиме трудот, што го примивме во првата седмица.
На нашиот Бог нека Му биде слава непрестајно, сега и секогаш и во сите векови. Амин.
****************
Преподобен авва Доротеј
За тоа дека треба да се прекоруваме себеси, а не ближниот
(прв дел)
Се случува, браќа, некој да слушне навредлив збор, и да не обрне никакво внимание, да го поднесе без да се возбудува, како ништо и да не слушнал; а понекогаш само што слушнал и веднаш се вознемирува. Која е причината за таа разлика? Една ли е таа причина, или се повеќе? Јас мислам дека има многу причини, но една е, така да кажеме, главна, која ги раѓа сите други причини. Главна причина на секоја наша вознемиреност, ако темелно истражуваме, е тоа што не се укоруваме себеси. Оттука произлегува и секое слично расположение, па поради тоа ние никогаш не наоѓаме мир.
Не можеме да се противиме на ова, ниту да се чудиме, кога слушаме од сите светии, дека друг пат освен самоукорувањето нема. Ние се надеваме да добиеме спокој, или си претпоставуваме дека одиме по вистинскиот пат, а никогаш не сакаме да се укориме самите себеси. И навистина, дури и човекот да прави и многу добри дела за многу луѓе, ако не се држи до овој пат, тој никогаш нема да престане да се навредува и да навредува други, губејќи ги така сите свои трудови. Напротив, каква радост, какво спокојство има оној кој се прекорува самиот себеси! Каде и да појде, оној што се прекорува себеси, како што вели авва Пимен, без разлика на каква на беда и бесчестие, или некоја друга несреќа, и да наиде, тој уште пред време ќе се смета себеси достоен за секаква мака и никогаш нема да се вознемири. Зарем има нешто побезгрижно од таквата состојба?
Но некој би можел да каже: „Ако братот ме навреди, а јас добро се преиспитам и утврдам дека не сум му дал никаков повод да ме навредува, тогаш како би можел самиот себе да се прекорувам?“ Вистината е, сепак, дека ако некој се преиспита себеси со страв Божји, тој би открил дека на секаков начин му дал повод за навредата, или со дело, или со збор, или со поглед. Дури и ако види, како што вели самиот, дека во моментот не дал никаков повод за навреда, тој треба да знае дека веројатно во некое друго време тој го навредил овој брат со нешто, или, пак, ожалостил некој друг брат, или, пак, направил некој друг грев, и сега е должен да претрпи казна за тоа. Затоа, како што реков претходно, ако се преиспита себеси со страв пред Бога и строго ја испита својата совест, тогаш тој секако ќе се најде себеси за виновен.
Се случува исто така некој, како што мисли самиот, да си седи мирно и молчи, но кога братот ќе му каже некаков навредлив збор, тој силно се вознемирува и уште смета дека има право да се лути на него, велејќи: „Да не ми пријдеше и да не ме вознемиреше со своите зборови, јас не ќе згрешев“. Колку смешно размислување. Какво ѓаволско искушение. Па зарем братот што му се обратил и му кажал некој збор, внел во тој збор и некаква страст? Тој само му ја покажал таа страст што веќе била во него, за тој, ако сака, да се покае за неа. Таквиот е сличен на мувлосан леб кој од надвор е добар, а внатре полн со мувла, па ако некој го прекрши, се открива целата гнилост во него. Така и овој си пребивал, како што му се чинело, во мир, но страста била скриена внатре во него, а тој тоа и не го знаел; Братот што му кажал еден збор ја открил сета гнилост што била скриена во него. И така, ако тој сака да добие милост треба да се покае, да се очисти и ќе успее; И ќе види дека е должен да му заблагодари на братот за добивањето на таква полза. Бидејќи понатаму тоа искушение нема да го измачува толку како порано; колку повеќе тој се бори со него, толку полесно ќе му се чини тоа. И како што душата ќе успева да го победува тоа искушение, така таа ќе станува поцврста и ќе стекнува сила за да ги поднесува сите искушенија што можат да ја стигнат. На пример: ако животното е силно, дури и кога премногу ќе се натовари, тоа мирно ќе си го носи товарот, па и да му се случи да се сопне, веднаш ќе стане и ќе продолжи, не чувствувајќи последица од падот; но во спротивно, ако животното е слабо и без сила, тогаш и лесен товар ќе го обременува и ако случајно падне, ќе му треба голема помош за да се подигне. Исто така е и со душата: како што таа го извршува гревот, така изнемоштува од него, бидејќи гревот ја ослабува душата и го истоштува оној што му се предава; понатаму сѐ што ќе му се случува на тој човек, навреди и слично, уште повеќе ќе му ја оптеретува душата. Ако, пак, човекот преуспева во добро, по мерката на тоа преуспевање, за него сега ќе биде полесно она што порано му било тешко. Од сето ова кажано можеме да заклучиме дека, ако ние во сѐ што се случува со нас се сметаме себеси за виновни, а не другите, тоа ќе ни донесе многу добра, и спокој, и преуспевање и затоа особено сме должни ова да го правиме, знаејќи дека ништо не се случува со нас без промислата Божја.
Некој, пак би можел да каже: „Како да не се лутам, кога не ја добивам работата што ми е потребна, иако ми е многу потребна?“ Ни во тој случај таквиот нема право да прекорува никого друг или да се лути на некого. Бидејќи ако тој навистина има потреба од нешто, како што кажува самиот, и не го добива, тогаш тој е должен да каже: „Христос знае подобро од мене дали треба да го добијам тоа што го сакам или не, и Он ќе ми биде придобивка, наместо сите работи и наместо сета храна“. Синовите на Израил јаделе манна во пустината цели 40 години, и иако манната секогаш била иста, сепак, за секого од нив таа била она што му било потребно: за оној што имал потреба од солена храна, таа била солена, на тој што му требало да биде слатка, нему му била слатка; со еден збор, на секого таа му била она што било во согласност со неговите потреби.Па така, ако на пример на некого му треба јајце, а не го добива, туку добива само овошје, тој нека си каже во мислите: „Да беше за мене корисно да добијам јајце, Бог сигурно ќе ми го испратеше, но јас знам дека Он може да направи и самите овие овошки да ми го заменат јајцето“. И јас Му верувам на Бога, а сето ова мое трпение ќе ми биде примено како мачеништво. Зашто ако некој навистина е достоен за спокој, тогаш и Сараценското (варварско) срце, Бог ќе го вдахнови да му пружи милост, во зависност од неговите потреби. Но доколку некој не е достоен за спокој, или, пак, тоа не е корисно за него, дури и да создаде ново небо и нова земја, тој нема да најде спокој.
Па така, некогаш човекот наоѓа спокој, дури и над своите потреби, а понекогаш не го добива ни најпотребното. Милостивиот Бог знае и на секого ќе му го даде она што му е потребно. Но, кога Он на човекот му испраќа повеќе од она што му е потребно, Он го учи човекот да биде благодарен, а кога не му го испраќа ни она што му е најпотребно, тогаш со Своето слово му го заменува потребното на човекот и го учи на трпение.
И во првиот и во вториот случај должни сме секогаш да гледаме нагоре. Кога некој ќе ни направи добро или, пак, кога ќе претрпиме од некого зло, ние сме должни да погледнеме кон небото и да Му заблагодариме на Бога за сѐ што ни се случува, секогаш прекорувајќи се самите себеси. И, да велиме, како што рекле отците, дека ако ни се случи нешто добро тоа е дело на Божјата промисла, а ако нѐ снајде нешто лошо, тогаш тоа е поради нашите гревови. Бидејќи навистина, сѐ што трпиме, ние трпиме поради нашите гревови.
****************
Преподобен авва Доротеј
За тоа дека треба да се прекоруваме себеси, а не ближниот
(втор дел)
Кога страдаат светиите, тие страдаат заради името Божјо, или за тоа да се стекнат со добродетел која ќе биде од полза за многумина, или, пак, за тоа да им се намножат венците и наградата од Бога. Но можеме ли ние, бедните да го кажеме истото и за себе, ние кои грешиме секојдневно, задоволувајќи ги своите страсти и напуштајќи го вистинскиот пат што ни го покажале отците, патот на самоукорување, и наместо тоа одиме по кривиот пат – патот на укорување на својот ближен? И секој од нас се труди да ја префрли вината на братот свој и врз него да ја наметне целата тежина: не се придржуваме и не почитуваме ни една заповед, а од ближниот свој браме исполнување на сите заповеди.
Еднаш кај мене дојдоа двајца браќа, лути еден на друг, и постариот велеше за помладиот: „Што и да му речам да направи, тој се лути, па и јас почнувам да се лутам и си мислам дека доколку тој имаше кон мене доверба и љубов, ќе ги примаше моите зборови со поголема сигурност“. Помладиот, пак, рече: „Прости ми авва, тој мене ми се обраќа сосема без страв Божји, ми заповеда како владетел и јас си мислам дека заради тоа, во срцето свое немам доверба, како што велат светите отци“. Гледајте како тие се прекоруваат еден со друг, а ниту еден не се прекорува себеси. И други двајца биле исто така лути еден на друг, па и кога се поклониле еден пред друг, сепак не добиле спокој. Едниот велел: „Тој не ми се поклони од сѐ срце, како што велат отците, па затоа јас не добив спокој“. Другиот, пак, расудувал: „Бидејќи тој не беше спремен да има братска љубов кон мене, кога му побарав прошка, затоа и јас не се успокоив“. Какво смешно расудување. Гледате ли како извртување на поимите! Само Бог знае колку се ужаснав што и изреките на нашите отци ги користиме согласно нашата волја, за да се оправдаме себеси. А всушност, обајцата требаше да си ја примат вината на себе, и едниот од нив да каже: „Затоа што не му се поклонив од срце на својот брат, Бог го насочи да не ми покаже почит“. Исто така другиот требаше да каже: „Затоа што јас не бев подготвен да го сакам братот мој, пред тој да ме замоли за прошка, Бог не го просветли да ми покаже почит“. Исто така требаше да постапат и оние другите двајца спомнати горе. Едниот требаше да каже: „Јас му се обраќам како владетел и затоа Господ не го насочи братот мој да ми верува“, а другиот беше должен да си помисли: „Братот мој со љубов и смирение ми се обраќа, но јас сум непослушен и немам страв Божји“. И така ни едниот, ни другиот не го најдоа патот кон самопрекорувањето, напротив секој ја префрлаше вината на својот ближен. Ете зошто ние не преуспеваме, ете зошто од ништо не добиваме корист, туку сето време го трошиме за да се противиме еден на друг и да се измачуваме самите себеси.
Како што изгледа, денес секој се оправдува себеси и како што реков, си дозволува ништо да не почитува, а од ближниот свој бара тој во сѐ да ги исполнува заповедите. Поради тоа ние не можеме да дојдеме до сознание за доброто, бидејќи и најмало нешто да се научиме, веднаш истото тоа го бараме и од ближниот, прекорувајќи го со зборовите: „Тој беше должен ова да го направи, зошто не направи така?“ Зарем не е подобро, наместо ова, од себе да го бараме исполнувањето на заповедите и да се прекоруваме кога не ги почитуваме?
Да земеме поука од оној старец, кој кога го прашале: „Што е најважното нешто што си го научил на патот отче?“, тој одговорил: „Тоа во сѐ да се прекорувам себеси“. Оној што го прашал го пофалил и му рекол: „Нема друг пат освен тој“. Така и авва Пимен рекол: „Сите добродетели влегоа во тој дом, освен една без која на човекот му е тешко да се одржи“. И кога го прашале: „Која е таа добродетел?“, тој одговорил: „Таа, човек да може во сѐ да може самиот да се прекорува“. И св. Антониј Велики рекол: „Големиот подвиг на човекот се состои во тоа што тој пред лицето на Бога, сите свои прегрешенија ги презема на себе и очекува искушение до последен здив“.
И во сите примери гледаме дека светиите го погребаа своето и Му принесоа сѐ свое на Бога, дури и малиот стекнат спокој. Таков свет човек бил и оној старец на кого братот во времето на болеста, во јадењето, наместо мед му ставил ленено масло, што е многу штетно. Сепак, старецот молчел, и првиот и вториот пат, и и не само што не го прекорил братот кој служел, обвинувајќи го за невнимателност, туку напротив не кажал дури ни еден збор што би го растажил. Подоцна кога братот разбрал што направил, тој почнал да се измачува, велејќи: „Јас скоро те убив авва, а ти целиот тој грев го стави врз мене кога премолчи“. Овој, пак, со кротост му одговорил: „Не грижи се чедо, да Му беше угодно на Бога да јадам мед, ти ќе ми ставеше мед во јадењето“. На тој начин старецот го ставил сето тоа во рацете на Бога. А, запрашајте се, какво е учеството на Бога во сето ова? Братот погрешил, а старецот зборува: „Да Му беше на Бога угодно…“. Гледате како овој старец, иако бил болен и неколку дена не можел да јаде, сепак не го укорил братот, туку сето Му Го препишал на Бога и се смирил. И добро кажал старецот, бидејќи знаел дека ако сакаше Бог и лененото масло ќе го претвореше во мед. А што правиме ние? Во секоја работа се нафрламе на ближниот, не признавајќи му и прекорувајќи го како неработник и како некој што не постапува по совеста. Еден збор да чуеме и веднаш тоа го толкуваме вака: „Да не сакаше тој да ме вознемири, немаше да го каже тој збор“. Затоа кога ќе слушнеме некој навредлив збор, ние не велиме како Давид дека Господ го насочил братот да рече така, туку постапуваме исто како кучето, кое кога некој ќе му фрли камен, го остава оној што го фрлил каменот и трча и го гризе каменот. Така правиме и ние: оставајќи Го Бога Кој допуштил да нѐ нападнат страсти заради нашите гревови, се вртиме кон ближниот, велејќи: „Зошто ми кажа вака?“, „зошто ми го направи ова?“, и така не добиваме духовна корист од овој или слични случаи. Напротив си наштетуваме самите себеси, не разбирајќи дека сѐ се случува по Божја промисла и за наша полза.
Господ Бог да нѐ вразуми по молитвите на светиите, зашто Нему Му припаѓа секоја слава, чест и поклонување во вечни векови. Амин.
**********************
Авва Доротеј
За злопамтењето
Отците кажале дека за монасите не е својствено да се гневат, а исто така и да навредуваат некого, и уште се вели: „Кој го победил гневот, тој го победил демонот, а кој е победен од страстите, тој е сосема туѓ на монашкиот живот“. А што да кажеме за себе ние, кои не само што не ги оставаме раздразливоста и гневот, туку му се предаваме и на злопамтењето? Како да не ја оплакуваме таквата жалосна и нечовечка состојба на нашите души? Затоа да внимаваме на себе, браќа, и да се погрижиме со Божја помош да се ослободиме од пеколот на таа погубна страст.
Се случува, кога меѓу браќата ќе се јави лутење и незадоволство, едниот од нив да му се поклони на другиот, молејќи прошка, но и после сето тоа продолжува да се лути и има помисли против братот. Таквото нешто треба во корен да се пресече, бидејќи тоа е злопамтење, а за да се стори тоа, како што кажав, на човекот му е потребно многу внимание, за да не се изложи на погубност. Откако се поклонил, молејќи да му се прости, и го направил тоа поради заповедта, братот привремено го исцелил гневот, но против злопамтењето уште не научил како да се подвизува и поради тоа продолжува да му се лути на братот. Бидејќи едно е злопамтење, друго е гнев, едно е раздразливоста, сосема друго лутењето; И за да можете сето ова подобро да го разберете ќе ви дадам еден пример.
Кога некој сака да запали оган тој зема прво малку разгорен јаглен: жарчето, тоа се зборовите на братот кој нѐ навредил. Ете, тоа е сѐ уште едно мало жарче, како што е и зборот на твојот брат. Ако го поднесеш тој збор, тогаш ти си го изгаснал тоа мало жарче. Но ако почнеш да мислиш: „Зошто ми го кажа ова, јас ќе му кажам вака и вака, да не сакаше тој да ме навреди, немаше да ми го каже тоа, и јас секако ќе му вратам со навреда“. Ете, со тоа ти всушност си ги потпалил дрвцата или, пак, нешто друго што се користи за распалување на огнот, и си направил чад, а тој ја претставува вознемиреноста и смутот. Вознемиреноста е самото тоа движење и возбуда со помислата, која го раздвижува и раздразнува срцето. Рздразнетоста е и своевидна одмазда на навредениот, која преминува во дрскост, како што рекол блажениот авва Марко: „Злобата, нахранета со помисли, го раздразнува срцето; но потиснувана со молитви и надеж, го смирува“. Ако можеш да го поднесеш малиот збор од братот, тогаш ќе го згаснеш, како што веќе наведов, тоа мало жарче, пред да се создаде вознемиреност; сепак, и потоа, ако посакаш можеш лесно да го изгаснеш чадот, додека уште не прераснал во нешто поголемо, со премолчување, со молитва, со еден дар од срце. Но ако продолжиш да чадиш, т. е. да се лутиш и да си го возбудуваш срцето со спомнување: „Зошто ми го рече тоа?“; „јас ќе му го кажам тоа и тоа“ – тогаш со самото судрување на помислите ќе ти се загрева и согорува срцето и тогаш ќе пламне рздразливоста, зашто, „раздразливоста е жар на крвта околу срцето“, како што вели св. Василиј Велики.
Ете, како се јавува раздразливоста. Таа исто така се нарекува и жолчност (пламнување). И ако сакаш, можеш да ја згаснеш пред да се претвори во гнев. Но ако продолжиш да се лутиш и возбудуваш, тогаш ќе личиш на човек што додава дрва на огнот и уште повеќе го разгорува, па од тоа се создава многу разгорен јаглен, а тоа се вика гнев. Истото ова го кажа и авва Зосима, кога го прашале што значи изреката: „Таму каде што нема раздразнетост, таму молчи непријателството“. Значи, ако некој уште на почетокот на лутењето, како што кажавме, додека само чади и исфрла искри, побрза да се прекори себеси и да му се поклони на ближниот, молејќи за прошка, и тоа уште пред да се разгори раздразливоста, тогаш тој ќе го сочува својот мир.
Но доколку, кога ќе се разгори раздразливоста, тој не замолчи, туку продолжи да се лути и дразни, тогаш тој ќе биде налик на човек што става дрва во огнот, а тие силно горат и на крај се создава многу разгорен јаглен. На тој начин разгорениот јаглен, кога ќе згасне и биде однесен некаде, таму ќе може да лежи неколку години без никаква промена, па дури и ако некој го полее со вода, нема да гние. Така е и со гневот. Ако се задржи, ќе се претвори во злопамтење од кое човекот не може да се ослободи, сѐдодека не ја пролее својата крв. Ете, ви ја покажав разликата, разбравте ли?
Слушнавте, значи, што е почетна лутина и што раздразливост, што е гнев и што злопамтење. Гледате ли како од само еден збор може да се дојде до такво зло? Зашто ако ти уште на почетокот се прекориш самиот себеси, поднесувајќи го зборот на братот свој и ако не посакаш да му се одмаздиш, па на еден негов збор да кажеш два или пет збора, и така вратиш со зло на зло, тогаш ти би се спасил од сите тие зла. Затоа ви велам: „Секогаш сечете ги страстите додека се уште млади фиданки, пред тие да се вкоренат и зацврстат во вас и почнат да ве мачат. Бидејќи тогаш многу ќе се измачите од нив; зашто една работа е да откинеш мало гранче, а сосема друго е да откорнеш големо дрво“.
Ние не се ни загрижуваме, ниту најмалку обрнуваме внимание на тоа колку често враќаме зло за зло! Зашто да се врати на злото со зло може не само со дело, туку и со збор, дури и со еден израз на лицето. Некој ќе помисли дека тој всушност не враќа зло за зло, но на крај ќе се покаже, како што реков и како што честопати се случува, дека тој со самиот израз на лицето, или движење, или поглед, го вознемирил братот свој; Бидејќи можно е и само со еден поглед, или движење на телото да се навреди братот, а тоа, исто така, е враќање на злото со зло. Некој друг, пак, можеби ќе се погрижи да не се одмазди за злото ниту со дело, ниту со збор, ни со движење, но во своето срце, сепак, да крие незадоволство од братот и да му се лути.
Гледате ли колку различни душевни состојби има? Некој може, пак, да не му се лути на својот брат, но кога ќе слушне дека некој го навредил со нешто, или го изобличил и понижил, тој во срцето чувствува радост; тоа покажува дека и тој на некој начин враќа зло за зло во срцето свое. Некој друг, пак, не чувствува злоба во своето срце и не се радува кога ќе слушне дека некој друг го навредил оној на кого се лути, дури може и да се нажали кога го понижуваат; но сепак, тој не се радува на успесите на оној што го навредил и кога ќе види дека го слават и му угодуваат, тоа дури и го лути, што секако е злопамтење, иако од полесен вид. Всушност, секој од нас треба да се радува на успокојувањето на својот брат и да направи сѐ што може за да му укаже почит.
Рековме нели, на почетокот на словото, дека може некој и кога ќе му се поклони на својот брат, да продолжи и понатаму да му се лути; и рековме дека тој, правејќи го поклонот, си го исцелил гневот, но уште не се подвизувал против злопамтењето. Може да се случи и кога некој ќе навреди некого, тие двајцата да си направат поклон еден на друг и да се смират, да живеат во мир меѓу себе, без да имаат некаква помисла еден против друг во срцето свое; Но ако по извесно време тие двајцата се сретнат и едниот одново го навреди другиот, тогаш навредениот ќе започне да се присетува и на претходната навреда и ќе почне да се нервира, не само поради ооваа втората, туку и за првата навреда. Тоа наликува на човек кој има рана и на неа положил фластер, и иако раната е зарасната, местото каде што таа била е сѐ уште болно и чувствително, и ако некој фрли камче на тоа место, од него, како почувствително од другиот дел на телото, веднаш ќе потече крв. Тоа истото го чувствува и навредениот: тој имаше рана и на неа стави фластер, т.е. направи поклон и го надмина гневот, и слично на спомнатиот човек, раната зарасна, односно тој почна да вложува сили да се одбрани од злопамтењето и да не помисли ништо лошо. Но таа рана не е совршено зарасната; уште има трага од злопамтењето, а тоа е горната површина на зараснатата рана, и од неа повторно може да се отвори целата рана, доколку човекот добие макар и најмала повреда.
Па така, треба совршено да се очисти и внатрешниот гној, за да може болното место целосно да зарасне, и да не остане дури ни најмала трага по која ќе може да се препознае дека на тоа место имало рана. Како да се постигне сето ова? Молејќи се со сето срце за оној кој те наведил и велејќи: „Боже! Помогни му на братот мој и на мене, поради молитвите негови“. На тој начин вие и се молите за братот свој, а тоа е знак на сочувство и љубов, и се смирувате, молејќи помош за себеси, а таму каде што има сочувство и љубов и смирение, зарем таму би можела да трае раздразливоста, или злопамтењето, или некоја друга страст? И авва Зосим рекол: „Дури и ако ѓаволот ги искористи сите свои злобни итрини со сите свои демони, сите тие стрели удираат напразно и се кршат од смирениот според заповедите Христови“. А друг старец, пак, рекол: Оној кој се моли за својот брат, нема никогаш да биде злопамтив“.
Она што го слушате исполнувајте го на дело и тогаш добро ќе го разберете тоа што го слушате; бидејќи, навистина, ако не го исполните тоа, само со зборови не ќе можете да се научите. Како човек да добие искуство, ако користи само еден пример или збор? Не, туку тој работи, и на почетокот можеби и расипува, работи и го уништува своето дело; и така малку по малку, со труд и трпение, ќе стекне искуство со помош на Бога, Кој татковски гледа на неговиот труд и напор. А ние сакаме искуството да го стекнеме само преку зборови и воопшто да не се зафатиме со работа. Како е можно тоа?
Затоа да внимаваме на себе, браќа, и да се трудиме постојано додека сѐ уште има време. Бог да ни даде да помниме и да го исполнуваме тоа што го слушаме, за да не ни послужи за осуда во денот на Судот Господов. На Бога Му прилега слава чест и поклонение во сите векови. Амин.
**********************
Старец Ефрем Филотејски
За послушанието и непослушанието
Му се молам на Бога секогаш да чекорите по вистинскиот пат во монашкиот живот. Не заборавајте со каков непријател водиме војна, затоа не треба површно да го бараме спасението. Присилувајте се самите себе. Размислувајте за причините поради кои пристапивте кон монаштвото. Ги напуштивме родителите, браќата, сестрите… Но ако не ја напуштиме својата волја, ако не бидеме послушни и ако не го отсечеме самоволието, нема да најдеме милост за нашите души кога ќе излезат пред судот. Размислувајте за вечните казни, но и Рајот не го заборавајте, зашто ќе заслужиме едно од тие две.
Кажано е дека правилна е онаа борба која како движечка сила го има апсолутното послушание, кое Светите Отци уште го нарекуваат нељубопитно и слепо. Таа борба е најсигурна и најсовршена, бидејќи послушанието го вклучува смирението, таму каде што е смирението, таму е сѐ правилно и сигурно.
Чедо мое, прифати го совршеното послушание и смирение и тогаш со сигурност ќе знаеш дали правилно се подвизуваш. Послушанието не подразбира да извршиш само одредена задача, туку пред сѐ во целост да се потчиниш на советот кој ти го дава Старецот, односно да се потчиниш во сѐ што те советува тој во поглед на духовната борба. Не започнувај со некој подвиг без знаење на Старецот. Во минатото учениците на Старецот му кажувале дури и колку чаши вода испиле. Старецот треба да знае сѐ за учениците некако да не паднат во прелест и да не останат без награда за целиот нивен труд.
Што е поблажено од послушанието кон Бога? Кој духовен тек е посигурен од овој? Затоа радосно побрзај за да го добиеш непропадливиот венец на послушанието. Со него, Исус, Началникот на возвишеното послушание, ќе ја украси главата на секој послушник кој се подвизува. Бидете му послушни на Старецот како на Самиот Господ.
Послушникот ја има таа предност, што може преку својот Старец лесно да открие која е Божјата волја. О, колку голема предност е тоа! Додека, пак, останатите луѓе талкаат и се прашуваат: „Дали да го направам ова или она?“ Тие всушност многу страдаат, стануваат несигурни и го губат времето. Благодарение на нашата сиромашна молитва, во денешно време ретко можеме да откриеме која е Божјата волја. Поради тоа постојано доживуваме бродолом. Затоа, чеда мои, бидејќи љубовта Божја е толку милосрдна кон вас, што без напор можете да ја откриете Неговата волја, со вера и доверба побрзајте кон послушанието и така постојано ќе ви се открива Божјата волја, која е живот вечен и блажена почивка на душата.
Постојано, дење и ноќе, ја слушам исповедта на луѓето. Што сѐ не слушнав, и што сѐ не научив! Проблеми без крај и без решение. А јас знам каква победа може да се извојува преку послушанието и довербата во раководителот, и какви бури и бродоломи трпат оние кои поради својот егоизам се потпираат на самите себе. Резултатот од сето тоа е дека доаѓаат во состојба на прелест поради својата гордост, и преминуваат од помали грешки во поголеми, од темнина во темнини.
О, илјада пати благословено послушание, каква само големина се крие во тебе! Секој кој те засакал, се збогатил со твојата убавина, станал младенец во Христа и се смирил како дете. Поради тоа радосно ќе влезе во Царството небесно, како што ни зборува и Господ: „Вистина ви велам, ако не се обратите и не бидете како деца, нема да влезете во Царството небесно“ (Матеј, 18, 3).
Внимавај, чедо мое, твоето послушание мора да биде искрено и целосно. Замрази го самоволието кое значи смрт за твојата бесмртна душа. Како пример земи ги првосоздадените Адам и Ева: тие биле непослушни на Божјата волја и како последица на тоа ја добиле казната на изгонување. Не му се противи на Старецот. Помисли на тоа дека тој е претставник на Божјата волја. Секој престап и непослушност се казнуваат во согласност со големината на гревот.
Послушникот е должен цврсто да се држи за своето место, и тоа така да не може да биде поместен. Тој мора да биде послушен, без оглед каде ќе биде поставен, дури и ако треба да умре исполнувајќи ја својата должност. Тоа се нарекува послушание до смрт, и тоа до смрт на крст.
Да помислиме само на тоа дека ние не сме распнати за нашиот Спасител Господ, туку дека Он, поради нас, недоносените младенци, претрпе Крст, Крст заради послушание.
Не постои подобар пат од послушанието, бидејќи на оној кој го возљубил тоа му дарува среќа, почивка, ослободување од одговорност, простување и многу други добри нешта. Но пред сѐ и најпрво, му дарува заштита од стапиците на ѓаволот, бидејќи правилно го раководи опитот на неговиот духовен отец, така што без многу пречки чекори по патот на духовниот живот.
Сите послушници кои го отсекуваат самовилието и во сѐ му се предаваат на својот Старец, се сметаат за доброволни маченици и покрај тоа што не претрпеле разни телесни мачења. Многу од мачениците својот живот го завршиле по краткотрајно маченичко страдање, додека, пак, мачеништвото во монашкото послушание се спроведува во текот на целиот живот и поради тоа се смета за мачеништво на совеста. Од таа причина, ве преколнувам да обрнете внимание на послушанието. Вашето послушание, преку вашиот Старец се пренесува и на Бога.
Каква полза ќе имаме ако го напуштиме светот и своите роднини, а не го исполниме сето она што Му го ветивме на Бога? Му ветивме ли на некој човек дека ќе живееме според Божјите заповеди? Каков одговор ќе дадеме? Затоа со сето срце да чекориме по патот на апсолутното послушание и нашите души ќе се здобијат со Божја благодат.
Оној кој на дело го спроведува сето она што му го советува неговиот духовен отец го добива и неговиот благослов. Оној кој нема да го направи она што му го советува Старецот, не го добива неговиот благослов, ни тука, ни во другиот свет.
Секој што го потценува она што Старецот му го заповеда, секој што не го смета за закон она што тој му го советува и поради гордоста не ревнува тоа да го изврши, треба да знае дека ќе го стигнат пеколни маки.
Чеда мои, плашете се од праведниот Судија, бидете послушни во советите што ви ги дава вашиот духовен отец, зашто вашиот Старец сака да се спасат вашите души, а ѓаволот е оној кој се стреми да ве присвои преку егоизмот и непослушанието.
Те преколнувам да бидеш послушен без одложување и тврдоглавост. Ревносно потруди се да го успокоиш својот татко по дух. Ти со него живееш и ќе продолжиш да живееш со него. Зошто тогаш да го жалостиш? Твојата душа нема да има никаква полза од тоа ако тој воздивнува поради тебе. Така ти ништо нема да изградиш, и ќе бидеш целосно урнат ако не ја поправиш својата непослушност.
Погледни како само блескале послушниците од древните времиња. Тие сѐ жртвувале на олтарот на послушанието и со совршена љубов и вера ги успокоиле срцата на нивните духовни раководители. А ти пак, најпрво размислуваш дали зборовите од Старецот ќе ти бидат од полза или нема, а потоа одлучуваш дали ќе бидеш послушен или не! Таквото послушание не води кон ништо! Не мисли, туку дејствувај! Не оправдување, туку смрт! Смрт преку послушание! Само така, извршувајќи ги своите должности, ќе се оправдаме пред Бога.
**************************
Старец Ефрем Филотејски
За смирението
Треба да бидеме многу претпазливи. Неопходно е да обрнеме внимание на себе и да имаме страв Божји. Стравот претставува светлост; тој е всушност, светилка. „Почеток на мудроста е стравот Господов“ (Изрек. 1, 7), но и крајот на мудроста е стравот Господов!
Стравот ѝ претходи дури и на љубовта кон Христа. Кога ќе се стекнеме со Христовата љубов, стравот сѐ уште е измешан со љубовта, затоа што љубовта може да го упати човекот кон некоја слобода и така да го наведе човекот да се оддалечи од вистинската љубов. Стравот е кочница која го ограничува човекот.
Секогаш кога во себе ќе ја согледаме злобата, зависта, осудата, жалењето или било што потекнува од ѓаволот, ние мораме да сфатиме дека немаме чисто срце. Кога би имале чисто срце, ние не би се навредиле, дури и кога луѓето би нѐ клеветеле и исмејувале. Фактот дека ние сме навредени, вознемирени и лути, ни покажува дека нашето срце не е чисто.
Нам ни недостасува смирението. Смирението го прави човекот поснисходлив, потолерантен, потрпелив. Кога ние немаме трпение, кога немаме толеранција, кога не сме снисходливи, кога не можеме трпеливо да поднесуваме, тогаш тоа се знаците на недостаток на најосновните добродетели, смирението и љубовта, што нѐ водат поблиску до целта, а тоа е чистотата.
Кога не постои вистинска духовна љубов и смирение, тогаш ние не сме успеале да ја постигнеме својата цел.
На човекот не му треба образование и огромно знаење за да постигне чистота. Кога мислам дека имам жртвувано сѐ за да ја постигнам оваа цел, тогаш не можам да барам изговори за да се оправдам. Ако сме во потрага по оправдувања, тогаш ќе ја уништиме својата цел. Не е многу важно дали другата личност згрешила или не, туку дали јас навистина го сакам мојот брат, или за тоа чувствувам тешкотија во своето срце. Тоа е моја грешка; треба да направам промена во својата душа и да покажам љубов, дури и ако внатре во себе доживувам лутина, поради тоа што тој некогаш ме изобличил, или затоа што немал добро мислење за мене.
Ако јас, во себе, имам темна и горчлива претстава за него, тогаш тоа ме оптоварува единствено само мене. Тој брат навистина би можел да ми биде пријател, но мислам дека таквото размислување нема да ми помогне да ја постигнам својата цел. Не е важно какво е расположението на братот кон мене, јас треба да го гледам на еден поинаков начин, ако сакам да стигнам до мојата цел и да се соединам со Бога. Од таа причина, светите отци, особено монасите, никогаш не ги осудувале другите луѓе, дури и ако имале нешто против некого.
Еден отец се подготвувал да го изведе братот пред суд, имено, да го казни. Отишол кај авва Сисој и му рекол:
„Оче, сакам да се донесе обвинение против мојот брат, којшто ми направи такво и такво зло“.
„Ти прости му и оправдај го“.
„Не“, рекол тој. „Ако му простам, ќе го направи тоа повторно. Тој човек треба да биде казнет!“
„Добро, чедо мое. Тогаш, ајде да се помолиме, па потоа оди“. Паднале на колена и авва Сисој започнал да се моли: „Оче наш… и немој да ни ги простуваш нашите гревови, затоа што и ние не им ги простуваме на нашите должници!“
„Не е така“, рекол монахот. „Вие погрешивте!“
Но, бидејќи сакаш да го изведеш братот пред суд, ние вака треба да се молиме!“
Монахот тогаш ја сфатил својата грешка, се покајал и не отишол да го пријави братот.
Постои една голема вистина: како што е нашето срце расположено кон својот брат, така и срцето на Бога е расположено кон нас. Дали сакаш Бог да ти ги прости гревовите? Дали сакаш да те сака со сето Свое срце? Тогаш и ти треба да даваш љубов и да простуваш со сето свое срце.
Дали сакаш Бог да заборави на сите твои грешки и да не се сеќава повеќе на нив? „Сакам, сакам“, – ќе повика душата. И тогаш без разлика колку и да те растажиле твоите ближни, ти за тоа повеќе нема да размислуваш. Ниту пак ќе се сеќаваш на тоа. Ова е голема вистина. Затоа, секој кој ќе се оддалечи од целта, ќе направи многу и големи грешки во животот. Ако ја примениме оваа мудрост на светите отци, ѓаволот повеќе ќе нема никаква моќ над нас.
Ајде да бидеме внимателни и да се прекоруваме себеси, за да не ни се случи да ја пропуштиме целта, и потоа горко да се каеме. Треба тоа да го имаме на ум, и да се однесуваме како ова да е нашиот последен ден.
Една е нашата цел: да се повратиме, да ја согледаме сопствената вина, да се прекоруваме за сѐ, да се осудуваме, да се сметаме себеси за одговорни и виновни, и да не обрнуваме внимание на тоа дали нашиот ближен е виновен или не.
Светите отци велат: „Ако сакаме да се здобиеме со мир, обидувајќи се да ги смириме другите, никогаш нема да го најдеме мирот“. Со други зборови, ако сакаме да стекнеме мир, со тоа што ќе се обидуваме да ги смириме другите, ние никогаш нема да живееме во мир. Значи човекот треба да го најде мирот во себе, внатре во себе. „Најнапред обиди се да се смириш ти самиот, и со тебе ќе се помират и небото и земјата“, вели авва Исаак Сириски.
Да го всадиме ова длабоко во своите срца, бидејќи ова е духовно богатство кое ни го подариле и Светото Евангелие и светоотечките текстови, а за спасение на нашите бедни души.
*******************
За значењето на празникот Крстовден
Историја на празникот
Празникот „Крстовден“, еден од најголемите празници на Православната Црква, со векови ги собира архиереите, сиот свештенички и свештено-монашки клир на средината од храмот, каде се издигнува најважното знамение за христијанскиот род – Крстот. Овој настан, Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст, е празник на победата на христијанството над сите царства, култури и цивилизации, празник на христијанското општество кое опстојува низ вековите благодарение на непобедливата сила на Крстот, празник чија благодатна утеха ги поткрепува сите христијани, кои и денес поднесуваат прогони и страданија.
Овој празник е директно поврзан со два историски настани. Првиот се случил во IV век и зборува за чудесното пронаоѓање на Чесниот Крст на Господ Исус Христос од страна на светата царица Елена, мајката на светиот и благоверен цар Константин Велики. Вториот настан, пак, зборува за победата на византискиот цар Ираклиј над персискиот цар Хозрој во VII век. Во таа прилика Крстот бил вратен во Цариград, зашто претходно тој бил земен како плен од Ерусалим, тогаш кога градот бил освоен од Персијците.
Постојат факти што зборуваат дека христијаните почнале да го слават овој празник уште во IV век. Тоа ни го потврдуваат катихезите на св. Кирил Ерусалимски изречени во Црквата на Страдањето и Воскресението Христово, во кои постојат сведоштва дека Чесниот Крст се наоѓал и бил силно почитуван во Ерусалим и дека народот доаѓал и му се поклонувал. Важен факт е и врската во која се согледува хеортолошкиот принцип, во два последователни дена да се слават два настани, или евентуално две личности кои се во меѓусебна поврзаност со конкретните случувања. Во овој случај тоа е врската помеѓу два последователни настани. Првиот настан е осветувањето на црквата на Страдањето и Воскресението Христово, која била изградена врз гробот Господов, на Голгота, од страна царот Константин Велики и осветена на 13 септември 335 год, а вториот е пронаоѓањето на Чесниот Крст Господов од страна на царицата Елена.
Александриската хроника од VI век ни го изложува точниот ден и година на пронаоѓањето на Крстот Христов, а тоа е 14/27 септември 320 год., или, пак, во 317 година според хронографот Теофан Исповедник од IX век. Од мигот кога Чесното Дрво е пронајдено, во Ерусалим започнало да се слави ова неповторливо собитие, кое собирало мноштво поклоници од сите страни на светот, а во 522 година, на овој ден, пристигнала и св. Марија Египетска која токму во оваа прилика се покајала и го оставила развратниот живот. Во нејзиното житие се зборува за „Воздвижение“, како за празник кој одамна постои. Историчарот Созомен вели дека овој празник најпрвин имал локален карактер, односно се славел само во Ерусалим, но набрзо се проширил и во Цариград (V век), како што ни сведочи житието на св. Јован Златоуст, и во Сирија (VI век) според сведоштвото на Евагриј.
Службата за празникот можеме да ја следиме од Ерусалимскиот типик, од VII век, кој ни го изложува чинот на издигнување на Крстот и чинот на самата Литургија, без вечерната и утрената богослужба. Еден Грузиски споменик од VII – VIII век, т. е. ракопис од Публичната библиотека од збирката на еп. Порфириј од IX век, ни ја дава целата празнична богослужба.
Веднаш после пронаоѓањето на Чесниот Крст многу цркви и манастири посакале да имаат делче од него, па така негови делови биле распространети ширум православниот свет. Во нашата земја и Бигорскиот и Раичкиот манастир чуваат честица од оваа најскапоцена христијанска светиња, пред која доаѓа да се поклони големо мноштво народ, просејќи благослов и поткрепа за своите семејства, ближни, како и за својата татковина.
Литургиската порака на празникот „Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст“
Целиот богослужбен поредок на празникот Крстовден, изнесувањето на Чесниот Крст од олтарот, издигнувањето, поклонувањето и целивањето има за цел да нѐ воведе во собитијата поврзани со Христовото заминување на крстна смрт и Воскресението, потоа пронаоѓањето на крстот и неговото изнесување од земјата, издигнувањето и поклонението пред него. Химнографите, меѓу кои и св. Козма Мајумски, нѐ повикуваат духовно да се пренесеме и да станеме учесници во сите овие настани, мисловно да се искачиме на Голгота и со невидена ревност и вера да го побараме Крстот Христов, да се поклониме пред него и на сиот свет да му пренесеме порака дека Крстот на Распнатиот и Воскреснатиот е оружје на мирот, наша пофалба, наша утеха, сигурност и заштита, наше ослободување.
Ете, на утрената богослужба пееме катавасија во која си спомнуваме за настанот каде Бог преку Мојсеј, кој со своите раце го изобразил крстниот знак, го отворил Црвеното море и го ослободил Својот народ од ропството на фараонот. Христос, пак, го отвори Рајот со тоа што ги рашири рацете Свои на Крстот, ги собра околу Себе, ги прегрна и со Своето Воскресение ги ослободи луѓето од ропството на ѓаволот, од оковите на гревот и смртта. Царот Константин го зел крстното знамение во своите раце и со него извојувал победа над непријателот, и на Римската Империја, на верниот народ христијански му донел слобода од тиранинот. Царицата Елена го пронашла Чесното Крсно Дрво, на кое многумина се поклониле и добиле ослободување од разните духовни и телесни страданија. Силата на Крстот ја ослободила Византиската Империја од Персиското ропство и му донела победа на царот Ираклиј; тој, пак, откако го вратил Крстот Господов од пленство, со него торжествено влегол во Цариград, а подоцна смирено искачувајќи се на Ерусалимската Голгота, го вратил во храмот на Воскресението.
Непоколебливата надеж во ослободувањето преку верата во Крстот и Воскресението, била причина и нашите предци да издржат во тешките страданија низ вековите. Тие откако смирено го зеле, го подигнале својот крст и со тоа дале придонес во Божјото дело за утврдување и закрепнување на нашата земја врз каменот на подвизите и молитвите издигнати кон Бога, на крвта и жртвите принесени на олтарот за нејзината слобода. Нашата татковина е украсена со светињи, како небото со ѕвезди, закитена со праведници, маченици, новомаченици, учители, преродбеници, кои силно озарени од светлината на Христовото Воскресение, се покажаа како вистински проповедници и поттикнувачи на слободољубивиот и национален дух на нашиот народ.
Нема воскресение без распетие, велат боговдахновените отци, а ние денес го живееме воскресението, на кое му претходело распетието на нашите татковци и дедовци. На крстот денес му се потсмеваат, се одрекуваат од него, но луѓето забораваат какви придобивки тој им донесе и во каква слобода живеат заради верата во него. Должни сме и ние да дадеме свој личен придонес на олтарот за духовната слобода на нашиот народ, за слободата од разорителниот дух во кој сега живееме. Затоа да ги приклониме главите во подножјето на Крстот Христов и да принесеме плодови на покајание; од ден на ден да растеме духовно во христијански преобразени и подобри личности, корисни за општеството. Денес не постои човек што не страда, што нема грижи, што не претрпува болка и тага. Но според зборовите на еден Светогорски Старец, Бог ни ја упатува својата благодатна утеха и како да ни вели: „Тука сум Јас, додека си мислиш дека си се сретнал со болката, всушност се среќаваш со Мене“.
Затоа да го пронајдеме, подигнеме, целиваме и прегрнеме крстот во нашиот живот, па тој да стане извор на нашата секојдневна утеха, радост и сила. Преку него да стекнеме близина со Бога… Тогаш ќе се случи нашето сопствено духовно воскресение.
******************
Предание за празникот Крстовден
Првиот настан поврзан со славењето на празникот „Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст“ е следниот:
До IV век, Црквата не знаела каде се наоѓа Чесниот и Животворен Крст Господов зашто после распетието тој не бил сочуван. Кога Тит го зазел Ерусалим, тлото на градот било изменето и покриено со земја и затоа било многу тешко да се најдат местата кои биле поврзани со земниот живот на Господ Исус Христос. Пронаоѓањето на Крстот ѝ се припишува на царицата Елена, мајката на царот Константин. Историчарот Евсевиј во своето дело за животот на Константин, зборува за видението кое царот го имал пред битката со Максенциј во 312 година. Благоверниот цар, на пладне, го видел на небото изобразен крстниот знак, кој сјаел со неискажлива светлина и на кој пишувало „Со ова ќе победиш“ . Идната ноќ, на царот му се појавил Самиот Спасител со истото знамение што царот го видел минатиот ден на небото и му заповедал да направи сличен таков знак, кој спасоносно ќе ја предводи војската и со кој ќе ги победува непријателите (станува збор за Христограмот). Константин ја извојувал победата над Максенциј и со Христограмот победоносно влегол во Рим, кажувајќи му на израдуваниот народ дека тоа е спасоносниот знак кој е чувар на Римската Империја. Во спомен на чудесниот настан, на победата, и во слава на Христа Вистинскиот Бог, Константин си подигнал статуа на која тој во десната рака го држи крстот. На статуата имало натпис кој велел: „Со овој спасоносен знак, кој е сведоштво за вистинската храброст, го ослободив вашиот град од јаремот на тиранското владеење, на сенатот и народот римски им го вратив во слобода претходниот украс и сјај“. Тогаш е донесен и Миланскиот Едикт (313 год.), со кој на христијанството му се дало потполна слобода.
Светото Предание ни зборува за царицата Елена, која тргнала за Ерусалим со намера да го пронајде и да му се поклони на Крстот Христов. На Голгота таа пронашла многубожечки храм во чиишто темели се наоѓале трите крста: на Спасителот и на двајцата разбојници распнати заедно со Него од левата и десната страна. Но таа не знаела кој е Христовиот Крст бидејќи сите три крста биле идентични. Божјата промисла, сепак, не дозволила оваа најголема христијанска светиња да остане незабележана. Имено, во тој миг поминувала погребна поворка. Царицата Елена, силно уверена дека мртовецот ќе воскресне доколку се допре до Христовиот Крст, ја застанала поворката и го положила мртовецот на трите крста. По Божја промисла мртовецот воскреснал на третиот Крст. Мноштво народ се насобрал за да се поклони на Крстот Господов, а за да можат сите да го видат, Ерусалимскиот архиереј го издигнал на високо место, после што сите пееле „Господи помилуј“. Царицата Елена главниот дел од Чесното Дрво го оставила во Ерусалим во црквата на Воскресението, а еден дел му испратила на својот син, царот Константин, во престолнината на Римското царство. Во оваа прилика таа му ги испратила и клиновите со кои Господ бил прикован на Крстот.
Вториот настан, заради кој се слави празникот „Крстовден“ се случил за време на владеењето на царот Ираклиј (610 – 641). Во 614 год., Персијците го зазеле Ерусалим и од таму ги разграбале најголемите светињи, направиле страшно крвопролевање и оставиле невиден пустош. Меѓу светињите, тие од храмот на Воскресението го зеле и Чесниот Крст, кој бил во нивни раце 14 години. Житието, пак, на св. Атанасиј Персијанец (3 февруари) ни го дава податокот дека многу Персијци во тоа време ја примиле христијанската вера, зашто биле очевидци на многу чуда кои преку крстот се случувале пред нивните очи.
Царот Ираклиј многу пати правел безуспешни походи против Персијците, сѐ додека не ги победил во 627 год. Враќајќи се во Цариград, тој разбрал дека Хозрој бил убиен од сопствениот син и дека овој сега моли мир од Ираклиј. Од Персија Ираклиј го вратил Чесното Дрво најпрвин во Цариград, а потоа, откако извојувал победа во Сирија, го донел во Ерусалим. Преданието вели дека царот, облечен во царска одежда и со инсигнии на царско достоинство, на плеќите го носел Крстот од Елеонската Гора до подножјето на Голгота, каде невидлива сила го спречила да се искачи понатаму. Патријархот Захариј му рекол да ги симне од себеси царските инсигнии и бос со Крстот на плеќите да го однесе Крстот на Голгота, во храмот на Воскресението, каде што потоа е извршено издигнување и поклонение пред него. Крстот кратко време останал во Ерусалим, зашто Ираклиј во 638 год., го пренел повторно во Цариград, плашејќи се од тоа дека тешко ќе може да ја задржи Сирија која ја напаѓале Арапите. При ова пренесување од Ерусалим во Цариград, Патријархот Цариградски Сергиј го примил кај црквата „Влахерна“, после што во литија го однел во храмот „Св. Софија“, каде бил извршен обред на издигање на чесниот крст.
**********************
За празникот Отсекување на главата на св. Јован Крстител
Историјат на празникот
Култот кон св. Јован отсекогаш бил еден од најраширените во православната Црква. Тоа го сведочат и многуте храмови посветени на него, како и многуте реликвијари што ги содржат неговите чесни мошти, распространети ширум светот. Најпосетувани места се оние каде св. Претеча е роден, местото каде што тој ја извршувал својата служба и местото каде што била отсечена неговата света глава.
Споменот за св. Јован Крстител интензивно се празнувал уште од почетокот на IV век. Така, празникот Отсекување на неговата глава (29 август /11 септември) започнал да се слави многу рано, а сведоштво за тоа наоѓаме во двете беседи на празникот напишани од Бл. Августин. Нешто подоцна, во V век, беседи на овој празник напишале и Петар Хризолог, Хрисип презвитер Ерусалимски, Василиј Селевкиски, а потоа и св. Андреј Критски и св. Теодор Студит. Во црковните песни и стихири кои ги напишале св. Андреј Критски, св. Јован Дамаскин, како и св. Герман Патријарх Цариградски, Црквата го прославува св. Јован како проповедник на покајанието и Царството Божјо, како најславен пророк меѓу сите пророци, зашто се удостоил да Го крсти Проповеданиот Спасител, но и како, ангел, апостол и маченик.
Историските податоци ни зборуваат за тоа дека св. Јован Крстител особено многу се почитувал во Византиската империја. Постоела традиција секој 29 август/ 11 септември царскиот двор да оди во Студитскиот манастир посветен на св. Јован Претеча, за да ја целива неговата глава која се чувала тука. Така знаеме дека во X и XI век, оваа драгоцена реликвија, која била една од најславните реликвии во Цариград, се наоѓала во црквата на овој манастир. Во писмото што Алексиј Комнен му го испратил на Роберт Фландриски, таа е спомната веднаш после реликвиите Христови.
На празникот Отсекување на главата на св. Јован Крстител Црквата пропишува строг пост, односно воздржување од месо, млечни производи и риба, за, според зборовите на Типикот, „да не бидеме и ние соучесници во Иродовото чревоугодие“. Уставот ни кажува дека постот на овој празник е востановен веројатно истовремено со празникот, и дека тој е „завештание од древните свети отци“.
За таинствената порака која ја црпиме од личноста на св. Јован Крстител
Црквата во личноста на св. Јован Крстител ги гледа сите небесни доблести, сите доблести на сите Пророци, на сите Апостоли, сите Ангели небесни, сите Маченици, сите Исповедници. Зашто Претечата најпрв од сите беше испратен од Бога да Го објави доаѓањето на Спасителот во светот. Прв Го виде Светиот Дух како од небото слегува на Христа, при Неговото Крштение; тој е првиот Евангелист кој ја објави благата вест за приближувањето на Царството Небесно; првиот проповедник кој на душите во адот им го проповедаше триумфалното Христово слегување во адските простори. Вистински земен ангел и небесен човек, за кого Самиот Господ рекол дека тој не е само пророк, туку и повеќе од пророк, ангел кој е испратен пред Него за да Му го подготви патот. Прв маченик и пример за сите идни маченици кој, како што се вели во тропарот, радосно пострада за вистината, знаејќи дека смртта е само капија што води кон вечноста. Првиот исповедник Божји, кој бестрашно го гледаше Ирод во очи, кажувајќи му дека заради гревот сите закони на небото и земјата се против него.
И ете, секогаш актуелната личност и проповед на најголемиот меѓу родените од жена продира длабоко во битието на секој човек и повикува на еден возвишен подвиг и мисија. Св. Јован, со својот громогласен повик оддекнува во пустината на современото привидно радосно живеење, повикувајќи го сиот човечки род, т.е сите нас, кон покајание, кон отворање на срцата за Бога, кон поголема близина со Него и со сите што нѐ опкружуваат. Секој е повикан на таква пророчка, маченичка, апостолска и ангелска служба. Така, современиот христијанин е човек како и сите други, но тој истовремено е и апостол кој Го прославува Бога на секое место, во секоја прилика и според своите дарови и можности. Апостолската дејност станува и негова дејност, која тој доброволно ја присвојува, зашто не може, а да не зборува за радоста која ја живее. Таа радост што го потресува неговото битие го поттикнува да излезе од себе самиот во служба на другите, во служба на вистината, и налик на св. Јован и на сите апостоли, да го освојува светот со добрата и радосна вест за Царството Божјо, за воскреснатиот Христос. Некои излегуваат на јавни места и отворено ја проповедаат Божествената спасителна наука, некои, пак, проповедаат со своето молчење кое зборува, некои предизвикуваат и потрес во современиот дух според кој се живее денес. Едните, сведочејќи ја вистината, ги приклонуваат главите под непријателскиот меч, другите, пак, се овенчуваат со мачеништво однатре, невидливо… Но, секогаш и во секој миг, христијанинот знае дека е повикан да живее ангелски живот: неговиот поглед, збор и делата негови се сведоци на Царството Божјо, кое веќе блеска во него. Тој ги пренесува на небото тежините, слабостите и гревовите човечки, а на земјата ја симнува насмевката на Отецот Небесен. И знае, дека не е доволно само да се проповеда за Христа, туку и да се работи на Неговата нива, од која како плод достоен за покајание ќе израсне љубовта кон Бога и пожртвуваноста за ближните.
********************
Св. Нил Мироточив
За покајанието
О, човеку, зошто си заклучил дека е невозможно (после падот) да достигнеш спасение? Зошто мислиш дека веќе не треба да се бориш и подвизуваш, а не одлучуваш дека напротив уште повеќе ти следува да се бориш и подвизуваш за спасение? Охрабри се, не бој се, зашто Бог претрпе крст заради спасението твое! Како можеш после тоа да тврдиш дека нема спасение за тебе?
Зошто се плашиш од немоќните? Зошто ги сметаш за силни? Крстот Господов ќе ја сруши сета сила на нивното лукавство. Сето она нивно фалење со кое немоќно се правеа важни дека се силни! Се обидоа во една прилика немоќните лукаво, со фалба и хулење да се исмеат на еден преподобен отец (св. Антониј Велики). За да може на лукав начин преподобниот да го наведе на фалбаџиство и хула, ѓаволот му рече: „Како можам оче да се спасам?“ Ова прашање на ѓаволот за можноста на покајание за него, беше лукава намера преподобниот да се наведе на фалење и хула, зашто ако попуштеше на ова лукавство и примеше при срце такво нечуено нешто, како што е спасението на ѓаволот, неизбежно ќе паднеше во суетна гордост и фалење со ова невоможно нешто, а ако, пак, од друга страна ја отфрлеше како невозможна, ќе похулеше така на Творецот Кој во милосрдието би бил надминат од сопственото создание.
Преподобниот, кому ова му го откри благодатта на Светиот Дух, сфати дека е ова сплетка на соблазнителот, лукавиот Велзевул, па му одговори:
„Оди на висока гора, соблечи се, застани потполно соголен и излевај молби кон Бога, Царот Небески, за Он да ти го отпушти твоето лукаво мудрување“. Лукавиот му одговори на преподобниот: „Каква молитва да направам на високата гора и како да се соголам? И без тоа не носам облека! Како тоа велиш да се соголам?“
Светиот, пак, му одговори: „На висока гора соголи се, ослободувајќи се себеси од својата препреденост и лукаво мудрување, да немаш повеќе никакво лукавство во срцето свое. Така стој совршено гол на високата гора 40 дена и 40 ноќи (во житието стои 3 год.), немајќи никакво покривало на својата глава, односно никаква лукава помисла, подигај ги рацете свои и непрестајно во тие 40 дена повторувај: ’Помилуј, ме Боже, помилуј ме, Мене, кој сум потполно опустошување во Царството Твое! Кон Тебе, Господи се управени очите мои; на Тебе се надевав, не отфрлај ја душата моја!‘“
Преподобниот не успеа да го заврши својот говор, кога демонот разгневен викна: „Замолчи, расипано старче! Зар јас, на ништожниот Цар да се поклонам? А кој друг има царство какво што имаме ние? Во наши раце е третина од Неговото Царство и што Му останало Нему за да би можеле да Му се поклонуваме како на Цар?“
Тогаш на преподобниот му стана јасно дека ова е духот на хулата; се сети дека ѓаволот исто така се трудел во пустината да Го соблазни Христа и дека се фалел пред Него со гревовите човечки.
Сеќавајќи се на ова, преподобниот се помоли на Бога, го проколна демонот и тој како чад исчезна од кај него. Преподобниот Му оддаде слава на Бога за своето избавување од духот на хулата, кој намераваше со своите лукавства да го наведе подвижникот на хула и фалење и со тоа да го фрли во адската бездна, како што соборил мноштво монаси…
Значи, ѓаволите не пропаѓаат неповратно затоа што Бог не им проштева, туку затоа што не само што не се каат, туку и се гордеат со своите богомрски дела…
Зашто Бог не ја сака смртта на грешникот, туку да се обрати и да остани жив. На сите начини се трудеше Бог да не пропадне Јуда, зашто Јуда сепак, беше човек и Бог го чекаше Јудиното покајание, но Јуда не се одврза од јажето за да појде под Крстот и да Му рече: „Јас Те распнав, прости ми… Мојата злобна помисла Те искачи на Крст; биди милосрден спрема мене…“
Да ги беше рекол овие неколку зборови, исполнувајќи ги со дела на покајание, Христос би го примил. А со какви тоа дела да ги исполни?
Делата се овие: да плаче горко, да воздивнува ридајќи и жалосно плачејќи; Но Јуда не постапи така, не се фрли пред Христа, туку се фрли на земјата за да се обеси, не обрнувајќи внимание за тоа дека гранката три пати се свитка под него, и дека на Крстот го чекаше семилостивиот Христос!… Колку што благонаклон беше св. Василиј кон Јосиф, толку беше благонаклон и Христос кон Јуда, чекајќи од него покаен збор, но Јуда наместо тоа повеќе сакаше да ја стави јамката на грлото свое – Искариот!
Гледа Христос во далечината од Крстот, не ќе ли го здогледа Јуда… Он Кој копнее по спасението на луѓето, копнееше исто така и по Јудиното покајание и го бараше…
***********************
Простување
Сиропусна седмица
Еве, остануваат уште неколку дена до почетокот на постот. Веќе за време на Сиропусната седмица којашто завршува со Неделата на простувањето, се издвоени два дена – среда и петок како потполно великопосни. Во тие денови не се служи божествена Литургија, а целиот поредок на богослужбите има великопосен карактер. На вечерната во средата, го поздравуваме постот со прекрасна химна:
Заблеска, пролетта на постот, цветот на покајанието, затоа да се очистиме, браќа, од секоја скверност, и на Светлодавецот пеејќи да Му речеме: Слава Ти единствен Човекољупче.
Месопусната сабота, е посветена на споменот на „сите мажи и жени што со подвигот на постот се просветиле“, на светите чијшто пример сме должни да го следиме и коишто нè поучуваат на тешкиот пат на постот и покајанието. Почнувајќи го подвигот на постот ние не сме сами: Да го прославиме соборот на светите отци: Антониј Велики, Евтимиј Велики и сите нивни собраќа што поминаа низ животот како низ рајска сладост…
Имаме помошници и примери:
Ги прославуваме вашите примери, о свети отци! Вие нè научивте да одиме по вистинскиот пат; Благословени сте, оти се трудевте за Христа…
На крајот доаѓа последниот ден, којшто обично се нарекува Недела на простувањето, но не треба да се заборави неговото второ, Литургиско име: Истерувањето на Адам од Рајот. Овој назив ја опфаќа целокупната подготовка за постот. Сега знаеме дека човекот бил создаден за живот во рајот, за богопознание и заедништво со Бога. Гревот го лишил човекот од тој блажен живот и неговото постоење на земјата станало прогонство. Христос, Спасителот на светот, ги отвора вратите на рајот за секого што оди по Него, а Црквата која ни ја покажува убавината на Неговото Царство го преобразува нашиот живот во поклоничко патување кон небесната татковина. И така, во почетокот на постот ние наликуваме на Адам.
Изгонет беше Адам од рајот поради храна, и седејќи пред него ридаше воздивнувајќи: Тешко мене, колку пострадав јас бедниот, не ја сочував единствената заповед на Владиката и се лишив од сите блага! Рају најсвет којшто заради мене си насаден и заради Ева затворен, моли Го Создателот твој, Кој е и Создател мој повторно да се исполнам со твоите цвеќа. И му одговори Спасителот: Не сакам делото на рацете Мои да го погубам, туку сакам да се спаси и да ја познае вистината, оти нема да го истерам надвор оној што доаѓа при мене.
Постот нè ослободува од робувањето на гревот, од пленството на „овој свет“. Евангелското четиво од последната недела, зборува за условите на тоа ослободување (Матеј, 6, 14 – 21). Прв услов е постот, којшто се состои во одбивањето желбите, поттикнувањата на нашата падната природа да ги сметаме за нормални, и во напорот да го ослободиме духот од диктаторската волја на плотта и материјата. Но, за нашиот пост да биде вистински тој не треба да биде лицемерен и фарисејски. Ние треба да кажеме дека „постиме не пред луѓето, туку пред Отецот, Кој е во тајност“ (Матеј, 6, 18). Вториот услов е простувањето. „Ако им ги простите на луѓето гревовите нивни и вам ќе ви ги прости вашиот Отец небесен“ (Матеј 6, 14). Делбите, спротивставеностите, разделеноста и омразата, тоа е торжеството на гревот и главниот признак на неговото владеење во светот. Затоа првиот пробив низ крепоста на гревот е – простувањето, враќањето кон единството, кон согласноста и љубовта. Ако му простам, меѓу мене и мојот непријател сјае светлозарното сеопростување на Самиот Бог. Да се прости, тоа значи да се отфрлат сите безнадежни „ќорсокаци“ на меѓучовечките релации и да Му се препуштат на Христа. Простувањето е пробив на Царството Небесно во овој грешен и паднат свет.
Всушност, Великиот Пост почнува со вечерната служба во таа недела. Оваа единствена по својата длабочина и значење и толку прекрасна вечерна, не се служи во многу наши Цркви! Ништо подобро од таа вечерна не ни го открива „тоналитетот“ на Великиот Пост во Православната Црква; нигде не се чувствува подобро нејзиниот длабок повик кон човекот.
Свештениците, во светли одежди ја почнуваат свечената вечерна богослужба. Стихирата што следи по „Господи возвах…“ го објавува доаѓањето на постот и доаѓањето на Воскресението по него!
Да го започнеме светлото време на постот! Да се подготвиме за духовен подвиг. Да си ја очистиме душата, да си го очистиме телото. Да се воздржиме, како од храна, така и од секоја страст со добродетели насладувајќи го духот. Та усовршувајќи се во љубовта да се удостоиме сите да ги видиме сечесните страданија на Христа Бога и светата Пасха, духовно радувајќи се.
Тогаш, како и обично следува „Входот“, со вечерната химна „Свете тихи…“ Потоа свештеникот оди на „горното место“, зад чесната трпеза и го возгласува вечерниот Прокимен, којшто секогаш го означува крајот на едниот и почетокот на другиот ден. Во овој ден, Великиот прокимен го објавува почетокот на постот:
Не одвраќај Го лицето Твое од чедото Свое, затоа што страдам! Побрзо слушни ме, погледни ја душата моја и избави ја.
Треба да се слушне особената мелодија на овој стих, на тој крик на душата којшто наеднаш ја исполнува Црквата:
„…зашто страдам…“, и да се сфати овој почетен момент на постот: таинствената измешаност на очај и надеж, на темнина и светлина. Сега сите подготовки се завршени. Јас стојам пред Бога, пред славата и убавината на Неговото Царство. И ја осознавам мојата припадност кон тоа Царство, сознавам дека немам друг дом, друга радост и друга цел. Осознавам и дека сум прогонет од тоа Царство, во темнината и тагата на гревот, и дека страдам. И на крајот на краиштата осознавам дека само Бог може да ми помогне во мојата скрб, само Тој може да ја спаси мојата душа. Покајанието е пред сè и над сè очајна молба за божествена помош.
Прокименот се повторува пет пати. И еве, постот е веќе тука. Светлите одежди се одложени, светлата се изгасени. Кога свештеникот или ѓаконот ја почнуваат вечерната ектенија, хорот им одговара со „посен тон“. За прв пат се чита Великопосната молитва на св. Ефрем Сирин, проследена со големи поклони. На крајот сите верници пристапуваат најпрвин кон свештеникот, молејќи за прошка, а потоа молат простување и еден од друг. Во тоа време, додека тече овој чин на простување, додека Великиот Пост е објавен со изливи на љубов, единство и братство, хорот ги пее Пасхалните стихири. Ни претстои четириесетдневно талкање низ пустината на постот. Но, на крајот, веќе сјае светлоста на Воскресението, светлоста на Царството.
*******************
Св. Филарет Московски
За односот кон ближните
Не би имал храброст на ближниот да му кажам: Сакам да ме сакаш; но ми се чини, дека не би му рекол ни: Не сакам да ме сакаш. Во тоа има нешто што одбива, нешто што отуѓува и што на срцето на другиот човек може да му нанесе тежок удар.
Многу е корисно да знаеш како да критикуваш, зашто тоа е лек против гордоста, како и поука секогаш да бидеме внимателни.
Речиси и да нема потреба да го критикуваме човекот своеволно, освен ако тојсамиот не даде повод да му се каже вистината. Тешко е да се осудува, зашто во тоа многу лесно може да се замеша и самооправдувањето. Освен тоа, осудата може да му направи непријатност на оној кој ја пренел таа осуда, и затоа најдобро би било да Му се молиме на Бога, за Он сите нас да нè научи на постапките на ближниот да гледаме со чисти очи, без осуда и сомневање.
Ако другиот човек не покажува желба за помирување, вие од своја страна покажете мирољубивост и не судете строго. Не треба самите себе да се подложувате на стрелите и нема ништо лошо во тоа да се употреби штит, тогаш кога другиот ве напаѓа.
Никогаш не треба да се влегува во препирки, а особено тогаш, кога непријателот може да го надзборува оној кој е во право и кога тој не се плаши дека ќе биде прекинат, туку се надева дека во случај на неопходност, ако веќе не може да му докаже дека не е во право, својот противник може да го победи со грубост и потсмев.
Праведно е и полезно меричката на трпението да ја полниме со водата на кротоста и да ја излеваме врз огнот на љубомората, за овој да може полека да гори, та да не се распламтува и претвора во пожар, кој е во состојба да излезе од контрола и да ги уништи ѕидовите на љубовта, снисходливоста и смирението.
Мене ми изгледа дека непријатели има малку, но многумина се оние кои, поради недоразбирање, погрешно ги сфаќаат другите луѓе и нивните постапки, па заради тоа стануваат недобронамерни.
Покорисно е на навредите да се одговори со кротост, отколку со навреди. Да се потсетиме на вистината дека нечистотијата не се отстранува со нечистотија, туку со вода.
Не треба да се плашиме од клеветите, туку да бидеме претпазливи во врска со нив. Тие нè учат на претпазливост, а претпазливоста прави клеветите да станат немоќни.
Зошто човекот сам себе се вознемирува со тегобни размислувања за некоја ништожна непријатност? Зошто нашиот мир и нашето спокојство би требало да зависат од некакво размислување? Ако сме постапиле правилно, нека е слава на Бога, а човечкото мислење тоа не може да ни го одземе.
Би требало да ни е потешко да ги осудуваме луѓето, отколку мирно да ги набљудуваме, како што го набљудуваме ветрот што ги ниша гранките на дрвото, или кога гледаме како тече реката. Меѓутоа, очигледно е дека на човекот му е тешко да гледа без да осудува. Што да се прави? Треба постепено да се учиме на тоа најпрвин себеси да се осудиме поради тоа што ги осудуваме ближните, потоа да се воздржуваме од осудување со збор, тогаш кога ќе се појави таква помисла, а потоа да ја запреме и самата помисла за осудување на другиот. Оној кој доволно се познава и осудува себеси, тој нема време да ги осудува другите.
Немојте упорно да ги избегнувате луѓето, зашто меѓу нив има и Божји луѓе. Би требало да се трудиме дури и добрите дела да ги извршуваме со доза на претпазливост, за да не се случи да им претходи некое наше мудрување и своеволност. Кога сме во контакт со луѓе со различна вероисповед, треба слободно и смело да ја изразуваме својата убеденост и исправноста на православната вера. Но, кога ги критикуваме заблудите и заблудените, би требало да покажуваме кротост, мир, снисходливост и претпазливост: ова се особини кои се исто толку потребни колку и ревноста.
Не го претворај во бура ветрето на човечките лекомислени зборови. Има клевети кои го водат човекот во прогонство, кои фрлаат во беда, затвор, и тоа не е лесно. А зарем не е полесно клеветата, како ветер, само да помине покрај вашите уши? Влези во својот дом и не го слушај бучењето на ветрот.
Во контакт со неспокојните луѓе, полезно е кон нив да се однесуваме што поедноставно, што помирно и што поспокојно, без каква и да било извештачена присност, но и без намерна оладеност. Ваквото однесување нема да им наштети ни на оние што се спокојни.
Кога ќе ја положиме својата надеж во Бога, можеме да ги поднесеме неволјите и да го сочуваме својот мир, па макар и да не среќаваме мир кај оние кои нè опкружуваат. Зашто, речено е: бев мирен со оној кој го мрази мирот. Бог да даде и тие да го засакаат мирот.
Оној кој гледа со сомнеж, тој лесно може да стекне омраза кон човекот. Оној кој сака да има љубов кон ближниот, би требало да гледа чисто и едноставно. Треба да се избегнува гневот. Гневот не го приближува човекот до правдата Божја. Со него може само да се разбуди и зголеми раздразнетоста на другиот човек. Само со трпение и мир може да се одоброволи човекот. Духовниот закон вели дека треба да му се помогне на ближниот, а притоа да не се навредува и повредува другиот.
Добро е да се зборува вистината, тогаш кога обврската или љубовта кон ближниот го бара тоа од вас. Но, тоа треба да се прави така што да не се осудува ближниот, да не се гордееме и вознесуваме како некој кој можеби подобро ја познава вистината од другите. Освен тоа, потребно е да ги знаеме луѓето и настаните, за да не се случи наместо вистина да дадеме укор, и наместо мир и кротост, да причиниме непријателство и штета. Човечкиот збор може да биде остар како меч и тогаш тој ранува и убива, а може да биде и благ како елеј и тогаш тој е како мелем што исцелува.
Не судете, за да не ви се суди, па дури ни тогаш кога ви се чини дека има причина за осуда, зашто оној кој Му е близок на Бога, може да стои или да паѓа. Уште пострашно е ако судите како злонамерен судија. Вие си мислите дека луѓето зборуваат бесмислици, но тие зборуваат за она што е полезно за душата и за тоа како да се прават добрини.
Кога ги осудуваме своите ближни, ние самите на себе си нанесуваме голема рана. Од ова треба да се чуваме и да се искупуваме така што ќе се осудуваме и укоруваме себеси, и ќе се молиме Бог да биде милостив кон оние што сме ги осудиле и кон нас кои сме осудиле.
Трудете се срцето и намерите на ближниот да ги прифаќате позитивно. Во тој случај поретко ќе имате прилика да згрешите, а на вашиот ближен ќе му биде полесно да се поправи.
Како што рече древниот философ, не треба да се возбудувате ако ве клоцне магаре.
*****************
Преподобен Пајсиј Светогорец
Молитва за другите
Се молиме за светот, свесни за својата паднатост
Старче, понекогаш кога ќе видам колку светот страда, не можам да се молам за себе.
-Молитвата што ја твориме за нас самите не ја правиме само за себе, туку таа е неопходна како некаква подготовка за пред Бога да можеме да застанеме пристојно облечени. За да можеш да ја видиш болката на другите луѓе, би требало, на некаков начин, прво себеси да се доведеш во ред. И кога се молиш за себе, длабоко свесен за својата паднатост, тогаш и едно Господи помилуј, што ќе го кажеш за другите, и тоа Господи помолуј ќе има голема сила, бидејќи во себе содржи многу смирение, кое ја привлекува милоста Божја.
Старче, чувствувам потреба многу да се молам за себе, но затоа, пак, ги заборавам другите луѓе.
-Слушај, за да можеме да го соблечеме од себе стариот човек, треба да се молиме за себе. Но кога ќе се разгори божествениот ерос, тогаш човекот се заборава себеси и почнува да се моли за другите. Откако прво ќе се помолиш за себе, сети се на измачените луѓе воопшто и на оние кои се далеку од Бога, како и на упокоените кои не го искористиле своето време што Бог им го дал да Му се приближат, па сега залудно се каат – и кажи ја молитвата: „Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилуј нѐ“. Така во својата молитва, покрај себе ќе ги вклучиш и сите оние кои од тебе побарале да се молиш за нив, а и целиот свет.
Ме трогнува, Старче, човечкото страдање, но немам смелост да барам од Бога помош. Помислата ми вели: „Како тебе, грешниот, да те услиши Бог?“
-Не го слушај рогатиот кој ти доаѓа од лево и те фрла во безнадежност. Речи: „Боже мој, јас навистина сум ништожен, но ти услиши ме, за другите луѓе заради мене да не претрпат неправда“.
Еднаш за време на голема суша, некој монах на Света Гора се молел на следниот начин: „Боже мој, Те молам да падне малку дожд, не заради нас; ние сме монаси и сме ветиле дека ќе се подвизуваме. Сожали се на кутрите луѓе кои страдаат, а кои и покрај својата сиромаштија ни даваат и нам. Да сум во добра духовна состојба, Ти би ме услишил и луѓето не би страдале. Знам, многу сум грешен; но зарем не е неправедно заради мене да страдаат другите? Помогни ми. Тие немаат време да се молат, затоа јас малку се молам за нив“. За час, час и половина, падна дожд низ цела централна Грција и Света Гора!
Старче, кога се молам за другите, помислата ми вели дека како Бог да се гнаси од мене, бидејќи го оставам својот мртовец и одам да погребувам туѓи мртовци.
-Зарем твојот мртовец не беше погребен кога даде завет? Речи: „Боже мој, како да ме услишиш мене, Твојот недостоен слуга? Но зарем не е штета да се мачат луѓето коишто имаат толку многу проблеми? Те молам помогни им!“Кога човек со љубов и смирение се моли за своите ближни и се бори, имајќи притоа свест за својата паднатост, Бог нема да го презре, туку ќе му помогне и нему самиот и на другите. Бог го презира оној кој мисли за себе дека е свет и се моли за другите луѓе, сметајќи ги за грешници.
*******************
Св. Порфириј Кавсокаливит
Христос – Он е сѐ
Животот без Христа не е живот. Едноставно го нема – тој е завршен. Ако не Го гледаш Христа во сите свои постапки и мисли, тогаш ти си туѓ на Христа. Како го сфаќаш ова?
Се сеќавам на една песничка: „Со Христа насекаде, страв нема никаде“. Сте ја слушнале ли? Тоа е детска песничка што сум ја запомнил. Така ние треба да гледаме на Христа. Он е нашиот пријател, Он е нашиот брат, Он е најдоброто и најубавото од сѐ што постои. Он е сѐ. Како пријател Он ни се обраќа и вели: „Вие сте Мои пријатели. Уште ли не го сфаќате тоа? Ние сме браќа и сестри. Не ги држам во рацете клучевите од адската бездна. Не ве заплашувам туку ве љубам. И сакам вие заедно со Мене да се радувате на животот“. Сфаќате ли?
Ете Кој е Христос. И тука нема место за помрачување, униние, затвореност во себе, кога човекот е обземен и растргнат од секакви помисли, страдајќи од раните што ги добил на својот животен пат.
Христос – тоа е нов живот. Христос – тоа е сѐ.
Он е радоста, Он е животот, Он е светлината, вистинската светлина и прави човекот да живее во радост, духовно да се издигнува, да гледа сѐ, да ги гледа сите, да сострадува со сите, да сака сите да се со него и заедно сите со Христа.
Кога ќе најдеме нешто вредно или некакво засолниште, не сакаме да зборуваме никаде за тоа. Но христијанинот кога ќе Го открие Христа, кога ќе Го спознае, кога Христос ќе му влезе во душата и тој го чувствува, веднаш посакува да зборува и да објавува за Него насекаде. Сака да зборува за тоа Кој е Христос. Возљубете Го Христа и ништо не ставајте пред Христовата љубов. Христос – тоа е сѐ, Он е источник на животот, место на желбите, сѐ. Во Христа сѐ е најпрекрасно.
Далеку од Христа остануваат тагите, унинието, нервозата, лошите доживувања, трауматичните спомени, борбите и страдањата. Сето тоа се случува во нашиот живот. Брзаме ваму, одиме таму, но сѐ е напразно и никаде не можеме да запреме. Но таму каде што ќе Го најдеме Христос, дури и тоа да е пештера, се сместуваме и се плашиме да ја напуштиме за да не Го изгубиме. Прочитајте и сѐ ќе разберете. Подвижниците Го познале Христа, не сакале да ги остават своите пештери, не сакале да проповедаат по светот, сакале да останат таму каде што го чувствувале Христовото присуство.
Христос е сѐ.
Христос е извор на животот, радоста. Он е сѐ. А тебе како ти се чини?
Кога велиме дека сме христијани, дека сме Христови, тогаш имаме призив кон тој живот. Сфаќате? Ете како се случува тоа… И во моментот на испитание веднаш штом ќе Го видиме Христа, ги отфрламе сите свои намери и сакаме да бидеме со Христа. Но Христос ни е пријател, Он е наш брат и Он ни вели: „Вие сте Мои пријатели. Не сакам да Ме гледате поинаку. Не сакам да гледате на Мене како на Бог, како на Бог Слово, како на Ипостас на Света Троица. Сакам да Ме гледате како ваш пријател, Којшто сте Го прегрнале со рацете, и да Ме почувствувате во душата, Мене вашиот пријател. Мене, источникот на животот, како што и всушност е“.
И сето тоа е вистина. Сега, како што рековме, постои сатаната, адот, смртта. Тоа е друга област: зло, темнина и сето она што ѝ припаѓа на темнината.
Христовиот последовател треба да Го возљуби Христа и кога ќе Го засака, тој веднаш се ослободува од адот, ѓаволот и смртта. Ќе прашате: „А ти си го достигнал ли ова?“ Не, не сум го достигнал, но се молам и го посакувам тоа. И кога сум сам, и на секое друго место, се трудам да живеам така. Не живеам, но се обидувам. Како да ти кажам, како да ти објаснам? Јас не сум влегол во таа област (каде што нема ад, ѓавол и смрт), но сум бил таму еднаш, и ја видов, сега не сум таму и ми недостасува и сакам да се вратам. Ете и сега и утре и задутре, во секој миг таа желба се враќа во мене и многу посакувам, копнеам да се упатам таму. Но не сум таму. Не можам да ви го објаснам тоа.
********************
Св. Григориј Богослов
За бракот
Сврзани со врските на бракот, ние взаемно си служиме еден на друг и со рацете, и со слухот, и со нозете. Бракот го прави и немоќниот двојно посилен, им носи голема радост на добронамерните и тага на недобронамерните. Заедничките грижи на сопружниците им ги ублажуваат маките и заедничките радости за нив се попрекрасни. За еднодушните сопружници и богатството станува попријатно, а при немаштија самата еднодушност е попријатна од богатството. Сопружничките окови им се катанец за целомудрието и желбите, како печат на неопходната приврзаност. Единствено кротката кошута (Изрек. 5, 19) им го грее духот со своите потскокнувања, така што пијат едно питие од изворот домашен, од кое надворешните не вкусуваат, кое не истекува никаде и од никаде притоки не добива.
Сочинувајќи една плот тие имаат и една душа, и преку взаемната љубов подеднакво еден кај друг поттикнуваат усрдност кон благочестието. Зашто бракот не оддалечува од Бога, туку напротив, повеќе приврзува кон Него, бидејќи има повеќе побуди. Како што малиот кораб и при слаб ветер се движи напред, оди брзо по водите поради високо подигнатите платна, дури и рацете без усилби со ударите на веслата брзо го движат, за разлика од големиот кораб што лесен ветрец не ќе го помрдне од местото, туку напротив, кога тој натоварен ќе влезе во морето, само силен и опитен ветар може да го придвижи, така и оние што не стапиле во брак, како необременети од животните грижи имаат помала потреба за помош од Великиот Бог. А оној кој е должен да се грижи за својата возљубена сопруга, имотот и децата, и кој го врви безграничното животно море, има потреба од поголема помош од Бога и од своја страна исто така повеќе Го љуби Бога.
Ете ги плодовите на бракот! А животот без љубов е нецелосен, суров, безначаен, бездомен и обично скита по пусти места; не спасува од страданија, нема на кого да ја потпре изнемоштената старост, не прави родителите да оживеат во своите деца, не го поткрепува животот со пријатни врски. Неврзаните со брачни врски не наоѓаат утеха ниту во народните собири, ниту на прославите, туку се мрачни и туѓи на светот; иако родени за живот, не ја сакаат самата суштина на животот и во срцето немаат еднодушност со луѓето.
А доколку некој од усрдност кон добродетелта ја презре сопружничката љубов, нека знае дека добродетелта не е туѓа на таа љубов. Во древноста бракот бил почитуван не само од благочестивите, туку и од тајновидците на Христовите страданија, и пророците, и патријарсите, ерарсите, и победоносните цареви украсени со секакви добродетели биле плод на сопружничката љубов. Зашто добродетелните биле родени не од земјата, како што се вели за импозантното племе на џиновите, туку сите тие се и рожби, и слава на бракот…
*******************
Преподобен Пајсиј Светогорец
Помислите на просветлениот човек и помислите на лукавиот човек
-Старче, дали човек кој живее свет живот сфаќа дека некој е лукав?
Да, ја препознава лукавоста исто онака како што ја препознава светоста кај еден свет човек. Го согледува злото, но истовремено го гледа и внатрешниот човек и согледува дека злото е од ѓаволот и доаѓа однадвор. Со очите на душата ги гледа своите гревови како големи, а туѓите – мали. Навистина ги гледа како мали, а не лицемерно. Може да станува збор за престапи, но тој ги оправдува во добра смисла на зборот и делата на лошиот човек, не го презира, не го смета за подолен од себеси. Дури може да го смета и за подобар од себеси и свесно, поради многу причини, да ги трпи неговите слабости. На пример ја гледа злобата на еден престапник, но си мисли дека тој дошол до таму да прави лоши дела поради тоа што во животот немал помош од никаде, и смета дека можеби и тој би се нашол на неговото место доколку Бог не му помогнел. Поради тоа тој прима огромна благодат. Спротивно на ова, лукавиот човек, макар и да ја гледа светоста на другиот, нема да ги препознава неговите добри помисли, исто така како што ни ѓаволот не ги знае.
Оној што внимава на себе на духовен план, ги оправдува другите, а не себеси. И колку повеќе напредува духовно толку послободен станува и толку посилно Го сака Бога и луѓето. Тогаш тој не може да разбере што значи злото, зашто има само добри помисли за другите, помислите му се чисти и сѐ гледа со духовниот вид, свето. Извлекува полза дури и од падовите на ближните, ги ползува како силна кочница за и тој самиот да не падне. Спротивно на тоа, ако човекот не се очисти тогаш тој размислува на лукав начин и на сите работи гледа лукаво. Со своето лукавство тој ги оцрнува дури и добрите нешта. Не стекнува полза ниту од добродетелите на другите, туку веднаш, бивајќи помрачен од мракот на човекоубиецот ѓавол, ги толкува со својот лукав речник. Постојано е растроен, а и своите ближни ги растројува со својот мрак. Ако сака да се ослободи, треба да разбере дека неопходно е да се очисти, за да може да стекне духовна јаснотија, очистување на умот и срцето.
*******************
Честиците од Чесниот и Животворен Крст Господов
Парчето од Крстот Господов останало во храмот „Св. Софија“ во Константинопол до XII век, а потоа било пренесено. Едно, затоа што византиските цареви се плашеле тоа да остане во отворена и секому пристапна црква, каква што е „Св. Софија“, и второ, бидејќи чувствувале потреба да бидат што поблизу до него. Така Крстот бил однесен во црквата „Св. Богородица Фарска“, која се наоѓала во царскиот комплекс на зданија и цркви, од каде што според потребите на богослужението го изнесувале и носеле во други цркви, но секогаш повторно го враќале во царскиот двор. Се спомнуваат три делчиња од чесниот Крст во храмот „Св. Богородица Фарска“, чијашто ризница била најбогата со светињи. Чуварот на оваа ризница, Николај Месаритис, во 1200 година ги набројал драгоцените светињи кои оваа ризница ги чувала, но само неколку години подоцна (1204) истата била разграбана од страна на Латините при крстоносните походи. Најголем дел од реликвиите биле однесени на Запад.
Уште од времето на Византијците се знае дека честици од крстот биле разделувани низ разните цркви и манастири на Запад и Исток. Се спомнува дека тие делови биле чувани во посебни реликвијари од кои некои сè уште постојат. Овие реликвијари се познати како „Ставротеки“ или „Ксилотеки“, а биле уметнички дела изработени од познатите византиски кујунџии и емајлери, и украсени со скапоцени камења. Ставрoтеките претставуваат една од најзначајните византиски дела и најрепрезентативни споменици од царската византиска уметност. Кога византискиот цар одел во војна, еден од неговите повисоки функционери одел напред носејќи на својот врат ставротека.
Денес честица од Чесниот и Животворен Крст се чува во многу цркви и манастири ширум светот. Поголемо парче од Крстот се наоѓа во манастирот Кутлумуш на Света Гора. Впрочем, според зборовите на современиот Старец Емилијан Симонопетриски, на Света Гора „невозможно е во секој манастир да не ви ја изнесат за поклонение најдрагоцената светиња, дел од Дрвото на Чесниот Крст Господов“. Поголемо парче од Животворниот Крст има во Ерусалим во храмот на Воскресението, потоа во Шпанија во храмот „Санто Торибио де Лебана“, а помали честици има низ целиот христијански свет: низ Света Русија, Украина, Црна Гора, Грција, Грузија, Кипар, во Париз, Рим, Брисел, Венеција, Гент, како и во Германија, Австрија, Ерменија, Латвија итн.
Во нашата земја и Бигорскиот и Раичкиот манастир чуваат честица од оваа најскапоцена христијанска светиња, пред која доаѓа да се поклони големо мноштво народ, просејќи благослов и поткрепа за своите семејства, ближни, како и за својата татковина. Имено, во Бигорскиот манастир во XIX век познатиот ктитор и игумен Арсениј изработил кивот, во кој централно место зазема сребрениот позлатен крст, во чијашто внатрешност тој ја поставил честицата од Чесниот Крст донесена од Константинопол. Во манастирот, пак, во Рајчица оваа светиња е поставена внатре во иконата што го претставува празникот Крстовден, а која се наоѓа на левата страна во пределот на нартексот. На празникот Воздвижение на Чесниот и Животворен Крст Господов – Крстовден, стариот сребрен крст од времето на игумен Арсениј во кој се наоѓа крстовидната честица, се вади од кивотот и се поставува во скапоцена филигранска ставротека со која на храмовата слава во Рајчица се извршува чинот на „Воздвижение на Крстот“. Во Бигорскиот манастир оваа традиција се практикува и во Крстопоклоната недела на Великиот Пост, како и на почетокот на Богородичниот Пост кога се слави споменот на Изнесувањето на Чесниот Крст и светите браќа Макавеи.
*******************
Св. Ефрем Сирин
За љубовта и за оние кои немаат љубов во себеси
Блажен е оној човек во кого пребива љубовта Божја, зашто тој во себе Го носи Бога. Бог е љубов, и оној што пребива во љубовта пребива во Бога (1. Јован, 4, 16). Оној што има љубов тој заедно со Бога стои повисоко од сè. Оној што има љубов не се плаши; зашто совршената љубов го изгонува стравот (Јован 4, 18). Оној што има љубов никогаш и од никого не се гнаси – од мали и големи, од славни и неславни, сиромашни и богати; напротив, самиот се поставува подолу од сите; на сè се извинува, сè претрпува (1. Кор. 13, 7). Оној што има љубов не се превознесува, не се издигнува, никого не клевети и увото свое од клеветниците го одвраќа. Тој не е лукав, не се сопнува и на братот сопки не му прави. Тој не е соперник, не завидува, не гледа со ненаситно око, не се радува на падот на другите, паднатиот не го презира, туку зема удел во неговото страдање, не го презира братот свој во неговите потреби, туку се застапува за него, подготвен е да умре за него. Оној што има љубов ја исполнува волјата Божја, ученик е Божји. Зашто Самиот наш благ Владика рече: По тоа ќе ве познаат сите дека сте Мои ученици, ако имате љубов помеѓу вас (Јован, 13, 35). Оној што има љубов никогаш ништо за себе не присвојува, за ништо не вели: „Ова е мое“, туку сè што има им го нуди на сите за општа употреба. Оној што има љубов, никого не смета за туѓинец, свои му се сите. Оној што има љубов не се раздразнува, не се гордее, не се распламтува од гнев, на неправдата не се радува, со лага не се занимава, никого не го гледа како свој непријател, освен ѓаволот. Оној што има љубов на сè се извинува, сè претрпува (1. Кор. 13, 4 – 7). Затоа, блажен е оној што ја придобил љубовта и кај Бога со неа се преселил; зашто Бог ги препознава Своите и ќе ги прими нив во лоното Свое. Подражателот на љубовта ќе биде сожител на Ангелите и со Христа ќе се зацари. Од љубов и Бог Словото слезе на земјата. Преку љубовта пред нас е отворен рајот и патот кон небото на сите им е покажан. Преку љубовта се помиривме со Бога и ние кои непријатели Му бевме. Затоа, праведно е да кажеме дека Бог е љубов, и оној што пребива во љубовта, пребива во Бога.
Несреќен и за жалење е оној кој е далеку од љубовта. Тој деновите свои во постојана болка ги поминува. И кој нема да заплаче за човекот кој од Бога е далеку, кој е лишен од светлина и живее во темнина? Зашто, браќа, ви велам: оној во кого нема љубов Христова, непријател е Христов. Не лаже оној кој вели: Секој што го мрази братот свој е човекоубиец (1. Јован, 3, 15) и во темнина оди (1. Јован, 2, 11) и лесно се фаќа на секаков грев. Оној во кого нема љубов, брзо се раздразнува, брзо се разгневува, од омраза брзо се распалува. Оној во кого љубов нема, на неправдата врз другите се радува, со паднатиот не сострадува, не ја подава раката своја кон изнемоштениот, не го советува потиштениот, не го придржува расколебаниот. Оној што љубов нема има заслепен ум, пријател е на ѓаволот, изобразител е на секакво лукавство, на кавги е причинител, на злоговорниците е пријател, собеседник е на клеветниците, советник е на тие што навредуваат, наставник им е на завидливите, работник ѝ е на гордоста, сад е на високоумието. Со еден збор: оној што не ја придобил љубовта, орудие е на противникот, блудствува на секоја патека и не знае дека оди во темнина.
******************
Преподобен Пајсиј Светогорец
Отците на Црквата
Светите Отци во старо време најпрвин бегаа во пустината и во подвиг ги опустошуваа своите страсти. Без свои планови и програми преку послушанието се предаваа во рацете Божји. И покрај тоа што достигнуваа успех во мерата на светоста, ги одбегнуваа чиновите и власта, освен ако Мајката Црква имаше потреба од нив. Тогаш, тие и се покоруваа на волјата Божја преку нивниот свет живот да се прослави Името Божјо. Значи, откако ќе постигнеа една добра состојба на духовно здравје, преку добра духовна храна во пустината и преку будното следење на Отците, тие стануваа духовни крводарители.
Во наше време за жал, многумина од нас под влијание на световната љубов која нема духовно покритие, сакаат наводно да сторат добро, да даруваат крв, а таа е полна со духовни микроби, со што причинуваат поголема штета.
Ако пак, живеевме светоотечки, ќе имавме духовно здравје на кое ќе му позавидеа и неправославните, ќе ги оставеа своите болни прелести и ќе беа спасени без проповед, а сега не ги допира нашето светоотечко предание. Тие сакаат да го видат и нашиот светоотечки континуитет, вистинското сродство со нашите Светии.
За жал, во денешно време се множат зборовите и книгите, а се намалува опитот, зашто луѓето се под влијание на световниот дух, кој постојано се стреми кон леснотии и го одбегнува телесниот напор. Многумина од нас се успокојуваат преку многу читање, а малку или воопшто не творат. Имаме само восхит кон Светите атлети на нашата Црква, без да направиме обид да го сфатиме нивниот труд, зашто самите не се потрудивме да го сториме тоа, да ги возљубиме и од усрдност да се обидеме да ги подражаваме.
Сите оние пак, кои усрдно прават двиг, не се штедат себеси и не си припишуваат никакви заслуги, се од голема помош бидејќи само тогаш ќе се успокојат душите на кои помошта им е потребна, а кои прибегнуваат кон нив. И само тогаш, ќе се успокои нивната душа и во овој живот и во вечниот.
Оние што се стремат кон власт, додека се сѐ уште под моќта на страстите и своите индивидуални интереси ги претставуваат како духовни, и што прибегнуваат кон световните власти за да им ги решат нивните црковни проблеми, тие се веќе напуштени од благодатта Божја.
Да не нѐ излаже лукавиот со она: „На кесарот се повикувам” (Дела 25,11), затоа што светиот Апостол Павле беше предаден под власта на кесарот и бидејќи претходно имаше добиено откровение од Бога дека ќе Го проповеда Христа и во Рим, тој се повика на кесарот за да го одведат во Рим (да му го платат патот).
Кога некој се обидува да ги постави црковните работи на православен начин, а целта му е себеси да си благоугоди, како може таквиот да биде благословен од Бога?
Ниту пак, треба да се воодушевувате од оние што црковните проблеми ги поставуваат на многу добар начин, православно, а самите не си го знаат местото во Црквата и ја потресуваат со безрасудни крајности или лекомислености во однесувањето.
Тие две крајности секогаш ја измачуваат Мајката Црква, а и оние што се држат за нив бидуваат измачувани, бидејќи крајностите вообичаено се судираат. Тоа е како едниот крај да го држи демонизиран, кога има духовна безочност, презир кон се, а пак другиот како да го држи некој што е луд, со нездрава ревност и тврдоглавост. Тогаш – Бог да чува! Може двете крајности постојано да се судираат, а крајот никој да не им го најде.
Оние што ќе можат да ги соединат двата краја ќе бидат овенчани од Христа со два невенливи венца.
Во Црквата не треба да создаваме проблеми, ниту да ги преувеличуваме малите човечки престапи што се случуваат, за да не создадеме поголемо зло, па лукавиот да се радува.
Оној што заради незначителен престап, многу се потресува и гневно и грубо се однесува, наводно за да поправи нешто, личи на лесноумен клисар, кој гледајќи како капе една свеќа, грубо и со залет се стрчува за да ја исправи, а патем ги турка луѓето и ги урива шанданите создавајќи голем неред за време на богослужбата.
За жал, во наше време имаме многу такви што ја потресуваат Мајката Црква. Оние што се образувани се фатија за догмата со својот ум, а не за Духот на Светите Отци. Неуките пак, се фатија за догмата, но со заби, и затоа кога разговараат за црковните теми крцкаат со забите, така што прават поголема штета, отколку непријателите на Православието.
Оние пак, што ја оправдуваат својата злоба со божемно поправање на другите, а не на самите себеси, или со тоа што на светот му ги објавуваат црковните состојби, и нешта што не е во ред да ги обзнануваат, барајќи оправдување во она „Кажи ѝ на Црквата” (Мт. 17, 18) најпрво нека си ја уредат својата мала Црква – своето семејство или братство. Тогаш нека ја срамотат и Мајката Црква. Добрите деца никогаш не ја обвинуваат својата мајка. За жал, многумина од оние што се плиткоумни им даваат неисцрпен воен материјал на еретиците, така што цели православни градови и села ги заземаат јеховините сведоци и го шират своето мисионерско дело.
На духовниците им е познато дека според овој демонски типик мпогумина имаат преминато во јеховини сведоци (со театрализација на клирот и Црквата); како што му е познато на целиот свет дека ниту еден јеховин сведок не е направен православен на тој (неправославен) начин.
А нашиот милостив Бог не трпи со љубов и никого не театрализира, иако како Срцезналец ги знае нашите мани. Така и Светиите, никогаш не напаѓаат грешен човек пред очите на светот, туку со љубов, духовна суптилност и на мистичен начин помагаат за поправање на злото. Додека пак ние, иако сме грешни, го правиме спротивното (како лицемери).
Само на човек кој во себе има демон од поначалните му е оправдано да ги театрализира луѓето пред светот, да го кажува нивното минато, (секако за оние за кои демонот добил право), за да ги расколебува немоќните души.
Природно, нечистиот дух не ги изнесува на видело добродетелите на луѓето, туку нивните слабости. Оние пак, што се ослободени од своите страсти, бидејќи немаат злоба, злото со добрина го поправаат. Ако видат некаде малку нечистотија која не се чисти, ја покриваат со плоча, за да не се згрози некој друг, ако ја види. А пак, оние што чепкаат по ѓубрето, личат на кокошки…
Не е искрен и доблесен оној што ја кажува вистината в лице, ниту оној што ја обзнанува, туку оној што има љубов и вистински живот, што зборува со расудување кога има потреба, и го кажува потребното во соодветен час.
Оние што прекоруваат без расудување, имаат духовно затемнување и злоба. Тие луѓето ги гледаат како трупци што безмилосно ги делкаат, и додека луѓето се измачуваат, тие се радуваат делкајќи ги.
Оние коишто се брзаат да станат духовни отци, а се уште имаат духовни отрови, наликуваат на зелени дуњи, та колку шеќер и да им ставиме, нема да направиме вкусно слатко, а и да го зготвиме, брзо ќе се скисели. Пофалните зборови и големите вистини имаат вредност само кога се изречени од вистинска уста, а ги восприемаат само добронамерните души и големите луѓе што имаат чист ум. Внатрешната чистота на душата на вистинскиот човек ја разубавува и телесната, и неговиот изглед е блажен од Божествената сладост на љубовта Божја. Покрај тоа што духовно разубавува, внатрешната убавина на душата и надворешно го осветува човекот, Божествената благодат го издава. Таа ги осветува и ги прави убави дури и парталавите алишта што ги носи облагодатениот човек Божји.
Поголема е вредноста на еден благословен човек кој внатрешно променувајќи се и надворешно се осветува, отколку на оние што постојано го менуваат само изгледот (својата облека), а внатрешно го чуваат стариот човек со старите гревови.
Поголема е вредноста на словото на еден смирен човек со опит, што излегува со болка од длабочината на неговото срце, отколку куп красноречиви зборови на еден конте што зборува набрзина и со извежбан јазик, но не ги исполнува душите зашто се телесни, а не се пламениот јазик на Светата Педесетница.
(Извадок од книгата „Вовед во монашкиот живот“, прев. Митрополит Наум Струмички, Слово од Водоча, Струмица 1999, стр. 75-81)
************************
Бракот како Тајна на љубовта
Од Старец Георгиј Капсанис,
Игумен на свештената Григоријатска обител
Општ е заклучокот дека денес бракот доживува криза. Тоа го сведочат мноштвото разводи. Тоа го сведочат и бројните брачни парови, кои, без да стигнат до развод, живеат сопружнички живот по договор и со толеранција, но не наоѓаат никаква среќа и никаква радост во нивната врска.
Сериозна причина за оваа криза е тоа што христијаните кои стапуваат во брачна заедница не го живеат својот брак како света Тајна.
Многу христијани, под влијание на световната и безбожна клима на нашата епоха, клима која денес е силно распространета (весници, песни, списанија, спектакли, реклами), го сфаќаат бракот единствено како физички, биолошки, или општествено-економски чин. Сексуалноста има длабоко влијание врз мислата на современиот човек, така што среќата на човекот се определува исклучително и единствено во сексот. Така, на бракот се гледа како на една законита и од општеството одобрена љубовна врска, без никаква свест за одговорност и мисија. Кога ќе помине љубовното задоволство, тогаш и бракот губи секаква смисла. Сопружниците се разделуваат за да најдат нов сопатник и нова авантура.
Меѓутоа, кога бракот останува само физички и општествен чин, без да стане „Таинство“, т. е. без да помине во Црквата, во тоа Царство Божјо, и да се преобрази, не постои можност да биде спасен и да спасува.
Бракот како физички и општествен чин му припаѓа на светот што постои надвор од Црквата. Не треба да забораваме дека светот, животот, човекот, природата, надвор од Црквата се поробени. Тоа се погледи на паднатиот свет, кој поради прародителскиот грев се затрул, смртно се разболел. Така и бракот како физички и општествен чин е болен и по самата своја природа немоќен да го ослободи човекот и да му подари исполнет и целосен живот.
Кога бракот ќе постане „Таинство“, ги преселува сопружниците и нивниот физички брак од стариот, неслободен и безбожен свет на егоизмот, распадливоста и смртта, во новиот богочовечки свет на Царството Божјо, на љубовта, на Црквата.
Секое Таинство претставува еден премин и една преобразба на стариот свет и на стариот живот во нов свет и нов живот во Христа, што се принесува како дар на Светиот Дух.
Преку светото Крштение човекот го напушта стариот свет за најпосле да влезе во Царството на Бога, и земајќи удел во Божествената Евхаристија тој се соединува преку Христа со Света Троица и со сите избавени верни.
Без Божествената Евхаристија Црквата не би постоела, бидејќи верните не би можеле да се соединат со Бога и да станат ново богочовечко Тело.
Тоа што се случува со Божествената Евхаристија, се случува и со Тајната на бракот. Сопружниците се соединуваат со Христа, а преку Христа и помеѓу себе, во една вечна и богочовечка заедница. Од една заедница на стариот, разболен свет, се преобразуваат во една здрава заедница во Христа, во новата твар на Царството Божјо.
Едноставно кажано: преку светата Тајна брак не се соединуваат само младоженецот и невестата, туку заедно со нив се соединува и Христос, или поконкретно: двајцата се соединуваат во Христа, Кој на тој начин ја прави нивната заедница света, совршена, здрава, богочовечка.
Се разбира дека за да биде бракот чин на преобразба во перспектива на Царството Божјо, не е доволно само формалното следење на свештениот чин на венчавањето од страна на младоженците, без никакво нивно совесно соучество во извршената света Тајна.
Совесното учество во светата Тајна доведува до создавање на еден нов дом, една мала Црква, едно мало Царство на Троичниот Бог. Характеристично е дека светата Тајна започнува, како и другите свети Тајни, со благословот на Света Троица: „Благословено е Царството на Отецот, и Синот, и Светиот Дух…“ Она што ги соединува сопружниците не е само физичката привлечност на двата пола, општествените прилики итн., туку пред сѐ Христос. Во новиот дом не царува авторитарно мажот или жената, туку Христос, зашто цел на обајцата е да ја извршуваат волјата на Христа, а не својата сопствена волја. Со основањето на христијанско семејство се основа и едно мало Царство Божјо. Сопружниците за време на свештениот чин се овенчуваат како цареви, додека се пее: „Господи, Боже наш, со слава и чест венчај ги“.
Богочовечкото соединување во бракот по Бога е толку свето, што Апостолот Павле, устата Христова, врската меѓу сопружниците ја уподобува на врската меѓу Христа и Црквата. „Оваа тајна е голема, но јас ви зборувам за Христос и за Црквата“ (Ефес. 5, 32).
Секако, за да биде бракот една пројава и откровение на Христовиот брак со Црквата, сопружниците би требало постојано да го надминуваат стариот човек што се крие во нив, да го распнуваат својот егоизам и страстите, и длабински да ја стекнуваат светата добродетел на смиреномудрието. Од ова гледиште, бракот претставува едно соучество во смртта и Воскресението Христови.
Никој не може да го живее новиот воскреснат живот Христов, доколку најнапред не се распне со Него и не го погребе стариот човек. Двајцата сопружници взаемно си помагаат да го распнат стариот човек. Тоа е многу тешко. Претставува своевидно мачеништво. Не е случајно тоа што во чинот на бракот се пее маченичкиот тропар: „Свети маченици, кои добро пострадавте и се овенчавте…“, додека се прави литија, откако претходно свештеникот ќе го постави на средина светото Евангелие. Оваа литија нѐ потсетува дека бракот е едно постојано движење на сопружниците кон Царството Божјо, една постојана борба за стекнување на светоста. Ова движење на сопружниците ќе се одвива пред Христа и мачениците, преку маченичкиот пат на секојдневната борба со постојано одрекување од злото во нив и вршење на волјата Божја, притоа целосно принесувајќи му се на сопатникот во заедничкиот живот.
Доколку христијаните сопружници не го сфатат својот брак како борба и жртва, како би преживеала нивната врска кога ќе се појават првите тешкотии?
Со претходно реченото не се кажува сѐ за православната теологија на бракот. Тоа едноставно содржи само одредени воведни мисли.
Во секој случај, треба да се разбере дека бракот и семејството не можат да се спасат, ако христијаните сопружници не се подучат и не станат свесни за суштината на бракот како Тајна на Црквата.
Има многу што ние, пастирите на нашата Црква можеме да направиме во овој правец. Нашата улога не е таа на регистратор – благослов и запишување на еден општествен акт – туку улога на пастир и раководител во Христа.
Сопружниците, и младоженците и оние што веќе ја живеат Светата Тајна Брак, треба да бидат поучени од нивните пастири за тоа колку големо значење има нивниот брак, за тоа дека тој е света Тајна, и за тоа како подостојно да го водат нивниот брачен живот.
Во ова наше тешко дело – дело навистина пастирско – треба да бидеме помогнати и од браќата и сестрите мирјани, коишто се рацете и нозете на клириците.
Осветувањето и спасението на бракот и на семејството не е работа само на епископите и презвитерите, туку на целата заедница, на парохијата, и поради тоа сите се повикани да им помогнат на пастирите, секој според својот призив и дадениот му дар.
(Извадок од книгата: Ἀρχιμανδρίτου Γεοργίου, Καθηγουμένου Ἱ. Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου, Θέματα Έκκλησιολογίας καὶ Ποιμαντικῆς, Γ΄ Ἔκδοσις, Ἅγιον Ὄρος 1999, σελ. 163–168)
**********************
Св. Ефрем Сирин
Совети за покајание
Благиот Бог ни дарува просветување со познание. А ние, пак, го отфрламе од ден во ден. Да ја бевме исполниле волјата Божја, ќе бевме блажени во моментот на наградувањето заедно со сите оние кои ја твореле Неговата волја. Меѓутоа бидејќи не ја исполнувавме, таму нема да имаме никакво оправдување. Ние имено, сите грешиме свесно. Сите ние ги чувствуваме Божјата промисла и даровите со кои нѐ обдарил благиот Бог. Неговата благодат во секое време ги посетува нашите срца. И ако за себе најде спокој, таа постојано ќе пребива во душата. Ако, пак, најде дека нашето срце не е чисто, таа веднаш отстапува. Сепак, штедроста ја поттикнува повторно да слезе и да нѐ посети нас грешните, кои сме променливи по произволение, иако не и по природа. Ние сме секогаш расеани и слаби, полни со завист и лукавства и често еден за друг мислиме лошо. Се занимаваме со лоши помисли и секогаш сме потопени во помисли како во длабока тиња. Доаѓајќи да нѐ посети, благодатта во нашите срца се среќава со смрадот од нечисти помисли и веднаш отстапува. Таа не наоѓа за себе влез, ниту можност да пребива во нас како што ѝ е угодно. Таа единствено со својата светлосна сладост остава впечаток во срцето, за да може човекот да почувствува дека благодатта го посетила и дека во него не нашла место. По насладувањето со тоа озарување од благодатта кај човекот може да се појави желба да ја побара. Всушност, самата благодат и не може потполно да отстапи од нас затоа што нејзиното сопствено милосрдие ја поттикнува сите да ги милува. Ја гледаш ли промислата Божја? Го гледаш ли милосрдието Христово? Гледаш ли како Светиот Бог секогаш нѐ љуби и сака да се спасиме? Блажен е оној човек којшто секогаш се труди да припреми чисто срце за благодатта. Доаѓајќи во него и наоѓајќи го благомирисот и светост на душата, таа ќе пребива во него во век и веков.
Затоа сме должни да ги испитуваме не само помислите туку и одлуката на нашата волја тие помисли да ги смета за пријатни и да им се приклони. Земјоделецот ја сее земјата, но не му се прима сѐ што ќе посади. Така и умот сее произволно, но не се прима и одобрува сѐ. Земјоделецот очекува род од она што земјата го примила, така и Бог бара одговор за она што било примено и одобрено од нашата волја.
Го мразам гревот, но пребивам во страсти; се одрекувам од беззаконија, но и не сакајќи се потчинувам на оваа слабост. Својата природа сум ја потчинил на гревот. Откако ја купи мојата волја, тој за мене стана неопходност. Во мене течат страсти како потоци, бидејќи својот ум го соединив со телото: не можам да ги раздвојам. И брзам да ја изменам својата волја, но претходната состојба ми се противи. Се обидувам да ја ослободам својата душа, но мноштвото на долгови ме притеснуваат.
А сепак, сакам да се ослободам од бедното страсно расположение, само ако Господ ми помогне. Ако направи со мене по големата милост Своја, избавен ќе бидам од гревот и ако ја излее на мене благоста Своја, ќе се спасам. Јас знам дека Он може да го стори тоа и не очајувам за своето спасение. Знам дека мноштвото Негови милости ќе го надмине мноштвото на моите гревови. Знам, дека Он дојде и сѐ помилува, и дека во Светото Крштение прошка на гревовите дарува. Самиот го исповедам тоа бидејќи и самиот се послужив со таа благодат. Но имам потреба да се излечам од гревови што ги направив после крштението. На Воскреснатиот од мртвите не му е невозможно дури и од тоа да ме исцели. Јас сум слеп, но Он го исцели и слепородениот. Јас сум отфрлен како губав, но Он, ако сака, може и мене да ме очисти. Јас изобилувам со гревови, но Неговата благост кон мене нема да биде победена. Он го помилува Закхеја, како достоен, а мене ќе ме помилува како недостоен.
Пристапи грешнику, кон Добриот Лекар и исцели се без напор. Отфрли го од себе гревовното бреме, принеси молитва и со солзи натопи ги загноените рани. Зашто Небесниот Лекар со солзи и воздишки ги лечи раните. Пристапи и принеси солзи: тие се најдобриот лек. На Небесниот Лекар Му е угодно секој да се лечи и спасува со своите сопствени солзи. Тој е лек со брзо, а не споро дејство. Тој не треба постојано да се става на раната, бидејќи веднаш исцелува. Лекарот само чека да ги види твоите солзи. Пристапи без страв. Покажи му ја раната и воедно принеси лек – солзи и воздишки.
Кој нема да се восхити, кој не ќе се зачуди, кој нема да го благослови големото милосрдие на Твојата благост, Спасителу на душите наши, зашто си благоволил да ги примиш солзите како цена за својот лек! О, сило на солзите! До каде се протегаш! Ти со голема смелост непречено на самото небо се искачуваш. О, сило на солзите! Ангелските чинови и сите небесни сили непрестајно се веселат поради твојата смелост. О, сило на солзите! Доколку посакаш можеш со радост да застанеш и пред светиот и висок Престол на пречистиот Владика. О, сило на солзите! Ти за миг се издигаш на небо и она што го бараш го добиваш од Бога. Зашто Он ти доаѓа во пресрет и радосно ти дава прошка.
Но како да Ти се молам, Спасителу мој, кога устата ми е полна со оговарање? Како со песни да Те прославам кога совеста ми е осквернета? Како да Те повикам кога заповедите Твои не ги сочував? Сепак, Ти Самиот Себлаги, не презирај ме мене ништожниот, не отфрлај ме мене гнасниот, не оставај ме безнадежниот. Оти непријателот мој многу би сакал да види како очајувам. Негова единствена радост е да ме види како свој плен поради очајот. Но Ти Сам со Своето милосрдие посрамија неговата надеж, оттргни ме од неговите заби, избави ме од злобните намери и сите замки кои ги поставува против мене! Ги молам сите што ги мачи совест заради непотребните им дела: немојте да очајувате, не причинувајте му радост на својот непријател. Напротив, без срам пристапете кон Бога, заплачете пред Него и испитувајќи се себеси не губете надеж. Зашто нашиот Господ се радува многу на оние кои се каат и го чека нашето обраќање. Он Сам сите ги повикува: „Пристапете кон Мене сите кои сте обременети и јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11, 28). Затоа никој нека не очајува за себе колку и да згрешил. Господ е строг само кон оние што Го отфрлаат и не се каат.
Блажен е оној кој посакал разумно да плаче и со скрушеност излева на земјата солзи како скапоцени бисери за Господа. Блажен е оној чија душа станала слична на новонасадено дрво и која секогаш како вода за полевање има солзи по Бога. Блажен е оној кој во својата душа засадува добри стебла, т е. добродетели и она што во себе го засадил го залева молејќи се со солзи, за да Му биде благоугодно и плодоносно на Господа.
Светите и чисти солзи по Бога секогаш ја мијат душата од гревови и чистат од беззаконија. Солзите по Бога во секое време даваат смелост пред Бога и нечистите помисли никогаш не можат да се доближат на душата која секогаш има умиление по Бога. Умилението е ризница што не може да се покраде.
************************
Св. Ефрем Сирин
Поттик за покајание и градење на спасението
Пријдете возљубени, да се зафатиме со трговија додека уште трае денот за тргување. Пријдете да го стекнеме животот вечен и да го купиме спасението на нашите души. Ајде да се зафатиме за оваа прекрасна помисла, да го посакаме Царството и рајот.
Подвизувајте се во овој единаесетти час. Побрзајте да не останете зад затворените врати. Вечерта наближува и Наградодавецот доаѓа во голема слава секому да даде според делата негови. Да се покаеме браќа, додека уште има време. Послушајте што вели Господ: „Радост станува пред ангелите Божји заради еден грешник кој се кае“ (Лука 15, 10). Затоа пријдете возљубени да се фрлиме во морето на милосрдието Божјо, додека не настапи Страшниот ден. Самиот Бог нѐ повикува: „Дојдете кај Мене сите… и Јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11, 28). Он ги повикува сите бидејќи сака сите да се спасат. Нека не се колеба никој. Зашто Он вели: „Кој доаѓа кај Мене нема да го избркам надвор“ (Јован 6, 37). А кој е тој што Му доаѓа? Оној кој го слуша Неговото Слово и ги исполнува Неговите заповеди. Затоа да Го послушаме и да Му се покориме: „Зашто страшно е да се падне во рацете на Живиот Бог“ (Евр. 10, 31).
Покај се грешнику, гледајќи со смелост на безграничното човекољубие на Христа Кој рече: „Не дојдов да ги повикам праведниците, туку грешниците на покајание“ (Матеј, 9, 13). Што чекаш? За што размислуваш? Зарем некој друг ќе одговара за тебе? Не знаеш ли дека секој сам за себе ќе дава одговор на Бога, дека секој ќе го пожнее она што го посеал, и дека секој ќе го понесе своето сопствено бреме? Растури го тоа гревовно бреме додека уште има време.
Ти еднаш засекогаш се откажа од сатаната и сите дела негови, давајќи завет на Христа пред многу сведоци. Сеќавај се на тоа и не го заборавај. Знај дека во тој миг светите ангели ги запишаа твоите зборови и дека твоите завети и одрекувања од сатаната се чуваат на небесата до страшниот Суден Ден. Во денот на Судот тие ќе ги изнесат твоите завети и зборовите на устата твоја пред Страшното судиште. Биди милостив кон себе и поштеди ја својата душа.
Гледај ги другите и угледај се на нивниот подвиг: тие се грижат за спасението, се трудат во секое добро дело, се чуваат од сѐ што е лошо, го засакале тесниот пат, постат, бдеат, страдаат и плачат, но нивната уста секогаш Го славослови Женихот, а нивните очи секогаш ја гледаат убавината Негова и нивните души се радуваат. Размисли и погледај: Овој Жених веќе се приближува. Он доаѓа да ги овенча оние кои законито се подвизувале и кои го засакале тесниот пат; доаѓа да ги помилува милостивите; доаѓа да ги ублажи бедните по дух и да ги збогати оние кои биле гладни и жедни заради Него; доаѓа да го осветли она што е „сокриено во мракот и ќе ги објави намерите на срцето“ (1.Кор. 4, 5) и секому „да даде според неговите дела “ (Рим. 2, 6).
Ние сме слушнале дека Сам Бог Слово бил распнат на Крст и умрел заради нашите гревови, а се смееме, предавајќи се на расеаност. Сонцето, не трпејќи го понижувањето на Владиката, потемнело, а ние не сакаме да излеземе од темнината на нашата гревовност. Завесата на храмот се раскинала сама од себе, иако немала ни најмала вина, а ние не сакаме нашето срце да се раскине од скрушеност заради нашите гревови. Да се покаеме, најпосле, браќа, за да би можеле да Го смилостивиме Бога за нашите гревови.
Ние сме, браќа, духовни трговци. Го бараме многускапоцениот бисер – нашиот Спасител Христос, ризницата што не може да се покраде. Да не бидеме мрзливи во барањето на тој бисер. Блажен и триблажен е оној кој поревнувал да го стекне. Меѓутоа, крајно е беден и несреќен оној кој бил немарен сам да Го стекне Создателот на сите, и да биде стекнат од Него.
Зарем не знаете дека ние сме ластари на Вистинската винова Лоза, која е Христос? Пазете некој од нас да не се покаже бесплоден. Обработувајќи го своето лозје, Отецот на Вистината со љубов се грижи за оние кои донесуваат плод, за да принесат уште поголем плод. Кој Отец е толку сострадален? Кој Отец е толку милостив? Кој Отец љуби како нашиот Владика, Кој ја покажува Својата љубов кон нас слугите Свои? Он нѐ снабдува со сѐ, сѐ ни подготвува во изобилие, ги лечи нашите душевни рани и долго трпи кога го оставаме, сакајќи да нѐ направи наследници на Царството Свое. Он на грешниците им ги проштева гревовите, побудувајќи ги на ревност и брзо им помага на немоќните за да не паднат во малодушност. Он би можел на сила да нѐ принуди на добро. Сепак, Он не го сака тоа за нашето принудување да не нѐ лиши од пофалбата? Зарем ќе бидеме мрзливи во угодувањето Нему, кога Он толку многу нѐ љуби и милува? Он ги искупи и просвети очите на нашиот ум. Он ни дарува познавање за Себе Самиот. Ни даде да ја вкусиме Неговата сладост за да би можеле само Него да Го бараме. Блажен е Оној Кој ја вкусил Неговата љубов. Со тоа тој се припремил за непрестајно насладување со таа љубов.
Кој нема да Го возљуби таквиот Владика? Кој нема да се поклони и да ја исповеда благоста Негова? Какво оправдување ќе имаме во Денот на Судот за својата немарност? Или што ќе Му кажеме? Дека не сме чуле, или не сме занеле, или не сме биле научени? Но по целата земја се рашири Неговата проповед. Што Он не направи заради нас од она што требаше да го направи? Зарем заради нас не слезе од неискажливите височини, од благословените прегратки на Отецот? Зарем Он Кој е невидлив заради нас не стана видлив? Зарем Он Кој е оган бесмртен не се овоплоти заради нас? Зарем Он Бесмртниот не умре за да нѐ оживи? Зарем не беше погребан за да нѐ воскресне заедно со Себе? Зарем не нѐ ослободи од непријателот, врзувајќи го и давајќи ни власт да го газиме? Зарем не нѐ услиши кога Го повикавме? Зарем не ни отвори кога чукавме на вратата? Дури и кога понекогаш одолговлекуваше ја имаше предвид само поголемата наша награда. Ако само си спомнеме за сето ова, кој би останал во немарност и безгрижност, жалостејќи Го таквиот Владика?
Оние браќа кои до вчера беа тука и разговараа со нас, денес ги нема. Повикани се пред својот и наш Господ за да ја покажат својата трговија. Размисли: што е вчера, а што денес: како што вчерашниот ден помина слично на утрински цвет, така ќе помине и денешниот слично на вечерна сенка. Испитај дали твојата трговија е успешна пред Бога. Нашите денови бегаат пред нас. Блажен е оној кој од ден во ден стекнува сѐ поголема добивка од својата трговија и кој собира за вечен живот. А ти возљубен зошто си немарен? Зошто си мрзлив? Зошто се опиваш со униние како со вино?
Немој да му веруваш на лукавиот кој ти подметнува измамнички помисли, велејќи: „Уште си млад и уште многу години треба да живееш. Затоа сега весели се и немој да ја жалостиш својата душа. Во староста своја ќе принесеш покајание“. Зарем е можно да си толку неразумен брате и да не сфаќаш дека лукавиот те мами? Ако не се покаеш во младоста, во возраст кога изобилуваш со сила и можеш да поднесеш секаков труд и подвиг, тогаш во староста уште повеќе ќе се оправдуваш со немоќта. Затоа остави го ѓаволскиот пат и послушај го гласот на Вистинскиот Владика Кој рече: „Бидете будни, зашто не го знаете ниту денот, ниту часот“ (Матеј, 25, 13).
Откако слезе од прегратките на Отецот и за нас постана пат на спасението, Самиот Господ со Својот божествен глас нѐ поттикнува на покајание велејќи: „Не дојдов да ги повикам праведниците, туку грешниците на покајание“ (Матеј, 9, 13). Да ти го велам тоа јас, можеш и да не ме послушаш. Но кога тоа ти го вели самиот Господ, зошто си немарен и не се грижиш за својот живот? Ако сфаќаш дека во твојата внатрешност има рана од помисли и дела, зошто не се грижиш за своето внатрешно здравје? Зарем се плашиш од Лекарот? Па Он е толку полн со благост и милосрдие. Он заради тебе и слезе од прегратките на Отецот. Он заради тебе се воплоти за да би можел без страв да Му пристапиш. Заради тебе стана човек, за да би ги исцелил твоите тешки рани. Он самиот те повикува кон Себе со голема љубов и благост.
********************
Од книгата Духовна азбука од свети Димитриј Ростовски
Покој на душата во близина на Бога
Колку и да бараш одмор и утеха во овој минлив свет, нема да ги најдеш. Мир и утеха на душата може да ѝ даде само Бог со Својата благодат, како што рече: „Мир ви оставам; мирот Свој ви го давам; Јас ви го давам, но не како што го дава светот.” (Јн. 14, 27)
Помисли, каде и во кое земно задоволство ќе најдеш мир и одмор? Каде ќе најдеш внатрешен мир и трајна радост? Можеби во славата? Но, денес си почитуван, а утре намразен. „Секој човек е трева, сета слава негова е како полско цвеќе. Тревата се исушува, цвеќето овенува, штом ќе дувне врз него здивот на Господ” (Ис. 40, 6-7). Но, можеби во богатството? Не само што не дава мир и одмор, напротив, предизвикува многу грижи, неспокојство и несигурност. Луѓето ти завидуваат и не ти се допаѓаат, а ти не си задоволен со она што го имаш. Сакаш да имаш сѐ повеќе, заборавајќи на тоа дека ништо нема да остане од твоето богатство.
„Вели богатиот: ’Најдов мир и сега ќе му се радувам на моето богатство’, но тој не знае колку време тоа ќе трае; ќе дојде денот кога сето тоа на други ќе го остави и ќе умре“ (Мудр. Сир. 11, 17-18). Како што излегол гол од мајчината утроба, така и си заминува, каков што дошол; ништо нема да земе од трудот свој, што би можел в рака да понесе. И тоа е големо зло: каков што дошол, таков си заминува. Каква е тогаш, ползата за него, кога се трудел залудно? (Пропов. 5, 14-15). Не заборавај како богатството е причина за многу смртни гревови и падови, како што ни потврдува апостолот: „А оние што сакаат да се збогатуваат, паѓаат во искушение, во стапици и во многу неразумни и штетни страсти, што го потопуваат човекот во пропаст и погибел.” Поради оваа причина еднаш Господ извика со болка: „Колку е тешко за богатите да влезат во царството Божјо… Полесно камила ќе влезе низ иглени уши, отколку богат во царството Божјо.” Што ќе претпочитаат тогаш: земното богатство или царството Божјо?
Но, можеби ќе најдеш мир и покој во телесните задоволства? Ниту таму не постои. Телесниот грев – го знаеш добро, ако си го пробал – придружен е од внатрешната горчина, психичката свест, совесната контрола. И кога душата се скаменува, тогаш се случува совршено изоставање од Бога и совршено поробување во чувственост. Никаква друга страст не го заробува човекот толку тешко и неизбежно како оваа. И штом го зароби, му се раѓа внатре бескрајност, но лошa: жестокосрдечност, нечувствителност, горделивост, богохулство, бес, конечно и совршено неверство. Словото Божјо не се сместува во срце на сладострасник, бидејќи трњата на страста го дават секое добро семе што ќе падне меѓу нив: „…тоа, пак, што падна меѓу трње, се оние што го слушаат словото, но откако ќе заминат, се гушат од грижи, богатства и наслади од овој живот и не донесуваат плод”, објаснува Господ во параболата за сејачот.
Значи, ако во славата не постои покој, ако во богатството не постои покој, ако во задоволствата не постои покој, тогаш каде ќе покојуваме? Да го слушнеме Псалмопевецот: „Навистина, човек оди како сенка и залудно се измачува; собира богатство,а не знае кому ќе му го остави. И сега што да очекувам Господи? Надежта моја е во Тебе.”
Господ е твојата надеж, очекување, радост, твојот покој. Милостивиот и штедар и долготрпелив, предобар и човекољубив, Бог на мирот, Бог на сите молби, Младоженецот на твојата душа, која со копнеж Го повикува.
Задржи ги, брате, внатре во срцето зборовите на Господ што ѝ ги кажа на грижливата Марта: „Марто, Марто, ти се грижиш и се вознемируваш за многу работи. Но, само едно е потребно. Марија, пак, го избра добриот дел, кој нема да ѝ се одземе.” Остави ги и ти животните грижи. Седи смирено „покрај нозете на Исус ” и одмори ја твојата душа со топлината на божественото присуство. Тоа ти е доволно. Постои ли поголемо богатство? Постои ли поголема слава? Постои ли поголемо задоволство?
************************
Christian Kresall 