Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Шеста недела по Педесетница. На Светите Отци од првите шест вселенски собори

На утренята Ев. Лук. 24:36-53.
На литургията Рим. 12:6-18. Ев. Мат. 9:1-8

**********

ШЕСТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„Зошто мислите лошо во срцата ваши?“

(Матеј 9: 4)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Човечко е чувството кога некој наш ближен и почитуван роднина или пријател, доколку го снајде некаква несреќа, да му се изрази апсолутно сочувство и да се вложат сите свои сили за да му се помогне на несреќникот. Ваков случај на невообичаена пожртвуваност и несебичност ни беше опишан и во денешното евангелско четиво, во кое слушнавме како еден парализиран човек бил донесен од своите пријатели пред Христовите нозе и како, откако ја видел нивната вера, Господ Исус Христос најпрво ги простил гревовите негови, а дури потоа на фатениот му рекол: „Стани, земи си ја постелата и оди си дома“. Можеме ли за миг да навлеземе во срцето на болниот, но и во срцата на неговите пријатели кои го носеле на носилка, и да ја почувствуваме онаа радост, која тие ја имале во тој момент? Можеме ли со зборови да ги искажеме чувствата на болниот, кој по многу години се исправил на нозе и одејќи започнал да го слави Господа? Можеме ли ние да се радуваме заедно со болниот и заедно да ги поделиме овие восхитувачки моменти на радост, а не само да сочувствуваме? Можеби нашиот одговор е потврден и денес, навистина, иако по толку многу години, нашите срца се исполнети со радост заради ова чудо и заради лекувањето на болниот. Но, нашето внимание го оттргнуваат други зборови кои ги слушнавме во евангелскиот настан, а тоа се зборовите кои Господ Исус Христос ги упатил до книжниците, кои воопшто на се зарадувале за тоа што болниот оздравел, а кои зборови гласат: „Зошто мислите лошо во срцата ваши?“

Како може срцето да заталка во лоши помисли? Зарем не е разумот оној кој талка во лошите помисли? Точно е тоа, но разумот почнува да талка во лошите помисли дури тогаш, кога човечкото срце ќе скршне од вистинскиот пат. Кога ќе заталка човечкото срце, тогаш, бездруго, талка и разумот. Од срцето се раѓаат лошите помисли. Сè она што го понижува човекот, што го унакажува, што го навредува човечкото достоинство, секоја омраза, завист и злоба, блуд и прељуба, омразата кон Бога и кон човекот, презирот кон создаденото, убиствата и самоубиствата – сето тоа се зачнува и раѓа во човечкото срце. Од друга страна, пак, во тоа исто срце, се зачнува и она кое најдлабоко проникнува во човекот, а тоа е, пред с#, верата, која е основа на човечкиот живот, а потоа и надежта и љубовта.

Чистото срце е огледало на Вистината, чистото срце е единствено огледало во кое не се огледува само човекот и творбите околу човекот, туку во човечкото срце се огледува Самиот Бог и Неговата вечна и неминлива Тајна. Христови се зборовите: „Блажени се чистите по срце, зашто тие ќе го видат Бога“. Господ не ја отфрла чистотата на разумот и чистотата на човечката волја, но Господ добро знае дека од срцето зависи какви ќе бидат и разумот и волјата. Подлабока е мудроста на срцето, отколку мудроста на умот. Мудроста на умот проговорува на вистински начин и со вистински јазик, дури тогаш кога ќе проговори со јазикот на срцето и кога ќе се спушти во длабочините на срцето. Најдлабоките човечки длабочини се длабочините на неговото срце, тука е бездната на човечката добрина, мудрост, вистина, тука е откровението на човечката тајна и сознание, тука е откровението и на Самиот Бог. Затоа пророкот Давид вели: „Срце чисто создај во мене, Боже!“.

Од срцето зависи човечкиот пат и односот кон Бога и ближните. „Таму каде што е вашето богатство, таму е и срцето ваше“. Ова значи дека таму, каде што е нашето срце, таму е и Бог, Кому ние се поклонуваме. Човекот кој со своето срце се поклонува на Бога, го насочува својот живот кон вистинскиот пат. Оној, пак, кој во своето срце сместува нешто, кое не е од Бога, таквиот е наклонет на лоши помисли и скршнува од вистинскиот пат. Таквиот човек оди по беспаќе и наместо да се поклонува на Бога, тој се поклонува на творбите или на самиот себе.

Вистински живот е само оној, кој е Вечен Живот, а тоа е животот кој Бог му го дарува на човекот. Без тој живот нашето срце нè води кон патот на пропаста и смртта. Ништо не може да биде толку меко и тивко, чудно и длабоко, колку нашето срце. Ништо не може да биде толку скаменето и диво, избезумено, распаметено, оттуѓено од себе, од природата и од Бога, колку човечкото срце кога ќе се најде во избезуменост, кога ќе се оттуѓи од својата длабока Тајна. Кога човечкото срце е скаменето, тогаш сè е скаменето. Зарем нашиот народ напразно вели: „Зошто срцето ти е толку скаменето? Имаш ли ти срце?“. Кога некој сака некого да го укори, тогаш најтежок укор е кога ќе му рече дека нема срце, дека е немилосрден. Тоа значи дека неговото срце е без милост, зашто од срцето се раѓа најдлабоката милост, од срцето се раѓа најдлабоката љубов, од срцето се раѓаат највеличенствените и највистински човечки дела.

Срцето е или слепо или, пак, гледа. Срцето има очи. Телесните очи се само симбол, само надворешен знак за внатрешната видовитост на човечкото срце. Не постои повидовито битие од она кое има чисто срце, а преку него чиста душа, а пак, преку чистата душа и чист разум. Оној, кој има чист разум, преку него има и чиста, на непоколеблив камен зацврстена волја, а кога така е втемелена, таа се стреми кон вистинскиот пат, таа е исполнета со Вистинскиот Дух, кој не талка по лошите помисли и кој не нè наведува на зло. Таквата волја исполнета е со дух кој нè извишува кон Божјата правда, Божјата љубов, Божјата мудрост.

Човечкото срце е создадено да биде живеалиште на Светиот Дух, на Животворниот Дух. „Зарем не знаете дека сте храм на Божјиот Дух?“ – нè прашува Господ Исус Христос. Токму за тоа е создаден човекот, да биде храм на вечната Мудрост, а срцето е тој центар во кој се огледа и во кој слегува таа божествена вечна Мудрост. Во таа Мудрост нè поучува и светиот пост, нè учи и светото покајание, и покајните солзи за нашата огревовеност, преку кои се чисти срцето. Ништо така убаво не може да го исчисти човечкото срце, човечката душа и човечкото битие, колку што тоа може да го направи величенствениот и чудесен дар на покајание, кој се остварува преку исповедта и преку барањето прошка од Бога и од луѓето.

Дури сега можеме да ја сфатиме смислата на Христовото прашање упатено до книжниците: „Зошто мислите лошо во срцата ваши?“. Одговорот сигурно дека си го дале самите. Книжниците и сличните на нив мислеле лошо во своите срца зашто за нив била туѓа и непозната појавата да се радуваат со радоста на нивните сограѓани, ближни и роднини. Тие знаеле само да завидуваат, осудуваат и озборуваат. Затоа во нивните срца нема место за љувовта, туку секогаш има место за омразата, нема место за кростоста, туку за гордоста, нема место за покајанието, туку за завидувањето. Тие станале робови на своите ниски и земни страсти, робови на самите себе, кои никогаш не ќе можат да се ослободат од оковите на гревот. Затоа Христос до нив ги упатил овие тешки и опоменувачки зборови. Наместо да се поклонат пред Божјата семоќност во моментот кога бил излекуван нивниот сожител, тие и понатаму мислат лошо во своите срца. Тоа е кулминација на човечката избезуменост и доказ колку човекот може да падне ниско во своето достоинство.

Нека Господ Бог ни подари чисто срце, нека ги просвети очите на нашето срце и нека ја огрее со Својата вечна Мудрост и светлина нашата волја, за да можеме да Го прославуваме Бога и да може Бог во нас засекогаш да се прослави. Амин!

протоереј Златко Ангелески

************************

Соборноста – надминување на времето и трулежноста

Со сила се ползуваат оние, коишто немаат говор, коишто немаат слово, оние коишто не го поднесуваат разговорот, дијалогот. Власта, пак, на Црквата не е, и не би требало да биде световна, туку духовна. Црквата ја има, значи власта на Словото, на Логосот, на Христа. Христос владее, не со моќта на насилството, туку со моќта на служењето, на жртвата, на љубовта, со силата на зборот. И, Црквата го продолжува овој облик на владеењето Христово. Нејзиното оружје е словото, зборот. Како што гледаме, со тоа оружје Црквата се чува низ вековите од волците на идеолошкото Христијанство; и, се сочувува.

Единството треба да се живее! Некој светител го видел Христа со искината облека, со искинат хитон и го прашал: кој ти го направи тоа? Христос му одговорил: еретиците и расколниците! Верата не е некакво хоби во нашиот живот, туку неопходно е да се живее согласно на тоа во што се верува. Претпоставете си колку е страшно и симптоматично, слушајќи ја Христовата молитва за единство и празнувајќи Собори кои го чувале единството, некој да вели дека верува во Соборната Црква, а на дело да не е дел од соборноста.

Разноликоста не го попречува единството бидејќи се основа на љубовта, а тоа на единството му дава длабочина и красота.

Човек на човека му е волк, тоа е мотото на современиот егзистенцијализам, а на тоа мото православниот стил на живот одговара со прекрасната изрека на отците на Црквата: homo homini deus, односно: човек на човека му е бог, се мисли бог по благодат, се мисли не на минимализам во животот, туку на максимализмот на обожението, а обожението е смислата на животот човеков.

Кога го прашале Сократ да им даде дефиниција за образован човек, тој не им кажал ништо што се однесува на збир од стекнати знаења. Образованието е тема на однесување. Сократ ги сметаше за образовани луѓе оние, коишто ги контролираат непријатните околности, наместо да бидат контролирани од нив, оние што се соочуваат со непријатни настани на добар начин и оние, коишто не биваат победени од несреќите и од сопствените неуспеси!

Извадок од обраќањето: Соборноста – надминување на времето и трулежноста!

***********************

Апостол

“И понеже, по дадената нам благодат, имаме разни дарби, то, имаш ли пророчество, пророчествувай според вярата; имаш ли служба, пребъдвай в службата; учител ли си, – в учението; наставник ли си, – наставлявай; дарител ли си, – дарувай простосърдечно; предстоятел ли си, – предстоявай с усърдие; благотворител ли си, – благотвори на радо сърце.

Любовта да бъде нелицемерна; отвръщайте се от злото, прилепяйте се към доброто; бъдете един към други нежни с братска любов; преваряйте се в почет един към други; в усърдието не бивайте лениви; духом бъдете пламенни; Господу служете; бъдете радостни в надеждата; в скръбта бивайте търпеливи, в молитвата – постоянни; помагайте на светиите в техните нужди; залягайте да бъдете страннолюбиви; благославяйте вашите гонители; благославяйте, а не кълнете.

Радвайте се с ония, които се радват, и плачете с ония, които плачат. Бъдете единомислени помежду си; не мислете за себе си високо, а носете се смирено; недейте се има за мъдри; не въздавайте никому зло за зло, а залягайте за това, що е добро пред всички човеци.

Ако е възможно, доколкото зависи от вас, бъдете в мир с всички човеци.”. Рим. 12:6-18

****************

Евангелско чтение. Изцеление на разслабения в Капернаум
Мат. 9:1-8, Марк 2:1-12 , Лук. 5:17-26

“Тогава Той влезе в един кораб, отплува обратно и пристигна в града Си. И ето, донесоха при Него един разслабен, сложен на постелка. И като видя Иисус вярата им, каза на разслабения: дерзай, чедо, прощават ти се греховете!

Тогава някои от книжниците казаха в себе си: Той богохулствува.
А Иисус, като видя помислите им, рече: защо мислите лошо в сърцата си? Защото кое е по-лесно? Да кажа: прощават ти се греховете ли; или да кажа: стани и ходи? Но за да знаете, че Син Човеческий има власт на земята да прощава грехове (тогава казва на разслабения): стани, вземи си постелката и върви у дома си.

И той стана, взе си постелката и отиде у дома си.
А народът, като видя това, почуди се и прослави Бога, Който е дал такава власт на човеците.” Ев. Мат. 9:1-8

********************

На утренята

Когато те приказваха за това, Сам Иисус застана сред тях и им каза: мир вам! Те, смутени и изплашени, помислиха, че виждат дух; но Той им рече: защо се смущавате, и защо такива мисли влизат в сърцата ви?

Вижте ръцете Ми и нозете Ми: Аз съм Същият; попипайте Ме и вижте; понеже духът няма плът и кости, както виждате Мене, че имам. И като рече това, показа им ръцете и нозете. А понеже те от радост още не вярваха и се чудеха, Той им рече: имате ли тук нещо за ядене? Те му дадоха късче печена риба и вощен мед. И като взе, яде пред тях.

И рече им: ето това е, за което ви бях говорил, когато бях още с вас, че трябва да се изпълни всичко, писано за Мене в Закона Моисеев и у пророците и в псалмите. Тогава им отвори ума, за да разбират Писанията, и им рече: тъй е писано, и тъй трябваше Христос да пострада и да възкръсне от мъртвите на третия ден, и да бъде проповядвано в Негово име покаяние и прощение на греховете у всички народи, начевайки от Иерусалим; а вие сте свидетели за това; и Аз ще изпратя обещанието на Отца Ми върху вас; а вие стойте в град Иерусалим, докле се облечете в сила отгоре.

И ги изведе вън до Витания и, като дигна ръцете Си, благослови ги. И, както ги благославяше, отдели се от тях и се възнасяше на небето. Те Му се поклониха и се върнаха в Иерусалим с голяма радост. И бяха винаги в храма, като славеха и благославяха Бога. Амин. Ев. Лук. 24:36-53

*******************

Слово за шеста неделя след Петдесетница

“И ето донесоха при Него един разслабен, сложен на постелка. И като видя Иисус вярата им, каза на разслабения: дерзай, чедо, прощават ти се греховете”. (Мат. 9:1-2)

Болестите, телесните немощи и страдания – това са клоните на дървото на смъртта, което е произрасло от първородния грях. Телесните немощи разкриват на човека цялата нищета, цялата призрачност на материалното битие. И ако не се приемат като ненужно, досадно нещастие, те очистват духа на човека, стремящ се да се издигне над материалното битие, спомагат за нашето утвърждаване във вярата, в любовта, в търпението и надеждата, в постоянното уповаване на Господа.

Разслабеността е резултат от греха – така може да се изрази смисъла на днешното евангелско четиво. Но по-страшна от телесната разслабеност е духовната.

Не винаги разслабеността на духа се поражда от тежки престъпления – духът се разслабва от ежедневни, повтарящи се и почти незабележими грехове. Всички тези грехове опустошават човешката душа, затъмняват в нас образа и подобието Божии, лишават ни от висши стремления и висш духовен живот. С всеки свой грях човек пада в калта, всеки грях го прави низш, земен и тленен. И когато това става обичайно състояние, то ние се отричаме от своето висше божествено достойнство, от истинското, духовното, нетленното в нас – от всичко се отричаме, когато се отричаме от безсмъртието, от вярата в Бога и когато, макар и да считаме себе си за вярващи, живеем по законите на безбожието, по законите на света.

Има грехове, които ние твърде слабо усещаме като грях и които особено разслабват нашия дух. Ако съзнаваме какъв тежък грях е убийството, то почти не схващаме какъв тежък грях е с години да не се причастяваш със светите тайни; ако за нас е разбираемо, че е грешно да се отдаваме на блудни действия, то ни е трудно да разберем, че е грешно да не съблюдаваме поста. Ние все още можем да разберем, че е грешно да завиждаме, но ни е трудно да осъзнаем какъв страшен грях е липсата на молитвен живот. Ние съгрешаваме и против Божиите заповеди, но се срамуваме от това. Но когато се отричаме от молитвата, от поста, от правилата на Църквата, от безсмъртието, от вярата в Бога – тогава нашата съвест е спокойна. А нали тъкмо това ни прави така немощни и разслабени духом.

Без съблюдаване на всичко това, което изисква от нас светата Църква като необходимо условие за въцърковяване на нашия живот, можем да имаме само разслабена вяра.

Жаждата за истинска вяра непременно трябва да доведе човека към пълнотата на църковността, за да няма изказвания то рода на: “това приемам, но другото – не, това е било някога си, но за мен не е важно”.

 

Можем да извлечем много поуки от разказа за изцелението на разслабения. Нима Църквата Христова не е дом на милосърдието? И нима не сме слепи, хроми, изсъхнали, разслабени? Ние наистина сме слепи и затова нашата вяра е немощна. Не виждаме Бога. Потъмнели са духовните ни очи.

Наистина сме хроми – и затова не вървим по правия път, а често се отклоняваме ту в една, ту в друга посока.

Изсъхнали сме – у нас няма радост за Христа. Изсушили сме душите си със своите житейски грижи.

Разслабени сме – нямаме твърда воля неотклонно да вървим по пътя на спасението. Църквата Христова е купел, винаги и за всички даруваща изцеление.

Но защо са така малко болните, желаещи да се изцелят? Църквата изцелява тези, които изцяло се отдават на Христа. А ние искаме да се изцелим, потапяйки в църковния живот само малка част от нашите души.

Днес ние слушаме църковни песнопения, а утре – непристойни песни. Заради забързания си делник не намираме време за постоянна молитва. Постът за мнозина е отживял предразсъдък, изповедта – някакво ненужно изискване, препятстващо пътя им към “комката”, т.е. към светото причастие.

А църковните правила? Няма друга книга, по-страшна за нашата съвест, отколкото Книгата с правилата на светите апостоли, на вселенските и поместни събори и на светите отци. Да четем тази книга, значи да се изложим на жестоко изобличение.

Ние, които определяме себе си като вярващи, трябва да изоставим светското си, лекомислено, нецърковно отношение към живота, за да можем като разслабения да получим опрощение за греховете си, да вземем одъра си и да отидем у дома си. Ние трябва да принесем покаяние не само за нашите грехове против Божиите заповеди, не само да се покаем за нечистия си земен живот, но и за нашето отстъпничество от Църквата, трябва да осъзнаем, че такова нехайство към църковността е предателство и измяна на Христа, че нашето отричане от Христа започва не тогава, когато пред нас застава въпросът: страдание или отричане, а тогава, когато ние сами, по своя собствена воля, без никаква принуда, нарушаваме правилата на Църквата.

Едва когато осъзнаем това, тогава в нас ще започне да крепне вярата в Христа, а това ще прероди нашия живот. Амин.

Протоиерей Валентин Свенцицки
Първа публикация в Интернет

енорийски сайт на храм “Св. София” в София

 

Шеста неделя след Петдесетница

В шестата неделя след Петдесетница по традиция Православната църква възпява и прославя основоположниците на нашата вяра и нашето богословие – светите отци от първите шест вселенски събора. Вселенските събори са гласовете на Църквата. Те са събрания на светиите, свикани и проведени под ръководството на Св. Дух. Затова под техните актове отците се подписват с думите: “Изволися Святому Духу и нам”.

Главна цел на вселенските събори е осъждането на различни неправилни или еретически мнения и формулирането на православното учение чрез догматите. Всички решения на вселенските събори са безусловно задължителни за православните християни, което означава, че те трябва не само да бъдат приемани, но и познавани. Правата вяра и нравственият живот са тясно свързани и не могат да съществуват един без друг. “Добродетелите на езичниците са само позлатени пороци”, отбелязва блаж. Августин. Никой не може да се спаси без вяра и дела, без да изповядва божествените истини и да спазва божествените заповеди.

С кои проблеми се сблъскват първите шест вселенски събора?

Първият е свикан срещу лъжеучението на александрийския свещеник Арий, който отхвърля божествената природа на Божия Син, второто Лице на Светата Троица, и дръзва да твърди, че Синът Божи е само висше творение. Съборът декларира, че Син Божи е истинен Бог, роден преди всички векове и единосъщен с Бог Отец.

Вторият вселенски събор е предизвикан от Цариградския архиепископ Македоний, който отрича Божеството на третото Лице на Св. Троица и хули Св. Дух, като го назовава “творение”. Съборът утвърждава догмата за равенството и единосъщието на Св. Дух с Бог Отец и Бог Син.

Третият вселенски събор се провежда срещу ереста на Цариградския патриарх Несторий, който смята, че на всяка природа трябва да съответства лице и по гностически маниер разделя човека Иисус от Бога Христос. Съборът постановява да се изповядват две съединени естества в Богочовека.

Четвъртият вселенски събор заседава срещу ереста на цариградския монах Евтихий, който в борбата си против несторианството изпада в крайност и твърди, че божествената природа на Христос поглъща човешката и на практика остава единствена. Това лъжеучение се нарича монофизитство. С известния Халкидонски орос съборът решава, че двете естества на Спасителя са съединени в едно лице “неслято, неизменно, неразделно, неразлъчно”.

Петият вселенски събор анатемосва съчиненията на тримата сирийски епископи Теодор Мопсуестийски, Теодорит Кирски и Ива Едески, които са идейна основа на несторианството. С тях е осъден и раннохристиянският богослов Ориген, който изповядва учение, близко до прераждането, и отрича вечността на адските страдания.

Шестият вселенски събор е свикан по повод лъжеучението монотелитство, което признава две природи в Христос, но само една Божествена воля. Съборът определя, че на двете естества съответстват две воли, но човешката не противоречи и не противоборства на божествената, а е покорна на нея. По този начин първите шест вселенски събора изясняват по блестящ начин същността на догматите, върху които се гради Църквата и християнската цивилизация.

Съборите не са сухи канцеларски заседания “за попълване на протокола”, а изобилстват от конфликти и драми, от възвишени полети на мисълта и гнусни предателства. На Първия събор в Никея св. Николай скача от мястото си и удря шамар на богохулника Арий. Отците веднага го низвергват от сан, защото няма право да бие един човек, дори и еретик. Най-видният борец срещу монотелитството св. Mаксим Изповедник непреклонно заявява пред съда: “Дори цялата вселена да се причасти с еретиците, аз никога няма да се причастя”. Той заплаща скъпо за православието си, защото императорските палачи му отскубват езика и му отсичат дясната ръка. След това получава още едно наказание, защото е изпратен на заточение, където умира.

Така са защитавали правата вяра и така се ревнували за истината св. отци на шестте вселенски събора, чиито имена трябва да почитаме с благоговение и чийто пример трябва да следваме с благодарение. По техните молитви Бог да ни укрепва във вярата и да ни опазва от духа на отстъплението и беззаконието, който вече изпълва целия свят. Амин!

Архимандрит доцент Павел Стефанов, юни 2007 година

*******************************

6 НЕДЕЛЯ СЛЕД ПЕТДЕСЕТНИЦА

„И понеже, по дадената нам благодат,
имаме разни дарби, то, имаш ли пророчество,
пророчествувай според вярата.“
(Рим12:6)

Братя и сестри,

Посланието на Св. Ап. Павла до Римляни само по себе си е едно поучение, едно наставление с искреност, някак непозната за съвременния човек. А това е онзи човек обграден от светското. Зад всяко едно от словата на св. апостол прозират Господните думи: „Даром получихте, даром давайте.“ (Мат.10:8). Но посланието на апостола не е само по себе си. То е послание към ония, които вървят след Бога /“И тъй, бъдете съвършени, както е съвършен и Небесният ваш Отец.“ (Мат.5:48)/.

Светият апостол говори за дарби. В друго негово послание недвусмислено чуваме: „А другите дарби, ако са пророчества, ще престанат.“ (1Кор.13:8). Тъй щото само едно е главното. Само една е дарбата – а именно: „Духом бъдете пламенни; Господу служете.“ (Рим.12:11).

Да служиш на Господа. Нима не е това най-голямата „награда“, която човек получава? Награда, която произтича от дарбата да можеш да дадеш.

Да погледнем съвременния човек; онзи, обграден от светското. За него е някак естествено да се отдалечи от Господа. И това става ей-така, от само себе си и някак неусетно. Точно защото светското е ежедневие и толкова се е пропило в живота ни, че се превръща в преграда и постоянен спътник. Невидим, защото ежедневното се превръща в навик, в даденост. А в навика липсва търпение. Една рутина, лишена от живот. Точно обратното на словата на апостола, който казва така: „Бъдете радостни в надеждата; в скръбта бивайте търпеливи, в молитвата — постоянни.“ (Рим.12:12). Всяко нещо, което е спънка поражда нетърпение. Желание за по-скорошното приключване на тая неблагоприятна ситуация. Която пък е един жизнен урок. Понеже тогава, когато има спънки проличава кой ще устои и кой – няма да намери сили да се моли. А молитвата – тя е едно постоянно деяние, не краткотраен акт. Самият св. ап. Павел /ни/ посочва истинността на това деяние, на този акт. Той е дълъг, продължителен процес. Процес на едно духовно израстване, стоящ като противовес на навика, на рутината. Тъй щото за вярващия в Христа Спасителя няма по-голяма радост от това да служи Господу. Следвайки Неговите заповеди той неусетно и неминуемо се освобождава от вредоносни навици. Едно вътрешно, пламенно осъзнаване, което проправя път на вярата; на дългия път на молитвата в човека. За да може същият този, съвременен човек да разпознае, че и той има дарба; че тази дарба му е дадена; че тя е дар и според нея да може да върши делата си.

Братя и сестри,

Господу се служи според вярата. А вярата е за човека – да проумее. Защото не можеш да живееш в света, ако първо не живееш в себе си. А в себе си можеш да живееш, когато повярваш в Господа Иисуса Христа.

Нека чрез постоянство в молитвата си да бъдем търпеливи. Та чрез търпението си и по дадената нам благодат да познаем разните дарби, що носим в себе си. Тогава ще дойде прозрението, че най-голямата дарба, която притежава човек е тая: да възлюби. Понеже казано е: „Имаш ли служба, пребъдвай в службата.“ (Рим.12:7). А службата на човека е тая: да бъде съвършен, както е съвършен и Небесния наш Отец.

Амин.

**********************************

Понеделник 1Кор. 5:9-6:11. Ев. Мат. 13:54-58.
Вторник 1Кор. 6:20-7:12. Ев. Мат. 14:1-13.
Сряда 1Кор. 7:12-24. Ев. Мат. 14:35-15:11.
Четвъртък 1Кор. 7:24-35. Ев. Мат. 15:12-21.
Петък 1Кор. 7:35-8:7. Ев. Мат. 15:29-31.
Събота Рим. 12:1-3. Ев. Мат. 10:37-11:1.

*******************

Недела – на Утрената

36. Додека тие уште зборуваа за тоа, Сам Исус застана среде нив и им рече: „Мир вам!”
37. А тие, така збунети и уплашени, помислија оти гледаат дух.
38. Но Он им рече: „Што се плашите и зошто такви мисли влегуваат во срцата ваши?
39. Видете ги рацете Мои и нозете Мои: Јас сум Истиот; допрете се до Мене и гледајте; зашто духот нема тело и коски, а, како што гледате, Јас имам.”
40. А кога го рече тоа, им ги покажа рацете и нозете.
41. Но, додека тие од радост уште не веруваа и се чудеа, Он им рече: „Имате ли овде нешто за јадење?”
42. Тие Му дадоа парче риба печена и мед со саќе.
43. И кога зеде, јадеше пред нив.
44. Па им рече: „Ете, тоа е она за што ви зборував уште додека бев со вас, оти треба да се исполни сè што е напишано за Мене во Законот Мојсеев и кај Пророците, и во Псалмите.”
45. Тогаш им го отвори умот за да ги разбираат Писмата,
46. и им рече: „Така е напишано и така требаше да пострада Христос и да воскресне од мртвите на третиот ден,
47. и да биде проповедано во Неговото име и покајание и проштавање на гревовите кај сите народи, почнувајќи од Ерусалим;
48. а вие сте сведоци за ова.
49. И ете, Јас ќе го испратам врз вас ветувањето од Мојот Отец; а вие останете во градот Ерусалим, дури не се облечете во сила одозгора.”
50. И ги изведе надвор во Витанија, па кога ги подигна рацете, ги благослови.
51. И кога ги благословуваше, се оддели од нив и се вознесе на небото;
52. тие Му се поклонија и се вратија во Ерусалим со голема радост.
53. И беа постојано во храмот, каде што Го прославуваа и благословуваа Бога. Амин!

******

Недела – на Литургијата

6. Според дадената благодат имаме разни дарови: ако е до пророштво, тогаш нека биде според верата;
7. служба ли, нека служи; учител ли е – нека учи;
8. наставник ли е – нека утешува; дарител ли, нека дарува; управител ли е, нека управува; кој што прави, нека го врши тоа со добра волја.
9. Љубовта нека не биде лицемерна; +отстранувајте се од злото, прилепувајте се кон доброто;
10. еден спрема друг бидете љубезни со братска љубов: натпреварувајте се +во почитувањето еден кон друг.
11. Во усрдноста да не сте мрзливи; духот да ви биде пламенен; служете Му на Господа;
12. бидете радосни во надежта; во маката бидете трпеливи, а во молитвата постојани;
13. помагајте им на светиите во нивните нужди; трудете се да бидете гостопримливи;
14. благословувајте ги оние што ве гонат; благословувајте ги, но не и да ги колнете.
15. Радувајте се со радосните, и плачете со расплаканите!
16. Бидете помеѓу себе едномислени; не мислете за високи работи, туку држете се смирено; не мислете дека сте мудри;
17. и никому не враќајте зло за зло, а размислувајте за тоа што е добро пред сите луѓе.
18. Ако е можно, доколку тоа зависи од вас, бидете во мир со сите луѓе.

*****

1. Тогаш Он влезе во еден кораб, се врати назад и пристигна, во својот град.
2. И ете, донесоа при Него еден фатен, положен на постела. Па кога ја виде Исус нивната вера, на фатениот му рече: „Не плаши се чедо! Ти се простуваат гревовите твои!”
3. Тогаш некои од книжниците рекоа во себе: „Овој богохулствува.”
4. А Исус, штом ги разбра мислите нивни, рече: „Зошто мислите лошо во срцата ваши?
5. Или, што е полесно? Да кажам: »Ти се простуваат гревовите твои!« или да кажам: »Стани и оди!«?
6. Но за да знаете дека Синот Човечки има власт на земјата да проштава гревови.” Тогаш му рече на фатениот: „Стани, земи си ја постелата и оди си дома!”
7. И тој стана, ја зеде постелата своја и си отиде дома.
8. А народот, кога го виде тоа, се зачуди и Го прослави Бога, Кој им дал таква власт на луѓето.

******

Понеделник –

9. Ви пишав во писмото свое – да не се мешате со луѓе што блудствуваат,
10. но не и општо со блудници од овој свет, или со користољубци, или со грабачи, или со идолопоклоници, оти, инаку, би требало да излезете од овој свет.
11. Но сега ви пишувам да не се дружите со оној, кој наречувајќи се брат, си останува блудник, или користољубец, или идолопоклоник, или хулник, или пијаница, или грабач; со таков дури и да не јадете.
12. Зашто, моја работа ли е да ги судам надворешните? Не ли ги судите вие внатрешните?
13. Надворешните, пак, ќе ги суди Бог, а вие исфрлете го лошиот помеѓу вас.

6. За расправиите пред суд. За неправедниците и за развратот.

1. Смее ли некој од вас, кога има тужба против друг, да се суди пред неправедни, а не пред светиите?
2. Не знаете ли дека светиите ќе го судат светот? Ако, пак, вие го судите светот, не сте ли достојни да судите за помали работи?
3. Не знаете ли дека ангели ќе судиме? А колку повеќе за работите од овој свет?
4. А кога имате тужби за работи од овој свет, за судии земете ги од црквата оние, кои се унизени!
5. За ваш срам велам: зар меѓу вас нема ниеден мудар, кој може да пресуди меѓу браќата свои?
6. Туку брат со братот се суди, и тоа пред неверници!
7. Многу срамно е веќе тоа и за вас дека имате тужби помеѓу себе. Зошто порадо не трпите неправда?Зошто порадо не ја претрпите штетата?
8. Но вие сами ги навредувате и оштетувате, и тоа браќата свои.
9. Или не знаете дека неправедниците нема да го наследат царството Божјо? Не лажете се: ни блудниците, ни идолопоклониците, ни прељубодејците, ниту ракоблудците, ни мажеложниците,
10. ниту крадците, ни користољупците, ни пијаниците, ниту хулниците, ни грабачите нема да го наследат царството Божјо.
11. А такви беа и некои од вас; туку се измивте, се осветивте, се оправдавте во името на нашиот Господ Исус Христос преку Духот на нашиот Бог.

*******

54. А штом дојде во својот роден крај, го поучуваше народот во синагогите нивни. И сите се чудеа и велеа: „Од каде при Него ваква премудрост и сили?
55. Не е ли Овој син на дрводелецот? Мајка Му не се ли вика Марија, и браќата негови – Јаков и Јосија, Симон и Јуда?
56. И сестрите Негови не се ли сите меѓу нас? Од каде, пак, сето тоа при Него?”
57. И се соблазнија заради Него. А Исус им рече: „Нема пророк без чест, освен во земјата негова и во домот негов.”
58. И не изврши таму многу чудеса заради нивното неверување.

*****

Вторник –

20. Скапо сте купени. Затоа прославете Го Бога во своите тела и во своите души, кои се Божји.

7. За бракот и за оние што не се во брак.

1. А за она што ми пишавте – добро е човек да не се допира до жена.
2. Но, за да се избегне блудството, секој нека си има своја жена, и секоја жена свој маж.
3. Мажот да ја има спрема жената својата должна љубов, а исто така и жената – спрема мажот.
4. Жената не е господарка на телото свое, туку мажот; исто така и мажот не е господар на телото свое, туку жената.
5. Не одделувајте се еден од друг – освен по договор за некое време, за да постите и да Му се молите на Бога; и пак состанете се за да не ве искуша сатаната, поради вашето невоздржување.
6. Ова, пак, ви го велам како совет, а не како заповед.
7. Оти сакам, сите луѓе да се како јас; но секој си има свој дар од Бога – еден ваков, друг инаков.
8. А на неженетите и на вдовиците им велам: добро ќе им биде, ако останат како јас.
9. Но, ако не можат да се воздржат, нека се женат и мажат; бидејќи подобро е да се женат и мажат, отколку да се возбудуваат.
10. А на женетите и мажените им заповедам – не јас, туку Господ – жената да не се разделува од мажот, –
11. ако, пак, и се раздели, нека не се премажува, или, пак, да се помири со мажот свој, – а и мажот да не ја остава жената своја.
12. А на другите им зборувам јас, а не Господ: ако некој од браќата има жена, која не поверувала, и таа е согласна да живее со него, нека не ја остава;

*******

1. Во тоа време гласот за Исуса дојде и до Ирода, четворовласникот;
2. и им рече на своите потчинети: „Тоа е Јован Крстител; тој воскреснал, па затоа и стануваат чудеса преку него.”
3. Зашто Ирод, кога го фати Јована, го врза и го фрли во затвор заради Иродијада, жената на брата му Филипа;
4. бидејќи Јован му велеше: „Не бива да е твоја!”
5. И сакаше да го убие, но се боеше од народот, оти го сметаа за пророк
6. И кога беше родениот ден на Ирода, ќерката Иродијадина играше пред гостите и му угоди на Ирода;
7. затоа, тој со клетва ѝ вети дека ќе ѝ даде што и да побара.
8. И таа, научена од мајка си, рече: „Дај ми ја овде на табла главата на Јована Крстител!”
9. И се загрижи царот; но заради клетвата и гостите свои, нареди да ѝ ја дадат.
10. Па прати, та ја отсекоа главата на Јована во затворот.
11. И ја донесоа главата негова на табла и ѝ ја дадоа на девојката, а таа ја однесе на мајка си.
12. Учениците, пак, негови, како дојдоа, го дигнаа неговото тело и го погребаа; па отидоа и Му јавија на Исуса.
13. Штом го чу тоа Исус, замина оттаму на кораб, во пусто место, Сам; а народот, штом узна за тоа, тргна по Него пеш од градовите.

******

Среда –

12. А на другите им зборувам јас, а не Господ: ако некој од браќата има жена, која не поверувала, и таа е согласна да живее со него, нека не ја остава;
13. и ако некоја жена има маж, кој не поверувал, а тој е согласен да живее со неа, таа да не го остава.
14. Зашто маж што не поверувал се осветува преку жената која верува, и жена што не поверувала се осветува преку мажот, кој верува; инаку децата ваши би биле нечисти, а сега се свети.
15. Ако некој, што не верувал, сака да се разведе, нека се разведе; во такви случаи братот или сестрата не се заробени; зашто за мир нè повикал Бог.
16. Оти, од каде знаеш, жено, не ќе ли го спасиш ти мажот? Или од каде знаеш, о мажу, нема ли да ја спасиш ти жената?
17. Само секој нека постапува така, како што му определил Бог, како го повикал Господ. Така заповедам по сите цркви.
18. Обрезан ли е повикан некој, нека не крие; необрезан ли е повикан некој, нека не се обрезува.
19. Обрезанието е ништо, и необрезанието е ништо, а пазењето на Божјите заповеди е сè.
20. Секој да си остане во звањето, во кое е повикан.
21. Роб ли си призван, да немаш грижа; но, дури и ако можеш да станеш слободен, уште повеќе ползувај се од ропството.
22. Оти повиканиот во Господа роб, станува Господов слободен; исто така и повиканиот слободен станува +роб Христов.
23. Вие сте скапо платени: не станувајте робови на луѓе.
24. Секој, во какво призвание е повикан, браќа, во него нека остане и пред Бога.

*****

35. Луѓето од тоа место, штом Го познаа, разгласија по целата таа околија и ги донесоа при Него сите болни.
36. И Го молеа да се допрат барем до крајот од Неговата облека; и тие, штом се допираа, се излекуваа.

15. Исус ги отфрлува човечките обичаи. Услишената жена Хананејка. Лекување на болни. Нахранува четири илјади луѓе.

1. Тогаш, пристапија кон Исуса ерусалимските книжници и фарисеи, велејќи:
2. Зошто учениците Твои не го запазуваат преданието на старите? Оти не си ги мијат рацете, кога јадат леб?
3. А Он им одговори и рече: „Па зошто и вие ја престапувате Божјата заповед заради вашето предание?
4. Зашто Бог заповедал и рекол: »почитувај ги татка си и мајка си« и,кој го злослови таткото свој или мајка си, со смрт да се казни«.
5. А вие велите: ако некој му рече на татка си или на мајка си: она, со што би можел да се ползуваш од мене, дар е;
6. значи, тој може да не го почитува својот татко или својата мајка. Така ја нарушивте заповедта Божја заради вашето предание.
7. Лицемери, добро пророкувал за вас Исаија, велејќи:
8. »Овој народ се приближува до Мене со устата своја и со усните Ме почитува, а срцето негово стои далеку од Мене;
9. но напразно Ме почитува, оти проповеда човечки повелби«.”
10. И како ги повика луѓето, им рече: „Слушајте и разберете:
11. не она, што влегува во устата, го осквернува човекот, а она што излегува од устата, тоа го осквернува човекот.”

******

Четврток –

24. Секој, во какво призвание е повикан, браќа, во него нека остане и пред Бога.
25. А, што се однесува до девојките, за нив немам заповед од Господа, но советувам; како што сум помилуван од Господа, +да Му бидам верен.
26. Поради сегашната потреба го наоѓам за добро ова: добро е за човекот да биде таков.
27. Сврзан ли си со жена, не барај развод; разврзан ли си од жена, не барај жена.
28. Но, ако се ожениш, нема да згрешиш; и девојка, ако се омажи, нема да згреши. Но таквите ќе имаат телесни неволи, а јас, пак, ве штедам.
29. Ова ви го велам, браќа, оти времето натаму е кратко, та оние, што имаат жена, да бидат како да ја немаат;
30. и кои плачат – како да не плачат; и кои се радуваат- како да не се радуваат; и кои купуваат – како да немаат,
31. и кои се ползуваат од овој свет – како да не се ползуваат; зашто се менува обликот на овој свет.
32. Јас, пак, сакам виде да бидете без грижи. Неженетиот се грижи за Господови работи, – како да Му угоди на Господа;
33. а женетиот се грижи за световни работи – како да ѝ угоди на жената.
34. Постои разлика меѓу жена и девојка; неомажената се грижи за Господови работи – како да Му угоди на Господа, за да стане света со телото и со духот; а омажената се грижи за световни работи – како да му угоди на мажот свој.
35. Ова ви го зборувам за ваша корист, не да ви поставам замка, туку за убава и пристојна служба на Господа без пречки.

*****

12. Тогаш Неговите ученици Му се приближија и рекоа: „Знаеш ли дека фарисеите, штом го чуја тој збор, се соблазнија?”
13. А Он, одговарајќи им, рече: „Секоја садница, што не ја насадил Мојот Отец небесен, ќе се искорне;
14. оставете ги: тие се слепи водачи на слепци: а кога слепец води слепец, обата ќе паднат во јама.”
15. Петар, пак, Му одговори и рече: „Објасни ни ја оваа парабола.”
16. А Исус им рече: „Ама вие, уште ли не сфаќате?
17. Уште ли не разбирате дека сè што влегува во устата, минува преку стомакот и се исфрлува надвор?
18. А она, што излегува од устата, иде од срцето и тоа е што го осквернува човекот;
19. Оти од срцето излегуваат лоши помисли, убиства, прељубодејства, блудства, кражби, лажни сведоштва, хули;
20. тоа го осквернува човекот. А јадењето со неизмиени раце не го осквернува човекот.”
21. И кога излезе оттаму Исус, замина во земјата Тирска и Сидонска.

******

Петок –

35. Ова ви го зборувам за ваша корист, не да ви поставам замка, туку за убава и пристојна служба на Господа без пречки.
36. Ако некој мисли дека е срамно девојката негова да му остане така во напредната возраст, тој нека прави како сака; нема да погреши; таквите нека се мажат.
37. А кој е тврд во срцето свое, и нема потреба, а има власт над својата волја, па реши во срцето свое да ја пази својата девојка, тој добро прави.
38. Но и оној, кој ја омажува својата девојка, добро прави; а оној, што не ја мажи, подобро прави.
39. Жената е сврзана преку Законот, додека е жив мажот нејзин; а ако умре мажот нејзин, таа е слободна да се премажи за кого сака, но само во името на Господа.
40. Само, поблажена е, ако си остане така, според моето мислење; а мислам дека и јас имам Дух Божји.

8. За жртвата на идоли и за употребата на христијанската слобода без соблазан за блиските.

1. Што се однесува, пак, до месото клано за идоли, мислам дека сите имаме разум. Умот возгордува, а љубовта изградува.
2. Ако некој мисли дека нешто знае, тој уште ништо не узнал, како што треба да знае.
3. Ако, пак, некој Го сака Бога, Бог него го знае.
4. А по однос јадењето на идолски жртви, знаеме дека идолот не е ништо на светов и дека друг Бог нема, освен Единиот.
5. Зашто, иако само по име има богови, било на небото, било на земјата, како што има многу богови и многу господиновци,
6. сепак ние имаме само еден Бог Отец, од Кого е сè, и ние сме во Него, и еден Господ Исус Христос, преку Кого е сè и ние сме преку него.
7. Но, во секого нема знаење: некои спред досегашното знаење за идолите јадат жртви идолски како такви, а совеста нивна, бидејќи немоќна, им се осквернува.

*******

29. Штом замина оттаму, дојде Исус при морето Галилејско, се искачи во гората и седна таму.
30. И дојде при Него многу народ, кој имаше со себе хроми, слепи, неми, фатени и многу други, и ги положија пред нозете на Исуса, и Он ги исцели
31. така, што народот се восхитуваше, гледајќи како неми зборуваат, фатени оздравуваат, хроми се движат и слепи прогледуваат и Го прославуваше Бога Израилев.

******

Сабота –

1. Браќа, во името на милоста Божја, ве молам подајте ги телата ваши во жртва жива, света и благоугодна на Бога, и тоа ќе биде вашата духовна служба,
2. и не управувајте се според овој век, туку преобразете се преку вашиот обновен ум, +за да можете да познавате, која добрата, угодна и совршена волја Божја.
3. Зашто, преку благодатта, што ми мене дадена, на секого од вас му кажувам да не мисли повеќе, отколку што треба да мисли; туку мислете скромно според делот на верата, +што Бог на секого му го одмерил.

*****

37. Кој милува татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој милува син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене;
38. и кој не го земе крстот свој и не оди по Мене, не е достоен за Мене.
39. Кој ќе ја запази душата своја, ќе ја загуби, а кој ќе ја загуби душата своја заради Мене, ќе ја зачува.
40. Кој ве прима вас, Ме прима Мене; а кој Ме прима Мене, Го прима Оној што Ме пратил.
41. Кој прима пророк во пророчко име, ќе добие пророчка награда; и кој прима праведник во праведничко име, ќе добие праведничка награда.
42. И кој напои еден од овие мали само со чаша студена вода како Мој ученик, вистина ви велам, нема да ја загуби својата награда.”

11. Прашањето на Јован Крстител и Исусовото сведоштво за него. Тешко на градовите што не се покајале. Благодарност на отецот. Христос ги повикува изморените.

1. И кога ги заврши Исус овие заповеди кон дванаесетте Свои ученици, замина оттаму за да поучува и да проповеда по нивните градови.

*************

Светоотечки текстови. Бигорски.

Правила на христијанскиот живот

Схиигумен Савва

1. Будејќи се од постелата, пред сé, спомни Го Бога, и на себе положи го знакот на крстот.
2. Не започнувај го денот без молитвеното правило.
3. Во текот на денот, секаде, при секоја работа, моли се со кратки молитви.
4. Молитвата – крилјата на душата, ја прави душата престол Божји. Цела сила на духовниот човек е во неговата молитва.
5. За Бог да ја услиши молитвата, не е потребно молитвата да се извршува со врвот на јазикот, туку со срцето.
6. Никој од твојата околина да не остане без твојот искрен поздрав.
7. Не ги отфрлај молитвите кога непријателот те напаѓа со безчувствителност. Кој се принудува себеси, ја принудува својата сува душа на молитва, тој е поголем од оној кој се моли со солзи.
8. Потребно е да го познаваш Новиот Завет со разумот и срцето, секогаш поучувај се, но неразбирливото не го толкувај сам, туку прашај ги Светите Отци.
9. Светата вода со жед земај ја за осветување на душата и телото. Не заборавај да пиеш.
10. Благодарствениот поздрав кон Царицата Небесна, Богородице Дево, Радувај се….изговарај го почесто, барем на секој час по еднаш. Во слободното време читај ги списите на Светите Отци и учители на духовниот живот.
11. Во искушение и напаст, утврдувај се со Псалтирот и читај го молебниот канон на Пресветата Богородица….Таа е нашата Застапничка во секоја напаст и неволја.
12. Кога демоните ќе ги насочат своите стрели кон тебе, тогаш гревот ти се приближува, а ти пеј ги песнопенијата од Страсната седмица и светата Пасха, читај го канонот кон Исус Преслаткиот.
13. Доколку не можеш да пееш или читаш, тогаш во моментите на борба спомни си за Името Исусово: Господи, Исусе, Христе, Сине Божји, помилуј ме, грешниот. Стој пред крстот и радувај се на твојот плач.
14. За време на постот, пости, но знај дека на Бога не му е угоден постот само со телото, т.е. воздржувањето од гревот, туку и воздржувањето со ушите, очите, јазикот, а исто така и воздржувањето на срцето од служењето на страстите.
15. Човекот, кој пристапил кон духовниот живот, мора да е свесен дека е болен, дека умот му се наоѓа во заблуда, волјата повеќе му е склона кон злото отколку кон доброто, и срцето е заразено од нечистотијата на страстите, кои клокотат во него. Затоа почетокот на духовниот живот е во стекнувањето на духовното здравје.
16. Духовниот живот е постојана борба со непријателот за спасението на душата: никогаш немој да спиеш душевно, твојот дух секогаш мора да биде бодар. Секогаш на помош повикувај Го својот Спасител.
17. Плаши се од согласувањето со грешните помисли кои ти пристапуваат. Прифаќајќи ги таквите помисли, веќе си го направил гревот, за кого си помислил.
18. Помни, да не загинеш, потребно е да имаш нај искрено покајание пред Бога: „ Господи, прости и помогни, Духот Твој Свет не ми го одземај. “
19. Секогаш моли се: „ Стравот Твој Господи, всели го во срцето мое “ Колку е блажен оној, кој секогаш пред Бога трепери!
20. Сето свое срце, без остаток, дај Му Го на Бога, и ќе почувствуваш Рај на земјата.
21. Не останувај никогаш без работа, во празнотија. Црковните и празничните денови, почитувај ги според заповедта Божја.
22. Верата твоја, треба да се утврдува со чести прибегнувања кон покајание и молитва, а исто така и со општење со луѓе со длабока вера.
23. Обезбеди си поменик, и запиши ги таму сите живи и мртви, сите кои не те сакаат и кои те навредуваат и секојдневно споменувај ги.
24. Постојано барај дела на милосрдие и сострадална љубов, без дела невозможно е да Му се угоди на Бога. Биди сонце на сите. Милоста е поголема од сите жртви.
25. Без неодложна неопходност, никаде не оди, што е можно помалку зборувај, немој да се смееш, не љубопитствувај со празна љубопитност.
26. Љуби ја светата осаменост.
27. Сите навреди поднесувај ги, во почетокот со молчење, потоа со прекорување на себеси, потоа со молитва за оние кои те навредуваат.
28. Најважно за нас е да се научиме на трпение и смирение: со смирението ќе ги победиме сите непријатели, зли духови, а со трпението, страстите кои стануваат против душата и телото.
29. Не ги покажувај во молитвата никому, освен на Бога, своите солзи на умиление и ревноста во спасението.
30. Православниот свештеник почитувај го како Ангел благовесник, испратен да те израдува и да ти донесе избавување.
31. Третирај ги луѓето така внимателно, како да се пратеници на големо царство и внимателно, како да ракуваш со скапоцен и кршлив предмет.
32. На сите простувај им сé и со сите сочувствувај во нивните страдања.
33. Не си посветувај преголемо внимание на себеси, како што кокошката му посветува на јајцето, заборавајќи ги ближните.
34. Кој овде бара спокојство, во него не може да пребива Духот Свет.
35. Унинието и збунетоста напаѓаат поради недостаток на молитва.
36. Секогаш и секаде призивај го на помош твојот Ангел чувар.
37. Секогаш чувај го срдечниот плач за своите гревови, и кога ќе ги исповедаш и се причестиш со Светите Христови Тајни, тивко радувај се на своето ослободување.
38. Знај ги само своите лоши навики и недостатоци, а за туѓите гревови, внимателно чувај се да не мислиш и расудуваш, не погубувај се себеси со осудување на другите.
39. Не верувај им на ничии, дури ниту на своите сопствени добри желби, пред тие да бидат одобрени од страна на твојот духовник.
40. Секоја вечер, исповедај ги пред Бога сите свои грешни дела и помисли што си ги имал во текот на денот.
41. Пред спиење, помири се со сите.
42. Тагата, тешкотиите, болестите и трудот не приближуваат до Бога. Не роптај на нив и не плаши се.
43. Никој не оди на Небо, живеејќи среќно.
44. Колку што можеш почесто, со умиление во срцето, причестувај се со Светите Христови Тајни, ти само со нив живееш.
45. Никогаш не заборавај, дека Он, Господ наш Исус Христос, е блиску пред вратите, не заборавај дека наскоро е судот и платата, а во кој ден и час, тоа никому не му е познато.
46. Запомни го и ова и тоа што Господ му го приготви на оние кои Го љубат и ги извршуваат Неговите заповеди.
47. Читај ја оваа азбука, христијанину, не поретко од еднаш неделно. Тоа ќе те поткрепи на духовниот пат.

Амин

И Слава на Бога во сите векови.

Молитвено со вас пребивајќи

Духовниот отец схиигумен Сава

+1954

*****************

Поуки од Свети Исак Сирин

„Нека ве гонат, но вие не гонете ги другите. Нека ве распнуваат, но вие не распнувајте ги другите. Нека ве навредуваат, но вие не навредувајте ги другите. Нека ве клеветат, но вие не клеветете ги другите… Радувајте се со оние кои се радуваат, и плачете со оние кои плачат. Тоа е знакот на чистотата. Страдајте со болните. Тагувајте со грешните. Воскликнете со оние кои се каат. И секому бидете пријатели. Но, во духот останете осамени… Раширете ја вашата плаштаница над секој кој паѓа во грев и заштитете го. И доколку не можете да ја превземете неговата вина на себе, и да ја прифатите неговата казна место него, не убивајте ја неговата личност.“

†††

Кога во човековиот ум пламти сеќавањето на Бога, тогаш и срцето негово се разгорува со огнот на љубовта Божја, а неговите очи постануваат вруток на обилен плач. Човекот кој се наоѓа во ваква состојба никогаш не е без солзи, оти тоа што го тера постојано да се сеќава на Бога секогаш врие во него. Таквиот човек разговара со Бога дури и кога спие. Зошто љубовта потребува сé да биде вака. Тоа е совршенството кое започнува уште во овој живот. Оној кој ја стекнал љубовта, Го вкусува Христос секој ден и секој час, со што постанува бесмртен. Љубовта е многу послатка од животот. Оној кој се здобил со љубовта се облекува во самиот Бог.

*************

Старец Порфириј

ХРИСТОС  Е  НАШАТА  ЉУБОВ

Христос е радост, вистинска светлина, среќа. Односот со Христос, претставува љубов, божествен ерос, воодушевување, чезнеење за божественото. Христос е сите и се. Он е нашата љубов. Христовата љубов, односно љубовта кон Христа е љубов која не може да се одземе. Таа е извор на радост.

Радоста е самиот Христос. Таа радост те прави поинаков човек. Тоа е духовна “лудост”, но во Христа. Ова духовно вино те опива како вистинско, природно вино.

Еве што вели за тоа светиот цар и пророк Давид: “Твојот жезол и твојата палка ме успокојуваат. Си приготвил  пред мене трпеза на очиглед на непријателите мои” (Пс. 22,5). Духовното вино е чисто, непомешано со вода, природно, многу е силно, така што кога го пиеш, се опиваш од него. Тоа божествено “опивање” e  Божјото слово, кое се дава на чистите по срце (Мт. 5,8).

Постете колку што можете, правете метании колку што можете, восхитувајте се на сеноќните бденија колку што сакате, но во сето тоа бидете радосни. Имајте во себе Христова радост. Тоа е радост која трае вечно, која во себе ја содржи вечната радост. Тоа е радоста на нашиот Господ. Таа ни дава сигурно спокојство, спокојно задоволство и сесладосно блаженство. Тоа е серадосна радост, која ја надминува секоја друга радост. Христос сака луѓето да се радуваат. Уште повеќе, ужива кога ја шири радоста, сака чедата свои да ги збогатува со радост; сака “радоста наша да биде потполна”(1. Јов. 1,4).

Тоа е нашата вера, по тој пат треба да се движиме.  Христос е рај, деца мои. Што е рајот? Христос е рајот! Овде започнува рајот. Оние кои овде на земјата Го носат Христа во себе, го доживуваат рајот. Тоа е навистина така како што ви зборувам. Тоа е вистинито и правилно, верувајте ми! Нашата задача е да се потрудиме, да најдеме начин да влеземе во светлината Христова.

Не е важно работите да ги извршуваме формално. Суштината е во тоа да бидеме со Христос, нашата душа да се разбуди и да го засака Христа, да стане света. Да се препушти на божествената љубов. Така и Он ќе не засака нас. Тогаш во себе ќе ја имаме радоста, која никој и ништо нема да ни ја одземе. Најмногу од се, Христос сака да не исполни со радост, бидејќи Он е изворот на радоста. Оваа радост е дар Божји. Во неа ќе го спознаеме Христа.  Меѓутоа, не можеме да Го спознаеме, доколку Он нас прв не не познае.  Еве што за тоа вели цар Давид: „Ако Господ не го соѕида домот, залудно ќе се трудат оние кои го ѕидаат”. Доколку на правилен начин се припремиме, благодатта Божја ќе ни го даде тоа. Тоа не е тешко. Ако придобиеме благодат, се станува лесно, радосно; се околу нас станува благослов Божји. Божествената благодат постојано чука на портите на нашата душа и чека да отвориме, да влезе во нашето прегладнето срце и да го исполни сето. Полнотата е Христос, а заедно со Него Пресвета Богородица. Полнотата е Света Троица. Колку сето тоа е убаво!

Кога љубиш, можеш да живееш и во бучниот  центар на Атина,  или пак на плоштадот Омонија, а при тоа да не знаеш дека се наоѓаш таму; ниту пак да ги забележуваш автомобилите, минувачите, или било што. Сам си со личноста, која ја сакаш. Живееш со неа, се радуваш со неа, таа те надахнува. Зар сето тоа што ви го велам не е вистина? Замислете си за момент, личноста која ја сакате, да биде Христос. Христос во твојот ум, Христос во твоето срце, Христос во целото твое битие, Христос насекаде.

Христос е живот, Извор на животот, Извор на радоста, Извор на вистинската светлина, на сите и се.  Кој Го љуби Христа и своите ближни, тој носи живот во себе. Животот без Христа е смрт; вистински пекол, тоа не е живот. Живот без љубов – тоа е пекол. Твојот живот Е Христос. Љубовта е живот исполнет со Христа.  Или ќе бидеш во животот или во смртта. Изборот е твој.

****************

Св. Никодим Светогорец

За тоа дека со постојаното спомнување на името Исусово, се раѓа љубов кон Него

Еве, како по трет пат те замолувам, Исус да биде слатка преокупација на твоето срце, Исус нека биде наслада на твојот јазик, Исус нека биде предмет и мисла на твојот ум, Исус нека биде твое дишење и никогаш немој да се заситиш од повикувањето на Неговото име. Зашто, преку тоа постојано и преслатко сеќавање на Исус, во твоето срце ќе се засади, израсне и разграни  големото дрво на трите големи богословски добродетели – вера, надеж и љубов. Кога некој е далеку од предметот на својата љубов, тој не може на друг начин да го смири својот копнеж и да ја искаже својата љубов, освен преку постојаното спомнување на името на оној, кого го сака и на сеќавањето на неговиот љубен лик. Ова го вели и св. Григориј Богослов; „Оние, кои кон некого чувствуваат голема љубов, со задоволство се соединуваат со името на љубениот“. Така читаме и во некои раскажувањата, кои велат дека и мајката на царот Лав Мудри, кога тој беше прогонет од Константинопол и кога таа веќе не можела да го гледа покрај себе, постојано се сеќавала на неговото име и ништо друго не велела, освен: „Лаве мој, Лаве мој, сине мој“, и тоа толку често, што дури и папагалот што ја слушал почнал истото да го зборува. Така и душата, која Го љуби Исус, Кој е на небесата и Кого таа не Го гледа, не може на друг начин да ја исполни својата љубов кон Него, освен преку постојано сеќавање на Неговото свето име, насекаде воскликнувајќи со огромна љубов и со солзи во срдечна болка: „Исусе, мој, возљубен мој Исусе“. Така вели и св. Исаак Сирин: „Кога во разумот на оној што љуби, ќе започне сеќавањето за Бога, веднаш и неговото срце ќе започне да дејствува во љубовта Негова, така што од очите ќе му протекуваат обилни солзи, зашто во љубовта е вообичаено да течат солзи, при сеќавањето на оној кој се љуби“.

Дека со молитвата и сеќавањето на Исус се раѓа љубов кон Него и кон Неговите заповеди, покрај божествениот Исаак, особено потврдува и св. Василиј Велики, кога вели: „Ние треба со полно внимание да го чуваме своето срце, така што никогаш да не го изгубиме размислувањето за Бога и сеќавањето на Неговите чуда. Срцето не смееме да го оскверниме со валкани мечтаења, туку во него треба да ја носиме светата мисла за Бога, втисната во нашата душа од постојаното и чисто сеќавање, како неизбришлив печат. Зашто така ни се раѓа љубов кон Бога, која воедно нè поттикнува да дејствуваме според заповедите Негови, а која, пак, некои ја чуваат, правејќи ја трајна и непоколеблива“. Што е поблажено од тоа? Што е порадосно и послатко од тоа постојано да се испитува славното, мило и многупожелувано име на Исус Христос, во кое, што и да побара човекот од Отецот и од Него Самиот, добива? Што и да посакате од Отецот, во Мое име, да ви даде (Јован, 15, 16). Што и да посакате во од Отецот во Мое име, ќе ви го направам, за да се прослави Отецот во Синот (Јован, 14, 13). Која мисла и кое сеќавање е побожествено од мислата и сеќавањето за спасоносното и богодолично и страшно име на Исус Христос, Синот Божји, името, кое е над секое име, пред кое паѓа и колена преклонува сè што е на небесата и на земјата и под земјата

На тоа сакав да те потсетам, возљубен мој, зашто сум побуден од преголемата љубов кон твоето спасение. Ова, како папагал, го научив од свештените книги на богомудрите отци, или, пак сум го слушнал од живиот глас на некои духовни отци, кои тоа на дело го искусиле, но поради својата немарност и своите страсти, ништо од тоа не можев опитно да осознаам.

********************

Николај Велимирович

Синови на темнината и синови на светлината

Сам по Себе, Бог е светлина, која не е опфатена од темнината, ниту темнината може да најде некаков агол за таму да се насели. Он е единственото сонце, чијашто светлост оди до бесконечноста, која се среќава со почетокот. Ниту Божјиот живот е ограничен со темнината на смртта; ниту Божјото познание е ограничено со темнината на незнаењето; ни Божјата љубов е ограничена со темнината на омразата. Кога Бог ќе засветли, исчезнува сета темнина и неа никаде повеќе ја нема, како воопшто да не постоела. Кога некој ќе Го посака Бога, Он се јавува во Својата бесконечна светлина на живот, мудрост и љубов. Оној, којшто нема да Го побара Бога, тој останува во немоќта и стравот од смртта, во немоќта и стравот од незнаењето, во немоќта и стравот од омразата. Зашто Бог Е вистинска Светлина, Која го осветлува секој човек,што доаѓа во светов (Јован, 1, 9). Никој не би можел да дојде на свет, ако Божјата светлина не оди пред и по него. Кога човек ќе се појави на свет, тоа значи дека светлината на божествениот живот, на Божјата мудрост и на Божјата љубов е во него. Инаку, тој не би се ни појавил. Бог Е Премудрост и Источник на вечната светлост, Кој на секое новороденче му дарува тројни дарови – светли и мирисни. Оној, кој ќе ги презре и напушти тие дарови и кој ќе се надева на даровите кои светот ги нуди ќе биде опфатен од темнината. Бог Е како широк пат. Патот не ги одбира патниците, ниту се лути затоа што по него, освен царевите, одат и коњите на царевите. Ниту, пак, е патот виновен ако некој на него се лизне и падне во јама, или ако некој, натоварен со тешко бреме, падне на него и се повреди. Бог е како мајка. Таа, со својот непроменлив глас и со својата непроменлива љубов, вика по своите деца и тие го слушаат нејзиниот мајчин глас и доаѓаат при неа. Што е виновна мајката, ако децата го заборават гласот нејзин и ако повеќе не го препознаваат, па тргнат по гласот на жената трговка?

Токму таков беше случајот со луѓето. Зашто во Евангелието се вели: Во светот беше и светот преку Него стана, но светот не Го позна (Јован, 1, 10). Луѓето не ја познаа својата мајка, ниту го познаа гласот нејзин. Слушајќи го долго време гласот на жената трговка, тие го заборавија гласот на својата мајка. И кога мајката ги повика по име, тие се отргнаа од неа, зашто ниту го познаа гласот нејзин, ни го знаеја сопственото име. Кога мајката ги нарече синови Божји, тие се подбиваа со неа, зашто живееја со мислите дека тие се сопатници на животните, другари на животните и пород нивни. Она што било некогаш, тоа е и денес. Гледајќи го стрмниот пат кој води кон Бога, луѓето избираат да се лизгаат кон ридот на животните. И ден – денес Бог Е во светот, но и ден – денес светот не Го познава Бога. Ниту ќе Го познаат на лизгавата удолнина по која сега одат. Бог е премногу тешка храна, затоа луѓето избираат да се хранат со животинската храна.

Премногу е заморно да се следат заповедите Божји, затоа повеќето ропски им се потчинуваат на природните закони. Премногу е остра Божјата светлина, затоа луѓето нуркаат во темнината и полутемнината, не можејќи да ја поднесат Божјата светлина. Кога животното ќе се затруе со беснило, тоа го јаде својот господар, кој го храни, затоа што веќе не го познава. Така и луѓето, затруени со беснилото на овој свет, залудени од гласот на жената трговка, се креваат против Бога и Го гонат од  себеси. Затоа и се вели: Дојде при своите и своите не Го примија (Јован, 1, 11). Каков ужас! Замислете, големо мноштво гости околу трпезата на еден домаќин, кој е отсутен. И замислете, одеднаш домаќинот се појавува, а гостите скокаат и го бркаат надвор и ја заклучуваат вратата после него. Но, попусто се ужаснувате, кога секојдневно слушате дека тоа се случува и помеѓу луѓето, кои се гости и Бог, Кој Е домаќин. Бог доаѓа во Својот дом и кај Своите и тие не Го примаат, туку Го отфрлаат. А Он е премногу благороден, за да би можел да се наметне; премногу нежен, за веднаш да се одмазди; премногу трпелив, за да не го дочека крајот, на покајанието и да не го слушне плачот на Своите деца.

Еден човек имал четворица синови, кои биле заробени од разбојничка чета. После неколку години, такото дознал каде се наоѓа разбојничата чета и отишол во планината со откуп, за да ги избави своите синови. Но, разбојничката чета била расцепена, така што еден табор војувал против другиот. Таткото дошол кај едниот табор, ги познал двајцата свои синови и плачејќи, прашал за останатите двајца синови. Синовите, пак, не го познале својот татко, туку му рекле: луѓето, за кои ти прашуваш се нашите лути непријатели од другиот табор; ако ти си наш татко, тогаш не си нивен; ако си нивен, не си наш. Отишол ожалостениот татко во другиот табор, и таму ги нашол другите двајца синови, од коишто ги слушнал истите зборови како од првите двајца синови. Освен тоа, овие двајца го ограбиле, му го зеле откупот, му го соблекле оделото, го претепале и со камења го протерале од планината.

Слично вака се случи и со Христос, кога Он се јави на земјата помеѓу поразбојничените деца Божји. Римјаните не Го признаваа за свој, зашто не одеше заедно со нив против Евангелието. Евреите не Го признаваа за свој, зашто не беше заедно со нив против Римјаните. Партијата на фарисеите не Го признаваше за свој, зашто не ја споделуваше заедно со нив, нивната омраза против Садукеите. Партијата на Садукеите не Го признаваше за свој, зашто заедно со нив, не ја споделуваше омразата против Фарисеите. Грешниците не Го признаваа за свој, зашто не го одобруваше нивниот грев. Праведниците не Го признаваа за свој, зашто не ја фалеше нивната формална праведност и не бегаше од грешниците. Додека, најпосле, не се здружија сите против Него и со потсмев, камења, трње, крст и со железа не Го отстранија од разбојништвото на овој свет и не ја заклучија вратата зад Него. Дојде при своите и своите не Го примија.

А на сите што Го примија – на сите што веруваа во Неговото име – им даде можност да станат синови Божји (Јован, 1, 12). Не слуги и робови, туку синови. Не поворка од стока, којашто оди на колење и по патот се боцка со тревата која расне на тој пат, туку господски синови, кои знаат дека живеат на својот имот. Не синови на немоќта, мајки на смртта, незнаењето и омразата, туку синови на божествената светлина, мајки на животот, на мудроста и на љубовта. Овие Го примија тогаш, а го примаат и сега. Зошто овие Го примија и Го примаат? Од две причини: најпрво, зашто им е непријатна лагата на светот; и второ, зашто го познаа гласот на мајката.

Како што шарената пеперуга ги радува децата, така овој свет ги привлекува и нив. И како што детето се разочарува кога ќе ја фати пеперутката и гледа дека тоа е гасеница, така и тие се разочараа во светот, кого го примија со сите пет сетила. Зашто наместо животот, со кој овој свет привидно сјаеше, тие одблизу го почувствуваа гнилежот на трупот; наместо мудрост, со која овој свет привидно и оддалеку сјаеше, тие одблизу видоа како сè е исполнето со ужасот на незнаењето и неизвесноста; наместо среќа, со која овој свет привидно и гледан оддалеку се смееше, тие одблизу го видоа неговото роптање од омраза и себичност. Затоа, овој свет тие го почувствуваа како заточеништво; како едно казнилиште исполнето со страв, каде што ремените се исплетени со тенки конци на површни наслади, па кога удираат, најнапред предизвикуваат пријатно  чувство, сè додека не се отворат раните и додека од нив не потече крв и гној и додека пријатното чувство не се претвори во огнена болка, а лековерното смеење во безумно завивање.

Овие се значи, тие, кои без сомнеж се уверија во лагата на светот. Го примија Бога и од Него се здобија со моќ да се наречат синови Божји.

Тие Го примија, затоа што го познаа гласот на својата мајка. Многу гласови од овој свет наликуваат на мајчиниот глас, та затоа многумина се прелажуваат и тргнуваат по тие гласови, додека истите не ги заведат во поилото на свињите и не ги претворат и нив самите во свињи. Но тоа не е мајчиниот глас, туку гласот на жената трговка, која располага со тревките, отровите и мирисите од овој свет, па ги примамува, ги опива своите жртви, ги труе и на крајот ги убива. Еден и единствен е мајчиниот глас во светот, а тоа е гласот Божји во нас, кој многу слабо се слуша во световниот метеж, но кој, кога ќе започне да се наслушнува, сè посилно се крева, додека не го заглуши сиот световен метеж, налик на глас од многу води и додека во совладаниот и занемен свет не остане само тој глас. Оние, значи, кај кои во внатрешноста на разбојничката пештера, сеуште не изумрело сеќавањето за родителскиот глас, тоа сеќавање со кое луѓето се раѓаат – тие веднаш го препознаваат гласот Божји и како деца, што го слушаат гласот на мајка си, веднаш се враќаат дома; Навистина, тие се како јагниња ,кои на звукот од кавалот на пастирот скокаат и дотрчуваат во неговите пазуви. Тие Го примаат Бога и од Него добиваат достоинство да се наречат синови Божји…

*************

Свети Филарет Московски

Светоста е должност на секој христијанин

Но по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки. Зашто е напишано:„Бидете свети, бидејќи Јас сум свет“ (1 Петр. 1:15-16)

Во земните царства, народот особено ги уважува луѓето коишто му се блиски на царот, понекогаш од почит кон царот, кој ги удостоил со доверба, власт, почести, а понекогаш од надеж дека тие, со власта која им е дадена ќе станат нивни застапници и покровители пред царот. Слично на тоа и во Царството Божјо, кое е Црквата Христова, верниот народ, а и вие денес, со побожна почит им се обраќа на светите Божји луѓе, почитувајќи ја благодатта Божја која во нив живее и надевајќи се со вера на нивното молитвено застапништво пред Бога, поради благодатта која им е дарувана.

Меѓутоа, во земните царства, народот, оддавајќи им почит на великаните, си останува народ и според самото својство на државното уредување, тој не може да ги достигне оние привилегии пред кои се поклонува. Но, во Царството Божјо не е така. Тука, сиот верен народ, кој ги почитува светиите Божји, и самиот може да го достигне достоинството, кое го почитува во нив и не само што може, туку и се повикува, му се дава можност да достигне светост: Но по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки. Зашто е напишано:„Бидете свети, бидејќи Јас сум свет“

Браќа мои, кои ја почитувате светоста, како привилегија на избраните! Да размислуваме за светоста како за обврска на сите и на секој.

Ако на граѓанинот или на селанецот им се каже: „Прави го тоа и тоа и биди му послушен на царот, кој те повикува и ти ја овозможува таа привилегија“, со каква радост и со каков жар тој би се нафатил на делата кои од него се бараат, без оглед на тежината и долготрајноста на подвигот. Но еве, благовестителот на волјата на Царот небесен, нам, кои сме недостојни да застанеме дури и на последниот граѓански степен во тоа Царство, ни вели: „Бидете свети“, бидете морално свети, а потоа бидете блажено свети, живејте побожно и добродетелно и бидете Му блиски и послушни на Царот небесен, Кој ви дозволува, не само да Му се приближите, туку и да пребивате во Него и не само што сака вам да ви се приближи, туку и да живее во вас. Што? Како да го прифатиме овој призив? Дали сите, или во крајна мера повеќето, би тргнале подготвени, со огнена усрдност со силна ревност, со полна дејствителност? Зарем не е повообичаено да помислиме и да кажеме: „Како ние да бидеме свети: Ние сме грешни луѓе и само преку покајанието би можеле да се спасиме“.

„Како да бидеме свети?“ Но, дали сме помислиле што ќе бидеме и што ќе стане со нас, ако не започнеме да се подвизуваме за да ја достигнеме светоста? Постојат повозвишени степени на светоста, кои се достапни само за особено избрани и облагодатени души. Меѓутоа, светоста не е само една индивидуална особина кај христијаните, поради која некои од нив се прославени затоа што ја поседуваат, но и без која лесно можат да поминат и оние другите што ја немаат. Апостолите велат дека секој, е повикан од Бога да биде свет во Царството Негово, односно, секој христијанин во својот Божји призив мора да си најде закон, обврска и побуда, за неизоставно да биде или да стане свет. Но по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки. – Ова правило е задолжително за сите синови на Новиот Завет Божји, зашто и на синовите на Стариот, помалку совршен Завет, Бог им заповедал: Бидете свети, зашто Јас Сум свет. Ако живееме без грижа и без надеж во достигнувањето на светоста, тогаш живееме, не по примерот на Светиот Кој ве повика, и не одговараме на достоинството на повиканите новозаветни синови Божји – ние сме христијани по име, а не по суштина. До каде може да доведе таквиот живот, може да се види од другите апостолски изреки: Грижете се да имате мир со сите и светост, без која никој нема да Го види Господа (Евр. 12, 14). Значи, имајте мир со сите, имајте светост, зашто без тоа, никој нема да Го види Бога т. е. нема да го достигне вечното блаженство.

Значи, ако безгрижно и немарно мислиме дека не треба да бидеме свети, самите себесе лишуваме од можноста да Го видиме Бога, да бидеме оддалечени од вечното блаженство.

„Ние сме грешни луѓе“. Се чини дека ова е несоборлива вистина. Зашто, ако кажеме дека немаме грев, се лажеме сами себе, и вистината не е во нас (1. Јован, 1, 8). Меѓутоа, злоупотребата на вистината, не е подобра од очигледната заблуда. Ако се сметаме себеси за грешници, врз основа на длабокото самопознание, та преку тоа самопознание во нас се јавува чувство на недостојност и расипаност, тогаш ние го скрушуваме своето срце, ја смируваме вродената гордост на стариот човек, се поттикнуваме да ја бараме благодатната помош да го започнеме подвигот против гревот – таквото признание на грешноста, не само што не нè лишува од надежта во достигнувањето на светоста, туку и ни го олеснува патот до неа.

Меѓутоа, ако површно и без скрушеност на срцето се нарекуваме себеси грешници, без да имаме намера да се одвратиме од гревот, лукаво мислејќи дека пример за тоа мора да видиме водругите, па следствено се срамиме тоа да го признаеме, или, пак, доколку го признаеме, во нас не постои страв дека после таквото признание повторно ќе останеме такви, какви што сме биле пред признанието – тогаш таквото признание на грешноста, секако дека нема да нè доведе до светост. Во тој случај, дури и да ја говориме вистината дека сме грешни, ние се лажеме сами себе, и вистината не е во нас, т. е. во нашето срце и во нашиот живот, иако постои некаков звук, вистината ни е само на усните. Верни се и достојни за секакво примање зборовите, дека Христос Исус дојде во светот да ги спаси грешниците, меѓу кои сум прв јас (1. Тим. 1, 15). Се лажеме ако мислиме дека се спасуваме, останувајќи во гревот. Христос ги спасува грешниците, на тој начин, што им дава начини да станат свети.

Со покајанието некако ќе се спасиме. Да, покајанието припаѓа на бројните средства за спасение, кои Христос им ги дава на грешниците кога вели: Покајте се и верувајте во Евангелието“(Марко, 1, 15). Меѓутоа, ако површно размислуваме за покајанието, со кое некако ќе се спасиме, тогаш премногу лесно судиме за нешто што е од особена важност. Дали  слугата ќе му угоди на господарот, ако својата работа ја работи некако, а не колку што е можно подобро! Секако дека нема. Така, и човекот нема да Му угоди на Бога, ако само некако го извршува делото Божјо, како што е делото на нашето спасение. Ако ова важи дури и за едно најмало дело, кое не се прави добро и доколку се извршува некако, без внимание, без грижа, колку тоа повеќе важи за големото дело на спасението – делото на сите наши сили и способности, најважното дело во целиот наш живот. Мислата дека се спасуваме со покајание, е спасоносна мисла, но што треба да помислиме, кога во зборовите Божји го гледаме несреќниот пример за човекот, кој не најде место за покајание, иако го беше молел дури до солзи (Евр. 12, 17)? Очигледно и самото покајание не ни се дава туку така, туку од нас грешникот бара, таа потрага да ја исполниме без мрзливост, со расудување, со искреност, имајќи цврста намера да се поправи, не допуштајќи си себеси гревот да зафати корен. Притоа, совршениот учител на покајанието, Крстителот Јован, вели дека вистинското покајание бара и нешто друго. Направете, вели, плод достоен за каење (Матеј, 3, 8). Покајанието ја очистува земјата на срцето од трњата, ја омекнува, ја обработува. Верата во неа го сее небесното семе. Растот на ова ново семе е чување на заповедите и правењето добрини. Неговиот цвет е внатрешното духовно просветление, а зрелиот, совршен плод – светоста. Потребно е пченицата да достигне зрелост, за да се внесе во житниците. Потребно е човекот да достигне светост за да биде воведен во Царството Небесно.

Браќа, на што сега нè наведуваат предложениве размислувања? Не само на поголема ревност и грижа за спасение, кои се плод на покајанието во почетокот, туку и на светоста, како крај на своето дело? Или, пак, можеби не чувствуваме голема надеж, во достигањето на спасението преку светоста, која ја гледаме толку високо над себеси?

Христе Боже, надеж наша! Не допуштај ни да се изнемоштиме поради својата безнадежност, туку охрабри нè со Твојата надеж. Некогаш, и Твоите апостоли беа безнадежни, но Ти си го оттргнал тоа со семоќните Твои зборови. Даруј ни и нам, со вера да ја почувствуваме силата на тие збориви: Неможното за луѓето е можно за Бога (Лука, 18, 27).

Навистина браќа, ако треба само со човечките, природни сили да го достигнеме спасението, тогаш праведно е, да не одговориме на повикот, зашто тоа е над нашите можности. Но, кога ја имаме Божјата благодат, која нè пресретнува, просветува, поткрепува, помага и чува, никој не треба да губи надеж во достигнувањето на она, за коешто нè предодредил Бог и Отецот на нашиот Господ Исус Христос, Кој нè благослови во Христа, со секаков духовен благослов од небесата, како што и нè избра преку Него, уште пред светот да се создаде. Он нас нè избра за да бидеме свети и непорочни пред Него во љубовта“ (Ефес., 1, 3 – 4).

Затоа, да се разбудиме себеси од мрзливиот и немарен сон и со чувство на должност и надеж во помошта Божја, за добар успех, да се побудуваме себеси на ревност во делото на нашето спасение. Според ап. Павле: Да се очистиме од секаква скверност на телото и на духот, па да твориме дела свети и со страв Божји (2. Кор. 7, 1). И, според апостолот Петар: притегнувајќи ги бедрата на умот свој, бидејќи бодри, наполно надевајте се дека ќе ви се принесе благодатта при јавувањето на Исуса Хроста. Како послушни чеда не постапувајте според поранешните ваши похоти, кога бевте во незнаење, но, по примерот на Светиот, Кој ве повика,и вие самите бидете свети во сите ваши постапки. Оти е напишано: Бидете свети, бидејќи Јас Сум свет“ (1.Петр. 1, 13 – 16).

Ако во овие зборови пронајдете прилично големи барања: да внимавате на светињата, да бидете свети, тогаш знајте го и тоа дека прилично се едноставни и средствата за да ги исполните овие големи барања: да ги отфрлите похотите и да се трудите во очистувањето на нечистотијата од вашето тело и дух. Според мерата, по која човекот, од своја страна, дејствително и вистински се подвизува во очистувањето од нечисти дела, желби и страсти, нечисти мисли, во таа мера на него, со посредство на Црквата и нејзините Свети Тајни, слегува осветувањето од Бога, кое нека сите нè направи причесници на седејствителната благодат на Отецот и Синот и Светиот Дух. Амин.

*************

Света љубов

Ја разбирам само онаа љубов, која дејствува според свештените заповеди на Евангелието, во неговата светлина, љубовта која и самата е- светлина. Друга љубов незнам и не признавам. Љубовта која го воздигнува светот, која луѓето ја сметаат за своја, запечатена е со падот и не достојна да се нарече љубов: таа е извитоперување на љубовта. Затоа е толку непријателски расположена кон светата и вистинска љубов.

Вистинската, света љубов кон Бог и ближните јасно е представена во Евангелските заповеди. Нејзиното правилно и непорочно дејствување се покажува преку исполнувањето на Евангелските заповеди. Кој Ме љуби Мене – рекол Господ – ги почитува Моите заповеди. Во таквата љубов не може да има ниту фантазии, ниту телесен жар, бидејќи почетниците ги извршуваат Христовите заповеди со присила над себе, со таква присила што се нарекува распетие, а оние кои напреднале и се чувствуваат осенети од благодат, ги извршуваат нив со силно чувство на мирот Христов. Мирот Христов е некаква фина духовна ладовина; кога ке се разлее по душата, таа е во возвишено молчење, во свештено мирување.

Но, истото тоа Евангелие ни заповеда да бидеме внимателни со своите непријатели и да не им веруваме. “ Ете, Јас ве праќам како овци меѓу волци – им рекол Господ на своите ученици – бидете мудри како змии и незлобни како гулаби. Пазете се од луѓето зашто тие ќе ве предадат на судовите, и по синагогите нивни ќе ве бијат… И ќе бидете намразени од сите заради Моето име(Мат. 10,16,17,22)“. Значи, Евангелието препорачува внимателност, во однос на непријателите, и по можност, мудро однесување со нив. Непријателството предизвикува световен дух; тоа често доаѓа на местото на телесната љубов. Но и телесната љубов е многу слична со непријателството. Само потомокот на стариот Адам е способен за телесна љубов и непријателство; и колку повеќе во него е поприсутен стариот човек, толку посилно кај него дејствуваат болестите со кои падот ја поразил љубовта: непријателство, завист, љубомора, телесна љубов. Слугата Христов не може да биде ничиј непријател.

Гледате каква љубов ни пропишува Евангелието кон непријателите – не слепа, не неразумна, туку осветена со духовно расудување. Љубовта е светлина; слепата љубов не е љубов. Слично треба да се каже и за љубовта кон непријателите. Евангелието заповеда тоа да биде љубов во Христа, за Христос да биде љубен во ближниот а ближниот – љубен како Божјо создание. Поради таа љубов во Бога и заради Бога, светите Божји угодници имале еднаква љубов кон сите, а особено ги љубеле оние кои живееле благочестив живот, како што рекол пророкот Давид: многу и почитував твоите пријатели, Господи. Учениците чувствувале поголема наклонетост кон оние наставници, во кои гледале посебна обилност на  духовното познание и други духовни дарови. Наставниците повеќе ги  љубеле оние свои духовни чеда, кај кои уочувале посебна грижа кон добродетелите, и посебно дејствување на Божјата благодат. Таквата љубов, која им оддава должна почит на луѓето според степенот на  нивната побожност воедно кон сите е еднаква, бидејќи е во Христа и во сите Го љуби Христа. Еден сад прима повеќе од духовното богатство,а друг помалку. Но, Богатството е- едно!

Св. Игнатиј Брјанчанинов

**********************

Љубов кон ближниот

Посвети внимание на стекнувањето љубов кон ближниот, како на основа на твојот живот… Засакај го ближниот, онака како што на тоа те упатуваат евангелските заповеди – а никако според страстите на твоето срце. Љубовта која Бог ја всадил во нашата природа е разболена со падот и не може правилно да дејствува. Никако не ѝ дозволувај да дејствува! Нејзиното дејствување е лишено од непорочност и му е одбивно на Бога, како осквернета жртва! Плодовите на нејзиното дејствување се погубни и убиствени за душата. Ближниот засакај го на следниов начин: не гневи се на него и не злопамти; не си дозволувај слобода на ближниот да му кажеш било какви прекорни, навредливи, подбивни зборови; чувај го мирот со него колку што можеш; смирувај се пред него; не одмаздувај му се, ниту директно, ни посредно; во сѐ што можеш да му попуштиш, попушти му; откажи се од противење и спорење, отфрли ги овие навики како обележје на гордоста и на самољубието; зборувај добро за оние што те озборуваат; за зло плати со добро; моли се за оние кои ти причинуваат разни стредања, навреди, искушенија и гонења (Мат.5,21-48) Никако, под никаков изговор, не осудувај никого, не суди дури ни за тоа дали некој е добар или лош, имајќи го пред очи единствениот грешник, за кого треба да одговараш пред Бога -самиот себе. Кон ближните постапувај онака, како што би сакал тие да постапуваат кон тебе(Мат.7, 1-12). Од длабочината на срцето простувај им ги нивните прегрешенија против тебе, за и Отецот Небесен тебе да ти ги прости безбројните прегрешенија, твојот страшен гревовен долг, кој може засекогаш да те турне и да те затвори во адската темница (Мат.18, 23-35). Немој да се врзуваш, особено не со блудна страст за твојот ближен, под ближен се подразбира не само машки туку и женски пол. Ако пак, застрелан од ѓаволските стрели, сепак, неочекувано се острастиш, немој да паѓаш со духот, знаејќи дека ние во себе ја носиме подложноста кон секакви страсти, што им се случувало и на големите светители, и со сета сила потруди се да се излечиш. На крајот: не повредувај го брата си со многуглаголивост, празнословие, дрскост и слободно однесување со него. Така однесувај се кон ближниот, па ќе ја најдеш и ќе ја стекнеш, од Бога заповеданата и на Бог угодната, љубов кон Него; со неа ќе си го отвориш влезот во љубовта Божја.

Св. Игнатиј Брјанчанинов

*************************

Поучни слова. Бигорски.

Концептот на виртуелноста  и модерната мисија. Мирјана Златанова

Во историјата на човековото постоење индивидуализацијата се појавува како директен резултат на она што на богословскиот јазик се именува како човеков пад, резултат на одбивањето на Другиот, нашиот Творец, од првиот човек, Адам. Постои патологија вградена во самите корени на нашата егзистенција, наследена преку нашето раѓање, а тоа е стравот од другиот, страв од самата можност човекот да се сподели себеси со некој друг. Чувствуваме сè поголема закана од присуството на другиот. Присилени сме и дури охрабрени да го сметаме другиот за наш непријател, пред да почнеме да го третираме како пријател. Заедницата со другиот не е спонтана; изградена е на огради кои нè штитат од опасностите имплицирани во присуството на другиот. Го прифаќаме другиот во онаа мера која не ја загрозува нашата приватност или толку колку што е корисен за нашата индивидуална среќа.

Од друга страна, луѓето од сите епохи имаат длабока потреба за примање на нивната личност во една заедница на љубов и на братски односи. Таа потреба ја чувствува и во голема мера неисполнетиот современ човек поради неговото големо оттуѓување од Бога, од коешто произлегува и неговото оттуѓување од ближниот. Кога Бог отсуствува од животот на луѓето, отсуствува и соединувачкиот центар, а луѓето, и покрај многуте средства за комуникација, дури и кога се доближуваат меѓу себе, остануваат суштински, душевно неповрзани, како што се случува дури и во самиот брак. Сходно на ова, помирувањето со Бога е неопходен предуслов за помирување со другите.

Интуитивно свесен за кризата на идентитетот во односот со другите луѓе, модерниот човек најчесто не сака да го надмине овој проблем на начин крстоносен, литургиски, на начин кој подразбира подвиг и жртва за другиот како идеал на христијанската љубов и врв на сите подвизи. Токму подвигот е нешто најмачно за современиот човек од којшто тој бега во сите сфери, барајќи го не она што е спасоносно и вистинито, туку она што е лесно и примамливо. И така, немоќен да живее во заедница со Бога и со ближните, човекот прибегнува кон сурогати, вештачки блаженства и рај, неодговорни телесни односи и сл., што конечно му ја прошируваат не-заедницата и го прават невротичен и плашлив. Утилитарно-хедонистичката етика, која стои во основата на овој проблем и не му дозволува на субјектот задоволување на туѓите потреби ако тие не се совпаѓаат со неговите, го турка во изнаоѓање алтернативни решенија, алтернативна заедница, алтернативен, виртуелен ближен, алтернативен односно виртуелен универзум.

Концептот на виртуелен свет како субститут на реалноста претставува обид да се побегне од овој свет и неговите искушенија во друг, имагинарен свет, кадешто не постои неопходност од искуството на Крстот во меѓучовечката комуникација, нема потреба од подвиг, нема потреба од покајание, нема потреба дури и од елементарна одговорност и, во крајна линија, нема потреба од Бога. Наместо да се обиде активно да делува во светот кој го опкружува, да го преобрази однатре и однадвор со тоа што ќе започне со преобразување на својата личност, современиот човек ја избира другата можност, а тоа е пренесување на својот живот во виртуелниот свет, кадешто ќе се обиде да го реализира она што во реалниот живот не успева.

Навиката кон страста (која според Светите Отци создава втора природа) го поттикнува човекот да преживува, да страда, да има чувства, да биде соучесник на она што се случува во виртуелната реалност. Така тој неосетно создава своја ,,виртуелна ипостас“, го пренесува своето постоење во новата реалност, далеку од своето конкретно биолошко постоење. Во мрежата тој има сè – изобилство на информации, анонимни пријатели со кои може да разговара за православието, та дури и прекрасни ,,онлајн“ богослужби. Добивајќи го сето кажано во пустите фантазии на разумот, тие поради своето прекумерно безумие си вообразуваат дека со она на кое се надеваат веќе се насладуваат како присутно и фрлено пред нивните нозе. Гледање соништа во будна состојба на телото, претставува болест која е својствена на мрзливата и негрижлива душа .

Виртуелната реалност, како дефиниција за девијантна појава во меѓучовечките односи и комуникација, се стреми да ги сокрие сите недостатоци на личноста, но притоа ги губи и сите нејзини вистински вредности, кои во виртуелноста исчезнуваат.

Фантазија (имагинација) – е термин кој Светите Отци го употребуваат за опис на начин, преку кој се отфрла вистината создадена од Света Троица. Светот на фантазијата и виртуелноста не е само бегање од проблемот на реалноста: човекот создава алтернативна псевдовселена, кадешто не постои неопходност од покајание за гревот и страстите. ,,Фантазијата го засилува одрекувањето од Света Троица и одбивањето на благодатта. Таа го одвраќа вниманието на срцето од Света Троица и од задобивањето благодат и го насочува на страстни желби за поседување на целиот свет – виртуелен свет, кој загубил секаква врска со Бога. Фантазијата – тоа е илузорно претставување на непостоечка реалност од страна на човекот, тоа е пат на кој човекот ја одвојува тварта од Творецот, се одвојува себеси од Бога“.  Имагинацијата ги препокрива токму оние канали, преку кои е единствено возможно да пријде до нас реалната, дејствена благодат. На јазикот на аскетиката тоа се нарекува духовна прелест. Ако гревот, вината и суетата  го попречуваат општењето со Бога, прелеста го заменува, отфрлајќи го како можност. ,,Со Бога можеш да се сретнеш насекаде, дури и во пеколот, како што вели Псалмопевецот: Ако слезам во пеколот – и таму си Ти (Пс. 138:8), а христијанската традиција зборува за присуство на Христос во адот. Има само едно место, кадешто средбата со Бога е невозможна, имено во имагинарниот свет“.

Ако фантазијата и не е некој нов поим, мрежниот компјутерски виртуелен свет е нова и единствена појава во историјата. Модерниот човек ја заменува реалноста, стапувајќи во псевдооднос со виртуелниот свет, однос дефиниран како интимност без одговорност, псевдооднос кој создава илузија на комуникација и заедништво. Во прашање е класична криза на идентитетот на личноста, а технолошката зависност е само последица. Проблемот не е во самата технологија, туку во начинот на кој таа стана изговор за човековата страст да го претвора животот во илузија, да ја заменува полнотата на животот со некоја негова верзија, а зошто да не – виртуелна?

Искушението на пандигитализација на свеста треба да се разоткрива и разобличува преку литургиската свест и од есхатолошкиот аспект. Тука лежи одговорноста на современите христијани, зашто само со делотворен пример може да се покаже правилно користење на дигиталните технологии и автентичен однос кон Бога и кон луѓето. Само Православното искуство може да му понуди на човекот животворен лек, спасоносен начин за преовладување на амбисот кој зјае помеѓу пројавата на образот (во желбата за заедничење) и реализацијата на овој потенцијал.

Реалноста на Црквата е заедницата. Во неа луѓето се учат на заедничарење. Само таа има капацитет да формира и култивира поинаква култура на комуникација во секого што е нејзин член, а на тој начин и да дејствува во општеството. Таа е жив организам, чиишто клетки сме самите ние, таа е тело Христово. Секој кој влегува во Црквата со себе го внесува своето бреме, своите гревови, своите страсти, својата култура и токму тука се здобива со можност да ги преобрази, преку учеството во животот на Црквата, во Светите Таинства, во Светата Евхаристија. Храната за вечен живот, која Црквата му ја нуди на човекот, е апсолутно реална и вкусувањето од неа во тајната Евхаристија го гради опитот на вистинска комуникација – општење со Христос и со ближните. Ова е автентичниот православен реализам и единствен противотров за секоја виртуелна верзија на животот.

(Извадок од дипломската работа на тема: УПОТРЕБАТА НА ЕЛЕКТРОНСКИТЕ МЕДИУМИ ВО МИСИЈАТА НА ЦРКВАТА ДЕНЕС)

**********************

ЗА СОЕДИНУВАЊЕТО НА ПРАВОСЛАВНАТА И РИМОКАТОЛИЧКАТА ЦРКВА ШТО ГО ПОДГОТВУВА ВАТИКАН

АРХИМАНДРИТ ГЕОРГИЈ КАПСАНИС. Игумен на манастирот Григоријат на Света Гора

Пројава на пријателско расположение во некои кругови во Православната Црква кон римскиот папа би предизвикало мала загриженост кај поголем број на нерамнодушни православни луѓе, доколку би биле забележани некакви промени во политиката на Ватикан.

Меѓутоа, Унијата сè повеќе се надвива, првенството и непогрешливоста на папата се декларираат при секој повод, а ватиканската дипломатија прави сè што е можно за да го помогне обединувањето со православните врз основа на одлуките на Флорентинскиот и Вториот ватикански концил кои ги повикуваат православните браќа “расколници” –  да се вратат под крилото на “вистинската” папска Црква.

Папизмот, којшто ги зема предвид не само одлуките на Седумтте Вселенски Собори туку, пред сè, е поврзан со одлуките на четиринаестте сопствени “вселенски” собори, не може да бара друг пат за соединување со православните, освен нивното “враќање”. Така, во одлуките на Вториот ватикански концил, без оглед на некои незначителни чекори на Ватикан кон православните, догматите за првенството на папата и неговата непогрешливост, не се ограничуваат и стишуваат, туку напротив, им се придава и поголема важност во однос на одлуките на Првиот ватикански концил.

„Вториот ватикански концил не престана да му придава голем авторитет на местото на папатa, при што оди до тој степен, што некои негови восхитени почитувачи на Соборот почна да сметаат, дека Главата на Црквата не е повеќе Христос, туку Петар, а низ него и папата”.[1] Што се однесува до промената на погледот на римокатоличката црква, треба да се има предвид дека се зборува за промена на надворешната политика и општествениот вид на римската црква, а не за внатрешна реформа на нејзиното вероучење ”.[2]

Самите римски папи одвреме-навреме ја потврдуваат бескомпромисната решителност на папизмот да ги одбрани своите догмати. Така, папата Павле VI во своето прво послание по изборот „Ecclesi amsuam” (од 6-ти август 1965 г.) изјави: „Грешат оние, што мислат дека ние си ги отфрламе привилегиите, кои ни ги даде апостол Петар”.[3] И папата Јован Павле II во посланието „Lumen orientalis” (од 25-ти март 1995 г.) го потврдува истото: „секоја дискусија за можноста на обединувањето на Црквите го претпоставува беспоговорното признавање на првенството на папата, кое што е востановено од страната на Бог “како вечен” видлив принцип и основа на единството”.[4] Затоа, тешко е да се создаваат илузии за можноста за достигање на договор помеѓу римокатоличката и Православната Црква врз основа на нејзиното модерно функционирање, туку само врз основа на Апостолската Вера, онаа вера, која до денес ја има сочувано Православната Црква.

Секој кој што внимателно ќе ги проучи стадиумите низ кои поминаа односите на православните и римокатолиците, приметува дека Ватикан има план, којшто постепено ќе се остварува, додека не се случи “обединувањето”. За планот на Ватикан да го оствари обединувањето на православните и римокатолиците професорот Јован Кармирис пишуваше: „Папата Павлe VI и нему блиските католички теолози, изработија одлично осмислен, широк програм на римоцентричен екуменизам, близок на латинската еклисиологија”. [5]

Митрополитот перистерионски Хризостом објаснува за каква врста на соединување станува збор: „Браќата католици директно или индиректно ни оставаат да сфатиме дека Православната Црква може да се обедини со римокатоличката со посредство на консолидација, а слично и со паралелни процеси кои постојат помеѓу неа и унијатите”.[6] Познатиот грчки теолог о. Јован Романидис зборуваше за својот доверлив разговор со католичкиот бискуп, кој му говорел за планот на Ватикан, во согласност со кој обединувањето на Црквите нема да дојде од врвот (т.е. не преку епископите, теолозите и нивниот дијалог) туку од долу – со посредство на таканаречениот народен екуменизам.

За остварување на римоцентричниот план веќе се преземени следниве чекори:

1. Симнување на анетемите од 1054 г., но не и отфрлање на спорните догматски позиции.
2. 2. Размена на посети на црковната ерархија и дарови во вид на свети мошти и икони коишто ги донесувал Ватикан. На тој начин, се создава впечаток, дека Ватикан е пријателски расположен кон Православието.
3. Започнување на богословски дијалог. Неговата цел е взаемно признавање на Тајните, свештенството и апостолското преемство, и како конечно, признавање на Црквите како “сестри”.
4. Без оглед на прекинот на меѓуцрковниот дијалог во врска со унијатството (Балтимор, 2000 г.) тој беше обновен без решавање на проблемот со Унијата. (Дури, унијатите учествуваа во дијалогот со православните како полноправни членови на преговарачкиот процес). Очигледно е дека иако унијата како метод на обединување, на зборови се осудува, во реалноста таа се користи од католиците како единствен пат кон единството (во согласност со одлуките на Вториот ватикански концил).

Сегашниот папа, Бенедикт XVI во посланицата до унијатскиот архиепископ на Украина Љубомир Хузар, ја поздравува борбата на унијатите да го сочуваат својот идентитет и независност: „Во грко-католичката црква, којашто се наоѓа во полна заедница со апостолскиот наследник Петар постои двојна задача, којашто се состои во зачувувањето на источната традиција во рамките на католичката црква и во помагањето на зближувањето на двете традиции, сведочејќи дека тие не само што се блиски, туку претставуваат и длабоко единство во својата различност”.[7] Во Ефес, истиот папа повторно истапи во поддршка на Унијата, „којашто според неговото мислење е најдобар пат кон единството на Црквите”.[8]

Фактот дека папизмот ги основа унијатските “цркви” на канонските територии на сите древни Источни Цркви, сведочи за сочуваниот курс кон Унијата, како средство и стандард за “обединување” и враќање на Православните и другите вери на Истокот во составот на Рим.

5. Изработка, демонстрација и поддршка на нови теории во согласност со кои догматите за Filioque, првенството на папата и неговата непогрешливост од страна на римокатолиците се толкуваат на таков начин, да станат “прифатливи” за православните“[9]. Пред околу 40 години учествував на собир на православните теолози на Атина. На тој собир беше повикан и познатиот клирик на римокатоличката црква, Пјер Дибре. Тогаш тој ни рече: „Ние го формулираме догматот за првенството на папата, на тој начин, за вие да го прифатите”. Забележав дека важност има не формулацијата туку суштината. Ние никогаш нема да ја прифатиме догмата за првенството во онаа смисла во којашто ја подразбира римскиот папа.
6. Одржување на православно-католички конференции, кои демек, ја промовираат православната духовност и кои всадуваат идеи за стремеж кон единството, без оглед на сите догматски разлики.

Досега, најголем дел од православните теолози тргнуваат од фактот дека помеѓу Православната и римокатоличката црква постојат одредени догматски противречности без чие решавање не може да дојде до никакво обединување. Сега и некои православни почнаа да зборуваат за тоа дека имаме една вера, едно предание и дека постојат одредени предуслови под коишто би можеле да го признаеме папското првенство. Тука би сакале, пред сè, да нагласиме дека: Православната Црква никогаш не признавала дека после расколот, кај православните и римокатолиците останала една вера и едно предание. За тоа сведочат големите ерарси и богоносни Отци како свети Григориј Палама, свети Марко Ефески, свети Мелетиј Пигас, преподобен Никодим  Светогорец, свети Нектариј Егински, Доситеј Ерусалимски и многумина други. За тоа сведочат и одлуки на православните патријарси од 1848, 1868 и 1895 г. Но, и простиот православен народ, без оглед на неволјите од турското ропство и систематската латинска пропаганда, како и повремениот притисок од страна на Унијата, остана верен на догматите на својата Црква.

Очекуваното обединување, кое веќе неколку децении внимателно се подготвува од страна на Ватикан, нема да биде прифатено од мнозинството на православните, туку само ќе доведе до раскол, затоа што во основата на тоа обединување не се претпоставува решавањето на догматските разидувања, не католичкото отфрлање на еретичките догмати (Filioque, првенството на папата, создадената благодат итн.) туку нивното ново толкување.

Секако, нашата заедница, оптоварена со идеите за глобализација и “новиот светски поредок” ја нема, за жал, духовната осетливост на православните кои своевремено не ја прифаќаа Флорентинската Унија.

Но, и денес има доволно свесни православни христијани, коишто ќе му се спротивстават на секој обид за обединување, кое би се случило без основа на Вистината, чувана во Православието. Загриженоста, којашто кај мнозина православни се појавува поради случувањата во последните години, докажува дека православната свест е жива како и порано.

Така што, оние коишто денес се стремат кон обединување треба да се замислат: нема ли, наместо совладувањето на разликите, да добијат раскол на една православна паства.

1. Καρμίρη Ι. Ορθοδοξία και Ρωμαιοκαθολικισμός. Αθήναι, 1964. Τ. Ι. Σ. 25.
2. Καρμίρη Ι. Указ. соч. Τ. ΙΙ. Σ. 170.
3. Ενθ’ ανωτ. Σ. 171.
4. Παναγόπουλου Ι. Το Βατικανό και η Ένωση των Χριστιανικών Εκκλησιών. Εφημ. Καθημερινη. 30/7/1995.
5. Καρμίρη Ι. Указ. соч. Τ. ΙΙ. Σ. 170.
6. Χρυσοστόμου-Γεράσιμου (Ζαφείρη), μητροπολιτου Περιστερίου. Ορθοδοξία και Ρωμαιοκαθολικισμός. Ο αρξάμενος Θεολογικός Διάλογος. Γεγονότα και σκέψεις // Θεολογία. Τ. 53 (1982). Σ. 77.
7. Καθολική. Φ. 3046/ 18-4-2006.
8. Ορθόδοξος Τύπος. 8/12/2006.
9. См.: Γεωργίου (Καψάνη), αρχιμ. Καινοφανείς θεολογικές απόψεις εν όψει των διαλόγων // Παρακαταθίκη. Τ. 43/2005; Δημητρίου (Γρηγοριάτου), ιερομ. Η Ρωμαιοκαθολική Clarification (Διασάφησις) επαναβεβαιώνει το Filioque // Παρακαταθίκη. Τ. 52/2007.

*********************

Разговор во возот од старец Клеопа

Патував еднаш со воз од Пашкањ за Бакау. За да не бидам во вагоните каде што се пуши, си купив карта и се качив на возот во оние вагони коишто се малку засолнети. Си реков: сепак, одам каде што нема да ме „кадат“ пушачите, зашто ме боли главата од чадот на цигарите. Во вагонот појдов сам, и не знаев кој уште ќе дојде.

Пред самото тргнување влезе една група на високи офицери коишто одеа во некое воено училиште. Беа мајори, полковници, а меѓу нив беше и еден постар водник со сопругата. Монах во офицерски вагон. Гледајќи се себеси во вагонот со офицерите како монах – си реков – каков разговор би можел да водам со нив? Јас си внимавав на својот мир и на своето „Господи Иисусе“ и седев мирно, бидејќи знаев дека ми претстои два часа патување со нив. А, треба да се префрлам во местото Лунка Стрмба на друг воз за Тракау, бидејќи одев кај отец Касијан, којшто беше настојател во Тракау, и кај отец Јануариј. Тоа беше во 1957 година.

Еден од нив, за да не молчи и сакајќи да се пошегува рече:

– Гледај, бре! Добро ќе оди возов зашто овде имаме поп.

Го знаете она суеверие: поп – баксуз! Ако видиш поп – тешко си на тебе! Јас молчев, и не одговарав на нивните задевања.

– Слушаш ли, море, ако е овде попот не ќе биде ли добро да ни ја раскаже онаа приказна за Бога? Се зборува дека некое „старче“ ги создало небото, земјата, ѕвездите, планините и морињата!

Слушаш! „Старче“! Јас и понатаму молчев. „Остави ги на мира зашто се офицери. Тие се шегуваат, тие се смеат. Што да разговараме?“

Но, дојде еден и седна спроти мене.

– Оче не лутете се, од каде сте?

А зошто да им кажам од Сихастрија?

– Од манастирот Њамц.

– Што сте? Свештеник, професор, учител, што сте?

– Напротив, обичен монах сум. Патувам до Бакау.

– Слушаш, нашиве, сите се љубопитни да ни кажете нешто за Бога! Како оди таа приказна за Бога? Во таа ваша Библија се зборува дека Бог ги создал небото, земјата, светот, но ние имаме друго сфаќање за светот.

– Не лутете се, јас сум обичен монах, но ако ја почнам приказната за Бога ќе треба овој воз да ја обиколи Земјата три пати, и колку што е долга пак не ќе можам да ја завршам!

– Слушај што зборува попот!

– И, интересна е, реков, неверојатно! Кога ќе ја почнеме приказната за Бога, тогаш е „држи – не давај!“

– Сакаме и ние да знаеме! Вие сте монах, а ние сме офицери. И бездруго одиме заедно за Бакау. Како е, оче?

Пред тргнување станав и се прекрстив. Тие не. Нивна работа.

– Ако веќе треба да разговараме тогаш барам од вас чесен збор. Да ми простите, зашто влеговте овде цел вагон офицери, но овие ѕвезди не ги познавам, бидејќи јас служев војска кога имаше лентички. Ако случајно погрешно се изразам, немојте да ми се лутите!

Но, некој мајор стана и рече:

– Оче, гледај, сакам да ти кажам нешто. Зар не е апсурдно да веруваме во нешто што не се гледа? Вие кажувате дека постои Бог, но дали некој некогаш го видел. Безумно е некој да верува во она што не се гледа!

– Господа, но прво дали ми давате чесен збор? Бидејќи започнуваме сериозен разговор!

– Слушај го, бре, попот! Даваме, оче, како не! И, кој ќе се налути, безумен е! – рече.

– Гледам дека сте паметни луѓе, а јас сум глупав, но ќе ја почнеме „приказната“ за Бога онака како што умееме. Господа, јас ќе ви кажам дека сите вие што сте во овој вагон сте безумни!

– Гледај го ти ова, попот ни направи безумни!

– Сигурно! И, ако не сум во право на првата станица предадете ме на полицијата на станицата! Ако не сум во право. Но, најпрвин ќе ви докажам зошто ве нарекувам безумни.

– Да, големо безумие е некој да верува во она што не го гледа! Кој Го видел Бога?

– Браќа, јас одам до Бакау, но само да ви кажам: ако ја започнам „приказната“ за Бога овој воз ќе треба три пати да го обиколи светот, и пак не ќе ја завршам!…

– Слушаш ли што зборува попот?!

– Слушнавте како вашиот другар рече дека е големо безумие да веруваш во она што не се гледа. Прво, што кажува Светиот Дух во Псалтирот, на почетокот на 13-ти и 52-ри псалм, кај нас во Светото Писмо: Рече безумникот во срцето свое нема Бог! – а во себе си реков: „Нека, зашто е време да Го исповедам Бога, не е важно што ќе следи од ова“. Бев радосен заради тоа. Второ: ти рече дека е безумие да веруваш во она што не се гледа?

– Да, јас.

– Па јас ви реков дека никој од вас нема ум. Сите сте безумни. Имам целосно право да ве наречам безумни.

– Зошто?

– Затоа што јас никогаш не сум видел нечиј ум! Па тогаш, не е безумие да верувам дека имате ум, ако не сум го видел?

– Гледај, бре, нè нападна попот! То ест, ги заменивме улогите.

Разговорот беше убав, и сериозен, и шеговит.

– Па, како да верувам дека имате ум, ако јас, од кога сум роден не сум видел ничиј ум? Ни кај вас, ни кај себе. Каков е? Бел, црн, црвен, зелен? Каков облик има? Квадратен, правоаголен, шестоаголен? Каков е, господа, по облик и по боја? Дали е опиплив, или каков е? Ако ми ги покажете тие одлики на умот, тогаш ќе ви кажам дека имате ум; ако не – тогаш немате воопшто!

– Гледај го, бре, попот! Можеш ли да му кажеш нешто?

– Кога не си ја чуваш устата! Море, простак, не го постави добро проблемот!

Тие се нарекуваа еден со друг – простак.

– Чекај, бре, со поп имаш работа!

– Освен тоа, дали сите луѓе на земјата веруваат дека луѓето имаат ум? Веруваат. На невидено. Ете, аргумент дека целиот свет верува дека има ум! И вие верувате, и јас, но не го гледаме умот. А дали некогаш сте го виделе животот? Дали некој некогаш видел живот во човекот? Па сепак, кој ќе каже дека е мртов, кога е жив и има живот? Дали се гледа животот?

– Не се гледа!

– Па тогаш, зар не е безумие да веруваме дека луѓето имаат живот? Ако не го гледаме.

– Но, животот се пројавува, оче!

– Доста добро. По неговите пројавувања се верува дека постои, макар и да не го гледаш. Така и со Бога. Кои се Неговите пројавувања во светот?

И, почнав да ги набројувам сите сили на душата.

– Имате ли вие мечта?

– Да.

– Дали некогаш сте ја виделе? Не! Имате ли гнев? Дали некогаш сте го виделе? Имате ли размислување, мислење? Дали некогаш сте го виделе? Имате ли похот? Имате, бидејќи тоа се силите на душата – гневна и похотна.

Освен тоа, вие имате душевни сили, како што се размислување, избор, одлука, огорченост, жалост, радост. Дали некогаш сте ги виделе, бидејќи тоа се душевни сили?

Светото Писмо ни кажува дека човекот е образ и подобие Божјо. Но, не по надворешниот облик, туку по душевниот.

Ете, колку сили има душата! Но, ниту гневот, ниту разумот, ниту похотта, ни радоста, ни жалоста, ни огорченоста, ни мечтата, ни слободната воља, ни животот, ниту, пак, умот некој ги видел. А, сè постои. И во световната философија се учи дека постојат тие душевни сили. Дали некогаш сте ја виделе душата?

– Не, затоа што душа и нема!

– Како нема? Да немаш душа, ти не би зборувал со мене! Ти не би можел ни еднаш да трепнеш, ако во тебе нема живот. И, гледате ли колку ги има? И живот, и памет, и слободна воља, и разум, и гнев, и радост, и жалост, и похот – во коишто верува целиот свет, а не се гледаат. Сите својства на душата се невидливи, сите нејзини сили се образ и подобие Божјо, бидејќи Бог е невидлив. А, човекот е икона Божја на земјата во однос на душата: ум, слово и дух.

Дали некогаш си ја видел речта? Дали си го видел својот дух со кој зборуваш? Ете, колку сили и колку невидливи особини има нашата душа! И, вие не сте ги виделе. А, дали целиот свет верува во нив? Зашто човекот има и радост, и огорченост; има и похот, и разум, и слободна воља…

– Море, рече еден, подобро ќе беше да молчеше. Не го постави добро проблемот! Овој поп треба да е некој управител на богословија!

– Не, господине, но тој вам ви ја зборува вистината! Гледаш дека сите веруваме дека го има сето тоа, и дека постои во човекот, но не се гледа!

– А, ти рече дека е безумие да се верува во она што не се гледа! Гледаш дека сите ги направи безумни, бидејќи сето тоа постои, и ние веруваме, а не го гледаме.

Седевме уште така, и се подигна некој лекар:

– Оче, нека одат по ѓаволите! Јас сум мајор – лекар. Оперирам и се шетам со хируршкиот нож по човековите црева, му го сечам вратот, му ги сечам нозете, сечам, оперирам 30 години, и никогаш не наидов на душата! И, како да верувам дека постои, кога никогаш не наидов на неа со хируршкиот нож!

– Ти си лекар?

– Да!

– И, заради тоа не веруваш дека постои душата, зашто не ја гледаш?

– Да!

– А, ти и лекарите слични на тебе, дали верувате дека постои болка во овој свет?

– Постои, оче!

– Јас не верувам! Безумие е да верувам, господине, ако не сум ја видел!

– Постои, оче!

– А, кога го сечеше со хируршкиот нож, и кога човекот викаше и преташе во канџите на смртта, не ја виде болката?

– Не, тоа не се гледа!

– А, сакаш да ја видиш душата? И болката е една од телесните, природните својства на човекот, и помешана е со душевните. И, како што не можеш да ја видиш болката, така не можеш да ја видиш ни душата. Особено што душата е духовно битие.

– Слушаш, бре, и ти со својата докторија зборуваш глупости! Те удри по глава, море! Не си видел болка! А кој, по ѓаволите, видел болка? Но, цел свет верува дека има болка.

– Гледај, бре, и тебе ти ја затвори устата!

– Море, овде наидовме на ѓавол!

– Но, убаво е, господине! Ова ќе им го раскажуваме и на другите. Кажи ни уште нешто, оче!

Тогаш стана еден:

– Оче, знаеме дека отсекогаш Црквата се спротивставувала на науката. Гледај, Русите сега направиле сателит којшто трипати кружел околу земјата со Јуриј Гагарин, и ете, успешно се приземјил!

– И што со тоа?

– Тоа се плодовите и напредокот на науката во споредба со религијата!

– Ништо не сте направиле!

– Слушај го, бре, и против науката е! Овој е како оние што го суделе Галилеј!

– Чекајте да ви кажам! Знаете ли што направивте? Ако пчелата излезе од ројот и ја обиколи кошницата во која живее, има ли таа претензии да знае што има во целиот свет? Толку и човекот направил до сега! Едвај излегол од кошницата и ја обиколил кошницата во којашто живее, и му се чини дека направил големо дело!

– А, така ли?

– Науката уште не направила ни толку колку што една бубачка лета од овој прст на оној! Сите научници од светот: и од Запад и од Исток. И чекајте, зашто дури сега ни претстои да разговараме!

– Убав е овој разговор, господине!

– Дали бил убав, или горок, или сладок, јас од сега ќе ви кажувам до крај, колку што ќе потрае оваа „приказна“, но, реков, еве, се ближи станицата Бакау! Господа дали ја знаете вие Големата Мечка и Малата Мечка, ѕвездата Северница?

– Да!

– Гледај што е! Астрономијата и науката, со најголемите научници, астрономи, велат дека на Големата Мечка од задното тркало во браздата, до она што е поблиску до човекот – осовината на Големата кола на небото има 1300 светлосни години патување, а светлината оди со 300 000 км/сек. Тоа е осовината на Големата кола. За да стигнеш од едно тркало до друго треба да патуваш 1300 години со брзина на светлината. А, уште колку би требало до предното тркало, и уште колку до рудата и до „прпелката“, којашто ги води воловите од браздата.

– А, која е „прпелката“?

– Некоја ѕвездичка, таму! А, уште колку е долга колата, кажи ми ти!

– Интересно! Кој го кажува тоа?

– Камил Фламарион. Ја имав неговата книга под рака – Бог во природата. Тој е голем француски астроном од минатиот век. Да, велам, вие гледате некоја ѕвезда којашто кога ќе се роди, некако игра – Алфа Кентаур. Целата астрономија покажува дека Алфа Кентаур е соседната ѕвезда на нашиот Сончев систем. Сончевиот систем се состои од девет планети, со Сонцето – десет. И, до нашата најблиска сосетка, кој знае колку светлосни години патување има! Ве молам, пресметајте, господа, што направил Јуриј Гагарин!

– Ништо не направил, оче!

– Освен тоа, земјата има пречник од 36 000 км. Значи тој поминал 36 000 км. со своето летало, а колкава ли е раздалеченоста меѓу ѕвездите?

– Господине, тоа не може да се пресмета.

– Чекајте да ви кажам уште нешто, посериозно. Бог го покажува Своето делание не само во големо, туку и во мало, како што вели свети Никодим Светогорец. Ајде размислете вие, дали во ушето на иглата се наоѓаат осум секстилиони атоми, а еден секстилион е единица после која следат 21 нула. За да ги изброи тие атоми во ушето на иглата, човекот би требало да живее 250 години и да брои повеќе од милијарди во секунда. И, ве молам, да ми кажете колку атоми има во ушето на иглата и како би ги распоредиле! Колку е чудесен Бог, за во ушето на иглата да смести толку атоми. Тогаш што направил човекот со својата наука?

– Тоа е незамисливо!

– Чекајте да ви кажам уште нешто, почудесно. На врвот од иглата се одмараат 16 милијарди јони, а тоа се тела многу помали од атомите. И, за тие јони коишто не можат да се замислат со човечкиот ум, бидејќи се толку мали, да би ги виделе, какви ли апарати се потребни? Кога би имале таков апарат, со чија помош болвата би ја гледале како поголема од планината Чеахлау, се уште не би забележале ниту еден јон во атмосферата! А, откриено е дека и тие јони се држат за раце како момчиња, и играат, и имаат живот во себе!

Кога не би се плашел од пантеизмот, кажува Камил Фламарион (а пантеистите велат дека секој плевел е Бог), би рекол дека Бог е во секоја тревка и во секое тело. Но, ќе речам и поинаку: дека Бог е во целото Свое создание. И, над најмалата трошка материја под небото е раката Божја, и постои живот којшто Бог го создал!

И, сега сакам да ви кажам нешто. Кога ја гледаме силата Божја, дека во минијатурите прави толку неизречливи и за човечкиот ум незамисливи чуда, кога гледаме дека и таму постои живот, во тие делчиња на материјата коишто не се видливи за голото око, и да не се плашиме од пантеизмот, би рекле дека Бог е душа на природата, на целата природа. Но, не е така. Бог постои, и како што кажува големиот апостол Павел, сè е низ Него и од Него.

И говорејќи, гледам дека се приближува станицата Бакау и дека треба да слезам. Долго разговаравме. Едвај влегов во темата. Им реков дека приказната е долга.

– Не можете ни да трепнете со окото без Бога, браќа!

– Но, зошто, оче?

– Животот е од Бога, Животодавецот, и ако си умрел, трепкај со окото, ако можеш!

Можеш ли да трепкаш ако умреш?…

Не ја спомнав баш целата проповед. Накусо ви реков така како што беше.

Разговорот траеше два часа. Се разделивме.

– Господа, многу жалам што се разделуваме!

Да ви кажам, навистина, некои ме бакнаа и во образ, некои ми дадоа цреши, а некои бомбони. Ми дадоа и имиња за спомнување во молитвите.

– Оче, сакаме да ти пишуваме, но да ни кажеш какви студии имаш, зашто мора да си некој ректор или професор во богословија.

– Ќе ви кажам, но да ми верувате, ако сакате! Јас сум овчар и ги пасам манастирските овци.

– И сега, каде одиш?

– Одам во еден скит. Јас сум овчар. Но кога би имале среќа да разговарате со некој манастирски настојател, или со некој епископ, ќе видите што знае тој!

– Слушај, море! Ова е чудо!

– Вие се сретнавте со манастирскиот овчар, реков. Да се сретневте со некој настојател или со некој професор на богословија, коишто се учени, ќе видевте што би ви рекле тие.

– Море, џабе живееме! Прости сме! Што си ни кажа овој поп!

Им зборував многу за ѕвездите, за движењето на Орион; им реков колку ветрови дуваат на Земјата и како секој се нарекува, и како се создаваат ветровите според свети Јован Дамаскин; за соѕвездијата, и колку степени има секое соѕвездие, и колку Сонцето се задржува на секој степен. Се сеќавам дека им зборував опширно, според свети Василиј Велики од Шестодневот. Уште само колку имав да зборувам, но се префрливме на друг воз. Се разделивме со болка во срцето.

– Господа, ме вовлековте во разговор којшто не го ни започнав. Простете ми и одете си со здравје; ќе станете генерали, а јас си одам по својата работа.

Тоа беше разговорот, но овде ви го прераскажав накратко.

********************

† Проштално писмо †

Во простреланиот шинел на еден руски војник од Втората Светска војна, било најдено неговото проштално писмо, напишано не до блиските, туку до семоќниот Бог во Кого силно поверувал во претсмртниот час…

Чуј ме, Господи… Досега никогаш со Тебе не сум зборувал, но денес, сакам да Те поздравам.

Знаеш, кога бев дете ми велеа, дека Ти не постоиш. И јас будалата, поверував.

Никогаш не размислував за Твоите созданија. А еве, денес, оваа ноќ ги гледав…

Од кратерот издлабен од граната, во ѕвезденото небо над мене.

Одеднаш разбрав, восхитувајќи му се на светот, колку сурова може да биде измамата.

Не знам, Боже, ќе ми подадеш ли рака? Но јас ќе Ти кажам и Ти ќе ме разбереш:

Нели е чудно  што среде ужасниов ад, одеднаш ми се откри Твојата светлина и Те познав?

И освен тоа немам што друго да кажам, само тоа, дека сум радосен што Те спознав.

На полноќ треба да одиме во напад, но не се плашам: Ти нѐ гледаш…

Еве сигнал… Во ред. Мора да одам.

Ми беше убаво со Тебе. И сакам да кажам, како што знаеш, битката ќе биде тешка, и можеби, уште оваа ноќ ќе се појавам на Твојата врата.

И …, иако до сега не Ти бев пријател, ќе ми дозволиш ли да влезам, кога ќе дојдам?

Изгледа, плачам. Боже мој, Ти гледаш, со мене се случи тоа – прогледав.

Прости ми, Боже мој, одам. Не верувам дека ќе се вратам.

Колку чудно, не се плашам повеќе од смртта.

*********************

Православие.бг

Да откриеш монаха в себе си

ХАЙНЦ НУСБАУМЕР · 17/07/2009

Да откриеш монаха в себе си без манастирски зидове, без расо и без радикалните изисквания към себе си, които достигат до корените на човешката същност. За хората в света, това би могло да означава: – от даровете на покоя и мълчанието, на свободното отпускане и „лекия багаж”, на удивлението, на благодарността и радостта… – Да бъдеш откровен, така че да усвоиш нещичко от изворите на този огромен поток на човешката традиция и никой не притежава сигурна преднина. – е откъслечно и несъвършено – даже и животът на монасите – Да знаеш, че всичко човешко в „световната игра”. – не на доверие, не без проверка – и да не се задоволяваш с по-малко. И във всеки случай да се опитваш да участвуваш – Но да бъдеш и любопитен, така че да събудиш за живот дремещите още у нас възможности

Монахът в нас, това би бил опитът да се връщаме по-често в точката на спокойствие вътре в нас. В пещерата на собственото сърце.

Тъй като пътят навътре е пътят към дома.

Верният миг: за завръщането у дома, в настоящето

Безвремие в манастирската градина на Ксенофонт, високо над морето. Танцуват пеперуди, натежали от плод са дърветата в овощната градина. Долавят се само приглушените удари на вълните долу и далечният крясък на чайките, накацали по малките скали във водата. Дълбоко вдишваш и издишваш. Неделя за душата. Никой по-добре от Фридрих Ницше не е уловил в думи усещането от подобни скъпоценни часове:какъвто е въздухът във висините, който превръща всяка скотска същност в духовна и £ дава криле. Покой във всички подземия. Всички кучета са вързани с верига. Няма враждебен лай и рунтаво озлобление. Няма ги гризящите червеи на наранено честолюбие. Жалкият и покорен вътрешен мир, усърден като мелничен механизъм, е далеч. Сърцето сякаш е чуждо, отвъд, бъдещо, след смъртта. – Свобода от принуда, смут и шум, от сделки, задължения и грижи. Святост в главата, танц, скок и полет на мислите. Чуден въздух, нежен, бистър, чист и тръпчив

Казват, че времето е господар на човека. То го ражда и води към гроба. То му дава онова, което иска, а не каквото човек желае. Сякаш то е същинската реалност. Но не и на Атон, тази планина, така чужда на всичко временно. Приютени в манастирите на Света Гора, тук по-лесно от другаде ни се отдава да се измъкнем от властта на времето. Да задържим замалко потока на живота си, да се огледаме, да се ослушаме и да успеем някак по новому да се ориентираме.

Ах, времето, каза ми един монах в някой от онези безвремеви часове, времето, това е фикция. Щом всички ние живеем във вечността, времето няма значение. Няма припряност, има само живот, изпълнен с молитва и труд. Толкова просто ли е това тук?

в една друга времева култура; с един опит, от който ние, другите, можем само да черпим поука. Въпреки цялата безцеремонност, с която достиженията на нашето време нахлуват и в манастирския свят, монасите са големите пионери на вътрешното съхраняване, на изплъзването от вездесъщия натиск на времето. Те са последните експерти на мига, на чистото настояще. – и не само на Атон – Със сигурност монасите живеят

Монасите ни казват: Една от причините да се чувстваме така често неуютно се крие в това, че ние или умуваме за миналото, или се тревожим за бъдещето.

Минало и бъдеще изяждат мига, пише виенчанинът бенедиктинец Давид Щайндл-Раст.

Не е така с монасите. Наблюдавам ги от години. Например отец Йероним, църковният служител от Ксенофонт. По време на среднощната служба той отново и отново пали все едни и същи свещи и после ги гаси. И всеки път прави това с неизменна, изпълнена с любов грижовност и внимание.

Тук отсъства припряността, трескавостта и разпокъсаността. – все едно какво прави точно в този момент и колко още има да работи – Или отец Лука, най-големият съвременен иконописец: най-малко 200 години би трябвало да живее, за да изпълни сам постъпилите до момента поръчки. Но когато в манастирския двор удари клепалото, в същия миг той оставя четката и отива на църква.

Времето е ценно, но не е в недостиг, казват монасите. И chronos, часовото време, е по-малко важно от kairos, истинското време. Светият миг.

Всичко, което вършим сега, трябва да се осъществява пред грандиозната и безкрайна перспектива на вечността. И означава, че в това, което правиш сега, трябва да участваш с цялостното свое Аз! – в едно настояще, което вече носи вкуса на онова, което ни очаква: смърт, възкресение – Посланието на монашеството гласи: Не трябва да се лутаме между вчера и утре, а да живеем тук и сега и съвършенство.

Древната съразмерност: за ритъма на деня

– „Необходими са обреди”, каза лисицата. „Какво е обред?”, попита Малкият принц. „И това е нещо отдавна забравено”, каза лисицата. „Именно то прави един ден различен от другите дни, един час различен от другите часове… 

а с него и лисицата, която по толкова вълнуващ начин обяснява на приятеля си смисъла на установения ритъм на живота и времето: – Малкият принц на Сент-Екзюпери стана на Атон почти неизбежен спътник Ако идваш например в четири часа следобед, аз още от три часа ще започна да се чувствам щастлива. Колкото повече наближава часът, толкова по-щастлива ще бъда. В четири часа вече ще се вълнувам и ще се безпокоя, ще открия цената на щастието. Но ако ти идваш когато ти хрумне, никога няма да зная за кога да подготвя сърцето си…

Мисля си, че Лисицата е атонец, един от тукашните. Един, който все още познава ценността на полезните обреди, който знае колко важно е да се подреди денят. Обредите дават на деня спокойствие, близост и защитеност.

Те подреждат своите дни, години, живот според една мярка за време, която през много столетия, даже хилядолетия, се е доказала като разумна и полезна. Всеки час има свое собствено качество, свой собствен вкус. Тук се числи редуването на молитва и труд. Тук спада и постоянният ритъм на тишина и празнична литургия, на празници и пости, на текстове, тонове и аромати. навсякъде по света Монасите сигурността. – разделени и свързани в постоянния цикъл от молитви и песнопения. В различността на тази духовна и духовническа драматургия се крие напрежението и жизнеността на тяхното битие. А в познаването на тяхното редуване – Изгрев и залез, пладне и полунощ, светлина и тъмнина. За монасите това са свети времена и свети знаци имат свое собствено разбиране за времето.

Главата желае новото, но сърцето винаги иска същото, казват мистиците.

– Манастирите на Източната църква са създали широко поле за това. Може би много повече от църквите на Запада. Те знаят, че в постоянните обреди душата се чувства добре. Обредите позволяват на душата да се потопи в настоящия момент. Те са нейното здраво жилище в тях е възможно да се живее.

– единственото може би, което въпреки обета си за бедност те могат да получат в дар – Монасите, и тези на Атон, живеят с една мярка за време, която за нас, в ежедневието, отдавна е изгубена. Те са убедени, че там, където има богатство от преживени ритми, се натрупва и едно особено съкровище богатството на времето.

И наистина отново и отново се изумявам колко много време се съдържа в един атонски ден, щом като сме преживели само един-едничък такт от живота. Древна съразмерност, за която монасите са убедени, че е в синхрон с трептенето на един вътрешен порядък, зададен ни още от сътворението на света.

онова, което прекрасно подчертава Ерхард Кестнер в споменатата вече книга – повече откъдето и да е другаде – Днес и Атон вече не е онзи остров на безвремието, за какъвто беше считан от столетия. Но все пак за него е в сила Клепалото от Атон: Тук става така, че се придвижваш оттатък до самия ръб на времето. Тук фитилът на времето е свален, смъкнат надолу, а е изгорял съвсем малко. Още един ход на винта, едно малко завъртане, и ти ще бъдеш напълно изваден от него.

Диханието на душата: за тайната на молитвата

– така се наричат църквите на Изтока – мекият полет на църковни кубета. „Защитни убежища на душата” – черни, древни зидове под южно звездно небе, а някъде сред тези твърди кубове – Нощи в Атон снишени, тайнствени и даряващи силно усещане за сигурност.

По кафявите, полирани от безброй нощни молитви тронове са насядали монасите. Тъмни монашески раса, тъмни камилавки и була. Брадати, почти неподвижни лица, сгушени край фреските на великите светци и отци-пустинници. Плахи целувки по предпазните стъкла на тайнствените, слабо осветени само от кандилата икони. Дълбоки поклони и коленичене, хилядократно падане ничком пред образа на Майката с Детето. – Тук е мистичният източник на мощ на атонските манастири. Тук нощ след нощ бие сърцето на Света Гора. Настава многочасово състояние на безтегловност между бдение и сън, между тишина и редуващи се молитви и мощни песнопения.

Да бъдеш буден и да се молиш, та да не пропуснеш идването на Господанощ след нощ придобиват от молитвата. Тъй като монашеството има само една цел: в непрестанна молитва да се съедини с Господа и Неговото мироздание, от което всички ние идваме и в което отново ще влезем. Целият живот в манастирите и отшелническите жилища е подчинен на тази повеля. – и не само на Атон – това е, което монасите –

хиляди книги са се опитвали да осветлят тази съкровена страна на Света Гора. Но в крайна сметка те са само опит за приближаване до действителността. – Молитвата на Атон Животът на Атон е тайна, която бездруго не може да се види и опише, написа монахът Митрофан от Хилендарския манастир, починал през 1999 г. Там, където човекът се издига, а Господ слиза при него, там, където става тяхната среща, там се осъществява тази тайна.

Това е светлината на неизгарящата къпина. Също и светлината, която обгърнала пророк Исаия. И преди всичко светлината, озарила Иисус на планината Тавор. Това е енергията, благодатта, която като Божия милост се излива върху хората. – Че само молитвата води към тази среща, е безспорно за монасите. Те непоколебимо вярват в това, че е възможно да видят своя Творец със собствените си очи; не лице в лице, а наистина в „нетварната светлина” на Господа. От столетия към това са насочени техните мисли и чувства. Който е приел тази светлина просветлението, е приел и милостта.

Който в атонските манастири изживее играта на светлина и тъмнина, на утринен здрач и вечерна руменина, той ще усети не само вечното редуване на знаци и времена, а много, много повече. В света на монасите „светлина” е велика метафора за надежда, за енергия и живот, за милост и велелепие, за просветление и екстаз.

Който люби своя брат, той пребивава в светлина. Който обаче ненавижда брата си, той е в тъмнината, чете един от монасите из Първото послание на Йоан, докато навън първият лъч на деня празнува победа над мрака. В такива мигове щекотливи въпроси напират в съзнанието: Светлина ли съм самият аз? На кого чрез съществуването си съм направил живота по-светъл, по лъчезарен? И на кого съм „затулил светлината”?

За монасите Атон е „планината на просветлението”, планината на преобразяването към истинското. – Неизбежно на Света Гора става дума все за това „изкачване към светлината” Метаморфозистака се нарича и параклисът най-горе, под кръста на върха. Целият живот е един духовен път нагоре, изпълнен с мъка и надежда. Това е сърцето на православната идея: Господ стана човек, за да може човекът винаги да бъде подобие Божие. – , Преображение Теосисс този копнеж за глъбинно общение с Бога живеят обитателите на Атон. – , обожение за среща, даже за единение с Божественото.

Те не са нито истерици, нито лицемери, а простодушни, привикнали на лишения монаси. В търсенето на Господа ние винаги сме начинаещи, във всеки нов ден, въпреки всички усилия и известни разочарования, както казват за себе си те.

тук е пълно с идеи, чувства, размисли и страдания, пише мистикът. Затова е необходимо главата да се склони към сърцето. – това са великите средоточия на атонския живот. Защото от тишината израства молитвата. Молитвата отново отваря пространството на покоя в нас. Докато се ограничаваме до разсъдъка, главата, винаги ще сме неспокойни – Молитва, тишина и славословие Сърцето, да, сърцето е решаващото място, казват монасите.

Цел е била исихията, великата атонска дума, аскетичното потапяне в Господа. – великите отшелници Антоний и Пахомий. После, след столетия – душевното спокойствие. Най-напред в пустинята в Египет и Синай – Почти 2000 г. вярващите християни не са преставали да размишляват как да бъде достигнато скъпоценното пространство на покоя на Атон, а по-късно и в пещерните манастири на Русия.

Но фундаментът на всяко търсене на Господа е молитвата. Тя е диханието на душата. Там, където няма молитва, задушават се душата и човекът. – Безброй люде изпълняват ритуали и форми на медитация или духовни упражнения, за да освободят от бреме живота си, да въздигнат сърцето си и да отхвърлят земните окови. С надеждата за усъвършенстване и за общение с Бога. Тук спадат отшелничеството и безмълвието. Тук спадат строгият, ясен ритъм на живот, литургията и мистичният свят на иконите един поглед през изображението към Първообраза.

Великата тайна, която Атон от столетия крие, е така наречената сърдечна молитванаричана още Иисусова молитва. Нейното безмълвно повторение е възможност още в този живот да слеем възможно най-пълно времето и вечността и да намерим спокойствие в Господа. Монасите са убедени, че човекът, останал самичък, не може да намери утеха за своето неспокойно сърце. Той се нуждае от дървото на Господа; единствено под неговата сянка няма да изпитва страх от своите собствени сенки. –

В сърдечната молитва богомолецът сам се превръща в молитва, казват те. – милиони пъти древното: Господи Иисусе Христе, помилуй мене, грешния! Докато вече не е нужно усилие и молитвата започне сама да блика отвътре. Докато животът им се превърне в една непрестанна молитва – с ритъма на пулса и в приливите и отливите на диханието си – казва апостол Павел. И монасите повтарят в сърцата си Да се молим непрестанно, а вратата към мистичното общение с Господа се отвори широко.

В Откровените разкази на един руски поклонниксе описва точно практикуването на Иисусовата молитва, а така също и нейното въздействие. Човек изпитва едно блажено стопляне на сърцето, радостен кипеж, окриленост и свежест, жизнерадост, нечувствителност към болка и грижа. – една творба, затрогнала милиони люде извън православния свят – , излезли изпод перото на анонимен руски мужик

Всеки разговор с монасите на Атон за сърдечната молитва има своите естествени граници. Има самопонятни граници на интимността, но има и граници, които възникват от различията в нашето религиозно формиране. Граници между разума и сърцето.

И все пак, в паметта остават думи, фрази, идеи: и се отправяш към точката на спокойствие дълбоко в теб – също и дребните неща. Нека благодарността проникне в теб. С всяка молитва ти отваряш вратите на затвора на собствените си грижи, връщаш отново правилните съотношения – само десет секунди могат да са от помощ. Приемай просто всичко като дар – Без молитва всичко пропада, казва един от моите монаси. И още: Никога не забравяй: да се молиш може навсякъде и във всяка житейска ситуация. Не са нужни дори десет минути.

Светът би усетил, ако пот – далеч извън личното търсене на Господ от монасите – Обитателите на Света Гора са изпълнени с вяра в преобразяващата благодатна сила на молитвата. Те твърдо вярват, че човечеството се нуждае от тяхната непрестанна молитва, коятои някои тихо добавят още, че даже и голямата промяна на Изток не би могла да стане без тази безкрайна молитва. – окът енергия от манастири и монашество секне, казват те служи и за всеобщо освещение.

В продължение на 46 дълги години руският монах Силуан е водил в манастира Панталеймон на Атон живот, изпълнен с непрестанни борби. Той притежавал необикновено смирение и любов и бил отдаден на непрестанната молитва. През 1988 г., петдесет години след неговата смърт, той бе канонизиран и днес принадлежи към най-почитаните монаси на новото време. За него един православен епископ написа така важните за Атон думи: Някои казват, че монахът трябва да служи на света, така че да не яде напразно хляба на народа. Затова е важно да се разбере, в какво се състои службата на монаха и как в действителност той помага на света. Монахът се моли през сълзи за целия свят. Това е неговото най-важно дело и тук се крие ползата. Тъй като светът се крепи само на молитвата. Ако тя спре, той ще пропадне.

Великден на Атон: за благодарността, радостта и щастието

От цъфтежа цялата планина е потънала в някакво упоение. Пчели бръмчат опиянени сред облаците жълтуга и по килима от кървавочервени макове. И макар че природата току-що е облякла пролетната си цветна дреха, над земята вече се стеле лятна топлина. Носи се дъх на дафина, евкалипт и хиляди билки. Невероятна сила крие атонската почва. Преди близо150 години един немски ботаник е написал: Никъде в Европа не съм срещал толкова пищна и разнообразна растителност, както тук.

Не трябва да си носиш фотоапарат, а само малка торбичка, та да прибереш за вкъщи листата и иглиците от тези атонски пътешествия. Въздухът е упоително свеж. Почти си мислиш, че усещаш повей на безтегловност. Бих могъл час след час да вървя и да продължавам да бъда благодарен. – Един райски кът от Вселената Градината на Божията майка.

Навлезли са електроенергия и електроника, моторизация. Древните манастирски пътеки, пресечени вече от пътища, се изоставят, горите упорито се изсичат. Навлизането на новото време е нанесло много рани на атонската хубост. Но същевременно е спасило Атон от запустяване и разруха. – така заварихме Атон при първите си посещения. Трудно достъпен, почти девствен и изпълнен с тайни. Оттогава са изминали двадесет години –  години, в които животът в Света Гора се е променил по-явно, отколкото в предишните столетия.

Неповторим, потънал в мечти пейзаж Ние не сме музей на открито, казва игуменът на един манастир, който в изминалите години е преживял впечатляващ наплив от млади монаси. На критиката за прекалено „секуларизиране”, „придобиване на светски характер”, от страна на посетили отново Атон поклонници той възразява: ако вярата ни би оцеляла само в абсолютно отделяне от света, тя няма никаква стойност. – Вие виждате само деня, само външните форми. А не виждате нашите нощи и нашите молитви

И действително, сърдечната молитва и душевното спокойствие, вътреша накрая и покритата със сняг пирамида на атонския връх. И още: живописни манастирски сгради, затулени, обрасли с растителност монашески килии, изоставени орлови гнезда по отшелническите постници.

– искрящата синева на морето, сиво-зеленото на маслиновите горички, тъмнозеленото на пиниите и кипарисите, богатите багри на цветове и цветя – ната страна на Атон, остават във висша степен вън от взора ни и от всякаква оценка. А външната страна? Въпреки всички изменения, големите дарове на атонския пейзаж са в края на краищата неразрушими

Планина, която сочи небето и дори го докосва. Данте е видял земния рай на върха на една планина. Безброй богомолци, вдигнали поглед, интуитивно са усещали нещо подобно: към Олимп и Атон, Синай и Тавор, Каилаш и Фуджияма, към Арарат и много други. – Ако е вярно, че има местности, чиято красота и блясък могат да предизвикат у нас въодушевление, благоговение, даже боготворене тогава сигурно ще трябва да споменем Атон като едно от тези особени места.

Поети са нарекли природата Божия дрехане от естетически копнежи или защото възприемаме природата романтично, а в едно духовно съзерцание, неразривно свързано със събитията в манастирите и в сърцата. – . Атон ни приканва да осъзнаем богатството и жизнеността на вселената Върху един-единствен лист може да намериш повече божествена субстанция, повече светлина, воля, утеха и мир, отколкото в десет и повече тома от безсилната и суха училищна теологияби било много разточително да е единствено самоцел. От всеки цвят поглежда към нас Творецът. – , е отбелязал протестантският мистик и поет Герхард Терстеген преди почти 200 години. Другояче казано, всяко цвете, всяка жива твар представлява свидетелство отвъд себе си

не само на Атон, а навсякъде. Ние обръщаме прекалено малко внимание на многото възможности да вървим именно по този път. Отново се сещам за Давид Щайндл-Раст: – към радост, към щастие. Това е царският път на човешкия живот – към благодарност, от благодарност – към удивление, от удивление – От гледане и предполагаме, че те са благодарни заради радостта си. Но вярно е тъкмо обратното. Тяхната радост произтича от благодарността им. Когато притежаваш всичкото щастие на света, но не го смяташ за дар, тогава то няма да ти създаде радост… Не е радостта, която ни дарява щастие. Благодарността е, която ни радва и ни прави щастливи. – Ние сме склонни да разбираме погрешно връзката между радост и благодарност. Забелязваме, че радостните хора са благодарни

вече се е издигнал над собствената си личност. Спасеният християнин не стои в мрак, а на светло. – даже на самия себе си – за монасите от миналото то е било непогрешим белег за истинска близост до Господа. Човекът, който е весел и може да се смее – за мен те спадат към главните изводи от срещите ми с монасите на Атон. Не навсякъде, но все пак много по-често, отколкото другаде. Нито един от обитателите на Света Гора, които познавам, не носи нищо от необузданата ревност, от радикализираната решимост на отреклия се от света, каквито може би очакваме. В голямото си мнозинство те са любвеобилни, сдържано-мълчаливи или весело-разумни, понякога и грубовато-непринудени. Веселие на сърцето – Благодарност и радост

а с това и повод за радост. – Възможно е Източната църква да съумява много по-лесно да стига до радостта, тъй като нейният поглед е съсредоточен изцяло върху Възкресението, Преображението на Христа и любящата сърдечност на Господа, а не върху мистиката на страданието и жертвената смърт на Иисус Христос. Монасите казват, че не трябва да ограничаваме светостта до малък брой благочестиви предмети и благословени мигове, а всичко останало да бележим с печата „светско”. Всичко, щом е дар, в същността си е свято

за раздяла лудешки подхвърля шапката си два-три пъти във въздуха, а после усмихнат я хваща отново, докато кара с пълна сила. – на волана на манастирския трактор – Точно такива са картините на благодарност и радост от даровете на живота, на вярата и на мирозданието, и тези атонски впечатления ще останат години наред особено ярки в паметта ми. Може би това е игуменът на манастир Каракалу, който

това е пълна свобода, а не принуда. Кой би позволил да го принудят да живее така? Аз не. – Отшелникът, който още отдалеко се усмихва насреща ни, споделя с нас водата си и няколко маслинки, а после с малко думи успокоява съмненията ни относно този начин на живот: Да живееш тук

с дълги махове навлиза в морето. След минути с широка усмивка той навлича отново расото и малко по-късно, вглъбен за вечерня, стои на клироса в манастирската църква. – напук на всякакви атонски разбирания – Младият монах, който весело пресича „моя” залив долу край морето, появява се неочаквано в съседния залив, смъква расото си и

Ценни мигове, съхранени като благодатна жътва в хранилището на спомените. Незабравима остава срещата ми с онзи стар монах пред една от разположените най-високо постници в отшелническата част на Света Гора. Той беше прекарал нощта в малкия си параклис почти неподвижен, повтаряйки хиляди пъти сърдечната молитва на атонските монаси. Докато малкият прозорец започна да избледнява и от черен стана тъмносив. В този ранен час старият човек се показа на вратата си, наведе се и опиянен от щастие, започна да се търкаля презглава. Кълбо след кълбо, надолу по склона.

 

Къде другаде днес бихте могли да видите нещо подобно?

Откъс от книгата “Монахът в мен”

**************************

Аскезата – път към раждането на новия човек

Д-Р ЦВЕТЕЛИН АНГЕЛОВ · 23/10/2008

Д-р Цветелин Ангелов е завършил философия и теология в Софийския университет. Докторската му дисертация е посветена на връзките между философията на Кант и християнската теология. Сред научните му интереси са религиозната философия, етиката и онтологията на християнството. В статията си д-р Ангелов разглежда философските, онтологични и антропологични аспекти на християнския аскетизъм като път към преображение на човешката природа.

Думата “аскетика” идва от гръцката дума “askisis” или “askesis” и означава упражнение, практика и подвизаване, свързани със стремеж към духовното усъвършенстване на човека. Въпреки че аскетизмът се среща във всички религии, в християнството той има по-специфичен, духовен смисъл – да подготви човека за духовно единение с Бога, oчиствайки го от страстите и привързаността му към сетивно-предметното тварно битие при срещата му с Твореца. В този смисъл бихме могли да определим (като условно обособим) и някои от основните специфики на християнската аскетика.

Свобода отвъд свободата

Аскезата е преодоляване (“отрязване”) на собствената воля и собствените стремежи и търсенето само на Божията воля във всичко. Тя е способността на човека истински и от цялото си сърце да каже: да бъде Твоята воля! – обръщайки се към Бога и отдавайки Му се. Това е именно истинският стремеж и копнеж за живот в Бога от страна на човека. Затова Сам Спасителят казва: “Ако някой иска да върви след Мене, нека се отрече от себе си” (Мат. 16:24).

Ето защо аскетизмът е “движение по вертикала”, т.е. насоченост на волята на истински обичащия Бога само към духовното, вечното, безотносителното, свръх-ценното и небесното – сферата на висшия интелигибилен логосен свят и на първообразната действителност – онтологическо основание на всичко съществуващо. Но едновременно с това насочената само към Бога воля, изисквайки осъществяването на Волята на Твореца, по този начин желае и най-доброто за цялото творение – поддържано, оживотворявано и съхранявано пак от Него. Затова търсенето и изпълняването на Божията Воля, като Воля на Твореца и Съхранителя на всичко съществуващо, има всеобщ и принципен онтологичен смисъл.

С преодоляването на собствената воля в аскетизма се стига до висшата свобода – свободата от свободата. Собствената воля като воля на естеството – thelеma physikon, е детерминирана от ограничеността му (на естеството) и е тъкмо онази ограничена природна воля, която желае само по необходимост според нуждите и дефицитите си, т.е. според условията, в които е поставена. “Ето защо аскетизмът (разглеждайки “волята като функция на природата”), се стреми преди всичко към отричане от своята (натуралистично детерминирана-б.м.) воля, към избавянето от всяка необходимост, свързана със света и природата. Но тъкмо в това отричане от волята-природа се реализира свободата, която изхожда от личността. Свободата освобождава личността от всяка индивидуална и природна ограниченост и я прави католична (съборна), безкрайно широка, “всепоемаща”” (1). Само чрез освободеността си от свойственото на крайното естество волята се освобождава от ограничеността си. Това става посредством избиращата и познаваща воля – thelеma gnomekon, която трансцендира естествената воля. Но това ниво на денатурализация на волята – “свободата на избора”, въпреки че вече носи в себе си определен ценностен аспект, съвсем не е стигане до висшата – истинската свобода. Тъкмо напротив, тази воля е само средство и медииращ момент по пътя към истинската свобода – свободата от избора.

Това е така, тъй като “свободата на избора” е свобода само “в” условията и “в” тесните предели на възможностите, дадени и детерминирани от алтернативите и опозициите, очертани чрез самия избор. Тъкмо изборът свидетелства за крайността и ограничеността на волята и само Божията воля като абсолютно свободна е над всеки избор, над всички дилеми, алтернативи и опозиции. Затова когато човекът избира волята Божия, той стига от свободата на избора до избора на свободата като свобода от избора – висшата и истинска мета-свобода, простираща се над всички алтернативи, дилеми и опозиции. По такъв начин свободата се издига до ниво, на което (според L. Lavelle) “най-свободните актове, които са и най-съвършените, са тези, в които няма избор” (2). Следователно, човешката воля е истински свободна само като теономна и с това тя е и истински автономна спрямо собствените си афекции и натуралистично-каузални релации (природни “щения”) и се осъществява интенционално-позитивно като “свобода за”, а не негативно като “свобода от”. “Свободата от” е само момент от “свободата за”. Затова мета-свободата, като свобода от свободата, е екстатична и свързана със самотрансцендирането и интенциалното отнасяне на човека към Абсолютното – Бога. По този начин аскетът чрез “страстната-безстрастност”, следвана от “безстрастната-страстност”, стига до истинска освободеност – до нивото на екзистенция през свободата като постоянна и спонтанна интенция към синергията с абсолютната Свобода – Бога. Така свободата през не-свободата (необходимостта в метафизически смисъл), се реализира и израства в мета-свобода.

“…И ще познаете истината, и истината ще ви направи свободни” (Иоан 8:32), казва Спасителят. Защото свободата е невъзможна без истината и тя (свободата), се явява формата на истината, а истината, от своя страна, е метафизичното условие, реализацията, осъществеността, съдържанието и самата онтологическа възможност на свободата (3).

От всичко това е видно, че човекът, който държи само и единствено на собствената си ограничена от крайното естество и от условията, сред които то се намира, “естествена воля”, не може да се предаде на Божията абсолютно свободна и не ограничена от нищо воля, и по този начин не може да бъде истински свободен. Само в пълната отдаденост на Абсолютното – Бога човекът пребъдва в сферата на абсолютната свобода. В този смисъл собствената и свободната воля съвсем не са изначално идентични и не винаги са тъждествени. Само когато се самотрансцендира и приеме Божествената абсолютно свободна Воля, човешката воля става истински свободна. Именно затова свободата може да се възприема само като ментална и екстатична, а не като естествена, т.е. натуралистично-статична “категория”.

Следователно свободата винаги е свързана със самопреодоляване и самоотричане в областта на естеството и израстване – утвърждаващо екстатично самополагане, като постигане на себе си отвъд себе си, т.е. едновременно загубване-намиране на себе си отвъд себе си в сферата на духа, възможно само чрез живота в Бога. Затова именно в не-свободата (свободата от свободата) се постига мета-свободата – истинската спиритуална свобода, като свобода от собствената естествена воля, и чрез това се разкриват безкрайните глъбинно-парадоксални, хипернатуралистични и свръхрационални измерения на християнството (4). По този начин човекът чрез преодоляването на “волята на естеството” се превръща от “агент на волята” в “субект на волята”, и следователно в истински свободен.

Смирението

Специфично за християнската аскетика е смирението като висша аскеза – аскезата на ума. В този контекст смирението съвсем не е някакво малодушие или слабост, а тъкмо напротив – онтологична смелост и мъжество да бъдеш себе си отвъд себе си, т.е. преодоляване на тесните феноменологични-индивидни егоични предели и “отвореност” към не-себе-си, отвъд-себе-си, като средство за стигане до истинска духовна ноуменална ментална екзистенция. Това е снемане на опозицията “аз” – “не–аз”, като теза и антитеза в метапозиция и синтеза, постигната в една мета-аз-ност, като аз-неазна–азност, разгърната в хоризонта на богообразността като актуалност и на богоподобието като потенциалност, т.е. постигането на личностно битие у Бога чрез неантизиране на неавтентичното, крайно и ограничено, феноменологично аз – психологичен корелат на индивидуираната човешка природа и придобиването на нова онтологично различна, висша ноуменално-персоналистична азност, с която личността субсистира като мега-микрокосмос-микротеос.

Осъзнавайки своята съкровена, висша, ноуменална логосна същност в Бога, човекът е метасъзнаниев и откъм висшия си духовен-ноуменален-богообразен и истински “аз” той разглежда своя преходен, относителен, факторно-дериватен, феноменално-психологичен емпиричен “аз”, бидейки вече способен да се саморазграничи и самооразличи вътре в себе си, т.е. да се само-обособи, в интенцията си към Бога, от своите не-духовни, психологично-феноменологични преживявания, свързани с не-божественото, да се абстрахира от тях и да заживее като дух – “ангелски лик”. Затова този вид аскеза може да бъде определен като “израстване в дълбочина”, като извисяване в дълбочина и живот в Бога и за Бога, чрез раждане свише от Него. Аскезата на ума, т.е. смирението, е също така съзнанието за собствената меонтична бездн-ост и онтологична привация – нищо-ст без Бога и едновременно с това съзнанието за онтологичната ценност и всичкост чрез Божията благодат – задаваща – съхраняваща – усъвършенстваща – и – спасяваща както персоналистичната уникалност на човека, така и всичко останало.

Обобщено казано: смирението като самоотрицание-утвърждаване, т.е. преодоляване на индивидуалното егоично крайно феноменално “аз” и утвърждаване на безкрайното ноуменално персоналистично-холистично битие на аз-а, е отвореност към другостта и се явява своеобразно въ-ипостасяване на не-азността (като алтер-азност, т.е. раздиференциране на другостта като такава спрямо себесността, но не чрез обезличаване в нея, а чрез интериоризиране-интегриране на същата в личността като раз-другостяване на другостта) и самоотдаване-себеотрицание, правещо възможно любовта към Бога и себе си да бъде реална само като любов, включваща в себе си и всичко останало.

По този начин чрез смирението и любовта ипостаста се обезграничава и самоотнася през другостта в себе си “със” себе си като благодатно се обезкрайностява. “Господ дава на Своите избранници толкова голяма благодат, че те побират в любовта си цялата земя, целият свят, и техните души горят от желание да се спасят всичките човеци и да видят славата на Господа” (5) дори повече, отколкото желаят собственото си спасение. Затова св. ап. Павел казва: “… молил бих се сам аз да бъда отлъчен от Христа за братята си. (Римл. 9:3)”, а св. Силуан Атонски пак в този дух отбелязва: “… и възлюбих всяко създание Божие, и душата усещаше присъствието на Божия Дух… изпълнен със жалост към света, аз много плаках и се молих на Бога. … Нужно е да имаме милостово сърце и не само човека да обичаме, но да жалим и всяка твар – всичко, което е създадено от Бога. … за цялата твар жали сърцето, което се е научило да обича. … Душата не може да има мир, ако човек не се моли за своите врагове. Душата, която е научена да се моли от Божията благодат, обича и жали всяка твар… … Господ ме научи да обичам враговете си. Без Божията благодат ние не можем да обичаме своите врагове, но Светият Дух ни научава да обичаме и тогава ние бихме изпитвали жалост дори и към бесовете…” (6). Нека към всичко това да бъде отбелязано, че в християнството архетипът на смирението и любовта е кеносисът (въплъщението на Сина Божи в Син Човечески в Личността на Иисус Христос и Неговата Саможертва от любов), правещ от своя страна, като безусловно условие възможен теосиса – обожението на човека у Бога, т.е. превръщането на синовете човешки в синове Божии.

Аскезата като метаноя

Характерен за християнския аскетизъм е и стремежът към стигане до т. нар. “metanoia” – обрат в съзнанието, водещ до прерастването на само-съзнанието в Христо-съзнание (бого-съзнание) – “и вече не аз живея, а Христос живее в мене” – казва св. ап. Павел (Гал. 2: 20). Това е преобразеността на човешката личност от благодатта Божия и придобиването на “ум Христов” (1 Кор. 2:16), с което умът и съзнанието мистично-метафизично се преобразяват и “израстват” в Бога и се простират над индивидните феноменологични предели като се обезкрайностяват и самата човешка личност (ипостас) по този начин като обожена (theosis) става бог по благодат в своята енергийна неслитно-неразделна съ-един-еност с Бога (perichoresis) (7). С това тя става всеобхватна. С това човекът като личност, респ. образ и подобие Божии, се реализира като незавършимо транскосмично-микротеично (7′) мета-битие и уникално-персонален мета-универсум, медиирайки ноуменалната и феноменалната действителности.

Аскезата като подвиг и борба

Типично за християнската аскеза е и това, че тя е свързана с молитвения подвиг (т.е. с молитвата, изпросваща от Бога Неговата всеподдържаща, съхраняваща и спасяваща нетварна енергия-благодат за всичко съществуващо – израз на християнската саможертвена и всеобхватна любов) и с активното утвърждаване на доброто в борбата със злото чрез изпълнението на Божиите заповеди, т.е. тя има и своя дълбок еросен (8) нравствен смисъл и възвишено морален характер и изисква активността и свободата на човека в един свободен синергиен благодатен творчески процес. Затова аскетизмът в християнството не е пасивност и бягство, а активност, действие и творчество в полза на доброто. Поради това християнската аскетика е морално-актуалистична (действена) и разгръщаща се в един аксиологико-аретологичен хоризонт и по този начин е позитивно-конститутивна като преобразяваща, пресътворяваща света и човека, а не нихилистично негативистична и отричаща по отношение на действителността.

Именно затова съвършената аскеза съвсем не е толкова и не само телесна дисциплина и упражнение, а преди всичко извисено състояние на духа, свързано с пълната овладяност на тялото, като съответно с това се постига и безстрастност и на тялото, и съвършено състояние на духа, т.е. състояние на аксиологико-онтологичен целесъобразен йерархичен вътрешен ред и синтез-събраност-оцелостеност в битието на човека чрез пълната му отдаденост на Бога. До тази отдаденост на Бога, от своя страна, се стига преди всичко чрез молитвата. “Да работим непрестанно, да бодърстваме (да не спим), да постим (да не ядем) не ни е заповядано, казва авва Евагрий, но да се молим непрестанно ни е дадено като закон. Защото тези подвизи, насочени към изцеление на похотната част на душата, имат нужда от тяло, за да бъдат извършвани, и тялото не може непрестанно да живее в труд и лишения, без да бъде подкрепяно. А молитвата очиства и укрепва в борбата ума, който е създаден да се моли и без това тяло и да воюва с демоните в защита на всички душевни сили” (9).

Имайки предвид възвишения духовен и нравствен аспект на християнската аскетика, нека отбележим, че особено ярък пример в това отношение за живот в Божия Дух, за живот в светостта, свързан с утвърждаването на доброто и с победа над злото, е аскетичният подвиг на светците. Аскетизмът на светците-отшелници е бил свързан винаги с воденето на много тежка и непримирима борба със злото, съблазните, изкушенията, греховните страсти и привързаността към тварното, преходното и относителното (10) и в този смисъл той, от една страна, може да бъде определен като положителна отрицателност, т.е. отрицание на отрицателното в живота, а от друга, като стремеж и активна творческа дейност, свързани с утвърждаване на доброто. “Това определяне на аскетизма като борба ни показва, че при него фактически нямаме бягство от отрицателното, което предполага страхливост…, а …напротив …настъпателност…и побеждаване на греховните страсти и похоти. Той е укрепване, отстояване и умножаване на здравото и положителното в обществото… Това е отричане от преходните наслаждения на живота, но не и отричане на самия живот. Това е откъсване от празнословието и суетния шум на обществото, но не и бягство от действителността. Това е самота, в която присъства целият свят”. Всичко това показва, че “човешкият дух притежава безсмъртната сила да разкъса веригите на всяка привързаност към материята, без да я отрича и без да я отхвърля, но да я подчини на себе си, за да я пресъздаде в нова действителност” (11). Затова аскетизмът в християнството е, от една страна, радикален стремеж към преодоляване и надмогване на тварността чрез приобщеност към Нетварното, с което, от друга страна, се преобразява и извисява самата тварност (т.е. на материята изобщо не се гледа като на някакво изначално зло, както е при дуализма).

Аскезата и идеалът на личността

Нека тук да отбележим, че и самото монашество като аскеза е свързано с идеята, че монахът (от гр. monachos – сам, уединен, единен) е човек, преодолял разпаднатостта, раз-пластеността, разпиляността, събрал се в себе си и оцялостил се в Бога. Постигналият по този начин нова холистична ментално-екзистенциална плеромна онтология човек, бидейки в света, е извън и над света, той е събрал и “снел” феноменално в себе си света. Като такъв той е ангелоподобен – “ангелски лик” поради своя безстрастен и възвишен духовен живот. Пребивавайки в света на феноменалното “ставащо”, той пребъдва в сферата на ноуменалното биващо (т.е. “в единството на вътрешния си свят аскетът-монах съзерцава “истините на нещата””…) (12). Затова не случайно християнският монах с трите си обета: нестяжание, целомъдрие, послушание, т.е. според идеала за безстрастие се освобождава от и ситуира над цялата сетивно-предметната феноменална действителност и пребивава в ноуменалната сфера на свободата, духа и истината чрез постоянния молитвен подвиг – интенцията на духа към Бога, “защото целият свят не струва една душа, тъй като светът е преходен, а душата е нетленна и вечна” (13) и Бог е единствената нейна цел. Затова аскетизмът като грижа за душата е съхраняване на личността, която е тотално единствена и неповторима (като единствена по рода си, т.е. по всеобщността си) и заради това незаменима, а с това и абсолютна като бого-образна – бого-подобна.

Така монахът-аскет (в стремежа си към светостта) придобива съвършено нова свободна и независима (нетленна, благодатно преобразена) възвишено-духовна екзистенция-метаекзистенция и онтологичния статус на “ангелски лик”. С това именно е свързано и приемането на ново име-самоличност от монаха – онтологически символ на менталния обрат – умирането на стария-плътски-земен (тленен) и раждането на новия-духовен-небесен човек в Бога. С това той преминава от сферата на ставащото-феноменално към сферата на биващото-ноуменално битие, водещо от своя страна, до придобиването на нов божествен ум – “ум Христов” (1. Кор. 2:16), т.е. обожен ум. По този начин аскезата се оказва възвишена аксиологична антропо-онтология – транс-есенциална (ненатуралистична) екстатична благодатна ипостасна (субектно-личностна духовна) онтология и стремеж към постигането на нов по-висш битиен статус.

Поради всичко това бихме могли да определим аскетизма още и като извисяване на духа над материята, но без отхвърлянето и отричането на последната (както е в някои видове дуалистичен нехристиянски нихилистичен-деструктивен аскетизъм), тъй като и тя е Божие творение и самото тяло носи в себе си чертите на богообразността като храм на Духа – “Или не знаете, че тялото ви е храм на Духа Светаго, Който живее във вас …

Затова прославете Бога в телата си и в душите си, които са Божии”, казва св. ап. Павел (1 Кор. 6:19:20). Тъкмо защото човекът е и духовен, и телесен, причастен и към висшия духовен свят като образ и подобие на Бога (микротеос), и към сетивния предметен свят като негов “венец” (микрокосмос), той може поради това да бъде посредник и интегриращ фактор между тях и да изпълнява своята духовна мисия в света като “пророк” – възвестяващ Божията Воля в света, “свещеник” – изпълняващ Божията Воля в света и “цар” – владетел на творението и трансцендиращ го като образ и подобие Божии в устремеността си към Бога. По този начин чрез него като телесно същество материята и цялото творение подлежат на обожение. Затова християнската аскетика, както и християнската мистика, са холистични, т.е. оцелостяващи, синтезиращи, интегриращи, съхраняващи и утвърждаващи, а не нихилиращи, разделящи и противопоставящи, разрушителни и негативни. Това прави идеала на християнската аскетика свързан не с това да се о-безстелеси душата, а с това да се о-духотвори тялото като храм на Светия Дух.

Следователно аскетизмът е преди всичко една вътрешна духовна борба, борба със самия себе си, в която човекът очиства сърцето и ума си и се подготвя за богообщение и богоуподобяване. Той води до едно дълбоко вътрешно обновление и до възможността Бог да заживее в човека като в Свой храм, превръщайки го в нова благодатно преобразена нетварна-тварност. Аскетиката е категоричното избиране на Твореца пред творението, на Безкрайното пред крайното, на Абсолютното пред относителното, но без отхвърлянето им, а чрез извисяването над тях. С това аскетизмът в християнството се оказва трансцендиране, надмогване на тварността и стремеж към Нетварното като едно своебразно преодоляване на “първородния грях” на Адам и Ева, изразяващ се в избирането на тварното (плода) пред Твореца. Аскетизмът е отдръпване от света, в което обаче присъства в “снет” вид целият свят, но вече о-личностен. В аскетичния подвиг, следователно, личността осъществява пълното си диалектично взаимодействие с обществото, като първо тя се социализира в него, а след това социумът се оличностява в нея, и в този смисъл не тя е вече толкова част (отделност-отделеност) от него, колкото социумът е част от нея, защото тя в своята аскетическа отдаденост на Бога е всецялост (14).

Човекът като личност в своята свободно разгърнала се екзистенция и творческа дейност трябва да обгърне в себе си както социума, така и цялото творение, и трансцендирайки ги, да ги поднесе на Бога, техния Творец, в своята себеотдаденост на Него. Личността интегрира в себе си и уникализира чрез собствената си уникалност космоса и вселената и по този начин ги увековечава, като ги отдава на Бога, отдавайки себе си на Него. Личността перцептира, интериоризира и субективира – о-личностява и уникализира през себе си битието. Така ипостаста онтологически се оказва персоналистично-холистична тоталност, т.е. конститутивния принцип на синтетичното единство на многообразното на цялата действителност интегрирана в нея 1) чрез трансцендентално-гносеологичен феноменологичен синтез и 2) посредством мистичен еросен контемплативен синтез, осъществен посредством благодатта на Бога и водещ до единението на човека с Бога.

В този смисъл, колкото по-теономно-уникална е онтологически, толкова по-космически-универсална (космически всеобхватна) е човешката личност; т.е. тя става уникално-универсална, представяйки в субектно-уникален вид всеобщото. Следователно, имайки Бога в аскетическата си отдаденост на Него, човекът има всичко, не притежавайки нищо – “нямаме нищо, а всичко притежаваме” (2 Кор. 6:10). Така християнската аскетика се оказва пълната отдаденост от страна на човека на най-висшата и най-съвършената Ценност, на Абсолютното – Бога. Аскетизмът е постигане на хипер-натуралистична аксиологико-аретологична екстатична субектна онтология – мета-онтология чрез самотрансцендиране и себе-отдаване от страна на човека на абсолютното Добро, което е Бог.

Затова аскетиката е най-висшият духовно-нравствен (метафизичен) подвиг и по този начин най-съвършеният човешки морал – моралът като нравствен подвиг, т.е. метаморал с онтологично значение, изразяващ се в пълната себеотдаденост на абсолютното Добро. Това превръща човека в Божий “съсъд”, в Негов съработник и сътворец в сферата на абсолютните ценности и съвършеното добро. Аскетизмът, следователно, не е просто отксъване от живота, а откъсването на самия живот от преходното, мъртвото и относителното (15) и по този начин той се оказва самият живот – като живот в Бога и за Бога.

Аскезата – ново състояние на съзнанието

Но “умът няма да премине благополучно този път на (отрязване-б.м.) на страстите и няма да навлезе в областта на безплътните, ако не изправи своята вътрешност. Тази вътрешна неуреденост при всички случаи ще го върне обратно към тези, от които е произлязла. И добродетелите, и пороците (при виждането им по отделно и изолирано едни от други –б.м.) правят ума сляп: при първите той не вижда пороците (и се възгордява-б.м.), а при вторите – добродетелите (и унива-б.м.)” (16). Следователно истинската духовна аскеза едновременно с всичко останало, е и истинско самопознание, тотален авторефлексивен самоконтрол и самоовладяност, упражнени върху само-съзнанието чрез една нова степен на съзнание – свръх-съзнание, т.е. съзнание за самосъзнанието. Това е степен на пробуденост, осветленост, освободеност и самореферентност на съзнанието, при която се преодолява обичайната и свързана със страстите, привързаността към тварното и егоистичните подбуди нагласа на съзнанието, отнасяща се до автоматично протичащите психични несъзнателни или полу-осъзнати процеси и съответно с това е степен на постигане на пълна освободеност от всичко илюзорно, преходно и нетрайно и същевременно развитие на духовна усетливост за висшето, истинско и трансцендентно вечно Битие. Казано по друг начин, това е придобиването на една нова по-съвършена духовна онтология на съзнанието като съвършена чистота, простота и яснота – духовно самосъзнание – условие на възможността за постигане на духовното съзерцание.

По този начин се преодолява цялостно “картината” на сетивно-предметния феноменален свят на съблазните, оформена от страстите и представите, свързани с тях и се достига до правилна настроеност, фокусираност и ситуираност на съзнанието и на ума и до способността за про-виждане в ноуменалната – истинската действителност, т.е. променя се цялостният режим и механизъм на работа на съзнанието, преобразява се архитектониката на самия разум, на самото съзнание, променя се перспективата на съзнанието – от интенция към феноменалното в интенция към ноуменалното. По този начин се осъществява онтологически трансценз (пробив) към съзерцание на истинската духовната логосна интелигибилна действителност откъм пребиваването в света на временното и изменчивото посредством Божията благодат.

Аскезата – упражняване в умиране

Но всичко това при аскетите е свързано с постоянния опит на смъртта или упражняването в умиране (постоянно умиране за себе си и за света и раждането за Бога, т.е. “животворното умъртвяване”), при което “с очистването на съдържанието на ума и сърцето си и умъртвяването на своята воля – “деятелна страна на разума”, целенасочваща и управляваща познанието и дейността – и приемането на Божията Воля и Дух в подвижника “тайнствено се ражда Христос” и той достига до онова обожено състояние, в което се е намирал св. ап. Павел, възторжено да възкликне: “Вече не аз живея, а Христос живее в мене (Гал. 2: 19–20)” (17) – най-възвишеното духовно благодатно състояние възможно за човека. Това аскетико-мистическо умиране-раждане е съвсем реален опит в смъртта, при който смъртта умира в аскета-мистик, а не той в смъртта; смъртта умира в него, т.е. той умира за собствената си смърт, съ-разпвайки се с Христа, на Чийто Кръст е умъртвена смъртта и самата смърт е превърната, преобразена във врата, преддверие, въведение към живота, дори в живот – вечния живот като съединеност с Бога. Затова “когато чрез “упражненията в умиране” подвижникът приеме Бога в себе си, съедини с Него душа в душа и ипостас в ипостас, когато започне да живее чрез Неговото Божество, захранван енергийно и ръководен от Свети Дух, тогава тази енергия ефектира и променя радикално неговата индивидуалност – тленното се облича в нетление, смъртното в безсмъртие (вж. 1 Кор. 15:24)” (18).

Посредством метафизичния опит в смъртта се достига до духовен опит в отвъдното, при който тя бива “снета” според приниципа: “който е умрял, преди да умре, той не умира, когато умира”, тъй като “смъртта може да бъде “погълната навеки” само в онзи, който още приживе е способен да разгадае тайната на смъртта… Достигал до подобно знание и опит, той превръща смъртта в метафизическо събитие от своя живот. Така познанието и животът прекрачват своите физически, пространствени и времеви граници, своите предели. Отвъдното започва да присъства “тук” и “сега”, като хоризонтите на “тукашното” се разпростират зад ограниченията на пространството и времето до “там” и “някога” (т.е. снемат се самите пространство и време-б.м.). Битието и небитието, съществуващото и несъществуващото, животът и смъртта, сегашното и тамошното се сливат в една единна и цялостна реалност, която “упражняващият се в умиране” не само познава и усвоява, в която когнитивно се пренася, но и в която започва духовно да битува” (19). Така се преодоляват всички опозиции и се постига “всичкостта” като оцелостеност (холизъм) в безкрайността на ипостаста – персоналният мета-универсум (и плерома), като образ и подобие Божии в качеството й на всеобемащ, снемащ и трансцендиращ микрокосмичен-микротеичен интегративно-конститутивен център по отношение на цялата тварна действителност – както на духовната, така и на материалната в нейната отнесеност към Бога.

В контекста на аскетико-мистичния опит, отнасящ се до това умиране-раждане, стои и казаното от Спасителя: “Който е запазил душата си, ще я изгуби, а който е изгубил душата си заради Мене, ще я запази… …ако някой дохожда при Мене, и не намрази… …дори и самия си живот, той не може да бъде Мой ученик (Мат. 10:39. Лука 14:26)”. Това е висшата степен на аскетически възход и самоотреченост заради любовта към Бога и съответно към всичко съществуващо, т.е. “…онази свята ненавист (т.е. ненавист-любов – б.м.) към своите души, която изисква Господ наш Иисус Христос от онези, които искат да станат Негови ученици… Душата, наранена от огнената стрела на Божията любов, се храни със страдания; сълзите и подвизите на умъртвяването са нейни утешения в скърбите” (20). Това е свързано с висшите две евангелски заповеди на Спасителя за любовта както към Бога, така и към ближните, водещи от своя страна до пълно самопреодоляване като най-висша степен на самоутвърждаване на човека в Бога, имащ истинска любов. Любовтта е следователно, най-висшата степен на християнската аскеза като служение на Бога чрез служение на ближните и служение на ближните чрез служението на Бога.

Анатомия на душата

От всичко, казано до тук, можем да заключим, че погледът върху душата и света на светите отци-аскети е съвършено трезв, принципен, дълбок, холистичен и онтологичен и едновременно с това аналитико-синтетичен. Той им дава възможност да проникнат до нейните тайни и според силите и способностите на душата да определят и съответстващите й добродетели и цели. “Душата, казва авва Евагрий Понтийски, се състои от три части. Когато добродетелтта се намира в мислителната част, се нарича внимателност, разсъдителност и мъдрост, когато е в желателната част, се нарича целомъдрие, любов и въздържание, когато е в раздразнителната част се нарича мъжество и търпение, а когато е в цялата душа – праведност” (21). Съответно с това се определя и активността – деятелността на душата с оглед на нейните сили и способности: “Дело на внимателността е да воюва с противните на нас сили, да покровителства добродетелите, да прогонва пороците, със средните (безразлични) неща да се разпорежда съобразно времето. Дело на разсъдителността е да устройва по подходящ начин всичко, способстващо за нашата цел, а дело на мъдростта – да съзерцава телесните и безтелесни твари във всяко отношение. Дело на целомъдрието е да гледа безстрастно на нещата, които обикновено събуждат у нас неразумни мечти и желания, дело на любовта – да се проявява почит към всяко лице, което носи Божия образ, такава, каквато е към първообраза (т.е. според логоса на образа – б.м.), въпреки, че демоните се опитват да унизят другия пред нас. Дело на въздържанието – с радост да отхвърля всичко, което услажда гърлото (т.е. чревоугодието, възбудеността и превъзбудеността, страстността, хедонистичната обвързаност, зависимостта от и привързаността към всичко тварно и не-божествено –б.м.). Дело на търпението и мъжеството – да не се боим от враговете и със желание да понасяме всякакви неприятности. Дело на праведността – да държи всички части на душата в съгласие и хармония помежду им” (22). Според св. Максим Изповедник, душата основно се състои от 1) жизнена-витална сила и 2) разумна сила. Разумната сила от своя страна, се състои от А) деятелна и В) съзерцателна способност. Деятелната способност чрез разума водена от разсъдителността достига до делото, а чрез него до добродетелтта и по този начин до вярата отнасяща се до благото. Съзерцателната способност посредством ума, водена от мъдростта достига до съзерцание, а посредством него до познание водещо от своя страна, до незабравящото висше познание, т.е. до онтологично познание отнасящо се до истината (23). А в благото и в истината душата, накрая открива Бога, като висшето Благо и Истина. Обобщително казано: “Според светите отци, в душата има разумни и страстни аспекти или сили. Страстните аспекти съдържат подбуждащите и желаещите сили на душата. Разумните аспекти съдържат разумните действия на душата, т.е разсъждения и помисли. Подбуждащият аспект е положително или отрицателно чувство – любов, омраза. Желателната сила на душата е желанието за чувственост, за удоволствието, сребролюбието, чревоугодието, боготворенето на плътта, плътските страсти. Ако тези части на душата, разумните, подбуждащите и желателните сили, не са очистени, човек не може да приеме в себе си Божията благодат. Той не може да се обожи. Разумните аспекти се очистват чрез бдителност, която е постоянна защита на ума от помислите: т.е. удържане на добрите помисли и отхвърляне на злите. Подбуждащите аспекти се очистват чрез любовта. И накрая, желателните сили се очистват чрез трезвението. Всички те, като цяло, се очистват и освещават чрез молитвата” (24).

От казаното до тук е видно, че познанието върху онтологията на душата у светите отци-аскети, съвсем не е просто някакъв вид психология, а по-скоро психо-онто-логика, т.е. учение за това как под въздействието на благодатта и Светия Дух върху душата, тя израства и се преобразява в дух, което е и осъществеността на душата – придобиване на нов онтологически статус, възможен само в ко-релацията й с Бога.

Аскезата – път към обожението

Като “очистваща практика”, т.е. стремеж към “събличане” на греховните и страстни нагласи на човека, свързани с привързаността му към творението, посредством свръхестественото действие на Божията благодат и едновременно с това като възвисяваща духа към Бога, аскезата може да се разглежда и като необходим предварителен “момент” на мистиката – енергийно-благодатното и неизказно единение на човека с Бога, водещо до обожението – о-Христо-вяването на човека, тъй като е казано, че само “чистите по сърце… ще видят Бога” (Мат. 5:8). Затова неслучайно като първа степен в духовното развитие и духовния възход на човека към Бога стои именно аскезата като vita purgativа (очистване), следвана от vita illuminativa (просветление), vita contemplativа (съзерцание) и vita unitiva (единение с Бога). Затова, изхождайки от тясната онтологическа корелация на аскетиката с мистиката, на нея би могло да се погледне и като на външа форма на мистиката, а на мистиката – като на съдържание (вътрешна страна) на аскетиката. Следователно, тя се е стремежът, екстатичната насоченост на духа към сферата на абсолютното и истинската свобода, стремежът към съвършенство, свързан с чистотата като отрешеност – откъснатост, отнесеност, отделеност, освободеност от сферата на крайната феноменална тварна действителност и от природната и физическа каузална необходимост-несвобода. Тя е стремеж към свобода от сферата на крайното и ограниченото и копнеж за стигане до истинската свобода – свободата в Бога. От казаното следва, че тясната и необходима връзка в християнството между аскетика и мистика (praxis и theoria, както е в исихазма) се изразява в това, че ако аскетиката е преди всичко свързана със “събличането” (преодоляването) на тварността и крайността (освобождението от привързаността към крайното, относителното и тварното), то мистиката се отнася до “обличането” в (постигането на) Нетварността и невъзникналостта (приобщеността към Твореца, абсолютността и безкрайността), т.е. “обличането” в нетварната Божия благодат като о-божение.

Затова според авва Евагрий “Умът няма да види у себе си мястото Божие, ако не се издигне над всички помисли за вещественото и тварното, ако не съблече от себе си страстите, свързващи го с чувствените предмети и пораждащи помисли за тях. От тези страсти ще се освободи посредством добродетелите, а от простите помисли посредством духовно съзерцание, но ще отхвърли и това, когато му се яви тази светлина (нетварната и обожваща човека Божия благодат-б.м.), която по време на молитва показва Божието място” (25).

Анатомия на Аз-а

За благодатно преобразената чрез пълната отдаденост на Бога човешка екзистенция при аскетизма – прераснал в мистика, реалността бива възприемаема вече единствено през и само “във” Бога и по отношение на Него, и за аскета-мистик тя няма нито монистична, нито дуалистична, нито плуралистична същност и измерения (а и изобщо няма своя самостоятелна, т.е. извън Бога същност), а притежава мистично-холистична онтология, снемаща в себе си всеки монизъм, дуализъм, плурализъм, като еднакво едностранчиви и фрагментарни (отделни аспекти на действителността). Ноуменалният холистичен “аз” е във всичко и всичко феноменално е снето в него посредством живота в Бога, но аз-ът не е това “всичко” и “всичко”-то не е този “аз”, а в “аз”-а.

Налице е екзистенциално-онтологична перихоресисна корелация, но не и монистично формално-абстрактно тъждество на себесността на аз-а. Това прави животът на себесността смислен, значим и свързан с целевост, онтологично пълен и из-пълнен, като реален и в другостта, но вече в едно своеобразно холистично-конкретно диалектично тъждество – самотъждество, т.е. не толкова в-себе-си, колкото в-извън-себе-си (извън-себесността на себесността), т.е. в контекста на отвъд-себесността – като метафизичен хоризонт на вътрешно-външната феноменологично-екзистенциална онтологична проекция-самоекспликация-трансценденция на персоналистичната субектност накъм другостта – като битие-в-другостта, т.е. по отношение на, “с”, и “в” ко-релация с другостта като “заедност”, но тъкмо чрез и посредством духовния вътрешен потенциал на себесността, актуализиран чрез благодатна волева синергия с Бога, с което човекът вече става субект на всеобщността – всеобщите ценност и смисъл, постижими посредством благодатния живот в Бога.

Затова, посредством живота в Бога, ценността и осмислеността на другостта в себесността, е всъщност и намирането на себесността в другостта (в отвореността-отговорност за нея), а едновременно с това и на смисъла на себесността и не-себесността с оглед на метафизичния холистичен принцип на реалността в тоталността отвъд себесността и другостта, т.е. в Бога, чрез Който единствено е възможен всеобщият смисъл на себесността и другостта, смислово-онтологично съотнесени една към друга посредством Бога, творящ-съхраняващ-съдържащ в Себе Си и двете. По този начин чрез висшата аскеза, т.е. аскезата на аз-а и себесността, е възможна и осъществима в действителността хармоничността като екзистенциална корелация – ко-екзистенция и онтологично-смислова интеракция, свързани с взаимното ценене и съхранение, които, от своя страна, са заложени в усетливостта на неединичността на единствеността на субектността и на единството тъкмо като холистични, т.е. самата уникалност като онтологическа единственост-неповторимост, е със самото това холистична.

Неповторимостта, както на себесността, така и на другостната себесност, е тъкмо в заедността, с което се постулира холистичната безотносителност, непреходност и нередуцируемост и абсолютността на уникалността. Екзистенциалната уникалност е реална в самотрансцендирането – трансценденцията на ек-зистенцията, възможна, от своя страна, и осъществима от-себесността-през-другостта-в-себесността, чрез което другостта “заживява” в себесността като не-другост, т.е. себест на не-другост – посредством битието-накъм–другостната-себесност. По този начин, себесността е всъщност мета-себесност (“за всички станах всичко” – казва св. ап. Павел, а също “и вече не аз живея, а Христос живее в мене (Гал. 2:20)”), т.е. тъкмо чрез живота в Бога, даващ, от своя страна, живот на Бога в човека – човекът става способен да заживее истински тъкмо извън себесността, постигайки несебeсна себесност на себесността – мета-себесността.

Следователно животът в аскетизма, като отказ от себесността – самотрансцендиране на себесността, и като живот отвъд себесността, т.е. в Бога (“Който е запазил душата си, ще я изгуби, а който е изгубил душата си заради Мене, ще я запази (Мат. 10:39)”), е всъщност мета-себесностен и холистичен, тъй като самата действителност е метафизически не монистична, а персоналистично-холистична. Самото автентично екзистенциално битие е всъщност хармонично-корелативно-плероматично (цялост-в-цялост – цяло от цялостности), като универсум от персоналистично-уникални-универсалии (персоналистични универсуми). По този начин самият универсум е холистично-уникален, чрез всяко уникално-персоналистично-холистично-коекзистенциално битие, т.е. той бива реален чрез ко-екзистенциалното битие – съ-битие на уникалните персоналистични универсалии (всеобщности) и следователно самият е уникално-холистичен, чрез всяко уникално персоналистично-холистично битие – универсалия, въ-ипостасяващо в мета-себесността си универсума и с това задаващо универсалността на универсума като уникален (т.е. уникален универсум).

В този смислов контекст изключително актуално звучи казаното от Еманюел Левинас: “Сингуларността на субекта не е единствеността на един хапакс (безпримерността на примера-б.м.)… Наистина тя не произтича от някакво отличително качество …, което би я сторило безподобен unicum и което – като принцип на индивидуация – би изисквало за това единство собствено име и така място в речта. Идентичността на самия себе си не е инерцията на една индивидуална квидност благодарение на крайно специфично различие …, нито благодарение на единствеността на една природна или историческа конюктура. Тя е в единствеността на асигнирането” (26), т.е. в самоотдаването, самопредоставянето, самопредотстъпването на себесността накъм другостта, с което тъкмо себесността е битие-в-за-другостта-в-себесността, като откривано в трансценденцията на собствената отвъдност по отношение на себесността и другостта. Затова според Левинас „Самият себе си не е произлязъл по собствена инициатива, както твърди това в игрите и фигурите на съзнанието по пътя към единството на Идеята, в която Идея, съвпадайки със себе си, свободен като тоталност, която не оставя нищо извън себе си, и по този начин разумен, самият себе си се полага като термин, винаги превратим във връзка: самосъзнание. Самият себе си се хипостазира другояче: той се обвързва неотстъпно в отговорност към другите. … В излагането на нараняванията и на оскърбленията (което всъщност е сторил по съвършен начин Самият Христос-б.м.), в усещането на отговорността, самият себе си е предизвикан като незаменим, като отдаден безотказно на другите и по този начин въплътен за “себеотдаването” – за да страда и дарява… Субектът се показва в отговорността…” (27)

Разбира се, във всичко, казано от Левинас за себеотдадеността, като макар и имплицитен, но същностен онтологически архетип на самоотдадеността на себесността по отношение на другостната себесност като не-другост, можем да посочим и да приемем единствено Самия Христос, Който е самата самоотдаденост в абсолютен смисъл. “Най-малкото казаното, продължава Левинас, извежда от единствеността на Самия себе си, асигниран в отговорността, идеалното единство, потребно за идентифицирането (и самоидентифицирането-б.м.) на различното, чрез което биващото означава в амфиболията на битието и на биващото” (28). Тоест идеалното единство е тъкмо единството на реалните в различието си отвъдсебесностни в себесността си метафизични субекти, с което се оформя самата амфиболия на единството като реално-идеално мета-единство на единствености, тъкмо в не-единичността на единствеността на себесността, конституираща се, от своя страна, тъкмо в отдадеността на себесността като намиране на себесността в не-себесността, т.е. в самоснетостта на себесността се конституира себесността като мета-себесност.

Обобщено казано: аскезата в християнството е не само телесна и свързана с овладяването на тялото, а е преди всичко аскеза на аз-а, азността и себесността като такива, т.е. духовно състояние (свързано с метафизическа преобразеност на духа), затова тя има не просто и не само физически, а метафизически смисъл и е свързана с овладяването и очистването на съзнанието, помислите, ума и сърцето от всичко онова, което ни отделя от Бога и ни фрагментира. Същевременно тя е стремеж към съвършенство, стремеж към пре-образяване в Христа и постигане на автентично плероматично битие, чрез постоянно израстване в богообщението посредством непрестанната молитвена устременост към Бога и отдаденост на Него. Поради това тя има не толкова соматичен (телесен), колкото възвишен ментален (духовен), и едновременно с това холистичен и метафизичен характер.

Заключение

Аскетизмът съвсем не е свързан само с отрицание – борба със злото в света и въздържание от всичко онова, което заробва човека и го отдалечава от Бога. Той е също така и преди всичко положителна нагласа, непрестанна интенция, активен и постоянен молитвен стремеж на човека към Бога и живот в Него. Това е свързано с творчески процес – правенето на добро посредством изпълнението на заповедите Божии, водещо, от своя страна, до възможността за преобразяване и пре-сътворяване на действителността чрез привеждане на творението в хармония с волята на Твореца.

Всичко това ни дава основание да разглеждаме аскетиката в християнството като висш духовен творчески процес, насочен към онтологично преобразяване и усъвършенстване както на себе си, така и на всичко останало, осъществяван чрез синергия между човешката и Божията воли и изразяващ се в преодоляването на всичко нездраво, неистинско и преходно посредством живот в Божията благодат. Затова християнската аскетика има не само феноменологичен, но преди всичко дълбок ментален, онтологичен и холистичен смисъл. Нейният характер е уникално-персоналистичен и същевременно универсален, обществен и всеобщо-космологичен. Нейната онтологична цел е пълната освободеност и извисеност на човека посредством Бога от и над цялата тварно-емпирична действителност, а по този начин като живот-за-Бога тя прераства и резултира (евентуално) и в мистично единение с Бога (обожение), т.е. в живот-в-Бога, при което вече реално настъпва пълната преобразеност и пресътвореност на тварната човешка природа в нетварна и човекът заживява като бог в Бога по благодат. Въпреки, че това, разбира се, започва като процес в настоящето, то се осъществява в пълнота и цялостно в отвъдността.

Бележки

1. Православието, Евдокимов, П. С. 2006., с. 98.
   2. Пак там. С. 99.
   3. Срв. Пак там. С. 83-84.
   4. Срв. Романов, А. Проблемът за свободата на волята във византийската философска традиция. Публикувана в списание „Известия” орган на Хуманитарния департамент към МГУ „СВ. Климент Охридски” в броя за 2006 г. с.
   5. Свети Силуан Атонски. Света гора, Атон, 2003 г. с. 163.
   6. Пак там. с. 171-174.
   7. Тук все пак трябва да се отбележи относителността на perichoresis-a, съществуващ в абсолютен вид единствено и само в Христа Богочовека.
   7′. От “микротеос” – “малък бог” (гр.) . От християнска гледна точка човекът не е само микрокосмос (малък свят), но и микротеос – образ и подобие Божие в тварния свят (Ред.).
   8. Тук под „ерос” трябва да се разбира висшата, мистична, ек-статична, саможертвена любов на аскета-мистик към Бога и към всичко съществуващо, Първообразът на която е Самият Христос със Своята кръстна саможертва.
   9. Авва Евагрий. Сто глави за деятелния живот. Добротолюбие, т.1. Света гора, Атон 2000г. с. 582.
   10. Срв. Хубанчев, А, Коев, Т. Философски идеи в православния Изток. С. 1993г. с. 123.
   11. Пак там. с. 123.
   12. Евдокимов, П. Пос. съч. с. 142.
   13. Преподобни Йоан Лествичник. Лествица. С. 1996. с. 225.
   14. Срв. Бердяев, Н. Персонализъм и марксизъм. – В Путъ, бр. 48., Париж 1935г., с. 46.
   15. Срв. Хубанчев, А., Коев, Т. Пос. съч. С. 193-194.
   16. Авва Евагрий. Пос. съч. 584.
   17. Петров, Д. За „Упражненията в умиране” във византийското мистическо богословие. Архив за средновековна философия и култура. Свитък XI. С. 2005. С. 58.
   18. Пак там. с. 52.
   19. Пак там. с. 62.
   20. Преподобни Йоан Лествичник. Пос. съч. с. 239.
   21. Авва Евагрий. Пос. съч. с. 576.
   22. Пак там. с. 576-577.
   23. Срв. Св. Максим Изповедник. Творения – Тайноводство. Света Гора, Атон 2003 г. с. 181-188.
   24. Архимандрит Георги Капсанис. Обожението като цел на човешкия живот. С. 2001. с. 23.
   25. Авва Евагрий. Пос. съч. с. 581.
   26. Левинас, Е. Другояче от битието, или отвъд същността. С. 2002 г. с. 154.
   27. Пак там. с. 154-155.
   28. Пак там. с. 155.

************************

Божићни пост

Установљавање Божићног поста, као и других вишедневних постова, датира се у прве векове Хришћанства. Већ од IV века свети Амвросије Милански, Филистрије, блажени Августин помињу у својим делима Божићни пост. У V веку је о Божићном посту писао Лав Велики. Првобитно је Божићни пост трајао за једне хришћане седам дана, а за друге – мало дуже. На сабору 1166. године који је одржан у време константинопољског патријарха Луке и византијског цара Мануила свим хришћанима је било наређено да поштују 40 – дневни пост уочи великог празника Христовог Рођења.

Антиохијски патријарх Валсамон је писао, да “је сам Свјатијеши Патријарх рекао да иако дани тих постова (Успењског и Божићног) нису одређени правилом, потрудимо се међутим да следимо неписано црквено предање и дужни смо да постимо …од 15 дана новембра”. Божићни пост је последњи вишедневни пост у години. Почиње 15/28. новембра и траје до 25. децембра/7. јануара, траје четрдесет дана и због тога се у црквеном уставу назива Четрдесетницом, као и Велики пост.

Божићни пост је установљен ради тога да бисмо се пре дана Христовог Рођења очистили покајањем, молитвом и постом, како бисмо чиста срца, душе и тела могли са страхопоштовањем да дочекамо Сина Божијег Који се јавио свету, и да би Му поред обичних дарова и жртви, принели наше чисто срце и жељу да следимо Његово учење.

Утемељитељем хришћанскога подвига сматра се сам Господ наш Исус Христос, који је уочи ступања у подвиг искупљења рода људскога укрепио себе дуготрајним постом. И сви подвижници, почињући да служе Господу, наоружавали су се постом и нису друкчије ступали на пут Крста но спроводећи пост.

* Мојсије после поста од четрдесет дана усудио се да се попне на врх горе Синаја, и да прими од Бога плоче са десет заповести.

* Пророк Самуило био је плод поста. Његова мајка Ана, пошто је постила, помолила се Богу: “Господе сила, помилуј ме и подари ми дете, па ћу га посветити Теби”.

* Великог јунака Сампсона је пост учинио непобедивим. Преко поста је зачет у утроби матере своје. Пост га је родио. Пост га је одојио. Пост га је одхранио. Онај пост којег је одредио анђео: “Дете које ћеш родити, не треба да окуси ништа од плодова винограда. Неће пити вина нити било које друго опојно пиће”. Док је Сампсон живео са постом, побеђивао је на хиљаде Филистејаца, рушио врата утврђених градова, задавио рукама лава. Међутим када је напустио пост и Далилда га навела на пијанство и у блуд, био је заробљен, ослепљен и исмејан од својих непријатеља.

* После поста од четрдесет дана удостојио се пророк Илија да се сретне са Господом лицем у лице. После поста васкрсао је умрло дете и показао се јачим од смрти. После поста затворио је небо да не пада киша за три и по године. То је учинио да би омекшао тврдокорност срца Израиљаца који су се били предали разврату и безакоњу. Тако је изазвао принудни пост у целом народу, док се не покају и исправе своје грехе, који су проистекли од удобног и разнеженог живота.

* Пророк Данило, који за двадесет дана није окусио хлеба нити пио воде, поучио је чак и лавове да посте. Гладни лавови нису га растргли, као да је имао тело од камена или бакра или неког другог тврдог материјала. Пост је ојачао тело Пророка и учинио га неповредивим за зубе звери, као што боја чини гвожђе неповредивим за рђу.

* Живот Светог Јована Крститеља био је непрекидни пост. Није имао ни кревета, ни трпезе, ни имања, ни стоке, ни магацине хране, нити било шта друго од онога што се сматра неопходно за живот. Но управо због тога Господ је посведочио да је он “највећи од рођених од жене”.

* Пост је подигао до трећег неба и Апостола Павла. Њега чак убраја у невоље и страдања која је поднео у своме мисионарском раду за славу Божију и спасење људи.

* Ниневљани, да нису постили и они сами и њихова стока, не би избегли катастрофу.

* Пост је моћно оружје против демона. “Овај род (демонски) не изгони се ничим другим, до само молитвом и постом”, рекао је Исус након истеривања демона који је био обузео једног младића.

Ми не треба да умртвљујемо своје тело, него своје страсти. Пост не значи да се само уздржавамо од мрсне хране, већ је то првенствено одрицање од злочестивих мисли, жеља и дела. Телесни пост је свакако неопходно помоћно средство у борби против страсти, нарочито против гордости која се сматра кореном сваког даљег зла. Стваран пост је првенствено уздржавање од сваке похоте. Без духовног поста, кажу оци, сам телесни пост Бог не прихвата. Пост има у првом реду духовни смисао и он је органски повезан са целокупним духовним животом. Стварни пост приводи човека смирењу. А у смирењу човек стиче сазнање, да за човека спасење лежи једино у Богу, у његовој милости. Код стицања свих врлина и код испуњења свих заповести, свети оци придају врлини расуђивања највећу важност. Расуђивање значи дар разликовања онога што је корисно, и онога што је штетно – тамо где је истина, и тамо где је лаж.

Лав Велики пише: “Само поштовање уздржања је одређено у четири временска периода, како бисмо у току године спознали да нам је непрестано неопходно очишћење и да при расејаности живота увек треба да се трудимо да постом и милостињом чистимо грех, који се умножава због телесних слабости и нечистоте жеља”.

Према речима Лава Великог, Божићни пост је жртва Богу за сакупљене плодове. “Као што је нама Господ подарио овоземаљске плодове, – пише светитељ – тако и ми у време тог поста треба да будемо дарежљиви према сиромашнима”.

Према речима Симеона Солунског, “пост Божићне Четрдесетнице изображава пост Мојсија, који је постивши четрдесет дана и четрдесет ноћи добио на каменим таблицама Божије заповести. А ми, постећи четрдесет дана, созерцавамо и примамо живу Реч од Дјеве, не нацртану на камену, већ оваплоћену и рођену, и присаједињујемо се Његовој Божанској плоти”.

Свети Фотије патријарх Цариградски каже:

“Пост благопријатан Богу је онај који подразумева поред уздржања од хране и удаљење од сваког греха, мржње, зависти, оговарања, неумесних шала, празнословља и других зала. Оној који пости само телесно не трудећи се у врлини личи на човека који је саградио лепу кућу, али у њој живи са змијама и скорпијама.”

Да нас Господ укрепи у посту и да нам снаге да сва искушења издржимо и заблагодаримо Му у дан Његовог Рођења!

**************************

ДОБРОТОЉУБЉЕ – ПРЕПОДОБНИ ЈОВАН ЛЕСТВИЧНИК

О ПОКАЈАЊУ

1. Покајање је обнова крштења. Покајање је завет са Богом да ће се водити један нови живот. Покајање је извор смирености. Покајање је неопозиво одрицање од сваке жеље за телесним добрима. Покајање је самосудна мисао и брига о себи без бриге о спољним стварима. Покајање је кћер наде, и порицање безнадежности.
2. Када паднемо у јаму безакоња, ми се не можемо извући на други начин до да се спустимо у дубину покајничке смирености.
3. Једна је ствар сетно смирење покајника; друго је грижа савести оних који још греше; а друго је, опет, блажена и богата смиреност која по дејству Божијем улази у савршене. Ми нећемо ни покушавати да речима објаснимо у чему је суштина ове треће врсте смирења, јер бисмо се само узалуд трудили. Знак друге врсте смирења јесте свецело трпљење срамоте. Навика често тирански мучи и оне који плачу због својих грехова. Није ни чудо: наука о Суду и паду је веома тајанствена. Ниједна душа није у стању да схвати какви се греси догађају са нама због нашег нехата, какви по промислитељском Божанском напуштању, а какви због тога што се Бог од нас одвраћа. Уосталом, неко ми је и то причао: када нам се то деси по промислу Божијем, брзо се спасавамо од невоље. Онај, наиме, који је допустио да паднемо, не дозвољава да дуго будемо обузети тиме.
4. Док је још свежа и запаљења, рана се лако лечи; но застареле, нелечене и запуштене ране се тешко лече: да би се исцелиле, потребно је већ много рада и свестраног заузимања лекара. Многе ране са временом постају и неизлечиве. Али, Богу је све могуће (уп. Мт.19,26).
5. Пре него што паднемо у грех, демони нам говоре да је Бог човекољубив.
6. Не веруј ономе који ти по паду твоме говори о твоме греху као о малој погрешки: “Само то и то немој ти да учиниш, а ово – па то није ништа”. Често су, наиме, и мали поклони велики гнев судије стишавали.
7. Човек који истински полаже рачуна својој савести, сматра изгубљемим сваки онај дан у који није плакао, макар учинио тог дана не знам каква добра дела.
8. Нека нико од оних што плачу не очекује да ће у часу своје смрти добити потврду о томе да му је опроштено: оно што није јасно, није ни сигурно. Ослободи ме страха доказом да ми је опроштено, да се одморим пре но што одем одавде без потврде да ми је опроштено (Пс.38,14). Где је Дух Господњи, тамо се раскидају окови. Где је најдубља смиреност – и тамо се окови раскидају. А онај који је и без једног и без другог, нека се не вара: окован је!
9. Они који живе у свету, не добијају такве потврде. Нарочито не ону прву. Уосталом, они који чине милостињу ће у часу свог одласка из овог света сазнати колика им је корист од ње.
10. Онај који плаче над собом, не види плач, и пад, и грижу савести код другог. Пас кога уједе звер, још више се на њу разјари и од бола што га осећа у рани лаје без престанка.
11. Пазимо да савест наша није престала да нас гризе услед тога што се, на известан начин, уморила, а не услед чистоте наше. Знак разрешења од греха је у томе што човек увек сматра себе дужником.
12. Сви, а нарочито пали у грех, треба да пазимо да нам се у срце не увуче болест безбожног Оригена. Његово погано учење о Божијем човекољубљу веома је прихватљиво за људе који воле уживања.
13. Пре свега, исповедимо се нашем добром судији, не само насамо него и пред свима, ако заповеди. Ране које се откривају, не само што се не погоршавају него се лакше и лече.
14. На исповести буди и по спољашњем изгледу и у дубини душе као осуђеник: ником поникни и ако је могуће ороси сузама ноге судије и лекара као да су Христове.
15. Демони често имају обичај да нам саветују или да се уопште не исповедамо, или да се исповедамо у трећем лицу, или да кривицу за свој сопствени грех пребацујемо на друге.
16. Нека те не прелести дух гордости: немој казивати своје грехове учитељу као у трећем лицу. Јер, без срамоте се од срама не може ослободити. Покажи слободно своју озледу лекару. Не стиди се, реци: “Моја је то рана, оче. Мој је то ожиљак. Није га нико други направио него моја сопствена лакоумност. Нико други није крив – ни човек, ни дух, ни тело, нити шта друго – већ једино мој немар”.
17. Јован Претеча је од оних што су му долазили тражио да се пре крштења исповеде (уп. Мт.3,6; Мк.1,5) не стога што је њихова исповест њему самоме била потребна, већ зато што му је стало до њиховог спасења.
18. Ништа толико није недолично онима који се кају, као узбуђење гнева. Јер, обраћање [Богу са покајањем] захтева велико смирење, а срдитост је знак велике гордости.
19. Као што зрак сунца, који кроз прозор уђе у кућу, све осветљава, тако да се може видети и најситнији трун прашине што лебди у ваздуху, тако и страх Господњи који уђе у срце, показује све његове грехе.
20. Као што вода може избрисати слова, тако и сузе могу избрисати грехе.
21. Као што слова, у недостатку воде, бришемо и другим средствима, тако и душе које немају суза изглађују и одстрањују своје грехе туговањем, уздасима и дубоком сетом.
22. Као год што се свежа рана лако да излечити, тако и запуштене ране у души тешко зацељују, премда се и могу излечити.
23. Као што би било нечасно да неко ко је сахранио свог оца одмах по повратку са погреба оде на свадбу, тако ни онима који плачу због својих грехова не одговара да траже од људи било какву част, или спокојство, или славу у садашњем животу.
24. Као што се станови грађана разликују од обиталишта осуђеника, тако и живот покајника треба да буде различит од живота невиних.
25. Осећање душе је њено природно својство, а грех је његово мрцварење. То осећање доводи или до престанка или до смањивања зла. А саосећање је плод савести. Савест, пак, јесте глас и прекор нашег анђела чувара, који нам је још приликом крштења додељен. Због тога се некрштени и не муче толико у својој души због својих злих дела, већ сaмо некако слабо.
26. Ко напусти свет да би са себе збацио бреме грехова, нека се угледа на оне што седе на гробљу ван града, и нека не зауставља вреле и горке своје сузе, ни нечујни лелек срца, док и сам не угледа Исуса где долази да одвали стену окорелости са срца и ослободи ум од веза грехова – као што је Лазара ослободио (уп. Јн.11,44) – заповедајући својим послушним анђелима: “Раздрешите га од страсти, и пустите да иде к блаженом бестрашћу”.

ДОБРОТОЉУБЉЕ – СВЕТИ МАКАРИЈЕ ВЕЛИКИ

ПОУКЕ СВЕТОГ МАКАРИЈА

о хришћанском животу, изабране из његових беседа

8. БУДУЋИ ЖИВОТ
9. По изласку душе из тела, дешава се нека велика тајна. Јер, уколико је крива због грехова, прилази гомила демона, рђави анђели и тамне силе, те је узимају и воде у своју област. И нико не треба да се чуди због тога. Јер, ако им се душа потчињавала и повиновала као робиња у овом животу и налазећи се у овом веку, утолико пре ће бити задржана у њиховој власти одлазећи из света. А што се тиче благог удела, представи себи следеће: поред светих слугу Божијих још сада пребивају анђели, и свети духови их окружују и чувају. Када одлазе од тела, душе им прихватају анђелски чинови и [одводе] у своју област, у чисти век, приводећи их Господу.
10. Истинска смрт је унутрашња, у срцу, и она се не види. Њом умире унутрашњи човек. Према томе, ко је прешао из скривене смрти у скривени живот, истински ће живети у векове и неће умрети. Чак ако се тела таквих привремено и распадну, опет ће васкрснути у слави зато што су освећена. Због тога смрт Хришћана називамо сном и уснућем.
11. Трговац који је у туђини много пута увећао своју имовину обавештава своје домаће да му купе куће, вртове и разну одећу. Дошавши кући, он доноси велико богатство и његови домаћи и сродници га дочекују са великом радошћу. Слично бива на духовном [пољу]. [Небески] грађани, тј. духови светих анђела препознају оне који себи стичу небеско богатство и, дивећи се, говоре: “Наша браћа који су на земљи, стекли су велико богатство”. Имајући Господа са собом, такви по свом одласку са великом радошћу узлазе ка горњима. Они који су са Господом примају их, припремивши им обитељи, вртове и светлу и скупоцену одећу.
12. Где ће се наћи човек који се представи из света док се још налази у борби и док у њему још делују и грех и благодат? Он ће се наћи тамо где је био циљ његовог ума и где му је било омиљено место. Када те спопадне борба, ти треба да се само противиш и да мрзиш. Јер, не зависи од тебе да ли ће наступити борба, али зависи да ли ћеш мрзети. Видећи твој ум који се подвизава и да га волиш из све душе, Господ ће у једном трену удаљити смрт од твоје душе, и примити те у Своје наручје и светлост. Он ће те у једном трену извадити из чељусти таме и брзо поставити у Своје Царство. Богу је лако да све учини у трену, само ако ти имаш љубав према Њему. Бог од човека очекује делатност, зато што је душа удостојена да има општење са Божанством.
13. Жена која је зачела у себи, у тами и, да тако кажемо, нечистоти, носи младенца. И ако се, у своје време, најзад роди, младенац ће угледати твар коју никада није видео – небо, земљу и сунце. И одмах ће пријатељи и сродници са веселим лицем узети дете у своје наручје. Уколико се, пак, даси да због неке неправилности дете умре у утроби, одговарајући лекари ће прибећи оштром оруђу и оно ће из смрти прећи у смрт – из таме у таму. Исто примени и на духовно. Примивши у себе божанско семе, грешници га држе у тамном и страшном месту због греха који живи у њима. Уколико се ограде и сачувају семе, у своје време ће га показати откривено, да би их, најзад, по разрешењу од тела, анђели и све горње силе примиле са веселим лицима. Уколико, пак, онај који је подигао Христово оружје да би се храбро борио – ослаби, брзо ће га савладати непријатељ. По разрешењу од тела, пак, он ће из таме, која га је дотле окружавала, прећи у другу, још страшнију таму и погибао.
14. Као што убирачи пореза седе у уским пролазима и заустављају и испитују пролазнике, тако и демони посматрају и задржавају душе. Уколико се нису потпуно очистиле, душе при изласку из тела немају улаз у небеске обитељи, нити могу да предстану свом Владики, већ их ваздушни демони одводе наниже. Међутим, они који се још налазе у телу трудом и великим усиљем могу да стекну благодат од Господа. Они ће заједно са онима који су због врлинског живота стекли упокојење отићи Господу, као што је сам обећао: Где сам ја онде ће и слуга мој бити (Јн.12, 26). Они ће у бесконачне векове царевати са Оцем и Сином и Светим Духом, сада и увек и у векове векове!
15. Свако треба да се подвизава и да се постара да напредовањем у свим врлинама стекне ону кућу и да верује да се она овде стиче. Јер, ако се разори наша телесна кућа, неће имати где да обитава наша душа, осим ако се обучемо да не бисмо били наги (2.Кор.5,3), тј. уколико не будемо лишени општења и сједињења са Светим Духом, у коме верна душа једино и може да се успокоји. Према томе, они који су заиста Хришћани, чврсто се надају и радују што, излазећи из овог тела, имају ону нерукотворену кућу. Та кућа је сила Духа која обитава у њима. Они се не боје ако се разори телесна кућа, зато што имају небеску, духовну кућу, као и нетрулежну славу која ће у дан вескрсења саградити и прославити кућу тела, као што говори апостол: Онај који васкрсе Господа Исуса, васкрснуће и наша смртна тела Духом који живи у нама, да би се живот Исусов јавио у смртном телу нашем (2.Кор.4,14; 11) и да би живот прогутао оно штоје смртно (2.Кор. 5,4).
16. Због тога се постарајмо да вером и врлинским животом још овде стекнемо ону одећу, како се не бисмо обрели наги телом, и како онога дана не бисмо били лишени онога што прославља наше тело. Свачије тело ће у онај дан бити прослављено сагласно мери свог причешћа Духом Светим кроз веру и љубав. Тада ће се ван тела открити и јавити оно што је душа овде сабрала у своју унутрашњу ризницу. И дрва после зиме, кад их загреје невидљива сила сунца и ветра, као неко одело производе и из себе изнедравају лишће, цветове и плодове. У исто време, из унутрашњих недара земље ниче пољско цвеће. Њиме се покрива земља и трава, слично криновима о којима је Господ рекао: Ни Соломон у свој слави својој се не одену као један од њих (Мт.6,29). Све ово служи као узор, образ и подобије Хрићшанина на дан васкрсења.
17. Све богољубиве душе, тј. сви истински Хришћани имају први месец Ксантикос, који се још назива априлом, који и јесте дан васкрсења. У њему ће силом Сунца правде изнутра засијати слава Светога Духа, која покрива и облачи тела светих, она иста коју су они имали сакривену у унутрашњости. Јер, тада ће се обелоданити на телу оно што сада душа има у себи. Овај месец је, каже се, први од месеци у години (Изл.12,2). Он доноси радост читавој твари. Отварајући земљу, он облачи у одећу обнажена дрва; он доноси радост свим животињама; он међу њима шири весеље; он је за Хришћане први месец Ксантикос, тј. време васкрсења, у које ће се њихова тела прославити неизрецивом светлошћу којаје сада у њима још сакривена – наиме, силом Духа који ће тада бити њихова одећа, храна, пиће, радовање, весеље, мир, покров и вечни живот. Јер, тада ће Дух Божанства, којег су се још овде удостојили, за њих постати лепота светлости и небеска красота.
18. Због тога, свако од нас треба да се подвизава и да се труди, да се марљиво упражњава у свим врлинама, верујући и молећи Господа да његов унутрашњи човек још овде постане учесник оне славе и да душа стекне општење у оној светости Духа, како би, очистивши се од скверни порока, при васкрсењу имала у шта да обуче наго тело и да покрије његову срамоту, да има чиме да га оживи и на векове упокоји у небеском Царству. Јер, по Светим Писмима, Христос треба да дође са небеса и да васкрсне сва племена Адамова, све који су починули од века, да их подели на два дела, те да оне који имају Његово знамење, тј. печат Духа, постави са Своје десне стране, називајући их Својима. Он говори: Овце моје слушају глас мој (Јн.10,27); познајем своје, и моје мене познају (Јн.10,14). Тада ће се њихова тела због добрих дела обући у божанствену славу. Они ће бити испуњени духовном славом коју су још овде имали у душама. На тај начин, прослављени божанственом светлошћу, и узнесени на небеса у сретење Господу у ваздуху, по писаноме, свагда ћемо с Господом бити (1.Сол.4,17), царујући са Њим у бесконачне векове векова. Због тога се најпре постарајмо да на себи имамо знак и печат Господњи, јер ће за време Суда, када Бог буде вршио раздеобу, када буду била сабрана сва колена земаљска, цео Адам, на позив Пастира – сви који на себи буду имали знак препознати свог пастира, као и Пастир Своје стадо. Тада ће их Он сабрати из свих народа. Његови ће чути Његов глас и поћи за Њим. Свет ће се поделити на два дела. Један део ће бити тамно стадо, које иде у вечни огањ; а други – паства испуњена светлошћу, која се узводи ка небеском наслеђу. Оно што смо овде стекли у својим душама, засијаће и показаће се тада и тела ће се обући славом.
19. Да ли ће при васкрсењу сви удови бити васкрснути? Богу ништа није немогуће. Такво је и Његово обећање. Људској немоћи и људском разуму то изгледа немогуће. Као што је Бог, узевши прах и земљу, створио неку нову природу, тј. телесну природу – која је многоразлична: коса, кожа, кости, жиле, и која није слична за земљом, и као што игла која се баци у огањ мења боју и сама постаје огањ, иако се природа гвожђа не уништава, тако ће при васкрсењу сви удови бити васкрснути по писаноме: Ни длака с главе ваше неће пропасти (Лк.21,18). Све ће постати блиставо, све ће се погрузити и преобразити у светлост и огањ, премда се неће разложити, нити ће постати огањ, како иначе неки тврде, будући да тада већ не би остала ранија природа. Јер, Петар остаје Петар, и Павле – Павле, а Филип – Филип. Свако остаје у својој природи и суштини и кад се испуни Духом. Кад би тврдио да се природа разлаже, већ не би било ни Петра, ни Павла, већ у свему и свагде Бог, тако да они који одлазе у геену не би осећали казну, нити они који одлазе у Царство – доброчинство.
20. Представи себи врт у коме се налази сваковрсно плодно дрвеће – крушка, јабука, винова лоза са плодовима и лишћем. Међутим, и врт и сво дрвеће и лишће се мењају и стичу нову природу, те све постаје блиставо. Тако ће се и људи изменити при васкрсењу, и њихови удови ће постати свети и светлозарни.
21. Тело Господње се на гори прославило и преобразило божанственом славом и бесконачном светлошћу. Тако се прослављају и тела светих и постају блистава. Као што се унутарња слава разлила и засијала на телу Христовом, тако ће се онога дана унутарња сила Христова, која се налази у светима, излити напоље, на њихова тела. Јер, они се још овде својим умом причешћују Христовим бићем и природом. Писано је, наиме: Јер и Онај који освећује и они који се освећују сви су од једнога (Јев.2,11), и: И славу коју си ми дао ја сам дао њима (Јн.17,22).
22. Све док пребивају у телу, ни савршени нису изузети од брига услед слободе и још имају страх, због чега се искушења и попуштају на њих. Тек кад уђе у град светих, душа постаје слободна од скорби и искушења зато што више нема брига, невоља, труда, старости, сатане и борбе. [Тамо постоји] само – покој, радост, мир и спасење. Тамо је међу њима Господ који се назива Спаситељем зато што спасава заробљење, који се назива Лекарем зато што даје небеско Царство, божанствено лекарство, и што исцељује душевне страсти, које у извесној мери господаре над човеком. Једном речју, Исус је Цар и Бог, а сатана – мучитељ и зли кнез.
23. Неки [људи] продају имање, пуштају на слободу робове, испуњавају заповести, али се не старају да у овом свету приме Духа? Зар они због таквог живота неће ући у Царство небеско? Та ствар је танана за расуђивање. Јер, неки сматрају да је једно и Царство и геена. Ми, пак, говоримо да постоји много ступњева, разлика и мера у једном и истом Царству и у једној и истој геени. Као што се душа налази у свим удовима, с тим што горе дејствује, у мозгу, а доле покреће ноге, тако и Божанство обухвата све ствари – и небеске, и оне које су ниже од бездана, и свагде у потпуности пребива у твари, премда је по својој неизмеривости и необухватности и изван твари. Само Божанство пази на људе и у свему премудро води рачуна. Као праведни Судија, Бог свакога награђује по мери вере, [с обзиром] да постоје и они који не знају шта ишту, и они који посте, и они који пребивају у служењу. Оно што чине, они врше из страха Божијег, и нису сви – синови, цареви и наследници.
24. У свету једни су убице, други прељубочинци, трећи отимачи, а понеки своје имање раздају ништима. Господ гледа и на једне и на друге, и онима који чине добро пружа покој и награду. Постоји изобилна мера, постоји и скромна мера, а и у самој светлости и слави постоји разлика. У самој геени и кажњавању постоје тровачи и разбојници, и други који су сагрешили у малом. Рђаво, међутим, говоре они који тврде да је једно Царство и једна геена, и да нема ступњева. Колико је сада светских људи који су предани позоришту и осталом бешчашћу? И колико је још оних који се моле и боје Бога? Бог гледа и на једне и на друге, и као праведни Судија једнима припрема покој, а другима казну.

ДОБРОТОЉУБЉЕ – СВЕТИ АНТОНИЈЕ ВЕЛИКИ

ИЗРЕКЕ СВЕТОГ АНТОНИЈА И КАЗИВАЊА О ЊЕМУ

1. О одрицању од света
2. Ко хоће да успешно проходи подвиг монаштва, треба у потпуности да рашчисти са светом, да сва његова добра остави, да на самом делу изађе из њега и да сваку пристрасност према стварима одсече. Ту истину је упечатљиво саопштио Свети Антоније једном брату који се одрекао света. Он је сиромасима раздао све што је имао, изузев неке ситнице коју је задржао за случај невоље. Свети Антоније је познао шта је [учинио] старац који је дошао код њега, те му је рекао: “Ако хоћеш да будеш монах, пођи до тог села, купи меса, исеци га на мале комаде и, скинувши одело, обеси га о груди и руке. Онда дођи овамо”. Брат је учинио како му је наредио старац. И одмах га наподоше пси, птице и стршљени и ранама покрише његово тело. По повратку, старац га је питао да ли је учинио што му је било наложено. Он је, жалећи се, показао своје ране. Тада му је Свети Антоније рекао: “Тако бива са онима који, остављајући свет, задржавају макар и најмањи део имања: демони их покривају ранама и они, израњављени, падају у борби”.
3. Истог предмета се дотиче и следеће казивање, које је сачувао Касијан (Разговори, 24,11). Један брат, који је сматрао да нема никакве користи од напуштања света, дође код Светог Антонија. И поче он говорити: “Више вреди онај ко се подвизава у граду или селу и који испуњава све што је потребно за духовно савршенство”. Свети Антоније га је питао: “Где и како ти живиш?” Он је одговорио: “Живим у дому родитеља, који ми све набављају. То ме избавља од свих брига и старања, те се непрестано бавим једино читањем и молитвом, не расејавајући дух ничим споредним”. Свети Антоније га је опет запитао: “Кажи ми, сине мој, да ли се ти жалостиш у њиховим жалостима и радујеш у њиховим радостима”. Он је признао да осећа и једно и друго. Тада му је старац рекао: “Знај да ћеш и у будућем веку имати удео са онима са којима си у овом животу делио радост и жалост. За тебе је пут који си изабрао штетан не само због тога што се услед готово свакодневне промене животних случајности твој ум погружава у непрестане помисли о земаљском, већ и стога што те лишава плода који би стекао да се својим рукама трудиш око прехрањивања, по примеру апостола Павла који је и усред труда проповеди Јевађеља својим рукама себи и онима са њим обезбеђивао потребно, као што говори Ефесцима: Сами знате да потребама мојим и оних који су са мном били послужише ове руке моје (Дап.20,24). Он је то чинио на наше назидање, да би нам дао пример, као што је писао Солуњанима: Јер нисмо живели неуредно међу вама, нити смо забадава јели хлеб у некога, но с трудом и муком, радећи дан и ноћ, да не бисмо били на терету некоме од вас. Не као да немамо власти, него да себе дамо вама за пример, да бисте се угледали на нас (2.Сол.З,8-9). Ето због чега и ми, премда имамо могућност да се користимо помоћу од сродника, претпостављамо да се издржавамо у зноју свога лица. Да је та помоћ кориснија, ми бисмо је радо прихватили. Осим тога знај да једеш хлеб бедних и немоћних уколико си здрав, а живиш на рачун других.
4. Општи одговори на питање: “Шта чинити?”

Онај ко напушта свет ступа у савршено нову област живота која, премда и није сасвим непозната, ипак на многим својим странама изазива питање: “Шта да се ради? Како треба живети?” Светом Антонију су се често обраћали са тим питањем. Ево његових одговора:

3. Ава Памво га је питао о томе и он је одговорио: “Не уздај се у своју праведност, истински се кај због ранијих грехова, обуздавај језик, срце и стомак”.
4. Ево шта је после тог питања рекао ави Пимену: “Дело славније од свих осталих које може један човек да изврши јесте – исповедање својих грехова пред Богом и својим старцима, осуђивање самога себе, и готовост за нападе свакојаких искушења до последњег издисаја”.
5. Неко други је питао: “Шта да радим да бих угодио Богу?” Свети Антоније му је одговорио: “Куда год идеш, увек имај Бога пред очима; ма шта да радиш, имај потврду у Светом Писму; и не напуштај брзо место на коме живиш. Сачувај ове три заповести и спашћеш се”.
6. Још једном ученику он је саветовао: “Гнушај се свог стомака и захтева овога века, зле похоте и људске части, како не би био у овоме свету, па ћеш обрести покој”.
7. Ево шта је, по писању Светог Атанасија, ава Антоније говорио братији који су му долазили: “Увек имајте страх пред својим очима. Сећајте се Онога који умртвљује и оживљава (1.Цар.2,6). Возненавидите свет и све што је у њему. Омрзите сваки телесни покој, одреците се овог живота да бисте живели Богу, сећајте се онога што сте обећали Богу, јер ће Он то од вас тражити на дан Суда. Гладујте, жеђујте, наготујте, бдите, плачите, ридајте, уздишите у срцима својим, испитујте да ли сте достојни Бога, презирите тело да бисте спасли душе своје”.
8. Слично опширно указање на оно што треба да чини монах наводи Свети Касијан. “Од давнина, – говори он, – кружи дивна поука блаженог Антонија да монах, тежећи ка већем савршенству, није дужан да се ограничи на подражавање само једног од напредних отаца, зато што ни у коме не могу да се нађу све врсте врлина у савршенству. Напротив, један је обдарен знањем, други је јак у здравом расуђивању, трећи је непоколебив у трпљењу; један се одликује смирењем, други уздржањем, трећи опет благодаћу простоте срца; један превазилази остале великодушношћу, а други милосрђем, неки бдењем, неки опет ћутањем или трудољубљем. Због тога је монах, који жели да састави духовно саће, дужан да, слично мудрој пчели, сваку врлину позајми од онога који је највише овладао њоме. Он треба да је слаже у суд срца својега, не обраћајући пажњу шта коме недостаје, већ се старајући да усвоји њихове врлине”.
9. Сила која подстиче на подвиг и подржава га

Ако се наброји све наведено, указаће се довољно широко поприште за подвиге. Поставља се питање која је то сила која подвижника покреће и подржава у трудовима. Та сила је ревност за спасење, за славу имена Божијег, која је спремна на све. Има ли монах ову силу – присутни су и подвизи; нема ли је – све је стало.

9. Стога је он једном брату, који није имао ревности и који га је молио да се за њега помоли Богу, одговорио: “Ни ја, ни Бог, нећемо се сажалити на тебе, уколико се ти сам не постараш о себи, и уколико се не будеш молио Богу”.
10. Из тог разлога он је саветовао да [монах] стално пребива у сећању на Бога и трезвоумљу, хвалећи као велику врлину неослабно и трајно доживотно служење Господу, те стајање на стражи против сваког искушења до последњег издисаја.
11. Стога је он [монахе] саветовао да себи не уступају ни у чему, него да са трпљењем чувају увек исти дух ревности: “Монах који се неколико дана подвизава а затим угађа себи, па се опет подвизава и опет је немаран – као и да ништа не ради. Он никада не достиже савршенство живота услед недостатка постојаности ревности и трпљења”.
12. О ономе који иште уступке, он је говорио да не схвата свој позив и свој циљ. Неуспех код монаха он је објашњавао недостатком усрђа за подвиг. “Ми не постижемо успех,- говорио је он, – због тога што не познајемо свој позив, што не схватамо шта захтева дело кога смо се прихватили, и што хоћемо без напора да стекнемо врлине. Стога, чим сретнемо искушење на своме месту, прелазимо на друго, мислећи да негде има места без ђавола. Међутим, онај ко је познао шта је борба, не даје себи одушка, већ се стално бори уз Божију помоћ”.
13. Знаменита је реч о овој теми Светог Антонија упућена онима који једно неће, а друго не могу. Дошли су једном нека братија Светом Антонију и рекли му: “Дај нам поуку како да се спасемо”. Старац им је одговорио: “Слушали сте Писмо? То вам је довољно”. Међутим, они су рекли: “Ми бисмо и од тебе, оче, хтели нешто да чујемо”. Тада им је старац рекао: “У Јеванђељу је речено: Ако те ко удари по десном образу твом, окрени му и други (Мт.5,39)”. Они му одговорише: “Ми то не можемо да извршимо”. Старац је рекао: “Ако не можете да окренете други образ, барем поднесите ударац у један”. “Ни то не можемо”, одговорили су они. “Ако ни то не можете, – рекао је старац, – у крајњој мери, немојте враћати ударац за ударац”. Братија су рекли: “Ни то не можемо”. Тада је Свети Антоније рекао свом ученику: “Припреми им мало варива. Они су болесни. Ако ви једно не можете, а друго нећете, шта ћу вам ја?” Потребна је молитва (или њихова или других) да се у њима пробуди дух ревности, тј. наравствена енергија.
14. Руководиоци ревности

Ревност сама по себи понекад бива слепа, тако да може да поприми смер који није сагасан са циљем започетог живота. Због тога треба да буде ограђена руководиоцима. Ко су ти руководиоци? Свети Антоније указује на два: властито расуђивање и савет искусних.

а) Сопствено расуђивање

14. Сакупили су се једанпут оци око Светог Антонија, да би испитали која је врлина најсавршенија, тј. која може да сачува монаха од свих ђаволских замки. Сваки је од њих рекао шта му је изгледало најбоље. Једни су хвалили пост и бдење, пошто они усредсређују помисли, доприносе лакоћи духа, и олакшавају човеково приближавање Богу. Други су више ценили сиромаштво и презирање земаљских ствари, зато што њима дух постаје спокојнији, чистији и слободнији од светских брига, услед чега приближавање Богу постаје лакше. Неки су опет хтели дати првенство милосрђу, зато што ће Господ милосрднима рећи: Ходите благословени Оца мога, примите Царство које вам је припремљено од постања света (Мт.25,34). Било је још и других предлога. А Свети Антоније је рекао: “Све врлине које сте споменули веома су спасоносне и врло потребне онима који траже Бога и који горе жељом да му се приближе. Међутим, видели смо да су многи изнуравали своје тело прекомереним постом, бдењем, самовањем у пустињи, да су усрдно ревновали у напорима, волели сиромаштво, презирали светске удобности до те мере да нису остављали за себе ни онолико коликоје потребно за један дан, већ све раздавали беднима. Па ипак се дешавало да су после свега тога скренули ка злу и падали, те се лишавали плода свих врлина, поставши достојни осуде. Узрок томе није ништа друго до одсуство врлине расуђивања и благоразумности. Они нису могли да се користе њеном помоћу. Јер, баш је то врлина која учи и побуђује човека да иде правим путем, и да не скреће у беспућа. Уколико идемо царским путем, никада нас неће привући наши клеветници, ни са десне стране – на прекомерено уздржање, ни са леве – на немар, безбрижност и лењост. Расуђивање је око душе и њен светилник, као што су очи светилник телу: ако око буде светло, онда ће све наше тело (дела) бити светло; а ако буде тамно, и све тело наше биће тамно, као што је рекао Господ у светом Јеванђељу (Мт.6,22-23). Помоћу расуђивања човек схвата своје жеље, речи и дела, и одустаје од оних који га удаљују од Бога. Расуђивањем он растура и уништава све замке које је ђаво спремио против њега, јасно разликујући шта је добро, а шта зло”.
15. На исти предмет односи се и следећа изрека: Узевши комад гвожђа ковач унапред гледа шта може од њега да начини – косу, мач или секиру. Тако и ми треба да расуђујемо каквој врлини да приступимо да се не бисмо узалуд трудили.

б) Савет искусних

16. У том смислу говори Свети Антоније: “Знам монахе који су после многих напора пали и подвргли се безумљу зато што су се понадали на своја дела и презрели заповест Онога који је рекао: Питај оца свог и он ће ти саопштити (Пон.Зак.32,7)”.
17. И још: “Свето Писмо говори: Који немају вођства, падају као лишће (Прич.11,14) и заповеда да се ништа не ради без саветовања. Оно не дозвољава чак ни да се духовно пиће које весели срце човека пије без савета, говорећи: Без савета немој ништа чинити (Сир.32,21). И чак: Са саветом пиј вино. Човек који без саветовања обавља своје дело личи на неограђени град у који улази ко год хоће и разноси његове ризнице”.
18. Питати друге – Свети Антоније је сматрао толико спасоносним делом да се чак и као учитељ свих [често] сам обраћао своме, додуше напредном, ученику са питањем. И како би ученик рекао, тако би светитељ и поступио. Јер, прича се да је ава Антоније добио писмени позив од цара Констанција да дође у Цариград. Тада се он обратио Павлу Препростом са питањем: “Треба ли да идем?” Овај је одговорио: “Ако одеш, бићеш Антоније, а ако не одеш, бићеш ава Антоније”. Због таквог неодобравања путовања, он је спокојно остао на свом месту.
19. Тако је он и свима другима саветовао да чине, говорећи: “Уколико је могуће, монах је дужан да старце пита о сваком кораку који чини у својој келији и о свакој капљи воде коју испија. Ја познајем неколицину монаха који су пали стога што су мислили да самостално угоде Богу”.
20. На тај начин, Свети Антоније није одобравао поверење у властито расуђивање. Није ли он због тога похвалио аву Јосифа који је на једно питање из Писма одговорио: “Не знам”, чиме је осим смирења изразио и неповерење у свој ум? То је било овако:

Код Светог Антонија су дошли старци са којима је био и ава Јосиф. Желећи да их испита, старац им је предложио изреку из Писма и започевши од млађих стао да се распитује за њено значење. Свако је говорио по својим силама, али је старац одговарао:

“Не, ниси схватио”. После свих, он је рекао ави Јосифу: “Шта ти кажеш о тој изреци?” “Не знам”, одговорио је Јосиф. [Тада] је ава Антоније рекао: “Ава Јосиф је нашао пут рекавши: “Не знам””.

21. Уосталом, он није саветовао ни да се према другима има неограничено поверење. Најпре је потребно уверити се у правоверност и искуство старца, а затим већ са поверењем примати његову реч и без речи примати његове савете. Знак по коме се то може познати јесте сагласност његових речи са Речју Божијом. Треба пазити, говори он, на оно што се наређује. Оно што ти неко каже у сагласности са заповестима Господа нашег, прими са послушношћу, како би се и на нама испунила реч апостолова: Покоравајући се један другоме у страху Божијем (Еф.5,21). Напротив, саветодавцу који те упућује на нешто противно Божијим заповестима, кажи: Је ли право пред Богом да слушамо еас више него Бога (Дап.4,19). Богу се треба покоравати више него људима (Дап.5,29). Сећајмо се и речи Господње: И овце иду за њим јер познају глас његов. А за туђином неће поћи, него ће побећи од њега, јер не познају глас туђинаца (Јн.10,4-5). На исти начин и блажени Павле убеђује, говорећи: Али ако вам и ми или анђео с неба проповеда јеванђеље друкчије него што вам проповедасмо, анатема да буде?(Гал.1,3).

Повод за такво ограничење су вероватно дали аријанци који су друге привлачили под видом побожности, а затим их напајали отровом свог лажног учења. Други повод је могао бити тај што су неки узимали на себе да руководе друге без личног искуства. Поводом таквом случаја он је имао обичај да говори: “Древни оци су одлазили у пустињу и својим великим трудом су лечили своју душу. Тиме су научили како да лече и душе других. Стога су, вративши се отуда, постајали спасоносни лекари другима. Ако неко од нас и оде у пустињу, он и пре него што оздрави узима на себе бригу о другима. Због тога нам се враћа пређашња слабост и потоње нам бива горе од првобитног. Због тога се на нас односи реч: Лекару, излечи се сам (Лк.4,23).

5. Чиме подгревати ревност?

У човеку се ништа не одржава на једној мери, него час јача, час слаби. И ревност час гори, час хладни. У последњем случају она треба да се загрева, да се не би сасвим угасила. Чиме и како? Прво, сећањем на смрт. Свети Антоније је много пута покушавао да у уму и срцу свих уреже [мисао] да је дан који живимо, наш последњи дан.

22. Друго, враћањем на мисао о томе шта ће бити после смрти. Да би у душу својих ученика урезао ту мисао, он им је причао о ономе што му је самом било откривено, како приповеда Атанасије Велики у његовом животопису.

Једанпут, пред обед, око деветог часа [тј. три сата по подне], уставши на молитву Свети Антоније осети у себи да се узноси умом, и што је најчудније, виде самога себе као изван тела, и као да га неко узводи по ваздуху. У ваздуху су стојала некаква мрачна и страшна лица покушавајући да му спрече усходни пут. Антонијеве путовође су им се противиле, али су они су прилазили као са правом, тражећи одговор и испитујући да ли Антоније у било чему подлеже њиховој власти. Било је неопходно попустити, и они су се спремали да изведу рачун. Њиховој намери да испитају [дела] Антонија све од [његовог] рођења су се успротивили његови пратиоци, говорећи: “Шта је било од рођења, изгладио је Господ кад је Антоније дао монашки завет. Испитујте од дана кад се замонашио и заветовао Богу”. Међутим, под тим условом тужитељи га нису могли ни у чему изобличити. Стога су одступили и пут за Антонијево усхођење је постао слободан и без препрека. После тога, Свети Антоније осети да се опет враћа у своје тело, и да је опет постао ранији Антоније. Међутим, тада он већ заборави на јело и остатак дана и целу ноћ проведе у молитви и уздисању, чудећи се са коликим непријатељима нам предстоји борба и са каквим напором човеку [предстоји] да прође по ваздуху. Тада се сетио речи апостола Павла о кнезу који влада у ваздуху (Еф.2,2). Јер, ђаво има власт да ступи у борбу са пролазницима по ваздуху, старајући се да им препречи пут? Зато нас и саветује апостол: Узмите све оружје Божије, да бисте се могли одупрети у зли дан (Еф.6,13), да би се посрамио ђаво немајуући ништа лоше рећи за нас (Тит.2,8).

23. Тако саопштава Свети Атанасије. И премда није примећено да је Свети Антоније негде причао о томе, нема разлога за сумњу, будући да је знање о виђеном било потребније другима него њему. О другом виђењу које се тиче истог предмета он је и другима саопштавао. Свети Атанасије пише: Једанпут Свети Антоније поведе разговор са братијом који су га посетили о стању душе после смрти, и о њеном будућем боравишту. Идуће ноћи позва га неко одозго, говорећи: “Устани, изађи и разгледај”. Антоније изиђе (јер је знао ко му је наредио), уздиже поглед и угледа једног џина, грдног и страшног, који је главом додиривао облаке. Са земље су узлетала нека крилата [бића]. Једнима је џин преграђивао пут, а друга су пролетала кроз њега, и прошавши га, мирно се узносила навише. Џин је на њих шкргутао зубима, а због првих се радовао. Невидљиви глас је приметио: “Антоније, схвати виђено”. Тада му се отвори ум и он разумеде да се ради о одласку душе са земље. Страшни џин је наш исконски непријатељ, који зауставља лењивце и оне који су се покоравали његовим наговорима. Ревносне, пак, и њему непокорне он не може да задржи: они одлазе изнад њега. То виђење је Свети Антоније схватио као опомену те је почео да прилаже још веће старање за подвиге противљења свему непријатељском. Са тим циљем, тј. ради побуђивања веће ревности за чисти живот, он је о том виђењу причао другима.

Ава Кроније говори да је једном Свети Антоније причао о том виђењу пред великим збориштем. Уз то, он је напоменуо да се Свети Антоније пре виђења читаву годину молио да му се открије шта бива после смрти са душама праведних и грешних. [Он је додао] да су руке џина биле раширене по небу и да се под њим налазило језеро величине мора у које су упадале птице које је он ударао руком. У Латинском отачнику у наведеној причи се додаје мисао да је џин ударао птице и да су оне падале у језеро једино онда када су се саме задржавале у ваздуху испод његових руку, немајући снаге да се подигну навише. На оне, пак, које су имале снаге да се подигну изнад његових руку и главе, он је само шкргутао зубима, гледајући их како се уздижу ка небу и како их примају анђели.

24. Каквим узбудљивим страхом су се испуњавале душе слушајући о томе! Али, ево и утешног виђења које побуђује на ревност надом на светло стање. То је виђење о Светом Амону, не толико ученику, колико пријатељу и сабеседнику Светог Антонија. Свети Атанасије пише да је Свети Антоније, седећи једном на гори, погледао на небо и видео да се неко по огњеном зраку узноси на небо, док одозго ка њему у сусрет силази збор радосних анђелских ликова. Дивећи се виђеноме, он је почео да се моли Господу да му открије његово значење. И чу он глас: “То је душа Амона, нитријског монаха”. Овај Амон је до старости проживео у строгом подвижништву. Био је он код Светог Антонија као и свети Антоније код њега. Растојање од Нитријских гора до горе светог Антонија износи 13 дана пута (650 врста). На питање братије који су се налазили код њега због чега се тако чуди, он је објаснио шта је видео и чуо о Амону. Када су после 30 дана дошли братија из Нитрије, запитали су их о Амону и сазнали да се упокојио оног дана и часа у који је старац видео како се његова душа узноси на небо.
25. И следеће виђење о коме је причао сам Свети Антоније такође има снагу да разгони лењост и побуђује на ревност. “Молио сам се Богу, – говорио је он, – да ми покаже у чему се састоји покров и заштита монаха! И видео сам монаха, окруженог огњеним светиљкама и мноштво анђела како га чувају као око у глави, ограђујући га својим мачевима. Тада сам уздахнуо и рекао: “Ето шта је све дато монаху! Па ипак га ђаво савлађује, и он пада!” И дође ми глас од милостивог Господа и ја чух: “Ђаво не може никога оборити. Након што сам ја примио људску природу и срушио његову власт, он више нема никакве силе. Међутим, човек пада сам од себе кад се преда лености и кад попусти својој похоти и страстима”. Ја сам онда питао: “Даје ли се сваком монаху такав покров?” И мени би показано мноштво монаха ограђених таквом заштитом. Тада сам узвикнуо: “Блажен је род људски, а особито монашка војска, што има толико милосрдног и човекољубивог Господа! Ревнујмо за своје спасење, одгонимо сваку немарност, подносимо усрдно напоре, да бисмо се удостојили Царства небеског, благодаћу Господа нашег Исуса Христа”
26. Други пут је Свети Антоније својим ученицима открио да ће због смањења ревности ослабити монаштво и потамнети његова слава. Видећи многе монахе у пустињи украшене великим врлинама како ревнују за савршенство у светом отшелничком животу, неки од његових ученика га запиташе: “Оче, да ли ће дуго трајати тај жар ревности и та љубав ка самоћи, сиромаштву, смирењу, уздржању и свим осталим врлинама, којих се сада тако усрдно придржава мноштво монаха?” Човек Божији са уздисањем и сузама одговори: “Доћи ће време, љубљена моја чеда, кад ће монаси оставити пустињу и потећи у велике градове, где ће, уместо пустињачких пећина и тесних келија, подизати горде палате, које ће се моћи поредити са царским дворовима; уместо сиромаштва порашће љубав према сабирању богатства; гордост ће заменити смирење; многи ће се гордити голим знањем без добрих дела која одговарају знању; љубав ће охладнети; место уздржања завладаће стомакоугађање; многи од њих ће се бринути о раскошним јелима, као и сами световњаци, од којих ће се разликовати само по оделу и капи; и поред тога што ће живети помешани са светом, они ће сами себе називати усамљеницима (монах значи усамљеник). Осим тога они ће се величати говорећи: Ја сам Павлов, а ја Аполов (1.Кор.1,12), као да се сва сила њиховог монаштва састоји у достојанству њихових претходника: они ће се величати својим оцима као Јудејци својим оцем Авраамом. Међутим, у то време ће бити и таквих који ће се показати много бољи и савршенији од нас. Јер, блаженији је онај који је могао згрешити, а није згрешио, и онај који је могао учинити зло, а није га учинио (Сир.31,11), него ли онај који је био вучен ка добру мноштвом ревнитеља. Због тога су Ноје, Авраам и Лот, који су проводили ревносан живот међу злим људима, са правом толико прослављени у Писму.
27. Таквим и другим напоменама, тј. о смрти и о томе шта ће бити после смрти, подгрева се страх Божији, који је трећи будилац ревности. На страх Божији је призивао Свети Антоније, као што смо већ видели, многосадржајном изреком: “Увек имајте страх пред својим очима. Сећајте се Онога који умртвљује и оживљава”. У другој краткој изреци он страх Божији истиче као извориште готовости и способности за све врлине. “Страх Божији је, – говори он, – почетак свих врлина и почетак мудрости. Као што светлост разгони мрак и осветљује мрачни дом у који улази, тако и страх Божији, ушавши у срце човеково, прогони таму и подстиче на ревност за све врлине”.
28. Стога је он на сваки начин предупређивао губитак овог страха. “Не излази, – говорио је он, – из келије, јер ћеш изгубити страх Божији. Јер, као што умире риба која се извуче из воде, тако замире страх Божији у срцу монаха који излази из келије и лута”.
29. Међутим, сви ти подстицаји ревности делују принудно, вуку споља, премда се и образују унутра. Потребно је стећи унутрашње покретаче ревности како би она извирала из срца као извор воде. До тога срце доводе: 1) осећање сладости живота по Богу. Све док се у нама не образује то осећање, нема много наде на нашу ревност. На питање једног брата: “Бог у читавом Писму души обећава виша добра. Због чега она није постојана у њиховом тражењу, већ се приклања пролазном, трулежном и нечистом?”, свети Антоније је одговорио: “Онај ко још није окусио сладост небеских добара, није се прилепио уз Бога свим срцем својим. Због тога се и враћа на трулежно. Све док не достигне такво савршенство, [човек] треба да служи Богу из послушности Његовој светој вољи, како би са пророком могао рећи: Бејах као стока пре тобом (Пс.72,23), тј. служих Ти као теглећа животиња”.
30. Стога је 2) љубав према Богу још силнији подстицај на ревност. Свети Антоније је по себи знао да је љубав снажнија од страха, будући да је говорио: “Ја се више не бојим Бога, него га волим” (тј. љубав, а не страх, ме побуђује на [побожно] држање). Јер, љубав изгони страх напоље (1.Јн.4,18)”.
31. И друге је он убеђивао да изнад свега образују у себи љубав према Богу, која је несавладива и неуклоњива сила. Једном, кад су га братија питали: “Чиме је најлакше угодити Богу?”, он је одговорио: “Најугодније пред Богом јесте дело љубави. Њега врши онај ко непрестано хвали Бога у својим чистим помислима, подржаваним сећањем на Бога, сећањем на обећана добра и на све што је Он изволео да за нас учини. Од овог сећања рађа се потпуна љубав о којој је писано: Љуби Господа Бога свога свим срцем својим, и свом душом својом, и свом силом својом (Пон.Зак.6,5), и још: Као што јелен стреми ка изворима воде, тако жели Тебе душа моја, Боже (Пс.41,2). Ето дела којим ми треба да угађамо Богу, како би се на нама испуниле речи апостола: Ко ће нас раставити од љубави Божије? Жалост или тескоба, или гоњење, или глад, или голотиња. или опасност, или мач? Нико (Рим.8,35)”.
32. Од ње или заједно са њом долази 3) радост врлине и пребивања у реду Божијем, која са своје стране постаје подстицај ревности. На ово се односи следећа изрека Светог Антонија. Њега су питали: “Шта је радост у Господу?” Он је одговорио: “На делу испунити неку заповест са радошћу у славу Божију представља радост у Господу. Јер, када испуњавамо Његове заповести са радошћу срца, треба да се веселимо, а када их не испуњавамо – треба да се жалостимо. Стога се постарајмо да испуњавамо заповести са радошћу срца, да бисмо се узајамно тешили у Господу. Једино се, при томе, на сваки начин, чувајмо да нас радост не доведе до гордости, већ сву своју наду полажимо на Господа”.
33. Подвизи и врлине појединачно

Тако усмеравано и подгревано усрђе устремљује се на телесне и душевне подвиге и на сваку врлину.

***************************

 

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Петта недела по Педесетница. Исцелението на бесомачниот во Гадаринската земја

Изцеление на бесноватия в Гадаринската страна
Исцеление бесноватых в стране Гадаринской

На утренята Ев. Лук. 24:36-53.
На литургията Рим. 12:6-14. Ев. Мат. 9:1-8.

**************

ПЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„Што имаш со нас Ти, Исусе, Сине Божји! Зар си дошол тука предвреме да нè мачиш?“

(Матеј 8: 29)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Читајќи го денешното Евангелско четиво, пред очите на сите нас ни се појавува слика на онаа Гадаринска земја, во која еднаш, по бурата на Галилејското езеро, допловил Господ Христос со Своите ученици. Веднаш, штом Господ излегол на брегот го сретнале двајца бесни, кои излегле од гробиштата и на сиот глас извикале: „Што имаш со нас Ти, Исусе, Сине Божји! зар си дошол тука предвреме да нè мачиш?“. Како што ни раскажува понатаму евангелистот Матеј, подалеку од нив паселе голем број на свињи, а бесовите Го молеле и велеле: „Ако нè изгониш, дозволи ни да отидеме во свињине!“. Господ Христос им дозволил на бесовите да отидат во свињите, и одеднаш сите свињи се урнале низ стрмнината во морето и се издавиле. Свињарите, кога виделе што се случило, побегнале, дошле во градот, раскажале за сè што виделе, па целиот град излегол да Го пресретне Исуса и веднаш Го замолиле да си отиде од нивниот град.

Површниот човек, кој е неискусен или, пак, без вера, на гадаринскиот брег ќе го чуе гласот само на двајцата бесни, иако и на таков човек мора да му биде чудно, како тоа луѓе бесомачни, кои не се однесуваат свесно, кои никогаш не Го виделе Господа и кои никогаш никого не поучиле, одеднаш, веќе на прв поглед, можат да ја препознаат силата на Севишниот Бог во Богочовекот Христос. Повеќе од јасно е дека, демоните, кои биле скриени во овие двајца страдалници, извикуваат во човечко име. Бесомачните извикале, но не избегале. Не бегале, зашто некаква светла сила незадржливо ги привлекувала кон себе. Повикале, зашто лошата сила ги мачела и ги терала на бегство, но сепак, немале толку сила да ги натера да бегаат. Демонот се крие и вика во човечко име, како самиот човек да не сака да Го види Исуса. Демонот овде сака да остави впечаток дека, наводно, Исус ги мачи овие луѓе. Нечестивиот настојува себе си да се спаси, а овие напатени човечки души да ги одведе во погибел, одвојувајќи ги од единственото нивно спасение.

Постанувајќи свесни за безизлезноста на својата состојба, спалувани од Духот Божји, демоните изгубиле секаква надеж, дека нивната молба „да не бидат мачени“ ќе биде услишена. Но, нивната лукавост се сетила на нов излез: Ако веќе не е можно да се уништи човекот, треба да се обиде да се уништи барем нешто во светот. Демоните во овој случај се молат, демоните преколнуваат. Во секоја молба упатена кон Христа потребно е да постои макар делче вистина. Кога демоните го покажувале перфидното лукавство, говорејќи во името на бесомачните, нивната молба не можеше да биде услишена. Меѓутоа, штом проговориле со своите гласови, се покажала можност Господ да ја исполни дури и нивната молба.

Толку е важна вистината во молитвата, па дури и да е демонска! И уште нешто: Колку, дури и демоните се над оние луѓе кои Господа не го молат за ништо, кои дури и воопшто не веруваат во Него и се осмелуваат да тврдат дека никогаш не ни бил на земјата! Демоните не само што веруваат во ова, туку и постојано ја чувствуваат силата, власта и огнениот Дух на Царот на световите – Господ Исус Христос. Седржителот сè држи во Своја власт. Горите и ридовите, морињата и бездните, ангелите и демоните Нему Му се потчинуваат: ангелите со радосен трепет и блаженство,а демоните со мачен страв и чкртање со заби. А човекот е единственото битие на земјава кое не сака да знае за Бога и за Неговата сила, иако, во секој момент, се наоѓа во Неговата власт.

Зарем не звучи парадоксално ако од сево ова кажано, го донесеме следниот заклучок. Денес треба да се поучиме и од демоните! Целото зло кое го правиме на другите, а всушност, го правиме на себе самите, излегува од празнината на душата, која не ја исполнила Божја светлина. Бидејќи горди и празни, ние не го исполнуваме своето битие со свет живот, туку со илузија на радост, сè со цел, да не ја почувствуваме својата ужасна осаменост без Бога, Устата на пеколната бездна постојано е ширум отворена пред нас, и ние, во слепиот страв од таа бездна, слепо го врзуваме своето битие за она што не е вечно, што е само магла над таа бездна. А кога смртта ќе ја разгони маглата, останува само бездната.

Ние, слепите, кои живееме на земјава, слично на гадаринските духови, не го вртиме своето лице кон Господа – Сонцето на Правдата и Животот, туку бараме за себе „свињи“, само за да пред нас самите не се открие нашата сопствена пустошност. А што за нашиот човечки дух претставува „свињата“? Пред сè, тоа е нашето сопствено тело, кога во нашата свест е одделено од нашиот дух и од неговите благодатни задачи на земјата. Тоа е нашето тело, доколку сме пристрасни кон него и доколку му служиме со такво внимание, какво што доликува единствено на служењето на Господа Бога, угодувајќи му со безмерни и беззакони сетилни задоволства. Алчноста, опчинетоста со убавината на телото, или, едноставно кажано, со самата телесност, безбројните гревови, блудот – сето тоа е барање и наоѓање на „свињата“.

Откако ги натерале свињите во пропаст, демоните, иако и не се стекнале со право пак да влезат во луѓето, сепак, без сомневање, се утешиле, кога своите сопствени чувства и своите желби ги препознале во душите на луѓето од Гадарија. Имено, Гадаринците наместо да се радуваат зашто двајца нивни сожители постанале здрави и наместо да паднат на колена со чувство на благодарност кон Бога, заради доаѓањето на толку голем Исцелител меѓу нив, тие Го молат Исуса да си отиде од нивните краишта!

Кој од нас не носел таков грев, прв нека се нафрли врз нив! Ниту мене совеста не ми дозволува тоа да го сторам, иако ја чувствувам целата стравотија на гревовноста на нивниот чин. Зарем да го забранат влезот во своите краишта, во своите живеалишта на Овоплотениот Жив Бог, Творецот на небото и земјата? Што би можело да биде понеобично и почудно од еден ваков чин? Но, во исто време, денес и нема ниту нешто повообичаено од ваквата постапка! Вината за ова ја понесува апсолутно секој кој живее на земјата. Таа вина лежи врз сите нас, кои не погледнуваме кон небото и кои своите очи не ги упатуваме кон Синот Божји. Ние секој ден и секој час не Му дозволуваме на својот Господ и Спасител да влезе во нашите одаи; ние не Го примаме Оној, Кој стои покрај нашето срце.

Интересно е да забележиме дека жителите на земјата Гадаринска, кои не сакале да Му дозволат да остане во нивните краеви, сепак, биле подобри од нас, кои денес живееме на земјава. Замислете, тие Го молат Господа да си отиде од нив. А, зарем денес некој од нас Го моли Господа да си оди од нашиот живот, да си оди од оваа или од онаа земја? За денешницата тоа би било премногу богобојазливо! Денес Господа, едноставно Го изгонуваат од човечките срца, од младешкиот разум, од детската молитва, која е светиња; денес на најгруб начин не Му дозволуваат на Господа да влезе во човечките срца. Колку само родители денес не дозволуваат нивните деца да бидат крстени во Православната Црква? Колку родители денес не дозволуваат нивните чеда да присуствуваат на светите богослужби и да се причестуваат со светите Тајни? Колку само денес има лажни теории за христијанството, со кои во нашето „современо образование“ се трујат младите души? Колку невистини има денес за Синот Божји? Колку многу човечки учења денес Го презираат, колку е исмеван Неговиот Божествен Лик и колку многу денес е понижена Неговата Вистина? Затоа, денес никој од современите цивилизирано народи нема право да го осудува народот гадарински.

Евангелието не ни е дадено само заради небесна утеха! Дадено ни е за да се исплашиме од нашата човечка грешност. Ние луѓето, мрзеливи и зачмаени, мора да се исплашиме, мора да бидеме ранети со зло. Дури откако ќе почувствуваме реална болка од злото и неговата штетност врз себе, ќе бидеме способни, со целото срце да тргнеме кон доброто, да се насочиме кон доброто, како кон сидро на своето спасение и да Го познаеме Спасителот како Извор и Сонце на Доброто.

Црквата на земјата, исто така, не е дадена на луѓето само заради утеха на нивните напатени души. Храмовите стојат на земјава заради тоа, човекот да има некое место на кое би можел да затрепери пред вечноста, да затрепери над својата душа, да затрепери пред Бога, здогледувајќи ја, макар за миг, онаа страшна вечност, пред која секој човек на земјата е така незамисливо блиску.

Ние живееме и одиме во овој наш храм, за да, здогледувајќи ја Христовата Светлина, со сета своја душа тргнеме кон неа и со цел глас да ги повикаме кон Господа не демонски зборови: „Што имаш, Ти, со мене, Исусе?“, туку човечките зборови: „Кај мене со задоволство си добредојден, Исусе!“; не демонските зборови: „Те молам, не мачи ме!“, туку благословените зборови: „Господи, очисти ме; колку и да ми нанесува тоа болка, колку и да се мачи мојата сластољубива и гревољубива душа – очисти ме, прекали ме во твојот спасоносен и очистувачки оган. Амин!“.

протоереј Златко Ангелески

*********************

Проповед за Пета неделя след Петдесетница

“И ето, цял град излезе да посрещне Иисуса и, като Го видяха, молиха Го да си отиде от пределите им”. (Матей 8:28, 9:1)

В името на Отца и Сина и Светаго Духа!

Възлюбени в Господа братя и сестри,

Противоречиво нещо е човешката природа! Няма човек, който да не е изпитвал Божията близост дори и между тези, които с пяна на уста се опитват да докажат, че Творецът на всичко видимо и невидимо не съществува. Дълбоко в себе си дори такива люде си задават въпроса: откъде все пак е дошъл дарът на техния безценен живот. Този въпрос предизвиква дълбок срам у тях и те се стараят да го избягват, когато на глас се опитват да увековечат лъжата като истина. За да стане това те, най-напред полагат огромни усилия за излъжат себе си. Защото никой човек не е успял, от началото на земната човешка история до днес, да сътвори живот. Единственото, което може чо ве къ т е да се възпроизвежда чрез детеродната същност на организма му, какъвто не еволюцията, а неговият Отец небесен му е дал.

Изкушен веднъж във вечността от съмнението, човекът постоянно се бори със страстите си, отхвърляйки днес това, в което вчера се е клел. Да задържи човек вярата си значи, постоянно да се бори с онова, което се стреми да го принизи до себе си – злобата и недоверието.

Трудно е за човека да повярва в това, което очите му не виждат, ръцете му не опипват, ушите му не чуват, а само сърцето му разбира, че то съществува. Кой от нас ще се довери първом на сърцето си и едва тогава на, така наречения, здрав разум? Здравият разум иска от нас да не провяваме излишн о ми ло съ рдие, да п ре дп оч етем сигурността пред това, към което любовта ни диктува да се стремим, да предпочитаме човешката слава пред наградата на небесата, да вземем дяла си от земните блага вместо да чакаме с усърдие в добродетелта блаженствата на вечния живот.

Това е обяснимо, защото човешката природа е слаба. Звуците достигат слуха ни, който с годините отслабва или се загубва съвсем, същото е със зрението, с паметта. Още по-трудно е да се пребори човек със своето нравствено несъвършенство, да изобличи сам себе си за сторените грехове, които му пречат да види Бога, когото ще видят само чистите по сърце.

Трагично и непростимо е обаче за тези, които видят Бога и чудесата Му, да Го помолят да си отиде от тях, за да се продължи поне още малко мъждукането във вонята, която оставя след себе си свинското стадо, и което за някои е единственият възможен начин на живот.

 

Това се случило в Гергесинската страна, която Господ Иисус Христос посетил с учениците Си, както ни предава днес прочетеното литургийно свето Евангелие. Между Галилея, откъдето произхождал по плът Господа, и където живеели коравите и отрудени хора измежду първите Му ученици, и Гергесиния лежи Генисаретското езеро. За няколко часа тогавашните рибари го прекосявали от единия му край до другия, но това разстояние било дълго понякога толкова, колкото е растоянието между живота и смъртта. Гергесинската страна в древност била населена от езичници гърци и сирийци. Сред тях живеели и евреи, така че за всички тях езикът, на който общували бил арамейският – езикът говорен от Спасителя, и който евреите приемали за свой още от времето на завръщането от Вавилонския плен около 400 г. преди Раждането на Христа. Евреите погребвали своите покойници в пещери, понякога доста просторни.

От такава пещера излезли в гробищата двамата бесновати, от които местните хора толкова се страхували, че избягвали да минават оттам. Бесовете, които ги мъчели били легион, както свидетелствува св. ап. и евангелист Марк, което ще рече около шест хиляди. Бесовете веднага разбрали, че срещу тях се движи Синът Божий, с Чието Второ пришествие съдбата им ще бъде решена, знаели и какво могат да очакват – адските мъки – достойна награда за падението и делата им. “И ето, те извикаха и казаха: какво имаш Ти с нас, Иисусе, Сине Божий? Нима Си дошъл тука да ни мъчиш преди време?” (Мат. 8:29), казва Евангелието от Матея. Бесовете знаели, че Спасителят на човешкия род ще разруши царството на сатаната, който пожелал в гордостта си да заеме мястото на Бога. Ужасявайки се от така близкото присъствие на Този, от Когото най-много се страхували, те помислили, че мъките им ще започнат преди да се изпълни времето на съда. Нечистите същности изпитвали сладост да мъчат хората, в чиито сърца се поселяват и това нямало как да не се прекрати, щом Сам Оня против Когото злосторничат е дошъл при тях в образа на раб.

Поради това, че в Гергесиния живеели езичници, наблизо пасяло стадо свини. В Свещеното Писание, братя и сестри, случайни образи няма. Истината, която Бог е предназначил да узнаем, се показва така, че да бъде разбрана от всекиго. Какво са свините в този разказ? Те са човешките похоти на живота без Бога. Какво казваме за този, който е преминал всички нравствени норми и в егоизма и гордостта си не се свени да покаже гнусотата на похотите си? На какво го оприличаваме? На едно животните, които в онзи разказ пасяли край Генисаретското езеро. Месото от свинята било нечисто за иудеите, които вярвали и изповядвали Единия Бог. За езичниците нищо, което може да създаде сладост на небцето и да изпълни стомаха, не било нечисто.

Бесовете прекрасно разбирали, че близоста на Бога ще ги изгони от хората, които Синът Божий е дошъл да спаси. Затова и помолили Иисуса да им позволи да влязат в свините. Така биха могли да останат още да земята и да отложат с колкото може неизбежния съд. Този, който употреби месото на бесноватите животни сам рискувал да приеме бесовете им. От друга страна, бесовете очевидно още тогава били решили да погубят животните. Така биха огорчили техните стопани и те ще се настроят срещу Господа.

Бог, който изцери слугата на стотникаезичник и даде надеждата и на синовете на езическите народи от Изтока и Запада на седнат на Господнята трапеза, не дава наградата на този, която не я заслужава. Познавайки лукавството на бесовете Господ Иисус Христос се съгласи и им каза идете!, за да изпита гергесинските езичници. Стадото мигом се сурнало във водите на езерото.

“Тъй като по определение Божие, окончателното решение на участта на злите духове ще се даде на страшния съд, пише св. Иоан Златоуст, се допуска бесовете да останат на земята, за да могат чрез борбата с тях хората да усъвършенстват добродетелите си.”

Посланието, което Господ пратил на гергесинците било ясно: не бива човек да се привързва към временното и преходното, защото животът е кратък, както този на свинете пазени от своите пастири, а трябва човекът да се грижи за спасението на вечната си душа.

Да ли гергесинците разбрали това послание? Първите от тях – пастирите, които били свидетели на чудото, побягнали. Те били потресени от станалото и отишли първом в града, където разказали “за всичко и за онова, що се бе случило с хванатите от бяс” (Мат. 8:34). Ако не бяха уверени в силата и могъществото на Спасителя те биха спорили за загубата на повереното им имущество, биха разговаряли с Иисуса, но нещо ги накара да побегнат при себеподобните си – тези, с които споделят нравите на греховния живот. Евангелския текст ни обяснава, че освен за загубата на стадото пастирите разказали и за изцерението на тези, от които цялата околност толкова се страхувала, че избягвала да се изпречва на пътя им.

Гергесинците били обхванати от голям страх, но каква е причината за този страх? Обяснението се съдържа в разказа на пастирите: те разказали първо за всичко, под което се разбира загубата на стадото, защото всъщност срещата на Спасителя с бесноватите съдържа две събития. Първото от тях е изцерението на бесноватите, за което пастирите разказали в последствие.

Колко внимание обърнали гергесинците на прогонването на бесовете се вижда от това, което последвало: “И ето, цял град излезе да посрещне Иисуса и, като Го видяха, молиха Го да си отиде от пределите им” (Мат. 8:34).

Изплашени да не би да претърпят нови щети от други чудеса жителите на този край помолили техният Спасител да си иде!

Те не бяха хора, братя и сестри, на които да благовествуват след столетия! Те видяха изцерените с очите си и присъстваха на изповедта на бесовете и на гибелта на стадото свини. Видяха и повярваха, но решиха, че е по-удобно да живеят без вяра, защото вярата изисква лишения и отричане от преходното!

Какво направи Господ когато видя и чу техния избор? “Тогава Той влезе в един кораб, отплува обратно и пристигна в града Си” (Мат. 9:1)

Така Господ Си отива от всекиго, който не приема спасителната Му жертва и Новия Завет на Спасението.

Братя и сестри,

Колкото и да зависим от храната, питието, облеклото и отношенията с ближните ни, нека това не ни обвързва единствено с грижите за тях. Всичко това идва от Този, Който ни създаде и е доказателство за Неговата грижа за нас – неговите чада. Нека не пропускаме срещата с Него и когато влезем в любовта Му, да не молим да Си отиде от нас!

Амин!

Ставрофорен свещеноиконом Тошко Казакин
© Катедрален храм “Св. Неделя”, София, 2005 година

*************************

За действието на бесовската сила в нашия живот

Архиепископ Серафим (Соболев), проповед в Неделя 23 след Петдесетница, произнесено в руския посолски храм “Св. Николай” в София, 1931 година

Днес на литургията светата Църква ни предложи за поучение евангелското повествование за изцеряването на гадаринския бесноват от Господа. Всяко евангелско повествование съдържа в себе си извор на голяма утеха за нас, немощните, униващи люде, обременени от много грехове и скърби. Можем да кажем дори повече. Всяко евангелско слово е блага, утешителна вест за сърцата ни. Колко много примери има в Православната църква, от апостолско време до наши дни, когато хората са се преобразявали, повлияни от словата на Евангелието, а някои от тях са станали едни от най-великите светила на света, както е било с преподобните Антоний Велики, Ефрем Сирин, с преподобномъченица Евдокия и мнозина други Божии угодници.

Нека със съзнание за спасителното значение на Евангелието за нас да спрем вниманието си, възлюбени в Христа братя и сестри, на онези думи от днешното евангелско четиво, където бесовете молят Иисуса Христа да им позволи да влязат в стадото свине. Господ им позволил, цялото стадо свине загинало и жителите на Гадаринската страна понесли голяма материална загуба.

Какъв спасителен урок, възлюбени, ще можем да извлечем оттук за себе си ние? Най-напред, тези думи от Евангелието ни внушават да не се страхуваме от бесовската сила, защото, както виждаме, без позволение от Господа бесовете не могат да се докоснат не само до хората, но дори и до животните. Затова няма да се страхуваме от бесовете, когато ни нападат и ни причиняват непосредствено или чрез зли хора всевъзможни нещастия. Така, безстрашно, са се отнасяли към бесовете и техните коварни нападения светите люде, например преподобните Антоний Велики, Йоан Рилски и Серафим Саровски. Бесовете са им се явявали явно, пребивали са ги почти до смърт, нанасяйки им страхотни рани. Но те винаги са помнели думите на Христа: Тоя пък род (т.е. бесовският) не излиза, освен с молитва и пост (Мат. 17:21). Затова бесовските козни не са били страшни за тях и те чрез постоянна молитва и въздържание са излизали победители от тежката борба с бесовете.

Наистина нас бесовете не ни нападат така явно и свирепо. Св. Серафим казва, че дори само техният вид би могъл да се окаже смъртоносен за нас. Затова те се въоръжават срещу ни предимно вътрешно, посредством страстите, а именно: чрез гордостта, тщеславието, злобата, осъждането, завистта, сребролюбието, невъздържанието, блуда, скръбта и унинието. Тук демоните така ни пакостят, че повечето хора не могат да издържат нападенията им и погиват навеки. Трябва и ние както светиите да се борим с тези бесовски нападения чрез постоянна молитва и пост и да помним, че бесовете без Божието позволение няма да посмеят да се докоснат до нас, че те са силни единствено поради нашата слабост, по-точно поради нашето нежелание да се борим с тях.

Св. отци учат, че демоните най-много се страхуват от три неща: от Тялото и Кръвта Христови, от богоявленската вода и от кръстния знак. Затова ще се причастяваме по-често, но ще се причастяваме достойно, т.е. с истинско покаяние, по-често ще пием богоявленска вода и ще се поръсваме с нея и, накрая, винаги ще се молим със съкрушено сърце и ще се ограждаме с кръстния знак. И тогава не ние ще се страхуваме от бесовете, а бесовете ще се страхуват от нас, защото, намирайки се в благодатно единение с Христа, ще имаме у себе си извор на несъкрушима сила и божествена радост.

 

В споменатите евангелски слова има, възлюбени в Христа братя и сестри, и едно друго спасително за нас поучение. Щом без Божията воля демоните не са могли да влязат в свинете и да ги погубят, значи ясно е, че когато те причиняват нещастия на хората, имат за това Божието съизволение. Господ, за благите цели на Своя божествен промисъл, допуска да се случват в живота ни или непосредствено от бесовете, или чрез зли хора, всевъзможни изкушения и нападения. Бог е допуснал дори Неговият Единороден Син да изпита такова нападение по време на изкушението Му от дявола в пустинята, а също така, когато книжниците и фарисеите, въоръжени срещу Него с дяволската злоба, искали да Го убият с камъни, а накрая Го разпънали. Всички тези нападения обаче завършили с възкръсването на Христос – с пълно поражение за дявола.

Също с такава блага цел Господ е допускал и допуска нападения от дявола и в живота на Своите истински ученици: на апостолите, на мъчениците и на всички светии. Колкото повече зло претърпявали те от дявола, толкова повече благодат получавали от Бога и се увенчавали с неувяхваща слава.

Господ допуска дяволът да напада и нас, грешните люде, чрез всевъзможни скърби и нещастия, но отново с благата цел – да ни очисти от греховете и още на земята да ни изпрати Своята неописуема милост, а след гроба да ни удостои с Небесното Си Царство. Затова няма да се смятаме изоставени от Бога, когато Той ни праща скърби. Напротив, ще се считаме за нещастни, ако Господ ни оставя без наказание, помнейки Божиите думи: когото Господ обича, него наказва. (Притч. 3:12)

Такова отношение, впрочем, към личните ни нещастия ще се появи у нас едва тогава, когато започнем да подражаваме на светиите по изтърпяването на всевъзможните бедствия, които са били толкова много в техния живот. Обикновено ние смятаме, че виновниците за всички наши беди са другите хора. Благодарение на подобно отношение към своите скърби си спечелваме врагове, скърбите още повече се увеличават и животът ни се превръща в непрестанна мъка. Божиите угодници не са постъпвали така. За своите скърби те са обвинявали не хората, а бесовете. По-точно казано, те и бесовете не са обвинявали, при всичките им нападения, а единствено самите себе си и са смятали, че всичко скръбно им се изпраща от Бога заради техните собствени грехове. Затова те винаги се молели, винаги се съкрушавали и плачели. Заради самоосъждането, заради смирението им Господ ги утешавал със Своята дивна благодат и ги прославил със Своята слава.

Нека и ние да постъпваме така при всички наши бедствия, мислейки, че причината за тях са собствените ни грехове. Тогава ще получим от Бога благодат и мощно застъпничество.

Ето какви поучителни уроци съдържат разгледаните от нас евангелски слова. Помнейки тези слова, мои възлюбени в Христа чеда, няма да се страхуваме от бесовската сила, която усърдно се старае чрез скърбите да ни откъсне от Бога и да ни погуби навеки. Нека само винаги да пребиваваме в молитва, пост и покаяние и да се ползваме от всички благодатни средства, които св. Църква ни предлага за наше спасение. Нека винаги да помним, че всички нещастия ни се случват по Божия воля за наше добро. Нека никога да не обвиняваме за тях своите ближни, а да виним и да осъждаме единствено самите себе си, и тогава за нас ще се сбъднат думите на Христа: който се смири, ще бъде въздигнат. (Мат. 23:12) Заради нашето смирение Господ ще ни въздигне до радостното общение със Себе Си, ще ни освободи от бесовската власт още в земния живот, а също и след смъртта, при въздушните митарства, и ще ни направи участници на Своето Царство с цялото му неописуемо блаженство. Него да удостои Господ всеки от нас да достигне, заради молитвите на Богородица и на всички светии. Амин.

Брой 14 за 2004 година

************************

“Имя им легион” (“името им е легион”)

Иво Братанов

“Фразеологизмът “имя им легион”, употребяван в българския книжовен език, означава много са, в голямо количество са и възниква от църковнославянския превод на Библията. Със същото значение в нашия език се използва и българският превод на фразеологизма (“името им е легион”). В предложената статия ще се спрем накратко върху произхода на този израз.

В синоптическите евангелия е засвидетелстван случай, в който Господ Иисус Христос изгонва множество бесове от двама души (Матей 8:28-34; Марк 5:1-20 ; Лука 8:26-39). Спасителят заедно с учениците Си напуска град Капернаум*, намиращ се на северозападния бряг на Галилейското (Тивериадското) езеро, и с кораб преминава на другия бряг на езерото – в Гадаринската страна.

В Мат. 8:28 тази област е наречена Гергесинска, а в Марк 5:1 и в Лука 8:26 – Гадаринска. Между двете имена няма никакво противоречие. Св. апостол и евангелист Матей назовава областта Гергесинска по името на сравнително големия град Гергеса (именуван и Гераса), разположен в Перея, на около 30 км източно от р. Иордан. Градът е включен в състава на Десетоградието (Декаполис) – съюз от 10 града, насочен срещу семитските племена (за него се споменава напр. в Мат. 4:25 и в Марк 7:31). Св. евангелист Марк (Марк 5:1) и св. евангелист Лука (Лука 8:26) наричат областта Гадаринска по името на град Гадара – друг от градовете на Десетоградието. Гадара отстои на около 6-7 км западно от Гергеса. Видно е, че областта може да бъде назована както Гергесинска, така и Гадаринска, защото и двете наименования означават едно и също място.

По отношение на броя на бесноватите съществува разлика между св. повествования на тримата св. евангелисти. Св. апостол и евангелист Матей пише за двама бесни (Мат 8:28), а св. евангелист Марк и Лука – за един (Марк 5:2-8, 15-16, 18-20; Лука 8:27-30, 33, 35-36, 38-39). Но и в този случай няма противоречие между св. писатели. Навярно с особена свирепост се отличава единият от двамата беснуващи и тъкмо той е по-опасен за жителите на онази страна. Затова св. евангелисти Марк и Лука говорят за един бесен. Св. апостол и евангелист Матей спира вниманието си върху числото на обзетите от бяс, без обаче да различава тези хора по степен на болезненост. Вероятно единият от бесните е зависим изцяло от другия и затова двамата могат да живеят заедно.

Разказът на св. апостол и евангелист Матей е по-кратък по отношение на останалите детайли от разказите на другите двама св. евангелисти. В Мат. 8:28 се посочва, че бесните излизат от гробищата и са “тъй свирепи, че никой не смееше да минава по тоя път”. Св. евангелист Марк излага и други подробности: бесният живее в гробищата; никой не може да го върже дори и с вериги, защото болният многократно е бил окован с окови и с вериги, но е разкъсвал веригите и е счупвал оковите; никой не може да го укроти; непрекъснато, нощем и денем, по хълмовете и по гробищата вика и се удря с камъни (Марк 5:3-5). В Лука 8:27 се допълва, че този човек “не обличаше дреха и в къща не живееше”. След изцеряването обаче, бившият бесен е седнал при нозете на Спасителя, облечен е и е със здрав ум (Марк. 5:15; Лука 8:35).

У болните има множество бесове. Когато Господ Иисус Христос пита: “как ти е името?” (Марк 5:9; Лука 8:30), нечистият дух отговаря: “легион” (Марк 5:9; Лука 8:30). Легионът (лат. legoi) е римска войскова единица, чийто числен състав в различните времена се променя – от 3300 до 6300 войници.”

*************************

Слово за свинете

Евангелският епизод за гадаринския бесноват се съдържа в три Евангелия и се чете три пъти в годината. Две от четенията са по време на светата Литургия, следователно то е от първостепенна важност за Църквата. Нека го прочетем заедно.

Четивото започва така: „И преплуваха в Гадаринската страна, която е срещу Галилея.“ (Лука 8,26). „Гадаринската страна“ е местност около град Гадара. Днес за този град разказват само обширните развалини Ум-Кейс, принадлежащи на древната Гадара. До Гадара се намира град Гергеса, споменат от свети апостол и евангелист Матей в същата история за бесноватия (Мат. 8,28). Останките на Гергеса са още по-красиви и многобройни. Руините на три храма, двата величествени мраморни амфитеатъра и множеството колони и до днес говорят за богатството на тези градове. Повечето от тези сгради са построени след римското завоевание през 63 година, но и по време на проповедта на Христос те са процъфтявали.

Гробниците на Гадарин, в които се е криел бесноватият, са пещери, изсечени във варовиков грунд. Малцината съвременни жители на Ум-Кейс и до днес го използват за нуждите си. Гадара е на разстояние 15 километра от Генисаретското езеро, затова и съществуват хипотези, че библейският Гадарин е съвсем друг град. Трудно е да се каже дали това е вярно, но в Евангелието се говори не за “град Гадарин“, а за „Гадаринска страна“, което може да означава предградие, но може да указва и само посока. Още повече, че самото Евангелие говори, че човекът е гонен от бесове в „пустинята“ (ср. Лука 8,29) – тоест в ненаселени пущинаци.

На кого приличат невярващите, щом дори бесовете се покланят на Бога?

Първото, което ни удивява в това повествование, е срещата на Христос с бесноватия. Обсебеният от бесове не е избягал в ужас от Господа, а щом го видял, се приближил и се поклонил (ср. Марк. 5,6). Творението с трепет се покланя на Твореца, даже такова творение, отпаднало от волята на Твореца… Тогава на кого приличат невярващите, щом дори бесовете се покланят на Бога?

„Иисус го попита: как ти е името? А той отговори и рече: легион ми е името, понеже ние сме много.“ (Марк. 5, 9). „Легион“е римска бойна единица. Как мислите, колко войници са се числили в легиона? В различните времена, различно, но в новозаветните легионът обикновено е наброявал 5-6 хиляди пехотинци и няколко стотин кавалеристи. Внушително!!!

Често ни се случва преди да изядем излишно парче на масата, преди да осъдим някого или да направим нещо ненужно, да ни мине през ума: “Голяма работа, нищо страшно няма да се случи.” Оказва се обаче, че бездната на нашето падение няма край. Както безброй бесове могат да влязат в човешкото тяло, така и душата може да приеме безброй много грехове и да не се насити. Даже стомахът, напълнен без всякаква мярка се бунтува и изхвърля ненужното. Душата не го прави, ние самите трябва да се стремим да я прочистваме. Затова и Господ е сложил предел на нашето земно съществуване.

„И те молеха Иисуса да не им заповядва да идат в бездната“ (Лука 8,31). Добре знаем как завършва всичко: наблизо пасяло голямо стадо свине, бесовете влезли в тях. Евангелист Марко даже съобщава броя им – около две хиляди (ср. Марк. 5,13). Виждаме, че твърдението за „легиона“ съвсем не е преувеличение. Бесовете влезли в свинете и като ненавиждащи с люта ненавист всичко живо, ги удавили в езерото. Можем да си представим какво биха направили нечистите сили с човешкия род, ако Господ не ги възпираше.

Оттук започва най-интересното. Пастирите, видели случилото се изтичали в града и разказали на всички. „И целият народ от Гадаринската околност Го молеше да си отиде от тях; понеже бяха обвзети от голям страх. Той влезе в кораба и се завърна.“ (Лука 8, 37).

Удивително явление! Току-що е извършено велико чудо: страшният и неукротим бесноват, който плашел целия град, е изцелен. Той седи, гледа смислено и отговаря на въпроси. До него се намира явно неземен Човек, който го е излекувал, за Него гадаринците вече са чували. И те Го молят да си тръгне от техния град!

Какво става? Нима няма повече болни, разслабени, прокажени, на които е нужен лечител за телесата им, нима няма повече митари и грешници? Или може би всичко се свежда до свинете?

Представете си, че отглеждате няколко прасенца за продажба. В Гадарин явно това са правили, евреите не ядат свинско, а по-голямата част от населението по бреговете на Генисаретското езеро е била юдейска. Очевидно е, че те са продавали свинското месо на езичниците, в частност на римляните. И така – отглеждате си вие няколко прасенца. Познавачите знаят, че печалбата в свиневъдството се появява, когато се отглеждат не по-малко от шест глави. Тоест, вие вече сте закупили шест малки прасенца, с голям труд сте ги отгледали и вече радостно пресмятате печалбата от продажбата им. Изведнъж се появява Някой, който изцелява лудия бездомник, но за сметка на вашите вече отгледани прасенца, които се оказват на дъното на езерото. Няма що – голямо „чудо“!

Има няколко тълкувания на тази притча, които коренно си противоречат. Например Блажени Йероним (Стридонски) пише: „Това, че те Го молят да напусне региона им, не е от гордост, както някои твърдят, а от смирение, понеже се смятат за недостойни за присъствието на Господа. Подобно на Петър, паднал в нозете на Спасителя по време на улова на риба: „Иди си от мене, Господи, понеже аз съм грешен човек.“ (Лука 5:8). Но в тази ситуация не можем да се съгласим с блажения Йероним: свети Петър е казал това, но е последвал Господа, разбирайки, че Той има думи за вечен живот (Йоан 6:68). Тук ние виждаме нещо различно. На нашата ситуация повече подхожда тълкуването на блажения Теофилакт Охридски: „Поразените от чудото жители на града излезли да посрещнат Иисус. Узнавайки подробностите, те още повече се уплашили. Затова и са молили Иисус да си тръгне. Те се страхували да не се случи нещо още по-лошо. Изгубвайки свинете и съжалявайки за загубата им те се отказали и от присъствието на Господа“.

Действително, ако Този Пророк, без да влиза в града нанася такива загуби, то какво ли ще се случи, ако влезе в самия град? Чудесен „пророк“! Толкова пари и усилия, изгубени напразно и защо? Заради изцеляването на един „маргинален елемент.“

Именно тази логика е била присъща на целия юдейски елит – те очаквали появата на земния цар със слава, който да върне могъществото на целия Израил и благосъстоянието на всеки израилтянин в частност. Само от такъв ъгъл можем да обясним тяхното странно поведение. Св. Йоан Златоуст пише: „А че жителите на този град са се намирали в състояние на безчувствие е видно от края на случилото се. Вместо да Му се поклонят и да се удивят на Неговото могъщество, те Го отпратили и Го помолили да напусне земите им“.

Самите ние често приличаме на неразумните и алчни гадарини

Този последен урок е най-важният в Евангелското четиво, защото много често ние се превръщаме в неразумни и алчни гадарини, без дори да го забелязваме, продължавайки да водим уж истински църковен живот.

Колко пъти Христос ни е посрещал със Своята благодат и колко пъти ние, като гадарините, сме Му казвали: „Не, Господи, днес не мога да Те приема. Днес ще гледам филм, ще отида на гости, ще обиколя магазините, или просто ще си почивам. Влез ми в положението, ела утре! Утре ще Ти прочета акатист, ще се помоля за болните си приятели, ще почета от Евангелието. А, утре е сряда, ще постя. Е, ако не се получи утре, ще го направя в петък, още по-добре в края на седмицата, тогава ще благодаря на Бога за благополучната седмица+. По този начин с всеки изминал ден все по-здраво ни засмуква блатото на суетата и духовната леност. Толкова са ни скъпи нашите прасенца, които отглеждаме с такава любов в сърцето си и така не ни се иска да се разделяме с тях, че сме готови да ги разменим с Божествената благодат.

Господ е въплъщение на смирението. Той ще ни послуша, както тогава е послушал евангелските свиневъди и ще си отиде от нашите ширини. Разбира се, след това от нашия собствен Гадарин ще останат само купчина жалки руини. | http://www.pravoslavie.ru

Превод: презвитера Жанета Дилкова-Дановска

*****************************

Понеделник Рим. 16:17-24. Ев. Мат. 13:10-23.
Вторник 1Кор. 1:1-9. Ев. Мат. 13:24-30.
Сряда 1Кор. 2:9-3:8. Ев. Мат. 13:31-36.
Четвъртък 1Кор. 3:18-23. Ев. Мат. 13:36-43.
Петък 1Кор. 4:5-8. Ев. Мат. 13:44-54.
Събота Рим. 9:1-5. Ев. Мат. 9:18-26.

*******************

Недела – на Утрената

36. Додека тие уште зборуваа за тоа, Сам Исус застана среде нив и им рече: „Мир вам!”
37. А тие, така збунети и уплашени, помислија оти гледаат дух.
38. Но Он им рече: „Што се плашите и зошто такви мисли влегуваат во срцата ваши?
39. Видете ги рацете Мои и нозете Мои: Јас сум Истиот; допрете се до Мене и гледајте; зашто духот нема тело и коски, а, како што гледате, Јас имам.”
40. А кога го рече тоа, им ги покажа рацете и нозете.
41. Но, додека тие од радост уште не веруваа и се чудеа, Он им рече: „Имате ли овде нешто за јадење?”
42. Тие Му дадоа парче риба печена и мед со саќе.
43. И кога зеде, јадеше пред нив.
44. Па им рече: „Ете, тоа е она за што ви зборував уште додека бев со вас, оти треба да се исполни сè што е напишано за Мене во Законот Мојсеев и кај Пророците, и во Псалмите.”
45. Тогаш им го отвори умот за да ги разбираат Писмата,
46. и им рече: „Така е напишано и така требаше да пострада Христос и да воскресне од мртвите на третиот ден,
47. и да биде проповедано во Неговото име и покајание и проштавање на гревовите кај сите народи, почнувајќи од Ерусалим;
48. а вие сте сведоци за ова.
49. И ете, Јас ќе го испратам врз вас ветувањето од Мојот Отец; а вие останете во градот Ерусалим, дури не се облечете во сила одозгора.”
50. И ги изведе надвор во Витанија, па кога ги подигна рацете, ги благослови.
51. И кога ги благословуваше, се оддели од нив и се вознесе на небото;
52. тие Му се поклонија и се вратија во Ерусалим со голема радост.
53. И беа постојано во храмот, каде што Го прославуваа и благословуваа Бога. Амин!

*********

Недела – на Литургија

6. Според дадената благодат имаме разни дарови: ако е до пророштво, тогаш нека биде според верата;
7. служба ли, нека служи; учител ли е – нека учи;
8. наставник ли е – нека утешува; дарител ли, нека дарува; управител ли е, нека управува; кој што прави, нека го врши тоа со добра волја.
9. Љубовта нека не биде лицемерна; +отстранувајте се од злото, прилепувајте се кон доброто;
10. еден спрема друг бидете љубезни со братска љубов: натпреварувајте се +во почитувањето еден кон друг.
11. Во усрдноста да не сте мрзливи; духот да ви биде пламенен; служете Му на Господа;
12. бидете радосни во надежта; во маката бидете трпеливи, а во молитвата постојани;
13. помагајте им на светиите во нивните нужди; трудете се да бидете гостопримливи;
14. благословувајте ги оние што ве гонат; благословувајте ги, но не и да ги колнете.

****

1. Тогаш Он влезе во еден кораб, се врати назад и пристигна, во својот град.
2. И ете, донесоа при Него еден фатен, положен на постела. Па кога ја виде Исус нивната вера, на фатениот му рече: „Не плаши се чедо! Ти се простуваат гревовите твои!”
3. Тогаш некои од книжниците рекоа во себе: „Овој богохулствува.”
4. А Исус, штом ги разбра мислите нивни, рече: „Зошто мислите лошо во срцата ваши?
5. Или, што е полесно? Да кажам: »Ти се простуваат гревовите твои!« или да кажам: »Стани и оди!«?
6. Но за да знаете дека Синот Човечки има власт на земјата да проштава гревови.” Тогаш му рече на фатениот: „Стани, земи си ја постелата и оди си дома!”
7. И тој стана, ја зеде постелата своја и си отиде дома.
8. А народот, кога го виде тоа, се зачуди и Го прослави Бога, Кој им дал таква власт на луѓето.

****

Понеделник –

17. Ве молам, браќа, пазете се од оние, кои предизивикуваат расцепи и соблазни против учењето, кое сте го научиле, и клонете се од нив!
18. Зашто таквите не Му служат на нашиот Господ Исус Христос, туку на стомакот свој, и со слатки и ласкави зборови ги измамуваат срцата на простодушните.
19. Вашата послушност во верата на сите им е позната: затоа јас се радувам за вас, но сакам да бидете мудри во доброто и прости во злото.
20. А Бог на мирот наскоро ќе го сотре сатаната под нозете ваши. Благодатта на нашиот Господ Исус Христос нека биде се вас. Амин!
21. Ве поздравуваат мојот сотрудник Тимотеј, и моите сродници Луциј, Јасон и +Сосипатар.
22. Ве поздравувам во Господа и јас Терциј, кој го напиша ова послание.
23. Ве поздравува Гај, мој и на целата црква домаќин. Ве поздравува +Ераст, градскиот благајник и братот Кварт.
24. Благодатта на нашиот Господ Исус Христос нека биде со сите вас. Амин!

****

10. И кога се приближија до Него учениците, Му рекоа: „Зошто во параболи им зборуваш?”
11. А Он им одговори и рече: „Зашто вам ви е дадено да ги знаете тајните на царството небесно, а ним не им е дадено.
12. Оти, кој има ќе му се даде и ќе му се преумножи; а кој нема, ќе му се земе и она што го има;
13. Затоа им зборувам во параболи, оти гледаат и не виѓаваат; слушаат и не чујат, ниту, пак, разбираат;
14. и над нив се исполнува пророкувањето на Исаија, кое вели: »Со уши ќе чуете и нема да разберете, со очи ќе гледате и нема да видите;
15. срцето на овие луѓе закоравело, и со ушите тешко слушаат; и ги затвориле очите свои да не би некогаш со очите да видат и со ушите да чујат и со срцето да разберат, та да не се покајат и да не ги исцелам.«
16. Вашите, пак, очи се блажени, оти гледаат, и ушите ваши – бидејќи слушаат;
17. зашто, вистина, ви велам: многу пророци и праведници сакаа да видат што гледате вие, и не видоа, и да чујат што слушате вие, и не чуја.
18. Вие, пак, чујте ја параболата за сејачот:
19. при секого, што го слуша словото за царството и не го разбира, доаѓа лукавиот и го граби посеаното во срцето негово; ете, тоа означува посеаното покрај патот.
20. А посеаното на камен е оној, што го слуша словото и веднаш со радост го прима;
21. но нема во себе корен и е непостојан: настане ли жалост или гонење заради словото, веднаш се соблазнува.
22. Посеаното, пак, во трње е оној што го слуша словото, но грижите од овој свет и примамливото богатство го задушуваат словото и тоа останува без род.
23. А посеаното на добра земја е оној, што го слуша словото и го разбира, и дава плод: еден сто, друг шеесет, а друг триесет.”

****

Вторник –

1. Од Павла, повиканиот апостол на Исуса Христа по волјата Божја, и од братот Состен –
2. до црквата Божја во Коринт, до осветените во Исуса Христа, до повиканите светии, заедно со сите оние, кои го призовуваат името на нашиот Господ Исус Христос на секое место, на нивно и на наше.
3. Да имате благодат и мир од нашиот Бог Отец и од Господа Исуса Христа!
4. Секогаш Му благодарам на Бога за вас поради даруваната ви во Христа Исуса Божја благодат,
5. зашто преку Него се обогативте со сè, во секое слово и во секое знаење,
6. откако се утврди во вас Христовото сведоштво,
7. така што да не се лишавате од никаков дар, вие, што го очекувате откровението на нашиот Господ Исус Христос,
8. Кој ќе ве утврди и до самиот крај, за да бидете +беспрекорни во денот на нашиот Господ
Исус Христос.
9. Верен е Бог, преку Кого сте повикани за општење со Неговиот Син Исус Христос, нашиот Господ.

****

24. И друга парабола им кажа, велејќи: „Царството небесно прилега на човек, што посеал добро семе на својата нива;
25. но, кога спиеја луѓето, дојде неговиот непријател и посеа меѓу житото какол, па си отиде.
26. А кога израсна растението и донесе плод, тогаш се појави и каколот.
27. И кога дојдоа слугите на стопанот, му рекоа: »Господаре, нели добро семе посеа на нивата своја? Од каде сега, пак, овој какол во неа?«
28. А он им рече: »Човек непријател го прави тоа.« Слугите, пак, му рекоа: »Сакаш ли да одиме и да го исплевиме?«
29. Но тој им рече: »Не, да не би, корнејќи го каколот, да искорнете заедно со него и жито;
30. оставете нека расте и едното и другото заедно, до жетвата; а по жетвата ќе им кажам на жетварите: соберете го најнапред каколот и врзете го во снопови, за да се изгори; а житото приберете го во мојата житница«.”

****

Среда –

9. Но, како што е напишано: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го сакаат.”
10. А нам, пак, ни го откри тоа Бог преку Својот Дух, зашто Духот испитува сè, па дури и
длабините Божји.
11. Бидејќи, кој човек знае, што има во човекот, освен човечкиот дух, кој живее во него? Па така, и Божјото не го знае никој, освен Божјиот Дух.
12. Но ние не го примивме духот од овој свет, туку Духот, Кој иде од Бога, за да го знаеме она, што ни е дарувано од Бога;
13. па тоа и го проповедаме не со зборови, научени од човечка мудрост, туку научени од Светиот Дух: толкувајќи го она што е духовно на духовни луѓе.
14. Душевниот човек не го прима она, што е од Божјиот Дух; за него тоа е безумство; и не може да го разбере, оти треба духовно да се испита.
15. Духовниот, пак, човек испитува сè, а него никој не го испитува.
16. Зашто, кој го познал умот Господов, та да го објасни? А ние имаме ум Христов.

3. Укор поради неслогата и поради учителите кои се само слуги Божји. Темел на спасението е Исус Христос.

1. Јас, браќа, не можев да ви зборувам како на духовни, туку како на телесни, како на младенци во Христа.
2. Со млеко ве напоив, а не со јадење, оти уште не можевте да го примите, а и сега уште не можете.
3. бидејќи уште сте телесни. И навистина, штом помеѓу вас има завист,кавга и неслога,не сте ли телесни и не живеете ли како обични луѓе?
4. Оти, кога еден зборува: „Јас сум Павлов”, а друг: „Јас сум Аполосов”, не сте ли телесни?
5. Кој е, пак, Павле, а кој Аполос? Не се ли тие слуги, преку кои вие поверувавте, и тоа според она, колку кому Господ му дал?
6. Јас посадив, Аполос поли, но Бог направи да израсте.
7. Затоа, ниту оној, кој сади, е нешто, ниту, пак, оној, што полива, а сè е Бог, Кој прави да израсте.
8. Кој сади и кој полива се еднакви; но секој ќе ја добие својата награда според својот труд.

****

31. И друга парабола им кажа, кога рече: „Царството небесно прилега на зрно синапово, кое човек го зема и посеа на нивата своја;
32. тоа е најмало од сите семиња, но, кога ќе израсне, поголемо е од сите растенија, па станува дури и дрво – така што птиците небески долетуваат и застануваат на неговите гранки.”
33. И друга парабола им кажа: „Царството небесно прилега на квас, што го зема жена и го клава во три мери брашно, дури не скисне сето.”
34. Сето ова му го зборуваше Исус на народот во параболи и без приказни не им говореше ништо;
35. за да се исполни реченото преку пророкот кој вели: »Со параболи ќе ја отворам устата Своја; ќе ги искажам тајните од создавањето на светот«.
36. Тогаш Исус го остави народот и влезе во една куќа. А учениците се приближија до Него и Му рекоа: „Протолкувај ни ја параболата за каколот на нивата!”

****

Четврток –

18. Никој нека не се лаже; ако некој од вас мисли дека е мудар во овој свет, нека стане безумен, за да биде мудар.
19. Зашто мудроста од овој свет е безумство пред Бога, како што е напишано: „Он ги фаќа мудрите во нивното лукавство.”
20. И пак: „Господ знае дека помислите на мудрите се суетни.”
21. И така, никој нека не се фали со луѓе, бидејќи сè е ваше:
22. било Павле или Аполос, или Кифа, било светот или животот, или смртта, било сегашното или идното, – сè е ваше;
23. вие, пак, сте Христови, а Христос – Божји.

****

36. Тогаш Исус го остави народот и влезе во една куќа. А учениците се приближија до Него и Му рекоа: „Протолкувај ни ја параболата за каколот на нивата!”
37. А Он им одговори и рече: „Сејачот на доброто семе е Синот Човечки;
38. нивата е овој свет; доброто семе, тоа се синовите на царството, а каколот – синовите на лукавиот;
39. непријателот, пак, што го посеа, е ѓаволот; жетвата е свршетокот на светот, а жетварите се ангелите.
40. И така, како што се собира плевата и се гори во оган, така ќе биде и при свршетокот на овој свет;
41. ќе испрати Синот Човечки Свои ангели и ќе ги соберат сите соблазни од Неговото царство, и оние што вршат незаконски дела,
42. и ќе ги фрлат во жарена печка; таму ќе биде плач и крцкање со заби.
43. Тогаш праведниците ќе светнат како сонце во царството на нивниот Отец. Кој има уши да слуша, нека чуе!

****

Петок –

5. Затоа, пак, не судете ништо пред време, додека не дојде Господ, Кој ќе ги изнесе на видело тајните на мракот и ќе ги објави намерите на срцата; и тогаш пофалбата на секого ќе му биде од Бога.
6. Ова го направив, браќа, кон себеси и кон Аполос заради вас, за да се научите од нас да не мудрувате повеќе од она, што е напишано, и да не се гордеете еден пред друг поради некого.
7. Оти, кој ти дава предимство? Што имаш, што не си добил? А штом си примил, зошто се фалиш, како да не си примил?
8. Презаситени сте веќе, се збогативте веќе и се зацаривте без нас; камо да се бевте зацариле, та и ние да царуваме со вас!

****

44. Царството небесно прилега уште и на драгоценост, сокриена во нива, која ја нашол човек и прикрил, па, од радост за неа, отишол и продал сè што имал, и ја купил таа нива.
45. Царството небесно прилега и на трговец, кој бара убави бисери;
46. па, штом најде едно зрно скапоцен бисер, оди и продава сè што има и го купува.
47. Царството небесно прилега, исто така, и на мрежа, која се фрла во морето и уловува секакви риби:
48. и кога ќе се наполни, ја извлекуваат на брегот и седнуваат, па добрите риби ги собираат во садови, а лошите ги фрлаат.
49. Така ќе биде и при свршетокот на светот: ќе излезат ангелите и ќе ги одделат лошите од праведните.
50. и ќе ги фрлат во вжарена печка: таму ќе биде плач и крцкање со заби.”
51. И ги праша Исус: „Дали го разбравте сево ова?” Тие Му одговорија: „Да, Господи!”
52. А Он им рече: „Затоа секој книжник, кој се научил за царството небесно, прилега на домаќин што изнесува од своето сокровиште ново и старо.”
53. И, откако ги кажа Исус овие параболи, си замина оттаму.
54. А штом дојде во својот роден крај, го поучуваше народот во синагогите нивни. И сите се чудеа и велеа: „Од каде при Него ваква премудрост и сили?

****

Сабота –

1. Ви зборувам вистина во името на Христа, не лажам – тоа го сведочи мојата совест преку Светиот Дух,
2. дека ми е многу жал и срцето ме боли постојано;
3. оти повеќе би сакал јас да бидам одвоен од Христа за браќата свои, моите сродници, по плот,
4. кои се Израилци, на +кои и им припаѓа посинувањето и славата и заветите и Законот, и службата кон Бога и ветувањата;
5. нивни се и оците, од нив по плот е и Христос, +Кој е Бог над сите, благословен во веки. Амин!

****

18. Додека Он им говореше за тоа, ете некаков началник се приближи до Него, Му се клањаше и велеше: „Ќерка ми умре сега; туку дојди, положи ја раката Своја над неа и таа ќе оживее.”
19. И како стана Исус, тргна по него, заедно со учениците свои.
20. И ете, една жена, која беше страдала дванаесет години од крвотечение, се приближи одзади и се допре до крајот на облеката Негова.
21. Зашто си велеше: „Само ако се допрам до облеката Негова, ќе оздравам.”
22. А Исус, штом се заврте и ја виде, рече: „Не плаши се, ќерко, верата твоја те спаси!” И оздраве жената во тој час.
23. И кога дојде Исус во куќата на началникот и ги виде свирачите и народот збунети,
24. им рече: „Излезете надвор, зашто девојката не е умрена, туку спие.” А тие Му се потсмеваа.
25. Но штом го истера народот, Он влезе, ја фати момата за рака и таа стана.
26. И се расчу тоа по целиот тој крај.

*****

Бигорски.

Протопрезвитер Јован Романидис

Суштината на православието

(прв дел)

Што е православна цивилизација? Дали е тоа цивилизација во онаа смисла во која се подразбира Западната цивилизација? Не, Православието не е цивилизација, и покрај тоа што Тојнби употребува термин „православна цивилизација“. Секако дека во Православието постојат претпоставки за создавање цивилизација, меѓутоа Православието не е цивилизација. Зошто? Затоа што Православието е наука, и тоа медицинска наука, според денешните критериуми. Но не е цивилизација. Православието не е ни политички или социјален систем, затоа што неговата грижа е спасението на човекот. Всушност Православието се темели врз овие две вистини: „Логосот стана тело“ (Јован 1, 14) и „Во адот нема покајание“. Православието не е ниту религија, како што постојат други религии. Тука постои еден единствен феномен, кој го нема во другите религии и тоа е она што го одвојува Православието од нив. Тоа се: антрополошкиот и терапевтскиот феномен. Православието е всушност терапевтски метод кој ја исцелува човековата личност.

Вистинскиот лекар се грижи за исцелувањето на сите болни, без исклучок. Не прави селекција меѓу оние кои бараат исцеление. Не го интересира нивниот социјален статус, образовно ниво или морално однесување. Вистинскиот лекар гледа само тоа дали човекот што му доаѓа е болен или не. Доколку е болен, тогаш тој води грижа и се обидува да го исцели од болеста. Должен е да го исцели. Во православното предание имаме и нешто многу повеќе од ова.

Бог ги љуби не само светителите, туку сите луѓе, без исклучок. Ги љуби сите грешници, па дури и самиот ѓавол. Бог сака сите да ги спаси, односно исцели. Сака, но не може да ги исцели сите, бидејќи не сите сакаат да се исцелат. Опитот на обожените луѓе, односно на оние кои достигнале до боговидение го потврдува фактот дека Бог е љубов и дека сака да ги исцели сите луѓе и сите подеднакво ги љуби.

Меѓутоа Бог не може да ги исцели сите, бидејќи не врши насилство врз човековата волја. Бог го почитува и го љуби човекот, но не може да го исцели на сила. Ги исцелува само оние кои сакаат да се исцелат и кои го бараат тоа од Него. Обично, кога некој има телесна или душевна болест, тој своеволно, а не принудно оди на лекар за да се излечи. Така е и во православниот терапевтски метод. Треба човек самиот, без принуда и притисок, слободно да пристапи кон Црквата, кај оние кои имаат просветление и опит и кои го поседуваат терапевтскиот метод на православното предание. На тие луѓе треба да им биде послушен за да најде исцеление.

Општествена цел на православието

Човекот живее во општество и треба да дејствува како здрава единка. Исцелението на умствената енергија на човековата душа, извршено до крај, автоматски создава душевно здрав човек, кој е подготвен општествено да делува во сите сегменти. Оној кој е исцелен, тој автоматски, преќутно, бива хиротонисан за лекар за другите неисцелени. Медицинската наука која се нарекува Православие се разликува од другите науки по тоа што исцелениот автоматски станува терапевт. Примената на терапевтскиот метод врз себеси станува средство за исцеление на другите. Затоа не може да се замисли човек кој е исцелен, а да нема духовни деца, односно други луѓе во духовна зависност од него, кои тој ги советува и раководи кон исцелението.

Во древната Црква немало официјален или конкретен терапевт, секој христијанин бил терапевт. Тоа било мисијата на древната Црква. Но таа мисија не е исто што и мисијата на денешната Црква, која што многу често се состои во рекламирање на нашите убави догми или на нашето богослужбено предание, како да се тоа производи за продажба… на пр. велиме: „Погледнете, ние ги имаме најубавите догми, најубавото богослужење, најубавото пеење, најубавите одежди и слично, и се обидуваме да ги восхитиме луѓето со нашите жезли, нашите мантии, нашите камилавки за да вршиме мисија“. Секако, мисијата која се врши на овој начин има одредена смисла и извесен успех, но тоа не е автентичната мисија, каква што била онаа на древната Црква.

Денешнава мисија се состои главно во следново: просветлуваме луѓе кои се суеверни, и ги правиме православни христијани, без да се обидуваме да ги исцелиме. Меѓутоа, на тој начин ние само им ја заменуваме претходната догма со нова догма, односно правиме размена на едно суеверие со друго. А тоа е така затоа што кога Православието се пласира на ваков начин, тогаш во што се разликува тоа од суеверието? Кога Православието се пласира како христијанство кое не исцелува, и покрај тоа што негово главно дело е терапијата, тогаш во што тоа се разликува од суеверието?

Постојат христијани на Запад кои имаат догми, прифаќаат одредени Собори. Значи тоа се еретици во чиишто догми, надворешно гледано, не постои толку голема разлика од православните догми. Не постои огромна разлика, како онаа помеѓу христијаните и идолопоклониците. Според тоа, доколку православните догми надворешно немаат голема разлика со догмите на инославните христијани, и ако православното догматско учење, како што се изучува денес кај нас, не е поврзано со терапевтскиот метод на православното предание, тогаш во што тоа се разликува од преданието на инославните? И зошто некој неправославен би поверувал во Православието, а не во некоја друга христијанска догма, кога и двете на начинот на кој се пласираат не се нудат како методи, односно патишта кон исцеление, туку како суеверие?…

Ако православните не се занимаваат со суштинскиот терапевтски метод на очистување на душата од страстите, тогаш во што тие се разликуваат од неправославните? Во догмата? А што да прават со православната догма, кога не ја употребуваат за исцеление на својата душа. На таков начин догмата не им служи за ништо.

Поимот на догмата

Отците на Црквата нагласуваа дека за спасението не е доволна догмата сама по себе. Значи догмата не е она што го спасува човекот. Таа само му го отвора патот на човекот за да стигне до очистување и просветлување. Меѓутоа, без православната догма никој не би можел да стигне до тоа. Без правилна догматска свест, без православната пракса и без православниот литургиски живот, никој не може да стигне до очистување и просветлување. Догмата и литургискиот живот не се средства за достигнување на очистување на душата и просветление, меѓутоа, тие се неопходни претпоставки, неопходни темели за човек да го достигне очистувањето и просветлението. Значи, догмата не е автоматско средство кое само по себе може да нѐ доведе до овие состојби.

Што е состојбата на помирување со Бога

Да ги погледнеме црковните богослужби. Крштението се поистоветува со очистувањето. На самото Крштение му претходи егзорцизмот, односно ослободувањето на човекот од влијанието и правата што врз него ги имале лукавите духови. При Крштението, со трикратното потопување во водата се дава отпуштање на гревовите и се уништуваат енергиите на ѓаволот во човекот. Потоа следи Миропомазанието, кое е состојба на просветлување на човекот со Божјата благодат, односно од енергијата на Светиот Дух.

Во времето на древните христијани, таканаречените новопросветлени, или неофити, откако ќе се крстеле на Велика Сабота и со Миропомазанието го дополнувале првобитното просветление, започнувале пат кон комплетно просветление што временски требало да се совпадни со денот на Педесетница. Значи педесет дена од нивното крштение.

Но во што се состои комплетното просветлување на човекот? Тоа е посета на Светиот Дух во умот, односно во срцето на човекот. Значи, како што на Педесетница станало комплетно просветлување на апостолите со слегувањето на Светиот Дух, така Црквата би сакала ова истото да се случува и во духовниот пат на секој нејзин верник. Целиот процес на катехизација во древната црква завршувал со лична Педесетница, односно посета на Светиот Дух Кој доаѓа и живее во срцето на човекот. Се разбира, ова комплетно просветлување не се случувало кај сите во толку краток временски период, бидејќи не сите ги имале истите предиспозиции.

На денот Педесетница апостолите не само што стекнале комплетно просветлување, туку достигнале и до обожение. Според тоа, штом Педесетница е прототипот на духовното усовршување на човекот, тогаш, значи, целта на секој христијанин е да стигне до обожението, односно да Го види Бога во слава. Ова се случува со сите светии на Црквата. Затоа по празникот Педесетница веднаш се слави празникот на сите Светии, кога го празнуваме споменот на сите обожени светии на Црквата, кои сме повикани да ги подражаваме. Ова е суштината на катихетската структура на Црквата.

Протопрезвитер Јован Романидис

Суштината на Православието

(втор дел)

Падот на Адам

Отците велат дека при падот на човекот се помрачил неговиот ум. Се помрачил Адамовиот ум. Отците не се занимаваат со Адам како Адам, туку со умот на Адам. Затоа што Адам направи грев и се помрачи неговиот ум. Тие зборуваат за безумен ум. Секаде во светоотечката книжевност прашањето на падот се гледа во помрачувањето на умот на човекот.

Но како ќе знаеме ние дека човекот паднал? Дали само врз основа на историскиот опит на падот наведен во Светото Писмо? Што всушност значи пад, а што рај? Постојат две светоотечки Преданија во врска со рајот, што св. Јован Дамаскин ги резимира без самиот да зазема став по тоа прашање.

Едното Предание вели дека во рајот умот на човекот бил просветлен. А другото, пак, тврди дека умот на Адам во рајот бил во боговидение. Неговиот рај бил тоа што ја гледал Божјата слава. Александриското Предание, како и Кападокиското (св. Василиј Велики), го застапува ставот дека умот на Адам пред падот бил во боговидение. Антиохиското, пак, Предание (св. Јован Златоуст) вели дека неговиот ум бил само просветлен.

Отците од свој личен опит знаат во што се состои просветлувањето на умот и усвоено е дека во рамките на Преданието просветлувањето на човекот е вселувањето на Светиот Дух во срцето на човекот, при што човекот станува храм на Светиот Дух. Тогаш Самиот Свет Божји Дух дејствува во умот на човекот и го просветлува. Според Антиохиското Предание токму таков бил умот на Адам.

Зошто светиот Јован Дамаскин не зазема никаков став во однос на овие две Преданија? Бидејќи она што го интересирало овој отец на Црквата било да ги изложи двете објаснувања за тоа каков бил умот и дека потоа се помрачил. Но од каде знаеме ние дека умот на Адам се помрачил? Едноставно оттаму што знаеме дека и ние самите сега имаме помрачен ум. Тој помрачен ум бара исцелување. Терапијата се состои во просветлувањето и обожението. Значи, има две фази, а обожението е комплетното исцелување.

Но што значи тоа помрачен ум? Тоа значи дека умствената енергија на човековото срце не дејствува правилно. Умствената енергија почнува да дејствува правилно само тогаш кога човекот ќе мине низ очистувањето и ќе достигне до просветлувањето. По падот умот е помрачен, зашто е полн со помисли, и тие помисли го помрачуваат. Како се случува умот на човекот да се помрачи од помислите? Тоа се случува тогаш кога помислите на разумот ќе слезат во срцето и стануваат помисли на умот. Со други зборови, до помрачување доаѓа кога се јавува конфузија помеѓу разумот и умот. Односно, се јавуваат помисли во умот кои не треба да бидат таму, бидејќи му припаѓаат на разумот. Умот всушност, треба да биде комплетно празен од помисли, за да може во човекот да дојде Светиот Дух, да се всели и да остане во него.

Што е суштината на нашето Православно Предание

Православното Предание нуди метод за исцеление на умот на човекот, односно исцеление на неговата душа. Оваа терапија, како што рековме, има две фази, просветлување и обожение. Обожението, односно боговидението е гаранција за комплетното исцелување. Бидејќи овој терапевтски метод се предава од генерација на генерација, преку луѓе кои достигнале до просветлување и обожение и станале исцелители на другите, тој се нарекува Предание. Не станува збор за обично пренесување на знаење од книги, туку пренесување и наследување на опитот на просветлувањето и опитот на обожението.

Во Стариот Завет состојби на просветлување и обожение имале само патријарсите и пророците на Израилците. Пред пророците биле патријарсите, а пред Мојсеј го имаме Авраам. Но во Стариот Завет читаме дека и до Авраам постои свест за состојбата на просветлување и обожение. Самиот Авраам бил боговидец, односно достигнал до обожение. За периодот пред Авраам, пак, имаме податоци од еврејското предание дека просветление и обожение имало и кај праотците на Авраам, како на пр. кај Ное. Значи ова Предание на просветлување и обожение се пренесува од самиот почеток. Не се појавило туку-така од никаде. Не се појавило одненадеж во XI и XII век пред Христос.

Во Новиот Завет е полесна контролата, бидејќи е ограничено времето на неговото траење. Меѓутоа, Стариот Завет опфаќа околу 1500 год., историја. Во тој период имаме еден ’рбетен столб. Тој ’рбетен столб е Преданието на просветление и обожение, кое се пренесувало од пророк на пророк и ја претставува суштината на Православното Предание. Пренесувањето на овој опит во Стариот Завет се протега хронолошки од Авраам до св. Јован Претеча. Тоа е Преданието на патријарсите и пророците.

Но, и пред овој период, постои оној првиот период, кој се протега од Адам, преку Ное, до Авраам. Денес археолошки е констатирана вистинитоста на наведените настани во Стариот Завет, барем до времето на Мојсеј. Не постои никој кој денес би го оспорувал Стариот Завет како текст од голема историска вредност. Но и пред Мојсеј, па сѐ до периодот на Авраам археолозите имаат пронајдено податоци коишто ја докажуваат вистинитоста на она што во Стариот Завет се наведува, поврзано со личноста на Авраам.

Значи, гледаме дека суштината на Православното Предание не е книгата на Светото Писмо, туку пренесувањето на овој опит на просветлување и обожение од Адам па сѐ до наши дни.

 

Протопрезвитер Јован Романидис

Суштината на Православието

(III дел)

Православието не е религија

Кај многумина владее мислењето дека Православието е една од многуте религии, која што како своја главна грижа ја има подготовката на членовите на Црквата за живот по смртта, односно да обезбеди место во рајот за секој православен христијанин. Така, се смета дека православната догма нуди плус гаранција, бидејќи е православна. А доколку некој не верува во православната догма, тогаш тоа е причина плус тој човек да оди во адот, освен првичната дека таму би го испратиле неговите лични гревови.

Оние православни христијани кои веруваат дека ова е Православието, тие истото го поврзуваат исклучиво со идниот живот. Па затоа не прават многу работи во овој живот, туку чекаат да умрат за да одат во рајот, кој им следува бидејќи кога живееле биле православни христијани!

Еден друг дел православни христијани се активни во просторот на Црквата и се интересираат не за другиот живот, туку главно за овдешниот живот. Значи се интересираат за тоа на кој начин Православието би им помогнало да живеат добро во овој живот. Таквите православни христијани Му се молат на Бога, ги повикуваат свештениците да им читаат молитви, да извршуваат водосвети, молебни, маслосвети итн., за Бог да им помогне да врват добро во овој живот, да не се разболуваат, да ги изведат на пат своите деца, работите да им одат добро и сл. Според ова гледаме дека тие христијани не се разликуваат многу од верниците на другите религии, бидејќи овие вторите ги прават речиси истите работи.

Од горенаведеното може да се види дека Православието ги има следниве две заеднички точки со другите религии: прво, подготвување на верниците за животот по смртта, за тие да одат во рајот, кој секој си го замислува на свој начин. И второ, грижа со цел христијаните да немаат несреќи, маки, катастрофи, болести, војни и сл., во овој живот. Со други зборови, Бог да им ги средува сите нивни потреби и желби. Така за овие вториве, религијата игра голема улога во нивниот живот, особено во нивниот секојдневен живот.

Меѓутоа, во суштина, кого од горенаведените христијани го интересира дали Бог постои или не постои? Кој од нив Го бара? Всушност, за овие не се ни поставува прашањето дали Бог постои или не, бидејќи подобро би било да постои, за да можеме да Го повикуваме и да Му бараме да ги задоволува нашите потреби, нашите работи да одат добро и да имаме извесен успех во овој живот.

Според тоа гледаме дека човекот има многу силна тенденција да сака да постои Бог, да верува дека постои Бог, бидејќи постоењето на Бог му е потребно за да му го обезбеди сето она што го кажавме. Е сега, штом за човекот е потребно да постои Бог, тогаш значи Бог постои!

Не можеме да знаеме колку луѓе би верувале во Бога, кога човекот не би имал потреба од Бог и кога би можел на некој друг начин да го обезбеди она што Му е потребно за самодоволност во својот живот.

Гледаме дека многумина, кои претходно биле индиферентни во поглед на верата, при крај на животот стануваат религиозни, веројатно поради некој настан што ги исплашил. Значи, поради некаква суеверна предрасуда, тие повеќе не можат да живеат без да ја очекуваат Божјата помош. Од тие причини може да заклучиме дека и самата човекова природа ја помага и поттикнува религиозноста на човекот. И ова не важи само за православните христијани, туку и за сите верници од сите религии. Човековата природа е иста кај сите. Тоа значи дека после падот, човекот, станувајќи помрачен, станува и склон кон суеверие.

Но каде запира суеверието и почнува вистинската вера?

Во врска со ова Отците имаат јасни ставови и јасно учење. Дали има некаква особена полза човекот кој го следи или поточно мисли дека го следи Христовото учење и само оди во црква секоја недела, се причестува редовно, ги повикува свештениците за водосвети, маслосвети и сл., без да се вдлабочува во сето тоа, останувајќи со буквата на Законот, а не во духот на Законот? Од друга страна, пак, дали има некаква полза од Православието оној кој се моли исклучиво за идниот живот, а целосно е незаинтересиран за овдешниот живот? Овие две тенденции кои ги наведовме се претерувања во две спротивни крајности. Тие немаат заедничка оска.

Штом и двете овие тенденции не се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, од Светоотечки аспект, тие се погрешни во однос на она кон кое стремат. Работите се поставуваат на правилна основа само тогаш кога ќе се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, и притоа го применуваат православниот светоотечки аскетски метод за стекнување на умствената молитва. Единствената оска која го одржува Православието и која секогаш работите ги поставува на правилна основа е оската: очистување – просветлување – обожение.

Отците не се интересираат само за тоа што ќе се случи со човекот по смртта, туку она што главно ги интересира е што ќе стане со човекот во овој живот. По смртта нема исцеление на умот, па затоа исцелувањето треба да започне уште во овој живот, според исказот „во адот нема покајание“. Затоа православното богословие не е надкосмичко, ниту футуристичко, ниту есхатолошко, туку е чисто внатре-светско. Ова е така затоа што интересот на Православието е за човекот во овој свет, во овој живот, а не по смртта.

Поради која причина се потребни очистувањето и просветлувањето? Дали заради тоа што човекот треба да оди во рајот и да го избегне пеколот? Во што се состои очистувањето и просветлувањето и зошто православните стремат кон нив? За да можеме да дадеме одговор на овие прашања, треба да го имаме основниот клуч: фактот дека од православен богословски аспект, сите луѓе на земјата го имаат истиот крај. Било да е некој православен, будист, хиндуист, агностик, или атеист, или било што друго, тој е назначен да ја види Божјата слава. Ќе ја види Божјата слава при Второто Христово Доаѓање. Значи сите луѓе ќе ја видат Божјата слава, и во тој поглед сите имаат ист крај. Секако, сите ќе ја видат, но со една битна разлика: спасените ќе ја видат како најслатка и невечерна Светлина, а останатите ќе ја видат истата како оган што гори. Тоа дека сите ќе ја видиме Божјата слава, односно Неговата Светлина, е вистинит и очекуван факт, нешто кое ќе се случи сакале ние или не. Меѓутоа доживувањето на таа Светлина ќе биде различно кај едните и другите.

Според тоа, работата на Црквата и на свештениците не е да ни помогнат да ја видиме Божјата слава, тоа ќе биде во секој случај. Делото на Црквата се состои во тоа како секој човек ќе Го види Бога. Значи, делото на Црквата е да им проповеда на луѓето дека постои вистински Бог, дека Бог се открива или како Светлина или како оган што гори, дека сите луѓе при Второто Христово Доаѓање ќе Го видат Бога, па затоа треба да се подготвуваат да Го видат Бога не како оган, туку како Светлина.

Оваа подготовка на членовите на Црквата, како и на сите луѓе кои сакаат да Го видат Бога како Светлина, е во суштина терапевтски метод, кој треба да започне и да заврши во овој живот. Исцелувањето треба да се случи во овој живот, зашто по смртта нема покајание. И овој терапевтски метод е суштината и главната содржина на Православното Предание, па според тоа и главна грижа на Православната Црква. Се состои од следниве три стадиуми на духовно издигнување: очистување од страстите, просветлување со благодатта на Светиот Дух и најпосле обожение, исто така со благодатта на Светиот Дух. Се случува и следново: доколку човек не стигне до состојба барем на делумно просветлување во овој живот, тогаш тој не може да Го види Бога како Светлина ниту во овој, ниту во другиот живот.

Од тука станува јасно дека Отците се интересираат за човекот каков што е денес, во овој момент. Секој човек има потреба од исцеление, и има одговорност пред Бога да го започне тоа дело денес, во овој живот, бидејќи само во овој живот и ќе може. Не може по смртта. Но човекот е оној кој одлучува дали ќе го следи патот на исцелението или не.

Христос рекол: „Јас Сум патот“ (Јован, 14, 6). Пат кон што? Не само кон другиот живот, Христос е најпрво патот во овој живот. Христос е патот кон Неговиот Отец и нашиот Отец. Он му се открива на човекот прво во овој живот и му го покажува патот кон Отецот. И тој пат е Самиот Христос. Доколку човекот не Го види Христос во овој живот барем со умственото сетило, тогаш нема да Го види Отецот, односно Божјата Светлина ниту во другиот живот.

 

*************

Преподобен Пајсиј Светогорец

Молитва за другите

(I дел)

Се молиме за светот, свесни за својата паднатост

Старче, понекогаш кога ќе видам колку светот страда, не можам да се молам за себе.

-Молитвата што ја твориме за нас самите не ја правиме само за себе, туку таа е неопходна како некаква подготовка за пред Бога да можеме да застанеме пристојно облечени. За да можеш да ја видиш болката на другите луѓе, би требало, на некаков начин, прво себеси да се доведеш во ред. И кога се молиш за себе, длабоко свесен за својата паднатост, тогаш и едно Господи помилуј, што ќе го кажеш за другите, и тоа Господи помолуј ќе има голема сила, бидејќи во себе содржи многу смирение, кое ја привлекува милоста Божја.

Старче, чувствувам потреба многу да се молам за себе, но затоа, пак, ги заборавам другите луѓе.

-Слушај, за да можеме да го соблечеме од себе стариот човек, треба да се молиме за себе. Но кога ќе се разгори божествениот ерос, тогаш човекот се заборава себеси и почнува да се моли за другите. Откако прво ќе се помолиш за себе, сети се на измачените луѓе воопшто и на оние кои се далеку од Бога, како и на упокоените кои не го искористиле своето време што Бог им го дал да Му се приближат, па сега залудно се каат – и кажи ја молитвата: „Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилуј нѐ“. Така во својата молитва, покрај себе ќе ги вклучиш и сите оние кои од тебе побарале да се молиш за нив, а и целиот свет.

Ме трогнува, Старче, човечкото страдање, но немам смелост да барам од Бога помош. Помислата ми вели: „Како тебе, грешниот, да те услиши Бог?“ 

-Не го слушај рогатиот кој ти доаѓа од лево и те фрла во безнадежност. Речи: „Боже мој, јас навистина сум ништожен, но ти услиши ме, за другите луѓе заради мене да не претрпат неправда“.

Еднаш за време на голема суша, некој монах на Света Гора се молел на следниот начин: „Боже мој, Те молам да падне малку дожд, не заради нас; ние сме монаси и сме ветиле дека ќе се подвизуваме. Сожали се на кутрите луѓе кои страдаат, а кои и покрај својата сиромаштија ни даваат и нам. Да сум во добра духовна состојба, Ти би ме услишил и луѓето не би страдале. Знам, многу сум грешен; но зарем не е неправедно заради мене да страдаат другите? Помогни ми. Тие немаат време да се молат, затоа јас малку се молам за нив“. За час, час и половина, падна дожд низ цела централна Грција и Света Гора!

Старче, кога се молам за другите, помислата ми вели дека како Бог да се гнаси од мене, бидејќи го оставам својот мртовец и одам да погребувам туѓи мртовци.

-Зарем твојот мртовец не беше погребен кога даде завет? Речи: „Боже мој, како да ме услишиш мене, Твојот недостоен слуга? Но зарем не е штета да се мачат луѓето коишто имаат толку многу проблеми? Те молам помогни им!“Кога човек со љубов и смирение се моли за своите ближни и се бори, имајќи притоа свест за својата паднатост, Бог нема да го презре, туку ќе му помогне и нему самиот и на другите. Бог го презира оној кој мисли за себе дека е свет и се моли за другите луѓе, сметајќи ги за грешници.

**************

Молитва за другите

(II дел)

Болката на своите ближни направи ја своја болка

Рековте, Старче, дека ќе создадеме една работилница за молитва. Кога ќе биде тоа?

-Од вас зависи… Следниот пат ќе видам во каква состојба сте, па во зависност од тоа… ќе засноваме една духовна работилница за молитва. Ако се молите со болка, знаете ли каква сила ќе има таа молитва? Ќе се молите за проблемите на светот, и оние луѓе кои во тој миг ќе бараат помош од Бога и ќе се најдат на иста фреквенција, ќе ја добијат Неговата помош. Јас ги чувствувам душите што се милостиви; ги чувствувам нивните молитви како сила која доаѓа во бранови. Често чувствувам кога некој болен се моли и кога таа молитва ќе му помогне.

Старче, дали душите за кои се молите го чувствуваат тоа?

-Да, чувствуваат дека ги потресувам, се растреперуваат. Кога молитвата се прави со болка, дури и непознатите луѓе го чувствуваат тоа.

Старче, кога нашата молитва за ближни Му е поугодна на Бога?

-Кога ја чувствуваме молитвата. А ќе ја почувствуваме ако се ставиме себеси во положбата на ближниот. Доколку се ставиме себеси, да речеме, во положбата на некој болен или некој упокоен, тоа ќе ни помогне да се молиме со болка; болката слегува во срцето, па нашата молитва станува срдечна.

Старче, кога ме гушат помисли не можам да се молам.

-А зошто, добро дете мое, не го оттргнеш малку вниманието од  себе и не почнеш да мислиш  и на луѓето кои страдаат? Знаеш ли колку растурени семејства има, колку по патиштата и Домовите има несреќни и напуштени дечиња, без љубов? Колку од нив во овој миг викаат: „Помош, помош!“, а во близина нема никој кој би им помогнал? Колку луѓе се дават во морињата, колку од нив страдаат во автомобилски несреќи, колкумина се мачат? Толку многу луѓе имаат потреба од молитвите на монасите, а ние го губиме своето драгоцено време на ништожни помисли или детински поплаки, или, пак, своите духовни обврски не ги извршуваме како што треба? Гледај да излезеш од себе и болката на својот ближен да ја направиш своја болка. Така ќе стекнеш мир, ќе добиеш плата од Бога, а ќе можеш и да им помагаш на другите луѓе.

Кога живеев во „Филотеј“, кој во тоа време беше идиоритмички манастир, една ноќ додека бдеев во ќелија, забележав дека некој човек дојде пред манастирот и беше во неволја. Беше тоа некој си беден, демонизиран човек. Манастирската капија се затвораше со залезот на сонцето, а се отвораше следниот ден наутро. „Што да правам сега? Како би можел да му дадам нешто да касне! Како така да чека гладен до утре?“, размислував јас. Тогаш ми дојде на ум една  идеја. Појдов, зедов нешто храна и ја ставив во едно кошниче. Потоа кошничето го врзав со јаже и го спуштив преку мојот прозорец, кој гледаше на надворешната страна на манастирот. Тој човек беше во таква лоша состојба, што после никако не можев да се смирам. Цела ноќ се молев со болка. „Боже мој“, велев, „толку можев да направам; не сум достоен да Те замолам да му помогнеш на Своето создание. Но зарем, не е штета тој да страда заради мене?“ Кога утрото го отворија манастирот, тој човек влезе внатре; беше добро. Влезе во храмот, се поклони и Го прослави Бога. Добриот Бог се сожалил и го ослободил од демонот.

Старче, кога некој се моли за човек што страда, дали неговиот ум е насочен кон Христа или кон болката на тој човек?

-Па зарем не бара помош од Христа? Значи, тој поаѓа од болката на тој човек, но се врти околу Христа.

Старче, кога срцето ми е тврдо, се потсетувам на разните тешкотии низ кои сум поминувала и барам од Бога да им помогне на оние кои минуваат низ слични тешкотии.

-Тоа е добро. Постапувај така, бидејќи на тој начин подобро ќе ги разбереш своите ближни и ќе сочувствуваш со нив. „Боже мој“, кажи си, „како што мене си ми направил толку добрини, така помогни ѝ на мојата сестра, која е подобра од мене“.

Старче, можеби не е правилно тоа што кога се молам за спасение на некоја душа, истовремено се молам на Бога да не ѝ дозволи да страда? 

-Не благословена, и во тоа има сострадување. Бог се трогнува кога оној кој се моли има во себе љубов кон својот ближен, но на крај Бог, сепак, ќе го направи она што е полезно за таа душа.

****************

Молитва за другите

(III дел)

Молитва за конкретни случаи и за целиот свет

Старче, ме мачи кога ќе помислам дека богослужбата завршила, а јас од поспаност не сум можел да се молам.

– За да ја оттргнеш поспаноста мисли си на нешто што ќе те поттикне на духовна заинтересираност.

Постои ли некоја поголема духовна мотивација од човечкото страдање?

– Да, но ако мислиш на човечкото страдање воопштено и неодредено, тоа нема да ти помогне. Мисли за конкретни случаи на луѓе кои се во голема неволја, така што душата да те заболи и твојата молитва да потече од срцето. Насочи се на еден случај кој ти предизвикува болка повеќе отколку другите, а потоа премини и на другите случаи. Да речеме, во една војна има многу ранети. Добро е, ако е можно, иако не ги гледаш, сите да ги почувствуваш. Но ако не можеш да ги почувствуваш и ако не ги гледаш, многу ќе ти помогне да видиш некого кој малку го исекол прстот па да си речеш: „А замисли овој човек да е осакатен, да му е отсечена раката или ногата, кутриот! И колку само има такви несреќни луѓе, на кои им се отсечени рацете или нозете!“ Бидејќи едно е кога некој ќе слушне дека некој воз излетал од шините, а сосема друго кога пред себе го гледа возот кој излетал од шините и цели купови човечки жртви. Кога се молиш за некој конкретен случај за којшто те боли душата, ти самиот стекнуваш помош, а и му помагаш на својот ближен.

Старче, кога ќе заѕвони ѕвончето за време на проскомидија, јас набројувам воопштени случаи, на пример: вдовици, сирачиња, осамени, а не имиња. Дали е тоа правилно?

– И јас правам така. Секогаш моли се со болка. Не е доволно свештеникот на Проскомидија само да ги извади честиците и формално да ги прочита имињата, туку треба со болка да се моли за секого; тогаш ќе види чуда. Еднаш некој демонизиран човек отишол кај еден свештеник и го замолил да отслужи Божествена Литургија. Кога требало да го спомнат на Проскомидија, пред да извади честичка за него свештеникот со болка рекол: „Господи, Ти гледаш колку се мачи Твоето создание. Ослободи го од демонското влијание. Спомни го Господи, слугата Твој…“ Демонот веќе не можел да издржи и побегнал.

Старче, дали е подобро човек повеќе часа да се моли за истата работа, или да преминува од тема на тема, па на тој начин да проникне во болката на целиот свет?

– А зошто би се држел само за една тема? Треба да се допре до многу теми: една, друга, трета и така непрестајно. А потоа да размислува за човечкото страдање воопшто и да се моли. Таквото постапување се допира до Бога, бидејќи во себе носи благородност.

Старче, што да бараме во молитвата за целиот свет?

– Сите да стигнат во Рајот. Христос се жртвуваше за сите луѓе да се спасат, како оние што Му се близу, така и оние што се подалеку. Затоа да се молиме сите луѓе да Го спознаат Бога, да Го засакаат, со својот живот да Го зарадуваат и да се спасат; да одат во Рајот. Некој рекол: „Боже мој, живеев во Рајот уште овде на земјата. Стави ме мене сега во пеколот, а мојот брат во Рајот“. Но ако еден таков човек и дојде до пеколот, поради својата голема љубов, која би се пренела и во пеколот, мислам дека и тој мал дел од пеколот ќе се претвори во рај, бидејќи каде постои љубовта таму е Христос, а каде што е Христос таму е и Рајот.

*************

Молитва за другите

(IV дел)

Молитва за оние кои бараат од нас да се молиме за нив

Старче, кога ќе ни кажат: „Молете се за моето дете, полага испит“, или „молете се за тој и тој, му претстои операција“, дали после тоа треба да се распрашуваме како поминало и дали е во ред?

-А зошто би се распрашувале дали сѐ поминало во ред? За да можеш да речеш: „Слава Ти, Боже, ми ја услиша молитвата?“ Си ја заврши задачата? Се помоли? Не треба да правиш ништо повеќе од тоа.

Како се молите кога ви даваат имиња за спомнување?

-Пред операцијата, имињата што ми ги даваа за спомнување ги читав стоејќи, а повремено правев и метании. Кога се вратив од болница ги читав имињата лежејќи, свртен на страна. Штом малку закрепнав, почнав повторно да ги читам имињата стоејќи.

Старче, кога поклониците ни даваат имиња за молебен, а ние не знаеме какви се нивните проблеми, што да кажуваме?

-Кажете: „Господи, помилуј ги слугите Свои, чии неволји Ти ги знаеш“.

А што, Старче, кога ќе се молиме за личности што не знаеме дали се живи или упокоени?

-Кажете: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои“.

Понекогаш, Старче, заборавам да се помолам за некого за кого ми е речено да се помолам, за некоја одредена работа во одреден ден.

-Почни ја молитвата прво со нив и кажи: „Спомни ги, Господи, слугите Свои, кои нам, недостојните, ни заповедаа да се молиме за нив“. Наведи ги нивните имиња еднаш-двапати, а после моли се за целиот свет велејќи: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои“.

Старче, некогаш не се сеќавам на имињата на луѓето што побарале да се молам за нив.

-Кога не се сеќаваш на имињата што ти ги дале, зафати се со воопштените случаи: болните, децата што застраниле од патот итн. На почетокот кажи: „Помогни им, Боже мој, прво на оние кои имаат поголема потреба“, а потоа продолжи со: „… помилуј ги слугите Свои“.

Старче, ги запишувам имињата на луѓето кои бараат да се молам за нив според случаите: за здравје, за просветување итн; но имињата непрестајно се умножуваат. Колку време треба да ги чувам имињата и да се молам за тие луѓе?

-Прво моли се за новите имиња, а потоа кажи: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои и целиот свет“, за возот да не замине со само мал број на патници.

Старче, кога бараат од мене да се молам за некоја работа, колку долго треба да се молам?

-Тоа зависи од проблемите што тој некој ги има, но и од тоа колку ти сострадуваш со него. Може човек и да нема некој голем проблем, но бидејќи сострадуваш со него, се молиш за таа работа со години. А можеш да свртиш и само една бројаница.

Старче, која е значи, мерката, дека за некоја работа сум се помолила онолку колку што било потребно?

-Моли се, сѐ додека тоа не почне да ти создава напнатост. А колку ќе биде тоа зависи од времето со кое располагаш. Но знај дека мерката не е колку некој се моли, туку како се моли. Некој може да помине многу време на молитва и да мисли дека се моли, а всушност не се моли, бидејќи не се моли со болка. А некој друг може и да не се помоли долго, но неговата молитва да е квалитетна, бидејќи се моли скрушено и со смирение. Се разбира и кога постои и квалитет и квантитет, тогаш ревносната душа од Бога прима двојна благодат и благослов.

Старче, кога во манастир ќе дојдат луѓе што имаат многу проблеми, па ќе ми ги дадат своите имиња да се молам за нив, јас сострадувам со нив, но понекогаш не располагам со време кое е сразмерно на потребата на тие луѓе за молитва, и тогаш ме мачат помисли. 

-Некој ќе ти ја каже својата мака, ти ќе го сослушаш и длабоко ќе воздивнеш. Тогаш и да не стигнеш да се помолиш за него, таа воздишка вреди колку и повеќечасовна молитва; тоа е една молитва на срцето и таа сигурно донесува резултати. Ги читаш имињата што луѓето ти ги даваат и се грижиш што немаш време да направиш и нешто повеќе од тоа. Таа една воздишка на срцето кое го следи секое име, се запишува таму горе на небото и се искачува право пред Престолот Божји.

***************

Молитва за другите

(V дел)

Молитва за болните

Старче, со каква духовна активност да се занимавам сега кога сум болен?

-Колку што можеш тивко потпевнувај си или кажувај ја Исусовата молитва, барајќи од Бога здравје за себе и за другите луѓе, кои сега кога си болен можеш подобро да ги разбереш. Тебе сега ти се даваат сите услови за молитва, дури и болката, која е особен предуслов за ти што боледуваш да се молиш за оние коишто боледуваат, и за твојата молитва да биде од срце. А тоа е и најважното дело на монахот. Доколку го сфатиш тоа, нема да бидеш тажен, туку непрестајно ќе се молиш, благодарејќи Му на Бога.

Старче, некои луѓе праќаат списоци со имиња на болни во разни манастири, за таму да ги спомнуваат.

-Тоа е добро, но не е доволно. Потребно е и тие да се молат, а и на болните да им се каже и тие сами да се помолат. Не треба да се потпираме само на тоа дека сме испратиле имиња.

Овие денови, старче, сакав да Го замолам Бога да го земе кај Себе брат ми, кој многу страда како инвалид.

-Немој ти на Бога да Му укажуваш на решенија. Со доверба препушти Му го тој проблем Нему. Бог знае што е од полза на Неговите деца, па како нежен Татко, ќе постапи и соодветно на тоа.

Старче, како се молите за некој болен што е во животна опасност?

-Се трудам колку што можам во молитвата и во подвигот, а после целата таа работа ја препуштам во рацете на Бога, Кој е добар по Својата природа.

Старче, бидејќи Бог веќе знае што му е од полза на секој болен, зошто е потребно да се молиме за болните?

-Ние сме должни да се молиме на Бога, и ако оздравувањето или продолжувањето на животот е за спасение на душата на болниот, Бог веднаш ќе помогне. Но ако не се молиме на Бога, болеста природно ќе си се развива по својот тек.

Молитвата со сострадување ја следи Божествена утеха

Старче, кога ќе слушнам какви сѐ проблеми имаат луѓето, се јадам во себе. Дали е тоа маловерие?

-Види сега: кога страдаме заради нас самите тоа е маловерие, а кога страдаме заради другите тоа е сострадување. Кога на вистински начин се јадеме во себе поради страдањата на нашите ближни, тоа е проследено со молитва, а после неа следи Божествена утеха. Затоа моли се колку што можеш, а потоа сѐ остави во Божји раце и биди спокоен. Зарем болката на Божјите созданија Го боли Бога помалку отколку тебе? Зошто би се вознемирувал?

На оние кои духовно сострадуваат со другите луѓе и страдаат заради страдањата на нивните ближни, Бог им дарува голема утеха, бидејќи во спротивно тие не би можеле да ја издржат сета таа болка. Знаете ли колку со горчина се исполнувам од сите тие писма што ги добивам од луѓе со цел куп проблеми? Од толкава горчина се трујам и потоа не сакам ништо ни да јадам. Но токму од таа болка излегува вистинска утеха. Бог те наградува со утеха сразмерно на болката. Те теши со толкава утеха, што повеќе не можеш да поднесеш. Па наместо да те боли душата поради болката на другите луѓе, и наместо да плачеш, ти потоа чувствуваш некаков восхит. Како Добриот Бог да ти вели: „Не грижи се, дете Мое, слушнав што бараш од Мене“.

**********************

Владика Николај Велимирович

ЗАКОН И ВИСТИНА – I дел

Законот беше даден преку Мојсеј, а благодатта и вистината станаа од Исуса Христа. Кога сонцето ќе засветли, браќа, ламбите се кријат во долапот. Зашто, ламбите се користат само при темнина поголема од својата. Кој татко ги испраќа своите деца во мрак без видело? Небесниот Отец на секој народ му дал по едно големо светило, за да му биде светлина во темнината на овој разбрануван живот. Но, светилката служи само до доаѓањето на зората, в зори таа се остава во долап, зашто се појавува царот на светилата, царот на сонцето, пред чијашто светлина сите светила стануваат темнина. На еврејскиот народ од Бога му било дадено светило, кое се нарекувало Мојсеев закон. Кога се појави вистината во лицето на Исус Христос, еврејското светило стана темнина, и секој што имаше очи да ја почувствува вистината, го сокри светилото во долап. Оние, пак, кои немаа очи чувствителни за светлоста на вистината, продолжија да го носат тоа светило и понатаму, и така станаа слични на луѓето кои на пладне со свеќи се шетаат по улиците.

Што е, браќа, законот? И што е, браќа, вистината? И каква е разликата, браќа, меѓу законот и вистината?

Милоста им дава закон на оние кои ќе отпаднат од милоста. Оние што живеат од милоста, немаат закон, зашто немаат потреба од закони. Додека синовите им се послушни на таткото и додека послушноста кон таткото им создава радост, секој син ужива во татковиот имот. Штом кај еден син престанува послушноста кон таткото, имотот се дели, непослушниот син добива на уживање само еден дел од имотот, и тогаш милоста на таткото се јавува во вид на закони. Законот стои помеѓу милоста и пропаста. Отпаднатите од милоста, милоста не ги уништува и не ги турка во пропаст – инаку не би била милост – туку ги става под власта на законот, во служба на законот, под ропство на законите, со цел да ги вразуми и повторно да ги врати при себе. Ако отпаднатите од милоста, слугите и робовите на законот, не се вратат повторно при милоста, тие неминовно самите себе се туркаат во пропаста и биваат уништени. И така, законот е како мост помеѓу милоста и пропаста.

Замислете го непослушниот син, кој сака по секоја цена да живее одвоено од татка си. Таткото со сигурност знае дека синот, одвоен од него, не може да живее живот во полнота и радост и затоа го одвраќа синот од неговата намера. Но, кога синот останува на своето, тогаш таткото, за да го спаси, му овозможува барем живуркање ако не живот, му одвојува дел од имотот и го остава да си замине од кај него. Го става во областа на законот. Зашто, ако не го стави во областа на законот, непослушниот син би морал да премине од областа на милоста во областа на пропаста и небитието. Ако синот, живуркајќи во областа на законот, се освести, се покае и зажали за царството на милоста, тој би можел да се врати од областа на законот во областа на милоста, од животарење, повторно во живот. Ако тој одново се покаже непослушен и кон законите во областа на законите, тој неминовно би преминал во областа на пропаста и ништожноста.

Или, пак, замислете си дека еден од вашите другари од некои причини се решава на смрт со гладување. По цел ден, и тоа од ден во ден, тој ниту нешто јаде, ни нешто пие. И по цел ден, и тоа од ден во ден, вие се грижите како да го спасите својот другар. Најпосле, се досетувате да почнете да го храните со млеко преку цевка додека тој спие. И така, го одржувате животот на својот другар на единствениот за вас можен начин. Но, замислете, сега, доколку вашиот другар  дознае за вашата операција врз него за време на спиењето, па тогаш да престане да спие, тој би ја изгубил единствената ваша можна помош и единствениот пат за спасение. Што би се случило со него? Неминовно, тој би преминал во областа на пропаста и ништожноста.

Или, замислете дека некој ваш пријател манијата кон водата силно го влече да влезе во вода и тој непрестајно бара прилика за да скокне во вода. Залудни се вашите совети и вашето одвраќање. Најпосле, вие се обидувате со единственото преостанато средство, имено, да подготвите една подводна капа, каква што носат испитувачите на морските длабочини, та во мигот кога вашиот пријател ќе посака да скокне во вода, вие да му ја ставите капата на главата и да му ја врзете околу вратот. И тој скока во вода. Што ќе биде со него? Едно од двете понудени последици. Студенилото на водата, или стравот од водата, или ужасот од смртта под вода, можеби ќе го излечи од водната манија, и тој, со спасувачката капа на главата, здрав и жив ќе исплива на брегот и ќе ви биде послушен и благодарен за навек. Или, пак, водената манија уште повеќе ќе го обземе, со оглед на тоа дека е под вода, и тој налутен, со раце ќе ја растргне спасувачката капа од своето лице и ќе се удави.

Законот, браќа, е природен производ на милоста, со цел да ги спаси отпаднатите од милоста. Таму каде што владее само милоста, и каде што нема отпаднати од милоста, таму нема ниту закони. Ние овде го употребуваме зборот милост, наместо вистина, само за да ви биде работата појасна. А милоста, таа е само второто лице на вистината, неразделно од вистината, како што топлината е неразделна од сончевата светлина. Човекот кој излегува од темнина на виделина и извикува: еве сонце!, мисли на сончевата светлина, а човекот кој излегува од ледена пештера на виделина и извикува: еве сонце!, мисли на сончевата топлина. Значи, кога зборуваме за милоста, ние во исто време, неминовно зборуваме и за вистината. И затоа без никакви забуни и противречности можеме да кажеме: законот, браќа, е природен производ на вистината со цел да ги спаси отпаднатите од вистината.

Што друго е вистината, браќа? И што уште е законот? И каква уште може да биде разликата помеѓу вистината и законот?

Вистината ја претставува областа на слободата, законот ја претставува областа на ропството. Во областа на вистината, човекот ја поистоветува својата волја и својата среќа со волјата и среќата на сите оние кои живеат во таа област. Во областа на законот, пак, човекот ја разликува и ја издвојува својата волја и својата среќа, од волјата и среќата на сите оние битија кои постојат во таа област. Затоа во областа на вистината не постојат никакви закони, туку само еден зрак од законот, за оние кои ја гледаат вистината од областа на законот; и затоа во областа на законот нема ниту малку вистина, туку само еден зрак од вистината, за оние кои ги гледаат законите од областа на вистината. Како што птицата родена и израсната во кафез мисли дека птиците што слободно летаат околу кафезот, се во истата положба во која е и таа; и како што, обратно, птиците родени и израснати во слобода, мислат дека птицата во кафезот е во истата положба во која се и тие. Зашто слободата е единственото мерило за битието од областа на вистината, и само преку слободата тоа ги мери сите битија кои се во областа на законот; и затоа што, ограничувањето е единственото мерило за битието во областа на законот, затоа преку ограничувањето тоа ги мери сите битија што се во областа на слободата. Меѓутоа, царството на слободата не знае за никакви ограничувања, ниту царството на законите знае за некаква слобода. Вистината, по својата суштина, ги урива сите граници и ограничувања; законот, по својата суштина, насекаде поставува граници и ограничувања. Како што светлината од ламбата, бледнее и исчезнува при силната светлина на сонцето, така и моќта на законот бледнее и исчезнува при силната светлина на вистината. Ниту светлината на сонцето ни светлината на лампата можат истовремено и на исто место да светат во својот полн сјај, ниту, пак, моќта на законот и моќта на вистината можат да се појават во истиот миг и на исто место, во иста мера. Само во отсуство на едното, другото може да ја покаже својата полна светлина и полна моќ.

Вистината плете кафез од закони и во него ги затвора отпаднатите од неа. Од милосрдие вистината плете кафез од закони, за да не ги одвои сосема отпаднатите од неа и за да не ги турне сосема во пропаст и небитие. Затоа и велиме дека законот претставува мост помеѓу вистината и пропаста. Областа на вистината е вечна и непроменлива, во неа нема патишта што водат и напред и назад. Она што е, тоа е вечно и непроменливо. Областа на законите е времена и променлива, и во неа има две патеки: едната води кон вистината, другата кон пропаста и небитието. Областа на небитието е вечна и непроменлива. Она што не е, тоа не суштествува: вечно и непроменливо. Затоа Бог и вели за Себе: Јас Сум Оној Кој што Сум. Не, Јас Сум Оној, Кој беше; или: Јас Сум Оној Кој ќе биде; или, Јас Сум Оној Кој бивам, туку: Јас Сум Оној Кој што Сум. А Бог е целата област на милоста и вистината. Областа на законите може себеси да се именува со: сум – не сум, зашто тоа е област помеѓу битието и небитието. Областа на небитието, кога би можела себеси да се именува, би се именувала како: не сум.

Целата оваа вселена е еден кафез исплетен од закони и во тој кафез е затворена човечката душа, која е отпадната од Бога. И душата човечка им служи на законите, им робува на законите и, кога сосема од видик ќе Го изгуби Бога, ги обожува законите, како што птицата во кафезот им служи на ограничувањата на кафезот, им робува на ограничувањата на кафезот и ги обожува ограничувањата на кафезот мислејќи, дека областа на кафезот е единствената област за родот на птиците. Отпаѓајќи од Бога, човекот ја посака границата помеѓу себе и Бога, и наместо една граница, тој доби илјада граници, илјада ограничувања, илјада закони, и како мувата во пајажината, целиот се заплетка во замрсените конци на законите.

*****************

Владика Николај Велимирович

ЗАКОН И ВИСТИНА – II дел

Кога, пак, се вели: законот е даден преку Мојсеј, се мисли на еден посебен закон, кој од вистина и милост е даден преку Мојсеј, за луѓето со тој закон да се спасат од служењето и робувањето на безброј други закони, и така да се одвратат од патот што води кон пропаст и небитие, та да се свртат со лице кон патот што води кон милоста и вистината. Замислете едно огромно поле потопено со вода и луѓе кои се дават во тој потоп, според природните закони. Со Мојсеевиот закон фрлени се многу даски во тој потоп, за оние, кои би се фатиле за тие штици да можат да ја држат главата над водата и да дишат. Првиот закон, според кој луѓето во водата би морале да потонат и да се удават, е победен од овој другиот закон, според кој луѓето, држејќи се за даските, можат да ја држат главата над водата и да живеат. Но, и едното и другото е закон. Сега замислете да блесне огнено Сонце и потопеното поле брзо да се исуши. Обата оние  закони ќе ја изгубат својата власт над луѓето; тие ќе застанат на сувата земја со нозете, ќе ги фрлат даските од рацете, па слободно и по своја волја ќе се движат. Но, некои од луѓето, од навика и страв од потопот, ќе продолжат да се движат по сувото поле со даска во рацете, исто онака како што правеле во водата. И така ќе предизвикаат зачуденост и смеа кај оние кои ги фрлиле даските и почнале слободно да чекорат по сувата земја. Значи, еден закон може да победи друг закон и да ја прекине неговата власт над човекот. Но, вистината е како огнено сонце, кое ги победува сите закони и ја поништува нивната власт над човекот. А, оние кои ќе продолжат и после потопот да  држат даски во рацете, тоа се оние кои продолжуваат да се држат за законот и тогаш кога вистината ќе го осветли светот и ќе ги исуши мочуриштата и потопот.

Затоа се вели: благодатта и вистината постанаа од Исуса Христа. Не се вели: ни се дадоа преку Исуса Христа, како што се вели дека законот беше даден преку Мојсеј, туку – постанаа од Исуса Христа. Зашто некој друг го даде законот преку Мојсеј, а благодатта и вистината не ги даде некој друг, туку Самиот Исус Христос. Самиот Он е благодат и вистина и од Него Самиот благодатта и вистината дојдоа во светот. Како што би можело да се каже: ноќното видело се даде преку Месечината, а топлината и светлината постанаа од Сонцето. Кој го даде ноќното видело преку Месечината? Сонцето. Зашто Месечината сама по себе не светли, туку го добива своето видело од Сонцето. А кога Сонцето ќе се роди, Месечината исчезнува, и од Сонцето, непосредно и во полна мера доаѓа топлината и светлината. Слично на тоа треба да се разберат Евангелските зборови: законот беше даден преку Мојсеј, а благодатта и вистината постанаа од Исуса Христа.

Во законот нема благодат, зашто во законот нема милост. Законот по мерка дава и по мерка зема, и никогаш не дава додека не земе. Во благодатта нема мерка и благодатта не се дава со мерка. Благодатта е полнота и изобилност од дарови. Законот е беда и сиромаштија, па оттука доаѓа штедливоста и скржавоста. Благодатта дава и не забележува во тефтерите. Законот наредува: око за око, заб за заб. Законот е беда и сиромаштија и додека не земе, не може ни да даде, и кога дава – мора и да земе. Благодатта е полнота и изобилност, и затоа дава и не забележува во тефтерот, и повторно дава и не зема за возврат. Благодатта не оди заедно со законот зашто законот не е вистина. Благодатта оди само со вистината, и благодатта грее само онаму каде што вистината светли.

Но, да го оставиме Мојсеевиот закон. Земете го било кој закон во универзумот или меѓу луѓето и веднаш ќе се уверите дека законот не знае за благодат. Благодатта нè опсипува со добрите дарови од својата полнота и изобилие. Зашто се вели: и од полнотата Негова сите ние примивме благодат врз благодат. Дали за било кој закон во вселената и меѓу луѓето може да се рече: и од полнотата негова сите ние примивме благодат врз благодат? Не! Туку ако живееш во областа на законот нема да земеш ако не дадеш, а ако имаш мора да дадеш. Зашто и најдобрите закони се само огради и ограничувања. И најдобрите закони едвај само ја допираат областа на милоста и на допирната линија на милоста – се губат. Зашто таму каде што почнува милоста, законите престануваат. Милоста со еден скок ги исполнува сите закони и ги прескокнува. Во својата крајна исцрпеност, законите апелираат на милост и милоста со еден здив ги ублажува и ги заоблува сите остри шилци на законот. А, благодатта е нешто повеќе од милоста; благодатта е токму божественото именување на милоста, празничниот изглед на милоста, или милоста во својот најголем раскош – тоа е благодатта. Кога човекот е милостив, тој му ги проштева навредите на својот противник; кога човекот е божествено милостив тој го опсипува со добро оној кој него го опсипува со зло. За пример да претпоставиме за миг дека дрвата се разумни битија и дека свесно дејствуваат. Еден човек со секира во рацете наидува на три расцутени костенови дрва. Тој удира со секирата на првиот костен, и костенот замавнува со едната гранка и го удира човекот. Го удира со секирата другиот костен, и костенот мирно го поднесува ударот и не му возвраќа на човекот. Тој удира и на третиот костен и костенот го опсипува човекот со преизобилен слап од своето прекрасно цвеќе. Првиот случај би спаѓал во областа на законот. Другиот случај би ја претставувал обичната милост. Третиот случај, пак, би ја претставувал благодатта или божествената милост, или милоста во својот празничен изглед, во својот најголем раскош. Токму на овој последен вид на милост, всушност, мислиме, кога зборуваме за милоста. И на овој вид милост мислиме, кога зборот милост, заради побрзо разбирање, го употребуваме наместо зборот вистина и наместо зборот благодат. Зашто, како што е тешко да се зборува за сонцето, а да не се мисли непрестајно на топлината и светлоста, така тешко, и уште потешко е да се зборува за вистината, а да не се мисли и да не се зборува за милоста и благодатта.

Ќе прашате: зар Мојсеевиот закон не е вистина? И ќе прашате: зар Христовата вистина не е закон?

Не! Ниту Мојсеевиот закон е вистина, ниту Христовата вистина е закон. Законот врзува и стега, вистината одврзува и ослободува. Законот Мојсеев само ги заменил другите закони, на кои луѓето од Израил, пред Мојсеј, им служеа и робуваа. Но, и овој закон од своја страна бил апсолутен и немилосрден господар над душите човечки. Имајќи бледо сеќавање на своето царско потекло, луѓето се чувствувале во ропство и под Мојсеевиот закон, како што, повторно, луѓето надвор од Израилот, се чувствувале во ропство под законот на Хамураби, или на Тезеј, или на Нум Помпилиј. Ослободувајќи ги луѓето од Израил од потешките закони, Мојсеј направи – да се изразиме метафорично – од свињари, козари. Но како можат да се задоволат кнезовите со така мало унапредување? Мојсеевите дела и Мојсеевиот закон претставуваат насликана вистина на врамена хартија. Многу убава слика – но, само слика. Многу јасна слика – но, само слика, која ја наговестува вистината и поттикнува глад и жед кај луѓето, за полната и целата вистина.

Христовата вистина не е закон, туку победа над сите закони и ослободување од сите закони. Колку што светилата во ноќта наликуваат на сонце, толку и законите наликуваат на вистината. Светилките им помагаат на луѓето да не се сопнат на краткиот пат и да не паднат во некоја бездна; но, од нив ниту трева расне, ниту цвеќе цвета. Сите закони, па и Мојсеевиот, им помагаат на луѓето да не се сопнат на кратките растојанија и да не паднат во бездната на пропаста и небитието; од законите, пак, животот не се раѓа, ниту цвета, туку животот се раѓа и цвета од вистината. Законите секогаш ги имаат предвид кратките растојанија и се однесуваат на краткиот ден на човековиот живот на земјата – даски фрлени на давениците во потопот – вистината ги опфаќа сите можни растојанија, од пред почетокот на сè, па до после крајот на сè. Затоа Христос на едно место и вели во врска со Себеси дека Он е почеток, а на друго дека Он е пред Авраам; на трето дека ќе се јави пред свршетокот на светот; а на четврто, им заповеда на учениците да одат и да им проповедаат на сите народи. Сето ова јасно покажува драстично големи растојанија кои Он ги зема предвид. Токму на Неговиот вид нанапред и наназад, и оддесно и одлево нема крај. Тоа е видот на вистината, браќа. Неограничен од времето и просторот, неограничен од законите и племенските јазици и обичаи – тоа е видот на вистината.

Нека тој божествен вид го разбистри и продлабочи нашиот слаб и ограничен видеокруг во кафезот на законите. Нека вистината и благодатта Божја ги разреши сите законски врски, со кои е заврзана и притеснета нашата душа. Нека полнотата на Господ Исус Христос се отвори и за нашата ненаситна глад и неизгаслива жед – незаситена и неизгасната, и уште повеќе распалена со законите. И нека и ние се освестиме, додека сè уште има време, и се вратиме од кобниот мост на законската област назад во мајчинското крило, каде што сите закони престануваат и љубовта храни и напојува до наситување, сега и за сите векови. Амин.

Крај

*************

Старец Емилијан Симонопетриски

Дали Го примивте Светиот Дух

(Прв дел)

Човечката љубов кон Бога е вистинско соединување, зашто е резултат на вистинското познавање на Бога, кое се постигнува со Негово учество, со тоа што Го јадеш и пиеш Него, со Неговото дејство врз нашето битие. Според тоа колку, нашето битие е заквасено со Бога, толку и сме Го возљубиле. И колку што сме Го љубеле, толку и сме добиле.

Значи, колку што сме подготвиле, во себе сместиле, колку што сме страдале, љубеле, плачеле – со неиздржлива болка – толку сме Го примиле Бога. И очигледно, сето тоа е скриено зад насмевката, зад нашата вистинска радост, зад чекорот на човек кој за Бога сведочи со својот мир, со својата ведрина, вистинитоста своја, бидејќи знае дека Бог за него е сè.

Стигнавме до временската одредба „сега“, која всушност и не постои – зашто штом ќе речеш „сега“, тоа веднаш исчезнало и не значи апсолутно ништо освен „додека сè уште е ‘денес‘“. Зашто, кој може да каже дека неговиот живот има некое ограничување, некои временски рамки, дека може да го разликува од тогаш – до тогаш или од овде – до онде? Човечкиот живот е само еден допир на Бога или, пак, оддалечување од Бога. Чекорење кое само Бог го познава: и за нас не е ништо, освен една трага која ја остава Светиот Дух додека тече меѓу нас и дише во нас.

Како, значи, можеме безвременото Божјо време, т. е. Божјото чекорење меѓу нас, допирот на нашето битие од страна на Светиот Дух, дејството Божјо во нас, да го направиме вистинито, така што од резултатот да знаеме дека се наоѓаме во една точка во времето, која не претставува просто некаква граница, туку откривање на нашата положба во Божјата близина? Кои се знаците што можат да ни покажат дека Бог чекори во нас? Како сместувањето на Бога, примањето на Бога, се пројавува во нашиот живот – не духовниот, туку секојдневниот? Како откриваме дека Духот се изразува преку нас и како ние стануваме оние кои сјаат со Духот? Како можеме да кажеме дека навистина сме Го примиле Светиот Дух? Или, пак, можеби треба да прифатиме дека цел живот ќе се прашуваме „дали сме Го примиле Светиот Дух?“

Може да се случи, после многу години да откриеме дека не сме Го примиле Светиот Дух. Тоа е страшно, но вистинито. Токму заради тоа, би сакал едноставно да видиме, како можеме да расудуваме дали Го имаме Духот во нашето секојдневие и во нашето изразување.

За да ги опишам знаците што укажуваат на тоа дека Духот пребива во нас, ќеупотребам изрази од Светото Писмо. Еден знак е радувањето на срцето. Што значи радувањето на срцето? Надворешно, би рекле дека тоа е радост, среќа, празнување (како она празнување на првосоздадените). Овде, пак, радувањето на срцето се однесува на духот човечки кој чезнее за Бога и во тој копнеж го чувствува Неговиот допир и од тоа чувство се радува, т.е. заедничари со Бога.

Радоста на срцето е човечко чувство, знак дека Бог е со него: потполно предавање себеси на Бога, величествена ширина, спокој кој човекот го чувствува зашто е сигурен дека каде што е тој, таму е и Бог.

Радоста на срцето не може да се одреди на друг начин освен како слика на човек, кој знае дека не постои миг во кој тој е сам. Радоста на срцето е, значи, најдлабоко доживување на човекот дека непрестајно е со Бога; како што вели Псалмопеецот: „зашто заштитата е од Господ, и Светецот Израилев, нашиот Цар“ (Псал. 88, 19). Под зборот заштита не се подразбира помош, туку дека Господ е тука, со мене, покрај мене. А карактеристично е и тоа, што не вели само дека „заштитата е од Господ“, туку и „ од Светецот Израилев и нашиот Цар“. Колку е убаво тоа што себеси се става во заедница и пред Бога! Ние би рекле: во Црквата и во несогледливите длабини Божји.

Кога некој си го познава својот цар, тој чувствува сигурност, извесност. Но, царот не е само негов, туку и Цар Израилев, цар на сите нас. Според тоа, неговата сигурност е во сигурноста на телото Христово. Не ја живее својата извесност, туку извесноста на Црквата, не својата радост, туку радоста на Црквата, не својата вечност, туку вечноста на Црквата. Тоа е што е, бидејќи е сотелесник на Црквата, на Израилот, каде што истовремено е и цар. Какво достоинство! Каква чест! Каква извесност! Би можел и да умре од силината на сигурноста и извесноста.

Кога некој, значи ја живее својата оцрковеност, кога учествува во животот на Црквата, Која ни вратите на адот не можат да ја надвладеат, кога ја живее таа величественост, тогаш има и целосност, изразување и откривање на себе самиот. Човекот се открива само преку таа своја црковна свест.

Таа негова сотелесност и извесност, сигурност во Бога, се нешто што прават да нема никогаш променливост, грижи или таги. Сè минува како бранови, кои не го допираат. Како што брегот нема никаков удел во ударите на бранот, и без страв ги прима, токму така станува и со човекот. Единствено за него важно, е тоа што брановите кои на него удираат, го потсетуваат на навирањето на брановите од Светиот Дух во неговото битие. Маките му Го откриваат Оној, Кој е над и надвор од сите маки. И Неговите радости – и тоа се бранови, му укажуваат на Оној, Кој е началник на радоста. Сè му сведочи за Бога. Се радува срцето, зашто што и да се случи, каде и да се најде, секаде Му се открива Царот Израилев – Господ. Сè станува повод, за повторно пронаоѓање и откривање на Бога.

Радоста е непроменлива, не престанува: зашто кога ќе престане, тоа значи оддалечување од Бога, будење на нашето јас и губење на Бога, и тоа е едно измачување – пекол, што Бог го допушта за да се потсетиме на рајот што сме го изгубиле, рајот на радоста што претходно ја имавме. Можно е само еден грев да ни донесе пекол, страдање, отсуство на радост – затоа срцето наше со радост вели: „Врати ми ја радоста на Твоето спасение“ (Псал. 50, 14).

Кога човек ќе ја изгуби радоста, го губи Бога од својот поглед, чувството на Неговата заштита – според тоа, ја губи свеста за својата оцрковеност, веднаш станува ништожен, поделен, осамен – непостоечки пред Бога. Бог не може да допре до тој човек, до таа најдлабока темнина, која наликува на мрак предизвикан од некој страшен облак. Но, кога човек минувајќи низ такви маченички моменти, не Го заборава Бога и не престанува да Му служи, тој секогаш е приведен кон Тој ист Бог.

Затоа и од најголемите длабини на тој пекол, како и од најдлабоката бездна на нашиот грев и нашата болка, заради отсуството Божјо, можеме да повикаме кон Бога и Он ќе нè издигне и повторно ќе нè постави на нашето претходно место и ќе ни даде прстен, венчание со Духот Кој ни возвестува повторно радување во срцето. Радоста на срцето е значи, првиот знак дека човек пребива во Светиот Дух.

Потоа постои и друг знак, кој во согласност со сликовитиот приказ би сакал да го наречам промена на утробите. Што се човечките „слабини“(Псал. 37, 8)? Би рекле дека тоа е еден дел од телото. Но, според Светото Писмо, тие укажуваат на она неискажливото, што само Бог го разбира. Слабините ги изразуваат човековите чувства, неговите копнежи, неговото внатрешно битие, она што се обликува со самото Божјо дејство. Псалмопевецот, зборувајќи за слабините, опишува како тие болат, како се мачат, како се раскинуваат, како се опуштаат кога човекот греши и Светиот Дух заминува. Светото Писмо е полно со такви изрази. Спротивно на ова, слабините мируваат, се смируваат, оздравуваат, кога Бог повторно почнува да дејствува во човекот. Според со тоа, промената на утробата, ја означува внатрешната преродба, повторното обликување на човекот, најдлабоките плодови, што со Себе ги носи Светиот Дух во внатрешноста на човекот.

На сите ни се познати промените со Светиот Дух. Без тие промени не е можно да се  замисли човек во кој пребива Светиот Дух. Како што го чувствуваш ветрот кога дува – топло ти е или ладно, или сè повеќе и повеќе жешко – токму така станува и со внатрешноста човечка кога ја осенува благиот ветар на Духот.

Од суштинско значење е тоа што во Стариот Завет за означување на Духот се користи зборот ветар, и тоа ветар кој го пронижува, кој го удира човекот. Духот дише: каде и да дише ги остава Своите траги. Според тоа, промената на утробата означува промена, измена низ која човекот поминува преку, така наречените пројави на Духот. Како што поцрнуваме кога ќе наидеме на чад и стануваме светли кога ќе нè огрее светлина, сончеви зраци, така станува и со Духот кога доаѓа во нас.

Измената на утробата, укажува на таинствената промена на човекот: не промена на суштината, туку промената во него самиот. Јас останувам ист, но станувам озарен од Светиот Дух, Кој ме менува. Имаме заедница која не е заедница на Словото, туку на Духот: имаме таинствена измена, која ја врши Светиот Дух.

Како што, додека спијам, додека се будам, пеам, пијам, трчам, истовремено ме пронижува ветар, ме осветлува светлина, сè ме прегрнува и ме мие, исто така прави и Духот Божји. Доаѓа до една промена, во смисол на поинакво, туѓо, ново во споредба со она што претходно постоело. Јас како суштина останувам ист, но мојата ипостас се менува: се јавува духовна ипостас, се причестувам со Духот, се причестувам со даровите на Духот.

Измената значи непрестајно примање, непрестајно општење, пронижување на мојата ипостас со Духот – преку Неговото дејство, Неговата благодат. А, таа измена ме плаши толку, како нешто бескрајно на некаков начин го проголтува моето смртно, конечно битие, а притоа не го уништува нити суштински го менува, така што повеќе не сум јас, туку Самиот Бог. Тоа е големото доживување, кое Светиот Дух непрестајно го извршува во нас, кога ќе се облечеме во Него, кога Го бараме, кога страдаме по Него, кога Го љубиме, кога не Го жалостиме, како што вели св. Апостол Павле: не Го разжалостувајте Светиот Дух (Ефес, 4, 30).

Штом ќе го примам Светиот Дух, станувам дароносен (харизматичен), а истовремено станувам и дар (харизма), плод на божествената благодат. Станувам пророк, зашто Духот Свет е Оној, Кој во Црквата ги дава пророците, а истовремено станувам и исполнување на пророштвата од Светиот Дух. Јас сум она што е Светиот Дух: ги имам сите Негови дарови, јас сум богат, пијам, додека сум скромен, додека сум сиромашен. Сиромашен, скромен, малечок по својата суштина, но голем – цар бесмртен и вечен по својата ипостас, која е создадена преку допирот и мојата поврзаност со Светиот Дух.

Имаме значи, промена на утробата, на нашето најдлабоко битие, која ја предизвикува Бог и значи смрт, но истовремено и раѓање: смрт на она што сум бил и раѓање на она што е создадено од Светиот Дух. Поради тоа, смртта и раѓањето секогаш одат едно со друго. Крштевањето е секогаш раѓање, дури и кај седумдесет годишен човек. Крштевањето во суштина е и смрт, од која произлегува Самиот Христос. „Во Христа се крстивте, во Христа умревте, во Христа воскреснавте“ (спореди, Рим. 6, 3 – 6).Тоа е измена, таинствено доживување на нашите утроби, кое се случува во нас и е несфатливо за нас, но наеднаш го гледаме пред нас. Како што се набљудуваш и сфаќаш дека си пораснал зашто си станал силен, а не си знаел дека раснеш, токму на тој начин ја гледаш промената од Светиот Дух, внатре во тебе.

Измената на утробата, т. е. нашето исполнување со новиот живот во Духот, обновување во Светиот Дух, восовршување „по мера на растот Христов“ (Ефес. 4, 13) – во смисол, дека Целиот Христос влегува во нас и расне во нас – таа измена е вториот таинствен знак за присуството на Духот.

Додека живееме мирно, тивко во своите мисли, наеднаш се погледнуваме себеси и сфаќаме дека имаме непрестајна радост во срцето, невидлива, но таинствена и вистинита измена на нашето внатрешно битие, што ја откриваме во часовите во кои ни зборува Бог, во миговите на своите смиреност, на својата скрушеност, во солзите, во миговите кога преку благодатта Божја ја гледаме силата која ни е дадена и даровите со кои нè исполнил Бог.

✣✤✣

Старец Емилијан Симонопетриски

Дали Го примивте Светиот Дух

(Втор дел)

Третиот знак за присуството на Светиот Дух е – да кажеме – кога Бог нè држи за рака. Што значи тоа да нè држи за рака? Тоа е нешто многу чувствително. Тоа е откривање на Духот, така што Тој станува видлив. Не ја живееме само онаа таинственост, убавина, внатрешна радост на измена на срцето, туку и нешто друго што однадвор нè обзема. Како што водата која врие го подига капакот и се прелива, така и Духот не може да ја издржи затвореноста, па излегува. Како што примањето на Духот се одразува на нашето лице и сјае од него – особено преку очите – па така ја спознаваме човековата внатрешност, токму така и Духот излегува и тогаш имаме чувство дека Бог нè држи за рака.

Чекориш, на пример, по патот. Без оглед на тоа што си сам, чувствуваш радост, радување, бидејќи знаеш дека во сигурност чекориш. Но, колку поинаку ќе се почувствуваш, ако одеднаш покрај себе го здогледаш оној кон кого си се упатил, или ако почувствуваш дека неговата рака се допрела до твоите раце, па така рака – за рака, заедно чекорите по патот! Така постапува и Бог. Нè зема за раце и прави да се чувствуваме како да се допираме еден со друг и како да чекориме еден покрај друг.

Свети Симеон Нов Богослов многу убаво опишува како старецот го водел во планините, во долините, на изворите и го наведувал да пијат вода: заедно, еден покрај друг. Токму така чувствуваш и дека Бог оди покрај тебе. И додека продолжуваш да чекориш, гледаш како Он одеднаш скокнува, излегува пред тебе – прекрасно нешто! – и те зема за двете раце.

Како што, кога сум близок со тебе, те земам за рака и те приближувам кон себе, а ти се радуваш на таа близина, на таа еднаквост, рамночесност, се чувствуваш како пријател со пријател – така прави и Бог. Доаѓа, те зема за двете раце, те гледа, Го гледаш и се чудиш: „Дали сум тоа, јас? Дали е тоа, Он?“ Да, Он Е! И јас сум!

Најубава слика, ја живееш величественоста на блискоста, пријателството, љубовта. Бог не е веќе Оној Кој само те водеше, туку Оној Кого Го љубиш, и Кој те љуби, Кого си Го засакал и Кој те сака. Он е Оној Кој се шегува, се игра со тебе – како што сончевиот зрак игра со водата, и времето со вечноста, така ти се играш со Бога.

И на крај, додека воодушевен стоиш пред Него, кога не знаеш каде си, додека почнуваш да се навикнуваш на Него, додека ти се чини дека тоа не е нешто особено важно – а, велиш, тоа е мојот пријател – одеднаш те зграпчува и те прегрнува. Сега ја чувствуваш Неговата близина, Неговиот здив, ги чувствуваш ударите од Неговото срце, го чувствуваш Неговиот пулс, го чувствуваш секој звук од Неговите коски, и велиш: „Па, ист е како јас!“ Не! Јас станав како Него: зашто бивам обземен од Него, се соединувам и се уподобувам на Него, а не Он на мене.

Кога ќе се соединиш и уподобиш, кога ќе исчезнат двајцата и ќе остане само Он, тогаш почнуваш да Го откриваш во себе и се обидуваш да сфатиш што Е. Умот? Срцето? Твоето тело? Душата твоја? Небото? Сè е испреплетено. Кога стоиш пред некоја зграда, ти можеш да ја видиш: кога си внатре, го гледаш она што е надвор, но го губиш од вид изгледот на зградата, не гледаш ништо. Токму така, кога ќе се потопиш во Бога и Бог во тебе, нема веќе никаков изглед, никаква перспектива, никаква длабочина. И кога ќе го изгубиш тоа најубаво чувство на соединувањето свое со Бога, тогаш единствено што посакуваш е смртта, додека претходно само си мислел на неа.

Држењето за рака од страна на Бога, се развива во една толку убава игра, толку нежна, толку чувствителна, толку блиска: и доаѓа до прегратка. Го подигнуваш, те подигнува. Како што таткото си игра со своето дете, го става на нозете и го подига, така и Он те подигнува на Својата љубов, сè додека не се соединиш со Него. Но, Бог и понатаму доаѓа и заминува од тебе, и сето тоа доаѓање и заминување придонесува за твоето созревање: да се смируваш кога Го губиш, да се возвишуваш кога повторно ќе Го стекнеш, да се смируваш уште повеќе и да ја откриваш својата голотија, тогаш кога Бог повторно ќе замине и уште повеќе да чезнееш по Него. И во тој копнеж не сакаш ништо повеќе – само да умреш.

Но, кога си во Бога, ништо не разбираш. Умственото згаснува и останува само обземеноста  на твоето битие од Бога. Кога човекот ја има таа убава радост, таа убава игра со Бога, тоа убаво искуство, тогаш може да разбере, дека неговиот есхатон не е ништо друго освен таа иста состојба, вечното и постојаното, еден разговор со Бога.

Што значи разговор со Бога? Да тргнеме од Словото (Зборот), зашто Словото (Зборот) е Бог, „и Словото беше во Бога, и Словото беше Бог“. Треба да стапиш во заедница со Словото, и преку Словото со Отецот. И ти треба да заедничариш во Словото, во Христа, за да имаш потпора и основа во Отецот, за сè на крајот да стане Отец. Сè започна од Него, како од еден единствен почеток и сè во Него се завршува, одново како во единствен почеток. Само едновластие може да се замисли во животот Божји и во животот на човекот, кој се обожува: поради тоа и не е можно да постоиме двајцата, јас и Он. Секогаш треба да стануваме едно и тоа едно да биде Он, и Он во Отецот.

Сетете се како псалмопевецот многу убаво вели: „Тогаш во виденија им зборуваше на синовите Твои“. Си зборувал, ќе зборуваш и секогаш зборуваш „во виденија на синовите Твои и си рекол: положив помош на силниот“ (Псал. 88, 20). Тоа е пророштвото за Давид, кое се однесува на славата што тој ќе ја стекне кога ќе стане цар, значи за Бога, зашто Давид беше образ на Христа.

„Зборуваше во виденија“. Што значи тоа? Зборувам со некого, значи некого поставувам спроти себе, го правам еднаков на себе: „во виденија“, значи те гледам, ја оттргнувам разделеноста, ја укинувам разликата. Треба да си во видното поле за да те видам. И колку подобро те гледам, толку подобро и те слушам, колку поблиску те доведувам, толку полесно комуницирам со тебе – и така преку мојата уста и слухот твој, а во исто време и преку нашите очи имаме совршена прегратка еден со друг, совршена рамночесност, еднаквост.

„Положив помош на силниот“. Силен е, зашто тоа го посакуваше, но и заради тоа што го направив силен, преку помошта која ја излеав на него. Ако го проучиме еврејскиот текст, ќе забележиме дека еврејскиот збор, кој овде одговара на грчкиот збор „помош“, го открива Давидовото царско достоинство, тоа дека Давид ќе стане цар: значи, „положив помош“, означува му положив царска круна. Зар, Седумдесетмината не го разбирале еврејскиот текст? Зар не знаеле дека пророштвото се однесува на историска случка? Не сфаќале дека текстот го изобразуваше Христовото царско достоинство? Знаеле, но ја избегнале таа смисла, сакајќи да изразат подлабока смисла.

„Положив помош“, не ја пројавува личноста која примила помош, туку субјектот кој делувал, т. е. кој ја излеал таа помош. „Помош“ е истакнување на субјектот. „Положив помош“ го пројавува она што произлегло и дошло на главата Давидова, тоа дека Јас, Силниот, дојдов и го направив силен. Круната бев Јас, Царот, Христос, Бог. Јас влегов во Давидовиот живот и Давид стана Јас, ја прими Мојата помош, Мојата благодат. Гледате ли колку пророчки, но и таинствено и вистинито и духовно, Седумдесетмината го преведуваат еврејскиот текст?

Оттука „Положив помош на силниот“, значи дека Бог е силен, но дека и човекот е силен. Имаме рамночесност, укинување на оддалеченоста, блискост, а потоа и крунисување; значи го имаме Светиот Дух, кој слегува врз човекот, како што гледаме кај светите, Духот Кој преобразува, преобликува, осветува, обожува. Исполнувањето со Светиот Дух е крајното случување кое го исчекува секоја душа што Го сака Бога. Пророкот Јоил, вели дека Бог со Духот ќе ги исполни и опие сите синови и ќерки Израилеви (спор. Јоил 3, 1 – 2): тие нема да примат човечко опојно вино, туку Светиот Дух, Кој ќе дојде и ќе ги направи поинакви. Ако на обичниот смртник му ставиш круна – тој станува цар: совршена промена. Така и исполнувањето на човекот со Светиот Дух на човекот му донесува обожување, разговор со Бога, соединување со Него.

Соединувањето на човекот со Бога е забележливо во секојдневниот живот, но пред сè, него го доживува самиот човек кој непрестајно созрева, зашто Бог непоколебливо го празни и му се дарува Себеси: непоколебливо дејствува на човекот, сè до последниот миг на смртта, но и после неа, зашто животот на човекот продолжува. Поради тоа, смртта, никогаш не е последниот, туку преодниот миг во животот на човекот. Падот или воскресението и пресоздавањето на човекот, продолжува и во другиот живот, зашто човекот е ист, а ист Е и Бог. Таму човекот и Бог веќе се соединети.

Значи, разговорот со Бога е соединување со Бога. Го чувствуваш во себеси, Го чувствуваш околу себе. Ти си оној кој не живее за себеси: во себе не пронаоѓаш помисли, копнежи, желби. Како би можел и да ги имаш, кога пред тебе е толку живото присуство на бесконечниот Бог? Тоа е невозможно. Сè исчезнува, и тогаш Бог станува нешто големо што те преплавува. Доаѓа пред тебе, те засенува, ништо не гледаш.

Замисли дека гледаш лав што спие. Што и да имало претходно, за што и да си размислувал, во тој момент тоа исчезнува, го забораваш. Што ако лавот се разбуди! Во тој миг сè ќе заборавиш. Замисли сега дека тој доаѓа кон тебе, и замисли дека дошол толку блиску, што дури и хоризонтот ти го засенува, замисли да ти пријде толку блиску што дури и видикот да ти го засени, замисли сега дека ти пришол толку блиску, така што лицето свое го поставил наспроти твоето и дека го гледаш сјајот, огнот кој избива од неговиот очи, и замисли дека дошол толку блиску, така што ти влегуваш во неговата уста, влегуваш во неговото битие: дали е можно да се сетиш на нешто? Така се случува и со Бога.

Живееш по мера на својот разговор со Бога, по мера на своето соединување со Него, по мера на стравот од лавот кој спие пред тебе. Во продолжение го живееш стравот од разбудениот лав. Колку повеќе се приближуваш кон Бога, толку повеќе се плашиш од Него. …..не знаеш дали живееш или си умрел, и постои само Он.

Бог се овоплоти за да имаме таква заедница со Него. За таква заедница Он нè роди: тоа му го ветува на секого од нас. Зарем е можно ветувањата Божји да се лага? Зар Бог не е верен? Зар може она што Тој го рекол, да не е од збор – до збор вистинито? Има ли лага во Бога? Постои ли темна точка во Неговиот сјај? Тоа е невозможно. Како е можно да не го исполни она што го ветил?

Кога размислуваме за тоа зошто Бог нè создал и на што нè повикал, остануваме надвор од себеси. Имаме такво доживување што можеме да речеме: „Сите мои коски ќе речат: Господи, Кој е сличен на Тебе?“ (Псал. 34, 10) Светото Писмо ја користи сликата за коските, кога сака да изрази особен впечаток и чувство. Ги прикажува коските како згрчени, кога човекот греши и како тие се радуваат кога таа радост доаѓа од Бога. „Сите мои коски“, значи, сè што е постојано, сè што е силно, сè што е големо, сè она што не исчезнува, како што исчезнуваат кожата, нервите, сенките. Коските го сочинуваат човековото телесно битие. Скршени ти се коските? Бескорисен си. Паѓаш на земјата. Недопрени ли се твоите коски? Целосен си и одиш. Според тоа, „сите мои коски“ значи дека јас сум недопрен, најздрав, дека се чувствувам целосен.

„Сите мои коски ќе речат: Господи, Кој е сличен на Тебе?“ Кој е сличен на Тебе, Господи? Ти Си Оној Кој дејствува, Ти Си Оној Кој се допира, Ти Си причинител на самата моја слава, на мојата измена, Ти си и нејзиниот резултат. И додека целиот пред Бога зборуваш: „сите мои коски“, можеш да Го видиш „прославен во светиите“, како што се вели во првата песна, што ја пееме секој ден. Се сеќавате дека радувањето на срцето се стекнува преку губењето на нашата индивидуалност и чувството на нашата оцрковеност, значи, во нашето собирање, во нашиот заеднички собор со сите светии, со сите што Бог ги создал и повикал кон Себе.

„Прславен во Светиите“: Бог се прославува, таму каде што е соборот на светиите. Бог се прославува преку соборот на светиите, кој е пројава на славата Божја. Според тоа, „прославен во светиите“ значи дека – со оглед на тоа дека имам радост во срцето, со оглед на тоа дека деноноќно се собирам со сите свои браќа и сестри пред светиот Жртвеник, со оглед на тоа дека сите ние го сочинуваме тоа братство – сите ние, во тоа радување во Господа ја плетеме славата Божја.

„Прославен во светиите.“ Бог Свети се прославува преку светиите, зашто Он ги прави совршени. Светоста – која е исклучиво Божјо својство – и самиот свет собор – како средство преку кое ние се осветуваме, целата таа наша заедница, всушност е едно откривање на прославениот Бог, Израилот во собор со Христа, Царот. Срцето кое се радува во соборот Го открива прославениот Бог: не Оној Кој се слави, ниту Оној, Кој ќе биде славен, туку Прославениот, значи Оној Кој дејствувал, и Кој големи и величествени дела направил. Колку е убаво тоа што ние стануваме орудија, садови, кои Го откриваат прославениот Бог!

Бог Е исто така „чудесен во славата“ (Изл. 15, 11). Што значи „во славата“? Сè што претходно наведовме: сето она гледање одблиску, тоа дека ти и јас сме блиску и се гледаме еден со друг. Славата е гледање на Бога, гледањето на светлината. Оттука „чудесен во славата“, значи: чудесноста Божја се открива во тие наши доживувања, во тие наши радости и заедничарења со Него.

Што друго може да посака човек, освен да Го слави Бога, да Го објавува како прекрасен и чудесен? Заради која друга причина живееме, освен за преку нас да Му се восхитуваат на Бога? Но, „чудесен во славата“ значи нешто сеопфатно, дека сум со Бога, дека Го гледам и можам да речам: „Еве го Бог!“ Ако го нема тоа доживување, тогаш Го нема ни Чудесниот во славата. Не можеш да велиш: „Боже мој, Боже мој“, кога не Го гледаш, зашто во тебе се распростира темнина. Само кога Го гледаш и велиш: „Еве Го Бог!“, можеш и да речеш: „Боже мој, Боже мој“. Токму тогаш Бог е прекрасен и чудесен.

✣✤✣

 

 

Старец Емилијан Симонопетриски

Дали Го примивте Светиот Дух

(Трет дел)

Во продолжение вели: „Оној, Кој прави чудеса“ ( Изл. 15, 11) Што се тоа чудеса? Сè она што се случува, кога ни се јавува Славниот. Дува ветер и се бранува морето. Духот дише и морето се смирува, мирно е, мазно (изедначено) како елеј. Бурно е морето, но одеднаш Бог го разделува и се јавува копно (Изл. 14, 21): тоа е едно чудо. Бог ни се покажува како чудесен и прекрасен, но и како „Оној, Кој прави чудеса“ .

Колку чудеса! Нашата светост, нашиот мир, среќата наша, преподобноста наша, нашиот подвиг, нашата молитва, слушањето на Бога, кое ни се дава кога Го љубиме, смирението наше, љубовта наша, кроткоста наша, нашето тихување – тихување во смисла на состојба во која можеш да Го чуеш и Го слушаш Бога – сите тие дарови на Светиот Дух и воопшто сè она што прави Бог е чудеса, одлики на Неговото присуство.

„Оној, Кој прави чудеса“. Кога се осветувам во собранието, во Црквата, кога животот мој е гледање на Жртвеникот Божји – а сите ние се наоѓаме пред Жртвеникот – кога Го гледам Бога како се открива во славењата, кога не можам да живеам без тие слави, кога мојот личен живот, но и животот на сите станува живот на чудесни чудеса, живот како потврда на благодатта Божја, кога светоста наша, доблестите наши, благомирисот на нашите животи се такви  што заради нив некој ќе се зачуди и ќе рече: „Како дојде до тоа?“, тогаш таму е вистинскиот Бог, Бог кој секогаш Е, и јас сум во Оној, Кој секогаш Е.

Нашиот живот, значи, има смисла кога е живот во Духот. А нашиот живот е живот во Духот, кога во него ги препознаваме одликите на радувањето на срцето, измената на утробата, држењето за рака, прегратката, божествениот разговор и постојаната, и непрестајна заедница со Бога. Тоа е единствениот живот за кој вреди да се живее.

Ако, значи, постои некоја причина која го оправдува монаштвото, тогаш би рекле дека тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина која ни дозволува да бидеме монаси, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина поради која нашето затворање во манастир е отворање кон небото, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина поради која човекот вреди да живее и да умре, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина заради која Христос се роди, се распна и воскресна, тогаш тоа е само оваа причина: да станеме сè што е Он. А нашите движења се ништожни, како движењето на ѓубрето по земјата.

Сакам да ви доловам една слика, која е поврзана со Давид: да ви ги наведам Натановите зборови, кога тој на Давид му ја прорече неговата вечност, неговото охристовување, значи, дека ќе стане цар, и дека неговото семе ќе биде вечно, зашто тоа ќе биде Самиот Христос. Откако Натан му проговори на Давид за неговото прославување, царот го остави Натан и отиде при Господа. „И дојде царот Давид и застана пред Господа и рече“ (1. Дан. 17, 16). „Дојде“, го изразува човечкото движење. Не вели отиде, вели дојде пред Господа и застана (а не стоеше).

Единствениот поглед преку кој човекот може да ги согледа нештата, е преку Бога. Единственото мерило според кое човек може да согледа дали некој се оддалечува од Бога, дали се губи или доаѓа, е според ставот Господов, судот Господов, мерилото Божјо: умот Божји, како што тоа го гледа Господ. Ниедно човечко мерило, ниедно размислување, ниедно мислење, ниедна слава, ниедна мисла, ниедна желба, ниеден копнеж не може некого да го оправда, туку само ставот Господов. Важно е како јас, или некој друг од тој аспект изгледаме. Одам ли, значи, таму? Доаѓам или си заминувам оттаму?

Дојде Давид и застана пред Бога. Очигледно мисли пред шаторот во кој можеше да се види Бог. Застана пред жртвеникот, онака како што и ние секојдневно застануваме. „Пред Господа“. Колку само веруваше дека таму е Господ!“ Колку Го гледаше!“ Деноноќно и ние стоиме пред истиот шатор, пред истиот Господ. Можеме ли да кажеме дека дојдовме пред Господа и дека застанавме пред Него? Дали нашиот живот е пат и приближување кон Бога?

Давид, пак, „застана“ пред Господа и „рече“, што, пак, значи дека Го погледна и Му се обрати. Не му се обраќаше на шаторот кој можеше да се искине, да изгори, туку на Господа. „Застана“, уште означува и стабилност, сигурност, увереност, како да Му велеше: „Сега Те најдов. Дојди да поразговараме“. „Дојдете да поразговараме“, вели Господ. (Ис. 1, 18). Овде, пак, Давид Го призива Бога.

„Дојде Давид и рече“. Човек Му зборуваше на Бога? Ама, кога веруваш во Него, кога Го гледаш, зошто и да не Му кажеш? Кога е извесно дека Он се игра со тебе, и те бара, и се открива во тебе и преку тебе, зошто да не Му се обратиш? Зошто тогаш постои Логосот (Зборот), ако Он не може да зборува и ти не можеш да Го чуеш? И зошто ти е Словото (Збор), ако не можеш да Му се обратиш со зборови?

Давид, пак, Му зборуваше на Бога. „Боже мој“, Му рече, „кој сум јас?“ Кој сум? Кои се моите родители, кое е моето семејство, „што си ме засакал за сите векови“ (2. Цар. 7, 18). Ти си Бог. Јас сум земно ѓубре. Како тоа Ти за сите векови да ме засакаш мене и моето потомство? Кој сум јас? Ништо. Исчезнувам пред тоа сознание, но, Боже мој, Ти стоиш наспроти мене и јас Ти се обраќам, зашто Ти ми го даде тоа право, Ти ме повика, Ти ми проокуваше, Ти ми откри, Ти ќе ме направиш вечен цар Израилев.

„И се унизив“, продолжува, „толку пред Тебе“ (1. Дан. 17, 17). Си ми го дал она што не можев ни да го замислам, но тоа за Тебе е безначајно. Како што некој ја става раката во џебот и вади марамче, така Ти мене ми ја даваш вечноста, ми даваш царска круна, ми се даруваш Себеси, ме правиш како Себе, ме правиш Бог. Она што за луѓето е најголем настан, за Тебе е најмал. Значи, толку, Боже мој, го сметаш тоа за мало? А, толку е големо!

„Што уште да положи Давид пред Тебе за да Те прослави?“ (1. Дан. 17, 18) Што да Ти каже Давид за да Те прослави? Не јас, Давид, кого си го прославил, не јас големиот пророк, цар, помазаник – тоа се резултати на Твојата благодат – туку јас, Давид, тоа што бев, тоа што е мојата суштина, оваа земја, оваа кал, овој пепел, оваа ништожност, што уште може да направи за да Те прослави? Ништо! Ти го знаеш тоа. Ти ме познаваш. Тешко мене ако гледаше на она што бев. За среќа гледаш на она што Ти ме направи. И ме направи според Своето срце, ме направи она што Ти сакаше да станам. Ме направи она што можеше и што уште пред вековите намераваше.

Ваков некако е и животот на монасите. Нашето собирање во Црквата, нашето стоење во ќелиите, молитвите наши, нашите коленопреклоненија се нешто слично на ова: Седни, Боже мој, дојдов кај Тебе. Те гледам и Ти зборувам. Кој сум јас? Кој сум јас грешниот, виновниот, неблагодарниот, распнувачот, оној кој илјада пати ја заслужил смртта? И Кој си Ти, Кој слезе на мојата глава, дарувајќи ми се Себеси? Што да правам, Боже мој, да Те прославам? Не можам да направам ништо друго освен да ја исповедам Твојата милост.

Бог претходно му зборуваше на Давид преку пророкот Натан. Да не го сфатеше Давид пророштвото, да не беше разбрал зошто Бог го повикал, за што го предодредил, зошто го родил на оваа земја, не би ги изговорил овие зборови на величание, и не би стоел величествено пред Бога, и не би се унизувал, и не ќе беше прославен и не ќе можеше да рече: „Боже мој, ајде јас и Ти, да застанеме еден спроти друг“.

Ако и ние не разбереме зошто Бог нѐ довел на свет, зошто нѐ родил, ако не сфатиме што од нас очекува, што направил за нас, ако не ја разбереме нашата цел, или подобро за што нѐ предодредил – зашто во Бога нема време, она што требаше Он да го направи, колку што е до Него, Он го направил – тогаш никогаш нема да застанеме пред Него, онака како што застана Давид.

Да се внесеме во Бога, онака како што некој се потопува во водата. Да навлеземе во поимите, во смислата Божја. За да можеме и ние да застанеме пред Него, така како што застана Давид. Тоа ќе го постигнеме, ако ја сфатиме тајната која го опфаќа нашиот живот и тајната за која е создадена сецелата вселена и нашата душа.

Да си го посакуваме тоа еден на друг, а пред сѐ на својата душа, зашто Бог дојде да го спаси загубеното, дојде за да ме спаси мене, и сите што веруваат дека се „изгубени“, секој кој вели „ти знаеш кој сум, и јас знам дека сум едно ништо“. Дојде да го спаси секој кој ја сфатил својата ништожност, кој го сфатил делото Божјо, кој сфатил колку е брз Бог Кој ги прави ваквите величествени нешта и чудеса. Ако тоа не го сфатиме…

Нека Бог ни дарува такви мигови. Но, тие мигови немаат временски граници, не се денес или утре, тие се „сѐ додека е денес!“ (Евр. 3, 13) Дали и ние застанавме така пред Бога? Ако не, да застанеме „додека е денес“. Тогаш можеме да кажеме: Боже мој, Боже мој!“ И ако Он нѐ држи за двете раце, можеме да кажеме: Господ мој и Бог мој“. Тогаш можеме да кажеме дека сме станале монаси. Тогаш можеме да кажеме, дека како што славата го осветли Давид, така и нас нѐ осветли монашката риза, која укажува на благодатта на Светиот Дух.

Продолжуваат празниците од Пентикостарот. Да даде Бог да го доживееме овој миг кога ќе стигнеме до денот на Педесетница, кога ќе ги пееме оние убави тропари, кога ќе коленичиме пред Светиот Дух. Кога ќе ги правиме трите големи поклони придружени од прекрасните значења на молитвите и кога како живи и мртви ќе зборуваме за живите и мртвите – а, сите се живи во Христа – да се насладуваме со тие мигови и со поклоните да не изразуваме болка заради тоа што ништо не сме вкусиле, туку да Го призиваме Светиот Дух: „Свети Духу, дојди и всели се во нас“. Да Го познаеме Духот Свет, да Го чуеме Духот Свет, да Го видиме Духот Свет, да бидеме израдувани со Духот Свет, да бидеме заквасени со Духот Свет, обликувани од Духот Свет, освоени од Духот Свет.

Ако такво нешто не сме направиле, кажете ми, што сме направиле? Што сме направиле, ако Бог застане пред нас и со жалост ни рече: „Поради што тогаш те родив, зошто за тебе промислував, зошто те предодредив, зошто те крстив, зошто те повикав, зошто те прославив? Зошто сето тоа?“ (спор. Рим. 8, 29 – 30) Нашето крштение и секојдневниот наш живот во Христа, претставуваат една слава.

Наместо Бог така со прекор да ни зборува, да направиме сѐ за и ние да можеме да Му кажеме: „Зошто сите овие Твои дарови, Боже мој? Како сето тоа си ми го подарил? Кој сум јас?

Кога некој отец е сам во ноќта, најпрвин тоа го посакува за себеси, а потоа и за своите деца, зашто тој никогаш не се чувствува независен од нив. Кога ги гледа, тоа го чувствува,тоа  го мисли. Кога ги благословува, кога ги кара, кога ги фали, кога ги милува, кога им зборува, кога ги носи во срцето, кога ги има пред себе во молитвата, кога сите нив на Жртвеникот ги соединува во светиот Путир, кога го излева своето срце пред Бога – само на тој начин ги гледа. Секоја друга мисла, секое друго предвидување, за него би било разочарување. Но, тој никогаш не чувствува разочарување, зашто никогаш не верува дека луѓето кои Бог му ги дарувал, не ги живеат или нема да ги живеат таквите искуства и доживувања.

***********

Старец Емилијан Симонопетритски

СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА

(Прв дел)

Денес, возљубени, ќе направам една смела постапка. Ќе се обидам да достигнам нешто што во секој случај ги надминува моите сили. Меѓутоа, тоа ќе го направам од љубов кон оние што толку пати со отворени очи и уши ме слушаат на ова свештено место.

Темата што овој пат ќе ја разгледуваме е за духовниот живот. Светиот Дух вдахновува, раководи, насочува, го исполнува духовниот живот, којшто е патување кон небото. Човекот кој води духовен живот, иако оди по земјата, се вознесува кон небото, празнува на небесата. Негова колесница се крилјата на Светиот Дух, а негова цел, копнеж, пулс и секојдневна грижа е небото.

Меѓутоа, колку пати, живеејќи среде толкава радост, среде толку ситни нешта, што нѐ проголтуваат, го забораваме небото? Нашите занимања ни го привлекуваат срцето како магнет и ни го претставуваат небото така што, чиниш тоа е многу високо, чиниш е невозможно да се стапне на него. Покрај тоа, ако човек нема и некое духовно искуство, ако не го насочил своето срце, ако никогаш не чекорел на небото, ако не го управил погледот кон небото, тогаш опасноста е поголема. Кога-годе да ти говорат за некого, ти можеш да почувствуваш радост, копнеж, но ако не го видиш, постои опасност и да го заборавиш. Ако, пак, го видиш, многу е поверојатно твоето срце да го возљуби, да се прилепи кон него, и оттогаш непрестајно да мислиш на него. Така бива и со небото. О, кога би можеле за кратко да го насочиме погледот кон небото, да го видиме пространството негово, убавината, радоста и величието! Тогаш во секој случај би ѝ било потешко на нашата душа да го заборави. Но како да го постигнеме тоа?

Што направиле Израилците, кога посакале да влезат во Ерихон, град за кого толку многу копнееле, но знаеле дека има високи ѕидини што не можат лесно да се совладаат? Испратиле извидници да донесат плодови од таа земја. И навистина, извидниците донеле големи гроздови ; донеле скапоцености од неговите сокровишта, од неговите дијаманти, од убавините негови. Кога Израилците го виделе сето тоа, срцата им станале запленети и си рекле: „Ќе ги победиме непријателите“. Тогаш се втурнале кон ѕидините и со Божја помош ги собориле и влегле во градот . О, кога би можеле и ние да отвориме еден прозорец во небото, да погледнеме оддалеку кон него и ако ни се допаднe да скокнеме, да влеземе во него, да видиме што има и да го направиме наше, да го завладееме!

Таа е смелата постапка што денес ќе се обидам да ја направам. Дали ќе успеам? Ви реков дека се плашам. Молете се Бог да ми даде слово и истовремено молете се да ви ги отвори срцата, да можете да го разберете она што не можам да ви го кажам, така како што би сакал.

Ако посакаш да видиш и со поглед да опфатиш некое прекрасно место, расположено отаде планината, што ќе направиш? Ќе се искачиш на некој врв и оттаму ќе го пуштиш погледот да ја опфати целата прекрасна околина за којашто си копнеел. Истото ќе го направиме и ние. Дојдовме во храмот, во Божјата црква, точно тука од каде што можеме многу добро да го согледуваме небото, од местото што се просветлува, се разубавува и украсува од незалезната светлина на трисончевото Божество.

Црквата, возљубени, во којашто сега се наоѓаме, секоја црква, е печат, предобраз, образ, икона, честица од небото. Кога сме в црква, ние навистина се чувствуваме така што, чиниш сме на небото. Зошто постои таа толку висока купола одозгора? За да ни ги вознесува срцата кон небото. За што служат царските двери што се отвораат кога се извршува света Литургија? За да ни покажат како се отвораат небесата. Зошто е полно со крстови? Зошто таму горе е изобразен Христос Кој служи? За да ни покаже дека кога се наоѓаме тука, се пренесуваме на небото. Ги преживуваме таинствено, но и реално, небесните мигови.

Затоа и свети Григориј Палама вели дека Црквата „се издига на високо, бидувајќи некакво второ ангелско и надовоземско место“; местото во коешто се наоѓаме е ангелско, надовоземско. „Храмот, вели тој, го воведува човека на небото и (…) го поставува пред Бога на сѐ“ ; црквата нѐ грабнува, нѐ издигнува и нѐ поставува пред Самиот Бог. Го чувствуваме ли ние тоа? Кога одиме в црква има ли во нашата душа чувства што ја восприемаат таа реалност?

Ах, какви сме ние, луѓето! Ги знаеме сите раси на кучиња и коњи, ги знаеме видовите на растенијата, марките на автомобилите, транзисторите, но често пати не го знаеме она што има непосредна врска со нашиот живот. Затоа сакам да обрнете внимание на тоа што ви го говорам денес.

Ако размислиме добро, ќе разбереме дека сѐ во реалноста што постои околу нас – бескрајните длабочини на океанот, небесните висини, илјадниците и милионите ѕвезди не се ништо друго освен сиромашно соседство на нашата планета Земја. Сте виделе ли како ги уриваат старите куќи, кога сакаат да постројат повеќекатници? Еден ден така ќе се сруши сѐ што постои во вселената. Ништо нема да остане. Ќе остане само духовното небо, каде што е Христос. Затоа таму да го сосредоточиме нашиот поглед.

Се наоѓаме во црквата. Таа е најпогодното место да го видиме небото. Но, кој е прозорецот? Како ќе го отвориме? Та тоа е толку лесно. Прозорецот е светата Литургија што ја служиме. Меѓутоа, бидејќи ни претстои да го управиме погледот кон духовните нешта, да си ја насочиме душата кон Светиот Дух и да Го помолиме да го изгони со Својата светлина мракот на нашите мисли, за да нѐ просветли да почувствуваме, да поверуваме, да разбереме, да го направиме наша сопственост сето она што се извршува, што се говори и што се слуша за време на светата Литургија.

Дојдовте со толкав труд и во ова студено време, стоите исправено. Не треба трудот да ви биде залуден. Затоа да се помолиме на Духот Божји и во нас нема да остане ниту една нејасна помисла. Не треба да си одиме одовде, ако нашите срца не Му се поклониле на Бога, ако не сме почувствувале дека нашите души се пренеле на небото и го виделе сето она што се случува таму.

Кога ќе завршиме со беседата, треба да го чувствувате она за што говори еден светец на нашата Црква: „Ти ја рани мојата душа и моето срце не може да го истрпи Твојот пламен. И така, откако Те воспеав, си заминувам“ . „О, Боже мој, вели тој, Те почувствував, се вслушав во Тебе, Те видов до себеси; сетив дека со Својата стрела го пронижуваш срцето мое, дека ја разгоруваш душата моја, дека распалуваш пламен што не можам да го издржам. Затоа Те воспевам и си заминувам, земајќи Те со себе“. Тој ќе нѐ научи на секоја вистина.

Така значи, нашиот прозорец е светата Литургија, толку позната во нашиот живот, со којашто сме свикнале од детството и со којашто ништо – ниту на земјата, ниту на небото – не може да се спореди.

**********

 

 

Старец Емилијан Симонопетритски

СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА

(Втор дел)

Како започнува Литургијата? „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух (…) Амин“. Зошто свештеникот започнува со тие зборови? Што сака да каже? Христос открива пред нас една исклучителна глетка. Ни открива небесно видение. Пред нас Христос го отвора Своето Царство. Како што, кога влегуваш во магацин, трговецот ја отвора ролната ткаенина и ти ја разгледуваш, ја допираш, ја испитуваш нејзината издржливост, ја гледаш нејзината убавина и си велиш дека ќе ја земеш, истото го прави и Христос во тој миг. Пред нашите очи Тој го отвора Своето Царство за да го видиме, да го почувствуваме, да му се наситиме и да кажеме: „Него Го избирам за мој живот“. Но дали, пак, нашата душа го чувствува тоа?

Свештеникот тоа добро го разбира во оној миг во светиот олтар. Неговото срце тупоти силно, уште малку и ќе ослепи, како што ослепел ап. Павле по патот кон Дамаск кога Го видел Христос . Неговите духовни очи ја гледаат заслепувачката светлина Божја. Затоа во духовен восторг, тој извикува: „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух“. Твојата слава во Царството Твое, Христе, исполнува сѐ. Сте виделе ли како, кога ја украсуваат невестата за да ја фотографираат, нејзиниот голем превез ја исполнува целата соба, а диплите од нејзиниот фустан го прекриваат подот, за да ја покажат нејзината слава и убавина? Ете, исто така, во оној миг пред нашите очи Црквата Христова се распростира по целото пространство.

Кое е тоа благословено, прославено, почитувано, повозвишено од секое друго Царство? Тоа е Небесното Царство, Божјото Царство; тоа е рајот во којшто Христос нѐ поставил; тоа е нашата света Црква. Цар е трисолнечниот Бог – Отец, Син и Свети Дух. Слуги на Царот се ангелите и архангелите, престолите, началствата, властите, господствата, силите, многуоките херувими и шестокрилните серафими. Војводи на Царот се светците. Царицата е Пресвета Богородица. Верни воини се христијаните, тие што се готови да тргнат по Христа, па колку и да ги чини тоа, сите оние што копнеат да го носат Неговото чесно име, сите оние што ја сочинуваат Неговата Црква. Затоа во текот на светата Литургија сите – Христос, светците, света Богородица, ангелите, верните од сите векови – се заедно со нас.

Следствено, кога свештеникот вели: „Благословено е Царството на Отецот…“, се заборава себеси, својот дом. Го заборава светот, сѐ што гледа и го насочува своето срце и својата мисла кон она што го разбира, кон тајните и невидливи нешта што Христос ги јавува пред него. Токму поради тоа, чувствувајќи ја славата Христова, славата на небесниот Цар, со колена што треперат, со душа што е готова да се свитка под тежината на одговорноста, со очи што проникнуваат во тајните на Небесното Царство, тој со трепет кажува: „Зашто Тебе Ти прилега секаква слава, чест и поклонување“. На Тебе, Христе мој, Којшто си толку прославен, Којшто си носен од толку светци и ангели, Тебе Ти прилега славата, честа и поклонувањето. И така, пред нас е целата Црква. Пред нас реално, суштински, таинствено е Христос! „Каде што се двајца или тројца собрани во Мое име“ , таму посреде нив сум и Јас, вели Христос. Ова се случува за време на светата Литургија.

И така, што претставува нашата Литургија? Сигурно сте забележале како на кино-екран сликата на некој човек, некој пејзаж што се појавува во длабочината, како точка во далечината, постепено се зголемува и избиструва. Тоа претставува и Литургијата: постепено Го открива пред нашите очи Христа и Неговото Царство.

Христос присуствува пред нашите очи, токму така како тогаш кога поучуваше, кога правеше хромите да скокаат и да одат, слепите да гледаат одново, мртвите да воскреснуваат. Ние не си спомнуваме за Него туку така просто, ами Он реално доаѓа пред нас, се појавува Он, Учителот, Пророкот, Чудотворецот. Пред нас е Христос, Којшто беше распнат, воскресна и се вознесе на небесата!

Сѐ што гледаме тука – полиелеите, свештеникот, светиот престол, Евангелието, чесните Дарови, малиот и великиот вход, – сите тие стануваат знаци за Христовото присуство.

Следствено, преку светата Литургија го продолжуваме Христовото дело и секој пат кога ја извршуваме, чиниш Го привлекуваме и Го доведуваме при нас Самиот Христос. За тоа се говори и во молитвата: „Ти Којшто седиш горе со Отецот и овде невидливо пребиваш со нас“; Ти си горе, на небото и истовремено невидливо, но реално, си тука, пред нас. Затоа свештеникот, кога сака да се причести, Го гледа со своите духовни очи и Му говори во второ лице еднина: „(…) и удостој нѐ со Својата моќна рака да ни го предадеш пречистото Твое Тело и чесната Крв“. Ти, Христе мој, со Твојата моќна и пренепорочна рака дај ми го Твоето пречисто Тело и чесната Крв. Ако имаме духовни очи, можеме да почувствуваме дека пред нас е Самиот Христос. Што правиш кога, додека седиш, ќе здогледаш некого што го сакаш? Ќе се втурнеш кон него. Е Литургијата е едно движење, втурнување, обид да Го грабнам Христос, да Го фатам.

Си спомнувате ли за Марија Магдалена? Кога разбрала дека пред неа стои Христос, таа Му рекла: „Равуни“, т.е. „Учителу“, и тргнала да се допре до Неговата облека, до Неговото тело . Си спомнувате ли за крвоточивата жена? И покрај мноштвото народ што Го притискал Христос, таа со вера и благоговение пристапила да се допре до Него . Си спомнувате ли за ап. Тома? Тој ја ставил својата рака во Христовите рани и извикал: „Господ мој и Бог мој!“  Тоа го правиме и ние за време на светата Литургија. И после се прашуваме каде е Христос! Та, Он е пред нас, заедно со нас, до нас. „Учителот е тука и те вика“ , ѝ рекле на Марија којашто плачела за умрениот Лазар, нејзиниот брат. Во светата Литургија присуствува Учителот, Христос, и го повикува секого од нас по име. Очите на сите што го чувствуваат тоа сјаат и тие ја преживуваат Христовата радост. Сѐ се исполнува со радост. Сѐ Го славослови Христа.

Следствено, кога човек доаѓа на светата Литургија, треба да доаѓа со мислата дека дошол да се сретне со Христа, и уште – со копнеж да Го допре, како што кажува свети Методиј: „Се очистувам себеси пред Тебе, Женику, и држејќи в раце запалени светилници, Те пресретнувам“ . Женику Христе, се чувам себеси чист и неизвалкан и држам запалени светилници во своите раце за да Те пресретнам. Така треба да доаѓаме на светата Литургија, којашто е присуство на Христа и на Неговото Царство.

Да се задлабочиме уште малку. Зошто ги извршуваме входовите? Вие што присуствувавте на вечерната, видовте пред малку дека свештеникот направи вход и влезе во светиот олтар. Утре на Литургијата, на малиот и великиот вход, ќе се случи истото. Нашата Литургија е литијна поворка кон олтарот, поворка кон небото. Како што кога правиме литија на денот, кога го чествуваме покровителот на градот, ја земаме неговата икона, неговиот чесен лик со рипидите и одиме на плоштадот за да го воспееме светецот , така и нашата Литургија е литија, поворка, патување кон небото.

Сте забележале ли како, кога има затемнување на сонцето, улиците се исполнуваат со деца и возрасни што ставаат едно потемнето стакло на очите и гледаат кон небото? Тоа е светата Литургија. Таа е приковување на нашиот поглед, на нашето срце кон Оној Чијшто Престол е на небесата. Мојот живот веќе се врти околу Христос. За мене само едно нешто има вредност – Небесното Царство.

Зар треба навистина да го оставиме своето семејство, работата, своите деца и да трчаме непрестајно на Литургија? Не, возљубени. Погледнете колку е голема Божјата љубов и мудрост. Сите секојдневни собитија од нашиот живот можат да влезат во Божјото Царство, дури и да станат мостови што ќе нѐ одведат до него. Сѐ може да ја изразува твојата љубов кон Бога! Љубовта кон својата жена, жртвите заради своите деца, твојот секојдневен труд, твојата болка, грижите, солзите, скриените горчини во твојот живот – сето тоа го поставуваш во Небесното Царство. Бог го осветува и ти дава сила да ја поминеш целата седмица. Сите тие нешта си придобиваат свое место и вредност пред Христос, доволно е само да не заборавиме дека нашата цел, нашиот завршеток е Божјото Царство и душата да ни копнее за него. Христос да биде нашата цел. Наша татковина да биде небото. Тоа го имаме предвид кога велиме „амин“: Да, Татко мој небесен, сето тоа што ми го кажуваш го прифаќам; го започнав патувањето; стапив на патот што ќе ме доведе до небото. Нема да запрам додека не стигнам таму каде што си Ти.

****************

Старец Емилијан Симонопетритски

СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА

(Трет дел)

Следствено, на светата Литургија патуваме кон Христовото Царство и истовремено се наоѓаме во него. Христос нѐ вознел на небото, или поточно Он го спуштил небото во Црквата. Сите блага, нашето спасение, Својата светост, смирение, дарови – Он ни ги дарува како „мираз“  во Црквата.

За нас Литургијата е како обручување. Како што го носиш свршеничиот прстен што го означува ветувањето за брак, токму така Литургијата означува дека се соединувам со Христа, Којшто ми ветува дека, ако останам верен, задолжително ќе ме воведе во Царството Небесно. Уште на земјата го преживуваме рајот. Тука, возљубени, се извршува таа толку голема вистина.

Тука, кога извршуваме света Литургија, присуствува целата Христова Црква. Се соединуваме со Христа и стануваме едно тело со Него. Како што, ако земеш едно парче бело платно и зад него поставиш многу силна ламба, тоа се претвора во светол екран, така и Христовите зраци нѐ проголтуваат и нѐ прават христоподобни. Стануваме храм Христов, членови Христови, стануваме христоподобни и Он е нашата Глава. Зборот глава – „Христос е глава на Црквата“, значи исто така и извор, источник. Кога си жеден, одиш на изворот да ја згаснеш жедта. Христос е Оној Којшто го напојува нашето ожеднето срце. Нашите членови, тело и коски стануваат Христови членови, тело и коски. Го живееме Христовиот живот, а Христос го восприема нашиот живот. Како што лебот што го ставаме во дарохранителницата е еден, како што лебот што го полагаме на светиот престол е еден, како што Христос е еден, така и ние стануваме едно со Христа и помеѓу себеси; стануваме еден Христос.

Затоа, што се случува кога служиме Литургија? Ние правиме прием, даваме вечера. Ги каниме на трпеза светците на нашата Црква, го каниме нашиот починат татко, дедо, прадедо, љубените личности што си заминале од овој свет, ги каниме ангелите. Тогаш доаѓа и Самиот Христос и ни го предлага Своето Тело и Крв. Ете, тоа го означуваат зборовите: „Откако ги спомнавме сите светии, самите себе, еден на друг и целиот свој живот на Христа Бога да го предадеме“. Откако сме ги довеле тука сите светци и сме им се довериле, откако сме ги повикале и тие станале наши помошници, сега се предаваме себеси на Христа.

Како Христос присуствува на Литургијата? Да внимаваме тука, за да сфатиме повеќе нешта за нашето одење на Литургија. Да видиме во пракса дека на Литургијата присуствува Христос и целата Црква. Епископот е образ на Христос . Каде што е епископот, само таму може да суштествува и Христовата Црква. Затоа епископот се качува на висок трон, за да покаже дека во тој миг Христос го зазема Своето место меѓу нас. Таму каде што е архиерејот, таму каде што е епископот, таму навистина е Христос. Како што Христос влегол во горната одаја, каде што биле собрани учениците и им рекол: „Мир вам“ , исто така и кога архиерејот стапнува на трон, стапнува Христос, зашто Он „е Оној што принесува и Кој се принесува“ . Всушност Христос ја извршува Литургијата, а сите ние сме до Него. Кога, пак, нема архиереј, тогаш има негов претставник, којшто според црковните правила треба да има дозвола од епископот; ако нема дозвола, не може да се изврши Литургија .

Свештеникот се облекува во бели, раскошни или златовезени одежди. Но зошто? Затоа ли што е егоист? Не, возљубени. Кога носи бели одежди, тој сака да нѐ насочи кон Христа, Чијашто облека на Преображението станала бела како снег . На истиот начин Христос се јавува во ликот и во одеждите на свештеникот. Кога носи раскошни одежди, свештеникот сака да ни ја покаже Христовата слава. Облекувајќи стихар, првата одежда, тој се облекува во Христа. Кога потоа става епитрахил, чиниш ја зема Божјата благодат. Кога на крајот го облекува и фелонот, тој станува целосен образ на Христа.

Гледаш ли свештеник во одежди? Тоа повеќе не е конкретниот свештеник, ами Христос. Никој на светот не носи такви одежди какви што носи свештеникот. Тие се нешто надовоземско. Тие се една необична глетка, едно небесно видение, Самиот Христос  слезен при нас.

Се отвораат царските двери и свештеникот застанува пред жртвеникот. Меѓутоа, зошто не гледа кон нас, ами кон жртвеникот? Тој стои пред жртвеникот и се моли, посредува, Го моли Христа како наш посредник. Потоа, кога го прави входот, минува покрај нас, повторно без да нѐ погледне. Тој е оној кој врви прв, кој се искачува, кој нѐ води по патот кон небото.

Но што тоа прави свештеникот, та постојано врви напред без да нѐ погледне? Внимавајте за да разберете. Сте се искачувале ли некогаш на манастирите во Метеори? Сте оделе ли во Големиот Метеор? Во минатото луѓето се искачувале со мрежа. Ги ставале внатре, им ги затворале очите за да не им се сврти поради височината, и ги подигнувале со макара. Подоцна направиле и еден многу тесен пат по самата карпа, којшто водел дури до планината Преображение. Како можеле дојдените да се искачат по таа многу тесна патека? Доколку би се загледале надолу во бездната, би се занеле и би се погубиле. Затоа тогаш слегувал некој монах, го врзувал посетителот со своето расо и му велел: „Јас ќе се искачувам и ќе гледам нагоре, а ти држи се за мене. Ќе се искачиме заедно. Меѓутоа, не гледај надолу. Ако погледнеш, ќе паднеш и ќе ме повлечеш и мене“. И по таа мала патека, од којашто посетителот добивал срцебиење, зашто знаел дека под него е бездната, монахот го водел нагоре. Го искачувал по кривулестата патека и кога ќе стигнеле до врвот, велел: „Ах, тука е Христос!“ Тоа имено го прави и свештеникот. Нѐ искачува по тесната патека. Внимавај, не погледнувај надолу, да не те залаже нешто земско! Срцето нека ти биде горе, умот да ти е орел за да може да го пресече воздушното пространство и небесата! Копнените животни не можат да летаат. Биди орел! Гледај нагоре!

Во меѓувреме псалтите ги пеат антифоните: „По молитвите на Богородица, Спасителе, спаси нѐ“. Антифоните се поврзани со одделни стихови од Псалтирот, што претставуваат пророштва за доаѓањето Христово: пророкуваат – дека Христос ќе дојде помеѓу нас. Потоа свештеникот, духовно внесен, го извршува малиот вход, зашто тој навистина е влезен како Мојсеј во облакот што Го крие Христос. Да си спомнеме за Мојсеј којшто се искачил на планината Синај. Какви грмотевици имало, какви потреси, каков оган, каков чад, каков страв и ужас! Самиот Бог се јавил!

Така, на истиот начин пред свештеникот е присутен Бог. Се разбира, тука нема потреси за да не се ужаснеме, нема чад, освен чад од благоухан темјан. Свештеникот знае дека Христос врви напред и веќе не може да издржи, та затоа и неговото срце извикува: „Зашто си свет, Боже наш, и Тебе слава Ти вознесуваме“. Свет си, Боже мој, и нема друг како Тебе! Тој гледа кон жртвеникот и е уверен дека таму е Бог, Светиот Дух, ангелите.

За време на малиот вход, кога свештеникот ќе стигне до определеното место, Го моли Христос, заедно со него да бидат на входот и светите ангели и архангели. Во продолжение вели: „Благословен е входот на Твоите светии“. Го благословува входот за време на којшто, заедно со свештеникот, во светиот олтар влегуваат ангелските чинови и воинства и облаците светци. Заедно со нив, на мислени облаци, влегува и свештеникот. Затоа, преплашен да не го изгори Божјиот оган, тој вели: „Зашто си свет, Боже“. Јас сум грешен, но не ме изгорувај, Боже мој!

Имав среќа да запознаам еден свет човек којшто секогаш кога одеше да служи, излегуваше од олтарот со неземски поглед, со очи што гледаа отаде хоризонтот! Тој служеше сам со еден негов послушник, на кого што во определен момент му велеше: „Излези надвор, излези, излези брзо!“ Ја затвораше вратата и остануваше сам во олтарот. Остануваше час, два. И потоа, откако ќе разговараше, откако духот ќе му се искапеше во Божјата светлина, откако неговите очи ќе засветлеа со Божји блесок, излегуваше повторно и ја отвораше вратата. „Дојди – му велеше, – дојди! Тука беше Светиот Дух, ваму – серафимите, таму – херувимите“ – и целиот трепереше, но со трепет исполнет со радост и среќа .

И свети Спиридон „за свои сослужители ги имал ангелите“ . Навистина свештеникот е сослужител на ангелите и светците. Народот го знае тоа и затоа ја пее ангелската химна „Свети Боже, Свети Крепки, Свети Бесмртни“. Ангелите пеат: „Свет, Свет, Свет“, и ние ги повторуваме нивните зборови. Така земјата и небото – сите стануваме еден хор, еден празник, една песна. Ние додаваме „помилуј нѐ“. Тоа е викот на грешниот човек, зашто ангелите се свети и сесвети. И на великиот вход заедно со ангелите присуствуваме и ние, грешните и недостојните! Колку страшно нешто! Минува Христос, заедно со Него светците, ангелите и јас, грешниот свештеник!

Затоа во древноста, благочестивите цареви за време на великиот вход го последувале свештеникот заедно со својата свита, како почесна свита на небесниот Цар, Којшто минувал во тој час. Според едно предание, некој цар во таков момент на духовен восторг, чувствувајќи трепет од присуството на Христос и на ангелите, се струполил на земјата заедно со царските одежди и круната.

После ангелската химна и читањето на Апостолот, кога свештеникот се подготвува да го прочита Евангелието, тој за прв пат се обраќа кон народот и го благословува: „Мир на сите“. Во тој час благословува не свештеникот, ами Самиот Христос. Кога Христос требало да се вознесе, Тој ги подигнал Своите раце, ги благословил Своите ученици и тие Му се поклониле и си заминале . Тоа имено се случува и во овој час. Свештеникот, посредникот, грешникот се повлекува и остава сега да служи Самиот Христос!

Затоа за време на малиот вход, тој пред главата го држи Евангелието, но не за да си го скрие лицето, туку за да покаже дека постои не тој, ами само Христос. Откако ќе го издигне Евангелието, ние пееме: „Дојдете да се поклониме и да паднеме пред Христа“. Се поклонуваме на Христос, не на Евангелието, не на свештеникот. Пред нас е Христос Којшто поучува, Христос Којшто служи, Христос Којшто говори, Христос Којшто е скриен во свештеникот. Пред тоа свештеникот возгласува: „Премудрост, да стоиме прави“. Што означува „прави“? „Бог сака од нас да стоиме со трепет пред Него и да присуствуваме на таинствата и не со леност, туку со усрдност (…) да беседиме со Него“ . Со трепет, со копнеж, со внимание, право треба да очекуваш да Го видиш Христа и да општиш со Него. Затоа Му се поклонуваме.

Исто така, на великиот вход, кога Христос минува, свештеникот возгласува: „Вас и сите благочестиви и православни христијани да ве спомне Господ Бог во Царството Свое“. И секој од нас си кажува: „Спомни си за мене, Господи, во Царството Твое“ . Го гледаме Христос со очите на душата и Го молиме да си спомне за нас. Следствено, Господ служи, Господ минува помеѓу нас, Господ доаѓа за да ги земе нашите дарови и да ги постави врз жртвеникот.

*¹Беседа изговорена во храмот „Св. Никола“ во Трикала, Грција, на 31 јануари 1971.

*² Кавасила, Никола, 1, 2, с. 32.

*³ Ефес. 5, 23.

*⁴Свети Игнатиј Антиохиски Богоносец, Послание до Тралијците 3, 1, ВЕПЕΣ, т. 2, с. 272, стих. 14.

*⁵ Јн. 20, 19, 21, 26.

*⁶ Света Литургија, молитва на Херувимската песна.

*7 Канон 39, на Светите Апостоли, Пидалион, „Астир“, Атина 1970, 43; види исто така: Свети Игнатиј Антиохиски Богоносец, Послание до Смирјаните 9, 1, ВЕПЕΣ, т. 2, с. 281, стих. 29-31.

*⁸  Мк. 9, 2-3.

*⁹  Види: Живот на светиот свештеномаченик Панкратиј епископ Тавромениски, Матеј Лангис, Голем Синаксар, т. 7, Атина 1990, 157-158.

*¹⁰  2 Мојс. 19, 16, 18.

*¹¹  Види: И. Филоатониту, Отец Тихон, изд. „Симандрос“, Атина 1981, 23-24.

*¹²  Тропар на свети Спиридон, еп. Тримитунтски, Чудотворец (12 декември).

*¹³  Лк. 24, 50-52.

*¹⁴  Никола Кавасила 22, 5, с. 120.

*¹⁵  Лк. 23, 42.

 

*********************

 

 

 

Старец Емилијан Симонопетритски

СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА

(Четврт дел)

Како дарови принесуваме леб и вино. Лебот укрепува и му дава живот на човекот, а виното му дава издржливост и здравје. Следствено, кога

Му принесуваме леб и вино на Христос, Му го даваме тоа што нѐ храни, што ни дава живот . Таинствено, символично Му го принесуваме на Христа својот живот, своето здравје, своето веселие; се принесуваме самите себеси; ги принесуваме своите тешкотии, своите болки, своите страдања, своите деца; Му принесуваме сѐ што е наше и целиот свет.

Приносот се извршува за време на читањето на молитвата на принесувањето. Именката „принос“ (грч. ἀναφορά) произлегува од сложениот глагол ἀνα+φέρω што значи „носам нагоре“. Со други зборови, во тој страшен миг Христос во Својот наднебесен жртвеник ги прима нашите дарови, нашиот живот што Му го принесуваме, нѐ прима нас.

Следствено, кога одиме на света Литургија, одиме да Го примиме Христа. Но, претходно треба да сме подготвени да Му дадеме што и да посака, да се дадеме самите себе. Ако задржиме нешто за себеси, не можеме да се соединиме со Христа. Во тој час пред нас се јавува закланиот Христос. И ние, исто така, треба да се чувствуваме како заклани за Него и да бидеме подготвени, ако затреба, навистина да бидеме заклани.

И така, Христос непрестајно се јавува пред нас и ние пееме „Алилуја“. Што означува „Алилуја“? Алилуја е поздрав што се упатува при брак со Христос. За бракот имаме посебни желби и поздрави. „Да живеете среќно илјада години“, им посакуваш на младоженците. Алилуја е свадбена песна, поздрав при брак со Христос, кога Христос стапува во брак со невестата – душата.

Затоа, светата Литургија со своето богојавление, со Христовото присуство, е склучување на мистичен брак со Господа. Бракот се нарекува и радост. Во Литургијата како Христос да ни кажува: „Влези во радоста на својот Господар“ , во бракот на твојот Христос. А, ако не сакаш? Ако не сакаш, каде ќе отидеш да се скриеш? Каде и да отидеш – во морските длабочини или во небесните висини, Он е таму . Некаде ќе те настигне. Зошто подобро не се предадеш сам? Ќе видиш колку голема ќе биде твојата радост! Ако одбиеш, тоа за тебе ќе биде самоубиство.

Откако ќе ги причести луѓето, свештеникот го издигнува св. Путир и возгласува: „Постојано, сега и секогаш и во веки веков. Амин“. Нѐ потсетува за Христовото Вознесение. Тоа е моментот во којшто Христос ни ветува дека засекогаш ќе биде со нас . Откако сме Го примиле Светиот Дух, сме ги виделе тајните на Царството, можеме да си заминеме со духовни очи, полни со убавините што сме ги виделе.

Следствено, возљубени, нашата Литургија е едно обручение со Христа, еден брак. Он нѐ одведува во Своето Царство. После ќе излеземе повторно, ќе си одиме по куќите заедно со нашите страсти, со нашите гревови, со нашата окајаност. Не е важно. Повторно ќе отидеме на Литургија, повторно ќе Го грабнеме Христа, Он повторно ќе нѐ обожи. И така, со непрестајна борба, во непрестајно патување – свештеникот напред, а ние после него, ќе стигнеме до небесното Царство. Одиме ли на Литургијата со таков копнеж? Значи сме си го осигурале Царството небесно.

Видовме како се отвораат небесата за време на Литургијата. Ги видовме благата на небесното Царство. Го зедовме нашиот „залог“, Светиот Дух . Научивме дека Оној Когошто ние, грешните души, Го бараме, можеме да Го земеме во своите раце во црквата. Да доаѓаме секојпат за да Го примаме така Христос и таинствено и невидливо да Го сместуваме во себеси. И заминувајќи си со души што празнуваат, да кажеме: „Да Му ги повериме своите души и да Му го предадеме својот живот“. Да Му ги повериме своите души на Христа, Когошто Го видовме и да Му го посветиме својот живот „и да го разгориме во своите срца огнот на Неговата љубов“ , огнот што изгорува во нас сѐ што е гнило, што нѐ очистува и нѐ подготвува за вечниот живот.

*²⁷ Лк. 23, 42.

*²⁸ Никола Кавасила 3, 1; 4, 1, с. 48, 50.

*²⁹ Мт. 25, 23.

*³⁰ Пс. 138, 7-10; 3та стихира на „Господи воззвахъ“, сабота вечер, гл. 6.

*³¹ Мт. 28, 20; Лк. 24, 50-51.

*³² Сп. 2 Кор. 1, 22.

*³³ Никола Кавасила, 1, 12, с. 42.

*****************************

Светоотечки текстови. Бигорски.

Беседа на Богојавление

Свети Јован Шангајски

Во име на Отецот и Синот и Светиот Дух!

Славејќи го Богојавлението, ние се сеќаваме и дека Бог им се покажа на луѓето како Троица и дека Исус му се јави на светот како Христос. Каде се јави Христос? Каде го започна Своето дело? Дали отиде во голем град и таму се јави во Својата Слава? Или се искачи на висока гора, а маса на мноштво илјадници стоеше долу и Го набљудуваше како некакво чудо? Не! Христос отиде во пустината, на реката Јордан, каде Јован го крштаваше народот. Јован проповедаше покајание и ги повикуваше грешниците, во знак на покајание, да се крстат во Јордан. И ете, како грешник доаѓа и Христос и моли за крштевање. Оној, во Кого немаше грев. Се уплаши Јован. „Ти треба мене да ме крстиш“. „Остави сега“ – одговара Исус – зашто нам ни претстои да ја исполниме секоја правда“. Адам со гордоста згреши, сакаше да се возвиси, да стане како Бога, а Христос дојде да ја исполни правдата Божја, гревот на Адамовата гордост да го поправи со смирение. Адам сакаше да се возвиси пред Бога, а Бог се понизи пред човекот. Христос слезе во водата и прими крштение од Својот слуга. Треперејќи, Јован је положи раката на Владетелот и својот Бог, а Христос смирено ја приклони Својата глава пред него. Ова Христово смирение го отвори небото. Тогаш небесата се отворија и се чу гласот на Бога Отца:“Ова е Мојот возљубен Син, који е по Мојата волја. Ова е Мојот Син, Кој Себеси се понизи за да ја изврши Мојата волја, вистинскиот Мој Син, Кој се понижува за да го возвиси човекот“. А Духот Свети слезе од небото на Исуса, потврдувајќи ги зборовите на Отецот. Така со смирението Исус го отвори небото и ја покажа на луѓето тајната на Троичноста на Божеството. Но, зошто Он тоа го изврши точно на водата, а не на некое друго место?  Да се сетиме како Бог го создавал светот. Кога Бог го создавал небото и земјата, „земјата беше без обличие и пуста, и Дух Божји лебдеше над водата“. Потоа ги оддели Бог земјата и водата, но така што водата сепак остана на секое место и потребна на сé што е создадено. Човекот не може да живее без вода, ниту било кое друго животинче; постои вода (влага) во воздухот; да земеме од било каде грутка земја – и таму постои водата; постои вода и во каменот, и ако нам ни се чини дека таму ја нема, па сепак, таа постои и таму и, кога Бог посака може да ја ослободи од него, како што тоа го направил за време на Мојсеја. „Господова е земјата и она што ја исполнува вселената и сé што живее во неа, зашто Он ја основа врз морињата, и на реки ја утврди.“ (Пс.23,1-2). „Небесата одамна постојат и земјата беше создадена од водата и преку водата преку Божјото слово“, пишува апостол Петар, „преку кое, тогашниот свет загина, потопен од вода.“ (II Пет. 3,5-6). Кога човекот згреши, го навлече Божјиот гнев не само на себе, туку  и на целата природа. Човекот е круна на Божјето создавање; тој е поставен за цар на природата. А кога царот стана непријател на другиот Цар, тогаш и целото негово царство стана непријателско царство. Казната била нaменета не само за човекот, туку и за сé што е створено /тварта/. „Оти знаеме дека сите созданија заедно со нас воздивнуваат и тажат досега“. (Рим. 8,22). Но, „тварта се покори на суетата (не по своја волја, туку по волјата на Оној, Кој ја покори)“ (Рим. 8,21-22). Затоа простувањето на вината го ослободува и создаденото од робувањето на пропадливото. „Уништена ќе биде оваа пропадлива природа и ќе се преобрази во ново небо и нова земја, каде правдата обитава“. (II Пет. 3,12-13). За да се овозможи оваа промена, за природата да се подготви за непропадливоста која ќе настапи после судниот ден, Христос дојде на водите Јордански. Потопувајќи се во Јордан, Христос ја освети не само водата на Јордан, туку и целата водна природа, како што и воскликнува Црквата во своите песни:“Христос се јави за да ја освети водата на Јордан“ (Претпразничен тропар), „Денеска водната природа се осветува“ (Тропар при Исходот на Јордан). А зашто водата насекаде се наоѓа, тогаш осветувајќи ја водата, Христос со тоа го осветил сето создание, целата вселена. Христос ја подготви природата за и таа да ги почувствува добрите последици од жртвата која Он дојде да ја принесе. Но, не само тоа, Тој на водата ù даде моќ да ги измива човечките гревови. Крштението Јованово било само знак на покајание. Христијанското крштение е ново раѓање, опростување на сите гревови. Со вода ги  казни Бог гревовите на првиот свет и со вода го уништи во потопот. Со вода сега Бог ги спасува луѓето преку Тајната крштение.

Така Христос на водите Јордански ја уништи главата на змијата, како што тоа се пее  во црковните песни, главата на онаа змија што ги измами Адама и Ева, но  беше победена со смрението Исусово, – им откри на луѓето дека Бог е Троица – ја освети водата, а со водата го подготви и сето создание за прифаќање на зборовите на прошка и непропадливост.

И тогаш, издржувајќи уште една борба со ѓаволот во пустината, Христос почна да ги подговтвува луѓето за идното царство и ја започна Својата проповед со зборовите: „Покајте се, зашто се приближи Царство небесно“ (Мт. 4,17), или како што стои во другото Евангелие: „Времето се исполни и царството Божјо наближи; покајте се и верувајте во Евангелието“ (Мк. 1,15).

До тогаш Јован Крстител проповедаше покајание, го подготвуваше патот за Господа. Сега Самиот Господ им извикува на луѓето:“Покајте се“. Тој глас е наменет не само за луѓето кои живееле во Христово време, туку со тие зборови Христос им се  обратил на сите луѓе во сите времиња и векови. И ние сме ги слушале тие зборови од Еевангелието. Додека сеуште не стивнале празничните песни на Богојавление, тие нам нé потсетуваат дека се приближува времето на покајание. Да бидеме внимателни! Тоа не се зборови на пророк или ангел, туку на Самиот Господ. Ќе се покаеме и во постот кој доаѓа, ќе настојуваме да ги победиме нашите старсти и да добиеме прошка на гревовите, за во идниот век да влеземе во непропадливото Царство кое го подготвил Господ. Амин.

****************

Архимандрит Емилијан

Извадок од книгата „ Живот во Духот “

Човекот е прогонет од Рајот, душата му е отфрлена и единственото нешто што може да го разбере, е болката која што ја живее. Во болка раѓа, во болка ги жнее плодовите земни, во болка сее, сé што прави, прави во болка.

Од кога започнува болката? Од моментот на задоволството. Болката започнува во моментот на задоволството (св. Максим Исповедник). Задоволството започна во моментот кога човекот се најде оголен. Сетете се на Адам во Рајот. Во мигот кога помисли да вкуси од плодот, тој ја изгуби својата облека.

Ева веќе беше необлечена, но тоа го виде тогаш, кога го изеде плодот. Таа, сепак, немаше да го изеде плодот, да не беше соголена, наполно осиромашена во нејзините помисли. Значи, чувството на задоволство и јадењето од плодот ја открија нејзината, а подоцна и Адамовата голотија.

Болката е во непосредна врска со соголеноста. Душата треба да разбере дека е гола, а не само отфрлена: да разбере дека е ништо. Што беа Адам и Ева? Оние кои одеа заедно со Бога, оние кои живееја заедно со Бога, другари, сопатници, сограѓани на Бога. Беа богови по благодат! И во еден миг, Адам и Ева стануваат едно ништо, доаѓаат до една понижена состојба, стануваат такви, што една змија може да ги измами и понижи, а и сета создадена твар, на која Адам ѝ даваше имиња и каде тој заедно со Ева господареше, може да се крене против нив. Човекот тогаш станува нај- исплашеното суштество во историјата на светот. Гледај, необлечен е! Поради гревот свој, тој има чувство на необлеченост, чувство дека е грешен. Меѓутоа, тој не вели дека е грешен, дека треба да се исповеда, да го исповеда гревот, туку го живее својот грев.

Адам и Ева во рајот беа необлечени, но тие и покрај тоа, никогаш не ја почувствуваа својата голотија. Во мигот кога згрешија, тие веднаш го почувствуваа тоа, затоа и се облекоа. Така, и душата треба да почувствува дека е гола, без добродетели, без светост и божественост, дека е фрлена во грев, дека е покриена со лисјата на гревот.

Дали, пак, душата може да го почувствува тоа? Јас не можам некому да му кажам: „ Почувствувај го гревот! “ Не можам тоа да му го заповедам. Тоа е исклучиво чекор, постапка на самата душа. Ако душата не сака да го разбере тоа и да го смести во себеси, ниту една сила – дури ни Самиот Бог – не може да направи таа да го почувствува гревот. Може да се исповеда, да чита, да се моли, да пролева солзи, но сето тоа може да се случува без чувството на грешност.

Кога душата ќе го стекне чувството на оголеност и кога ќе рече: „гола сум, треба да се облечам“, тогаш во неа се создава потреба за покајание, значи за облекување. Но, друго е прашањето како да се стигне до покајанието. Зошто, едно е кога чувствувам дека сум необлечен, а друго е кога ја припремам облеката за да се облечам: овие две нешта се многу далеку едно од друго.

Мигот, кога ќе почувствувам дека сум необлечен и ништожен – а тој може да настапи после многу години или во еден, единствен момент – претставува најризичниот пресврт во мојот живот, бидејќи, или ќе се подигнам и ќе се облечам, или ќе останам необлечен. Тоа значи: или необлечен ќе излезам пред Бога и ќе речам: „згрешив“, или ќе го направам она што го направија Адам и Ева, т. е. ќе се сокријам. И кога Бог ќе ме побара: „Адам, каде си? “(Битие 3,9), ќе речам:„ …се уплашив, оти сум гол, и се сокрив “(Битие 3, 10), а кога ќе излезам пред Него, Он ќе го види смоквиниот лист.

Како може да дојде до тоа сокривање? На илјада начини: на пример, со став, кој е изразен со комплексот на ниска вредност. Страшно е да откриеш дека си едно ништо. Додека мислиш дека си важен и голем, додека луѓето ти се поклонуваат, додека мислиш дека досегнуваш до небесното, додека си надарен, прекрасен, убав, драгоцен, потребна ти е голема сила да признаеш и да прифатиш дека си  јалов, дека си една ништожност. Па ние не можеме да прифатиме дека поседуваме дури и само едно  одвратно нешто – некоја мана, некој неуспех, некоја грешка, некој конкретен грев кој го правиме, и го покриваме со лага, а таа лага со друга лага, трета лага – па, зарем би прифатиле дека сме едно ништо?

Значи сокривањето, може да биде некој став и настап кој го изразува комплексот на ниска вредност, немоќта да се разоткрие сопствената необлеченост или, пак, некое оправдување и прикривање со нешто друго. Ќе наведеме еден пример: учителката те прозива, и другарките од класот ти се смеат, бидејќи ти ништо не одговараш. Веднаш стануваш, го напушташ часот, одиш дома, застануваш пред огледало, се подготвуваш, дотеруваш, но никој не те гледа! Да, но во часот кога си сама пред огледалото, твоето јас, кое за тебе е сé, добива порака: „јас, на која ѝ се потсмеваа, сум толку убава!“ Веднаш компензираш за својата немоќ, која всушност беше откриена од учителката и другарките од класот. Во часот кога стоиш пред огледалото, ти не стоиш во својата ништожност, во својата необлеченост и сиромаштија, во својата немоќ да одговориш за лекцијата, туку стоиш во својата предност, во својата маскирана или вистинска убавина. Може да се работи за душевна, интелектуална, или дури и духовна убавина, како што денеска ја нарекуваме, но тоа не е важно. Во секој случај, тоа е некој сурогат за твојата соголеност од благодатта.

Тоа може уште да биде и некое криење од себе самиот. Значи, додека сум необлечен, живеам како да не сум, водам двоен живот. Или, пак, можеби одбивам да одам понатаму во духовниот живот, како да не сум необлечен. А тоа е многу пострашно: потиснување на трагичната реалност, која еднаш ќе доведе до трагичен исход. Животот е полн со луѓе, кои знаат дека се грешни, дека се необлечени, кои сакаат да го надминат тој силен плач на својата свест и совест, но низ животот чекорат, правејќи го она што го мразат, од кое им се згрозува, она што знаат дека е од пониска вредност.

Меѓутоа, душата може и да ја прифати својата необлеченост и да рече: „Ќе се погрижам за својата голотија. Ќе го објавам и исповедам својот грев. Ќе излезам пред Бога необлечена и ќе Му речам: „Боже мој, ти облечи ме“. Но, за тоа е потребна голема сила. Потребна е внатрешна оригиналност (автентичност). Која е таа мера која ќе ме насочи таму или ваму? Онаа што ја нарекуваме самољубие (егоизам): но, не егоизам во смисла на грев, туку во смисла на еден вид вага која е во нас и која се нарекува „јас“ (его).

Спомнете си за Ипонскиот светител, свештениот Августин. Колку години тој се измачувал и сакал да се покае! Зошто? Затоа што доаѓал во судир со своето „ јас“. Тоа негово „јас“ понекогаш истурало филозофија што му го затворала патот, некогаш ерес, каква што е манихејството, која му служела како прекривка на неговата необлеченост. Кога се свиткал, кога се понижил, тогаш ја открил својата голотија, се крстил заедно со своето мало дете и се облекол во правда, во која, пак, го облече Самиот Бог. Подоцна тој станал и епископ.

Мерата, значи, е онаа вага, која ја нарекуваме внатрешно устројство, „јас“. На него се потпирам. И сега, што ќе посака тоа „јас“: да остане такво или да се откаже од себе и да рече: „ ќе се одречам “ како што Христос се одрече? Ако изберам да останам необлечен и таков да излезам пред Бога, од тој момент ќе започне патувањето на мојата душа.

За сега сеуште не сме ни започнале со патувањето на душата: ги проучуваме предусловите и подготовките, за душата да се одлучи да живее христијански живот. Се наоѓаме на почетокот на тој пат, кој е единственото вознесување, сила која нé носи нагоре или подобро речено, еден чекор назад, кон еден внатрешен скок на душата. Како што, кога ќе ми речеш нешто што ме навредува, веднаш од протест и без размислување скокам, така и овде се случува скок на моето битие, една моментална, изворна и внатрешна реакција.

Значи, душата треба да направи еден таков скок на битието, еден чекор назад, да се врати онаму од каде што излегла, да се врати во рацете Божји, да ѝ се врати на сиромаштијата своја. Но, ќе ми речете: „Зар човекот во рајот беше сиромашен?“ Првосоздадениот беше богат, сиот Рај беше негов. Но, змијата го соблазни: „Бог ти забрани да јадеш од плодовите на дрвото на познанието, за да не станеш бог како Него! Немој да Го послушаш! Ако сакаш да станеш бог, ако сакаш да ја освоиш вселената, треба да јадеш од тој плод“ (спореди Битие 3, 4 – 5.) Змијата му го покажува другиот пат. Преку лукавоста на една змија, сега душата е принудена да спознае дека е многу сиромашна и дека треба да јаде од плодот за да стане богата, за да стане бог!

Во таа положба се и нашите души: само што го изеле плодот, само што разбрале дека го јадат плодот. Сега душата треба да се врати во своето првобитно сиромаштво и да разбере дека, она за кое таа мислела дека е нејзина сиромаштија, всушност била нејзината убавина, нејзината божественост, тоа било одајата што води кон небесата. Треба да направи еден чекор назад, кружен чекор, движење. Што значи тоа движење? Зошто го нарекувам така? Чекорот, движењето може да биде право – овој правец е најкраток од сите патишта, но те оддалечува; може да биде скршнување, но може да биде и кружен чекор, кој повторно те враќа на истото место од каде што си тргнал. Кружниот чекор, од една страна, тежнее душата да ја турне кон надворешноста, а од друга, пак, ја враќа кон самата себе.

Така, се наоѓаме во чекор наназад, во движење: се враќаме таму од каде што сме отстапиле, се враќаме кон себеси, не бегаме од себеси.

Потиснувањето, како што претходно рековме, е бегство од нас самите, сурогат, покривање на нашата немоќ со сите оние средства кои ги наведовме, облекување на нашата немоќ во мудрост, сила, знаење, планови, во нашите добродетели. Наспроти тоа, кружното движење, нé одржува во рамките на Бога,а истовремено и во нашиот живот. Со кружното движење, поради центрифугалната сила која се развива, отскокнуваме од почетната точка. На крајот, пак, бидејќи сме цврсто поврзани со самите себе, повторно остануваме околу себе. Поради тоа, таквото движење го нареков чекор наназад, бидејќи нé враќа, и кружен, бидејќи остануваме во своето оригинално, вистинско „јас“, во своето битие.

Да го погледнеме кружното движење. Душата останува сама, сама со себе, без Бога. Тоа нас нé интересира: да останеме самите со себе, далеку од Бога, да ја видиме својата голотија и да ја разбереме.

Стремежот кон повторно враќање при себеси, тоа кружно движење, патот на препознавањето на мојата оголеност создава стремеж кон бегство, бидејќи, сега, кога стојам пред самиот себе, сакам да се позанимавам со себеси. А каде можам подобро да се занимавам со себеси: во метеж или во тишина? Кога сите очи се вперени во мене или кога сум сам? Очигледно, во самотија. Значи, душата која ќе стаса до оваа фаза и која сака да се врати при самата себе, има еден силен стремеж за бегство, силно ја привлекува другиот пол на реалноста….

…Зборуваме за чекорот наназад, за кружното движење околу самите себе, бидејќи во нас, или ќе се всели, или нема да се всели Царството Небесно…Се наоѓам пред лицето Божјо и гледам каков сум. Ги откривам своите страсти, слабостите свои, ѓубрето кое се крие во мене, а не сум знаел дека го поседувам. Од оваа точка започнува откривањето на мојата потсвест, чувството на својата расипаност пред светоста и славата Божја. Препознавам дека сум расипан, дека сум нешто минливо и распадливо, нешто што наполно секнало…

…Ако се прифатам самиот себеси и не се обидувам да се сокријам и покријам, туку посакам да одам понатаму, ќе ја примам божествената благодат. Сé ова за што зборуваме се плодови на божествената благодат. Во оваа точка, значи, се соединуваат божествената благодат и човечкиот копнеж. Претходно зборувавме за подвигот, кој беше принесување на она што дотогаш го имавме, за да ја привлечеме божествената благодат. Сега доаѓа божествената благодат, но таа треба да се соедини со мојот копнеж. Ако се соедини, таа заедница се изразува низ една внатрешна болка, која не е еднаква со болката од подвигот.

Подвигот беше мојата болка, а сега доаѓа болката за божествената благодат, за Бога. „Душата моја жедува за Силниот и Живиот“ (Псал. 41, 2), вели Псалмопеецот. Чувствувам дека мојата душа се топи за Бога. Како се топиш од љубов? Што и да ти кажам, нема да разбереш ако не го доживееш тоа чувство на силна љубов, која прави да се откажеш од самиот себе и да станеш едно ништо во рацете на другиот, потполно да се предадеш: да се положиш самиот себе – телото и душата – така што сега веќе му припаѓаш на другиот, тој господари со тебе. Болката во љубовта е исчезнување, топење, низ кое јас поминувам, но кое во себеси не го содржи елементот на тагата, во смисла на грижа, мака.

Тагата е нешто надворешно, додека грижата е нешто мое. Грижата е потиснување или одрекување од можноста да се откриеш самиот себеси. Каде што постои грижа и душевна осаменост, тука постои и одрекувањето – тоа е како да велам: „Не, Боже, застани таму, не оди понатаму“. Тука веќе подигнувам нов ѕид, кој најверојатно, дефинитивно ќе ме одвои од Бога. Поради тоа загрижените и осамените души не можат да се израдуваат на Бога. Дали таквиот ќе се спаси? „Како низ оган“ (1. Кор. 3, 15). Не знаеме, тоа е друго прашање, можеби во согласност со другите елементи, кои се поврзани со душата. Во секој случај, ние не зборуваме за таква болка. Тие два елемента (грижата и душевната осаменост) секако, не треба да постојат – во спротивно, тоа значи дека сум Му свртел грб на Бога.

Ако, пак, не постојат грижи и душевна осаменост, тогаш постои ова топење, кое е жед, т. е. внатрешен плач. Подвигот повеќе беше добродетел на телото, но и тој во секој случај беше нешто. Мојот напор, моето покајание, беше некој вид на подвиг, беше учество, пред сѐ на моето тело, но и на мојата душа, на целиот човек. Но, болката, таа е еден плач на мојот дух, плач по Бога.

*****************

За познавањето на Божјата волја

преп. Старец Софрониј од книгата „ Старец Силуан “

Старец говореше: „ Добро е секогаш и во сé да бараме од Бога да нé вразуми што и како да правиме и зборуваме “. Со други зборови, треба во секој поединечен случај да бараме да ја познаеме Божјата волја и начинот како да ја исполниме.

Барањето на Божјата волја е нешто најважно во нашиот живот, бидејќи човекот  што тргнал по патот, кој му го покажува Божјата волја, се вклучува себеси во божествениот живот.

Постојат различни начини да се спознае волјата Божја. Еден од нив е зборот Божји, односно Христовите заповеди. Меѓутоа, во Евангелските заповеди, Божјата волја е изразена во една општа смисла. Тоа е така и поради сето нивно совршенство, или поточно кажано, токму поради нивното совршенство. Соочен со разновидноста на животните околности, човекот многу често не знае како би требало да постапува, за тоа да биде во согласност со Божјата волја.

За делувањето и постапката да имаат добар крај, не е доволно само познавањето на заповедта – „ Љуби Го Бога, со сето свое срце, сиот разум, цела сила и својот ближен како самиот себе. “ Потребно е исто така да добиеме и просветление од Бога, за тоа како во животот да ги остваруваме овие заповеди. Уште повеќе од тоа – нам за ова ни е неопходна сила одозгора.

Оној, кој ја стекнал Христовата љубов во срцето, поттикнат од неа, дејствува во согласност со побудите кои се приближуваат до Божјата волја. Сепак, тие само се приближуваат до Божјата волја но, не се совршени. Недостатокот на потполно совршенство, го прави неопходно постојаното обраќање кон Бога, со молитва за вразумување и помош.

Не е само совршената љубов недостижна за човекот, туку и совршеното знаење. Едно дело, кое изгледа како да се прави од најдобри побуди, често може да има несакани, дури и лоши последици, бидејќи средството, или начинот на кој тоа е извршено, не бил добар, или едноставно, бил погрешен за конкретниот случај. Често слушаме како некој се оправдува дека имал добра намера. Но, тоа не е доволно. Во животот гледаме многу вакви грешки. Затоа човекот, кој Го љуби Бога, потребно е Нему да Му се обраќа за раководење и непрестајно во себеси да Го слуша гласот Божји.

Практично, тоа вака се извршува: Секој христијанин, особено епископот или свештеникот, кога треба да донесе некоја одлука, која треба да биде во согласност со волјата Божја, потребно е најнапред да се откаже од сопственото знаење, претпоставките, желбите и плановите, така што слободен од сé „ свое “, со будна внимателност во срцето да се помоли на Бога. Првата мисла која ќе му се појави во душата, после оваа молитва, тој треба да ја прими како откровение одозгора.

Ваквото испитување на Божјата волја, по пат на непосредно молитвено обраќање кон Него, особено кога сме во неволја и кога ќе нé затекне некаква беда, доведува до тоа, што ние, по зборовите на старецот – „ го слушаме одговорот Божји во својата душа, учејќи се на разбирање на Божјата промисла…Затоа потребно е сите да се учиме во познавањето на Божјата волја. Ако, пак, не се учиме на тоа, никогаш нема да го спознаеме тој пат “.

Ако сакаме да достигнеме уште повисок степен на познавање на Божјата волја, мораме постепено да се навикнуваме на непрестајната молитва, собирајќи го вниманието во срцето. Но, за да можеме што појасно да го чуеме гласот Божји во себеси, потребно е да се одречеме од сопствената волја и да бидеме спремни на секаква жртва, налик на Авраамовата, па дури и налик на Христовата, Кој, според зборовите на апостол Павле, на Отецот Му беше послушен дури до самата смрт ( Фил. 2, 8 ).

Човекот кој ќе тргне по овој пат, ќе има успех, само ако преку благодатниот опит познае како дејствува Светиот Дух во човекот, и ако во неговото срце се втемели непоколебливо самоодрекување, т. е. ако целосно се одрече од својата „ индивидуална “ волја, за да може да ја познае и извршува светата Божја волја. Тогаш ќе му се открие која е вистинската смисла на прашањето што старец Силуан му го постави на отец Стратоник: „ Како зборуваат совршените? “ Нему ќе му станат сродни и зборовите на светите отци:  „ Светиот Дух најде за сходно и ние “. Подобро ќе ги разбира оние места во Светото Писмо на Стариот и Новиот Завет, каде се зборува за сличен непосреден разговор на душата со Бога и ќе се приближи кон вистинско разбирање на начинот на кој зборувале апостолите и пророците.

Човекот е создаден по образ и подобие Божјо и е повикан кон полнотата на непосредното богоопштење. Затоа, потребно е сите луѓе да одат по тој пат. Меѓутоа искуството ни покажува дека тој пат ни оддалеку „ не е за секого “. Тоа е поради тоа што повеќето луѓе ниту го слушаат, ни го разбираат гласот Божји во своето срце, туку се поведуваат по сопствените страсти, кои живеат во нивните души и со својот метеж го заглушуваат кроткиот глас Божји.

Во Црквата, за среќа, постои и друг пат за излез од таа жалосна состојба, имено – советување со духовниот отец и послушност спрема него. Старецот многу го сакаше тој пат, одеше по него, укажуваше на него и пишуваше за него. Тој сметаше дека овој смирен пат на послушноста е најсигурен. Беше цврсто убеден дека ако на советот на духовникот му пристапиме со вера, секогаш тој ќе биде корисен, добар и богоугоден. Неговата вера во делотворноста на Тајната на Црквата и благодатта на свештенството, особено се зацврстила, кога во стариот Русик, на вечерната богослужба во текот на Великиот пост, го видел својот духовник – старецот Аврамиј, преобразен „ во обликот Христов “, како „ блеска со неискажлив сјај “.

Исполнет со благодатна вера, тој живееше во реалноста на Светите Тајни на Црквата. Се сеќавам, тој сметаше, дека послушноста кон духовниот отец е целосно корисна и во „ човечка “ смисла, т. е. на психолошки план. Додека ја извршува својата пастирска служба, духовникот дава одговор на поставените прашања, како оној, кој во тој миг е ослободен од влијанието на страстите ( под чие влијание всушност се наоѓа оној што прашува ), и затоа појасно ги согледува нештата и е подостапен за влијанието на благодатта Божја.

Одговорот на духовникот во повеќето случаи носи печат на несовршеност. Но, тоа не е  заради тоа што духовникот е лишен од благодатното знаење, туку поради тоа што совршеното дејство ги преминува силите на оној што прашува, па затоа му е недостапно. Иако духовничките поуки надворешно може да бидат несовршени, ако тие се примат со вера и ако ревносно се применат, ќе доведат до возрастување во доброто. Меѓутоа, често се случува, оној што прашува, гледајќи пред себеси само „ човек “, започнува да се колеба во својата вера и не го прифаќа првиот збор на својот духовен отец, туку му се спротивставува, изнесувајќи свои мислења и сомнежи.

Еднаш старец Силуан за ова важно прашање разговарал со духовникот Мисаил  ( се упокоил  на 22 Јан. 1940 год. ), духовен маж, кому Бог јавно му укажувал милост и заштита.

Отец Силуан го прашал:

– Како монахот може да ја познае Божјата волја?

– Потребно е да го прими мојот прв збор како Божја волја, – одговорил игуменот. – Кој така постапува, во него ќе пребива Божјата благодат. Ако некој се спротивставува, јас како човек се повлекувам.

Смислата на овие зборови на игуменот е следната:

Во случај некој да му постави прашање, духовникот, како духовен отец, со молитва се обраќа кон Бога, за Он да го упати. Но, бидејќи човек, тој одговара по силата на својата вера, според зборовите на апостолот Павле: И ние веруваме, па затоа и зборуваме ( 2 Кор. 4, 13 ). Меѓутоа, ние по нешто знаеме и по нешто пророкуваме        ( 1 Кор. 13, 9 ). Духовникот е свесен дека тој, давајќи совет на другите, и самиот се наоѓа пред Божјиот суд, и затоа, кога ќе забележи дури и најмало противење кај тој што прашува, понатаму не инсистира на своите зборови, ниту се осмелува да тврди дека тоа е израз на волјата Божја, па „ како човек се повлекува “.

Ова сознание многупати се потврдило во животот на игумен Мисаил. Еднаш тој го повикал кај себе новопотстрижениот монах отец С. и му наложил да изврши сложено и тешко послушание. Тој тоа го прифатил и, правејќи метанија, тргнал кон вратата. Меѓутоа игуменот ненадејно го застанал и приклонувајќи ја главата кон градите, мирно но, со значаен тон, му рекол:

– Запомни отец С: Бог не суди двапати. Затоа јас сум тој што ќе даде одговор пред Бога за послушанието, кое ти го извршуваш по мој налог, а не ти. Ти нема да дадеш одговор.

Но, ако се соочел дури и со најмало противење, игуменот Мисаил, без оглед на управниот чин што го завземал, обично ќе одговорел: „ Но, добро, правете како што сакате “. После тоа, тој повеќе не го повторувал своето мислење. Така и старец Силуан веднаш се повлекувал, кога ќе се соочел со спротивставување.

Зошто е тоа така? Од една страна, поради тоа што Духот Божји не поднесува насилство, ниту противење, а од друга страна, затоа што Божјата волја е многу голема работа. Зборовите на духовникот секогаш на себе носат знак на релативност и не можат совршено да ја сместат, ниту да ја изразат сета полнота на Божјата волја. Само оној, кој зборовите на духовникот ги прима како угодни на Бога, кој не ги положува на сопствениот суд, или како што се вели, кој ги прима „ без расудување “, го пронаоѓа вистинскиот пат, бидејќи вистински верува дека за Бога сé е можно ( Матеј 19, 26 ).

Таков е патот на верата, спознаен и потврден со илјадагодишното искуство на Црквата.

Да се зборува за овие прашања, кои ја сочинуваат тајната на христијанскиот живот, и ги преминуваат границите на обичното секојдневие и обичното мало духовно искуство, не е безопасно, бидејќи многумина можат некој збор да го разберат погрешно и неправилно да го применат на дело. Тогаш наместо корист би имало штета, особено ако се работи за човек, кој со горделива самоувереност му пристапува на некој подвиг.

Старецот не љубеше и не сакал да зборува „ од својот ум “ кога некој ќе го замолеше за совет. Тој секогаш се сеќаваше на зборовите на преподобниот Серафим Саровски: „ Кога зборував од својот ум, грешев “. Тој уште и додаваше дека грешките можат да бидат мали но, и големи.

Онаа состојба, за која старец Силуан му зборувал на отец Стратоник, имено дека „ совршените ништо не говорат од себеси, туку само она што им го дава Светиот Дух “, не се дава дури ни на оние кои се приближиле до совршенството, како што ниту апостолите и останатите светии секогаш правеле чуда, ниту, пак, пророчкиот Дух подеднакво делувал во пророците. Еднаш тоа би било силно, а друг пат Духот сосема ги напуштал.

Старецот јасно ги разликуваше „ зборовите од искуството “, од оние кои му беа дадени како непосредно откровение одозгора, т.е зборови кои ги „ дава Светиот Дух. “. Она првото исто така е скапоцено но, ова другото го сметаше за повозвишено и поверодостојно. Понекогаш со силна убедливост, на оној што бараше совет му кажуваше што е Божја волја, и му даваше одредени совети но, понекогаш, повторно – не знаеше што е Божја волја за него.Зборуваше дека Господ понекогаш не ја открива својата волја, дури и на светиите, бидејќи луѓето им се обратиле со неверно и лукаво срце.

По зборовите на старецот, кај оној кој усрдно се моли, се случуваат многу промени во молитвата: борба со непријателот, со самиот себе, со страстите, со луѓето, со мечтаењето. Во таквите случаеви, умот не е чист и во него има многу нејасни нешта. Дури кога ќе настапи чистата молитва, кога умот, соединувајќи се со срцето, во безмолвие ќе застане пред Бога, кога душата ќе почувствува дека во себе ја носи благодатта, и совршено слободна од мрачните влијанија на страстите и мечтите, се предаде на Божјата волја, дури тогаш молитвеникот во себе може да почувствува благодатна вдахновеност.

Кога оваа духовна работа – барањето на Божјата волја преку молитвата – ќе восхити некого кој нема доволно искуство и кој „ по вкус “ ги разликува дејствувањата на благодатта од влијанието на страстите, особено гордоста, неопходно е тој да се обрати кај својот духовен отец, и сé додека од него не добие совет, треба строго да се придржува кон правилото „ не примај и не отфрлај “!

„ Не примајќи “, христијанинот себеси се заштитува од опасноста да го сфати демонското делување или принудување како божествено, и на тој начин да се навикне себеси да му го „ посветува вниманието на лажливите духови и демонските учења “, и на демоните да му оддаде почит, која Му прилега само на Бога.

„ Не отфрлувајќи “, – човекот избегнува друга опасност, имено божественото дејствување да им го припише на демоните и на тој начин да падне во гревот „ хула на Светиот Дух “, како фарисеите, кои изгонувањето на ѓаволот од страна на Христос му го припишале на „ силата на Велзевул, кнезот ѓаволски “.

Втората опасност е поголема од првата, бидејќи душата може да се навикне да ја отфрла благодатта и да ја замрази до таа мера, што ќе ја усвои состојбата на богопротивење, па така да се определи за вечен план, така што овој грев „ нема да му се прости ни на овој, ни на оној свет“ ( Матеј 12, 32 ). При оваа заблуда душата побрзо ја согледува својата неправедност и се спасува со покајание, бидејќи нема неопростлив грев, освен оној што не е покаен.

За ова многу важно аскетско правило, – „ не примај и не отфрлај “, како и тоа,  како тоа се применува во животот на подвижникот, потребно е да се зборува поопширно. Но, бидејќи нашата цел е во ова дело да изложиме само некои основни поставки, а не и поединости, ќе се вратиме на претходната тема.

Способноста за совршено познание на Божјата волја преку молитвата е редок дар, кој се стекнува со долг труд и големо искуство во борба со страстите, после многу и тешки демонски искушенија, од една страна и преку големата Божја милост, од друга страна. Но, усрдната молитва за помош одозгора – подеднакво ни е потребна на сите нас, како на старите, така и на младите, на учените и неуките, на оние кои имаат власт како и на потчинетите, на татковците и децата. Старецот упорно истакнуваше дека сите без ислучок, независно од својата положба, од друштвениот статус или возраст, секогаш и во сé и според своето умеење, треба да Му се молат на Бога, Он да ги вразуми, за на тој начин што повеќе да го доведат својот пат во согласност со Божјата волја, сé додека не го постигнат совршенството.

*******************

Свети Игнатиј Брјанчанинов

Поредок на бдеењето над себеси за оние кои живеат во светот

Душа на целото богоугодно подвизување е бдеењето. Без бдеење над себеси сите тие подвизи се бесплодни и мртви. Оној кој сака да се спаси, должен е да го устрои своето битие така, што да биде способен да бдее над себеси не само во осаменост, туку и во расеаност, во која, понекогаш, против негова волја го вовлекуваат разно – разни околности. Нека на терезијата на срцето, стравот Божји ги надмине сите други чувства: тогаш ќе биде лесно да се бдее над себеси – и при тихување во ќелијата, и во вревата која од сите страни нѐ опкружува.

Благоразумната умереност во јадењето, помалата затопленост на крвта, многу помага во бдеењето над себеси, додека вриењето на крвта од прекумерната храна, многуте движења на телото, разгорувањето на гневот, насладувањата со суета и други причини, раѓаат мноштво помисли и соништа, со други зборови – расеаност. Светите Отци, на оној кој сака да стражари над себеси му советуваат, пред сѐ, умерено, рамномерно и постојано воздржување во храната ( Добротољубие, том 2. Преподобен Филотеј Синајски ).

Кога ќе се разбудуш – што е символ на будењето од мртвите, кое ги очекува сите луѓе – мислите свои насочи ги кон Бога, принеси Му ги на жртва на Бога првите плодови на твојот ум, кој во себеси сѐ уште не примил никакви опустошовачки впечатоци. Многу внимателно, и во тишина, откако ќе завршиш се што во телесен поглед му е неопходно на човек кој само што станал од сон, прочитај го своето вообичаено молитвено правило, не грижејќи се толку за количината, колку за квалитетот на молитвословието, односно за тоа, правилото да се исполни внимателно, и токму среде таа внимателност, срцето да се освети и оживее со молитвеното умиление и утеха. После молитвеното правило, повторно со сите сили трудејќи се да го запазиш вниманието, читај го Новиот Завет, пред сѐ Евангелието.

При ова, внимателно воочувај ги сите завети и заповеди Христови, за според нив да ја насочиш твојата активност, видлива и невидлива. Колку ќе се чита, зависи од човековата способност и околностите во кои човекот се наоѓа. Не смее да се оптоварува умот со прекумерни читања на молитви и делови од Светото Писмо, како што не смеат да се пропуштаат ни разните обврски и задолженија, поради неумереното занимавање со молитви и читања. Како што неумереното земање на храна го доведува желудникот до растроеност и раслабеност, така и неумереното земање на духовната храна го раслабува умот, предизвикува во него одвратност спрема благочестивите активности и во него воведува униние ( Св. Исаак Сирин, Беседа 71 ).

На почетниците Светите Отци им предлагаат чести, но кратки молитви. Кога умот духовно ќе напредне, зајакне и возрастува, тој ќе биде во состојба да се моли без прекин. На христијаните кои го достигнале совршеното возрастување во Господа, се однесуваат зборовите на Светиот Апостол Павле: „ Сакам да се молат на секое место, кревајќи ги чистите раце без гнев и сомневање “ ( 1. Тим. 2, 8 ), односно бестрасно и без никакво попуштање во вниманието или талкање на мислите. Она што му е својствено на зрелиот маж, сѐ уште не му е својствено на доенчето.

И откако со посредство на молитвата и читањето ќе биде огреан од Сонцето на Правдата, Господ наш Исус Христос, нека почне човекот со делата на своите дневни подвизи, внимавајќи во сите негови дела и зборови, и во целото негово битие да владее и дејствува волјата Божја, откриена и објаснета на луѓето во заповедите Евангелски.

Ако во текот на денот наидат слободни моменти, искористи ги за внимателно читање на одредени молитви или одбрани места од Писмото, и со нив одново поткрепи ги душевните сили, кои малаксуваат од делувањето среде овој метежен свет. Ако нема вакви златни моменти, за нив треба да се зажали, како за изгубено богатство. Она што денеска е изгубено, не смее да се изгуби и следниот ден, бидејќи срцето наше лесно се предава на немарност и заборавност, од кои се раѓа мрачно не знаење, толку погубно за делото Божјо во делото на спасението на човекот.

Доколку ти се случи да кажеш или направиш нешто кое е спротивно на заповедите Божји, без двоумење исцели ја таа грешка со покајание, и со посредство на искреното покајание, враќај се на патот Божји, од кој си отстапил со нарушување на Неговата волја. Немој да се допираш до ништо што е надвор од патот Божји! На грешните помисли, мечтаења и чувства што ти надоаѓаат, со вера и смирение спротивставувај им ги заповедите Евангелски, говорејќи заедно со светиот патријарх Јосиф: „ Па како јас да направам толку големо зло и да згрешам пред Бога? “ ( 1. Мој. 39, 9 )

Човекот кој бдее над себеси, должен е да се откаже од секоја склоност кон мечтаење, па колку и да ни се чинат тие привлечни и долични; секое мечтаење претставува талкање на умот надвор од вистината, помеѓу илузиите, кои не постојат и не можат да се исполнат, кои го прелестуваат и го лажат умот. А последиците од ваквите мечтаења се губење на будноста, расеаност на умот и тврдокорност на срцето при молитвата; а од тука доаѓа и до душевно растројство.

Навечер, одејќи на починка, која во однос на живеењето од тој ден е своевидна смрт, преиспитај ги сите свои постапки, кои си ги направил преку целиот ден. За оној кој постојано бдее над себеси, ваквото испитување нема да претставува никаква тешкотија, бидејќи со внимателноста се надминува вообичаената заборавеност, толку многу својствена за луѓето лишени од будност.

Значи, откако ќе се потсетиш на сите свои согрешенија, направени со дело, збор, помисла, чувство, принеси покајание кон Бога, со соодветно расположение и со срдечена решеност за поправање. Потоа, кога ќе го прочиташ молитвеното правило, со богомислие заврши го денот, кој со богомислие и си го отпочнал.

Каде заминуваат сите наши помисли и чувства за време на спиењето? Каква е таа таинствена состојба – сон, во кој душата и телото се живи, а воедно безживотни, далеку од свеста за своето постоење, како да се мртви? Сонот е исто толку неразбирлив, како и смртта.

За време на сонот, душата мирува, заборавајќи и на најлутите таги и неволји земни, што е пак, слика на нејзиното вечно спокојство; а телото…ако тоа станува од сонот, неизоставно ќе воскресне и од мртвите.

Големиот Агатон порачува:

„ Без строго внимавање над себеси, не може да се напредува во добродетелта “

( Скитски патерик ).

Амин.

****************

СВЕТИ ФИЛАРЕТ МОСКОВСКИ

ПОУКИ ЗА ДУХОВНИОТ ЖИВОТ

За молитвата и за молитвениот живот на христијаните

Навистина е пријатно во молитвата да се спомнуваат душите на оние за кои знаеш дека очите им се секогаш вперени кон Господа и дека во Него се зближуваат со нас. Само сезнајниот Бог знае кој му прави поголемо добро на другиот: оној кој се моли, или оној кој ја бара молитвата.

Молитвата нѐ приближува кон Бога и наспроти тоа средиште на битија и светови, не се гледа она што ние го гледаме во овој променлив свет. Душата, која секогаш Го бара Бога и која Му се моли, таа Му припаѓа само Нему, без оглед на тоа што нејзиниот понизок, сетилен дел, понекогаш и против нејзината волја, бива вознемирен поради близината и делувањето на силите кои не се сродни на човечката душа.

Како премудро нѐ учи светата Црква: во мир да се помолиме на Господа и за сите и за сѐ. Душата на оној кој се моли во смирение, и да се разгори, гори со тивок и чист пламен. Гори, но не согорува. Врие, но не преврива. Се излева, но никогаш не се испразнува.

Зар душата која усрдно се моли, зарем таа не стапува во заедница со оној за кого се моли? Зарем во тоа единство таа не дава моќен поттик на силата на душата, која има потреба од помош?

Најдобриот начин на дружење и заедница меѓу луѓето е да се молиме едни за други. Ако молитвата не е совршена, нејзните недостатоци треба да се исправаат според можностите, а никако да се очајува поради нив. Треба да се прави разлика помеѓу активната молитва и онаа состојба кога некој се насладува со молитвата. Активната молитва човекот треба да ја прави секаде и неуморно, секако според пропишаното молитвено правило, а утехата ја дарува Господ, според Својата благодат, тогаш кога тоа е потребно, за да го привлече и закрепне човекот, и тогаш кога човекот може да ја прифати. Исто така, ако почувствувате дека во вас нема сила, немојте поради тоа да ве обземе немоќ и очај, туку најнапред престанете да се надевате на себеси и молете се, надевајќи се на Бога.

Ако од човек барате да ве научи како да се молите, ќе добиете одговор: Не знаеме како да се помолиме.

Ако речете: Господи, научи нѐ да се молиме – ќе добиете одговор, кој многумина пред вас го добиле.

Треба да се трудиме да стекнеме трајно стравопочитување спрема светињата. Ако ова стравопочитување дојде и помине, тогаш тоа во душата сепак би требало да остави смирена и топла желба за заедница со Бога.

Треба да се трудиме секаде во молитвата да сме постојани и да не допуштиме некои моментални ситуации да нѐ поколебаат. Исто така во молитвата треба да бидеме и тивки и смерни, и да не дозволиме фантазирањето да се распламти во нас.

Оној, кој од восхит преминува во оладеност на срцето, и кој недоволно го зацрвстил мирот во својата душа, нему му е потребно да вложи  уште многу труд.

Ако некој цела година Му служел на Бога, па останува и понатаму во таа желба, тој труд нема да му пропадне, па дури и да се промениле околностите. И во семејниот живот секој може да најде време за молитвата и тихуванието. Тогаш кога нема можности да се оди во храмот на богослужба, Господ ќе ја прими и домашната молитва, ако таа е искрена и длабока. Никој од вас не бара да им служите на двајца господари. На Господ може да Му се служи и во самотија, исто како и во семејство. Ако гледате дека семејниот живот сепак ќе ви пречи за да Му служите на Бога, тогаш одлучете се за самотија.

Тоа што не сте во можност да отидете во храм, немојте да го примате само со тага, туку и со смирена послушност на волјата Божја. Нека во вашето срце постојано пребива името Божјо и нека од вашата душа се издигаат благомирисни молитви кон Бога, тогаш ќе ви биде како да сте во храмот Господов.

Ако ви се даваат солзи, бидете благодарни на Бога за тоа и користете ги за да ја очистите својата душа. Но, како што во ништо не треба да се претерува, така и во солзите понекогаш треба да се постави граница, така што умот свој ќе го задлабочиме во некое друго корисно дело.

„ Ѝ се опростуваат многу гревови, бидејќи таа имаше голема љубов “. Каде таа научила така да љуби? Наместо елеј таа имала солзи на покајание. Божјата љубов кон оние кои се каат, како небесен оган, паднала  над неа и го разгорела нејзиното кандило.

*****************

Поучни слова. Бигорски.

 За бескрајната љубов и бескрајното милосрдие Божјо спрема човекот 

Св Амфилохиј, епископ Икониски, земјак, другар и пријател на св.Василиј Велики и св.Григориј Богослов, високо образован и голем подвижник,  ја опишува следната потресна случка:

Имало некој човек, напaднат од блудната страст; тој многу често паѓал во грев, но, исто така, многу често прибегнувал кон Бога со покајнички солзи и молитви. После покајанието, победуван од навиката, тој повторно грешел. Но, после падот, повторно одел во Црква, паѓал ничкум пред иконата на Господ Исус Христос, плачел и говорел: “Господи смилуј се на мене и оттргни го од мене ова страшно искушение!  Заробен од задоволствата, јас сум сиот во ужасни рани.“

Долго време правел така, не престанувал да греши, но, не престанувал ни да се кае.

Еднаш дал завет пред иконата на Спасителот: “Господи, еве од овој час, ветувам дека никогаш повеќе нема да згрешам. Само те молам, Благи, прости ми ги гревовите што ги направив од почетокот, па сé досега.“

Но, иако дал таков завет, тој повторно паднал во истиот грев. И тогаш, после веќе закоравената навика, отишол во Црква, паднал со лицето на земјата, плачејќи, ридајќи, преколнувајќи Го милостивиот Господ да се сожали на него и да му подаде рака за помош, бидејќи немал сили да се оттргне од гадното сладострастие.

Додека се молел и плачел, ѓаволот, гледајќи дека никако не успева да го победи, бидејќи сите негови гревовни замки, овој покајник ги кинел и уништувал со својата надеж во милоста Божја, му се јавил во видлив облик.

Влегол во црквата во облик на човек, и застанувајќи крај вратата, сатаната се обратил на иконата на Господ, Спасителот наш, и громко повикал:

’Што е тоа меѓу мене и Тебе, Исусе Назареецу? Твоето сожалување е несфатливо и неумесно! Зошто го примаш тој блудник, нечист, кој од нозете до главата е целиот осквернавен. Тој секој ден Те прелажува, Ти се потсмева, ја презира Твојата власт, ја прекршува заклетвата, со која Ти се заколна… Зошто во пепел не го претвориш? Зошто уште чекаш и Си попустлив?… Зошто тогаш Те нарекуваат праведен судија? Но! Ти пристрасно гледаш на одредени луѓе! Нема правда во судот Твој!…’

Така говорел ѓаволот и од гнев низ устата испуштал пламен. А кога тој замолкнал, од жртвеникот се слушнал глас, сличен на далечна грмотевица.

Тој глас говорел вака:

Змијо лукава и погибелна! Не ја насити својата злоба со тоа што го проголта светот, па сакаш и оној, кој се надева на мојата милост, да го зграбиш и раскинеш. Или во него има толку гревови, што ти ги изедначи со Крвта Моја, која е пролеана на Крстот за него! Токму за блудниците, безакониците и грешниците Јас се распнав и за нив пречистите Свои раце ги раширив, за секој кој сака, да прибегне кон Мене и да се спаси. Од никого Јас не се одвраќам и на никого нема да му ја скратам Мојата добрина, па макар и некој илјада пати на ден да Ми приоѓа, па да се оддалечува, и потоа пак да Ми пристапува…

Додека гласот грмел, ѓаволот стоел како закопан во место, не бил во состојба ни да бега, ниту да се сокрие. А покајникот го нашле упокоен, лежејќи пред иконата и облеан во солзи.

******************

 Бдејте

Стојте непрестајно на духовна стража, бидејќи не знаете кога Господ ќе ве повика кај Себе. Бидете спремни, во својот живот, во секоја минута да Mу положите сметка. Чувајте се да не ве улови ѓаволот во својата мрежа и да не ве прелаже, принудувајќи ве да паднете во искушение. Испитувајќи ја секојдневно вашата совест, проверувајте ја чистотата на вашите намери и мисли.

Синот на некој цар бил многу лош човек. Не надевајќи се дека ќе се промени, таткото го осудил на смрт, но, му оставил еден месец за да  се припреми за неа. По изминувањето на определениот рок таткото го повикал синот. Забележал дека тој наполно се променил. Лицето му ослабело и му се збрчкало. Целото тело му страдало.

„Синко, зошто си се променил така? “ прашал таткото. Синот му одговорил: “ Татко и господару мој, како да не се променам. За сето ова време, секојдневно ми се приближуваше смртта.“

„Добро, сине,“ продолжил таткото, „бидејќи се вразуми ќе те помилувам, но мора да го чуваш тоа бојазливо расположение на душата низ сиот свој живот.“

„Татко, тоа е невозможно. Како можам да се заштитам од безбројните соблазни и искушенија?“

Тогаш царот наредил да се донесе сад преполн со масло. Со наредба му го предал на синот. „Земи го садов и носи го низ сите градски улици. Со тебе ќе одат двајца војници со мечови. Ако истуриш само една капка, веднаш ќе ти ја отсечат главата.“ Синот се покорил. Со бавни, но сигурни чекори, ги поминал сите улици во придружба на војниците и не истурил ниту една капка. Кога се вратил во дворецот, таткото го прашал:

“Сине, што виде поминувајќи низ градските улици?“

„Ништо не видов.“ – одвратил синот.

„Како, ништо,“ рекол таткото, „денес е празник и ти сигурно виде шатори, килими, кочии, луѓе и животни.“

„Ништо не видов“, повторил синот. „Сето мое внимание беше насочено на маслото во садот, бидејќи се плашев да не ми капне и притоа да не го изгубам животот.“

„Добро е сине. Целиот свој век, спомнувај си за таа задача. Чувај ја душата, како што го чуваше маслото. Одвраќај ги своите мисли од она што е минливо и упатувај ги кон она што е вечно. Вооружените војници нема да одат по тебе, но помни дека смртта, секој ден ти е сé поблиска. Со ваква внимателност ќе ја сочуваш душата од погубните соблазни.“

Синот од сé срце го примил советот и поживеал среќно.

Бидете секогаш внимателни. Чувајте ја својата душа! Одвраќајте ги вашите мисли од она што е минливо и упатувајте ги кон она што е вечно, и во тоа ќе ја најдете среќата што ја бара вашата душа и кон која силно тежнее вашето срце.

Од книгата “Покајање пут спасења“

*******************

ЗОШТО НА ПРАЗНИКОТ НА СВ. ВАСИЛИЈ СЕ СТАВА ЗЛАТНИК ИЛИ ПАРИЧКА, А НЕ НА БАДНИК

Историјата на «василопитата» е еден настан, кој се случи во IV век во градот Кесарија Кападокиска, во Мала Азија. Во тоа време, свети Василиј Велики беше епископ на Кесарија и живееше во единство со неговите сограѓани, со љубов, разбирање и помагање еден на друг.

Еден ден, кога Јулијан Отстапникот, нечесен цар и гонител на Христијаните, сакаше да оди за Персија и да војува со Сасанидите, тој помина близу Кесарија. Тогаш св. Василиј, кој добро го познаваше, бидејќи беа соученици во Атина, излезе заедно со народот да го пречека и почести. Јулијан побара дарови, очекувајќи злато и скапоцености. Но, светиот немаше ништо друго, освен три леба од јачмен, кои му ги принесе на злобниот цар. Треба да се знае дека тој не принесе скапоцености, бидејќи не сакаше да даде нешто повредно, туку бидејќи мнозинството на жители во Кесарија беше навистина сиромашно. Кога го виде тоа, Јулијан им нареди на своите слуги да соберат трева од ливадата и да му ја дадат на епископот за возврат. Тогаш светиот праведно му одговори на Јулијан: „Ние, цару, откако ни побара, ти  принесовме од нашата храна, па и ти, очигледно, ни возврати од тоа што и самиот го јадеш.“ Кога ги слушна овие зборови, Јулијан многу се налути и вети дека кога ќе извојува победа во Персија, ќе се врати во Кесарија, ќе го запали градот и ќе ги пороби неговите жители, а Василиј ќе го награди со иста мера.

Поради тоа, св. Василиј побара од народот да го соберат сето злато што го имаат и да го зачуваат некаде, за да му го дадат на среброљубивиот Јулијан кога ќе се врати,  па така, можеби, да го намалат неговиот гнев. Исто така, епископот им наложи на Христијаните да постат и да се молат, додека не се врати Јулијан.

За време на богослужбата, светиот имаше небесно видение: Пресветата Мајка Божја, носена на ангелски престоли, нареди да го повикаат маченикот Меркуриј и го испрати со војска од ангели против Јулијан, непријателот на нејзиниот Син. Тогаш го виде и св. Меркуриј, вооружен и јавнат на коњ, како заедно со ангелските војски, тргна против безумниот цар и го уби со своето копје. Освестувајќи се од ова видение, св. Василиј, во придружба на неколку клирици, побрза во храмот на свети Меркуриј, кој сто години пред тоа имаше пострадано во Кападокија и видоа дека од храмот беа исчезнати неговите мошти и копјето, кои таму се чуваа. Подоцна дојдоа во градот вести дека Јулијан е убиен. Всушност, тоа што го виде великиот Василиј, беше токму тоа, што во истиот миг, навистина се случи на едно место недалеку од Кесарија.

Така се спаси градот Кесарија. Но, тогаш свети Василиј се најде во многу тешка положба. Требаше да го подели златото, кое граѓаните го собраа за да се избават од гневот на Јулијан, но таа поделба да е праведна, односно, секој да си го добие своето. Се помоли светителот и Бог го просвети што да направи. Тој ги повика своите ѓакони и помошници и им рече да замесат лебови и во секој леб да стават по малку од златните предмети. Кога лебовите беа готови, епископот ги подели како благослов на сите жители на градот Кесарија. Во почетокот сите се зачудија, а потоа нивното изненадување стана уште поголемо: кога секое семејство го пресече лебот, во него најде злато, но не било кое, туку токму она  што му го имаше дадено на својот епископ.

Така значи, со тогашната «василопита», св. Василиј им донесе и благослов на луѓето и радост заради избавувањето. Оттогаш и ние, на денот на свети Василиј, 1ви јануари, месиме василопита и внатре ставаме златник, во спомен на чудото, кое се случи во Кесарија.

****************

     Осамена на Божик 

Вечерта на Бадник, на еден човек при рака му дојде слика под која пишуваше „Осамена на Божик“. На сликата, со снег завеани куќички, секоја свети како ѕвездичка,  се вее тенок чад од оџакот. Се чувствува радост, веселба и топлина. Празник е.

Сите се заедно, но, само една ситна, кревка Жена, со благороден лик, скромно облечена, е сама. Навалена на прагот го гледа патот од осветлените прозорци. Кутрата, во оваа блага ноќ, таа нема никој свој.

Човекот се загледа подобро и виде тенок ореол над главата на Осамената Жена. Очите му се исполнија со солзи.

Па тоа е Мајката Божја, сама пред вратите, чека некој да се сети на неа и на нејзиниот Син. Зафатени со овоземните добра, со трпезата и обичаите, луѓето не ни знаат што слават. Не се сеќаваат на Оној, заради Кого се собрале околу трпезата, каде за сé има место, освен за Него и Мајката Негова.

Оваа слика повлече рој од мисли. И пред две илјади години, кога на земјата дојде Богочовекот Христос, Творецот и Царот, за Него немаше место. А Пресветата Мајка, немаше каде глава да потслони.

„Го роди својот Син Первенец, Го пови и Го положи во јасли, оти за нив немаше место во гостилница“ (Лк. 2, 7).

Зар ништо не се промени во овие два милениума?

Подигнати се прекрасно украсени и осветлени храмови, каде пееме умилни Божикни песни. Ги накитивме домовите со бадникови гранчиња, елки и подароци, но, во единственото место каде што Он би сакал да влезе,  за Него нема пристап.

Не Му дозволуваме да влезе во нашето срце. Тоа би значело да се откажеме од некои наши навики, да започнеме да се менуваме.

И така, секогаш Го изневеруваме, одложувајќи сé за другиот ден, другиот празник, а животот поминува но, далеку од Бога. За жал, на крајот така и завршува, зошто никој не знае колку време му преостанало.

Тогаш човекот започна да се моли:

„Ти, Кој се роди во Витлеем, за да нé оживееш и спасиш, направи го најголемото од сите чуда: обнови ги срцата наши! Преку патиштата кои Ти Единствен ги знаеш, врати нé кон Себе и избави нé од неверие. Направи да не Те изгониме од средината наша во оваа света Божикна ноќ, како и во останатите денови од нашиот живот, туку Ти, Господи, секогаш да владееш во срцата на Твоите неблагодарни деца, кои Те сакаат“.

Е. Посељанин

************

СИНИ СКАЛИ

Кога свети апостол Петар го заврши својот земен живот и беше повикан на небото, Господ му ги предаде клучевите од рајските порти. Со сесрдна ревност светиот апостол ја извршуваше својата возвишена служба, отклучувајќи ја рајската порта за душите на оние луѓе, кои со својот земен живот, согласно со решението на севишниот  и праведен Судија, ги заслужуваат небесните блаженства.

Така, тоа се одвивало во текот на многу години, по востановениот и вообичаен ред. Но, еднаш, апостол Петар, сиот вознемирен, дошол кај Господа Бога и целивајќи ја Неговата светлосна облека, Му рекол: „Господи, нека ме заобиколи гневот Твој! Морам да ти ја објаснам својата вознемиреност. Еве веќе многу денови поминаа, како во Твојот пресветол Рај забележувам некои луѓе, кои јас ги немам пуштено да влезат низ рајската порта. Не можам себеси да си објаснам, на кој начин тие се провлекле овде. Нивните лица, некако, не личат на лица на праведни. Се плашам да не има посреде некаква ѓаволска лукавштина. Тој и слугите негови се способни за секакво лукавство. Но, знаејќи дека клучевите се секогаш кај мене и дека друг влез нема, јас сум непрестајно во недоумица, па дури и во тага“.

Господ му одговорил: „Твојата служба е твоја одговорност. Набљудувај ги внимателно тие што влегуваат во рајот, па така нема да има неповикани гости.“

Поминале неколку дена и апостолот повторно застанал пред Господа Саваот. „Боже Голем и Милосрден, секој ден сé повеќе и повеќе слуги се прикрадуваат, не знам низ кој пат, во рајските живеалишта. Се повикувам на Твојата мудрост и власт. Јас сум немоќен и мојата мудрост е ништожна. Ти си единствениот Сезнаен.“

Тогаш Господ рекол: „Ајде со Мене, свети Петре. Ќе ги обиколиме сите краеви на Рајот и сами ќе испитаме што е причината за тие појави, кои во тебе предизвикаа толку многу оправдани и пофални вознемирувања. Одиме!“

Така тие тргнале. Напред Господ, а зад Него апостолот. Долго оделе, дури и подзастанувале. Најпосле стигнале до портокаловата шумичка, и низ гранките од дрвјата забележале нечија небесно сина риза. Внимателно се провлекле поблизу, и што ќе видат? Под гората на зелена полјанка покриена со бели ради, стоела Пресвета Дева, која од работ на длабокиот амбис, ги гледала Земјата и сите луѓе. А, во раката на Пречистата, тенки, едвај видливи, скали, исткаени од најтенка сина свила. Од провалијата се слушале болни воздишки и страдалнички, пламени молби. Гледај, одеднаш Пречистата ги спуштила своите, како од пајажина, скали. Тие се одвиткувале, паѓале надолу, и еден по друг низ нив се искачувале бедни, измачени, преморени, заборавени луѓе, мажи и жени, и чекорејќи со страв, исчезнувале во рајските цветни градини и шуми.

После секој спасен човек,  Пресветата Владичица ги подигала нагоре своите прекрасни раце и со умиление говорела: „Господи Мој и Боже, Ти сé гледаш, слушаш и знаеш. По Твоето неискажливо милосрдие, прости ми што го нарушувам мудриот поредок на Твојот пресветол Рај. Но, јас живеев на Земјата и самата сум Мајка. Можам ли да ја одбијам мајката, која моли за синот. Не сум ли јас мајка на сецелото слабо, страдално човештво. Прости го гревот Мој.“

Тогаш Господ ја спуштил Својата семоќна рака на рамото на апостолот Петар и рекол: „Да се повлечеме тивко одовде. Тука немаме никаква работа…“

****************

Kaко христијански да го поминам денот?

Настојувај да стануваш рано и без посебна потреба немој да спиеш повеќе од 7 часа. Штом се пробудиш, веднаш подигни ја својата мисла кон Бога, прексти се побожно, сеќавајќи се на Распнатиот Господ Исус Христос, Кој на крстот умре заради нашето спасение.

Без одложување стани од креветот, и кога се облекуваш, знај дека се наоѓаш во присуството на Господа Бога и на Ангелот Чувар. Потоа измиј се и веднаш започни со утринските молитви; моли се тивко, внимателно, со најдлабоко смирение, бидејќи на тебе гледа Семожниот. Моли се да ти даде вера, надеж, љубов и благослов за твоите дневни обврски, моли се да ти даде сила, за благодушно да го примиш и поднесеш сето тоа, што Он ќе ти го испрати во тој ден; сите тегоби, тешкотии, неволји, маки и болести на душата и телото, да ги поднесеш со смирение, надеж и љубов спрема Исус Христос. Црврсто биди решен сé да правиш за Господа Бога, сé да примаш од Неговите Татковски Раце. Принеси сé од тебе како жива жртва на Бога. Размислувај вака: Можеби е ова последниот ден од мојот живот – и сé прави така, како уште денеска да треба да застанеш пред Судот Божји, благодарејќи Му на Бога што те зачувал во изминатата ноќ, што сеуште живееш, што не си умрел во гревови. Колку луѓе во текот на ноќта, смртта ги постави пред страшното Господово судилиште.

Заблагодари Му се на Бога што сеуште имаш време и средства да се покаеш. Секое утро размислувај за себе дека само што си започнал и дека сакаш да бидеш христијанин, а дека изминатото време залудно пропаднало. Секое утро барем петнаесетина минути посветувај ги на кратко размислување за верските вистини, особено на тајната за овоплотувањето на Синот Божји, за Неговото второ пришествие, за страшниот суд, маките и рајот. После молитвата и размислувањата, ако времето ти допушта, прочитај го дневното зачало од Апостолот и Евангелието и читај некаква духовна книга, читај сé додека не дојдеш до умиление. После тоа можеш да се позанимаваш со твоите обврски, и сите твои занимации и дела нека бидат во Слава Божја.

Запомни дека Бог насекаде гледа, гледа со што се занимаваш, што правиш, помислуваш и сакаш и Он штедро ќе ти возврати за твоите добри дела. Не почнувај ниту една работа без да се помолиш на Господа Бога.  Она што ние го правиме без молитва, отпосле се покажува како погрешно или штетно. Самиот Господ рече: Без Мене, не можете да направите ништо. Во својата работа секогаш биди весел и мирен, успехот од тоа должи Му го на благословот Божји, и биди задоволен со тоа што си го направил своето дело. Сé она што за тебе е тешко, извршувај го како епитимија за твоите гревови во духот на послушноста и смирението. За време на работата, изговарај кратки молитви, особено Исусовата ( Господе Исусе Христе, помилуј ме мене грешниот ) и замисли си Го Христа, како во знојот на Лицето Свое го јадел Својот леб работејќи со Јосиф. Ако твоите работи се одвиваат успешно, по желбата на твоето срце, тогаш благодари Му на Бога; ако, пак, не, тогаш знај дека Бог тоа го допушта, а Бог сé прави добро. Ако имаш време пред ручекот, размисли, како си го извршил она што си го одлучил утрото, во мигот на твоето благочестиво читање и созерцание. За време на ручекот, замисли Го Отецот Небесен, како ја пружа Раката Своја, да те нахрани.

Никогаш не заборавај да се помолиш пред јадење и за време на тоа, претстави си на себеси како Исус Христос руча со тебе; подај им на сиромасите од твојата маса. После ручекот, сметај се себеси како еден од оние пет илјади, кои чудесно ги нахрани Христос, благодари Му од сé срце и моли Го да не те лиши од Небесната Храна –Своите Божествени зборови и Телото и Крвта Негови. Ако сакаш мирно да живееш, предај Му се сиот на Бога. Сé дотогаш нема да најдеш душевен мир, додека не се смириш во Единиот Бог, љубејќи Го Него Единствениот. Секогаш и во сé сеќавај се на Бога и на Неговата Света љубов кон нас грешните. Во сé настојувај да ја извршуваш Божјата волја и угодувај Му само на Единиот Бог. Не прави ништо против Божјите заповеди; не барај ништо освен Бога, работи и поднесувај сé за Бога.

Не се грижи околу тоа да те почитуваат и сакаат сите луѓе, туку во тоа, како да Му угодиш на Господа Бога, за твојата совест, да не те изобличи во гревовите. Ако сакаш непрестајно да се сеќаваш на Бога, тогаш поднесувај ги незгодите и невољите, како праведно да ти се случиле. Грижливо согледувај се самиот себеси, своите чувства, мисли, покретите на срцето и страстите; ништо не сметај за малку значајно, кога се работи за твоето вечно спасение. Умножувај ги своите молитви, за Господ да те спомне тогаш, кога ти Него ќе Го заборавиш. Во сé нека ти биде Учител Господ Исус Христос; Гледајќи на Него со очите на твојот ум, запрашувај се почесто: Што во овој случај би рекол и направил Господ Исус Христос?

Научи во сé да наоѓаш нешто добро. Биди кроток, тивок, смирен, молчи и поднесувај по примерот на Господ Исус Христос. Он не ти става крст што ти неможеш да го поднесеш; Он Самиот ќе ти помогне да го носиш сопствениот крст. Немој да мислиш дека ќе стекнеш некаква доблест без маки и душевни страдања! Моли Го Бога за благодат за да можеш што подобро да ги извршуваш Неговите најсвети заповеди. А, кога ќе извршиш некаква заповед Божја, тогаш чекај искушение, бидејќи љубовта кон Христа се искушува со совладување на препреките. Дури и на кратко време немој да останеш во мрзливост.

За време на душевните тешкотии и ладната рамнодушност во молитвата и во сите побожни занимации, не го оставај благочестивото дело; Господ Исус Христос, три пати се молел, кога душата Негова беше „прискробна даже до смерти“. Повеќе слушај – помалку зборувај; во многуглаголивоста нема да се спасиш од гревот.

Огради го својот слух, за да не слушаш нешто спротивно за Бога. Не се распрашувај за новостите, тие водат кон духовна расеаност; со волја зборувај за добрите дела.  Избегнувај го и најмалиот грев; кој не се оддалечува од малите гревови, тој сигурно ќе падне во поголеми и потешки. Ако сакаш злите мисли да не те вознемируваат, примај ги со смирение, со понизност на душата и телесните тегоби.Секоја помисла која те одвојува од Бога, особен ужасната плотска помисла, изгони ја од срцето што поскоро, како што јагленот го отсрануваш од облеката, кога случајно ќе падне на неа. Кога ќе дојде таква помисла, моли се усрдно: Господи помилуј! Господи помогни ми! Господи, не ме оставај, избави ме од искушенија! Или слично. Но, не се буни во искушенијата. Надевај се на Бога, ако е Бог со тебе, кој може против тебе? Моли Го Бога да ти земе сé, сé што го поддржува твоето самољубие, па колку и да ти било тешко тоа.  Стреми се кон тоа, само за Него Единствениот да живееш и умреш, сиот Нему да Му припаднеш. Кога ќе доживееш некој срам од луѓето, знај дека тоа од Бога е испратено. Ако имаш храна и облека, биди задоволен со примерот на Исус Христос, Кој за нас осиромашил.

Никогаш не се препирај, не се заштитувај многу себеси и извинувај се. Немој ништо да зборуваш против претпоставените и ближните, освен по некоја нужност или должност. Биди искрен и со чисто срце; со љубов примај ги поуките, опомените и укорите од благоразумниот; помислувај дека Христос се наоѓа помеѓу оние, со кои ти разговараш. Цврсто памети дека времето е кратко, дека човекот мора да поднесе сметка за секој празен збор. Кога ќе згрешиш, со смиреност, скрушеност и надеж во Неговата Милост моли Го Бога да ти прости; побрзај да се покаеш пред духовниот отец.

Ако не се покаеш за сторениот грев, многу брзо ќе западнеш во истиот. Погрижи се да правиш добро на секому, секогаш кога можеш, не мислејќи на тоа, дали тебе ќе ти се заблагодарат или не. Радувај се, не тогаш, кога некому ќе му направиш добро, туку кога без злопаметење ќе ја поднесеш навредата од ближниот, особено од оној на кого ти си му направил добро.

За време на вечерата, присети се на последната вечера на Исус Христос и моли Го да те удостои на небесната вечера. Пред да одиш на спиење, испитај ја својата совест, моли се да ти се испрати светлоста за познанието на твоите гревови, покај се и вети Му на Бога дека ќе се поправиш. Потоа, предај се себеси на Бога, како да треба оваа ноќ да се претставиш пред Него. Предај се себеси на Божјата Мајка и Ангелот Хранител, и на оној светител, кого ти го славиш. Претстави си на себеси дека постелата ти е твојот гроб, а покривката, мртовечки покрив. Прекрсти се, целивај го крстот кој го носиш на вратот, и спиј под заштита на Господа Бога, за да не задремеш, и да не заспиеш во смрт. Присети се на она: на сред полноќ би плач; женикот доаѓа….помисли и на онаа последна ноќ, кога Исус Христос се молел на Својот Отец.

Моли се за оние, кои во таа ноќ тешко патат во смртните страдања, за умрените – за да не ги обземе вечен мрак. За време на болеста, пред сé надевај се на Бога, занимавај се почесто со страдањето и смртта Христова, за повеќе да се поткрепи твоето срце. Непрестајно прави молитви, како знаеш и умееш; моли се на Бога да ти ги прости гревовите и да ти подаде трпение за време на болеста. На секој начин воздржувај се од роптање и раздразливост, кои се толку својствени на болеста. Господ Исус Христос, заради нашето спасение, поднел најтешки маки и страдања, а што ние направивме и поднесовме за нашето спасение? Што почесто оди во храмот на богослужба, особено настојувај што почесто да си на литургија. Неделите и празниците посветувај ги на добри дела. Секогаш кога стоиш во црква, замислувај дека ти си во присуството на Бога, Ангелите и светителите. Твоите добри дела да ги обележиш со знакот на крстот.

Што почесто исповедај ги своите гревови, при својот духовник и причестувај се со Светите Тајни. Кон Светата Причест пристапувај со скрушено срце, смерност, со вера, со надеж и љубов. Што почесто размислувај, за страдањата и смртта Христови и моли Го Него со Своето милосрдие, да ги покрие твоите гревови и да те прими во Царството Свое.

Името Исусово, секогаш нека ти биде во устата и во срцето. Секогаш мисли на големата љубов Божја спрема тебе, за да Го засакаш и ти со сето срце свое, цела душа и цела сила своја. Тогаш ќе имаш мирен живот на оваа земја и блажен ќе бидеш на Небесата во сите векови. Благодатта на Господа нашиот Исус Христос нека биде со тебе. Амин.

*********************

Православие.бг

Монашеството

ЙЕРОМОНАХ ИЛАРИОН (АЛФЕЕВ) · 04/06/2005

Източник: сп. Мирна, бр. 5

Дионисий Ареопагит, преп. Теодор Студит и дру­ги древ­но­цър­ков­ни ав­то­ри при­чис­ля­ват чи­на на пос­т­риг­ва­не­то в мо­на­шес­т­во към св. Тайнства. В са­мо­то пос­ле­до­ва­ние той съ­що е на­ре­чен тайнство. Монашеското постригване, по­доб­но на Кръщението, е уми­ра­не за пре­диш­ния жи­вот и въз­раж­да­не в но­во битие; по­доб­но на Миропомазанието е пе­чат на избраничество; по­доб­но на Брака е об­ру­че­ние с не­бес­ния же­них – Христос; по­доб­но на Свещенството е пос­ве­ща­ва­не в служ­ба на Бога; по­доб­но на Евхаристията е съ­еди­ня­ва­не с Христа. Както при Кръщението, и при постригването, чо­век по­лу­ча­ва но­во име и оп­ро­ще­ние на всич­ки грехове, от­ри­ча се от гре­хов­ния жи­вот и обе­ща­ва вяр­ност на Христа, свли­ча от се­бе си свет­с­ка­та одеж­да и се об­ли­ча в ед­но но­во одеяние. Раждайки се отново, той доб­ро­вол­но се прев­ръ­ща в младенец, за да из­рас­т­ва “док­ле всин­ца дос­тиг­нем до един­с­т­во на вя­ра­та и на поз­на­ва­не­то Сина Божий, до със­то­яние на мъж съвършен, до пъл­на­та въз­раст на Христовото съвършенство.” (Еф. 4:13).

По своя за­ми­съл мо­на­шес­т­во­то е под­ра­жа­ние на Христовия на­чин на живот. Евангелският Христос ни се раз­к­ри­ва ка­то иде­ал за съ­вър­шен монах: Той не е женен, сво­бо­ден е от род­нин­с­ки връзки, ня­ма пок­рив над гла­ва­та си, странства, жи­вее в доб­ро­вол­на нищета, пости, пре­кар­ва но­щи­те Си в молитва. Монашеството е стре­меж да се доб­ли­жиш до то­зи иде­ал в най–вис­ша степен; то е ус­т­ре­ме­ност към светостта, към Бога, от­каз от всич­ко онова, ко­ето те за­дър­жа на зе­мя­та и ти пре­чи да се въз­диг­неш на небето. “Монах е онзи, който, би­дей­ки об­ле­чен в ма­те­ри­ал­но и тлен­но тяло, под­ра­жа­ва на жи­во­та и със­то­яни­ето на безплътните. Монах е онзи, чи­ето тя­ло е очистено, ус­та­та чис­ти и умът просветен. Отричането от све­та е от­х­вър­ля­не на ес­тес­т­во­то за­ра­ди по­лу­ча­ва­не­то на на­дес­тес­т­ве­ни блага. Монах е онзи, кой­то неп­ре­къс­на­то въз­ди­га ума си към Бога. Монахът е ед­на неп­рес­тан­на свет­ли­на в очи­те на сърцето. Светлина за мо­на­си­те са ангелите, а свет­ли­на за всич­ки хо­ра е мо­на­шес­ки­ят живот, за­то­ва не­ка мо­на­си­те се ста­ра­ят да да­ват до­бър при­мер във всич­ко” (преп. Йоан Лествичник).

“Монах” оз­на­ча­ва “са­мо­тен” (от гръц­ко­то “monоs” – “един”). В Русия на­ри­ча­ли мо­на­си­те “ино­ци” (от ду­ма­та “иной” – “друг”). Монашеството е необикновен, из­к­лю­чи­те­лен живот, за кой­то са приз­ва­ни малцина; жи­вот из­ця­ло и без ос­та­тък от­да­ден на Бога. Монашеското от­ри­ча­не от све­та не пред­с­тав­ля­ва от­в­ръ­ща­не от не­го­ва­та кра­со­та и от ра­дос­ти­те на живота, а от­каз от страс­ти­те и греха, от плът­с­ки­те нас­ла­ди и въжделения, от всичко, прив­не­се­но в жи­во­та ни след грехопадението. Целта на мо­на­шес­т­во­то е зав­ръ­ща­не към пър­во­на­чал­но­то със­то­яние на чис­то­та и безгрешност, при­те­жа­ва­ни от Адам и Ева в рая. Светите Отци на­ри­ча­ли мо­на­шес­т­во­то “еван­гел­с­ки жи­вот” и “ис­тин­с­ка фи­ло­со­фия”. Както фи­ло­со­фи­те се стре­мят към съ­вър­шен­с­т­во по пъ­тя на ин­те­лек­ту­ал­но­то познание, та­ка и мо­на­хът тър­си съ­вър­шен­с­т­во по пъ­тя на ду­хов­ния под­виг и под­ра­жа­ни­ето на Христа.

“Ако ис­каш да бъ­деш съвършен, иди, про­дай имо­та си, и раз­дай на сиромаси; и ще имаш сък­ро­ви­ще на небето; па дой­ди и вър­ви след Мене” (Мт. 19:21), каз­ва Христос на бо­га­тия младеж. “Ако ня­кой ис­ка да вър­ви след Мене, не­ка се от­ре­че от се­бе си, да взе­ме кръс­та си и Ме последва; защото, кой­то ис­ка да спа­си ду­ша­та си, ще я погуби; а кой­то из­гу­би ду­ша­та си за­ра­ди Мене, ще я на­ме­ри” (Мт. 16:24-25), каз­ва Христос на уче­ни­ци­те Си. “Който оби­ча ба­ща или май­ка по­ве­че от Мене, не е дос­то­ен за Мене; и кой­то оби­ча син или дъ­ще­ря по­ве­че от Мене, не е дос­то­ен за Мене” (Мт. 10:37). Тези ду­ми на Спасителя съ­дър­жат ця­ла­та “фи­ло­со­фия” на монашеството. То е из­бор за онези, ко­ито се стре­мят към съвършенство, ко­ито ис­кат да след­ват Христа и да от­да­дат ду­ша­та си за Него, ко­ито ис­кат да при­до­би­ят сък­ро­ви­ще на небесата. Подобно на търговец, който, от­к­ри­вай­ки ху­бав бисер, е го­тов да се от­ка­же от ця­ло­то си богатство, за да го притежава, та­ка и мо­на­хът се от­каз­ва от це­лия свят, за да при­до­бие Христа. И жер­т­ва­та би­ва отплатена, за­що­то наг­ра­да­та е голяма: “Тогава Петър от­го­во­ри и Му рече: Ето, ние ос­та­вих­ме всич­ко и Те последвахме; какво, прочее, ще ста­не с нас? А Иисус им рече: всеки, кой­то ос­та­ви къща, или братя, или сестри, или баща, или майка, или жена, или деца, или нивя, за­ра­ди Моето име, ще по­лу­чи сток­рат­но и ще нас­ле­ди жи­вот ве­чен” (Мт. 19:27-29).

По вся­ка ве­ро­ят­ност мо­на­шес­т­во­то съ­щес­т­ву­ва в Църквата от един мно­го ра­нен период, но ста­ва ма­со­во яв­ле­ние през IV в., ко­га­то се прек­ра­тя­ват го­не­ни­ята сре­щу християните. Ако пре­ди то­ва вя­ра­та е би­ла под­виг и жертва, го­тов­ност за мъченичество, то то­га­ва хрис­ти­ян­с­т­во­то ста­ва дър­жав­на ре­ли­гия и тър­са­чи­те на подвизи, жа­ду­ва­щи­те за скър­би и лишения, тър­се­щи­те “тес­ния път”, се ус­т­ре­мя­ват към пустинята, за да съз­да­дат там своя “дър­жа­ва в дър­жа­ва­та”. Безплодните пре­ди то­ва пус­ти­ни на Египет, Палестина и Сирия би­ват за­се­ле­ни от монаси, ко­ито ги прев­ръ­щат в градове: “В пла­ни­ни­те се по­яви­ха манастири, пус­ти­ня­та се на­се­ли от монаси, ос­та­ви­ли соб­с­т­ве­нос­т­та си и при­чис­ли­ли се към не­бес­ни­те жители. Манастирите в пла­ни­ни­те на­по­до­бя­ва­ха скинии, из­пъл­не­ни с бо­жес­т­ве­ни­те ли­ко­ве на псалмопевци, лю­би­те­ли на учението, постници, молитвеници. Това бе­ше ед­но осо­бе­но мяс­то на бо­го­чес­тие и правда: ня­ма­ше ни­то потисник, ни­то пък потиснати, бир­ни­ци­те ни­ко­го не притесняваха; има­ше мно­го подвижници, и всич­ки с ед­на об­ща цел – да се под­ви­за­ват в доб­ро­де­тел­та” (Житие на преп. Антоний Велики). Скоро след то­ва ма­нас­ти­ри се по­явя­ват и в градовете: в сре­да­та на VI в. са­мо в Константинопол е има­ло 76 манастира.

Монашеството през IV – V в. съ­щес­т­ву­ва­ло в три раз­но­вид­нос­ти – общежително, пус­тин­но­жи­тел­но и полуотшелническо. В об­ще­жи­тел­ни­те ма­нас­ти­ри всич­ки жи­ве­ели заедно, все­кид­нев­но и по ня­кол­ко пъ­ти на ден се съ­би­ра­ли в хра­ма за богослужение.

Отшелниците жи­ве­ели все­ки по­от­дел­но и оти­ва­ли в хра­ма са­мо в неделя, за да се при­чес­тят със све­ти­те Тайни.

Средният път бил онзи, при кой­то мо­на­си­те жи­ве­ели на гру­пи от по двама, трима. “Цялото мо­на­шес­ко жи­тие се съ­дър­жа в три на­чи­на на уред­ба и подвизаване: или в под­виж­ни­чес­ко уеди­не­ние и отшелничество, или в то­ва да без­мъл­в­с­т­ват с едного, най-мно­го с двамина, или най-нак­рая в това, тър­пе­ли­во да пре­би­ва­ват в общежитието. Не се отклонявай, каз­ва Еклисиаст, ни­то надясно, ни­то наляво, а вър­ви по цар­с­кия път. Средният на­чин на жи­вот е под­хо­дящ за мно­зи­на” (преп. Йоан Лествичник). Понастоящем в Руската Църква има пре­дим­но об­ще­жи­тел­ни манастири. На Атон са се за­па­зи­ли всич­ки­те три ви­да монашество.

Монашеските обе­ти се свеж­дат до три основни: послушание, нестяжание* и целомъдрие. Послушанието е доб­ро­вол­но от­си­ча­не на соб­с­т­ве­на­та во­ля пред Бога, пред ду­хов­ния наставник, пред все­ки друг човек. Монашеското пос­лу­ша­ние пред Бога е вслуш­ва­не в Неговата воля, в за­ми­съ­ла Му за човека; един про­ник­нат с без­г­ра­нич­но до­ве­рие към Бога стре­меж във всич­ко да бъ­деш по­ко­рен Нему. Много от бе­ди­те на чо­ве­ка ид­ват от стре­ме­жа му ви­на­ги да пра­ви всич­ко по своему, да прек­рои света, кой­то не е такъв, ка­къв­то той иска, да про­ме­ни за­оби­ка­ля­щи­те го хора, ко­ито не са дос­та­тъч­но съвършени. Монахът от своя стра­на с бла­го­дар­ност при­ема всич­ко такова, как­во­то е: той се учи с ед­нак­ва ра­дост да при­ема от Божията дес­ни­ца как­то утешението, та­ка и скръбта, как­то здравето, та­ка и болестта, как­то добронамерените, та­ка и зло­на­ме­ре­ни­те хора. Живеейки по то­зи начин, той при­до­би­ва особен, нес­му­ща­ван от ни­що вът­ре­шен мир, ед­на неп­рес­тан­на ра­дост в Бога, ко­ято не мо­гат да пом­ра­чат ни­как­ви външ­ни обстоятелства. “Слава Богу за всич­ко”, ка­зал св. Йоан Златоуст, ли­шен от епис­коп­с­ка­та си катедра, из­го­нен от оте­чес­т­во­то си и уми­ращ в теж­ки стра­да­ния в ед­на чуж­да страна. Подобно на Христа, Който “сми­ри Себе Си, би­дей­ки пос­лу­шен до­ри до смърт, и то смърт кръс­т­на” (Фил. 2:8), и мо­на­хът се стре­ми да бъ­де пос­лу­шен пред Бога до смърт, до кръст.

Нестяжението е доб­ро­вол­на нищета, от­каз от вся­как­во зем­но притежание. Това не означава, че мо­на­хът не тряб­ва да при­те­жа­ва нищо, ни­как­ви свои ве­щи или зем­ни утешения: то­ва означава, че той не тряб­ва да е прис­т­рас­тен към как­во­то и да било. Вътрешно от­ре­къл се от богатството, той при­до­би­ва еван­гел­с­ка ле­ко­та на духа, след ка­то ве­че не е при­вър­зан към нищо.

Думата “це­ло­мъд­рие” не е си­но­ним на ду­ма­та “без­б­ра­чие”: целомъдрието, раз­би­ра­но ка­то “ця­лос­т­на мъд­рост”, ка­то жи­вот спо­ред Евангелските заповеди, ка­то въз­дър­жа­ние от сла­дос­т­рас­т­но за­до­во­ля­ва­не на плът­с­ки­те похоти, е не­об­хо­ди­мо и в брака. Монашеското целомъдрие, включ­ва­що ка­то със­та­вен еле­мент и безбрачието, е ед­на ця­лос­т­на ус­т­ре­ме­ност към Бога, же­ла­ние да съг­ла­су­ваш вся­ка своя постъпка, все­ки свой помисъл, вся­ко свое ду­шев­но дви­же­ние с ду­ха и бук­ва­та на Евангелието. Що се от­на­ся до безбрачието, в кон­тек­с­та на мо­на­шес­т­во­то то е ед­но на­дес­тес­т­ве­но състояние. Самотата е непълнота, ущърбност. Тя се пре­одо­ля­ва в бра­ка с на­ми­ра­не­то на другия. Този друг в мо­на­шес­т­во­то е сам Бог.

Преп. Симеон Нови Богослов в един от сво­ите хим­ни го­во­ри за мо­на­шес­т­во­то ка­то за еди­не­ние с Бога:

Ако живее в някого Христос,
то как изобщо се говори,
че той е сам, осиротял?
Нали с Христа пребъдват вечно
и Бог Отец, и Дух Свети?
Как може някой да е сам
щом с Троицата се съедини?
Не е самотен, който с Бог е,
макар и да се скита сам,
дори в пустиня да живее
или в подземията скрит.
Той с праведния си живот
в небе килията си е превърнал –
оттам смирено съзерцава
Твореца на небето и земята.
Той винаги живее в светлина –
негаснеща и необикновена –
от Него без да се откъсва,
без никога да Го напуска –
ни денем, нито нощем, ни в съня.
Със Бог се съчетават само тези,
които във покайния си път
оставили са другите далече,
да облекат монашеското расо.
Килията им е небе, а те
са слънцето, защото в тях пребъдва
негаснещата светлина на Бога.
Наричат се монаси затова,
че в своята щастлива самота
със Него и във Него пребивават.

 

Разпространената пред­с­та­ва за мо­на­шес­т­во­то ка­то мрач­но и су­ро­во съществуване, ли­ше­но от вся­как­ва радост, е дъл­бо­ко пог­реш­на и из­г­ра­де­на вър­ху пъл­но­то не­поз­на­ва­не на мо­на­шес­кия дух. “Радостта на мо­на­си­те е тиха, чиста. Тя е тък­мо ве­се­ли­ето на доб­ро­де­тел­на­та ду­ша”, пи­ше архиеп. Иларион (Троицки). Та на­ли то­ва упоение, та­зи омая от живота, ко­ято е при­ето да се на­ри­ча “ра­дос­ти­те на жи­во­та”, е всъщ­ност не­що мрачно, во­де­що до пре­си­ща­не и махмурлук. Ние, монасите, от радост, от уми­ле­ние пла­чем и бла­го­да­рим на Господа. Всеки мо­нах поз­на­ва съл­зи­те на уми­ле­ние и в срав­не­ние с те­зи съл­зи всич­ки мир­с­ки ра­дос­ти му из­г­леж­дат бед­ни и жалки. Самият аз съм при­ел мо­на­шес­т­во­то и мисля, че не ще ми се слу­чи още вед­нъж в то­зи жи­вот да пре­жи­вея ра­дост ка­то та­зи в де­ня на пос­т­риг­ва­не­то ми. Цели два ме­се­ца пре­ли­вах от радост. Всичко в ду­ша­та ми та­ка ликуваше, та­ка се радвах. Ненапразно при пос­т­риг­ва­не­то постригващият, взе­май­ки расото, казва:

“Колкото си по–да­леч от страстите, тол­ко­ва по–го­ля­ма е ра­дос­т­та в сър­це­то ти. Сърдечната чис­то­та е не­раз­рив­но свър­за­на с веселието.”

Чинът на пос­т­риг­ва­не в мо­на­шес­т­во се из­вър­ш­ва в хра­ма от епис­ко­па или от нас­то­яте­ля на манастира. Постригваният пред­ва­ри­тел­но е снел всич­ки­те си дре­хи и е об­ле­чен в дъл­га до пе­ти­те бя­ла риза, с ко­ято стои пред игумена. Постригваният про­из­на­ся обе­ти­те и из­с­луш­ва по­уче­ни­ето на игумена, след ко­ето той сим­во­лич­но пос­т­риг­ва ко­са­та му и го об­ли­ча в чер­ни мо­на­шес­ки одежди. Цялото ма­нас­тир­с­ко братс­т­во се приб­ли­жа­ва до но­во­пос­т­ри­га­ния мо­нах и го пита: ”Как е име­то ти, брате?”. За ед­на или ня­кол­ко но­щи мо­на­хът ос­та­ва в храма, къ­де­то че­те Псалтира и Евангелието.

Монашеството е вът­ре­шен и сък­ро­вен живот, то е аб­со­лю­тен из­раз на ду­ха на хрис­ти­ян­с­т­во­то ка­то “те­сен” път, во­дещ към Небесното царство.

Съсредоточеността вър­ху вът­реш­ния жи­вот не оз­на­ча­ва его­изъм или от­със­т­вие на лю­бов към ближния. Намиращ се из­вън свет­с­ка­та суета, мо­на­хът не заб­ра­вя за хо­ра­та и в ти­ши­на­та на ки­ли­ята си се мо­ли за це­лия свят. “Някои казват, че мо­на­си­те тряб­ва да слу­жат на света, за да не ядат да­ром на­род­ния хляб, но е нуж­но да се раз­бе­ре в как­во се със­тои то­ва слу­же­ние и с как­во мо­на­хът е длъ­жен да по­ма­га на све­та”, пи­ше преп. Силуан Атонски. “Монахът е мо­лит­ве­ник за це­лия свят и в то­ва се със­тои не­го­ва­та глав­на работа. Благодарение на мо­на­си­те на зе­мя­та ни­ко­га не се прек­ра­тя­ва мо­лит­ва­та и тък­мо то­ва е пол­за­та за света. Преподобни Сергий чрез пост и мо­лит­ва е по­мог­нал на рус­кия на­род да се ос­во­бо­ди от та­тар­с­ко­то иго. Преподобни Серафим мис­ле­но се по­мо­лил и Светият Дух сля­зъл вър­ху Мотовилов. И то­ва е бла­го­да­ре­ние на те­зи монаси. Ти мо­же би ще кажеш, че се­га ня­ма та­ки­ва монаси, ко­ито да се мо­лят за це­лия свят, но аз ще ти отговоря, че ко­га­то на зе­мя­та ве­че ня­ма да има молитвеници, све­тът ще свърши. Светът се дър­жи бла­го­да­ре­ние на мо­лит­ви­те на светиите.”

Отците на Църквата са разбирали, че об­но­вя­ва­не­то на све­та и щас­ти­ето на хо­ра­та за­ви­сят не от външ­ни­те обстоятелства, а от вът­реш­но­то усилие. Социалната ак­тив­ност и бур­на­та дейност на онези, ко­ито по раз­лич­но вре­ме са ис­ка­ли да при­не­сат ня­как­ва пол­за на човечеството, та­ка и не са нап­ра­ви­ли хо­ра­та по-щастливи. Същинското об­нов­ле­ние на жи­во­та е въз­мож­но са­мо в Духа. Монасите не се стре­мят да по­доб­ря­ват света, а да пре­об­ра­зя­ват са­ми­те се­бе си, та све­тът да бъ­де пре­об­ра­зен отвътре. “Придобий ми­рен дух и хи­ля­ди око­ло теб ще се спасят”, каз­ва преп. Серафим Саровски.

* нес­тя­жа­ние (църковнославянски) – от­каз от при­до­би­ва­не на ма­те­ри­ал­ни блага; вж. Мт. 5:3 (бел. ред.)

© Омофор Превод от руски: Ивайло Данов

**********************************************

Исихазмът

ПАВЕЛ ЕВДОКИМОВ · 01/08/2010

Исихазмът доста отчетливо разделя Изтока¹ и Рим². Развивайки се от преп. Йоан Лествичник до Никита Ститат и преп. Симеон Нови Богослов, тази традиция, в лицето на св. Григорий Палама, казва своята последна дума за съдбата на човека в светлината на богословието на Светия Дух и божествените енергии. Исихазмът намира своя център на Света Гора, но възхожда към праизворите на монашеството³.

Заедно с общежитийния идеал (по уставите на св. Василий и преп. Теодор Студит) винаги е съществувала и една по-древна форма, която изразява в по-голяма степен чистото съзерцание и вътрешното безмълвие на отшелниците. Двете форми се допълват без всякакво противопоставяне или съперничество, защото съответстват на един монашески тип и изхождат от един и същ източник на духовност. Големите манастири обаче, с тяхното стопанство и все по-усложняваща се социална дейност, усещат рано или късно изтощаване на животворните мистични сокове, пазени грижливо само от отшелниците исихасти. В това е цялото значение на обновлението на съзерцателността, извършено на Света Гора от Григорий Синаит⁴. Става дума за единствената цел на всяко съзерцание – целомъдрието на духа⁵.

В средата на ХІV в. мощна реакция произлиза от православните кръгове, ориентирани на Запад. В конфликта между православния мистицизъм и рационализма на западната схоластика твърде показателен е антипаламизмът на Григора, Варлаам, Мануил Калека, Димитрий Кидонис и брат му Прохор. Варлаам следва богословието на Тома Аквински и отрича разликата между божествената същност и нейните действия (централното твърдение на паламизма). От значение са само доводите на разума. Всяко интуитивно познание на мистичната природа се обявява за извор на грешки, а вътрешното озарение дори е обвинено в материализиране на Бога. Наистина Тома отхвърля учението на бл. Августин за богопознанието чрез божествено озарение и интуиция, и прави разума единствен инструмент на богомислието. Като истински грък Димитрий Кидонис не крие в писмо до своя приятел Калофер ентусиазма си по повод богословската сума на Тома: „С негава помощ нашата вяра се оказва подсигурена с всички възможни доказателства” и тогава, по думите на брат му Прохор, „който знае Божията премъдрост, знае същността на Бога”⁶. Това би могло да бъде обожение посредством чистия интелектуализъм! Тук е налице конфликт не между философски кръгове (макар и от двете страни да присъстват и Платон, и Аристотел), а по-дълбинен, догматически конфликт. Неговата същина е в разликата между автономното катафатично богословие, претендиращо за „пътя на превъзходството”, и апофатичното богословие, слагащо всяко твърдение в рамките на присъщите му граници.

Според първото от тях (катафатичното богословие), логическото понятие за Бога изразява адекватно Неговото Битие. От понятието „Битие” аналитично се извеждат свойствата на Бога: Неговата простота и Неговото единство. Онтологичните закони са приложими към Бога, защото Той е Битие. Затова всяко антиномично представяне се отхвърля, като противоречащо на панлогизма. Благодарение на своя универсализъм последният се представя дори като извор на причастност към божественото.

Според второто (апофатично богословие) божествената „свръхсъщност” е фундаментално отвъдна за човека и води необходимо към антиномичното (но никога противоречиво) твърдение за пълната непостижимост на Бога в Самия Себе Си и за Неговите иманентни прояви в света. Бог се „проявява” в Своите енергии и присъства изцяло в тях. Енергията никога не е „част” от Бога, тя е Бог в Неговото откровение; при това Той нищо не губи от радикалното Си „не-излизане” от Своята същност. Енергиите са общи за всички ипостаси на Светата Троица, не са сътворени и са достъпни на човешката твар. Те ни най-малко не вредят на божественото единство, неразделност и простота, както и различието на ипостасите не прави Бога съставен. Дори бл. Августин бил принуден да нарича Бога „simpliciter multiplex”⁷. Бог е над битието и особено над онова, което има логическа форма, защото Той е Творецът на всяка форма и съответно стои над всяко понятие. Простотата на Бога е нещо „съвсем различно” от нашата идея за простота. Всеки догмат е вече антиномен и металогичен, но никога не е противоречив.

Проявилото се различие се отразява непосредствено в твърде сложния проблем за благодатта. За Запада благодатта е трансцендентно, но тварно качество и представлява условие, което позволява оправданието да ни се вмени в юридически смисъл. Реформаторите довеждат това понятие до неговия предел, вменяването приема смисъла на „обявяване” (посредством „съдебната” благодат): по един външен начин, чрез гласа на Съда, човекът някак си бива обявен за праведен, без да бъде такъв в действителност по природа – semper justus et peccator (винаги праведен и грешник). Напротив, за Изтока благодатта, божествената енергия обожава човека онтологически и го превръща в истински нова твар, праведна и свята в самата себе си, макар и по благодат.

И така, тъкмо това фундаментално твърдение определя цялото източно богословие: божествената същност е съвършено трансцендентна; само „действията” (енергиите, благодатта) са иманентни и можем да им бъдем съпричастни. Съвсем не става дума за абстракция, а за въпрос на живот и смърт, тъй като това е въпросът за самата реалност на човешкото приобщаване към Бога. Човекът не може да се приобщи и да участва в божествената същност (в този случай той щеше да е Бог). От друга страна, всяко приобщаване към тварен елемент (тварна благодат, дори ако тя се нарича свръхестествена) изобщо не е приобщаване към Бога. Човекът по най-реален начин се присъединява към божествените действия и проявите на Бога в света, но това става точно така, както и в тайнството Евхаристия: тези, които са приели божественото „действие”, са приели Бога в пълнота. Приобщаването не е нито субстанциално (пантеизъм), нито ипостасно (с изключение само на Христос), а енергийно; в Своите енергии Бог присъства напълно. Напротив, у антипаламитите обожението или блаженото виждане на Божията същност е „логическо” приобщаване, действащо наравно с причинния детерминизъм и рационалното доказателство за съществуването на Бога⁸. Рационалистичният интелектуализъм помества Бога на нивото на човешкия ум. Евклидовата или Декартова жажда за рационална яснота абсолютизира ума и прави от него атрибут на Бога, богословско място на съпричастие. Това е катафатизъм, доведен до своя предел поради липса на апофатично богословие.

Паламизмът се помества изцяло в рамките на строго православната мистика, мистиката на „божествения мрак” – Божия мрак, обрамчващ Неговата светлина. От познанието на човешко ниво Светият Дух ни пренася чрез причастието към познание на божествено ниво. Това е Йоановото богопознание чрез заселването на Словото в нас и вътрешното озарение. Последното е явяване на нетварната божествена светлина. Мистичният опит ни го показва, започвайки от вътрешния, скрит аспект до външното му сияние (ореолите на светиите, светлината на Тавор или на възкресението), видяно с помощта на телесните, но преобразени очи, отворени от Светия Дух. Наистина, преображението Господне е, по думите на Палама⁹, преобразяване на апостолите и тяхната способност в този момент да видят славата на Господа, скрита от Неговия кеносис. Тази светлина или слава Божия е енергията, в която Бог явява Своето пълно присъствие, и нейното виждане е истинското съзерцаване „лице в лице” – „тайната на осмия ден на творението” и съвършеното състояние на обожение.

______________________________________________

1  Цариградският събор от 1351 г. окончателно канонизира учението на св. Григорий Палама като автентичен израз на православната вяра.

2  „Това учение, разглеждано в своя фундаментален принцип, е не само сериозна философска грешка. От католическа гледна точка това е същинска ерес” – твърди авторитетно Жюжи (Jugie. In: Palamas, DTC, coll. 1764, t. XI).

3  Вж. J. Bois. Les hésychastes avant le XIV siècle, in: Echos d’Orient, 1905, t. 5.

4  Вж. разказа на Никодим Светогорец в: Добротолюбие, Атина, 1893, т. ІІ, стр. 242.

5  То е осъществимо дори в условията на семейния живот по думите на св. Григорий Палама, PG 150, 1056 A.

6  PG 151, 693-716.

7  „Множествен в Своята простота” (За Божия град. 12, 18).

8  Ватиканският събор много ясно дефинира достоверното знание за Бога, добивано по пътя на естествения разум (Acta, col. 255, Denzinger, n. 1653). Школата на Тома не признава, че в душата има способност, отделна от ума, който по същината си е един. Напротив, за гърците νοàς, олтарът на троичния образ и „окото на разбирането”, е познание чрез харизматичната по същество интуиция. Ако ratio познава отразената светлина, то µšγa νοàς се вдъхновява непосредствено от Духа.

9  Беседа на Преображение. PG 151, 433 B.

Превод Андрей Романов

Из книгата “Православието”, Павел Евдокимов

ИК Омофор 2006

****************************************

Исихазмът – сърцето на Православната църква

Що е исихазъм?

Общоприетото определение: рационално и енциклопедично, от епохата на историческия материализъм:

ИСИХАЗЪМ (от гр. hesychia – покой, безмълвие, вглъбеност), мистично течение във Византия.

В по-широк смисъл – етико-аскетично учение за пътя към единението на човека и Бога чрез „пречистване на сърцето” със сълзи и себе-съсредоточаване на съзнанието; включвало система на психофизичен контрол, имаща известно външно сходство с методите на йогата. Възникнало през 4-7 в., възродило се в края на 13-14 в. (Григорий Синаит, Нил Сорски). В по-тесен смисъл – религиозно-философското учение на Григорий Палама.

Исихазмът – сърцето на Христовото Тяло

Исихазмът – това е доброто и умно сърце, което насочва с биенето си животворното течение на Христовата Кръв. Оросявайки с Божията любов, то дарява първородството на родилите се свише и дава вечен живот. Сърцето на Църквата е съкровено и достъпът към него се открива само пред онзи, който с чистото си сърце вижда Бога и влиза в Царството Божие.

Такова е мистико-богословското определение на исихазма. Тъй исихазмът се открива в умосъзерцанието.

За влизащите в пътищата на човешкото дръзновение исихазмът изпъква като целокупно учение-действие, насочено към придобиването на Светия Дух и обожението на душата и тялото. Това учение-действие засяга всички сфери на човешкия живот:

• сетивната, пречиствайки я от сквернотата на страстите чрез разработена практика за борба с греховете и изпълвайки я със светлината на благодатните изживявания;
• умозримата, съзиждайки в подвижника ум Христов, и разкривайки се като исихастко богословие и практическо учение за методите и начините на богопознанието;
• физическата, проявявайки се специфично в психосоматичните методи на молитвата и низвеждайки по съвършен начин благодатните енергии във физическото тяло.

Най-висшата цел на исихазма е преображението и обожението на целия човек по образа на възкръсналия Иисус Христос.

Исихазмът притежава мощен импулс с творческа и съзидателна сила, и затова може и трябва да говорим за исихастко иницииране на истинско творчество в различни области на изкуството и човешката дейност. Това творчество носи в себе си пророческа харизма и дълбинен, съкровен смисъл. И най-сетне исихазмът, разгърнат във времето и пространството, притежава своята богата с лица и събития история, през която прозира тъканта на метаисторическия процес на земното развитие на православната Църква.

Известният мистик и светец от VII век преп. Исаак Сириец казва, че мълчанието е тайнството на бъдещия век. Исихазмът е открит за Бъдното във вечността и позволява на човека още през този век да се приобщи към тайнството на свещенобезмълвието.

„Исихазмът не е само феномен на руската и общоправославната духовност и култура. Това е богатство на целия християнски свят, на цялото човечество, и е време да пристъпим към него без конфесионална и идеологическа предубеденост, не толкова може би като се оглеждаме назад, колкото като насочваме погледа си към бъдещето” (с. 192-193). Че исихазмът е богатство на целия християнски свят и цялото човечество, е безспорно, но това богатство може да се придобие само в Православието и чрез Православието, защото само в Православната Църква той е можел и може да живее и да ражда обилни духовни плодове; лишен от тази естествена „жизнена среда”, исихазмът неминуемо умира като риба, извадена от водата. Тъй че ако целият „християнски свят” и „цялото човечество” станат православни, тогава просто няма да остане място за „конфесионална и идеологическа предубеденост”. Вероятно тъкмо това е имал предвид отец Йоан Економцев. Като цяло трудовете му изиграха за времето си положителна роля (особено последният му труд, който включва превод на „Писмото до своята Църква” на св. Григорий Палама), тъй като на фона на малкото, което се пишеше за исихазма по съветско време, те изглеждаха утешително явление.

Безмълвието и светлината

(традицията на православния исихазъм в контекста на историята)

„Няма нищо по-прекрасно от личността, която в тайнствения полумрак на вътрешното си трудене се е избистрила от мътилката на греховните тревоги, и, просветена, позволява да видим в нея проблясващия като скъпоценен маргарит образ Божи”, писа Павел Флоренски. В тези думи са отразени алфата и омегата на духовната практика на Православието – от „мътилката на греховните тревоги” през „вътрешното трудене” към просветеността на покоя и безмълвието и оттам към преображението. Тъкмо това е онова „изкуство над изкуствата”, „художество над художествата”, както в един друг свой труд нарича православната психотехника отец Павел. Тайните на това „изкуство над изкуствата”, на тази тънка алхимия на духа се е пазела в течение на много векове от майсторите на този таен „занаят” на преображението на човешките души – от „духовните старци”.

Духовната практика в първоначалния смисъл на тази дума – „праксис”, „правене” (в дадения случай „духовно трудене”), – това са действия, предприемани от човека, за да придобие изживяването на единството с Бога, в което се осъществява „обожението” и възхождането към Бога – „теозисът”. Това е процес, обратен на „кенозиса”, при който Бог, създавайки света, сякаш „полага” Себе Си в него, „низхождайки” в ограниченото и крайно битие.

– „намира този, който не търси” и „побеждава този, който не се стреми към победа” – се съдържа тъкмо онази движеща сила, която подтиква човека към постоянен духовен растеж; към онзи растеж, който прави човека вечен странник на духа – един наистина homo viator… Един от основните парадокси на духовната практика е, че нейната успешност (придобиването на „исихия”, вътрешно безмълвие и покой; докосването на „нетварната светлина” и преображението на ума) зависят изключително от „благодатта”, идваща от Бога, която е Негов дар за човека. Никакви човешки действия не могат да гарантират стигането до целта на духовната практика, но ако в същото време човек не прави нищо от това, което обикновено се нарежда от „монашеското трудене”, и не предприема тази крачка към Бога, то най-вероятно изобщо нищо няма да стане. Този парадокс на духовната практика е валиден, разбира се, не само за християнството, но и за духовните практики на всички религии, и в тази труднопостижима диалектика

Православната духовна практика е намерила своя завършен израз в исихазма (гр. „исихия”, – „покой, безмълвие, самовглъбеност”) – учение за пътя на човека към мистично единение с Бога чрез конкретните похвати на самосъсредоточението и пречистването на ума от „помислите”.

Думите „безмълвие” и „светлина”, са основните символични понятия на исихазма – „безмълвието” (исихия) се отнася към духовната практика, т.е. към действията, предприемани от човека по негова воля, негов свободен избор, а „светлината” – към „благодатта” (гр. „харис”), слизаща от Бога в процеса на все по-дълбокото потапяне в безмълвието.

Основният метод на исихазма е свързан с многократното повтаряне на „Иисусовата молитва” („Господи Иисусе Христе, помилуй мя грешнаго”, т.е. „дари ми своята милост”, „дари ми благодат”). Застанал в седяща поза и опрял брадичка върху гърдите си, молещият „насочва ума в сърцето”, забавя дишането си, за да уталожи по този начин мисловния поток, и започва да „твори молитва”, свързвайки ритъма и` с дишането, докато молитвата стане „самодвижеща се”, и вече не човекът се моли, предприемайки определени действия за това, а молитвата сякаш сама тече през него, не изисквайки никакви усилия. При това молещият се последователно отхвърля „помислите” (т. е. мислите), пречиствайки по този начин ума си и уподобявайки го на празно огледало, в което да може да се отрази благодатното докосване на „нетварната светлина”.

Смята се, че „поместването на ума в сърцето” и забавянето на дишането при извършването на „Иисусовата молитва” е основен похват, възхождащ още към Симеон Нови Богослов и Григорий Синаит (за които ще говорим по-подробно по-нататък). Умът „прониква в сърцето” заедно с вдишвания въздух, следвайки го. Допълнителният похват, предложен от св. Никифор Усамотени, се състои в това, че вдишването и издишването се свързват с ударите на сърцето, а всяка дума на молитвата се произнася при един удар на сърцето. При това първите три думи на „Иисусовата молитва” се произнасят при вдишването, а следващите три – при издишването. Ритмичността на повтаряната молитва, свързана с дишането, води постепенно до това, че мислите угасват, а умът се успокоява и пребъдва в сърцето, където, по думите на Симеон Нови Богослов, той първоначално среща само „тъмнина” и кипене на страсти, но след това подир тази „тъмнина” в дълбините на сърцето се открива „неизречена радост”.

В процеса на напредването му в молитвената практика подвижникът започва да бъде спохождан от състояние на екстаз; по думите на св. Симеон Нови Богослов обаче екстазът е само началното стъпало, а не целта на практиката. Целта е да се стигне до постоянно, ненарушимо единство с Бога, обхващащо цялото естество на човека – духа, душата и тялото.

С практиката на исихазма е свързано и учението за „телесните центрове”. Това е „мозъчният център”, с който е свързана дейността на ума; „гърленият център”, в който се заражда речта, отразяваща мисълта; „гръдният център” и най-сетне „сърдечното място” (разположено в района на сърцето), на което се отдава твърде голямо значение в практиката на исихазма. Под „сърдечното място” е областта на „чревото”, средище на „долни страсти”.

Учението за телесните центрове, а също и методите, свързани с дишането и многократното повтаряне на едни и същи думи, пораждат естествени асоциации с редица източни традиции, но в тази статия по ред причини не смятаме да развиваме тези асоциации. Главната от тези причини за нас е самостойността на всяка духовна традиция и заложената в нея потенциална възможност за обяснение на идеите и`, оставайки в границите на самата нея.

Въпреки че основните положения на исихазма са били изложени писмено едва в началото на XI век, според православната традиция това учение се е появило в дълбока древност. Дълго преди основните му принципи и методи да бъдат подробно разработени и описани в трактатите на отците на Църквата, то се е предавало устно от учител на ученик. Ще се опитаме да проследим историята на исихазма, оставайки, от една страна, в рамките на самата християнска традиция, а от друга – гледайки сякаш от дистанцията на времето, обхващайки в пълната му цялост хилядолетния континуум от идеи, подобен на многостенен кристал, всяка от страните на който представлява онази специфика, която различава възгледа на всеки един от отците на Църквата от възгледите на другите. А това, което ги обединява, е представата за света като едно органично цяло, в което се разгръща процесът на духовното изкачване на човека към Бога – епестасис.

Корените на исихазма са свързани с „метафизиката на светлината”, възхождаща към гръцката култура. В картината на света, създадена от екстровертирания гръцки дух, понятието „светлина” е предполагало не само буквалното си значение, т.е. противоположност на тъмнината, но и „ясността” – ясността на разбирането, ясността на смисъла, ясността на идеята. В този смисъл гръцката „метафизика на светлината” се е обръщала не толкова към видимия, проявения свят („тварния”, т.е. сътворения от Бога, както го наричат отците на Църквата), колкото към нематериалната „светлина в ума”, Lux Intelligibilis. Философските основи на метафизиката на светлината могат да се намерят у Парменид (краят на VI – V в. пр. Хр.) и в платонизма, но завършено развитие тя е придобила именно в исихазма. Василий Велики, Дионисий Ареопагит, Симеон Нови Богослов, Григорий Палама… Неслучайно споменаваме тези имена – тяхната последователност отразява цялата история на християнската „метафизика на светлината”, от „благодатността на тихата вечерна светлина” (Василий Велики), през „непристъпната светлина” и „божествения мрак” (Дионисий Ареопагит) и личния опит на „слизането на светлината” (Симеон Нови Богослов) към стройното, завършено учение за „нетварната светлина” (Григорий Палама), чрез която Бог, светът и човекът стават взаимносвързани, а човекът получава възможност за непосредствена причастност към Бога. Очевидно е, че самата идея за взаимната свързаност на Бога и света чрез някакви „невеществени” еманации, „нетварна” светлина имат нещо общо и с известните идеи на „Енеадите” на Плотин, и с учението на Псевдо-Дионисий Ареопагит, което ще разгледаме по-късно, а от по-новите доктрини – с космологията на Георгий Гурджиев.

Друга предпоставка за развоя на традицията на християнската духовна практика е библейската, старозаветна представа за природата на човека, според която всичко в човека е творение на Бога и съответно е свързано с Бога. Бог присъства в човека не само в духа, но в същата степен и в душата, и в тялото – друг е въпросът, че там присъствието му е по-трудно за осъзнаване. Съответно и връзката на човека и Бога засяга цялата човешка природа; в човека не може да се изолира нещо (например духът), което да е причастно на Бога, за разлика от друга някаква част (например телесността), която да е напълно греховна и съвършено чужда на Бога. Затова и способността за общение с Бога се смята за присъща на човека като цяло и не може да бъде приписана само на някаква негова част.

Основните понятия на старозаветното учение за цялостната природа на човека са: „сърцето” (leb), срещащо се в текстовете на Стария Завет 851 пъти; „жизненото начало” (nephesh), споменавано 754 пъти, и най-сетне „диханието” („ruah”) – 134 пъти. Тъкмо върху тези три понятия е основана библейската антропология на цялостността, на която е чуждо дуалистичното разбиране за човека като душа, противопоставена на тялото, характерно за традицията на Платон и Плотин. По-късно в традицията на исихазма именно тези понятия са изиграли важна роля в развитието на метода на духовната практика.

* * *

Въпреки че исихазмът е придобил известност през XIV в., по времето на Григорий Палама, православното предание съотнася появата на тази традиция с първите векове на нашата ера и я свързва понякога с известния случай с апостол Павел, когато по пътя към Дамаск му се е явило видение на Христос, облечен в „нетварна светлина”. Апостол Павел продължил традицията на старозаветното учение за природата на човека. Разделяйки, от една страна, човека на „вътрешен” и „външен”, ап. Павел изказва заедно с това и идеята за трихотомията, т.е. за тройната природа на човека, където двата крайни полюса – духът и плътта – намират своето равновесие в сърцето. Очевидно е, че понятието „сърце” има метафоричен характер; става дума не за физически орган, а за някакъв център на вътрешния живот на човека, различаващ се от ума, чиято дейност се извършва не в сърцето, а в главата.

Тук виждаме началото на онази традиция, която впоследствие в течение на векове ще се развива в християнската парадигма под името „философия на сърцето”. Освен това на ап. Павел принадлежат и първите в християнската „антропология на цялостността” представи за природата на телесността, оказали влияние върху развоя на исихазма. Ап. Павел различавал тялото („сома”) и плътта („саркс”). Плътта е земното, плътското начало в човека. И ако думата „тяло” вместо „плът” все още се е използвала понякога от него, то думата „плът” никога не се използва вместо думата „тяло”. Греховната плът е свързана с душата толкова тясно, че те са немислими една без друга; душата, обременена с не по-малка греховност, съществува за ап. Павел само в плътта. И въпреки това човекът за ап. Павел не е просто затворена в тъмницата на плътта душа, а въплътен дух, обитаващ в тялото. „Плътта” у ап. Павел означава не само външното и преходното начало в человека, но и обиталище на „низки страсти”. А различаването на понятията „плът” и „тяло” подчертава, че само по себе си тялото не е нещо долно, а е „храм на духа”. Впоследствие тези идеи на ап. Павел намерили продължение у Климент Римски и особено у Тертулиан.

Представите на Тертулиан (155-220 гг.) за природата на душата и нейните взаимоотношения с телесността оказали значително влияние върху развоя на исихазма. На проблема за телесността е посветен специалният трактат „За възкресението на плътта”, където се развиват идеите на ап. Павел за тялото като „храм на духа” и се говори за изменението (demutatio) и преображението на плътта. Тертулиан разглеждал природата на душата като „дихание” на Бога, Когото той сравнява със съвършен художник (Adv. Herm. 29). „Украшение наричат света гърците”, казва Тертулиан (Adv. Herm. 40) – „нали гръцката дума „космос” значи едновременно и „мироздание”, и „красота”.

Сравнението на Бога с художник е идея, разпространена в атмосферата на късната античност и е трудно да се открие конкретният и` автор. Ранните християнски мислители виждали Бога като велик художник, създаващ света подобно на огромна творба на изкуството. Тъй, св. Ириней Лионски пише, че Бог е създал света и душата на човека чрез своя „художествен Логос” в съответствие с мярата, числото, ритъма, реда, хармонията (Contr. haer. II, 26, 3), творейки от Самия Себе Си според присъстващия в Самия Него образ на света. „В прекрасния ритъм (eurythmia), премереността и подредеността на света се отразява мъдростта на Създателя” (Contr. haer. IV, 383). Той сравнява тялото с инструмента на творчеството, а душата – с Художника (Contr. haer. II, 33, 4). Човекът е бил замислен от Твореца като венец на видимия свят, той е „украшението на света”. Изгубил красотата си по време на грехопадението, човекът може и трябва да си я възвърне, да стане отново „красотата на света”. Затова и цялата дейност по усъвършенстването на човека, заемала изначално централно място в християнската духовна практика, се възприемала като някакво художествено творчество, чийто резултат трябвало да яви един особен „образ”, особена прекрасна творба на изкуството – съвършен в духовно отношение човек. Тъкмо с тези идеи, възхождащи още към първите векове на християнството, са свързани традиционните образи на духовната практика като „изкуство над изкуствата” и „най-съвършено художество”.

* * *

Ако за александрийската епоха са характерни опитите за синтезиране на различни идеи и учения (тук може да се посочи и влиянието на многобройните ереси, с които църквата водела непримирима борба), то на следващия етап на развитието на християнската духовна практика, който условно може да се нарече кападокийски, този дългоочакван синтез най-после се извършил, елементите на различните идеи и учения се претопили в едно цяло и започнали да се забелязват очертанията на една завършена представа за природата на човека и пътя на духовния му растеж към Бога.

Но кападокийците открили в тази разлика нещо по-дълбоко, отколкото проста разлика между общо и частно, привнасяйки персонологично съдържание в понятието „ипостас”. Именно кападокийците заложили основата за осъзнаването на „божествената ценност на личността”; основата за възгледа за човека като „искра Божия”, като дух, въплътен в „човешката ипостас”. Напомняме, че с името „кападокийци” е прието да се наричат св. Василий Велики, св. Григорий Нисийски, св. Григорий Назиански, живели по едно и също време и свързани с приятелски и роднински връзки. Основният им принос за развоя на християнската духовна практика е въвеждането на понятието личност, направено чрез осъзнаването на разликата между същност и ипостас. Както е известно, още Плотин различавал „същността” като „битие на общото” от „ипостаста” (от гр. hypostasis– съществуване), определеното, конкретно битие)

Св. Василий въвежда в християнската антропология понятието „енергии”, развиващо идеите на неоплатонизма за еманациите на божествената същност, слизащи в сетивния свят, което впоследствие започнало да играе твърде съществена роля в паламизма. Като метафора за обозначаването на тези божествени еманации, тънки енергии, изпъква образът на „несъздадената светлина”. „Красотата е светлина – пише св. Василий, – в сравнение с която светлината на слънцето е тъмнина” (Com. in is. V, 175); именно под формата на „непристъпна светлина” съзерцава същността на Бога онзи, който се е издигнал към висотите на съзерцанието (Homil. de fide, 1).

Св. Григорий Назиански говори много за телесността, упреквайки античните философи за това, че те не успели да се издигнат до идеята за „светозарността на плътта”, т.е. одухотворяването на телесността, което единствено може да даде на човека неговата истинска пълнота – пълнотата на битието. Душата, този „образ Божи”, е заключена, подобно на сноп светлина, в „тъмната пещера на тялото”, но тази вътрешна светлина е неугасима. С този подход на св. Григорий се изключва всеки псевдоаскетизъм в подхода към човека, защото „истинската духовност се изразява не в презрението към тялото, а в одухотворяването на целия психофизичен състав на човека”.

г.) традицията на исихазма дължи развоя на учението за апокатастасиса, заето първоначално от Ориген. Бог, създавайки света и влагайки Себе Си в творението, с това сякаш „опустошава” (кенозис) Себе Си. Кулминация на творението (и кенозиса) е появата на човека, тъй като именно от човека (притежаващ свободна воля и способност за обръщане към Бога, но заедно с това „паднал” в греховния и краен свят) започва дългият път на издигането от материалното към духовното, от крайността на времето към безкрайността на вечността На св. Григорий Нисийски (ум. 394 – пътя на „обожението” (теозис) и завръщането при Бога.

С кападокийския синтез завършва първият период в историята на исихазма, свързан с александрийската епоха и с опитите за интегриране на идеите на античната и елинистическа философия, преди всичко на Плотин и неговите последователи, в християнската традиция.

Но най-голям принос за развоя на исихазма има, разбира се, аскетичната традиция, добивала все по-голям разцвет след края на александрийската епоха. „Поколения аскети и съзерцатели създали своето учение за човека, израсло повече от вътрешното самовглъбение, от изучаването на съкровения свят на своята душа, отколкото от богословската диалектика и предпоставките на античната философия”. Това направление „внася друга обагреност в учението за света и човека”, и тъкмо тази обагреност е „най-изпълнена със светлина”. „Езикът на аскетите (…) говори за човека винаги с необикновено радостен тон”, което разрушава из основи предразсъдъците за „безжизнеността и сухотата на аскетичния подход към човека”.

Началото на този период в развитието на християнската антропология е свързано с името на св. Антоний Египетски (ок. 251-356), знаменит отшелник и основател на християнското монашество, който не оставил никакви трудове след себе си. Първите писмени извори, които според нас могат да се смятат за лежащи в основата на традицията на християнската духовна практика, са трактатите, приписвани на Псевдо-Дионисий Ареопагит, въпреки че времето на тяхното създаване не е известно със сигурност. Няма съмнение, че по степен на влияние върху мислителите на следващите векове трудовете на Псевдо-Дионисий Ареопагит превъзхождат всеки друг представител на аскетическата традиция. Историческият Дионисий Ареопагит е живял през І век в Атина и е споменат от апостол Павел, но сложно разработената терминология на приписваните му трактати („За Божиите имена”, „За мистическото богословие”, „За небесната йерархия”, „За църковната йерархия”), обикновено обединявани със събирателното име „Ареопагитики”, а също и това, че първото споменаване за тях се отнася едва към VI в. („Ареопагитиките” са били коментирани от преп. Максим Изповедник), позволя да се направи изводът, че истинският автор е живял много по-късно.

В отговор на тази божествена любов човешката душа „се устремява в сляп порив към лъчите на непристъпната светлина”, към Ероса на Бога, излизайки при това извън своите ограничени рамки и разтваряйки се напълно в Бога. В основата на метафизиката на Псевдо-Дионисий е представата за „божествения Ерос, привличащ Ероса на човека към себе си”. Еросът се разглежда като „сила, тегнеща към единство”. „Божественият Ерос е екстатичен… Благодарение на това обичащите не принадлежат на себе си, а на онзи, когото обичат…”. Тъй човекът излиза извън собствените граници, устремявайки се към Бога, „и не живее вече със свой живот, но с живота на Оногова, Когото обича”. Вследствие на своето преизобилие красотата на Бога „излиза от себе си” и във вид на благодат прониква в другите същества. Тази Красота на Бога е „обект на любовно желание и сама е любов – Ерос”.

Това е „божествен гносис, познаван чрез неведението”; „мрак, надвишаващ всяка светлина”, „…непреодолим екстаз, абсолютно чист и свободен…”, в който човекът се устремява към „лъчите на божествения мрак”, тази „Непристъпна Светлина”. Човешкото творчество, движено от божествения Ерос, е призвано да преобразява хаоса на света в „космос” – та нали неслучайно на гръцки „космос” означава едновременно и „свят” и „красота”, – превръщайки „акосмията” в „еукосмия”. „Божият образ в човека, искрата на божествения Ерос в нас търси излизане от себе си. По самата си природа Еросът е екстатичен, и тази Платонова концепция е влязла по линия на Ареопагитиките в мистиката на православния Изток. Жадувайки да надмогне себе си, човешкият Ерос очаква идещия му насреща божествен Ерос, който също излиза от себе си”. Защото „цялото учение на Псевдо-Дионисий за творението на света като разкриване на божествения Ерос е метафизично обоснование на творчеството на човека”. „Бог е Ерос и затова ние, бидейки Негов образ, носим и образа на този Ерос”, разкривайки го чрез себе си.

Аскетичната традиция намира своето продължение в съчиненията на египетските и синайски аскети от IV – VII в. – Макарий Египетски (IV в.), Евагрий Понтийски (IV в.), Йоан Лествичник (VI в.) а също и Исихий Синайски (VIII в.). Така, при Макарий Египетски намираме в напълно завършена форма учението за „обожението” (гр. „теозис”), докосването на божественото начало до човека, преобразяващо душата и тялото. За подвижниците това е било не абстрактна идея, а факт на вътрешния им духовен живот, реалност на духовната им практика. Това е дар Божи, дело на Божията благодат, и от човека зависи дали ще приеме този дар. При Макарий „теозисът” е символизиран от брачния съюз на небесния, божествен жених и душата – невеста, символически описван с помощта на поетическите образи на прегръдките, любовното опиянение и екстаза. Когато се извършва това екстатично сливане, придобивано чрез непрестанната молитва, душата бива докосната от „осияването” – „елампсис”, давано от „благодатната вечерна светлина”, както го нарича св. Василий Велики. Умът, освобождавайки се от страстите по време на непрестанната молитва, се изпълва със светлина и започва да вижда и себе си като ясна светлина. Това „осияване” донася на душата особен вътрешен покой, „атараксия” („невъзмутимост”, дълбоко спокойствие на духа). Това не е „апатия” – „безразличие”, а дълбока тишина и невъзмутимост на духа, отказващ се от изказвания и външни прояви. Тази невъзмутимост е подобна на гладката морска повърхност в спокоен ден, тя прави душата цялостна и внася в нея усещането за неизречена радост и блаженство (гр. „макариа” – „блаженство”). Това блаженство дава чистота на сърцето и девственост на душата, онова целомъдрие, цялостност на душата, което е всъщност самата цел на духовната практика на подвижника.

По-нататъшно развитие на идеите на християнската духовна практика намираме при Йоан Лествичник (около 525 – около 600 г.) – синайски монах, известен със своя трактат „Лествица” („Стълба”), в който той описва етапите на духовния път. Йоан говори за покоя, придобиван от подвижника, като за „неподвижна опора в дълбините на сърцето”. В Русия преводът на „Лествицата” се появил още през XI век и оттогава тази книга е широко известна.

Голямо влияние върху развитието на традицията на исихазма оказал св. Максим Изповедник (580-662). Мирогледът, характерен за християнските мислители, се разкрива при него под формата на „откровение за света като за едно Всеединно Цяло, една мирова хармония, обединявана и обхващана от божествената Любов. Този божествено прекрасен космос, пронизан от лъчите на Божеството (…) се отразява във всяка част от мирозданието, във всяка капка от този свят, отразява се изцяло, повтаря се безброй пъти, възприема се от човешките логоси, съ-образни на него и обединявани от същата сила на Любовта”. Това е онази „космична литургия”, в която и самата християнска мисъл, и непосредственият религиозен опит, съединени в едно цяло, „неслято и неразделно”, стигат до своето „акме”, до съвършения си предел. Именно в идеята за света като всеединно цяло е добила истинския си смисъл представата за човека като микрокосмос на Вселената.

Новият етап в православната духовна практика е свързан с името на Симеон Нови Богослов (949-1022 гг.) – класик на византийската мистика и истински баща на исихазма. Симеон се родил в средата на X век в Пафлагония, на южния бряг на Черно море, на младини водел светски начин на живот в двора на императора, но на двадесет и седем години животът му се променил – в константинополския Студийски манастир той срещнал своя духовен наставник и приел монашество.

Симеон Нови Богослов описва духовния си опит в редица творби, в които се усеща влиянието на св. Максим Изповедник. През XIV в. на Симеон Нови Богослов било приписано авторството на трактата „За трите методи за съсредоточаване и молитвата”, смятан за негов основен труд (въпреки че сравнението на този трактат с другите творби на Симеон показва, че в действителност той едва ли е бил автор на този текст), който описва методите на практиката, вече споменати от нас – застанал в седящо положение и склонил глава върху гърдите си, подвижникът съзнателно забавя дишането си и започва да произнася Иисусовата молитва, съединявайки я с ритъма на дишането и насочвайки я в сърцето си, докато молитвата не стане „самодвижеща се”.

Главният труд на Симеон са „Химните”, посветени на описанието на личния мистичен опит. Без да се задълбочаваме тук в подробен анализ на „Химните”, ще отбележим само, че забележимо място при Симеон заема символизмът на огъня и светлината а също и на мистичния пир и празник – брачния съюз на огъня и водата, напомнящ за подобните образи на „мистичния брак” при Макарий Египетски. Симеон Нови Богослов описва финалния стадий на своя духовен опит като слизане на благодатната безформена светлина, даряваща на подвижника екстаз и опиянение от „божественото вино”. Според Симеон тази светлина е истинската природа на човешкия дух и тъкмо тя дава преображение и „възкресение приживе”.

През втората половина на XIII век идеите на Симеон Нови Богослов били развити от Никифор Исихаст (Никифор Усамотени) – италианец, приел православието и станал атонски подвижник; той е автор на трактата „За трезвението и стражата на сърцето”, където се излага систематично техниката на духовната практика на исихазма.

И все пак основното развитие на методите на исихазма е свързано с името на Григорий Синаит (ок. 1250 – ок. 1330 г.), игумен на редица атонски манастири и автор на няколко съчинения, обобщили вековния опит на православния аскетизъм. Основното от тях е „За безмълвието и молитвата”, където Григорий Синаит пише за двата стадия на иночеството – монашеското трудене („праксис”), включващо постите, подвижничеството, отдалечаването от света и т. н. – и съзерцанието („теория”), чиято същност е недеянието. Съзерцанието, според Григорий Синаит, има три стадии: 1) съсредоточение и „молитва на ума”; 2) благодат и духовна радост, слизане на „несъздадената светлина”, придобиване на безмълвие на ума; 3) висша ясност, трезвост („трезвение на ума”), опознаване на същината на всички неща и съзерцаване на собствената духовна същност.

Последният период на живота на св. Григорий протекъл в Тракия; чрез неговите тракийски ученици-славяни започнало проникването на исихазма в славянските страни, в това число и в Русия.

* * *

Най-фината си концептуална разработеност традицията на исихазма достига през XIV век, в последния период на съществуването на византийската култура, по времето на т. нар. Палеологов ренесанс. През времето, когато си противодействали тенденциите на светския елинизъм и на аскетизма на уморената от живота хилядолетна цивилизация, се възродил интересът към непосредственото, практическо богопознание; към същото време се отнася и феноменът на „паламитския синтез”, свързан с името на св. Григорий Палама.
Св. Григорий Палама (1296-1359) получил на младини светско образование, през 1315 г. приел монашество в Света гора, където бил за известно време игумен на манастира Есфигмен, а след това станал отшелник. През 1335 г. започнала известната полемика между Григорий Палама и Варлаам Калабрийски и били написани „Триадите”. След като се запознал с методите на исихастите, Варлаам ги подложил на критика, смятайки ги за последователи на еретическите учения на месалияните и българските богомили. Той дава следното любопитно описание на тези методи: „Те ми съобщиха за удивителното разделяне и възстановяване на (единството) на разума и душата, за връзката на душата с дишането, за разликите между червената и бялата светлина, за вдишванията и издишванията, произвеждани от ноздрите при дишане, за някакви „заслони” около пъпа и най-сетне за виждането на Господа от душата, което по осезаем начин… се извършва вътре в пъпа”. Но през 1351 г. на Влахернския поместен събор критиката на Варлаам била осъдена, паламизмът бил обявен за официална доктрина на византийската православна Църква, а през 1368 г. Григорий Палама бил канонизиран като светец.

Палама придал на исихазма същинска философска рамка, разработвайки учението за принципната разлика между същността на Бога, която е непроявена и недостъпна за познанието, и самоизлъчващите се „енергии” на Бога, които пронизват целия свят, низхождайки към човека. При това цялостността и неделимостта на Бога остава нерушима. Тъкмо това „несътворено” излъчване на Бога е онази нетварна „таворска светлина”, на която се отделя голямо внимание в паламизма. В своята „метафизика на светлината” Палама се позовава на думите на Дионисий Ареопагит за непристъпната светлина и Бога като „свърхсветъл мрак”, утвърждавайки отново и отново принципната недостъпност и трансцендентност на тази светлина, влизаща в сърцето на подвижника, чиито „помисли” (мисли) са угаснали, а душата е пуста и прозрачна.

Темата за преображението, придобивано с помощта на светлината и „слизането на благодатта”, е централна в аскетичното учение на Григорий Палама; той смята, че ако това просветление на духа бъде достигнато, то трябва да засегне и тялото. Духът животвори плътта, преобразявайки я, защото „тялото е храм, в който пребъдва телесно цялата пълнота на Бога”. Пътят към това преображение е безмълвната или духовната молитва, за която Исаак Сириец пише, че в първия си стадий тя се състои от думи, а във втория вече няма нито думи, нито форма. Това е наистина „безмълвна”, „извършваща се сама по себе си” или „самодвижеща се” молитва, даваща на подвижника дълбинен покой, тишина и причастност към „нетварната светлина” на божествените енергии.

А природата на човека е за Палама троично и неслято-неразделно единство на духа, душата и тялото – единство, чиято цялостност се осигурява от синергизма на духа, душата и тялото и синергизма на Бога, света и човека. Центърът на това единство е сърцето и това обяснява значението, което исихастите придават в своята практика на дишането и неговото насочване към сърцето.

Можем без преувеличение да кажем, че в идеите на Палама се отразяват всички основни проблеми на християнската антропология, стигайки тук до логическия си завършек. Първо, това е проблемът за състава на човека, проблемът за взаимоотношенията на душата и тялото, разбирани или като взаимосвързаност на два принципа – физическия и духовния (дихотомичният подход), или на три – духа, тялото и душата (трихотомичният подход). При трихотомичния подход, следващ библейската антропология и представите на ап. Павел, душата се възприема като някаква „жизнена сила”, близка по природата си до „дишането”, разбирано метафорично като източник на живота. Ако за дихотомичния подход е изначално свойствен дуализмът, противопоставянето на духовното и материалното, то в трихотомичния, триадичен подход, характерен за православието, противоположните полярности на човешката природа се уравновесяват хармонично, което и дава възможност за преобразяване на тази природа, за нейното одухотворяване. Второ, това е проблемът за образа и подобието на Бога в човека, отразяващ се в диалектиката на взаимоотношенията на същността (усията) и ипостаста, същността и енергията. И трето, това е проблемът за крайната цел на човешкото битие, въплътена в концепцията за теосиса и апокатастасиса.

В онази форма на концептуална завършеност, в която намираме исихазма в „богословието на енергиите” на Григорий Палама, той е интегрирал наследството на античната философия (преди всичко на неоплатонизма) и е подобен на мистично цвете върху дървото на хилядолетната елинистическа цивилизация, разцъфнало в момента на окончателния и неотвратим залез на тази култура. С рухването на Византия паламитското „богословие на енергиите” се оказало забравено за дълго време.

Като приемничка на Византия се издигнала Рус. Идеите, свързани с аскетичната духовна практика, започнали да проникват тук отдавна, още от самото покръстване – достатъчно е да отбележим известния факт, че Антоний, основателят на Печорския манастир в Киев, бил на поклонение в Света гора и живял известно време в манастира Есфигмен (където по-късно игумен бил Григорий Палама), обучавайки се при атонските отшелници. В следващите векове контактите на руските манастири (на първо място Печорския) с Атон продължавали и може да се говори за забележимо влияние на идеите на исихазма върху Сергий Радонежки и Киевския митрополит Киприян, както и върху Нил Сорски (1433-1508 г.) и многобройните му последователи. Векове по-късно това влияние се проявило във възраждането на традициите на старчеството, свързано с имена като Паисий Величковски, Серафим Саровски и Игнатий Брянчанинов.

Обожението

В разработването на православното учение за обожението особеное значение имат трудовете на св. Григорий Палама, чиито съчинения били догматизирани на Константинополските събори през 1341, 1347 и 1351 г. И не случайно Съборът от 1347 г. нарекъл учението за обожението „догмат на Палама”.

Повечето свети отци, говорили за Преображението, утвърждават нетварната и божествена природа на светлината, явила се на апостолите. Св. Григорий Богослов, св. Кирил Александрийски, св. Максим Изповедник, св. Андрей Критски, св. Йоан Дамаскин, св. Симеон Нови Богослов, св. Евтимий Зигабен се изказват тъкмо в този смисъл, и думите им не трябва да се тълкуват като метафорични изрази. Св. Григорий Палама развива това учение във връзка с въпроса за мистичния опит. Светлината, която апостолите видели на планината Тавор, е свойство на Бога по природа. Предвечна, безкрайна, съществуваща извън времето и пространството, тя се явява в Стария Завет като слава Божия: явление страшно и непоносимо за творението, защото е било външно, чуждо на човешката природа преди Христос и извън Църквата. Ето защо, според св. Симеон Нови Богослов, апостол Павел по пътя към Дамаск бил ослепен и хвърлен на земята от явяването на божествената светлина – той все още не вярвал в Христа. Напротив, Мария Магдалина, според св. Григорий Палама е можела да вижда светлината на възкресението, която изпълвала Божи гроб и правела видимо, въпреки нощния мрак, всичко, което се намирало там, докато „сетивният ден” още не бил осветил земята; тази светлина дала сила на очите и` да вижда ангелите и да беседва с тях. В момента на Въплъщението божествената светлина се съсредоточила, ако може така да се каже, в Христа Богочовека, в Когото телесно обитавала пълнотата на Божеството. Това означава, че човечеството на Христос било обожено чрез ипостасното единение с божествената природа, че по време на земния Си живот Христос винаги бил озарен от божествена светлина, останала невидима за мнозинството от хората. Преображение Господне не било явление, включено във времето и пространството; никаква промяна не се извършила в този момент в Христа, дори и в Неговата човешка природа, но тя се извършила в съзнанието на апостолите, получили за известно време способността да виждат своя Учител такъв, какъвто Той е, сияещ с предвечната светлина на Своето Божество. За апостолите това било излизане извън историята, възприемане на вечните реалности. Св. Григорий Палама говори в своята беседа за Преображение: „Светлината на Преображение Господне не е започвала и не е завършила; тя е останала невключена във времето и пространството и неподдаваща се на външните сетива, макар и да е била съзерцавана с телесните очи… Поради особената промяна на сетивата си учениците на Господа са преминали от плътта към Духа”.

За да видиш божествената светлина с телесни очи, както са я виждали учениците на Тавор, трябва да станеш причастник на тази светлина, да бъдеш променен повече или по-малко от нея. И тъй, мистичният опит предполага промяна на нашата природа под въздействието на благодатта. Св. Григорий Палама ясно говори за това: „…(човекът) който е получил като благ дял божествените енергии, е самият сякаш Светлина, и е заедно със Светлината, и заедно със Светлина вижда съзнателно онова, което без тази благодат е скрито за всички, издигайки се не само над телесните сетива, но и над всичко, което ни е познато… защото пречистените по сърце виждат Бога, Който, бидейки Светлина, се заселва и открива Себе Си на обичащите Го и обикнатите от Него…”.

Обожено става и тялото на човека, защото Словото Божие освещава и членовете на тялото ни. В „Главите за богословието и домостроителството” преп. Максим Изповедник определя по следния начин състоянието на обожения човек: „Благодарение на явяването на безпределната красота на тази храна, (душата) приема в себе си тъждествено благобитие, което се заселва в нея; тя става бог по съпричастие с Божията благодат, прекратява всякакви действия на ума и чувството, и заедно с това в нея се прекратяват естествените действия на тялото, съ-обожено с душата по съответстващото му причастие в обожението”. На тази мисъл впоследствие нееднократно се позовава св. Григорий Палама, говорейки, че „според свети Максим обожението на душата и тялото дава тогава прекратяване на всички умствени и сетивни природни действания, тъй че Бог ще бъде явяван и от душата, и от тялото, защото всички природни признаци ще бъдат надвити от изобилието на Неговата слава”. Через Възкресението Христос е донесъл пълно нетление на човешката природа, дарявайки и` съвършено обожение. „Защото ако промяната във волята на Адам е въвела страстност и смъртност в естеството, то непреложността на волята в Христа е върнала отново на това естество чрез Възкресението безстрастността, нетлението и безсмъртието”. Обожението е целта на творението и заради Него е създадено всичко, което е. И всичко ще бъде обожено – Бог ще бъде всичко и във всичко. Учението на св. Григорий Палама се слива с учението на св. Максим. В центъра на всичко е Христос. Именно към въплътилото се Слово, а чрез Него и към цялата Света Троица е устремен тварният свят.

Енергиите са проява на Бога извън Неговата същност, посредством тях творението бива причастно към „Съпричастяваното”. И ако говорим за реда на домостроителните прояви на Светата Троица в света, можем да кажем, че те изхождат от Отца и се предават чрез Сина в Светия Дух. В крайна сметка човекът бива приобщен към цялата Света Троица, защото енергиите са единни действия на Бога. Но в света откровението на Троицата се извършва чрез Сина. Св. Кирил Йерусалимски много ярко говори за това: „Действието на несъздадената същност е нещо общо, въпреки че е свойствено на всяко Лице, така че според триипостасността действието се отнася към всяко от тях като към съвършено Лице. И тъй, Отецът действа, но чрез Сина в Духа. Синът действа по същия начин, но като сила на Отца, понеже е Той от Него и в Него по собствената Си Ипостас. И Духът действа точно по същия начин: защото Той е Дух на Отца и Сина, Дух всемогъщ и силен”. | www.palama.org.ua

Превод: Андрей Романов

Списание Мирна, бр. 31

*********************************

Изреке Светих Отаца

ПРЕПОДОБНИ ЈЕФРЕМ СИРИН

1. Не слушај савете људи који себи угађају, који су себе учинили робовима стомака и телесних страсти.
2. Свако ко воли чистоту и целомудреност постаје храм Божији.
3. Нека твоја рука не буде испружена ради узимања, већ нека радије буде испружена ради давања (Сир. 4, 35).
4. Ко другога оговара, сам себе осуђује. У ономе ко оговара пребива клевета, и мржња, и сплеткарење. Он се праведно сматра братоубицом.
5. Храна за огањ су дрва, а храна за раздражљивост је високоумље.
6. Немој давати своме срцу да буде жалосно, него се теши у Господу.
7. Славољубље је душевна болест, лукава страст.
8. Немој се превазносити ако си здрав телом, већ се бој.

ПРЕПОДОБНИ ЈОВАН ЛЕСТВИЧНИК

1. Пре него што паднемо у грех, демони нам говоре да је Бог човекољубив.
2. Као што вода може избрисати слова, тако и сузе могу избрисати грехе.
3. Многоговорљивост произилази понекад од угађања стомаку, а понекад од таштине.
4. Злоба проистиче из уображености и гнева.
5. Лицемерство проистиче од самозадовољства и својеглавости.
6. Има болести које се добијају ради очишћења од грехова, а има и таквих које треба да сломију наш понос.
7. Преједање је мајка блуда, а морење трбуха – виновник чистоте.
8. Немој рећи да скупљаш благо ради сиромаха. Царство се Небеско могло купити и за само две лепте.
9. Онај ко плаче за собом, не зна за униније.
10. Гордост је крајња беда душе која у своме помрачењу мисли да је богата.
11. Многи од нас називају себе грешнима, а можда се одиста и сматрају таквима. Но, тек трпљење увреда показује какво је срце.
12. Не скидај душевног ока са гордости: међу свим лоповима духовним нема опаснијег од ове страсти.

СВЕТИ АНТОНИЈЕ ВЕЛИКИ

1. Не уздај се у своју праведност, истински се кај због ранијих грехова, обуздавај језик, срце и стомак.
2. Куд год идеш, увек имај Бога пред очима; машта да радиш имај потврду у Светом Писму; и не напуштај брзо место на коме живиш. Сачувај ове три заповести и спашћеш се.
3. Као што су гордост и узношење ума са висине небеске ђавола сурвали у бездан, тако смирење и кротост човека узвисују од земље на небо.
4. Ако неко узме подвиг ћутања, нека не мисли да врши врлину, већ нека у срцу сматра да ћути стога што није достојан да говори.

ПРЕПОДОБНИ СТАРАЦ АВА ИСАИЈА

1. Онај ко се труди да нађе са чиме би упоредио Бога, хули на Бога. Онај, међутим, ко тражи како да га успоштује, воли чистоту у страху Божијем.
2. Онај ко, видећи рећи Божије, себе утврђује на тумачењима сопственог разума, не познаје славу Божију и Његово богаство, а онај ко говори: „Човек сам и не знам“, те узноси славу Богу, стиче богаство Божије по сили својој и по помисли својој.
3. Љубав према људској слави рађа лаж, а понижавање себе у смирењу у срце твоје доводи страх Божији.

АВА ЕВАГРИЈЕ

1. Пази да, разгневивши се, не прогнаш неког брата. За тако нешто читавог живота нећеш побећи од демона туге који ће ти свагда за време молитве износити твој преступ.
2. Целомудрености, тј. чистоти тела много помаже оскудност у води. Нека те у то убеде триста Израиљчана који су са Гедеоном победили Мадијам.
3. Признак безстрашћа је кад ум угледа своју сопствену светлост, када постане спокојан у вези са маштањима у сну и лако и правилно схвата ствари.
4. Безстрашће поседује душа која и при сећању на ствари остаје спокојна, а не она коју ствари не плене.
5. Истински пријатељ је онај који жури да пренесе радосне догађаје.
6. Високо мишљење о себи никако се не слаже са чињењем ниских дела.
7. Код свакога самоуверење омета самопознање.
8. Најгоре имање је недоличан живот.
9. Сујетна нарав је болест душе.
10. Добро је чинити добро свима, а особито онима који не могу да врате.
11. Светлост душе јесте истинско сагледавање.
12. Љубећи оно што не треба, нећеш љубити оно што треба.
13. Почетак љубави је добро узајамно мишљење.
14. Горда помисао растура врлине.
15. Пут се равња милостињом.
16. Срамно је робовати телесним страстима.
17. И Бог се брине о ономе који се добро брине о себи.
18. Целомудрено срце је пристаниште сагледавања.
19. Горда душа је разбојничка пећина. Она не трпи глас познања.
20. По сузама познај да ли се бојиш Бога.
21. Смирење душе је непобедиво оружје.
22. Прећуткивати истину значи закопавати злато у земљу.
23. Боље је бити усред хиљада са љубављу, него сам у пећини са мржњом. (Поука братији у опстезицу)
24. У обиталишту смирених почива Господ, а у дому гордих умножава се проклество.
25. Немој обилно насићавати тело своје, па ће скверне помисли понестати у теби.
26. Празник Господњи је заборав зла. Оног. пак, ко памти зло, обузеће плач.
27. Боље је спавати, него време проводити у празнословљу.
28. Љубави претходи бестрашће, а знању претходи љубав.
29. На мру узимај хлеб и воду и дух блуда ће побећи од тебе.
30. Речи јеретика су весници смрти. Ко их прима погубиће своју душу.
31. И сад ме послушај, сине мој: Не прилази вратима неверних људи и немој ићи преко њихових мрежи, да се не би заплео.
32. Видео сам оче њиховог мудровања (јеретичког), и не угледах светлост истине у њиховим речима.
33. Кад не би било искушења, нико се не би спасао.
34. Почетак спасења је самоукоревање.

ПРЕПОДОБНИ ИСИХИЈЕ, ПРЕЗВИТЕР ЈЕРУСАЛИМСКИ

1. Од дрскости (тј. од непажљиве претеране смелости у општењу са другима), треба бежати као од змијског отрова, и од појединачних разговора – као од змија и порода отровница. Јер, они врло брзо могу довести до потпуног заборава на унутрашњу борбу и душу свести доле са радосне висине која се стиче чистотом срца. Проклетства достојан, заборав се, као вода огњу, противи пажњи.
2. Ми нисмо јачи од Сампсона, ни мудрији од Соломона, ни разумнији од блаженог Давида, нити волимо више Бога од апостола Петра. Стога, не треба да се уздамо у себе. Јер, Свето Писмо да ће онај који се узда у себе пасти страсним падом.
3. Као што једним истим каналом не могу да пролазе заједно ватра и вода, тако ни грех не може да уђе у срце, док претходно не покуца на врата срца маштаријом лукавог прилога (сина).
4. Као што је за оне који су изгубили апетит и који осећају одвратност према храни користан горки пелен, тако корисно да се злопате.
5. Онај ко не зна истину, не може истински ни веровати, будући да знање по природи претходи вери. Оно што је речено у Писму, речено је не само да бисмо ми знали, него да бисмо и творили.
6. Безстрашће и смирење воде познању. Без њих нико неће видети Господа.
7. Многе се страсти крију у нашим душама. Оне се, међутим, појављују тек када се пред очима покаже њихов узрок.
8. Неочекивана искушења нас по промислу уче да будемо трудољубиви.

ПОУКЕ СВЕТИХ ОТАЦА О БРАКУ И ВАСПИТАЊУ ДЕЦЕ
***
Неопходно је позвати свештенике и молитвама и благословима утврдити супружнике у заједничком животу, да би љубав женикова ојачала и целомудреност невестина оснажила, да би све потпомогло настањивању врлина у њиховом дому, да би се лукавства ђаволска одагнала, а супружници провели живот у радости, уједињени помоћу Божјом.

Свети Јован Златоуст (38,539)

***
А они који се жене и удају, дужни су да у ту заједницу ступају уз сагласност епископа, како би брак био у Господу, а не због похоте. Нека све буде у славу Божју.

Свештеномученик Игњатије Богоносац (113,598)

***
Ако већ сам брак мора бити освештан окриљем и благословом свештеничким, како онда може бити брака тамо где нема сагласности вере?

Свети Амвросије Медиолански (113,598)

***
Ви, на које је у овом животу частан брак ставио своје окове, размислите о томе, како бисте унели што више плодова у житнице небеске.

Свети Григорије Богослов (14,362)

***
Поучавај жену страху Божјем па ће све, као са извора, потећи према теби и дом твој испуниће се многим добрима. (42,182)

Муж мора мислити о томе да делима и речима усади побожност у дом; нека жена надзире кућу, али осим те обавезе мора имати и насушну бригу о томе да се читава породица стара за Царство Небеско.

Свети Јован Златоуст (41,782)

***
Чинећи једно тело, (супружници) имају и једну душу и узајамном љубављу подстичу једно друго на ревност у побожности. Јер, супружништво не удаљује од Бога, већ, напротив, још јаче везује, будући да тада има још више разлога за обраћање к Њему. Мала лађа се при слабом ветру лако креће напред… велику пак лађу неће померити лагани дашак ветра… тако је и онима, неоптерећеним житејским бригама, мање потребна помоћ великог Бога, док онај, који има обавезу да се брине о драгој супрузи, имовини и деци, дубље залази у море живота и неопходна му је већа помоћ Божја, због чега и он сам више воли Бога.

Свети Григорије Богослов (15,60)

***
Ти, који си изабрао заједнички живот са женом, немој бити безбрижан, мислећи да сада можеш да будеш спокојан. За твоје спасење потребно је много више труда и опреза, јер си одабрао да обитаваш усред замки и власти отпадничких сила (демона). Теби је пред очима подстицај на грехове и сва твоја чула су даноноћно спремна да их пожеле. Зато знај да нећеш избећи борбу са отпадником и да га нећеш победити без великог труда на очувању јеванђелских догмата.

Свети Василије Велики (8,39)

***
Брак, мада добар, у најбољем случају једино што не скрнави онога који у њему живи. Али, сам по себи, он није у стању да обезбеди светост.

Свети Јован Златоусти (35,320)

***
Вријеме је прекраћено, да ће и они који имају жене бити као они који немају (1.Кор.7,29) писао је Апостол, али не са жељом да одврати од законитог супружништва, већ од разузданог сладострашћа. Он је указао и на брзо окончање времена: ако, каже он, живот брзо пролази, не треба се страствено везивати за њега као да је непролазан.

Преподобни Исидор Пелусиот (50,233)

***
Божанствена твар појавила се на земљи, а у земним долинама вечно расцветалог раја човек. Међутим, човек још није имао помоћника сличног себи. Тада је премудра Реч извршила велико чудо оног који је створен да буде надзорник света то јест, мој корен и моје семе разноликог живота разделила је на два дела и силином и животворном руком извадила из његовог бока ребро да би створила жену, а онда их је, уливши обома љубав у груди, подстакла да теже једно другом.

Свети Григорије Богослов (15,53)

***
Истинско је богатство и велика срећа када муж и жена живе у слози, сједињени једно са другим као једно тело… Такви супружници, макар живели у сиромаштву и били сасвим скромни, могу бити срећнији од свих, јер се наслађују истинском срећом и увек живе спокојно. (38,418)

Оне, који живе у таквој супружничкој заједници ништа не може исувише ражалостити нити нарушити њихову тиху срећу.

Ако између мужа и жене постоји једнодушје, мир и заједница љубави, њима притиче свако добро. Ни злобне клевете нису опасне за супружнике који су, као моћним бедемом, ограђени једнодушјем у Богу… То умножава њихово богатство и свако обиље; то к њима привлачи и велику Божју благонаклоност. (38,422)

Жене, које блистају лепотом душевном, временом све више испољавају своју племенитост, тако да приврженост и љубав њихових мужева постају све снажније.

Свети Јован Златоуст (37,232)

Повезани оковима супружништва, ми смо једни другима и руке и ноге и слух. Супружништво и слабога чини двоструко јачим… Заједничке бриге супружника олакшавају им жалост, заједничке радости усхићују обоје. Једнодушним супружницима је и богатство угодније, а у немаштини им је једнодушје угодније од богатства. Њима супружнички окови служе као извор целомудрености и жеља, као печат преко потребне привржености.

Свети Григорије Богослов (15,59)
***
Лепота телесна, несједињена са врлином душевном, може привлачити супружнике двадесетак тридесетак дана, да би потом изгубила сву своју моћ и, показавши рђаве особине супружника, уништила љубав. (37,232)

Ако је потребно ишта учинити да би удовољили једно другом, онда треба украшавати душу, уместо што би се украшавало и уништавало тело. Никада оно (спољашње)… неће толико учинити да се супружници воле, колико ће то учинити целомудреност, (доброта), наклоност и спремност да умру једно за друго.

Свети Јован Златоуст (42,441)

***
Муж да чини жени дужну љубав; тако жена мужу (1.Кор.7,3). Брак је достојан части и супружничка веза је Богом благословена. Благословена, да, али с тим да очува силу Творчеву кроз рађање сличних себи и кроз продужавање рода људског, да би супружници постали родитељи и били као плодне засаде малинове. Блажен је онај ко са том светом намером ступи у супружничку везу, јер не одабира супругу по страсти, већ гледајући на њене врлине… Такав избор, будући да је заснован на разборитости, чини брак благословеним, а спружнике срећним. Њихов живот биће ублажен љубављу и ништа неће довести у искушење њихове врлине, јер врлина, а не страст, управља њиховом душом. Плод њихове утробе биће непорочан: чедо ће се играти у њиховом наручју и тешити их својим светим пољупцима. Њихова прва брига биће да га васпитају у смерности и то им уопште неће бити тешко: будући да су и сами испуњени врлинама и да увек дају добар пример, неће младенцу дати ниједну прилику да види било какву саблазан. Дете ће на лицу носити њихов лик, али ће тај лик сачувати и у нарави својој. Такво чедо биће родитељима радост, а друге ће навести да им завиде.

Када се родитељи обогате таквим драгоценостима, самим тим ће и њихов дом бити уређен на најбољи начин; он ће бити као чаша испуњена миомирисним вином јер ће жена испуњена врлинама бити и разборита домаћица.

Колико је та веза света и нераскидива, сведочи и апостол Павле: Жена није господар од својег тијела, него муж; тако и муж није господар од својега тијела, него жена (1.Кор.7,4).

На другом месту, он јој придаје још већу важност: Тајна је ово велика; аја вам говорим за Христа и Цркву (Еф.5,32). Црква се нераскидиво сједињује са Христом као тело са главом, тако да ни Христос не може бити без Цркве, ни Црква без Христа. Уистину је велика тајна супружништва, када оно треба да буде велико знамење вечног јединства Христа и Цркве.

Платон, Митрополит Московски (106,194-197)

***
Рађање деце постало је највећа утеха за људе онда када су постали смртни. Због тога је човекољубиви Бог, да би истог часа ублажио казну прародитељску и умањио им страх од смрти, даровао рађање деце, показујући тиме… праобраз Васкрсења. (38,162)

И када бисмо читав живот провели у срећи, опет бисмо били строго кажњени ако се не бисмо постарали за дечије спасење. Деца нису случајан добитак и ми смо одговорни за њихово спасење.

Свети Јован Златоуст (46,112)

***
Ко хоће да добро васпита децу, он их васпитава у строгости и раду, да би, истичући се знањем и владањем, временом могли убрати плодове свога труда. (49,139)
У сваком узрасту, око деце има разних брига и страховања, има много труда.

Преподобни Нил Синајски (35,42)

***

Блажен је онај који богоугодно васпитава децу.

Преподобни Јефрем Сирин (26,146)

***
Док је душа још у стању да се обликује, док је мека и нежна тако да, слично воску, лако прихвата оно што се у њу утисне, потребно је неодложно и од самог почетка подстицати је на добро. Када се испољи разум и разбор почне да делује, већ ће бити положени основни темељи и пренети примери побожности. Тада ће разум налагати само оно што је корисно, а навика ће олакшати успех.

Свети Василије Велики (8,112)

***
Небрига о деци највећи је од свих грехова и он доводи до крајњег безбожништва. (35,82)

Младе људе не треба застрашивати онда кад већ одрасту; њих треба васпитавати и усмеравати још од детињства. На тај начин ни касније неће бити потребе за претњама. (35,117)

Бога не можемо обманути. Онај Који испитује срца све разоткрива и ставља пред нас одговорност за дечије спасење. (35,124)

Добро васпитање не састоји се у томе да најпре дозволимо пороцима да се развију па да се онда трудимо да их уклонимо. Потребно је предузети све мере да би се наша природа учинила неприступачном за пороке. (35,118)

Ако си ти добро васпитао свог сина, а он свог, а овај опет свог, онда је то као неки низ ваљаних живота који свој почетак и корен имају у теби и доносе ти плодове твог старања за потомство. (37,340)

Учићемо нашу децу тако… да врлину претпостављају свему осталом и да изобиље богатства сматрају ништавним. (38,718)

Родитељи неће бити кажњени само за своје грехе већ и за погубан утицај на децу, зависно од тога хоће ли их, или неће, довести до пропасти. (35,111)

То што се не старамо о сопственој деци, уноси расуло у читаву васељену; бринемо се о њиховом иметку, а душу њихову занемарујемо, што се показује као крајње безумље. (37,336)

За нас нема оправдања ако су наша деца развратна… (35,87)

Када би очеви темељно васпитавали своју децу, не би било ни судова ни казни. (37,340)

Нећемо се старати да стекнемо богатство и оставимо га деци; поучаваћемо их врлинама и тражити за њих благослов Божји, јер је управо то највеће, неизрециво благо и непропадљиво богатство које сваким даном доноси све више дарова. (38,712)

Рађање неће никог начинити оцем; то могу једино добре поуке; ношење у утроби не чини мајком, већ добро васпитање. (38,781)

Ако деца коју си породио добију од тебе потребне поуке и твојим старањем буду одгајена у врлини, онда ће то бити темељ и почетак твог спасења, тако да ћеш, осим награде за сопствена добра дела, добити и велику награду за њихово васпитавање. (38,783)

У нежном (дечијем) узрасту детенце брзо прихвата оно што му се говори и, као печат у восак, у душе дечије утискује се оно што слушају. Самим тим, њихов живот се већ тада почиње усмеривати или ка пороку или ка врлини. Услед тога, ако их још од самог почетка и, да тако кажемо, на самом прагу, удаљимо од порока и усмеримо на прави пут, то ће им у будућности постати навика и део њихове природе, тако да се неће лако и по својој вољи приклањати рђавом, јер ће их навика привлачити добрим делима. (35,22)

Желиш ли да син твој буде послушан? Онда га од детињства васпитавај строго. Немој мислити да ће му читање Божанског Писма бити сувишно. (45,185)

Настој да научиш (сина) да презире славу садашњег живота, јер ће тако задобити већу славу и постати узвишенији. (42,186)

Они очеви, који се не старају о врлинама и скромности своје деце, гори су од детоубица, јер погубљују душе њихове. (46,721)

Као што нико не може рачунати на оправдање и попустљивост због сопствених грехова, исто тако ни родитељи неће имати оправдања за грехове своје деце. (46,720)

Коров је лакше ишчупати пре него што ојача, па се тако треба старати да и страсти, на које се не обраћа пажња, не ојачају и не постану неискорењиве.

Свети Јован Златоуст (46,719)

***
Ако родитељи не показују дужно старање о деци, не поучавају их разумно и не указују на добра правила, онда ће се душе дечије тражити из њихових руку.

Преподобни Симеон Нови Богослов (60,93)

Св. Кирил Јерусалимски:

“И не уведи нас у искушење”, Господе. Да ли нас Господ овим учи да се молимо да уопште не будемо кушани? Не, јер речено је: “Сваку радост имајте, браћо моја када бивате кушани” (Јаковљ. 1, 2). Пасти у искушење може да значи и утопити се у искушењу. Јер је искушење слично некој реци, преко које је тешко прећи. Зато неки, не утопивши се у реци искушења, препливају исту као искусни пливачи, не предајући јој се. А други нису такви, већ улазе у реку искушења и утопе се.

Као, на пример, Јуда, који је упао у искушење среброљубља, и није препливао пучину (тог искушења), већ се удавио и телесно и духовно. Петар је, пак, упао у искушење одрицања од Христа, али упавши у њега није се удавио у њему, већ је храбро препливао пучину и избавио се од искушења. Ево како други човек (псалмопевац Давид) који је дошао до савршенства Светих благодари за избављење од искушења: “Ти си вас окушао Боже, претопио си нас, као сребро што се претапа. Увео си нас у мрежу, метнуо си бреме на леђа наша. Дао си нас у јарам човеку, уђосмо у огањ и у воду; али си нас извео у одмор” (Пс. 66, 1012). Видиш ли са каквом смелошћу говоре они који су победили искушења и који нису посустали. Речено је: “Извео си нас у одмор”. Ући у душевни мир (одмор) значи избавити се од искушења.

Св. Григоре Ниски:

“Не уведи нас у искушење”. Колика је, браћо, сила у тим речима? Господ различито и са више имена именује лукавога (непријатеља нашег), као што су: Ђаво (Мт. 13, 39), Велзевул (Мт. 10, 25), Мамон (Мт. 6,24), кнез света (Јн. 14, 30), човекоубица (Јн. 8, 44), лукави, отац лажи (Јн. 8, 44), и другим сличним именима. Можда је једно од најјаснијих његових имена искушење. Ову нашу претпоставку потврђује само устројство Молитве Господње, јер Господ после речи: “не уведи нас у искушење”, додаје мољење за избављење од лукавога, чиме означава једну исту ствар. Онај ко не улази у искушење (напаст), тај је самим тим ван власти лукавога; а ко је у искушењу (напасти), тај је у власти лукавога; следи, дакле, да су искушење (напаст) и лукави једно исто. Чему нас учи ово мољење Молитве Господње? Учи нас да будемо слободни од онога што видимо да је овај свет, а о коме је речено: ” Свет сав у злу лежи (1. Јован. 5, 19). Ко хоће да буде изван домашаја лукавога, који нас подстиче на искушења, тај мора у потпуности да се искључи из световног живота. Јер, искушење се не може дотаћи душе ако непријатељ (лукави), поставивши на злобну удицу своју световне прелести као мамац, не стави те прелести пред наше очи да би у нама побудио жељу за искушењем. Ова мисао ће нам бити много јаснија ако је поткрепимо примерима.

Море често бива страшно када се узбурка, али не за оне који живе далеко од њега. Огањ је погубан, али само за материју која гори. Рат је ужасан, али само за оне који ступе у рат. Ко жели да избегне невоље рата, тај се моли да не дође до потребе да и он ратује. Ко се боји ватре, моли се да не буде у њој. Ко се плаши мора, тај се моли да му не устреба да плови морима. Тако и онај ко се боји заразе лукавога нека се моли да не буде на мети лукавоме (тј. да не постане роб световне сујете и страсти). Пошто “свет лежи у злу” у световним делима су скривени поводи за искушења; дакле, онај који се моли да не падне у искушење, не треба ништа друго да моли до да не буде заведен свјетовним прелестима. Јер ко то избегне, тај ће избећи вражји мамац; његову прикривену удицу неће загристи, неће је прогутати и тако неће пасти у власт лукавога.

Св. Јован Златоуст:

” И не уведи нас у искушење”. Овде Спаситељ очигледно указује на нашу ништавност и осуђује гордост, и учи нас да не одустајемо од подвига и да својевољно никуда не журимо: јер ће тиме за нас и победа бити блиставија и за ђавола пораз тежи. Али, ако смо већ увучени у борбу, дужни смо да се држимо смело; а ако за борбу нема повода, дужни смо да будемо спокојни и да очекујемо време подвига да бисмо показали одсуство славољубивости у себи и своју храброст.

Исти овај Светитељ:

“Не уведи нас у искушење”. Нечастиви нам причињава многе невоље, као и људи, или очигледним наношењем зла или зломислијем. Понекад и тело погубно делује на душу; а понекад, због различитих болести, наноси нам невољу и страдања. Пошто разне и многобројне невоље насрћу на нас са свих страна ми треба да се да молимо Богу да нам да избављење од њих. Јер кад Бог заповеди престаје свака мука, бура се стишава и постиђени лукави се удаљује; као што је, некада, оставивши људе, он прешао у свиње, не осмеливши се, чак, ни то да уради без наредбе (Мт. 8, 31). Ако нема власти, чак, ни над свињама, како онда може овладати људима које Бог чува?

Св. Касијан:

Овде се поставља значајно питање! Ако се молимо, да не паднемо у искушење, како онда можемо доказати добродетељ своје постојаности и одлучности која се тражи у Св. Писму? ” Блажен је човек који претрпи искушење” (Јаковљ. 1, 12). Дакле, речи Молитве: “не уведи нас у искушење”, значе: не допусти нам да будемо побеђени у искушењу. Јов је кушан, али не уведен у искушење, јер: “не рече безумља за Бога ” (Јов. 1, 22), и не упрља уста богохуљењем, што је од њега захтевао кушач. Искушавани су били Авраам и Јосиф, али ни један од њих не био уведен у искушење, јер недан не испунио захтјеве кушача (ђавола).

Св. Максим Исповедник:

Везујући ово мољење са претходним, учимо да онај ко из душе не опрости дужницима и чије срце није чисто пред Богом од сваког незадовољства према брату своме и које не сија светлошћу помирења са ближњима, тај се лишава Божије благодати и предаје се искушењима лукавога, а да би очистио своје грехе мора научити да буде благонаклон према другима. Искушење је закон греха који је био припремљен (од лукавог) првом човјеку, а лукави је ђаво који је увео првог човјека у грехопад, тако што га је саблазнио и увукао у грех, кушајући га оним што му је Бог забранио, и човјек је тако нарушио Божију заповест. Плод свега тога је био губљење бесмртности.

Искушењем се назива и увлачење душине воље у страсти телесне; а лукавим се назива стварни узрок који побуђује ту људску тежњу к страстима телесним. Од тога, пак, праведни Судија не избавља никога осим онога који опрашта дужницима својим, а ко не опрашта залуду се моли за опроштај грехова својих. Бог оставља таквога немилосрдног и непомирљивог човека и он бива побеђен од лукавога…

Човек треба да зна потребе своје природе тј. да постоји закон природе људске на једној и тирјанство страсти на другој страни. Тирјанство страсти доводи до самовољног удаљавања од људске природе. Овај први (закон природе) задовољава природне људске потребе, а други (закон тирјанства страсти) изопачује људску природу, која је првобитно створена као чиста и непорочна. Закон природе људске је такав да дејством ума људског чува наше биће… и када узносимо Молитву Господњу, она бива услишена и Бог нам уместо једне дарује две благодати: опроштај грехова прошлих и избављење од грехова будућих, не допуштајући нам да паднемо у искушење, нити лукавоме да нас пороби, јер опраштамо дугове ближњима нашим.

Дакле ако желимо да се избавимо од лукавога и да не паднемо у искушење, уздајмо се у Бога и опраштајмо дугове дужницима нашим јер: “Ако ли не опростите људима сагрешења њихова, ни Отац ваш неће опростити вама сагрешења ваших” (Мт. 6,15); (чинимо тако) да би нам не само били опроштени грехови наши, већ и да бисмо победили закон греха, не падајући у искушење и побеђујући родитеља греха лукавога, молећи се за избављење под руководством Христа Господа, Који је победио свет, и Који нас је наоружао заповестима Својим, научивши нас да одбацимо страсти и да незасито стремимо Њему као Хљебу Живота, Премудрости и Правде кроз испуњавање воље Оца Небескога Који нас је учинио саслужитељима анђелским, који су нам објавили небеско устројство живота, благоугодно Богу. И зато (због сличности Анђелима) ми усходимо к Богу, к Оцу свјетова Који нас је учинио да будемо заједничари Божанског природе кроз причешће благодаћу Духа Светога, чиме постајемо чеда Божија и синови Божији, и облачимо се у Самог Створитеља те благодати, Сина Очевог… из Којега, кроз Којега и у Којем имамо и имаћемо живот вечни.

Нека молитва наша буде усмерена на ово тајанствено обожење да бисмо објавили каквим нас је учинило оваплоћење Једнородног Сина, и где нас је узнела моћна Десница Човекољупчева, нас који смо нижи од најнижег, нас који смо притиснути теретом грехова наших. Узљубимо још више Онога Који нам је тако премудро припремио спасење, показавши делом, да је наша молитва услишена, показавши нам да уистину имамо Бога за Оца, а не лукавога, који посредством страсти увек покушава да тирјански влада нама и који нас уместо у живот води у смрт. Јер сваки од ова два властодршца (и Бог и непријатељ Његов ђаво) онима који им се предају дају сваки своје: Бог им даје живот вјечни, а ђаво даје смрт онима који му предају под дејством искушења.

Према Светом Писму постоје две врсте искушења: једна искушења, која условљава оно што нам је пријатно и друга, која проузрокују непријатности и болест. Прва су вољна, а друга принудна. Из њих (и једних и других) рађа се грех и нама је заповеђено да се молимо по заповести Господњој која нас учи да говоримо: “и не уведи нас у искушење”, и савјетује нам: ” Бдите и молите се да не паднете у напаст” (Мт. 26, 41)… За оне који су чврсто пригвождени клинцима греха спасоносне су речи великога ап. Јакова који позива: ” Сваку радост имајте, браћо моја, када паднете у различита искушења, знајући да кушање ваше вјере гради трпљење; а трпљење нека усавршује дело, да будете савршени (Јаковљ. 1, 2. 3). И једну и другу врсту искушења лукави зломислено осматра, и у првим (вољним) искушењима лови човјека преко привлачности и узбуђивања телесним сластима, саблажњавајући душу да одустане од богољубиве настројености; а друга (принудна) искушења користи, изазивајући помисли побуне и хуле на Творца у души човјека притиснутог невољом и бедом.

Познајући лукавство нечастивога, ми треба да се молимо (када се ради о вољном искушењу) да не отпаднемо од богољубиве настројености; а када Бог допусти да паднемо у невољно искушење треба да трпимо храбро и да (будући у невољи) призивамо Саздатеља. Нека се нико од нас не саблазни прелесним сластима лукавога; нека се у будућем животу избавимо вечних мука и да будемо причесници неизрецивих добара, која сада само делимице видимо у Христу Господу нашем, Који се слави са Оцем и Пресветим Духом.

*********************

 

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Четврта недела по Педесетница. Исцеление на слугата на капернаумскиот стотник

Четвърта неделя след Петдесетница. Изцеление на слугата на капернаумския стотник
Мат. 8:5-13, Лук. 7:1-10

5. А кога влезе Исус во Капернаум, се приближи до Него еден стотник и Го молеше говорејќи:
6. Господи, слугата мој лежи дома фатен и многу страда.
7. Исус му рече: „Ќе дојдам и ќе го излекувам.”
8. А стотникот одговори и рече: „Господи, не сум достоен да влезеш под мојот покрив; но кажи само збор и слугата мој ќе оздрави;
9. зашто и јас сум човек подвластен, а имам и потчинети војници; па кога ќе му речам на еден од нив: »Оди!« и тој оди; на другиот: »Дојди!« и тој доаѓа; и на слугата: »Направи тоа!« и тој прави.”
10. Кога го чу тоа, Исус се зачуди и им рече на оние што врвеа по Него: „Вистина ви велам: ни во Израилот не најдов толку голема вера.
11. И ви велам дека мнозина ќе дојдат од Исток и од Запад и ќе седнат на трпеза со Авраама, Исака и Јакова во царството небесно,
12. а синовите на царството ќе бидат фрлени во крајната темнина; таму ќе биде плач и крцкање со заби.”
13. И му рече Исус на стотникот: „Оди си и, како што си поверувал, нека ти биде!” И слугата негов во истиот час оздраве.

****

1. И кога ги заврши зборовите Свои кон народот, што слушаше, Он влезе во Капернаум.
2. Слугата на еден стотник беше тешко болен, на умирање; а многу го сакаше.
3. Па како чу за Исуса, ги прати при Него старешините јудејски, молејќи Го да дојде и да го излекува слугата негов.
4. А тие, штом дојдоа при Исуса,
Го молеа усрдно и велеа: „Достоен е да му го направиш тоа,
5. оти го сака нашиот народ, и синагогата тој ни ја направи.”
6. И тргна Исус со нив. А кога беа веќе близу до куќата, стотникот ги прати пријателите свои при Него, говорејќи: „Господи, не труди се, зашто не сум достоен да влезеш под мојот покрив;
7. затоа и сам себе не се најдов достоен да дојдам при Тебе, туку кажи само збор и мојот слуга ќе оздрави;
8. оти и јас сум човек подвластен, а имам и потчинети војници; па кога ќе му речам на еден од нив: »Оди!« – и тој оди; на другиот: »Дојди!« – и тој доаѓа; и на слугата свој: »Направи тоа!« – и тој прави.”
9. Штом го чу тоа, Исус се зачуди и кога се заврте кон народот, што врвеше по Него, рече: „Ви велам, ни во Израилот не најдов толку голема вера!”
10. Испратените кога се вратија, го најдоа болниот слуга здрав.

****

Неделно литургийно чтение

А като се освободихте от греха, станахте роби на правдата. Говоря по човешки, поради плътската ваша немощ. Както предоставяхте членовете си да бъдат роби на нечистотата и беззаконието за беззаконни дела, тъй и сега предоставете членовете си да бъдат роби на правдата за свети дела. Защото, докато бяхте роби на греха, бяхте свободни от правдата. А какъв плод имахте тогава? Такива дела, от които сега се срамувате, защото техният край е смърт. Но сега, когато се освободихте от греха и станахте роби Богу, вашият плод е светост, а краят – живот вечен. Защото платката, що дава грехът, е смърт, а дарът Божий е живот вечен в Христа Иисуса, нашия Господ.
Рим. 6:18-23

А когато влезе Иисус в Капернаум, приближи се до Него един стотник, молеше Го и казваше: Господи, слугата ми лежи у дома разслабен и люто страда.

Иисус му казва: ще дойда и ще го излекувам.

А стотникът отговори и рече: Господи, аз не съм достоен да влезеш под покрива ми; но кажи само дума и слугата ми ще оздравее; защото и аз съм подвластен човек и имам мен подчинени войници; едному казвам: върви, и отива; и другиму: дойди, и дохожда; и на слугата си: направи това, и прави.

Като чу това, Иисус се почуди и рече на ония, които вървяха подире Му: истина ви казвам, нито в Израиля намерих толкова голяма вяра. И казвам ви, че мнозина ще дойдат от изток и запад и ще насядат на трапеза с Авраама, Исаака и Иакова в царството небесно, а синовете на царството ще бъдат изхвърлени във външната тъмнина; там ще бъде плач и скърцане със зъби.

И рече Иисус на стотника: иди си и, както си повярвал, нека ти бъде.
И слугата му оздравя в същия час.
Ев. Мат. 8:5-13

Когато свърши всичките Си речи към народа, който слушаше, Той влезе в Капернаум.
Един стотник имаше слуга, когото много ценеше; и слугата беше болен на умиране. Като чу за Иисуса, стотникът изпрати при Него иудейските стареи, да Го помолят да дойде, за да избави слугата му. И те, като дойдоха при Иисуса, молеха Го усърдно и казваха: той заслужава да му сториш това, защото обича народа ни, и синагогата той ни построи.

Иисус тръгна с тях. И когато беше вече недалеч от къщата, стотникът изпрати насреща Му приятели и Му каза: Господи, не си прави труд, защото не съм достоен да влезеш под покрива ми; затова и аз сам не счетох себе си достоен да дойда при Тебе; но кажи дума, и слугата ми ще оздравее. Защото и аз съм подвластен човек и имам мен подчинени войници; едному казвам: върви, и отива; и другиму: дойди, и дохожда; и на слугата си: направи това, и прави.

Като чу това, Иисус му се почуди, и като се обърна, каза на идещия подире Му народ: казвам ви, нито в Израиля намерих толкова голяма вяра.

Пратените, като се върнаха в къщата, намериха болния слуга оздравял.

Ев. Лук. 7:1-10

 

Проповед за Четвърта неделя след Петдесетница

Братя и сестри,

Няма мярка за вярата. Вярата у едного трудно може да се съпостави с вярата у другиго. Случва се и най-силно вярващият да изпита борбата на съмнението, когато Бог реши да го изпита и допусне върху него нападението на поднебесните духове на злобата.

Друг, по-малко вярващ или дори постоянно съмняващ се, изведнъж изпитва блаженството на това да пребивава в Божията любов и изпитва потребността да е винаги с Бога. Удоволствието е само заместител на земното щастие и след като плътта му се насити, то бързо изчезва, оставяйки след себе си опустошена душа. Земното щастие, като всичко земно има начало и край. Веднъж изживяно – макар и за дни, седмици или дори месеци, – то преминава и от него остава само споменът, който вгорчава дните ни. Само блаженството на пребиваващия в безкрайната любов на Твореца, никога не се изчерпва, стига само да знае човекът, че ключът към него е вярата. “А вяра е жива представа на онова, за което се надяваме, и разкриване на онова, що се не вижда”, казва светият апостол Павел (Евр. 11:1).

 

Когато Спасителят на човешкия род влязъл в галилейския град Капернаум към Него се приближил стотник и Го помолил да изцери лежащия в дома му разслабен слуга, който жестоко страдал.

Това повествува литургийното Евангелие, което чухме днес. Отдалечени на две хиляди години от описваните събития, ние за жалост не винаги разбираме, че в Свещеното Писание на Новия Завет няма нито едно случайно събитие. Всяка подробност в благовестието има своето дълбоко и поучително значение.

И наистина, какво от това, че към Иисуса Христа се е приближил и помолил за чудодейна помощ един стотник? Стотникът бил езичник, а в онези времена не било общоприето той, поклонникът на идолите, сред които трябва да е бил и самият римски император, да моли за свръхестествена помощ един иудеин по плът, Когото вижда за първи път и на Когото знае само името. В сърцето на този чуждоземен началник обаче имало нещо, което за съгражданите му било скрито, щом очевидците не са запомнили името му. Това, което е било скрито за тях, е било явно за Сърцеведеца Бог – дверите на сърцето на стотника били отворени и през тях прониквало необя-снимото знание на вярата. Така обикновеният човек познал, че пред него стои въплотеното предвечно Слово, което преди всички начала беше у Бога и Само беше Бог (Иоан 1:1). Получавайки сърдечното знание човекът изведнъж разбрал, колко греховна е човешката природа. “Господи, рекъл той, аз не съм достоен да влезеш под покрива ми…”(Мат. 8:8).

Извън общественото положение на стотник, този човек съвсем не бил случаен. Той уважавал Единия Бог, Когото славели иудеите за пример на другите народи и сам построил за своя сметка в Капернаум синагога. За разлика от много други господари, той приемал слугата си като член на своето семейство и изживявал страданията му заедно с него. Смятайки себе си недостоен, стотникът първо проводил до Спасителя иудейските старейшини, а след това приятелите си, както ни предава това св. ап. и евангелист Лука (7:3,6).

Колкото и неясно за околните да била изказана вярата на стотника, Бог я видял в сърцето му. “Но кажи само дума и слугата ми ще оздравее, помолил езичникът, защото и аз съм подвластен човек…” Вярата на езичника му дала познание за Божието могъщество: думата на Христа е достатъчна, тя действа като заповед, която един стотник може да отправи към подчинените му войници.

“Истина ви казвам, нито в Израиля намерих толкова голяма вяра”! възкликнал Спасителят.

 

Защо Бог е избрал не иудеин, а езичник за пример на силна вяра в Своята проповед, братя и сестри? Нали тази, които го следвали били евреи, такива били учениците му и дванадесетте, които избрал и Сам нарекъл апостоли? Евреите желаели да видят в Него не само велик пророк, но и земен цар, Който да им даде това, което може да даде земния живот. Езичникът видял в Него Господа, Царя на земното и небесното царство.

“Истина ви казвам, че мнозина ще дойдат от изток и запад и ще насядат на трапеза с Авраама, Исаака и Иакова в царството небесно”, казал Иисус на спътниците Си (Мат. 8:11). Народът, на когото Бог обещал ханаанската земя и я предал в ръцете му, е само пример за това как Господ изпълнява обещанието си. У Бога нито една дума няма да остане празна. Както всеки човек е създаден по Божи образ, така и всеки човек може да се спаси и да получи живот вечен стига да има вярата на този езичник. Иудеите не могат да се считат спасени, ако не повярват в Сина Божий, ако не повярват в Духа, вместо да тълкуват и спазват буквата на Закона Божий.

За да не обиди вървящото след Него множество иудеи, Иисус не казва това направо, защото и за иудеите има спасение, стига да повярват с жива вяра. А вярата е жива, когато получилият я върши делата на вярата.

Ето другата поука: стотникът разкрил вярата си, за да спаси от смърт разслабения си слуга. Друго за себе си той не поискал.

Делата на вярата не са снизходителното подаване на милостиня от излишъка на този, който дава. Делата на вярата са делата на изпълнението на Закона на Новия Завет: обичай Бога, Своя Създател с цялото си сърце, с цялата си душа и целия си ум и обичай ближния, както обичаш себе си.

Делата на вярата са делата на любовта в Господа: “и да раздам всичкия си имот, да предам и тялото си на изгаряне, – щом любов нямам, нищо не ме ползува”, пише св. ап. Павел (1Кор. 13), защото “донейде знаем и донейде пророчествуваме; но кога дойде съвършеното знание, тогава това “донейде” ще изчезне.

Какво ще стане с тези, които спазват буквата и чиято вяра е буквата на Закона? Те, “синовете на царството”, на които бяха дадени ханаанските царства, както им бяха обещани и които поради вярата на пророците и праведниците из народа си имаха правата да наследят и небесното царство, те ще бъдат хвърлени във външната тъмнина, където ще бъде плач и скърцане със зъби. Те няма да седят на трапезата с Царя на небесното царство, а ще познаят вечните мъки на ада, защото не познаха, че Иисус е Христос.

Всекиму ще се даде според вярата. “Иди си, и както си повярвал, нека ти бъде”, казал Иисус на стотника и слугата му мигом оздравял. Човекът поискал помощ от Господа и я получил.

 

Притиснати от житейските тревоги и ние често се обръщаме към Христа за помощ. Понякога я получаваме, понякога тя не идва така, както си я представяме. как да искаме помощта на Господа, братя и сестри? С молба, със смирение и вяра!

Езичникът пристъпил към Иисуса с молба. Примерът на тази молба е ясен за православния християнин – молбата това е молитвата. Бог не е наш длъжник, ние сме Негови! Затова не искаме и настояваме пред Бога, а Го молим!

Стотникът показал вярата си пред придружаващите Иисуса, които неведнъж пред Него се изкушаваха в маловерие. Този човек имаше съзнание за греховете си, смири се в покаяние и получи това, за което молеше.

Да не губим нито миг, братя и сестри! Да вземем цялата покъщнина, която ще отнесем със себе си след смъртта – нашата безсмъртна душа, и да влезем в любовта на Господа със смирение, молитва и вяра! […]

Свещеник Руси Русев, 2010 година
Храм “Св. Неделя” в София

*******************

ЧЕТВРТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„Ни во Израилот не најдов толку голема вера“

 (Матеј 8: 10)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Ако внимателно ги читаме светите Евангелија ќе забележиме дека Спаси­те­лот Христос трипати за време на Својот земен живот изрекол пофалби за вистинската вера. Првпат тоа се случило кога го пофалил апостолот Петар, велејќи му: „Блажен си ти, Симоне, сине Јонин“ (Матеј 16: 17); потоа, кога ѝ се обратил на Хананејката со зборовите: „О, жено, голема е твојата вера“ (Матеј 15: 28); и третиот пат, кога го излекувал слугата на капетанот, како што слушнавме денес, велејќи му: „Ни во Израилот не најдов толку голема вера“ (Матеј 8: 10).

Навистина, суштината на целиот наш живот це­лос­но е откриена во само неколку зборови: „Без вера ништо не вреди“. На мно­гу­ми­на во Израилот им се потсмевале заради нивната вера, но милостивото око на Спа­сителот погледнува токму врз оние кои ја имаат само живата вера. Сè дру­го, талентот, енергиите, богатото знаење, моќта и успесите можат сло­бодно да се повлечат во позадина, а како вистински критериум за вреднување на секоја чо­­вечка личност земена е токму верата. Човекот вреди толку многу или толку мал­ку, во зависност од тоа колку верува. Верата е нашата вечност, верата го пос­тавува нашиот живот на нов темел, верата на нашиот живот му дава нова карактеристика.

Многумина од нас немаат ни јасна претстава како да го дефинираме чове­кот кој себе си се нарекува верник. Дали вистински верник е оној кој само ве­ру­ва дека некогаш во минатото се родил Христос во Витлеем, на многу места пра­вел чуда, умрел на Крстот, во третиот ден воскреснал, во четириесеттиот ден се вознесол и седнал од десната страна на Отецот. Навистина, може ли ваквиот човек да се нарече верник и дали тој има вистинска вера? Да се потсетиме за миг на предавникот Јуда. Тој никогаш не ги негираше Христовите чуда. Па, зарем тој е верник? Или, пак, фарисеите и првосвештениците! Тие никогаш не посомневале во Христовото постоење, во Неговата проповед и Неговите чуда, но сепак, тие никогаш не биле верници. Верник никогаш не може да биде човек кој само нешто исповеда и признава дека се случило онака, како што е напи­ша­но во Светото Писмо. Таква вера, како што вели светиот апостол Петар, има и ѓаволот и се плаши.

Вистинската вера е нешто сосема друго. Пред Спаси­те­лот застанал капетан од Капернаум. Тој немал толку големо познавање на верата, како што имал апостолот Петар. За него сосема едноставно се вели: „Се приближи до Него еден стотник и Го молеше говорејќи: Господи, слугата мој лежи дома фатен и многу страда“ (8: 5-6). На овие зборови Спасителот не останал рамнодушен, па на стотникот му дал јасно сведоштво за неговата вера, кое вреди многу повеќе отколку сите ордени и титули кои ги добил од неговиот господар. „Ни во Израилот не најдов толку голема вера“. Што е толку величествено во неговата вера? Искреноста и утешителната надеж. Чекорот, кој го направил капетанот, не бил ни малку лесен. Тој сеуште бил неверник, а Спасителот припаѓал на израилскиот народ. Израилците, пак, со презир гледале на сите неверници. Зарем капетанот не се плашел дека ќе биде отфрлен од човек кој припаѓа на јудејското племе. Сепак, тој бил царски капетан, отмен човек во римското царство. И колку повеќе бил на висока положба, толку повеќе му било тешко да се моли. Болеста на неговиот слуга била смртоносна. Против болеста ништо не можела ниту човечката моќ, ниту лекарските вештини. Сите тие фактори го отежнувале неговиот пристап до Спасителот. Но, при сето тоа, тој не се поколебал, па неговата надеж во Спасителот постанала цврста како камен.

„Господи, слугата мој лежи дома фатен“, вели капетанот, а Спасителот веќе ја сфаќа состојбата меѓу четирите ѕида од неговата куќа – тага, тежина, маки, страдања, грижи… „Господи, мојот слуга многу страда“, продолжува капетанот, притоа гледајќи во очите на Спасителот моќ дека Он може да стави крај на секоја мака, на секое страдање, на секое проклетство. Капетанот застанува пред Спасителот со цврсто убедување дека само тука може да најде и совет, и помош и спас. Но, „Господи, јас не сум достоен да влезеш под мојот покрив; но кажи само збор и слугата мој ќе оздрави“. Капетанот не му вели на Спасителот: ајде со мене. Напротив, тој не сака ни најмала мака да му зададе на Спасителот. Тој не го вика во својот дом. Неговиот дом е премалечок и пренизок за еден таков гостин. Тој погледнува на себе и во себе и го гледа страшното растојание меѓу самиот себе и својот Спасител. Јас за тоа не сум достоен, Господи!

Ете тука го гледаме смирението на верата. Неверие­то го прави човекот горд, суетен и надуен. Таквиот не сака да знае за смирено срце. Кога ќе забележи успех во својот живот, таквиот човек знае да рече дека тоа го постигнал со своите две раце, со својот ум, со своето лукавство. Можеби некогаш ќе рече дека имал и среќа во животот, но зборовите: Бог ме благослови, Бог ми помогна и слава на Бога, тој никогаш нема да ги рече со својата уста. Неверникот се потсмева на Божјата помош, а верникот секогаш се потпира само на Господа Бога велејќи, јас ништо не сум, јас ништо не можам, она што Спасителот ми дал, тоа е плод на Неговата љубов.

Дали ваквата смиреност е главна карактеристика на нашата вера? Дали нам ни е јасно дека ние не сме достојни за сè она што Спасителот направил за нас? Ние сме премногу малечки за секоја милосрдност која Спасителот ни ја дава. Честопати, кога врз нас ќе надојдат тешки моменти, знаеме да хулиме: со што ова го заслуживме? Треба да биде обратно. Кога ни е убаво треба да го поставуваме ова прашање: Со што Господи, ја заслуживме Твојата милост. И веднаш да си го дадеме одговорот: Господи, Твојата добрина нас нè победи. Ние сме толку ништожни – а Ти толку величенствен. Ние сме толку слаби, а Ти толку силен, па сепак мислиш на нас, сепак се грижиш за нас, сепак и нам ќе ни ги отвориш вратите од небото. Ќе сфатиме ли некогаш во животот дека ние имаме толку богат и толку милостив Спасител? Затоа треба постојано да коленичиме пред Него, зашто тоа се вика вера, кога пред Него се поклонуваме, согледувајќи ја својата ништожност.

Верата која ја имал капетанот е образец за вистинска вера. Тој искрено се надевал дека Спасителот може да го излекува слугата; тој цврсто верувал дека вистинскиот лек се наоѓал само во Неговите раце; тој бил апсолутно послушен на секој збор кој излегувал од устата на Спасителот. Затоа Спасителот јавно, пред сите, го пофалил дека ни во Израилот не нашол толку голема вера. Можеби сега е вистинскиот момент и ние да ја испитаме својата вера. Ние сите велиме дека веруваме во нашиот Спасител, но дали го слушаме? Веруваме дека има две патеки кои водат до вечниот живот, но дали го слушаме Спасителот да тргнеме по тесната патека? Ние веруваме дека Спасителот умре на Крстот заради нас, но дали го слушаме Неговиот глас и дали дозволуваме да нè очисти со Својата спасителна крв? Ние веруваме дека Он нè учеше да ја изговараме молитвата „Оче наш“, но дали Го слушаме и дали им проштеваме на своите должници? Можеби некој ќе си рече во себе: не, јас таква вера немам. Тогаш, колку долго треба да чека Спасителот на тебе? Уште колку долго ќе талкаш наоколу и ќе ја одбегнуваш средбата со твојот Спасител?

На крајот слушнавме премногу серизони зборови: „А синовите на царството ќе бидат фрлени во крајната темнина; таму ќе биде плач и чкртање со заби“ (8: 13). Веруваме ли барем во ова? Веруваме ли барем во тоа дека има небо и пекол? Зошто синовите на царството ќе бидат прогонети? Затоа што немале доволно вера. Сакаме ли да бидеме блажени – тогаш да веруваме во Господа Исуса Христа, да имаме искрена надеж во Него, да се поклониме смирено пред Него, да бидеме послушни кон Него, па да имаме мир во својата душа. Да веруваме, па и ние ќе постанеме здрави во истиот час. Амин!

протоереј Златко Ангелески

********************

Недела – на Утрената Ев. Лук. 24:1-12. На Литургијата – Рим. 6:18-23. Ев. Мат. 8:5-13.

Понеделник Рим. 12:4-5, 15-21. Ев. Мат. 12:9-13.
Вторник Рим. 14:9-18. Ев. Мат. 12:14-16:22-30.
Сряда Рим. 15:7-16. Ев. Мат. 12:38-45.
Четвъртък Рим. 15:17-29. Ев. Мат. 12:46-13:3.
Петък Рим. 16:1-16. Ев. Мат. 13:4-9.
Събота Рим. 8:14-21. Ев. Мат. 9:9-13.

************

Недела – на Утрената

1. Во првиот ден на седмицата, многу рано, тие дојдоа на гробот, носејќи ги приготвените мириси, а заедно со нив беа и некои други;
2. но плочата на гробот ја најдоа превртена.
3. И како влегоа, не го најдоа телото на Господа Исуса.
4. И додека се чудеа на тоа, одеднаш пред нив застанаа двајца мажи во светли облеки;
5. тие се уплашија и ги наведнаа лицата кон земјата, а овие им рекоа: „Зошто Го барате Живиот меѓу мртвите?
6. Он не е овде, а воскресна; сетете се како ви рече, кога беше уште во Галилеја,
7. говорејќи, дека Синот Човечки треба да биде предаден на луѓе грешници и да биде распнат, и на третиот ден да воскресне.”
8. И се сетија на Неговите зборови.
9. Па штом се вратија од гробот, им го соопштија сето тоа на единаесетте и на сите други.
10. А тие беа Марија Магдалина, и Јоана, и Марија Јаковова и други со нив, што им го кажаа тоа на апостолите.
11. И нивните зборови им изгледаа како лага, и не им поверуваа.
12. Но Петар стана и отиде бргу до гробот, и кога се наведна, го виде внатре само покровот и се врати, чудејќи се сам во себе за она што станало.

****

Недела – на Литургијата

18. Откако се ослободивте од гревот, вие станавте робови на правдата.
19. Ви зборувам како човек, за вашата плотска слабост. Оти, како што ги предостававте членовите ваши да бидат робови на нечистотата и беззаконието за беззаконство, така и сега оставете ги членовите ваши да бидат робови на правдата за осветување.
20. Зашто, додека му бевте робови на гревот, бевте слободни од правдата.
21. А каков плод имавте тогаш? Дела, од кои сега се срамувате, бидејќи нивниот крај е смртта.
22. Но сега, кога се ослободивте од гревот и Му станавте служители на Бога, вашиот плод е
светост, а крајот – животот вечен.
23. Оти, платата, што ја дава гревот, е смрт, а дарот Божји е живот вечен во Христа Исуса, нашиот Господ.

****

5. А кога влезе Исус во Капернаум, се приближи до Него еден стотник и Го молеше говорејќи:
6. Господи, слугата мој лежи дома фатен и многу страда.
7. Исус му рече: „Ќе дојдам и ќе го излекувам.”
8. А стотникот одговори и рече: „Господи, не сум достоен да влезеш под мојот покрив; но кажи само збор и слугата мој ќе оздрави;
9. зашто и јас сум човек подвластен, а имам и потчинети војници; па кога ќе му речам на еден од нив: »Оди!« и тој оди; на другиот: »Дојди!« и тој доаѓа; и на слугата: »Направи тоа!« и тој прави.”
10. Кога го чу тоа, Исус се зачуди и им рече на оние што врвеа по Него: „Вистина ви велам: ни во Израилот не најдов толку голема вера.
11. И ви велам дека мнозина ќе дојдат од Исток и од Запад и ќе седнат на трпеза со Авраама, Исака и Јакова во царството небесно,
12. а синовите на царството ќе бидат фрлени во крајната темнина; таму ќе биде плач и крцкање со заби.”
13. И му рече Исус на стотникот: „Оди си и, како што си поверувал, нека ти биде!” И слугата негов во истиот час оздраве.

****

Понеделник –

4. Оти, како што во едно тело имаме многу органи, но сите членови не вршат една иста работа,
5. па така и ние сме едно тело во Христа, а посебно еден на друг сме му органи.

****

15. Радувајте се со радосните, и плачете со расплаканите!
16. Бидете помеѓу себе едномислени; не мислете за високи работи, туку држете се смирено; не мислете дека сте мудри;
17. и никому не враќајте зло за зло, а размислувајте за тоа што е добро пред сите луѓе.
18. Ако е можно, доколку тоа зависи од вас, бидете во мир со сите луѓе.
19. Не одмаздувајте се, возљубени, за себе, туку дајте му место на Божјиот гнев. Оти е напишано: „Одмаздата е +Моја. Јас ќе отплатувам – вели Господ”.
20. И така, ако непријателот твој е гладен, нахрани го; ако е жеден, напој го; оти, правејќи го тоа, ти ќе му натрупаш жар на главата негова.
21. Не позволувај злото да те победи, туку победи го злото со добро.

****

9. И како отиде оттаму, дојде во синагогата нивна.
10. И ете, таму беше еден човек, кој имаше исушена рака. И за да Го обвинат, Го прашаа Исуса: „Бива ли во сабота да се лекува?”
11. А Он им рече: „Кој е тој од вас, ако има една овца и таа падне во саботен ден во јама, што не ќе ја прифати и извади?
12. А колку, пак, човекот е поскап од една овца? И така, во сабота е позволено да се прави добро.”
13. Тогаш му рече на човекот: „Протегни ја раката!” И тој ја протегна. И таа стана здрава како другата.

****

Вторник –

9. Бидејќи Христос затоа и умре и воскресна и оживе, за да господари и над мртвите и над живите.
10. А ти, зошто го осудуваш братот свој! Или ти, што го укоруваш братот свој? Зашто сите ќе застанеме пред судот Христов.
11. Оти е напишано: „Жив сум Јас, вели Господ, пред Мене ќе се преклони секое колено и секој јазик ќе Го исповеда Бога”.
12. И така, секој од нас ќе одговара пред Бога за себе.
13. Затоа, пак, да не судиме еден друг, а подобро судете за тоа – на брата си да не му поставувате сопка или соблазан.
14. Знам и уверен сум преку Господа Исуса Христа дека нема ништо нечисто само по себе; освен кога некој мисли дека е нешто нечисто, за него тоа е нечисто.
15. А ако, пак, братот твој е огорчен поради јадење, ти веќе не постапуваш според љубовта. Не погубувај го со своето јадење оној, за кого Христос умре.
16. Гледајте да не се хули на вашето добро.
17. Оти царството Божјо не е јадење или пиење, туку правда и мир и радост во Светиот Дух.
18. Зашто, оној кој Му служи на Христа со овие работи, тој Му е угоден на бога и мил на луѓето.

****

14. А фарисеите, штом излегоа, се договорија како да Го погубат. Но Исус, кога разбра, се оддалечи оттаму.
15. И тргна по Него многу народ и Он ги исцели сите;
16. и им забрани да разгласуваат за Него;

****

22. Тогаш доведоа при Него еден бесен, кој беше слеп и нем; и го излекува, така што слепонемиот прогледа и проговори.
23. И сиот народ се чудеше и велеше: „Не е ли Овој Христос, синот Давидов?”
24. А фарисеите, штом го чуја тоа, рекоа: „Он не ги истерува бесовите по друг начин освен преку Велзевула, началникот на ѓаволите.”
25. Но Исус, знаејќи ги нивните помисли, им рече: „Секое царство, ако се раздели, запустува; и секој град или дом, ако се раздели на противни групи, ќе пропадне.
26. И, ако сатаната изгонува сатана, тој се разделил сам против себе; тогаш како може да се запази царството негово?
27. И ако Јас истерувам бесови преку Велзевула, а синовите ваши преку кого ги изгонуваат? Затоа тие ќе ви бидат судии.
28. Ако, пак, Јас истерувам бесови со Духот Божји, тоа значи дека дошло царството Божјо до вас.
29. Или, како може да влезе некој во куќата на силен човек и да му ја плени покуќнината, ако најнапред не го врзе силниот и тогаш да му ја ограби куќата?
30. Кој не е со Мене, против Мене е; и кој не собира со Мене, тој растура.

****

Среда –

7. Затоа примајте се еден со друг, како што и Христос ве прими за славата Божја.
8. Но велам дека Исус Христос стана слуга на обрезанието поради Божјата вистина, за да ги потврди ветувањата, дадени на татковците,
9. а, пак, незнабошците да Го прослават Бога за Неговата милосрдност, како што е напишано: „Затоа Те прославувам, Господи, меѓу незнабошците и ќе Го воспеам Твоето име”.
10. И пак е речено: „Развеселете се, незнабошци, со Неговиот народ <
11. И пак: <Фалете Го Господа сите незнабошци, и прославете Го, сите народи!”
12. Исаија, исто така вели: „Ќе постои коренот Јесеев и Издигнатиот од него ќе владее над народите; на Него ќе се надеваат народите.”
13. А Бог на надежта нека ве исполни со секаква радост и мир во верата, та преку силата на Светиот Дух вашата надеж да се преумножува.
14. И јас сум уверен за вас, браќа мои, дека и вие сте полни со благост, исполнети со секакво разбирање, та можете да се поучувате еден со друг.
15. Но ви пишав, браќа, нешто малку послободно, за да ви напомнам за дадената ми од Бога благодат,
16. за да Му бидам слуга на Исуса Христа меѓу незнабошците и свештенодејствено да го извршувам Божјото Благовестие, та +приносот од незнабошците, осветен од Светиот Дух, да биде благопријатен.

****

38. Тогаш некои од книжниците и фарисеите одговорија и рекоа: „Учителе, сакаме да видиме знак од Тебе.”
39. А Он им одговори и рече: „Лукав и прељуботворен род бара знак; но нема да му се даде знак освен знакот на пророкот Јона;
40. оти, како што Јона беше во утробата на китот три дни и три ноќи, така и Синот Човечки ќе биде во срцето на земјата три дни и три ноќи.
41. Ниневијците ќе излезат на суд со овој род и ќе го осудат, зашто тие се покааја од проповедта на Јона; а ете, тука е поголем од
Јона.
42. И царицата јужна ќе излезе на суд со овој род и ќе го осуди; зашто таа дојде од крај земја за да ја чуе мудроста на Соломона; но, ете, тука е многу поголем од Соломона.
43. Кога нечистиот дух ќе излезе од човека, минува преку безводни места, барајќи спокој и не го наоѓа;
44. па ќе рече тогаш: »Да се вратам во мојот дом, од каде што излегов.« И штом дојде, го наоѓа празен, изметен и уреден;
45. тогаш оди и доведува други седум духови, полоши од себе, и штом ќе влезат, таму и ќе живеат; и последната состојба на тој овек станува полоша од првата. Така ќе биде и со овој пакостен род.”

****

Четврток –

17. И така, со тоа можам да се пофалам во Исуса Христа кај Бога,
18. оти не смеам да речам ништо, што не го извршил Христос преку Мене, за да станат и незнабошците послушни на верата, со слово и дело,
19. со силата на знаци и чуда, со силата на Божјиот Дух, така што Благовестието Христово го распространив од Ерусалим и неговата околина дури до Илирик.
20. И така, се погрижив да го проповедам Евангелието не таму, каде што името Христово беше веќе извесно, за да не ѕидам врз туѓ темел,
21. а како што е и напишано: „На оние, на кои не им се јави за Него, ќе видат; и оние што не беа чуле, ќе узнаат”.
22. Токму тоа многупати ме попречуваше да дојдам при вас.
23. Сега, пак, бидејќи немам веќе такво место во овие земји, а од многу години наваму копнеев да дојдам при вас,
24. ако тргнам за Шпанија, ќе дојдам кај вас. Оти, преминувајќи таму, се надевам да ве видам и натаму вие да ме испратите, откако најнапред се порадувам на вас.
25. А сега одам во Ерусалим, за да им послужам на светиите,
26. зашто Македонија и Ахаја благоволија да дадат некаков принос за бедните светии во
Ерусалим.
27. Благоволија, па и должни им се. Бидејќи, ако незнабошците станаа соучесници во нивните духовни блага, тоа тие се должни и ним да им служат со материјални блага.
28. А откако ќе го направам ова и им го запечатам овој плод, низ вашите места ќе заминам за Шпанија.
29. А знам дека, кога ќе дојдам при вас, ќе дојдам со полн благослов на Христовото Евангелие.

****

46. Додека му зборуваше на народот, мајка Му и браќата Негови стоеја надвор и сакаа да зборуваат со Него.
47. Некој Му кажа: „Ете, мајка Ти и браќата Твои стојат надвор и сакаат да зборуваат со Тебе.”
48. Он му одговори на оној што Му зборуваше и рече: „Која е Мојата мајка и кои се Моите браќа?”
49. И како покажа со рака на учениците Свои, рече: „Еве ја Мојата мајка и еве ги Моите браќа.
50. Зашто кој ја исполнува волјата на Мојот небесен Отец, тој Ми е брат, и сестра, и мајка.”

13. Седумте параболи за царството Божјо. Исус е презрен во својот роден крај.

1. И како излезе Исус тој ден од куќата, седна покрај морето.
2. И се собра околу Него многу народ, така што Он влезе во кораб и седна, а целиот народ стоеше на брегот.
3. И им говореше многу во параболи, велејќи: „Ете, излезе сејач да сее;

*****

Петок –

1. Ви ја препорачувам Фива, нашата сестра, која е слугинка при црквата во Кенхреа:
2. примете ја во Господа, како што им прилега на светии, и помогнете ѝ во она, во што ќе има потреба од вас, бидејќи и таа беше помошница на мнозина и на мене самиот.
3. Поздравете ги Прискила и Акила, моите сотрудници во Христа Исуса,
4. кои за мојата душа ја положија својата глава; ним не само јас им благодарам, туку и сите цркви од незнабошците и нивната домашна црква.
5. Поздравете го мојот возљубен Епенет, кој е првенец во Христа во Ахаја.
6. Поздравете ја Маријам, која многу се грижеше за нас.
7. Поздравете ги Андроника и Јунија, моите сродници и созатвореници, кои се прочуени меѓу апостолите и кои уште пред мене поверуваа во Христа.
8. Поздравете ми го саканиот во Господа Амплија!
9. Поздравете го нашиот сотрудник во Христа Урбана и саканиот Стахија!
10. Поздравете го испитаниот во Христа Апелија! Поздравете ги верните од домот Аристовулов!
11. Поздравете го мојот сродник Иродион! Поздравете ги домашните на Наркис, кои веруваат во Господа.
12. Поздравете ги Трифена и Трифоса, кои се грижат за Господа. Поздрвете ја почитуваната Персида, која многу се погрижи за Господа.
13. Поздравете го избраниот во Господа Руф, како и неговата и моја мајка!
14. Поздравете ги Асинкрита, Флегонта, Ерма, Патрова, Ермија и браќата со нив!
15. Поздравете ги Филолога и Јулија, Ниреја и неговата сестра, и Олимпана и сите со нив светии!
16. Поздравете се еден со друг со свет целив! Ве поздравуваат сите цркви Христови!

****

4. и кога сееше, едни зрна паднаа покрај патот, долетаа птици и ги исколваа.
5. Други паднаа на каменито место, каде што немаше многу земја, и набргу проникнаа, оти земјата не беше длабока.
6. Но, штом изгреа сонцето, тие свенаа, па, како да немаа корен, се исушија.
7. Некои паднаа во трње и израсна трњето и ги задуши.
8. Други паднаа на добра земја и дадоа добар плод: едно сто, друго шеесет, а друго триесет.
9. Кој има уши да слуша, нека чуе!”

****

Сабота –

14. Сите оние, што се управуваат по Духот Божји, се синови Божји;
15. оти вие не примивте дух на ропство, за да бидете во страв, туку Го примивте +Духот на посинувањето, преку Кого велиме: Ава, Оче!
16. Самиот Дух му сведочи на нашиот дух, дека ние сме чеда Божји.
17. А ако сме, пак, чеда, ние сме и наследници Христови, но само ако со Него страдаме, та со Него и да се прославиме.
18. Оти мислам дека страдањата на сегашното време не се ништо спрема славата, која ќе се јави во нас.
19. А и тварите со нетрпение го очекуваат прославувањето на синовите Божји,
20. зашто и тие не ѝ се покорија на суетата доброволно, туку по волјата на Оној, Кој ги покори, а со надеж
21. дека и тие сами ќе се ослободат од ропството на распаѓањето при славното ослободување на синовите Божји.

****

9. А кога си одеше оттаму, Исус виде еден човек, по име Матеј, како седи на митница, и му рече: „Врви по Мене!” И тој стана и тргна по Него.
10. И кога седеше Исус на трпеза дома, одеднаш мнозина митници и грешници дојдоа и седнаа до Него и до учениците Негови.
11. Но, штом го видоа тоа фарисеите, им рекоа на учениците Негови: „Зошто вашиот Учител јаде и пие со митници и грешници?”
12. А Исус, кога го чу тоа, им рече: „Здравите немаат нужда од лекар, а болните;
13. одете и научете се што значи: »Милост сакам, а не жртва«. Зашто не сум дошол да ги повикам праведниците, туку грешниците, на покајание.”

*****

Светоотечки текстови. Бигорски.

(1)„…Секој од вас нека си набави бројаница од 33 топчиња и нека почне да се моли, говорејќи: „Господи Исусе Христе, Сине и Логосу на живиот Бог, по молитвите на Богородица и на сите Твои светии, помилуј ме, грешниот и непотребниот слуга твој“.

Пред триесет и четири години, во 1959 година, на денот на Успението на Пресветата Богородица, се претстави мојот сакан духовник, отец Јосиф. Мене недостојниот, често ми зборуваше: „Сине мој, ако Бог ти довери некои души, научи ги само на едно: молитвата. Таа ќе ги научи на сé друго и ќе им ги освети нивните животи.“

Молитвата што ја имаше на ум мојот свет старец, е постојаната умна молитва – Исусовата молитва, на која тој му го посвети сиот свој живот, од мигот кога со неа се сретна. Толку беше занесен од неа, што можеше да живее без храна, но не без молитва. Поради неа поднесуваше многу искушенија и неволји, и од видливите и од невидливите непријатели. Во книгата „ Разговори на еден поклоник со својот духовен отец”, св. Јован Карпатски тоа вака го објаснува: „Оние кои совршено се посветуваат на молитвата, често поднесуваат страшни искушенија“. На друго место, овој свет човек зборувал, дека духовникот треба често да се смирува и да ги носи маките и искушенијата, за кога неговото духовно чедо ќе го гледа тоа, да се научи на трпение и да стекнува искуство.

Тие искуства, предадени нам како учење, му донесоа изобилство на духовни плодови на мојот старец. Сите побожни души, кои безусловно и безмерно се предаваат на Божјата благодат, стануваат причесници на оваа благопријатна состојба.

Во книгата: „ Животот на нашиот отец Јосиф исихаст “ , еден пасус го пројавува зрачењето од неговото искуство, стекнато со Исусовата молитва, како и одвоеноста од земните грижи и предаденост на спокоен живот во тихување: „ Дојде моментот, кога човекот во молитвата, собран со својата сила, Го изговара само преслаткото Име на нашиот Господ Исус Христос, и умот негов станува просветлен, или подобро кажано, опфатен со заслепувачката нематерјална светлина, бела како снег, а целото негово битие прекрасно мириса. Тој излегува надвор од себеси и стои во друг свет, сосема преобразен. Тогаш ниту се моли, ни мисли – само со воодушевување ги набљудува возвишените дела Божји “. Свети Макариј Велики еднаш рекол: „ Постојат очи, зад овие очи и постои слух, зад овој слух. “

Мојот смирен старец исихаст, имаше две чувствителни особини: тихување и солзи. Во морето на тишината, можеше да го наслушнува шепотот на благодатта. Смртта го затекна со лице оросено со солзи…солзи, чија сладост ние сеуште не сме ја искусиле.

Тој светлосен живот, ние, неговите духовни деца, се заветивме да го следиме, секој според својата моќ и во согласност со внатрешното настроение на своето битие.

Скромното братство, кое се собра околу мојата недостојност, и кое со Божјата благодат секој ден се умножува, сега се зацврсти на ова мирно место, во свештениот манастир на св. Филотеј (Света Гора).

Срце чисто создај во мене, Господи.

Спроти нашиот манастир се наоѓа скитот Магула. Токму тука, во првата половина од XIV век, св. Григориј Синаит ја донел од Синај на Света Гора, Исусовата молитва. Тоа нас уште повеќе нé поттикнува да продолжиме по патот на тихуванието, во рамките на монаштвото – како што тоа нам ни го предаде нашиот духовник, и целосно да се посветиме на целта: да направиме монах од својот внатрешен човек. Бидејќи, бремето не е во тоа идниот монах да го промени својот световен изглед со ставање на монашко расо врз себе, туку во тоа, промената да го оплоди неговото срце. Вие сигурно знаете, што му рекол св. Василиј на еден соплеменик, кој се замонашил но, не станал монах и во срцето:  „Сенаторот го изгубивме, а монах не добивме!“ На едно друго место св. Ефрем Сирин забележува: „Подвижништвото, дете мое, не е игра; тоа бара упорност и големо самосовладување, за да се добие спасението на душата.“

Кога ќе дојдете на Света Гора, меѓу тамошните икони, ќе најдете и претстава на еден распнат монах. Монахот, а тоа е секој монах, е распнат на крстот, и е опкружен со демони, кои ги претставуваат смртните гревови и дрско ги насочуваат своите стрели кон него. Измачуван вака, монахот ги изговара зборовите на пророк Давид: „Срце чисто создај во мене, Господи!“ Ангел Господов прелетува околу него, спремен да го поддржи, ако падне во малодушност. Тоа е животот на монахот, кој се заветувал дека ќе го носи Крстот Господов преку целиот свој живот. Оние кои имаат поинаква претстава за монаштвото, не можат да му припаѓаат на монашкото братство.

Отец Атанасиј од Иверскиот манастир, кој се претстави пред некое време, имаше навика да каже: „Монашкиот живот треба да биде таков, што монахот треба постепено да станува земен ангел и небесен човек.“ Да наведеме уште еден свет човек, св. Нил Мудриот, ученик на св. Јован Златоуст: „Монахот е олтар Господов, олтар во кој, и од кој, чисти молитви Му се вознесуваат  на Господа во висините; олтар духовно втемелен. “ Прашањето е – на кој начин грешното човечко срце може да се очисти, за да стане „ олтар духовно втемелен. “ Светите отци велат дека најсигурен и исправен пат за очистување на срцето, просветлување на умот и осветување на душата лежи во постојаното практикување на Исусовата молитва.

Отците подвижници, потеклото на оваа молитва го врзуваат за светите Апостоли. Уште од нивно време, непрестајната умна молитва станува како некое тајно дишење на телото на Црквата низ вековите. Црквата е Тело Христово и таа дише со Името Христово. Христовото Име поседува моќ, благодат и енергија од Пресвета Троица. Со блаженото Име на Господ и Бог и Спасителот наш Исус Христос, генерации и генерации пребивале во созерцание.

Молете се постојано.

Исусовата молитва допре до Света Гора во средината на XIV век. Од скитот Магула, кој го споменавме, таа бргу се рашири, не само по издвоените манастирски келии, погодни за мирниот живот на исихастите, туку и по големите манастири на Атос и по братствата надвор од Света Гора, вклучувајќи ги и верниците. Тогаш мистичниот пламен на оваа молитва се разгоре и ги просветли умовите, ги загреа срцата, ја разбистри совеста и ја очисти душата со созерцанија на царството небесно.

Во книгата „ Добротољубие “ св. Никодим Светогорец дава исечок од животот на св. Григориј Палама, со кој овој порачува сите христијани да се молат непрекинато. Еве го тој дел: „ Никој нека не мисли, браќа христијани, дека само свештениците и монасите се должни непрестајно да се молат, а дека верниците не се. Не. Потребно е сите христијани, да се молат постојано, како што св. Павле порачува во своето послание „ Молете се постојано. “  И ние, исто така, треба да го послушаме неговиот совет, и не само што треба да се молиме постојано, туку треба на молитва да ги поттикнуваме и другите – без разлика дали се тоа монаси, верници во светот, научници, жени или деца. “ Ете, гледате, браќа мои, дека сите христијани, од најмлади до најстари, се должни постојано да ја изговараат умната молитва: „ Господе Исусе Христе, помилуј ме “ Но, верниците ќе речат: „ ние сме оптоварени со мноштво грижи и проблеми, како може од нас да се очекува постојано да се молиме? “ Мојот одговор е следново: „ Бог нам не ни кажа да го правиме невозможното; Он само бара да го правиме она што е во наша моќ. Затоа, ова може да го постигне секој, кој бара спасение на својата душа. Бидејќи, кога тоа би било невозможно – би било невозможно за сите кои живеат во светот и не би имало толку многу од оние, на кои тоа им поаѓа од рака. Колку брзо се раширила оваа молитва во тоа време, може да се види и по реакцијата на западното монаштво и учените луѓе и нивните отворени обиди погрешно да се протолкува оваа молитва, со нејзините длабоки влијанија.  Затоа монасите од Света Гора го одбрале св. Григориј Палама, да ја одбрани Исусовата молитва, исихазмот и целосноста на сите таинствени и догматски погледи на православниот Исток, на кого западнатото мислење го подигна своето оружје. Во тоа време, овој свет отец, говорел како оној „кој има власт“ и оставил таков впечаток на Западот, што станало очигледно дека духовноста на западното Христијанство догматски заболела.

Св. Григориј ја согледал разликата помеѓу суштината и енергиите и потврдил дека, Бог, Кој е „несогледлив и неразбирлив во Својата суштина, преку Своите енергии станува достапен на човекот.“ Причестувајќи се со божествените енергии или Божјата благодат, човекот од благодатта го прима она што Бог го содржи во суштината.

Самиот факт, што Црквата решила да го прославува св. Григориј, подоцнежен архиепископ Солунски, во втората недела од Великиот Пост, веднаш после неделата на Православието, покажува колку голема благодарност има таа спрема него, и колку силно го прегрнала на своите православни гради, чистото семе на Исусовата молитва и на исихастичкиот живот воопшто.

**********************

❁ Беседа на Цветната недела ❁

Св. Григориј Палама

„Во благопријатно време Те чув и во денот на спасението Ти помогнав“ (Иса. 49, 8), рече Бог преку Исаија. Затоа, добро ќе биде денеска на вашата љубов да ѝ се упатат апостолските зборови: „Еве, сега е времето благопријатно; ете, сега е денот на спасението. Да ги отфрлиме, пак, сите дела на мракот и да се облечеме во оружјето на светлината. Да одиме чесно како дење“ (2. Кор. 6, 2, Рим. 13, 12 – 13) – зашто ни се приближува сеќавањето за спасоносните Христови страдања, се приближува нова, голема и духовна Пасха, награда за бестрастието (т. е. палмова гранка), почеток на идниот век. Тоа го најави Лазар, кога излезе од оние кои се сокриени во адот; само со една заповед и еден збор од Бога, Кој има власт над животот и над смртта, оној што четири дена беше во гробот, стана од мртвите. И по наидувањето на божествениот Дух, децата и незлобивиот народ Го поздравуваат Оној, Кој избавува од смртта, ги изведува душите од адот и дарува вечен живот на душата и телото.

Ако некој сака живот и сака да види добри денови, Нека си го воздржува јазикот од зло и устата своја од лаги; нека се клони од зло и нека прави добро (Псалм 33, 13 – 14). Злото го претставуваат стомакоугодието, пијанството и распуштеноста. Зло – тоа е среброљубието, лакомството и неправедноста; зло, тоа е суетата, дрскоста и гордоста. Нека секој се клони од такви зла и нека прави добро. А што е добро? Тоа е – воздржание, љубов и смирение, зашто само ако ова го имаме, ние можеме достојно да Му соучествуваме на Јагнето Божјо, Кое е заклано заради нас и така да го примиме залогот на бесмртноста, кој треба да го сочуваме, со тврда надеж  за ветеното ни наследство на небото. Можеби ќе речеш дека доброто тешко се постигнува, и дека потешко е да се прават добродетели, отколку зли дела. Јас не гледам така на тоа, зашто пијаниот сам по себе носи поголеми непријатности, отколку оној што се воздржува; и распуштениот повеќе од целомудрениот; и оној кој е гладен за богатства, од оној кој е задоволен со она што го има; и оној кој сака да стекне слава, од оној кој времето го поминува како непознат. Меѓутоа, бидејќи нашата љубов кон насладите, прави добродетелите да ни изгледаат потешки од вршењето на злите дела, потребно ни е да се воздржуваме: „Царството Небесно насила се зема, и силните го грабаат“ (Матеј, 11, 12).

За да можеме од своите души да ги отстраниме одбивните похоти и наместо нив да го воведеме поредокот на добродетелите, на сите нам – на угледните и на простите, на кнезовите и потчинетите, богатите и сиромашните – неопходни ни се разумноста и трезвеноста. И земјоделецот и кожарот, и кројачот и ткајачот, и воопшто, сите оние кои со својот труд и со своите раце добиваат за живот, навистина се блажени, само ако од своите души ги отстранат похотите за богатството, славата и насладувањето, зашто тие – се бедните по дух, на кои им припаѓа царството небесно, и затоа Господ за нив рекол: „Блажени се бедните по дух“. Бедни по дух, тоа се оние кои сиромаштијата ја поднесуваат скромно, без самоувереност и не барајќи наслада за душата или разумот, кои ја поднесуваат доброволно или, пак, без своја волја, но во добро расположение на духот. Оние кои се богати и кои се насладуваат, и кои се задоволуваат со минлива слава, и сите оние кои во душата примаат слични желби, се наоѓаат покрај уште пострашните страсти и паѓаат во поголеми, по многубројни и по гнасни ѓаволски заседи. Страста за богатење не го напушта оној кој се збогатил, туку уште повеќе се зголемува и бара повеќе отколку претходно. Такви се – и похотливиот, и лакомиот, и развратникот, и невоздржливиот, па нивните пороци, наместо да бидат отфрлени, стануваат сѐ полоши и полоши. Оние кои имаат власт и слава, покрај сето тоа имаат и моќ да создаваат поголеми неправди и беззаконија.

Затоа, оние кои имаат власт тешко се спасуваат, и на богатиот тешко му е да влезе во Царството Небесно. „Како можете вие да поверувате, кога примате слава еден од друг, а славата, што е од Единиот Бог, не ја барате?“ (Јован, 5, 44) вели Господ. Меѓутоа, нека не се вознемирува оној кој е богат и угледен бидејќи и тој може, ако сака да бара слава од Бога, да се воздржува и да престане со правењето гнасотии. И тој може да извршува големи и добри дела и да искорени големи злосторства, и тоа не само од себеси, туку и од многу други, ако тие самите не сакаат тоа да го направат. Таквиот може да постапува праведно и целомудрено, тој на многу начини може да го запре оној кој сака да живее развратно и неправедно; може, не само себеси да се направи покорен на Евангелието Христово и на Неговите зборови, туку и оние кои се дрски да ги покори на Црквата Христова и на оние кои управуваат со Неа во Христа, правејќи го тоа не само со силата и власта, кои ги примиле од Бога, туку и со својот сопствен пример во секое добро дело – пример за оние кои се помали од него, зашто потчинетите го подражаваат господарот.

На сите им е потребно страдање, труд и внимание, но не на сите во иста мера, бидејќи ова им е попотребно на оние кои се облечени во слава, богатство и власт, и кои се учени и поседуваат мудрост, ако сакаат да се спасат. Тоа се гледа од Евангелието Христово, кое е прочитано вчера и денес. Кога чудото над Лазар беше извршено и кога Христос потполно јасно пројави дека Он е Бог, народот тоа го прифати и поверува, додека некои кнезови, т. е. книжници и фарисеи, беа толку далеку од верата, што неразумно смислуваа зло против Него и, по своето безумство, сакаа на смрт да Го предадат Оној, Кој и со тоа што го рече и со тоа што го направи, се претстави Себеси како Господар над животот и смртта. Зар не би рекол секој, дека тие лесно можеа да разберат дека Он е еднаков на Отецот, тогаш кога ги подигна Своите очи кон небото и рече: „Оче, Ти благодарам оти Ме послуша; но ова го реков заради народот што стои наоколу, за да поверуваат дека Ти си Ме пратил“ (Јован, 11, 41 – 42), т. е. за да знаат дека Он е едно со Бога и дека доаѓа од Отецот и дека Нему во ништо не Му се спротивставува, туку по волјата на Отецот – твори чудеса. Пред сите ги подигна очите Свои кон Отецот, и Му се обрати со тие зборови, за тие да разберат дека Он, Кој говори на земјата, Е рамен на најголемиот Отец, Кој Е на небесата. Советувањето претходеше, како на почетокот на создавањето, кога требаше човекот да се приведе во битие – така и сега, во чинот на пресоздавањето на човекот, во ликот на Лазар. Тогаш, имајќи намера да го создаде човекот, Отецот Му рече на Синот: Да создадеме човек, и Синот послуша, па така човекот дојде во живот. Овде, пак, кога Синот говореше, Отецот Го послуша, и така Лазар оживеа.

Ја гледате ли овде еднаквата чест и еднаквото почитување? Овие зборови, иако поради народот изговорени во облик на молитва, не беа зборови на молитва, туку на власт и господарење: „Лазаре, излези надвор!“ – и веднаш, четири дни мртвиот Лазар, застана пред Него жив; зар не беа едно заповедта на Живиот и молитвата на Животодавецот? Тој извика со силен глас, и тоа беше поради присутните, зашто можеше, не само тивко, туку и само со волјата Своја да го воскресне, и тоа оддалеку, додека се уште каменот лежеше на гробот. Он, пак, му пријде на гробот и им рече на присутните да го тргнат каменот, така што овие го почувствуваа здивот на распаѓањето и тогаш со силен глас Он го повика Лазара, го повика кај Себе, и токму тогаш го воскресна. И сето тоа – за тие да видат со сопствени очи – бидејќи беа крај гробот, за да можат со сопствениот нос да ја почувствуваат смрдеата на мртовецот, кој четири дена беше во гробот, и да почувствуваат со сопствениот допир – бидејќи со сопствени раце го допреа каменот, кој го тргнаа од гробот, потоа плаштаницата и убрусот на главата, кога ги одвиваа, како и за тоа лично да го чујат гласот Господов – кој допираше до ушите на сите присутни: низ сето тоа, тие спознаа и поверуваа дека Он  е – Оној, Кој го вика она што не е, како да е (Рим. 4, 17), Кој носи сѐ со силата на зборот Свој и Кој во почетокот со еден Свој збор приведе сѐ од небитие во битие.

Така, после сѐ што се случи, незлобливиот народ поверува во Него, и тоа не само што молчејќи имаше вера, туку започна и со зборови и со дело да Го проповеда Неговото Божество. После воскресението на четиридневниот Лазар, Господ, наоѓајќи магаре кое претходно учениците го беа припремиле, како што вели евангелистот Матеј (21, 1), седна на него и влезе во Ерусалим, согласно со пророштвото на Захариј, кој рече: „Ликувај од радост ќерко Сионова, извикувај, ќерко ерусалимска; ете, Царот твој доаѓа при тебе, праведен и со спасителна сила, кроток, седнат на осле, рожба на ослицата“ (Зах. 9, 9). Пророкот со овие зборови, објави дека тој Цар за Кого е пророкувано, е единствениот вистински Цар на Сион. Царот твој, вели тој, не е страшен, ни лут, ниту води со Себе штитоносци и мечоносци, или, пак, пешадии и коњаници, ниту е алчен, ни Му е потребно да го послужуваат и да наредува, ниту Му требаат ропство и служење, кои се нечесни и погубни, туку знакот Негов е – смирение, сиромаштво и скромност, зашто Он доаѓа, седејќи на магаре, без да Го придружува големо мноштво луѓе. Со тоа Он е – Единствениот праведен Цар, Кој во праведност спасува; и Он е кроток, зашто има особена кротост, како што Самиот за Себеси вели: „поучете се од Мене, бидејќи Сум кроток и смирен по срце“ (Матеј, 11, 29).

Кога, значи, воскресна Лазар од мртвите, Царот, седејќи на магаре, влезе во Ерусалим. Сите луѓе – децата, возрасните, старците, простирајќи ја својата облека по патот и со палмови гранчиња во рацете, како символ на победата, брзаа да Му излезат во пресрет, како на Животодавец и како на Оној Кој смртта ја победи. Ничкум паднаа пред Него, а потоа одеа по Него, не само на влезот во градот, туку и во самото свето место, пеејќи на глас: „Осана на Синот Давидов, осана на висините.“ Пофалната песна „Осана“ Му се вознесува на Бога, зашто во превод таа значи: „Спаси Господи“. Додавајќи „на висините“, тие покажаа дека Он со песна се прославува не само на земјата и не само од страна на луѓето, туку и од страна на ангелите на небесата.

Пеејќи Му на овој начин, тие Го признаваат за Бог, спротивставувајќи му се, така, на изопачениот и богоборен план на книжниците и фарисеите, кои имаа намера да Го убијат. Тие за Него безумно зборуваа: „Што да правиме? Овој Човек прави многу чудеса. Ако Го оставиме така, сите ќе поверуваат во Него и ќе дојдат Римјаните, па ќе ни ја одземат и земјата и народот“ (Јован, 11, 47 – 48). А што вели народот: – „Благословен е Оној, Кој доаѓа во името Господово“, покажувајќи така дека Он Е Оној, Кој е од Бога и Отца и Кој дојде во името на Отецот, како што и Самиот Господ зборуваше за Себе: „Јас дојдов во името на Мојот Отец, излегов од Отца и дојдов во светот“ (Јован, 5, 43; 16, 28). Под зборовите: „Благословено е Царството на Отецот на нашиот Давид кое доаѓа“, се подразбира такво царство, во кое, според пророштвото, ќе поверуваат и многубошците, а особено Римјаните. Тој Цар не е само надежта на Израилот, туку и очекувањето на многубошците и Он, според пророштвото на Јаков, „го врзува за лоза оселот свој, и прлето на неговата ослица за дебела прачка“ (1. Мој. 49, 11).

Гранките на виновата лоза се учениците Господови, на кои Он им рече: „Јас Сум лозата, а вие сте прачките“ (Јован, 15, 5). Преку тие лози, Господ ги присоедини кон Себе прлињата на ослицата своја, т. е. Новиот Израил од незнабошците, кои станаа синови Авраамови по благодат. Ако тоа царство претставува надеж и за незнабошците – тогаш оние кои Го дочекаа Христа, како да рекоа – зошто, тогаш, ние кои веруваме во Него, да се плашиме од Римјаните?

Бидејќи беа, значи, како деца, не по умот, туку по незлобливоста, вдахновени од Духот Свет, тие на Господа Му принесоа совршена и најпотполна химна, сведочејќи дека Он, како Бог, го оживеа четиридневниот мртовец Лазар. Гледајќи ги таквите чудеса и тие деца кои Му пееја „Осана на Синот Давидов“, книжниците и фарисеите негодуваа и на Господа Му рекоа: „Слушаш ли што велат тие?“ (Матеј, 21, 16). Колку лесно можеше Господ да им рече: „Зарем е можно се уште да не гледате, да не слушате и не разбирате?“, зашто Он, Кој на достоен начин беше опеан, обраќајќи им се оние кои Го одрекуваа, можеше да им рече: „Да, на невидлив начин јас ги слушам оние кои за Мене расудуваат, исто така и оние кои Ми пеат, но и кога тие би замолкнале, камењата би проговориле. Вие, сѐ досега не го разбравте пророштвото: „Од устата на младенците и доенчињата си ја создал похвалата Своја“ (Псал. 8, 2). Беше тоа големо чудо, што и простите, и децата, и неуките на совршен начин богословствуваа за Бога Воплотениот заради нас, земајќи ја на својата уста ангелската химна. И како што ангелите на Рождеството Христово запеаја: „Слава на Бога на висините и на земјата мир“ (Лука, 2, 14), така сега овие, за време на Неговото влегување во Ерусалим запеаја соодветна химна, велејќи: „Осана на Синот Давидов, осана на висините“.

Браќа! Да бидеме и ние, и младите и старите, а исто така и кнезовите и потчинетите – во однос на злото – незлобиви како деца, та, бидејќи поткрепени од Бога, да добиеме награда и понесеме символ на победа, не само над одбивните похоти, туку и над невидливите и видливите непријатели, и со благодатта на Логосот да добиеме благовремена помош. Токму тоа младо магаре, на кое, заради нас, се удостои да седне Господ, беше праслика на народите кои Нему ќе Му се покорат, а меѓу кои се наоѓаме и ние, било да сме кнезови или потчинети.

Како што во Исуса Христа, како што вели божествениот апостол, нема ни машки ни женски пол, ни Елин ни Јудеец, туку сите се – едно, исто така во Него нема ни кнез ниту потчинет, туку сите ние – со верата во Него, по благодатта Негова – претставуваме едно. Наоѓајќи се во Телото Негово, во Црквата, ние имаме една глава – Христос; со благодатта на Сесветиот Дух, соединети сме со еден дух; сите примивме едно крштение; сите имаме една надеж; и Еден е нашиот Бог, над сите, и низ сѐ, и во сите нас. Да се љубиме, значи, еден со друг, и да се примиме еден со друг, и да се погрижиме еден за друг, бидејќи сме соединети еден со друг. Знакот по кој ќе не познаат дека сме Негови ученици е – љубовта, и наследството од Отецот, кое Он ни го остави, заминувајќи од овој свет е – љубовта. И последниот совет кој ни го даде, заминувајќи кај Отецот Свој, ја утврдува нашата меѓусебна љубов.

Да се погрижиме да го следиме советот од Отецот и да не го отфрлиме Неговото наследство, ниту знаменијата кои Он ни ги дарувал, за со тоа да не ги отфрлиме – ни синовството, ни благословот, ниту учеништвото со кое нѐ удостоил, и така да не ни се случи да отпаднеме од она, на кое се надеваме. И како што на патот за Ерусалим, во пресрет на Спасителовите Страдања, народот ја полагаше облеката своја пред Него, и не само народот, туку и кнезовите народни (зборувам за апостолите Господови), така и ние, кнезови и потчинети, да ги простреме одеждите кои ни се својствени, всушност – телото наше, покорувајќи ги неговите желби на духот, за да се удостоиме, не само да ги видиме и да се поклониме на Спасоносните Христови Страдања и на Светото Негово Воскресение, туку и да се насладуваме на соединувањето со Него. Зашто ако „сме сраснати со Него – вели апостолот, во еднаква смрт, ќе бидеме соучесници и во Воскресението“ (Рим. 6, 5), кое сите да го дочекаме со благодатта и човекољубието на Господ наш Исус Христос, Кому Му прилега секаква слава, чест и поклонение, со беспочетниот Негов Отец и Животворниот Негов Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин.

*******************

Поука на св. Теодор Студит за светото Благовештение

Браќа и отци! Стигна светото Благовештение. Со благоговение го почитуваме првиот Господов празник. И во што се состои тајната на Благовештението? Во тоа дека Синот Божји стана Син Човечки, ја избра Пресвета Богородица како посредничка, се всели во неа, создаде од неа храм за Себе и стана совршен Човек, заради избавување на човекот од проклетството на законот (Гал. 3, 13) и заради тоа и ние да станеме синови Божји; и да не бидеме повеќе слуги на ѓаволот, туку да станаме слободни; не страсни, но бестрасни;  не телољубиви, но Богољубиви; не да одиме по телото, туку по Духот, зашто оние кои живеат по тело копнеат за телесното, а кои живеат по дух – за духовното. Копнежот на телото е смрт, а копнежот на духот – живот и мир. Зашто копнежот на телото е непријателство против Бога, тој не му се подредува на законот Божји затоа што не може (Рим. 8, 5-7).

Ете во што е смислата на тајната. Од ова следува дека ние мораме духовно да празнуваме и духовно да живееме во преподобност и вистина, во љубов и кротост, во мир и долготрпение, во благост, во Светиот Дух, за, колку што тоа од нас зависи, овоплотувањето на нашиот Господ Исус Христос, да не биде за нас залудно и бескорисно.

Ние мораме да се молиме и да тагуваме за светот, затоа што Синот Божји дојде да го спаси светот, а светот го отфрли. Не Го примаат племињата и народите; Го отфрлаат варварските народи, Го издаваат оние што го исповедаат Неговото свето име, едни со изопачена вера, а други со порочен живот. Што требало да се направи, а Господ не Го направил? Бидејќи Бог, Тој стана човек, се понизи Себеси и беше послушен до смрт, и тоа смрт на крст (Фил. 2, 8); ни го даде Своето Тело за јадење и Својата Крв за пиење; нѐ удостои да Го нарекуваме Отец и наш брат, глава, учител, женик и coнаследник – сите Негови милости не можат дури ни да се набројат. И покрај тоа, Он е отфрлен и го трпи тоа: Јас не дојдов да му судам на светот, туку светот да го спасам (Јован 12, 47).

И што да кажеме на ова, браќа? Тоа дека вистинските ученици, гледајќи ја непослушноста и противењето на пријателите, тагуваат и жалат поради нив, покажувајќи ја со тоа љубовта којашто ја имаат кон Учителот и своите ближни.

И големиот апостол им заповеда на христијаните да прават прозби, молитви, молби и благодаренија за сите луѓе (1 Тим. 2, 1-2). Тој зборува и друго: Ви зборувам вистина во името на Христос, не лажам – тоа го сведочи мојата совест во Светиот Дух – дека има голема тага и непрестајна болка во моето срце. Зашто повеќе би сакал јас да бидам проклет и одвоен од Христос за браќата свои, моите сродници по тело. (Рим. 9, 1-3). Ја гледате ли силата на љубовта? Ја гледате ли висината на човекољубието? Истото ова го покажа и Мојсеј, којшто Му зборуваше на Бога: прости им го гревот нивни, ако ли, пак, не, тогаш избриши ме и мене од книгата Твоја, во која си ме запишал (2 Мој. 32, 32).

Така и ние, како искрени ученици Христови, а не незаконски деца, мораме да тагуваме не само за себе, туку и за нашите браќа во целиот свет, и да страдаме и да се молиме. На тој начин, угодувајќи Му на Господа, ќе наследиме живот вечен во Христа Исуса, нашиот Господ, Кому му прилега слава и моќ со Отецот и Светиот Дух, сега и секогаш, и во вековите на вековите. Амин.

****************

Возљубен брату, тебе ти се обраќам, нешто да те запрашам…..

не запирај ги своите волови,не оставај го плугот свој….На моето прашање можеш да одговориш и орајќи. Не те прашувам за пат, за да мораш да ја подигнеш својата рака од плугот, и да ми го покажеш патот. Не ти барам ни вода ,за да го прекинеш орањето, како би ме одвел кај изворот .

Погледни -ти цел ден ораш и цел ден размислуваш ,и твоите мисли остануваат затворени во тебе . Сакам да те прашам за нешто што е внатре во тебе, на што можеш да ми одговориш, додека ја држиш раката на плугот и одиш полека во браздата по воловите.

– Дали се уште гори кандилото на верата во твојата душа? Имаш ли доволно елеј во кандилото твое , и дали е светло во душата твоја? Кажи, брату, гори ли во тебе кандилото на верата?

Тоа е моето прашање ,и тоа сакав да те прашам, но не во мое име. Не те прашувам во мое име, туку во име на родителите твои, кои со вера Христова те крстиле и со Христова крв те причестиле .

И те прашувам во име на дедовците и прадедовците твои, кои од своето преполно и пламено кандило на верата налеаја и го запалија кандилото на верата во душата твоја.

И те прашувам во име на оние подалечни предци твои, кои иако петстотини години под  ропство од Турците, не оставија кандилото на верата во нив да згасне. Кога половина илјада години беше згасната православната  слобода и царство, единственото  што тие го одржаа незгаснато, тоа беше кандилото на верата во душите нивни .

И те прашувам во име на оние твои предци, кои јуначки примија смрт за верата своја, на колец и јаже, како бесправни робови, во мракот на робувањето.

И те прашувам во име на оние уште подалечни предци твои, кои како војводи и кнезови со чесниот Кнез Лазар на Косово битка биеја  и за Крстот чесен животот свој го положија.

И те прашувам во име на оние твои славни и чесни кнезови ,благоверни цареви и благочестивите царици , – повторно твои предци, кои ја закитија оваа земја твоја со славно наследство ,белите цркви и манастирите,откаде што сите идни поколенија наши долеваат елеј во кандилата свои и го палат трепетниот пламен на верата света.

И те прашувам во име на светите Архиепископи Охридски,чесните свештеници и монаси,кои низ вековни борби и маки и искушенија, така го зачуваа оној свет оган на верата наша да не згасне, како вистински светлоносци и духоносци.

И те прашувам, најпосле, во името на најсветиот духовен праотец твој, во името на оној моќен и мил Климент ,оној бестрашен маж и плачлив молитвеник, кој го излеа во солзи срцето свое пред живите небеса, за во родот славјански до крајот на вековите да се запази светиот пламен на верата.

Во име на таа голема и пламена војска  на твоите доблесни предци, чии крв и дух и вера и ти како законски наследник си ги наследил, те прашувам во нивно име, а не во мое, благороден мој брату : дали кандилото на верата се уште гори внатре во душата твоја?

Страстите го помрачуваат умот и го гасат кандилото на верата. Кога се бориш со страстите свои,  замрази ги своите страсти со сето срце твое .

Безверието ја пустоши душата, корнејќи го од душата сето божествено семе. Безверието е жива смрт, полоша од секоја смрт. Кога се бориш со безверниците, мрази го безверието со сета душа своја, но не мрази го човекот, на кого паднала крастата на безверието. Кога не го мразиш својот крастав вол и својата метилава овца, како да го мразиш човекот, братот свој, на кого е крастата на безверието. Бремето на безверието е и онака претешко, само по себе. Не товари му го на братот свој и бремето на омразата.

Кривоверството е вера искривена, скршена и смалена , како дрво од бура искривено и од град искршено. Кога се бориш со кривоверците, мрази го со сета душа своја кривоверството во вид на ерес и секти, но не мрази го човекот со вера искривена и осакатена. Кога не го мразиш своето дрво искршено и осакатено, како да го мразиш човекот братот свој, во кого има вера искривена и душа осакатена .

Маловерието е вера без плодови. Кога се бориш со маловерните, мрази го маловерието со сета душа своја, но не мрази го човекот братот свој, зашто на него е таа болест и тој е страдалник.

Кога не ја мразиш пченицата израсната и никната, но без лисја и зрна, туку се грижиш како таа да процвета и даде род, – како да го мразиш човекот братот свој, што го снашла неволја, да има вера, но бесплодна, и кандилото да му биде не без елеј, но без пламен?

Бог ќе ти помогне, и ти ќе победиш.

Бог ќе те благослови, и ти ќе ја одржиш верата своја, најголемото богатство свое, почитуван брату мој.

Ја зачуваш ли верата своја, си ја зачувал душата своја. А ако ја зачуваш душата своја, лесно ќе се разделиш од овој свет, и лесно ќе влезеш во животот вечен, што им го вети Создателот на благословените свои.

Св. Николај Велимировиќ

****************

Св. Николај Велимировиќ:

ШТО Е ВИСТИНА?

(старото Пилатово прашање)

Пилат Го запрашал Исус: Што е вистина?

Исус премолчил и не одговорил.

Зошто Исус не одговорил на Пилатовото прашање?

Затоа што прашањето било неправилно поставено.

Во што е грешката кај Пилатовото прашање?

Во тоа што тој запрашал: Што е вистина, наместо Кој е вистина.

Да Го прашаше Пилат Исуса: Кој е Вистината, сигурно ќе добиеше одговор, исто онака како што доби одговор на прашањето: Дали Си Ти цар?

Вистината е Кој, а не Што.

Вистината е Личност, а не нешто.

Бог е вистина. Како апсолутна и суперлативна Личност, Бог е Вистина.

Оттука, како што е неправилно прашањето: Што е вистина, исто така погрешно е да се праша: што е Бог? И тоа во иста мера како и да се праша: кој е камен, кој е вода, кој е воздух, кој е земја, кој е оган? Бидејќи само за Личноста се вели Кој, а за нештата Што.

Но, Пилат, како Римјанин и незнабожец не умеел правилно да го постави прашањето. Ниту неговиот цар Тибериј, ни сиот римски Сенат, не би можеле да го постават ова прашање поинаку. Бидејќи целата Империја се основала на материјалното, на множеството нешта, на големината на земјата и богатствата и просторот, а не на личностите, и единствено низ земното царство, каде предметите ја потиснувале личноста, и каде Што царуваше над Кој.

Но, зарем само Пилат ќе го осудуваме за погрешно поставеното прашање? Гледај, тоа премногу важно прашање не умеат правилно да го постават ни многуте неопагански европски мислители: пантеистите, материјалистите, епикурејците, окултистите и стоиците. Сите тие пилатски размислуваат, затоа и пилатски се прашуваат не Кој е вистина, туку Што е вистина.

Тие ги мешаат фактите со вистината.

А зар, фактите не се вистина?

Не. Фактите, нештата и односите меѓу нештата, се само символи на вистината, сликовито испишани во хиероглифите на природата. Тие претставуваат слова, печати, знаци, навестувања, мимика на вистината, но не самата вистина. Вистината и фактите се во ист однос, како пишаното и писателот. Преку шарената вселена, на луѓето им се објавува, како во загатка, величествената Личност на Писателот, Која е и сушта и суштествена.

Фактите се променливи и минливи, вистината е секогаш иста. Колку е прекрасен овој збор: вистина. Сиот видлив свет е минлив, во согласност со учењето на религијата и на науката. Како, значи, би можело да биде вистина, она што е минливо?

Само Бог е неминлив. Според тоа, само Бог е Вистина. А Бог е Личност. Освен Бог, личности се и ангелите и луѓето. И тие, како личности, се предодредени за неминливост, како синови на Бога Вистинскиот.

Исус не сакаше да одговори на ова погрешно поставеното прашање на Пилат, но на друго место, и пред други рече: Јас Сум Вистина.

Со оваа објава, направен е пресврт во историјата на човештвото, пресврт пресуден за сфаќањето на Бога, човекот и природата. Бог е Личност, а не предмет. И човекот е личност, а не предмет. Оттука и за човекот не прилега прашањето Што, туку Кој?

Вечниот Сејач рекол: Јас Сум Вистина, и тогаш во светот започнала борбата помеѓу Што и Кој? Таа започна пред 20 века, но во нашиве дни доби на интензитет и го опфати целиот свет.

Сите Православни христијани низ светот, должни се да го знаат ова.

**************************

Поучни слова. Бигорски.

Поздравен дел

Благословете ваше високо преподобие, благословете претставници на Македонската Православна Црква, почитувани дами и господа.

Сакаме да ја изразиме нашата благодарност кон сите вас, бидејќи гледаме дека темата за ова трибина поттикна голем интерес, особено меѓу припадничките на понежниот пол.

Древниот поглед на жената, со сите негови тажни последици опстојува и до ден денеска. Нејзината положба надвор од христијанството, во повеќето случаи е многу тешка, значењето ѝ е ништожно, односот кон неа е неправилен и противприроден, а нејзините права се намалени. Сфаќањето дека таа е потчинета и послаба, особено во последно време доведе до појава на многу заштитнички насочени организации, кои тргнаа во сосема спротивен правец и кои започнаа да докажуваат дека таа е во сé еднаква со мажот и дека во контекст на тоа, нејзината досегашна потчинетост, која е остаток од времето пред Христа, мора да биде уништена.

Современото гледиште кое се повикува на еманципацијата на жената, иако во суштината се разликува од православното христијанство, всушност без да знае се повикува на неговиот авторитет. Во својата, пак, друга варијанта тоа го одрекува христијанството како нешто заостанато, како нешто спротивно во развојот на човечкиот живот. Но, што е најинтересно денеска никој не се интересира да го разбере христијанството во неговата вистинитост и неговите манифестации во животот, туку во него повеќе се огледуваат остатоци од паганството. Цивилизацијата во која живееме е машка цивилизација. Дури и феминистките се борат според правилата кои владеат во оваа машка цивилизација. Но, мажественоста на светот не е поради природата на мажот, туку поради тоа што и мажите и жените свикнале да живеат без Бога и токму поради тоа присвојуваат карактеристики, кои ниту на едните, ни на другите им се природни, односно не се совпаѓаат со свештениот призив кој на двата пола од Бога им е одреден: да бидат образ и подобие Божјо. Денес жената сака да се нарекува жена, но да ја има улогата на мажот. Но, нејзината улога не е да се натпреварува со мажот, туку да го осмисли неговиот живот со својата женственост, да му покаже на мажот дека само со неа е целосен човек.

Борбата помеѓу старите и новите идеи беше пропратена со крвни и морални жртви, со појава на разврат до највисоки размери. Мажот гледајќи го во жената почетокот и средиштето на секој грев, низ историјата многу често ги издвојувал нејзините недостатоци, кои навистина постоеле, но никој не сакал да признае дека тоа се случува токму поради нејзината потчинета положба.

Призив, дарови и значење на жената во Христијанството

Во времето пред доаѓањето на нашиот Спасител Господ Исус Христос, постоело убедување дека жената по природа е послаба и помалку вредна од мажот, па поради тоа мора да му биде потчинета. Во Стариот Завет, нејзината улога во семејството и општествениот живот била без никаква вредност. Жената била напуштана од мажот поради разни ситници, како на пример невкусен ручек, или, пак, доколку тој најдел подобра. Не е нималку чудно зошто фарисеите Го прашувале Христос: Може ли човек да ја остави жената своја за каква и да било причина? Христос тогаш им одговорил дека тоа им било допуштено поради нивното жестоко срце. Бог не бил така немилостив за да им даде таков закон, туку така допуштил заради нивната жестокосрдечност. Бог знаел дека мажот ако не си ја сака жената, лесно може да ја убие или да изврши јавна прељуба, и затоа допуштил, но не заповедал, таквиот маж да ја остави својата жена. Овој недостаток бил многу жален и кобен, па поради тоа во Стариот Завет, доаѓа до уште еден плод на машкото сладострастие – полигамијата – која никогаш не била прифатена, или сметана како нешто добро особено од страна на жената. Во полигамијата, жената претставувала предмет кој на мажот му служи само за наслада, предмет кој по значење е еднаков со неговиот имот, предмет кој се спушта на овоземните желби; таму жената е особа која ги задоволува исклучиво животинските инстинкти на мажот и од него била третирана како робинка меѓу останатите робинки што претставувале имот кој бил чуван во некој харем под стража. Тука не станува збор за искрената брачна љубов каква што е во христијанството, туку само љубоморни испади од страна на угнетуваните и обезвреднетите жени.

Со доаѓањето на Христос нашиот Спасител и со ширењето на христијанството суштински се менува односно се обновува достоинството на секој човек. Ова пред сé има универзален карактер, а тоа значи дека не се ограничува на една каста или на група избраници. Христијанството им Го покажува на луѓето Единствениот Отец Небесен, Кој е таков за сите нации без оглед на тоа дали се работи за Евреи, Елини, или варвари, робови или слободни, мажи или жени. Сите да се едно – рекол Господ пред Неговите страдања.

Христос многу јасно покажал дека ниту надворешните предности и добродетели, ни различните надворешни недостатоци и слабости се од суштествено значење за Царството Божјо. Он ги повикува оние кои се претоварени, за да најдат одмор и спокој на својата душа, без оглед на тоа дали се митари или блудници, праведници или грешници. Човекот односно жената пред доаѓањето на Христос се уважувала според надворешните особености (храброста, одважноста, убавината, украсувањето). Во христијанството, пак, овие вредности се помалку важни, а предност им се дава на духовните украси како што се верата, љубовта, смирението, кротоста, нежноста. Надворешната сила му го отстапува местото на внатрешната: духот го победува телото. Во согласност со ова положбата на жената во минатото сега се менува. Христијанското гледиште од една страна, признава потполна рамноправност меѓу мажите и жените, но од друга страна не ги порекнува ниту оние нормални особености на нивната природа, со кои се одредува различноста на нивните взаемни односи, нивната општествена положба и нивната мисија во животот. Самото христијанство претставува најдобар одраз на природниот тек на нештата, највисок степен на духовно совршенство, а со тоа ѝ обезбедува на жената вистинско значење и права, кои и по законот Божји и по законот човечки  ѝ припаѓаат. Христос неа ѝ го враќа загубеното достоинство, загубената слобода, ја издигнува како личност, со што суштински не ја разликува од мажот. Но, тоа не значи дека таа не е во нешто различна од мажот и дека нејзините природни особини немаат едно значење кое не е истоветно со значењето на неговите особини, но тоа не служи како можност да ѝ се нанесе штета, туку напротив само ја покажува автентичноста на нејзината личност.

Да се навратиме малку на древната христијанска заедница. Таму сите биле помалку или повеќе рамноправни и по правата и по положбата, сите добивале еднаква љубов и почит, не смеело ниту да стане збор за тоа некој да се отфрли, потчини, презре или понижи. Ваквиот однос кон луѓето, несомнено ни кажува дека и кон жената секој се однесувал со достојна почит, како кон духовно богато и способно битие. Жените имале голема улога во древната Црква, биле чесни и предани на Бога така што своите домови ги претворале во домови за молитва, во цркви. Заради духовните способности на жените, цели народи го прифаќале христијанството. Постојат не малку рамноапостолни жени кои правеле мисија на одредени територии и го ширеле христијанството со огромна брзина еднаква на таа на светите апостоли. Кога го знаеме сето ова, тогаш не е нималку чудно зошто непријателите на христијанството кога сакале да ги поколебаат верните и да им го нарушат спокојството на животот, најнапред влијаеле на жените. Тоа го правеле бидејќи дошле до  заклучок дека жените со својот добродетелен живот и христијански елан, имаат многу важна улога во заедницата, затоа и брзале да ги свртат против христијанството, за да можат потоа без препрека да дејствуваат.

Ние веќе кажавме дека жената во христијанството е еднаква со мажот во областа на нејзиниот духовен повик, во тоа дека и таа е подеднакво личност, како што е и тој. Но, ние не можеме да порекнеме дека таа воедно е и различна од мажот, но различна во нејзините особини како жена. Денеска во контекстот на модерното феминистичко движење, постои борба за еднаквост меѓу половите. Таа борба, како што веќе кажавме, има своја историја, свое објаснување во тоа дека жената била разбрана како инфериорно суштество во однос на мажот. Низ историјата таа живеела еден паразитски живот, и била многу сиромашно образована. Толпа од жени останувале надвор од културата, медицината, политиката и социјалниот живот, сé со цел да се истакне дистанцата и дистинкцијата меѓу мажот и жената. Многумина се згадувале од нејзината положба бидејќи била третирана само како декорација, како предмет кој на мажот му е за еднострана употреба, предмет за кој не постојат никакви свети чувства, предмет, кој само предизвикува ниско задоволство. Но што се случува: жената, разбрана како роб, прави погрешен чекор: почнува да му се осветува на мажот – својот господар, станува против него, се бори против него, ги присвојува мажествените карактеристики (борбеност, агресивност итн). Тие карактеристики сé повеќе ја привлекуваат современата жена, чија цел е да се претвори во маж, притоа губејќи ги нејзините вистински вредности, нејзините женствени карактеристики како нежноста, чувствителноста, природната потреба за потпора во нејзиниот живот, чистотата, саможртвувањето, заштитата на слабиот и секако, мајчинството. Ваквата освета во борбата за еднаквост ја прави жената агресивна и ја поставува како соперник на мажот. Таа станува еднаква, но нејзината чувствителност се истрошува, а како последица од тоа се случува губење на нејзината личност и вистинското достоинство. Еве на пример, денешната економска еволуција го прифаќа дивиот брак, кој е без никакви обврски, брак кој е разбран само како социјална положба. Жената е способна да го сопре ваквото гледиште и разбирање на бракот, но таа може и да направи погрешен чекор односно да го прифати. Имено, двојката живее во хотел, а децата сместени во интернатски училишта се препуштени на морална сиромаштија. И што потоа? Современиот и динамичен живот ги зема своите жртви; родителите добиваат деца кои се духовно сиромашни и кои не знаат да се соочат со тешкотиите во животот, па затоа често подлегнуваат на нив.

Осиромашена во своето вистинско достоинство, жената иако е присутна не придонесува за културата, политиката, медицината и социјалните прашања со своите дарови. Не зборуваме за тоа дека жената треба да остане само дома, грижејќи се само за домашните обврски, дека не треба да биде образована и да работи на својата личност и позиција, туку да го осмисли нејзиното присуство во сите тие сфери на живеењето, да го скроти, да му даде духовен тон. Можеби повеќе несвесно, отколку намерно, таа го потиснала својот сопствен призив, а тој е: секаде каде што е, да го заштитува светот на луѓето како мајка, да го спасува како девојка, притоа давајќи му ја својата сопствена душа.

Најчудното откритие е фактот дека мажот не го поседува татковскиот инстикт на ист начин како што жената го поседува мајчинскиот. Иако е маж според карактеристиките, тој не е мајчински по својата суштина. Ова пак, значи, дека меѓу човечките суштества религиозниот, духовниот принцип повеќе е изразен кај жената. Нежноста на мајчинството ги совладува и најцврстите нешта и токму поради ова Христос рекол да се биде кроток и смирен по срце, а да се отфрли насилството и мечот. За мажот да се живее, значи да се освојува, да се бори, а за жената тоа значи да се раѓа, да се храни и да се пренесува животот преку предавање на себеси.

Но денеска, многу жени како да заборавиле на духовните вредности, приврзани се за земните нешта, заборавиле на нивните духовни капацитети. Заборавиле дека на Бога Му е потребна една многу мала жртва… тоа е молитвата за помалите и послабите, милостињата, нежноста, сочувството кон оној што страда. Трибинава не случајно ја насловивме како „Достоинството на современата жена во светлината на Евангелието“… Сакам да ви раскажам една случка од Евангелието Христово, случка која најсовршено го одредува женствениот призив и женското достоинство.

Во времето кога Христос беше воден на Распетие, кога висеше на Крстот и ги поднесуваше страдањата, постои еден детал кој длабоко нé погодува сите: верноста со која само малкумина можеа да се пофалат пред Бога, верата на оние, кои останаа до крај со нашиот Спасител… меѓу нив повеќето беа жени. Тие стоеја под Крстот затоа што Го сакаа, стоеја од љубов затоа што сострадуваа со Него. Тие не Го оставиле Неговото мртво Тело, туку извршија сé она што отсекогаш правела и прави љубовта. Он не барал ништо од нив, а тие Му останале верни со својата простодушна човечка љубов. Учениците Христови потресени од настаните се разбегале наоколу и Го напуштиле својот Учител. Поминала саботата после Распетието и први на гробот пристигнале жените мироносици, за да Го помазат Пречистото Тело Христово… сите знаеме дека тоа Тело не беше таму, дека Он Воскресна. Оваа вест за Воскресението први ја примиле жените. Христос најнапред нив им се јавува и ги поздравува со зборовите кои засекогаш и за сите времиња станале суштина на христијанската сила: „РАДУВАЈТЕ СЕ!“ Гледајте, таа љубов и верност прва дознала дека не треба повеќе да се плаче и да се тагува, прва дознала за промените на личноста, прва дознала за победата Христова!

Што сакам да кажам со ова… ми се чини дека во денешно време особено е потребно да се потсетиме на таа љубов и на таа едноставна човечка верност, бидејќи живееме во време во кое постои погрешно учење за човекот и неговите вредности. Живееме во време во кое се дискредитира таа љубов и таа верност. Денеска потребно е ние да ја побараме топлината и светлоста на оваа љубов. Љубовта не го прашува човекот за теоријата и идеологијата, таа му се обраќа на неговото срце. Човечката историја течи, се раѓаат и рушат цели царства, беснеат војни, но за сето тоа време постојано блеска ликот на жените – мироносици. Познато е дека низ историјата најстрашните прогони се одигрувале заради развратните жени. Но, наспроти ваквите жени постоеле такви, кои само со еден збор, со својата нежност и чувствителност, со својата вера и љубов кон светото, ги совладувале најтврдокорните срца, најцврстите вериги, најсилните мечови и ѕверови! Жената низ сите времиња била чувар на моралот и на религиозните вредности. Таа е таа која отсекогаш го спасувала и продолжува да го спасува светот. Но, го спасува не со зборови и идеи, туку со нејзиното молчење и грижливото присуство на љубовта, како сопруга, мајка. Жената е најзаслужна за тоа што – без оглед на сето зло кое господари во светот – во истиот тој свет, никогаш не престанува мајчинството, кој е празник на животот, бидејќи во него се наоѓа постојан извор на радост и светлост. Низ нејзината религиозна структура таа го претставува целомудрието, кое е единствено способно да го запре започнатото разорување и дехуманизирање присутно во мажествениот дух на светот. Мажественоста, пак, на светот не е поради природата на мажот, туку светот таков постанал заради агресивноста на луѓето, која е предизвикана од животот без Бога. Мажот, кој Го сака Бога ги истакнува неговите природни особини, дарови, а тоа се праведност, стабилност, цврстина и свештениот призив. Оној, пак, кој Го нема Бога во својот живот, кој се бори против Него, без оглед на тоа дали е маж или жена станува агресивен и егоистичен. Светот без Бога не може да биде осмислен. Затоа е толку тешко да се живее. Многу луѓе се обидуваат да побегнат од лагата на тој безрадосен живот, преку разни девијантни појави, со себеизмама и преку најниска животна среќа. Но, сето тоа, порано или подоцна се покажува како ќорсокак, во кој безизлезот при секое отрезнување и враќање во реалноста е уште пострашен. Не е нималку чудно тоа што секоја област во животот на човекот претставува „проблем“: проблемот на жената, проблем на работното место, проблем во образованието, во семејството, проблемот околу плодноста итн. Сé стана проблем, но одговорите и правилата кои ни ги дадоа разните безбожнички пропаганди, одамна престанаа да бидат одговори бидејќи самата стварност ги претстави во нивната лажна светлост. Луѓето незнаат каде и како да ги бараат тие одговори, па затоа во нив настанува цинизам и празнина од која сите безуспешно се обидуваат да избегаат.

Но, вистинските одговори се невозможни доколку луѓето не разберат дека е потребно одвнатре да се променат, да ја вратат својата вера во Бога. Но и во Бога може да се верува на разни начини, бидејќи верата може да биде како некоја врста на бегство од реалноста, како некоја психолошка опијанетост т. е. лажна вера. Затоа и во името на Бога можат да се вршат разни зла, да се руши наместо да се гради. Вистинскиот, пак, одговор е во тоа дека треба да имаме вистинска вера, како онаа на мироносиците, која ќе нé води низ животот, која ќе го осмислува секој наш потег, секое наше дејствување и градење, вера која нема да дозволи да ја изгубиме својата личност и достоинство. Таа вера овозможува да ни се отворат внатрешните очи и тогаш пред нас се појавува ликот на Пресветата Богородица, која преку раѓањето неразделно е поврзана со Ликот Христов.

Но, во што се состои помошта и ликот на Мајката Божја? Одговорот е дека таа го носи ликот на жената. Првиот Христов дар, првото и најдлабокото откритие на Неговото учење и призив им е дарувано на луѓето во ликот на жената. Малку претходно напоменав дека во овој свет царува гордост, агресивност, во него сé се сведува на власт и владеење, на производство на оружје, на соперништво и насилство; свет во кој никој не сака да му прости на другиот, никој не сака да се смири, да замолкне и да се нурне во пријатната тишина на животот. Сето ова, со самото свое присуство го менува Божјата Мајка, Ликот на бескрајното спасение, ликот на убавината, ликот на силата и смирението, ликот на чистотата и љубовта и победата на таа љубов. Богородица, во која нема ниту трага од сензуалност или засладена сентименталност ни го претставува најсовршениот човечки религиозен лик, совршеното мајчинство, преку кое дошло спасението на светот.

 

*******************

ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА – НАЈВОЗВИШЕН ИДЕAЛ ЗА ЖЕНАТА ХРИСТИЈАНКА И ВООПШТО ЗА СЕКОЈА ЖЕНА

Кога Бог Го создал светот и рајот со сите негови убавини, како врв на сите созданија го создава човекот; го создава Адам – првиот човек. Семоќниот Бог несебично му дарувал на Адам изобилни благодатни дарови, мудрост, слободна волја и живот во благодатна заедница на љубов и хармонија со Бога. Но, на првиот човек, кој можеби не бил свесен за тоа, му недостасувало нешто – му недостасувало помошник сличен на него, некој со иста природа како неговата, му недостасувало пријател со кого блаженството на рајот ќе биде потполно.

И како што се вели во Светото Писмо: Не е добро за човекот да биде сам, да му создадеме другар. Себлагиот Бог, Кој го создал човекот за блаженство, ја создава Ева, најблискиот сожител на Адам во рајот.

Жената – пријател, зема живо учествo заедно со мажот во нивниот заеднички живот во рајот. Целта на нејзиното создавање е – со својата љубов да го направи мажот потполн и целосен, бидејќи нејзиниот основен призив е токму – љубовта. Ева е создадена заради Адам; таа му е помошничка, слична нему и тие заедно во услови на меѓусебна еднаквост, љубов, разбирање и хармонија, еден со друг, а зедно со Бога, живеат и се надополнуваат. Жената е создадена заради мажот, земена од него, коска од неговата коска, тело од неговото тело.

Според Светото Писмо, гревот на непослушанието го нарушил односот меѓу мажот и жената. Ѓаволот ја прелагал Ева и ја употребил како оружје со кое ќе му наштети на мажот, знаејќи дека таа како послабо создание полесно може да ја прелаже кон грев. Гревот на непослушание кон Божјиот збор, во овој миг ја нарушува хармонијата на човековата природа. Непослушноста го нарушува односот меѓу мажот и жената, меѓу човекот и природата, а што е најважно ја нарушува благодатната заедница на хармонија и љубов меѓу човекот и Бога.

Изгубената рамнотежа меѓу мажот и жената, поради непокорноста кон Божјиот збор, се урамнотежува со доаѓањето на Спасителот преку Дева Богородица -највозвишениот и најсовршениот пример на вистинска мајка и жена. Ниеден лик на жена во историјата на човештвото не може да се спореди со ликот на Пресвета Богородица. Во Нејзиниот лик е обединет ликот на жената, на мајката, на девојка, родителка, на светителка, а пред сé ликот на побожна христијанка.

Пресветата Дева, поради силата на својата голема љубов и смирение, Го примила во Себе Бога и преку Неa, Христос Спасителот се овоплотил и постанал човек. И покрај Нејзината голема улога, Таа останува во својата скромна положба. Таа се поставува и стои зад Својот Син, за време на Неговиот земен живот. Таа не се гледа себеси ниту пред Неговите ученици – апостоли, кои длабоко ја почитуваат Мајката на нивниот Учител.

Често, Светата Православна црква во своите молитви се обраќа кон Пресвета Богородица и многу молитви, трогателни стихови, многу пофални песни И се посветени на Пресветата Богомајка. Од најраните времиња, црковното предание Дева Марија ја нарекува: Богородица, Пречиста, Сесвета, Мајка Божја, Пренепорочна… Нема молитви, нема служба во која не се спомнува Нејзиното име, бидејќи Нејзиното достоинство и слава ги надминува и највозвишените ангелски сили, како херувимите и серафимите, кои се наоѓаат најблиску до Престолот Божји.Православната свест живо го чува сеќавањето на ликот и примерот на животот на Пресветата Дева, кој длабоко и неразделно треба да е вткаен во животот на секој православен човек, во животот на жената христијанка и на секоја жена воопшто.

Само во Русија има над 300 чудотворни икони на Пресвета Богородица, пред кои многу верни луѓе во бескрајни молитви и благодарења И се обраќале на Мајката Божја. Многу храмови се посветени во Нејзина чест и се изградени токму на местата каде Таа го поминувала својот земен живот, како Ефес, Ерусалим, Гетсиманија. Потоа, Света Гора се нарекува градина на Пресвета Богородица и Таа ужива посебна почит и љубов од светогорските монаси. Во еден светогорски манастир,(Ватопед) се наоѓа Нејзината риза (наметка) од која се шири благоухана миризба, изобилува со благодат и многу чуда се извршуваат преку неа. Нема доволно зборови со кои би можеле да го објасниме сето она што црковната свест, низ вековите на христијанската историја го препознала, го согледала и го сочувала во ликот на Пресвета Богородица.

Божјата Промисла ја одбрала Дева Марија да биде Мајка на Спасителот, токму затоа што Нејзиниот живот плени со бескрајна телесна и духовна чистота, голема вера, целосно себепредавање, големо смирение и љубов кон Бога. Тоа се гледа токму во настанот кој Светата Црква го празнува како Благовештение,  кога архангел Гаврил И јавува радосна вест на Пресвета Богородица, дека ќе Го роди Спасителот на светот и дека Таа е најблагословена од сите жени. Нејзиното големо смирение се гледа токму во Нејзиниот одговор: Еве ја слугинката Господова, нека ми биде според зборовите твои.(Лк. 1, 28)

Основа за почитувањето што Црквата И го укажува на Дева Марија била Нејзината послушност кон Бога и слободното себепредавање со кое Таа одговорила на повикот што никогаш, пред тоа не го слушнале човечките уши. Во средиштето на Нејзиното почитување стои Нејзиниот лик како Дева, чие девство не било нарушено со Нејзиното мајчинство, и Нејзиното Богомајчинство.

Нејзината богомајчинска љубов како невидлив покров ги закрилува сите луѓе и ги прима како свои чеда. Како вистинска мајка во своето срце ги чувствува сите наши жалости и страдања, нашите болки и неволји, бидејќи во мигот кога стоела под Крстот на Својот Син, Таа ја почувствувала целокупната болка на човечкото страдање и паднатост, станувајќи пример на мајчинска љубов, сожалување и мајчинско сострадање.

Таа, и ден денес, посредува помеѓу небото и земјата; посредува за светот и ги принесува Своите молитви пред Престолот на славата Божја. Таа е наше помирување и застапништво пред Бога. Таа не суди, туку е милостива кон сите, не бара праведен суд, туку дава мајчинско застапување и на Страшниот Суд ќе Го моли својот Син за простување на гревовите на човештвото. Таа на злобата и гревот во денешниот свет одговара со љубов и солзи, на хулењето со простување, на омразата со благослов. Нејзиното мачинско срце го очекува покајанието на денешниот човек кој изгубен во брановите на современиот живот, пропаднат во една духовна темнина и гревовна бездна. Во светот денес царува осаменост, егоизам, материјализам, депресија, очај.Тешко е да се живее во ваков свет. Многу луѓе се обидуваат да се избават од стихијата на овој свет и да најдат одговор на многубројните животни прашања кои предизвикуваат дилема и збунетост.

Но, едно треба да се сфати: вистинските одговори се невозможни сé додека човекот не го издигне својот ум кон кон возвишеното и вечното, кон духовното и моралното, сé додека не ја врати и издигне својата вера во Бога.

На денешниот суров, студен и агресивен свет се спротивставува ликот на Пречистата Марија. Тоа е ликот на бескрајното спасение, ликот на силата и убавината на смирението, ликот на духовната и телесна чистотата на верата и големината на љубовта. Во Нејзе го пронаоѓаме сето она што треба да го има секоја жена, мајка и девојка – а тоа е сострадалноста, грижата, довербата, пожртвуваноста и љубовта. Преку Богородица сфаќаме што значи да се бара и да се најде Царството Божјо, вечната радост и поврзаност со Бога, бидејќи целиот Нејзин живот е непрестајна средба, непрестајна љубов, непрестајно приближување кон Бога и Царството небесно.

Сé што порано било разделено и распаднато поради гревот, злото и човечката гордост, повторно се соединува во ноќта на Христовото Рождество. Бог се среќава со човекот, небото со земјата, природата со духот, сé се соединува во сликата на Божјата Мајка со Богомладенецот во своите раце. Со раѓањето на Спасителот на земјата, започнува една нова епоха во човештвото, човечкиот живот добива смисла и значење. На луѓето им се открива вистината за божествената длабочина, мудрост и љубов кон светот кој Бог го создаде заради човекот и Го испрати Својот Единороден Син за да го спаси човекот.

 

Приказна за скапоцениот камен

Имал таткото син единец, кого неизмерно го сакал. Еден ден синот му рекол на таткото дека сака да прошета низ светот, за да види каков е и како се живее. Таткото го одвраќал од таа намера, но кога видел дека синот стои на своето, му дал одобрение за патувањето. Синот, радосен, се подготвил за пат и отишол кај татка си да се збогува пред поаѓањето. Тогаш таткото му дал еден скапоцен камен, па го одвел пред едно големо огледало и му рекол: Што гледаш во огледалото? Гледам две лица, татко, тебе и себеси. Како нé гледаш? – повторно прашал татко му. Те гледам тебе, татко, малку поголем од мене, и себеси, малку помал од тебе. Добро, рекол таткото, еве ти го сега овој скапоцен камен. Овој е камен на среќата, сé додека го чуваш неоштетен и цел, ќе бидеш среќен на патиштата твои и ќе се вратиш при мене здрав, но ако го намалиш, ќе отидеш во пропаст и ќе те снема. Синот ја слушнал оваа порака, го зел скапоцениот камен, го завиткал и ставил во пазувите, и заминал на пат.

Патувал долго и долго и видел многу и многу. И срцето негово се радувало на сé што гледал и слушал. Но, еден ден тој посакал да се разоноди со едно ноќно друштво, кое наоѓало задоволство во многу јадење и пиење. Во тоа друштво се јадело и пиело до зори. Кога настапила зората, цело друштвото било опијането, а опијанет бил и оној син. Тогаш некој му рекол: Вакво задоволство може да се плати само со скапоцен камен. Синот го слушнал ова, па горделиво ја ставил раката во пазувите, го извадил својот скапоцен камен, откршил едно делче од него и го дал. Следното утро, кога синот се пробудил и трезен се погледнал во огледалото, во него го видел ликот на својот татко во природна големина и покрај таткото, себеси, нешто смален.

Патувал синот понатака и сé гледал и сé слушал и на сé се восхитувал. Еден ден останал да преспие во некој град, прочуен по своите богатства и своите богаташи. Кога се запознал со богатите од тој град, тие му рекле дека во своето друштво ги примаат само богатите луѓе, па ако сака да живее со нив, мора да вложи, макар и најмал скапоцен камен, за да може да им биде ортак. Тогаш синот го извадил скапоцениот камен од пазувите, откршил еден дел и го вложил во ортаклукот. На тој начин, тој бил вброен во богатите и станал, навистина, богат човек. Но, едно утро, кога погледнал во огледало, го видел својот татко во природна големина и покрај таткoто, себе си, доста смален.

Кога му здодеало да живее во тој град, тој го зел своето богатство и тргнал понатаму низ светот. Патувајќи така, дошол во едно место, прочуено поради развратот. Го фатиле некои луѓе и го одвеле кај лоши жени, кои се труделе околу него, поради неговото богатство. После подолго пребивање тука, синот почувствувал здодевност, па решил да замине понатаму. Но, при поѓањето, се погледнал во огледалото од својата соба и го видел во него ликот на својот татко во природна големина и покрај таткото, себеси, многу смален. Се зачудил на тоа, но заминал понатаму.

Патувајќи така, тој дошол во една држава, во која умрел кнезот, и каде великаните се препирале меѓу себе, кого ќе го изберат за кнез, бидејќи сите се грабале за таа титула. Кога виделе дека не можат да се договорат, ниту сложат, му рекле на младичов дека него ќе го постават за кнез но, само ако тој сака, на секого од нив да му даде по некој бакшиш, во вид на скапоцен камен. Се полакомил синот на почестите кнежевски, го извадил својот скапоцен камен од пазувите, откршил од него неколку парчиња, и му дал по едно парче на секој од големците. На тој начин тој постанал господар на една држава. Така живеел и владеел некое време, сé додека и тоа не му здодеало, па намислил да ја напушти својата држава и да појде понатаму. Се простил, значи, со сите и заминал. Но, пред заминување, се погледнал во огледалото и го видел на него ликот на својот татко и покрај таткото, себе си сосема мал, како мало дете, едвај до колената на таткото.

Патувајќи сé понатака и подолго, дошол синот во една незнабожечка земја, каде не се знаело за Единиот Бог и каде прв збор имале гатачите и повикувачите на духови. За него тоа било нешто ново и невообичаено. И тој посакал да ги спознае гатачките тајни на таа земја. Тогаш гатачите му рекле дека ќе му ги откријат сите свои тајни и дека ќе го поврзат со духовите, ако им даде еден скапоцен камен. Но, кај синот бил останат уште само еден мал дел од оној скапоцен камен, што таткото му го дал на  поаѓање. Го извадил тој и она последно парче и му го дал на гатачите. И го вовеле гатачите во своето друштво и му ги покажале сите свои тајни. Научил синот како да ги повикува духовите од подземниот свет и да разговара со нив. Потполно се предал во нивна власт. Но, и тоа му здодеало, па посакал да замине понатаму. Кога сакал тоа да го стори, се погледнал во огледалото и го видел во него татка си свој во природна големина, но себеси никако не се видел. Гледајќи така, тој се чудел, како тоа него да го нема во огледалото. Во тој миг го снемало од огледалото и ликот на неговиот татко. Наместо таткото, се појавил ликот на подземниот дух на мракот, го врзал за рацете и нозете и го одвлекол во своето подземно царство.

Не е ли оваа приказна сосема јасна? Отецот е Самиот Господ Бог, а синот – тоа е човекот. Огледалото е Заветот Божји. Скапоцениот камен е душата човечка. Оддалечувајќи се од својот татко, противно на татковата волја, синот со својата душа ги плаќа лажните задоволства од овој свет и тоа најнапред похотта за јадење и пиење, потоа похотта за богатство, па похотта телесна, блудна, па похотта за власт и најпосле похотта за знаење со помош на злите духови. На тој начин се смалувала неговата душа, тој скапоцен камен од Бога Отецот, сé додека, најпосле, сосема не се истрошила и конечно се упропастила. Тоа што синот секогаш го гледал Отецот во иста големина, значи дека Бог не се менува, туку секогаш останува ист. Тоа што Отецот најпосле го снемало од огледалото, значи дека синот, губејќи ја душата, ја изгубил и секоја врска со својот Родител. А тоа што, пак, духот на злобата се јавил во огледалото и во реалноста, тоа значи дека синот својата душа, веќе совршено ја имал продадено на тој злобен дух на темнината. Така лошиот дух, како сопственик на душата, ја здобил власта и над остатокот од човекот, односно, над неговото тело.

„ Духовни поуки “, епископ Николај

****************

Штурец и монета

Во една прилика, некој човек го повикал својот пријател индијанец, на гости во голем град.

Го повел со себе во разгледување на градот и додека шетале, индијанецот одеднаш рекол:  „Слушам штурче! “

„Невозможно е, во толкав метеж од брмчењето на автомобилите и гужвата, ти да го чуеш штурецот“ , му рекол пријателот. „Невозможно!“.

Индијанецот се наведнал, ја поткренал грмушката и му го покажал штурчето.

„Но, како?“ запрашал неговиот пријател.

Индијанецот побарал една монета и ја испуштил на тротоарот. Монетата заѕвечкала! Минувачите застанале и се свртеле накај местото, од каде што доаѓал звукот на паднатата монета.

„Она што си научил да го слушаш, ќе го чуеш…каков и да е метежот, каде и да си“ одговорил Индијанецот.

„Гледаш, овие луѓе во метежот ја слушнаа монетата, а јас го слушнав штурчето.“

 

**************

Разумно дете

Современа руска приказна

Еден ден малиот Иван се враќаше дома од училиште. На прагот од куќата го сретна татко му, кој беше безбожник, па го запраша:

-Кажи ми, дете, што те учеше денес отецот вероучител?

-Што ме учеше?… Отецот вероучител ме учеше дека постои Еден Бог во Три Лица.

-А зарем не ви кажа дека Отецот не е постар од Синот, ниту пак Синот помлад од Отецот?

-Да, така ни рече мил тато – одговори Иван.

-О, сине мој, каква глупост е тоа – одговори таткото безбожник – Погледни сине, не сум ли јас твој татко?

-Да тато – одговори детето.

-Ете гледаш ли дете мое, ако сум јас твој татко, мора да бидам постар од тебе. Нели е така?

-Така е драг тато. Ти си постар од мене како човек, но, како татко ти не си постар од мене, зошто во оној час кога ти стана мој татко, јас станав твој син. Затоа, тоа што е Небесниот Отец од пред вековите, и Синот мора да биде од пред вековите.

Безбожниот татко ја наведна главата, се замисли и од тогаш не се осмели да го праша своето дете, што го научил вероучителот во училиштето.

“ Духовни поуки “, Епископ Николај

*************************************

Православие.бг

За монашеството

ЕП. ИЛАРИОН АЛФЕЕВ · 17/07/2009

Има някаква същностна прилика между брака и монашеството. Това не са два противоположни пътя, а пътища, които в много отношения са близки един на друг. Като индивид човекът не е напълно пълноценно същество, той се реализира като личност само в общуване с другия. В брака попълването на това, което не достига, става чрез намирането на втората „половина”, на второто „аз”, намирането на „другия”.

В монашеството този „друг” е Самият Бог. Тайната на монашеския живот е в това, че замонашилият се ориентира изцяло живота си към Бога. Човекът се отказва съзнателно и доброволно не само от брака, но и от много други неща, достъпни на обикновените хора, за да се съсредоточи максимално върху Бога и да Му посвети целия си живот, всичките си помисли и дела. И в този смисъл монашеството е близко на брака. Неслучайно много отци на Църквата са сравнявали монашеския живот със съпружеския и са говорили за устремеността на човешката душа към Бога със същите изрази, с които са говорили за съпружеския живот. Показателно е, че един от основните текстове, използвани в аскетичната литература, посветена на монашеството, е библейската Песен на Песните. Говорейки за любовта между мъжа и жената, тя се докосва до такива дълбини на човешкото естество, че е приложима в същата степен и към любовта между човешката душа и Бога. Душата на християнина е невеста Христова, и именно в това отношение в монашеството се реализира онзи „брачен потенциал”, който присъства във всеки човек. Всичко, което липсва на човека, на индивида, за да стане личност, персона, за да осъзнае своето персонално битие в единение и общение с другия, се придобива в монашеството чрез общуването с Бога. Това е първото.

Второ. Човекът не трябва да приема монашество само поради това, че не е успял да встъпи в брак. Нерядко младите хора, особено випускниците на духовните семинарии, се оказват пред избор: те са узряли за свещенослужение, получили са духовно образование, готови са да започнат самостоятелен живот, но по едни или други причини не са успяли да „решат семейния въпрос”, да си намерят спътница в живота. И се случва архиереят да започне да оказва натиск върху такъв човек: щом не си женен, тогава приемай монашество и се ръкополагай. Това, разбира се, е напълно недопустимо, защото както за брака, така и за монашеството трябва да се узрее и всяка прибързаност, да не говорим за натиск, са неуместни и недопустими. Човек може да се замонаши само в един случай – ако усеща горещо призвание за това. Монашеското призвание не може да бъде минутен порив: то трябва да зрее дълго време в човека, да става все по-явно, все по-силно. Ако ли пък човекът не е сигурен в своето призвание, ако се колебае, той не трябва да се замонашва. В беседата за брака говорих приблизително същото: не трябва да се жениш, ако има съмнение, че тъкмо този човек е онзи, с когото си готов да споделиш своя живот, заради когото си готов да пожертваш и живота си. Аналогичен подход трябва да има и по отношение на замонашването.

Трето. Монашеството има различни външни форми. Има монаси, живеещи в манастирите, има и такива, които живеят в света. Има монаси, които изпълняват църковно послушание, например преподават в духовните школи, има монаси, които се занимават с благотворителност или социално служение, грижат се за бедните. Има монаси – свещенослужители в енориите. С една дума, външната картина на монашеския живот може да бъде най-различна. Но вътрешната му същност не се променя от това. А тя, както ми се струва, се състои от две неща – усамотеност и непрестанно предстоене пред Бога. Затова човекът, който не усеща призвание към усамотяването, към това да посвети целия си живот без остатък на Бога, не трябва да става монах.

Случва се млади хора да се замонашат, ориентирайки се към едни или други възможности, които, както те си мислят, ще се разкрият пред тях, ако станат монаси.

Огромна и трагична грешка правят хората, които се замонашват заради църковна кариера. В съвременната практика на Православната Църква архиерей може да стане само човек, приел монашество. Това води дотам, че хора със стремежи за кариера се замонашват, за да стигнат до църковните висоти. Но тези висоти биват достигани от малцина, защото монасите са много, а епископите – малко. И нерядко такива хора вече в зряла възраст се оказват в ситуация, когато разбират, че желанието им е неосъществимо, че са „изпаднали от потока” или така и не са влезли в този „поток”, който излъчва кадрите за архиерейско служение. И настъпва ужасна криза. Човекът разбира, че е погубил своя живот, лишавайки се от много неща заради една илюзия. Подобни ситуации трябва да бъдат изключени. Човек може да се замонаши само в случай, че е изцяло ориентиран към Бога, готов да даде на Бога целия си живот, да върви през тясната врата. Монашеството е максимална изява на онзи „тесен” път, за който говори Господ (Мт. 7:13; Лк. 13:24). Това е път за издигане към вътрешни висоти, път на вътрешните търсения и намирания – при външни загуби. А замонашването заради някакви външни цели изопачава самата същност на монашеството.

Недопустимо е да се приема монашество и по послушание. За съжаление, доста често се случва човек на някой етап от своя живот да не може да реши дали да приеме монашество или да встъпи в брак. Не усещайки в себе си достатъчно вътрешни сили за самостоятелно решение, той си казва: „Ще отида при духовника (вариант: при еди-кой си старец), и каквото ми каже той, това ще е волята Божия”. Такъв подход е порочен. Всички отговорни решения човек трябва да взема сам. И да носи пълната отговорност за тях. Разбира се, няма гаранции, че няма да стане грешка. Много хора са грешили в избора на жизнения си път. Но човекът, който сам е допуснал грешка, може сам и да я поправи, дори и това да му струва скъпо. Ако пък грешката е допусната от някой друг и човекът разбира, че съдбата му не се е сложила, защото някога поради неразумие той лекомислено е връчил решението за своята съдба на някой друг, вече няма кой да поправи тази грешка.

В беседата за брака аз говорих, че има два вида брак – бракът като тайнство и бракът като съжителство. Същото може да се каже и за монашеството: то може да бъде тайнство, а може и да не бъде. Монашеството, което е тайнство, преобразява целия живот на човека, променя го по фундаментален, радикален начин.

Между другото, има една съвършено неправилна традиция, наследена от времето, когато нашата Църква е била под силното влияние на западната схоластика – да прокарваме межда между тайнствата и обредите и да приемаме, че бракът е тайнство, а замонашването – църковна церемония, лишена от светотайнствен характер. Замонашването е също такова тайнство, както и другите тайнства на Църквата, защото съдържа всички признаци на тайнство. Човекът, приемащ монашество, получава друго име, подобно на това, което става в Кръщението. Той се облича в нова дреха. Както и в тайнството Кръщение, Църквата вярва, че се прощават греховете на човека, в това число и онези, които са канонично препятствие за приемането на свещен сан. И дори в самото чинопоследование на замонашването то е наречено тайнство – когато извършителят казва на замонашващия се: „Ти пристъпи към това велико тайнство”. Но монашеството се реализира като тайнство само тогава, когато се приема по призвание, за да стане път към вътрешно усъвършенстване, към изкачване на човека по онази „лествица” на придобиването на добродетелите и борбата със страстите, която толкова добре е описал в класическата си книга св. Йоан Синайски.

В кои случаи може да се каже, че монашството не се е състояло като тайнство, че замонашването се е оказало несполука или грешка? В случаите, когато човекът или се е замонашил против волята си, поради послушание на друго лице, или в твърде ранна възраст поради собствено неразумие, или под влияние на настроение или ентусиазъм, които са отминали. Вече като монах такъв човек разбира, че е направил грешка, че изобщо не е предназначен за монашески живот. От тази ситуация има три изхода.

При първия изход човекът успява да надвие себе си: той си казва, че след като е станал монах, след като Бог го е призовал към този начин на живот, той трябва да направи всичко, за да стане монашеството му наистина тайнство на единение с Бога. И човекът се старае с Божията помощ да внесе в живота си необходимия аскетически настрой. Това е най-добрият вариант, но за съжаление той се случва доста рядко.

По-често се срещат вторият и третият варианти. Вторият : човекът си остава монах, за да не наруши монашеските обети, но не изпитва при това нито радост, нито вдъхновение от това, че е монах, а просто „влачи товара си”, проклинайки съдбата. Третият вариант: монахът напуска манастира, „хвърля расото”, както казват хората, става мирянин.

Трудно е да се каже кое е по-доброто. От една страна, монашеските обети се дават веднъж завинаги, и според каноническите правила на Църквата дори и онзи монах, който е свалил иноческата дреха и е встъпил в брак, продължава да бъде монах, но паднал, живеещ в грях монах. И с нищожни изключения бившите монаси, които встъпват в брак, не получават църковна благословия за брачен живот и не могат да се венчаят в храма. Такава е традицията на Православната Църква. В този смисъл монашеските обети налагат върху човека по-големи задължения, отколкото брачните обети: Църквата може да признае развода, но никакво „размонашване” църковните канони не признават. И ако в брак можеш да встъпиш два пъти, то монашески обети можеш да дадеш само веднъж.

През първите две години на монашеския си живот живеех в манастир, в който едва ли не всеки втори монах се отказваше от обетите си и напускаше манастира. Някои от напусналите се женеха. Обикновено такива бракове бяха несполучливи и скоро се разпадаха. Спомням си един човек, който остави монашеството два дни след замонашването, което е свидетелство за пълната му вътрешна неподготвеност за монашески живот. Спомням си и друг случай: млад човек постъпи в манастира с огромен ентусиазъм. Той искрено искаше да се отрече от света, да води свят начин на живот, но беше общителен по природа, светски човек, а в манастира не намери онази духовна храна, онова духовно ръководство, което не само би могло да го задържи на пътя на монашеския живот, но и да изпълни с духовно богатство този живот. Като резултат той започна да губи трезвение, контрола върху себе си, започна да ходи в града, свърза се с жени, започна да свири в рок група (в миналото си той беше музикант). По-нататък – алкохол, наркотици. Накрая напусна манастира, ожени се, разведе се, и, не стигайки до четиридесет години, умря от превишена доза наркотици. Този и други подобни случаи заздравиха в мен убеждението, че решението за замонашване може да се приеме само след много трезв и сериозен размисъл, едва след като човекът се е утвърдил дълбоко в желанието си да води монашески живот и се е убедил, че това е неговото призвание, едва след дълга самопроверка.

Често ми се случва да общувам с млади хора на кръстопът. Някои от тях казват: „Понякога ми се иска да стана монах, но усещам съмнения, колебания”. Обикновено им отговарям, че докато у тях се запазва дори и сянка на съмнение, дори и слабо колебание, те не трябва да се замонашват. Съветвам ги да не бързат, да почакат поне три години, а след това да проверят не е ли отслабнало това желание, не е ли охладняло то, и ако то се е запазило, да се решават и да приемат монашество. Грешката може да има фатални последици, тъй като след като е дал монашески обети, а след това е разбрал, че монашеството не е лъжица за неговата уста, човекът рядко е способен да се върне към нормалния живот. През целия си останал живот той остава духовно травмиран, нравствено осакатен.

Както и бракът, монашеството има собствена динамика, и монахът може да се развие или в положителна, или в отрицателна посока. В монашеството човекът не стои на едно място: той или върви по пътя към Бога, натрупвайки полека-лека духовен потенциал, или постепенно губи онзи малък първоначален запас, който присъства у всеки човек, приемащ монашество. И в този смисъл, разбира се, е много важно човекът да се настрои правилно още от самото начало. Както и в брака, в монашеството може да има първоначална еуфория и последвало разочарование. Случва се, след като се е замонашил, човекът да се усеща през първите месеци тъй, сякаш е на небето – той е щастлив, струва му се, че се е сбъднала неговата мечта, че монашеският живот е тъкмо това, към което се е стремял. Но след това настъпва отрезвяване. Човекът започва да вижда, че в монашеския живот има свои трудности и изкушения, за които той се оказва неподготвен. Много важно е да успееш да преодолееш този критичен момент. Ако в брака съпрузите могат да преодоляват заедно критичните ситуации, то в монашеството човекът е оставен насаме със себе си. Разбира се, той не е сам, ако пребъдва в Бога, но подкрепата от хората е нещо, което често не достига на монаха. Нерядко не му достига правилно духовно ръководство, особено в наше време, когато опитните духовници са малко.

По съветско време в Руската църква имаше само 18 манастири, но дори и тогава хората се оплакваха от липсата на опитни духовни ръководители. Днес броят на манастирите е повече от 500, но духовно опитните наставници не са се увеличили от това. Та нали духовните ръководители трябва да израстват с десетилетия, а за да израснат те, трябва да има трайна монашеска традиция. Самите духовници трябва да бъдат ученици на опитни наставници. Силата на монашеството е именно в приемствеността на духовното ръководство, което, както и апостолското приемство, идва от раннохристиянските времена: духовният опит се предава от учител на ученик, а след това и самият той става учител и предава своя опит на своите ученици.

В историята на християнската святост не са малко примерите, когато монашеският опит се е предавал от учител на ученик. Преп. Симеон Нови Богослов бил ученик на преп. Симеон Благоговейни. След като получил от учителя си дълбоки знания в областта на аскетичния и мистичния живот, той ги записал и предал на своите ученици. Никита Ститат, написал житието на Симеон Нови Богослов, бил най-близкият му ученик. И самият Никита Ститат имал ученици, естествено. Непрекъснатата верига на приемството на духовния опит продължава от древността до наши дни. И дори по съветско време в Руската православна църква тази верига не е прекъсвала, въпреки че е била отслабена: духовно опитните ръководители, старците, са били през онези години голяма рядкост, но все пак са съществували.

А какво става сега? Открива се неголям манастир, епископът изпраща там 23-годишен игумен, той взема със себе си няколко двайсетгодишни послушници, и те започват да се възпитават едни други. Няма никаква гаранция, че юношата, назначен за настоятел само защото след като Църквата е получила в свое разпореждане манастирски имот, там е трябвало спешно да се настани някой, ще стане наистина добър наставник за тази младеж, която идва може би с голям ентусиазъм, с желание, но при липсата на достатъчно духовно ръководство може да се разочарова и да се окаже на лъжлив път.

Струва ми се, че както и приемането на свещенство, така и приемането на монашество трябва да става в зряла възраст. В древните манастири не замонашвали не само петнайсет– и седемнайсетгодишните, но дори и двайсетгодишните. Към замонашване се подготвяли твърде дълго. Преди да постъпи в манастир, човекът дълго размишлявал. Никой не го карал да влезе в манастир, както правят днес някои духовници, подтиквайки младежите към приемане на монашество. Постъпвайки в манастира, човекът дълго пребивавал в положението на послушник; ако се разочаровал, той можел спокойно да напусне, за да започне пълноценен живот в света. И само ако човекът, прекарвайки много години в манастира, разбирал, че това е неговият път, го замонашвали. По този начин замонашването било не начало на монашеския му път, а завършек на дългогодишна проверка: тя потвърждавала, че човекът е призван към монашество, че желанието му да стане монах не е скорозрейно, прибързано, че това е собственото му желание, а не желанието на друго лице, опитало се да го принуди към монашество.

Говоря това с пълното съзнание, че можете да ми напомните, че самият аз съм се замонашил на двайсет години. На това мога да отговоря само, че в известен смисъл ми провървя, решението ми да се замонаша беше, възможно, юношеско и незряло, но въпреки това през изминалите 13 години не е имало ни една секунда, в която да съм бил разочарован от това, в която да съм си мислил: „А дали не направих грешка?” Дори и в най-трудните минути, а те не бяха малко, никога не съм усещал, че призванието ми може да бъде нещо друго.

На други обаче е провървяло значително по-малко. И знам немалко случаи, когато, след като е приел монашество на младини, човекът след известно време е осъзнавал, че това е било грешка, но продължавал да стои в манастира, да „влачи ярема” без вдъхновение, без радост. Случвало ми се е да виждам монаси, които са в перманентно състояние на униние и на които всичко е омръзнало в този живот. За да се утешат поне малко, те или ходят на консултации при психотерапевти, или слушат по цели дни класическа музика, или търсят утеха в алкохола.

Това е особена борба, особен подвиг. Но, повтарям, възможността да разкрият вътрешния си потенциал, да посветят целия си живот на Бога се предоставя само на онези монаси, които са се замонашили по призвание. Ако ли пък монашеството е прието със съблюдаване на всички изброени условия, прието по призвание, то може да стане за човека средство за разкриване на вътрешния му потенциал, да му даде възможности, които не дава животът в света. Монахът по определение е свободен от много вериги, с които е вързан животът на мирския човек. Монахът има възможността да се съсредоточи върху най-главното, и ако той ориентира живота си към него – към това, което е „единственото потребно”, тоест към Самия Бог, – неговите придобивки могат да са много големи. Преди всичко той може да познае от собствен опит какво означава онази близост на човешката душа към Бога, за която са писали светите отци в тълкуванията си на Песен на Песните. Той може да познае Бога или, както казваше отец Софроний, цитирайки думите на апостол Йоан Богослов, „да види Бога както си е”. Той може да придобие много духовни умения и да стигне до светост. Разбира се, пътят към светостта е открит за всеки човек, независимо дали е монах, свещеник или мирянин, живее ли в манастир или в света. Но монашеството може да създаде за човека особени условия, при които той среща по-малко препятствия от мирските хора. На пътя на монасите има други препятствия

Монашеството, както вече казах, е най-радикалният израз на онова влизане през „тясната врата”, към което Господ призовава всички християни. В древната Църква монашеството се формирало постепенно. Имало групи аскети, подвижници, които давали обет за безбрачие; някои от тях се оттегляли в пустинята, други оставали да живеят в градовете. Главната цел, която си поставяли, била духовната работа над себе си – онова, което в Стария Завет се наричало „ходене пред Бога”, когато целият живот на човека бил ориентиран към Бога и всяко дело, всяка дума били посветени на Бога. В Сирийската църква през IV век тези подвижници се наричали „синове на Завета” или „дъщери на Завета”: те давали обет за безбрачие, за да се посветят на служене на Бога и Църквата. В Кападокия през същия период монашеското движение се развивало с бързи темпове, създавали се общини от аскети. Важна роля за формирането на кападокийското монашество изиграл св. Василий Велики. От него до нас са стигнали няколко сборници с нравствени правила. Прието е да се смята, че това са монашески правила, но въпреки това думата „монах” не се използва в тях. Работата е там, че Василий Велики е писал своите правила не само за монасите, но и за всички аскетично настроени християни – за всички, които искали да градят живота си според Евангелието. Та нали по същината си монашеството не е нищо друго освен евангелски начин на живот, стремеж към изпълняване на същите заповеди, които са дадени и на живеещите в света. Неслучайно св. Йоан Лествичник казвал: „Светлина за монасите са ангелите, а светлина за хората е монашеският живот”. И неслучайно през византийската епоха и в Русия монашеският живот е бил възприеман като някакъв еталон, и животът на обществото бил в значителна степен ориентиран към аскетичните монашески правила.

По такъв начин няма никакво противоречие не само между монашеството и брака, но и между монашеството и живота в света. Св. Исаак Сириец казва, че „светът” е съвкупност от страсти. И монахът се отдалечава от този „свят” – не от света като творение Божие, а от падналия, греховен свят, затънал в пороци. Отдалечава се не поради омраза към света, не поради гнусене от света, а защото извън света той може да натрупа онзи духовен потенциал, който впоследствие ще реализира за служене на хората. Преп. Силуан Атонски казвал: мнозина обвиняват монасите, че те даром ядат хляба си, но молитвата, която те отправят за хората, е по-ценна от много неща, които хората в света вършат за полза на ближните.

Преп. Серафим Саровски казвал: „Добий мирен дух и хиляди ще се спасят покрай теб”. Отивайки в пустинята за пет, десет, двайсет, трийсет години, отшелниците придобивали „мирен дух”, онзи вътрешен мир, който толкова липсва на живеещите в света. Но след това те се връщали при хората, за да споделят с тях този дар. И наистина хиляди хора се спасявали покрай тези подвижници. Разбира се, имало много подвижници, които напуснали света и не се върнали в него, които умрели в неизвестност, но това не значи, че подвигът им бил напразен, защото молитвите, които те отправяли за ближните си, помогнали на мнозина. Добивайки святост, те станали ходатаи и застъпници за хилядите, които били спасени с молитвите им.

Замонашвайки се, монахът дава три основни обета: за нестежание, целомъдрие и послушание.

Нестежанието може да се разбира по различни начини. Може да става дума за пълна доброволна нищета, когато човекът се отказва от всякакви земни блага, от всякаква собственост. Но в повечето случаи става дума за това, че монахът, притежавайки едни или други материални блага, се отнася към всичко, което има, така, сякаш го е взел назаем. Монахът и към живота си трябва да се отнася така, сякаш му е даден назаем. В „Лествицата” и другите паметници на аскетичната литература се говори за добродетелта на странничеството, когато човекът разбира, че няма тук, на земята, „свой град, но бъдещия търси”, защото духовната му родина е Небесният Йерусалим. И именно към него е насочен духовният взор на монаха.

Обетът на целомъдрието не се свежда само до безбрачие. „Целомъдрието” е славянска дума с много дълбок смисъл. Тя ни говори за това, че човекът трябва „целостно да мъдрува”, тоест във всичките си постъпки и помисли да се ръководи от „мъдростта, която слиза отгоре”, която е Самият Христос.

Но каквито и да са външните обстоятелства на живота на монаха, той винаги трябва да помни, че животът му вече не принадлежи на него, а е посветен на Бога, Църквата и хората. И монахът оправдава своето призвание само тогава, когато животът му носи плодове и в отношенията му с Бога, и в отношенията му с Църквата, и в отношенията му с хората. Монахът носи полза в отношенията си с Бога, ако постоянно работи над себе си и духовно преуспявайки, се издига „от сила в сила”. Той носи полза на Църквата или като съвместява монашеския си живот със служене на Църквата в свещенически сан, или като се занимава, без да е свещеник, с някаква друга църковна дейност, например с благотворителност, преподаване. Монахът носи полза на хората или като им предава духовния опит, който е натрупал в себе си, или като трупа този опит, за да го сподели впоследствие с хората, или просто като се моли за тях. И най-сетне послушанието. Този монашески обет може да бъде изпълняван по различен начин: монахът в манастира е в послушание на своя игумен, монахът, служещ в енорията

В крайна сметка послушанието е вслушване в Божията воля, стремеж на човека да доближи максимално волята си до Божията воля. И монахът е онзи, който доброволно се отрича от своята воля, предавайки целия си живот в Божиите ръце. Монахът трябва да се стреми да стигне до толкова пълно сливане на волята си с Божията воля, че да се уподоби на Иисус Христос, Който в Гетсимания зовял Своя Отец: „Отче Мой! Ако е възможно, да Ме отмине тази чаша; впрочем, не както Аз искам, но както Ти” (Мт. 26:39). В тези думи се проявила, от една страна, Неговата човешка воля и естественият за всеки човек страх пред страданията, а от друга – пълната преданост на Божията воля и всецялата готовност да повери живота Си на Бога.

В заключение бих искал да кажа, че за разлика от брака монашеството е дял на избраници – избраници не в смисъл, че са по-добри от другите, а в смисъл, че усещат призвание и вкус към усамотеността. Ако човекът не усеща потребност от усамотяване, ако му е скучно да бъде насаме със себе си и с Бога, ако постоянно му е необходимо нещо външно за запълване на живота му, ако не обича молитвата, не е способен да се разтвори в молитвената стихия, да се потопи в нея, да доближи чрез молитвата към Бога – в този случай той не трябва да приема монашество.

Превод: Андрей Романов

************************************

За програмата на монашеството

АРХИМ. СОФРОНИЙ САХАРОВ · 17/07/2009

Приветствам всички ви и моля за молитвената ви помощ. Целта ми е да ви помогна да се борите срещу „рутината” в монашеския живот, така че истински да пребивавате с ума си там, където е Христос – отдясно на Отца. Но средствата, които имам на разположение са твърде оскъдни.

Светите отци като Лествичника и други аскети, изискват от монаха постоянно да пребивава с ума си в Бога. Ежедневният живот е пълен с впечатления и прекъсва съзерцателния ни живот в Бога. Миналия път ви говорих за това какво съзнание трябва да имаме, живеейки в този свят сред множество хора. Една от най-важните задачи в програмата на монашеството е чрез спазването на Христовите заповеди да се достигне състоянието на безстрастие, т.е. на освещаване: тогава вече никакво духовно явление вече не може да прекъсне виждането в нас на безстрастния Бог. Ако говорим за безстрастието като цел на нашия живот и смисъл на идването ни тук, в манастира, то целият стил на живота ни се променя.

Резултат от падението е това, че човекът от образ Божи, от образ на Абсолютното Същество, е „изпаднал” в такова съзнание, което ние сега наричаме егоизъм. Егоизмът е признак на това падение и наличие в нас на гибелта, на смъртта.

Макар Божието откровение да е дадено в тази форма – „ЕГО”, „АЗ, „Аз съм вечно Съществуващият”, – то тук думата „ЕГО”, „АЗ” е най-забележителна дума, защото обозначава личността, а личността не живее затворена в своето его.

Егоизмът действително е причината за всички трагедии в живота на човека, на човечеството на земята. Това е състояние, противоположно на онова, към което сме призвани от Божията заповед. Бог ни е заповядал да обичаме всеки ближен, всеки съ-човек като самите себе си; естествено имам предвид евангелското, а не старозаветното разбиране. Старият Завет казва: „Възлюби ближния си като самия себе си, и мрази врага си”. А Господ заповядва: „А Аз ви казвам: обичайте враговете си”. Така че, макар Старият Завет да ни дава много примери за изключително възвишени състояния на молитва и съзерцание, все пак те далеч отстъпват на евангелската заповед: „А Аз ви казвам: обичайте враговете си”. В книгата си за старец Силуан пиша, че тази заповед на Христос дава на всички други заповеди абсолютен, вечен и безкраен характер. Заради нея християнството се явява за света „смърт” – смърт на егоизма. Ето защо Господ казва: „Ще бъдете мразени от всички заради Моето Име”. Много е възможно дори и ние монасите да се изморим и да се изтощим от това слово, защото то никак не ни се отдава. Ние изнемогваме в молитвата си, за да спазим Божията заповед. Минават години, десетилетия, но не достигаме търсеното. От умората се ражда чувство на отблъскване. Но умолявам ви да помните, че това отблъскване е гласът на смъртта в нас! Макар да е трудно да се говори за тази заповед, защото всички сме далече от висотата на Божието слово, все пак по-добре е да говорим за нея, отколкото за каквото и да е друго. Иначе всичко в нас се опустошава и тогава няма да получим нищо за живота си в Бога, който е живот вечен.

Един от признаците на егоизма в нас е наличието на някакво чувство на завист. От това чувство трябва да се бяга като от черна смърт. Истинският християнски живот ни освобождава от завистта. В Евангелието има прекрасна притча за блудния син. Когато Бог устроил пиршество на небесата, защото падналият син се е върнал в лоното на Отца, по-големият син, който не познавал падението, изведнъж станал жертва на завистта: „Аз цял живот ти работя, а Ти никога не устрои нещо такова за мен!” А Бащата отговорил: „Всичко, което Ми принадлежи, принадлежи и на тебе. Затова трябва да се радваме за спасението… Този твой брат мъртъв беше и оживя, върна се при нас”. И ако вярваме по този начин – че „всичко, което Бог има, ще бъде наше” – тъмната страст на завистта няма да намери място в нас. Знаете от Евангелието как Пилат разбрал, че предават Христос от завист: не заради някакви истински престъпления, а само защото той предизвикал в тях завист със Своите Божествени чудеса. Както виждате, тази завист е убила Бога. Тя убива също и брата! И така, когато в нас се появява движение на завистта, трябва да знаем, че сме във властта на тъмната смърт. Трябва да живеем така, че не само да не завиждаме, но дори да се радваме всеки път, когато някой ни превъзхожда в каквото и да било. И ако имаме правилна нагласа, тази страст, която разрушава всичко в живота на хората, няма да има в нас място, и животът ни ще стане съвсем друг по своя характер. Тогава лесно се установява единство на духа и животът на нашето братство ще бъде изпълнен с истинско Божествено присъствие…

Преди смъртта си искам да напиша това на сърцата ви, за да живеете наистина в Бога и в съзнанието ви да няма нищо друго. Не давайте на никого по никакъв начин да изтръгне от духовното ви съзнание Христовата любов, която не познава завистта, а се радва за спасението на всеки човек. Всичко се свежда до положението, че трябва да се молите и сутрин, и вечер, и в храма, и извън храма да спазвате Божията заповед за любовта към ближния. Ето за това е моята молитва към Бога. Чрез любовта към ближния ние познаваме и любовта към Бога. Разбира се, бих искал у всеки един от вас молитвата да извира отвътре като поток, така че суетата, която създава големият брой хора, идващи тук с различни настроения, по никакъв начин да не изкорени в нас това съзнание. И тогава наистина ще живеем така, че Божието спасение да бъде все по-близо и по-близо до всички нас. Би било толкова тъжно човек да отиде в манастир и вместо вечно освобождение да намери осъждане и гибел!

И когато достигнете края на вашите дни, ще ви бъде по-ясно моето състояние. Аз сега и живея, и не живея. Често състоянието ми е толкова лошо, че животът ми тежи и казвам на Бога: „Господи, кажи ми „умри”, и ще умра”. Но по непонятен за мен начин изведнъж това състояние на смърт в цялото ми същество се променя в молитва и слово, отправено към вас. Не зная как съм жив. Защо съм жив? – Може би защото сърцето ми не може да ви остави тук, на земята. Когато някой от вас отсъства, през цялото време съм в молитва Бог да запази всички ви и всеки един от вас. И така, простете, че ви говоря за това

Простете ми, ще ви разкажа един комичен случай. Една дама в Москва решила да посвети времето за дневния си тоалет на изучаването на испански език, за да може да чете в оригинал „Дон Кихот” на Сервантес. Естествено, не мога да се състезавам със Сервантес: едва ли ще се намери някоя душа, която да изучава руски език, за да чете мен. Сервантес ще се окаже победител. И все пак, и старец Силуан, и Серафим Саровски, и Нил Сорски – всички те и мнозина други са говорили на руски. Затова е хубаво да се знае този език.

При нас идват хора, които са като изгубени: не знаят как да пристъпят към живота по Бога. И какво да им кажеш, с какво да започнеш? В живота ми имаше такъв случай. Една душа бе осъдена от лекарите на скорошна смърт поради рака, поразил я изцяло. Тя беше съвсем болна и я возеха в инвалидна количка. И когато на нея, поради смъртоносната болест, й бе дадена голяма схима, тя ме попита: „А сега какво да правя?” Отговорих й: „Гледайте към Бога и Му говорете за своите нужди”. И тя започна да прави така. От тогава изминаха повече от тридесет години, и тя е жива и се моли. И това е действителен случай.

Някога отстъпих от Бога, от молитвата и след това изведнъж ми бе дадено да се върна при Него. Започнах да се моля. И молитвата влезе в мене като вулкан, и не бе възможно да я спра. Молитвата е такова състояние, в което действително можем да се съединим с нашия Бог Творец. И тази молитва е смисълът на монашеството. Всеки друг начин на живот е по-малко благоприятен за такава молитва. Ние оставяме грижите за когото и да било в материален план. Това не означава, че никога не помагаме материално – ние правим това постоянно. Но нашата главна грижа не е това, а да пребиваваме в Бога. В света страданията – като един вид разпятие – могат да удържат хората в молитва. Но ние монасите трябва да се удържаме в молитва поради едното съзнание, че в нас все още живее смъртта, и да търсим как да победим тази смърт…

Методите на борбата на ума със страстите

Отново и отново благодаря на Бога, дал ми сили да се срещна с вас и да ви говоря за онова, което е необходимо за нас, из­бралите монашеския път. Как можем да победим натрапчивия помисъл, който не ни дава да намерим покой и да вършим всяко действие в духа на заповедите?

Разбира се, борбата с помислите е част от монашеската духовна работа на борбата със страстите като цяло. И днес моля Бога да ми даде сили да ви говоря за това, което наистина е потребно.

В Евангелието виждаме следния случай: някой завел сина си, завладян от бяс, при учениците на Христос. След това те попитали Господа: „Защо ние не успяхме да изгоним беса?” Господ, изгонил с една дума от юношата беса, който го измъчвал, им казал: „Този род се изгонва с пост и молитва”. Господ ни е дал най-общи положения, чието съдържание трябва да разкрием в продължителен подвиг. Постът, разбиран често като външна диета, става толкова по-строг, колкото по-малко човек отдава ума си на духовната борба. По принцип постът говори за необходимостта от въздържание от всичко, което противоречи на духа на заповедта. „С пост и молитва!” Постът и молитвата се увеличават по своите външни форми, ако отдаваме малко внимание на „духовната работа” (умное делание – б. пр.).

Ние трябва да имаме контрол върху ума си: къде се „шляе” (простете за резкия израз) той, нашият ум, по какви мръсни пътища ходи? Ние трябва да го удържаме от „разходки” там, където не бива, там, където събира мръсотия и страсти и с това осквернява целия ни живот! Нужно е да се учим как от такъв помисъл да преминем към друг – такъв, който ще освети целия ни живот и ще подготвя ума ни за живота в бъдещия век.

Сега ще ви говоря за монашеското дело като цяло в борбата със страстите. След падението на Адам всяка страст принадлежи на тварния свят. Всяка страст има една или друга форма, един или друг присъщ на нея образ в зависимост от характера и`. Така нашия принцип кратко ще изразявам с думите: „Да не предаваме ума си, да го държим под контрол”, според съвета на великия апостол Павел.

След като Господ е възкръснал и е възлязъл на небесата, нашият ум трябва да бъде там, където е Той: зад завесата на осмия ден. Ако държим в съзнанието си необходимостта от контрол над ума и от аскеза, която удържа ума зад завесата на осмия ден, то вместо да осквернява цялото ни същество със страсти и греховни помисли, самата наша мисъл ще го освещава.

Защо трябва „да не предаваме ума си”? – Възможно е, подобно на някои от отците, да поискате да изпитате как действа страстният помисъл, и да проследите накъде води той. Но нашият път към победа над греховните страсти е друг: как да спрем помисъла, как да не предадем вниманието си на онова движение, което пленява ума… А когато ние не отдаваме ума, тогава никаква страст не може да действа в нас. Максим, великият подвижник, е казал: „Дай на тялото въздържание и пост според силите му, а останалото – отдай на ума”. И така, ние трябва да следим за това умът ни по никакъв начин да не се съедини с образа на онази страст, която чука на вратите на сърцето ни, за да ни привлече към греховно действие. И така се получава, че нашата аскетическа борба зависи от културата на ума ни. Никаква друга аскетическа култура на този свят не познава нищо подобно на онова, което казва нашият Господ Иисус Христос, Творецът на света, чрез Когото „всичко е станало”. Когато отдадем ума си, за да следваме Христос, където и да иде Той, цялото ни същество се освещава от Неговата Божествена святост. Като не предаваме ума си на страстния помисъл, на образа на онази страст, която иска да ни склони към грях, и като превеждаме ума в подвига на следването на Христос, тогава вървим нашия монашески път. Когато ни се даде да побеждаваме нападението на всяка страст, то умът ни, следвайки Христос, се подготвя за вечното битие, за „съ-битиè” с Него – с Христос, с Отца и Светия Дух.

Да речем, че ни безпокои неприязнен помисъл – някой ни е оскърбил. В дверите на сърцето ни чука страстта да отмъстим за обидата. Всяка страст може да се осъществи чрез действие само при участието и вниманието на ума ни към помисъла на тази страст. Ако изхвърлим от ума си образите на хората, които са ни обидили, както и самата обида, то ние сме победили: страстта не действа в нас и така, спазили принципа „да не предаваме ума си”, ние живеем свободно. По този начин умът ни се възпитава да пребивава вечно с Бога, дори докато спим. Това обаче не се получава нито бързо, нито веднага при всички хора.

Главното в тази духовна работа е послушанието. Всички започваме от малките неща: предаваме волята си на мисленето на духовния си отец или на игумена. В този прост и малък акт на послушание – духовно послушание – ние освобождаваме ума си от житейските грижи. И тежестта пада изцяло върху нашия духовен отец или игумена. А ние оставаме свободни от грижите и умът ни може изцяло да се отдаде на Бога. Когато умът ни е зает с Бога, Който, естествено, е Чист и Пречист, то и умът ни става чист. Този опит от чистота на ума се дава само в манастира. Защо? – Защото само в манастира, а не в общия живот на света, ние можем да предадем себе си на разсъдителността на човек, който живее чрез нашия Бог по-дълго време, отколкото ние. Нашият духовен отец, понеже за разлика от нас не е завладян от страстите, намира най-добрия изход. Така по най-прост метод ние изведнъж възхождаме там, докъдето не се издига никаква интелектуална еквилибристика.

Помните ли думите на старец Силуан: „Започнах да правя така, както ме научи Господ и умът ми се очисти, и Духът свидетелстваше за спасението”? Само такъв дух е чист, който е свързан повече със сърцето, отколкото с ума. Затова и Господ казва: „Блажени са чистите по сърце, защото те ще видят Бога”.

По този начин монахът се научава да богословства, като пребивава в делото на послушанието. По мнението на светии като Симеон Нови Богослов, наричани „νηπτικοì πατέρες”, т.е. „онези, които са водели трезв, духовен живот”, – само такъв ум, чистият, е годен за истинско богословие. Така монашеският живот ни води към богословски съзерцания от най-висш порядък.

Създава се впечатление, сякаш всичко е доста просто и заедно с това е удивително ефективно.

Защо казваме „да не предаваме ума”? Защото всяка страст, тъй като има един или друг образ, външен или мисловен, носи със себе си ограничение, присъщо на тварния свят. Страстите не действат по еднакъв начин в човека, но в общ план може да се каже, че най-тежката борба за човечеството е с плътската страст: в началото тя предлага услаждане, а след това се превръща в смърт. С плътската страст, чийто образ чука в съзнанието ни, борбата е по-тежка, отколкото с другите страсти. Хилядолетният ни монашески опит показва, че да не се предава умът на нападенията на плътската страст е най-висша култура: защото като не предаваме ума на образите на тази страст, ние се освобождаваме и тя престава да действа. В началото, докато човек е все още млад и се развива за това да ражда деца, това не е толкова просто. Струва ни се, че световният закон за възпроизводството е по-силен от нас. Но когато чрез духовния подвиг се постигне чистота на ума и той стане свободен от външните помисли, свързани с тази страст, тогава човек става съвсем друг. Светите отци наричат това състояние „целомъдрие”.

Хилядолетният опит показва, че когато този подвиг се извършва правилно, т.е. чрез послушание и въздържание във всичко, чрез пост и молитва, човек не се уврежда нито психически, нито интелектуално. Ако в повечето случаи загубата на равновесието на нормалния човек е възможна по две причини – при наличие на гордост или при борба с плътта – то като побеждава и едната, и другата, човек запазва равновесието си и способността си за разумно действие.

Ще ви разкажа нещо от своя опит. Някога страшно се увличах от философия. Еквилибристиката на ума, който се движи свободно в космическия живот и пространство, дава огромна наслада, но не спасява в онзи смисъл, за който говорят Христовите заповеди.

В съвременните религиозни движения съществуват други разбирания за духовния живот. Лично аз ви предлагам да се придържате към нашата система на възпитание на ума. Ние разбираме това възпитание по друг начин, особено когато става дума за съзерцанието. Съзерцанието за нас не е психоанализа, а състояние на нашия дух, при което реалностите на Божествения свят стават очевидност. Другите (ще се въздържа да посоча имена) разбират това като тънък психологически анализ на мисленето и всяко действие. Ние не живеем по този начин: това е пътят на науката в нейната съвременна форма – психологията.

От всички страсти най-страшните, разбира се, са плътта и гордостта. Ако с плътта борбата се свежда до това да не предадем ума, то с гордостта борбата е: „дръж ума си в ада”.

Разбирането на духовните хора за гордостта и за борбата с плътта се различава от разбиранията на хората, които живеят в света. Няма да скрия огромната си печал, че онова най-висше познание, което е донесъл на земята Господ Иисус Христос, се пренебрегва от хората. Това пренебрежение достига до парадокс: хората се срамуват да кажат, че са християни. Но от хората, които си отиват от Христос, никой няма истинско разбиране за Божественото смирение. Бог, Който е всемогъщ, безкраен в Своите творчески дела, е смирен, но Неговото смирение е от съвсем друг порядък в сравнение с онова, което разбират хората под смирение. Такова смирение може да бъде само дар свише.

Нашият блажен отец има едно забележително богословско учение. При цялото ми невежество, струва ми се е вярно, че никой не различава два вида смирение като Силуан: той казва, че едно е аскетическото смирение, а друго – Христовото божествено смирение, което е неописуемо и в което няма елементи на относителност. То има абсолютен характер и при него няма никакво сравнение с нищо друго. Аскетическото смирение е относително и се изразява чрез принципа: „аз съм най-лош от всички”, а Христовото смирение е присъщо на Неговата любов. Смирението, на което Господ ни съветва да се учим, като Му подражаваме, не е тварно, а е присъщо на Самия Бог.

Мнозина ме питат: „Защо човек, който очевидно живее живот във въздържание и с разум, казва: „Аз съм най-лош от всички”? Какво е това – фалшиво смирение?” – Не, това е нещо съвсем различно… Например, ние усещаме болка, когато боледуваме. И когато тази болка надхвърли търпението ни, си мислим, че страдаме най-много от всички. Така и за подвижника, който се стреми към смирението, липсата на такова смирение, която се изразява в това, че на човек му идват горди мисли за самия себе си, – това вече е страшна борба. Именно в такъв момент на вътрешна борба Силуан извикал към Бога: „Господи, научи ме как да се смиря” – и получил отговора на Христос: „Дръж ума си в ада”.

– „дръж ума си в ада” – в борбата с гордостта, най-ужасната от страстите. Когато изцелявал и около Него стояли хора, поразени от величието на чудото, Той казвал на апостолите: „Знайте, че Синът Човешки ще бъде предаден на съд и ще Го осъдят”. Когато жената изливала скъпо миро върху главата Му, Той си мислел за Своето погребение. Така Той, Който е истински Бог по Своята изначална Личност, все пак вървял именно по този път. И ние, монасите, трябва да знаем Неговия път. Защото, дори да изучим всички богословски системи и да имаме в паметта си и в духовното си разбиране всички знания, но не победим гордостта, всичко това е напразно. Ако четете внимателно Евангелието, ще видите, че и Самият Господ е действал на земята според тези думи

И така, засега нека се съсредоточим върху това – чрез скромен и прост живот да се стараем да избягваме с ума си образите на страстите. Когато ви нападат страстни помисли, идете и работете, или се срещнете с някого, или още по-добре се молете. И така, по различни начини – чрез духовно четене, молитва, разговор, работа – си помагайте да се откъснете от помисъла на страстта.

А с гордостта борбата се извършва чрез осъждането на самия себе си като недостоен за Бога за всички векове. Виждате как всичко в монашеския живот, за който говорим сега, не прилича на нищо друго. Вземете нашия отец Силуан: един час умът му е съзерцавал неизбежността на вечната гибел. Той сам казва след това колко страшен е този дух. И тогава Господ се явил без думи и с радостния си поглед грабнал Силуан на небесата. И в един миг той познал такова състояние на духа, за което великите философи и богослови могат само да разсъждават абстрактно. Не мислете, че говоря с някаква неприязън към науката. Не, но казвам, че науката сама по себе си, макар да обогатява ума, без жив опит не ни спасява.

Нашето спасение е в нашето единство

Днес ви помолих да дойдете на нашата беседа, която ще бъде без външни хора.

Напоследък допускаме някои от гостите на събиранията си, които винаги са много интимни така, както е интимна и Божията заповед. Аз непрестанно се опитвах да ви обясня как се ражда словото Божие в сърцето на човека. Този процес не е толкова прост и същевременно е много ясен и чист. Как вместо страстния си глас да чуем гласа на нашия Бог? При цялата неизказано велика задача, която стои пред нас, животът ни по своите прояви все пак остава съвсем обикновен. Когато на беседите ни присъстват и гости, то макар словото ми да е насочено към новопостъпилите сред вас, забелязах, че по странен начин молитвата ми за това слово включва и тях. А да бъдат включени и те означава да се промени съдържанието на беседата. Ето защо, когато сме сами, се чувствам по-свободен, при все нееднаквите реакции и състояния на хората, които присъстват тук. Но и в този случай не сме напълно свободни и не достигаме единство на словото, тъй като беседата ни не може да засегне едно и също на всички нива, понеже се намираме на различни равнища.

Сега, когато манастирът ни нараства в значително по-голяма група от хора, за мен става необходимо отново и отново да повтарям: градете този манастир с молитвата си, като не забравяте великата цел на спасението, дори ако в ежедневния си живот вършите най-обикновена работа. Безкрайно великото се съединява с най-простото и всекидневното по естествен начин.

Когато умът е изцяло насочен към Бога, когато в нас няма друг живот, освен Бога, тогава се освобождаваме от някои външни форми, които обикновено се наричат „канон” или „правило”. Правилото като нещо задължително за повторение с години и десетилетия все пак остава, както показва опитът, необходимо, но и ог­ра­ничаващо. Апостол Павел казва: „Законът е установен не за праведник”. Онзи, който иска да бъде движен от Светия Дух, не бива и не може да бъде връзван с правила.

За каквото и да говоря в присъствието на външни хора, винаги ми идва мисълта: дали те изобщо разбират монашеството? Трябва да кажем, че монашеството в съзнанието на хората далеч не съответства на величието на тази култура. Тази култура на духа е нашият подвиг. На всички нас ни е необходимо да се развием до такава степен, че да чуваме безпогрешно гласа на Господа. Този подвиг изисква постоянно – денем и нощем – вътрешно внимание. Тогава животът ни, обикновен по своята външност, ще бъде постоянно общение с Бога. Хората, които идват отвън, не могат да видят истинския процес на нашия живот. Дори когато се събираме сами, ние пак не достигаме единството на духа: не защото нямаме желание, а защото опитът ни е различен и всеки разбира нещата в границите на своя опит.

Що се отнася до новопостъпилите, тях ние разпознаваме като хора, сродни нам по дух. И, разбира се, наша задача е да ги включим в живота си така, че общността ни да стане като един човек.

Когато усвоим тази мисъл, тогава се преодоляват страшно много най-различни недоразумения. Тогава изчезва каквото и да било „състезание” и всяко добро дело, всяка блага дума гради манастира и го укрепява. И обратното: всяка дума, която е проява на нашата немощ, на страстите ни, а не на Божията воля, руши манастира. Моля ви, помнете това! Принуден съм да ви говоря за това усилено, защото, колкото и да е странно, все още нямам усещането, че правите това, за което ви моля: да се молите за всички и за всекиго, за нашия общ живот и за всеки човек. Ако възприемете мисълта ми, животът ни ще потече по съвсем друг начин. Опитвам се да получа слово, за да ви обясня по-ясно мисълта си. И ще ви кажа истината: в този момент нямам такова слово. Защото не сме достигнали съзнанието, че в живота на общежитийния манастир е изразена идеалната форма на човешкия живот на земята.

Да вземем пример от словата на безкрайно скъпия ни духовен отец – Силуан. Той казва, че на хората се дават различни послушания: един да бъде цар, друг – патриарх, трети – да изпълнява някаква по-малко обща, специална работа, дори да бъде обикновен дърводелец. А след това пише: „И всичко това не е важно”. Виждате освободеността на този човек от всякаква завист, от всякаква конкуренция, от всякакво отблъскване.

Бог да ми помага да разясня тази мисъл. Когато чрез молитвата си за всички и за всекиго във вас израсне това съзнание – за необходимостта от единството ни в Бога, тогава ще стъпите на истинския път. Можете да се молите и в килията, можете да се молите и по време на богослуженията ни. Постоянно се молете! Опитах се да пиша за това в книгите си, започвайки от първата, която е и най-важната – за св. Силуан. Когато всеки върши работата си според своите дарби, изчезват поводите за каквато и да било конкуренция или завист или нещо подобно. Всяко добро дело, от когото и да е направено, ще стане наш живот, ако се спасим.

Господ да ми помага да намеря думите, а на вас да ви помага Господ да наследите някои от принципите на великата култура, бих казал, на най-великата от всички култури, известни на човека на земята. Със задоволство чух наскоро думите на един от новите членове на нашето братство, който каза: „Да живеем заедно – това изисква голяма мъдрост от всеки един от нас”. Млад човек, млада душа, а ето, разбрал е, че това съвсем не е нещо малко. Помислете си, Господ е казал на учениците си: „Ако имате любов помежду си, вие сте Мои ученици, и всеки ще ви познае, че сте такива, т. е. Мои ученици”. Моля ви, проумейте, от тези думи, че е извънредно важно да се преодолее егоизмът. Всичко, което правим – всичко трябва да влезе в нашия спасен живот. И ако имаме това съзнание, тогава ще видите, че животът тече по съвсем друг ред. На Земята има повече от четири милиарда души. А ето, на нас Господ ни е дал да бъдем малка група, събрана чрез единството на вярата ни в Иисус Христос. И нека тази малка част човечество от цялото човешко тяло да бъде грижа на всеки един от вас: това е моето семейство, това е моят живот и всичко, което правя, го правя за това да укрепя този живот. От единството, от здравото единство помежду ни ще се роди велико спасение. Моля ви да усвоите този принцип, това начало, да усвоите това правило! Съдете за самите себе си по следния начин: ако ние живеем в малка група и в нас остават елементи на някакво сравнение с другите, на конкуренция, на състезаване и други подобни неща, ние все още не сме на добър път. Борете се с този елемент, който внася разделение в живота ни.

Всеки човек, при цялата си неповторима персоналност, все пак е представител на определена класа или тип хора. И когато в границите на този манастир се научим на единство – ще бъда благодарен на Бога и дългът ми пред вас ще бъде изпълнен. Ако в молитвата си за живота на манастира достигнете това животът ни, макар и донякъде, но все пак да бъде в съгласие със заповедите на Христос, Бог ще отвори пред нас вратите. Тогава ще можем да вместим в сърцето си несравнимо повече хора и несравнимо по-голяма любов.

В какво се състои трудността на положението ми? В това, че си поставих невъзможната задача да бъда проводник на духа на нашия духовен отец Силуан. Самият аз не достигам това състояние. Но искам всички вие да достигнете именно състоянието на Силуан: не някакво интелектуално, просто абстрактно мислене, а реално състояние на духа. И така, в следствие на любовта ни към всеки член на нашето семейство, в нас се поражда желанието да проявим послушание и към всеки друг човек.

Ние не можем да избегнем законите на обществения живот на човечеството на Земята. И една такава проява е това, че молейки се за всички, ние в по-голяма степен се молим за онези, върху които пада по-голяма отговорност, т.е. за игумена и за духовника. Опитайте се да държите в съзнанието си следната мисъл: „Бог ни е дал такъв игумен и такива духовници!” И постепенно се учете да ги следвате така, че съвестта ни наистина в нищо да не ни укорява. Тогава ще дойде вестта от Духа Божи, че се спасяваме. Старец Силуан говори за това със следните думи: „Започнах да правя така, както ме научи Господ, и умът ми се очисти, и Духът свидетелстваше спасение”.

Коя е трудността в нашия църковен живот? Често хората, които заемат отговорни постове, настояват на своето ограничено разбиране като на нещо напълно съвършено и отхвърлят всичко друго. Но ето, апостол Павел пише, че макар да има различни служения на хората, всичко трябва да бъде по Бога и да води към единство и към любов. Всяка поява на разделение ще нарушава живота ни и няма да ни донесе спасение. Ако молим Бога в молитва за нещо и някой друг, а не ние, „реализира” тази молитва, то трябва да отхвърлим мисълта: „А защо не бях аз?” Бог е чул молитвата ми и е направил това, за което съм молил, макар някой друг да го е осъществил на дело. И ако делото носи слава, аз няма да завиждам на славата. Нека той да получи славата за извършеното, а за мен е важна реализацията на нашата обща цел. А нашата цел е следната: единство на дух– е мой живот, макар аз нищо да не съм направил. Разбирате ли този момент? Едно е „всичко да става по моята”, както диктува страстта ни на честолюбие или властолюбие, или на стремежа към господство; и друго е когато човек е свободен от този стремеж да властва. Тогава, който и да е направил доброто дело, казваме: „нека вечно да бъде благословено Името на нашия Бог!” а във вечния порив на любовта във вечния Бог, когато няма да има вече време според клетвата на ангела от „Апокалипсиса”: „И Ангелът се закле, че не ще вече да има време”. Тогава няма повече никакви колебания, а целият живот – и на Бога, и на всички хора

Може би ще кажете, че говоря неясно и би трябвало да посоча конкретни случаи. Но ако вземем конкретен случай, ще изпуснем от поглед самия жизнен принцип.
Както пиша в книгата си, старец Силуан, нашият духовен отец, се придържаше към следното правило: ако след виждането на Христос му е било дадено да живее цялото човечество в сърцето си, то той искаше да съхрани това през целия си живот. Така и ние, въпреки нашите слабости, въпреки начина си на мислене за самите себе си, трябва някак да се освободим от целия си егоизъм… Не мисля, че това може да стане за няколко минути. Нужно е много да се молим, и да страдаме, и да живеем така, че това да проникне в съществото ни като негово свойство и състояние…

През цялото време се опитвах да говоря, молейки Бога да ви разкрие истинското съдържание на моите думи. Молете се, и Бог ще ви открие истинския смисъл на това, което ви казах. Молете се и се старайте да го усвоите.

* * *
…Когато говорим за конкретни образи в молитвата, всъщност ние все още не се молим съвършено. Молитвата, която е отвъд конкретните образи – ето това е чистотата на ума. Когато преминем в другата сфера и живеем вече извън времето и пространството, т. е. свръхвремево и свръхпространствено, там няма конкретни образи, а само състояние, което надхвърля всяка форма. Ето защо е толкова трудно да се говори за това на нашия език…

И така, моля ви, без да виждат това хората, които ни посещават, т.е. без външни прояви, молете се постоянно и за онези, които идват тук, и за онези, които живеят тук – изобщо за цялото ни същество. И тогава молитвата ни от обикновените дребни и ежедневни неща постепенно ще възходи до молитва за целия свят. Молете се и за мен. Тридесет години мълчах и едва сега, преди края си, се решавам да говоря.

Нека всеки от вас върши всичко като за свое семейство. Бащата или майката на семейството живеят цялото семейство в сърцето си, всички деца заедно, а децата безгрижно се занимават с нещо свое…

Превод: Мила Игнатова

***************************

Думи за монашеството

ДАРИЯ ЗАХАРИЕВА · 11/01/2008

В учебниците по църковна история се казва, че първите три века на Христовата Църква са свързани преди всичко с мъченичеството. Монашеството се появило през трети век, когато християнството вече било утвърдено в пределите на Римската империя. Колкото по-дълбоко прониквало то в живота на Римската империя, особено в пределите на нейната източна част – Византия, толкова по-голямо ставало значението на монашеството – като средоточие на “християнския максимализъм” във вярата и живота.

Монашеството има своите етапи и своите велики представители във вековете на ранната Църква. Но то винаги ще назовава имената на преподобните Антоний Велики, Павел Тивейски и Теодосий Велики. За свети Антоний едва ли има православен, който не е чувал. Свети Павел се смята за първият в историята християнски подвижник. Но днес, на 11 януари се празнува паметта на преподобни Теодосий Велики (424- 529 г.) За него се знае, че е подвижникът, който е наречен “баща на общежителното монашество” и велик авва в един от най-големите за времето си общежителни манастири.

Свети Теодосий е роден в кападокийското село Магарион. Вярващите му родители го кръстили Теодосий (даден от Бога) и през дългия си живот той оправдал своето име.
В младостта си Теодосий пожелал да посети Светите места и Йерусалим и по пътя си попаднал на свети Симеон Стълпник. Срещата с прозорливия Симеон била преломна в живота на Теодосий. Преподобни Симеон предсказал на младежа, че той ще стане “велик пастир на благословени овце”, както разказва и житието му.

Когато пристигнал в Йерусалим, бъдещият велик подвижник пожелал да види как живеят отшелниците около Светия град и се заселил сред тях. Славата му се разнесла бързо и за да избегне шума около себе си светецът трябвало да променя местата на своите подвизи.

Свети Теодосий се отделил в пещерата, в която някога, според църковното предание са пренощували тримата влъхви на път за Йерусалим. В тази пещера подвижникът се отдал на 30-годишен подвиг. През време на своето съзерцание той не вкусвал хляб, а само фурми, трева и корени и се молел непрестанно. За този подвиг Бог го дарил с прозорливост и чудотворство.

Но славата пак го следвала. Много хора имали нужда от духовно ръководство. Те идвали и се заселвали наоколо. Светецът ги обгрижвал духовно. Като се оставил в Божиите ръце, свети Теодосий се молел да бъде научен как да се грижи и да помага на събралите се около него повече от шестотин души. С Божия помощ той създава манастир, който и сега се намира в околностите на Йерусалим. В края на живота на великия отшелник желаещите да се спасяват в неговия манатир и под негово духовно ръководство станали шестнадесет хиляди.

Свети Теодосий за първи път въвежда общежитийната форма на монашеството. Съвременният му йерусалимски патриарх го назначил за общ архимандрит на всички общежитийни манастири в Палестина, заради изключителния авторитет, който имал светецът в очите на всички иноци.

Монашеството е тайна на общението на човешката душа с Бога, тайна на духовното съвършенство. Затова да разбере монашеството докрай може самият монах, а човекът, който се намира в близкото му обкръжение (помага, изповядва се, работи в Църквата) съумява да схване истината за монашеството само отчасти. И за да я разбере, трябва да има желание и вяра. Затова не може да се говори с всеки за монашеството.

На практика, монашеството започва от отшелничеството. Свети Василий Велики, като създава християнско селище в Кападокия е искал да даде образец и да се противопостави на равнодушието и користта с дух на братска любов и взаимна отговорност. Такъв начин на живот – като този, който създал, свети Василий смятал за подходящ за всички християни, включително за семейните. Свети Йоан Златоуст подкрепял тази идея, защото смятал, че първопричината за общественото зло е личният егоизъм и човешкият стремеж към придобиване. Ако се премахнат тези две неща, пише свети Йоан, ако християнското състрадание се отзове на чуждата нужда и беда, ще стане възможно да се преодолее социалната несправедливост, която великият светител смятал за продължение на мъченията на Христос в лицето на Неговите “малки братя”.

Прекрасният идеал на свети Василий и свети Йоан не се случил, не бил осъществен в този свят, но свещената традиция и това, за което мечтаели великите светители на Църквата наследило монашеството, пише свети Теодор Студит.

Монашеството е безценен дар на неизречената Божия милост и любов към хората – всяко манастирско семейство постепенно заживява цялостен живот, като клонче от Христовата лоза – заедно един с друг и с Бога.

“Най-добрият начин да проникнеш в православната духовност е да я разбереш чрез монашеството, изиграло главна роля за формирането й” – кава Павел Евдокимов в прочутата си книга “Православието”.

Но сякаш всички примери, включително от българската история и святост не са достатъчни, за да примирят нашия съвременник със съществуването, с феномена на монашеството в нашия живот. За толкова хора монашеството е опасно, необяснимо и чуждо за живота им явление, което притеснява със своята отвъдмирност и изобличава с чистия стремеж към спасение в Бога.

Малкото действащи манастири, стотиците пусти обители трудно могат да илюстрират абсолютния идеал на Евангелието “да бъдем съвършени”, осъществяван през вековете преди всичко от монасите.

Знам няколко страшни разказа на послушници, монахини или несбъднати монаси за това какво предизвиква думата “монах” в съзнанието и в думите на обикновения българин. Отзвукът на тази дума преминава от неразбиране, през погнуса и паника и стига до омраза към Църквата, която “иска да вземе детето ми”. Познавах едно момиче, което искаше да стане монахиня и това направи майка й страшен неин мъчител. Беше я заключила вкъщи, оставяше й храна в хладилника, но не я пускаше да излезе навън повече от пет месеца и не й разрешаваше да използва телефон…

Познавам други родители, които се отказаха от дъщеря си чрез Държавен вестник, защото тя станала послушница. Имаше и такива, които натикаха сина си в лудница без да е луд. Много истории, наистина много истории свидетелстват за страшно духовно подивяване. И за пълно неразбиране на това щое монашество. След като ги чуете може да се запитате в кое време живеем и християнска страна ли сме изобщо.

В България дори в църковните среди представата за монашеството е неправилна, бегла и мъглива. Може да се наслушате на такива небивалици за манастирския живот, че да ви настръхнат косите. За жалост много от “жълтите” истории са почерпени от реални събития и противоестествени грехове, които са се случвали зад манастирските стени. Искрено се надявам това да е минало завинаги! За много хора е ясно, че в недалечното ни минало в манастира са влизали агенти под прикритие, които нито са вярвали, нито са можели да си представят какво да правят, щом ще се правят на монаси. Камо ли да опазват трите монашески обета за послушание, целомъдрие и нестяжание (отказване от придобиване на материални блага). Тези хора са тъпчели обетите на воля, защото никой не може да стане монах без да вярва, само с партийно поръчение.

Монашеството е било съсипвано от две страни по времето на социализма: от държавата и от семейството с неговите свръхземни и материалистични представи за живот. Позволено е било да се вярва само в партията, а тези “нетрудови елементи” – монасите, насила са били размонашвани и пращани да работят или “да се лекуват”. За съжаление мерките “на партията” са дали резултат, те дават резултат и сега, близо двадесет години след като официално сме “демократична страна”, защото монашеството продължава да бъде неразбрано и “странно” занимание за повечето хора.

Целта на монашеството като нравствена сила е спасение не само на самия себе си, а и на другите около себе си, на целия свят. “Светлината за монасите са ангелите, а светлина за миряните – монасите и монашеското житие” – казва свети Йоан Лествичник. Думи, които могат само да покажат колко далеч сме от такова разбиране за живота и света.

Монасите в България към днешна дата (мъже и жени) са малко над 100. А заедно с послушниците (кандидат-монаси) стигат до 150, може би… – Твърде, твърде малко дори за малката ни страна.

Българските деца днес, с малки изключения, не знаят какво е монах, нито имат представа с какво се занимава този човек. Хората и днес презират монашеството. Не само заради тежкото наследство, а и заради собствения си живот. Днес не се интересуваме от пътищата и начините, които ни правят безсмъртни, съвършени, Божии.

Чували сме, че монасите се отделяли от света с егоистични подбуди или защото “бягали”. Това беше още една от повтаряните лъжи на недалечното минало. Но трябва все пак да кажем, че монасите са такива от любов към Бога и хората. Нали човешката душа принадлежи на Твореца и подвижникът иска да представи душата си в достойно състояние на Бога.

Монашеството е изгубеното измерение на нашия живот, тръгнал сляпо след западния, твърде светски и твърде материален модел.

Монашеството напуска този свят, за да го благослови в същия момент от пустинята, от планината или просто от някое тихо кътче, в което се живее просто, чисто и с Бога. Монашеството поддържа света и нашия живот с непрестанната си молитва. Тъжно е, че в днешно време хората не се интересуват и вдъхновяват от монашеството. Това означава, че не се интересуват от съвършенството. А тъкмо в максимализма на монасите светът намира своята мярка и своето равновесие.

Няма страна от бившия комунистически блок, която, заедно с възраждането на Църквата си да не е възродила и своето монашество. Но тук, в България, отново не е така! Вярно е, че заблещукаха кандилата на вярата тук и там. Но някак самотно, някак далечно. Защото манастирските камбани все още не са ни събудили и все още не са отворили очите ни за “единствено потребното”.

Тъжно е, ако нямаме молитвеници. Жалко е, ако нямаме застъпници в днешното си лутане. Страшно би било, ако все така се движим по стръмния наклон надолу. Остава ни само опората на онези черноризци, светители и мъченици, които ни гледат от небето и плачат за нас пред Божия престол. Остава ни надеждата, че Бог няма да ни остави слепи!

**************************

О посту – Свети Василије Велики

Пост је многоцени дар Божји. Установа прастара, која се очувала као отачко наслеђе и стигла до наших дана.

Примите пост са радошћу. Примите сиромашни свога другара. Примите слуге ваш одмор. Примите богати њега који вас спасава од опасности преједања и који чини укусним оно што од сталне употребе постаје безукусно.

Болесници примите мајку здравља. Здрави – осигурање вашег здравља. Упитајте лекаре, и рећи ће вам како ништа није толико сумњиво и несигурно као здравље. Због тога савесни помоћу поста настоје да сачувају своје здравље и да се избаве од разрушавајуће тежине угојености тела.

Не тврди како не можеш да постиш, наводећи као изговор болест или телесну немоћ, пошто, с друге стране, целог живота свога мучиш тело своје са прождрљивошћу. Знам врло добро како лекари много чешће налажу болесницима оскудну дијету и пост него разноврсност и обилност хране.

Уосталом, шта је лакше за тело, да проведе ноћ са једном лаком вечером или да легне у кревет оптерећено многоједењем? Може ли тако да се одмори или ће се сву ноћ окретати претоварено и намучено? Којим бродом један капетан може лакше да управља и да га спаси у морској бури, оним који је претоварен или оним који носи нормалан терет? Онај претоварени неће ли потопити и сасвим мала бура? Тако и тела, када се муче од много хране, лако подлежу болестима. Док када се хране лако, одржавају своје добро здравље.

Погледајмо историјско питање поста, да видимо како је поштован од стране Светитеља и колика је добра донео.

Боговидац Мојсије после поста од четрдесет дана усудио се да се попење на врх горе Синаја и да прими од Бога плоче са десет заповести. Не би имао ту смелост да се приближи врху, који се димио од божанског присуства, да се није био наоружао постом. Постио је, и тако је могао да разговара са Богом.

Пророк Самуило био је плод поста. Његова мајка Ана, пошто је постила, помолила се Богу: “Господе сила, помилуј ме и подари ми дете, па ћу га посветити Теби”.

Код великог јунака Сампсона, шта је било оно што га је чинило непобедивим? Пост! Преко поста је зачет у утроби матере своје. Пост га је родио. Пост га је одојио. Пост га је одхранио. Онај пост којег је одредио анђео: “Дете које ћеш родити, не треба да окуси ништа од плодова винограда. Неће пити вина нити било које друго опојно пиће”. Док је Сампсон живео са постом, побеђивао је на хиљаде Филистејаца, рушио врата утврђених градова, задавио рукама лава. Међутим када је напустио пост и Далилда га навела на пијанство и у блуд, био је заробљен, ослепљен и исмејан од својих непријатеља.

Пост рађа Пророке. Ојачава моћне. Умудрује законодавце. Наоружава јунаке. Вежба борце. Одбија искушења. Станује заједно са трезвеношћу и чистотом. У ратовима чини подвиге а у време мира учи тиховању. Освећује посвећене и усавршава свештенике. Нико не може да се приближи Жртвенику и да заврши божанску Литургију, а да претходно није постио.

После поста од четрдесет дана удостојио се пророк Илија да се сретне са Господом лицем у лице. После поста васкрсао је умрло дете и показао се јачим од смрти. После поста затворио је небо да не пада киша за три и по године. То је учинио да би омекшао тврдокорност срца Израиљаца који су се били предали разврату и безакоњу. Тако је изазвао принудни пост у целом народу, док се не покају и исправе своје грехе, који су проистекли од удобног и разнеженог живота.

Пророк Данило, који за двадесет дана није окусио хлеба нити пио воде, поучио је чак и лавове да посте. Гладни лавови нису га растргли, као да је имао тело од камена или бакра или неког другог тврдог материјала. Пост је ојачао тело Пророка и учинио га неповредивим за зубе звери, као што боја чини гвожђе неповредивим за рђу.

Пост појачава молитву. Постаје крило њено на путу ка небу. Пост је мајка здравља, васпитач омладине, украс стараца, Он је сапутник путника и сигурност оних који живе заједно.

Муж нимало не сумња у супружанску верност своје жене, кад је види да другује са постом. Жена не копни од љубоморе, када види свога мужа да пости.

Ко је икада претрпео штету од поста? Прорачунај економски стање куће своје за један дан поста. А израчунај и за један обичан дан. Тако ћеш се лако уверити, колико велику добит имаш од поста.

Помисли да и порезници оставе пореске обвезнике да мало времена живе мирно и не ометани. Нека дозволи дакле и тело један мали предах устима. Нека учини једно мало примирје оно, које када се наједе, мудрује нешто око уздржања, а кад гладује, заборавља оно што је раније примило.

Онај који пости нема потребе за позајмицом. Нити је принуђен да плаћа камату. Пост постаје разлог да се човек весели. Јер као што жеђ чини слатким пиће и глад пријатном трпезу, тако и пост чини јела укусним.

Ако хоћеш, дакле, да ти трпеза буде пријатна, прихвати промену коју доноси пост. Ако си, пак, увек окружен богатим јелима, чиниш неправду себи, јер уништаваш пријатност неумереним уживањем.

Ништа нема, што не досади сталном употребом. Док, насупрот, често желимо она јела, која ретко окушамо. Стога нам је и Творац наш измислио разноврсност у нашем животу, тако да би смо осетили пријатност од свих блага Његових. Погледај шта се догађа у природи: Сунце зар није светлије после ноћи? Сан зар није слађи после бдења? Здравље зар није више пожељно после страдања од болести? Тако и трпеза бива пријатнија после поста. Ово дабоме важи за све. И за богате, који имају обиље јела. И за сиромахе, који располажу оскуднијом храном.

Да се сећаш и да се бојиш примера оног богаташа из јеванђелске приче. Стална уживања одвела су га у вечни огањ. Овај богаташ није био осуђен за било какву неправду. Међутим због комфора и разнежености коју је уживао, као и због његове индиферентности за сиромаштво Лазара, кажњен је тако тешко. Насупрот томе, пост и трпљење у страдању зар нису били, оно што је даровало покој Лазару? Прича не говори за њега (неке) друге врлине, до само за ове наведене. Оне (пост и трпљење) уздигле су га и успокојиле у наручју Авраама.

Пази, дакле, и ти, можда, док сада пијеш различита пића и одвраћаш се од воде, касније ћеш зажелети једну кап њену, као онај богаташ. Никоме ништа није било што је пио воду. Нико се није опио. Нико није осетио главобољу и вртоглавицу. Док, насупрот, лоше варење, које нужно прати неумерене и луксузне вечере, ствара страшне болештине.

Живот Часног Претече био је један непрекидни пост. Није имао ни кревета, ни трпезе, ни имања, ни стоке, ни магацине хране, нити било шта друго од онога што се сматра неопходно за живот. Но управо због тога Господ је посведочио да је он “највећи од рођених од жене”.

Пост је подигао до трећег неба и апостола Павла. Њега чак убраја у невоље и страдања која је поднео у своме мисионарском раду за славу Божију и спасење људи.

Међутим, за све врлине, за врхунски пример и образац имамо самога Господа. Господ Исус Христос, дакле, после четрдесетодневног поста почео је своје дело на земљи. Прво је утврдио и наоружао тело, које је примио нас ради, постом, а затим допустио кушања од стране ђавола. Слично и ми, постом да се припремимо и увежбамо у нашој борби против духовних непријатеља.

У једном сумњивом ратничком сукобу, присуство неког савезника уз страну једнога, доводи до пораза другога. Дакле, дух и тело налазе се у стању (сталног) сукоба. Коме ћеш бити савезник? Ако си савезник телу, ослабићеш дух. Док, ако си савезник духу, подчинићеш тело. Уколико желиш да ојачаш свој дух, кроти тело постом. Апостол Павле пише: “Уколико се наш спољашњи човек (дакле тело) распада, толико се унутрашњи (дакле дух) обнавља”.

Мојсије да би по други пут примио таблице закона, морао је поново да пости.

Ниневљани, да нису постили и они сами и њихова стока, не би избегли катастрофу.

Али и Исав, шта је било оно што га је унизило и учинило слугом брата његова? Није ли то било једно јело? Ето, за њега је и продао своје првенаштво.

Који су, опет, оставили своје лешеве по пустињи? Нису ли их оставили они који су тражили месо да једу и удобни живот Египта? Док су дакле Израиљци били задовољни само са маном, побеђивали су своје непријатеље и нико се од њих није разболео. Међутим, када су се сетили лонаца са месом и пожелели поново ропство египатско, кажњени су. Помрли су у пустињи и нису се удостојили да виде земљу обећану.

Зар се не бојиш и ти тога примера? Зар не мислиш да ћеш можда због многоједења остати испред закључаних врата небеске земље обећане?

Пророк Данило не би видео божанска виђења, да није очистио душу своју постом. Уживање обилне и мрсне хране ствара у души испарења, која, као неки густи облак дима, сметају уму да види сијање Пресветога Духа.

Пост је моћно оружје против демона. “Овај род (демонски) не изгони се ничим другим, до само молитвом и постом”, рекао је Господ поводом ђавоиманог младића.

Насладом, пијанством и разним спремањима запаљује се и свака врста раскалашности. Трка за уживањима претвара људе у “пастуве”. Пијанство изазива и страшне изопачености, постаје узроком да развратиници траже жену код мушкарца и мушкарца код жене (тј. да падају у мужелоштво и лезбејство).

Пост регулише и брачни живот. Спречава распустност и намеће усаглашено уздржање, да би се супружници посветили молитви.

Не ограничавај, међутим врлину поста само на исхрану. Истински пост није само одрицање од различите хране, него одрицање од страсти и грехова: Да никоме не учиниш неправду. Да опростиш ближњему своме за увреду коју ти је нанео, за зло што ти је учинио, за дуг што ти је дужан. Иначе, не једеш месо, али једеш самога брата свога. Не пијеш пиће, али унижаваш другога човека.

Свето Писмо наводи: “Тешко онима који се опијају без вина”. Такво пијанство је, примера ради, гњев, који наводи душу да презире. И страх такође, који паралише разум. Уопште, свака страст која помрачује ум, јесте пијанство. Гневљив човек се опија својом страшћу. Не мисли кога има испред себе. Као да се бори у ноћи, граби шта стигне, спотиче се о свакога. Не зна шта говори, псује, удара, прети, проклиње, виче…

Ако, дакле, хоћеш да стварно постиш, треба да избегаваш сваку страст.

Пази и још нешто: Да сутрашњи пост не буде повод за банчење данас. Не уништавај данашњом распустношћу сутрашње уздржање. Нико, када жели да се ожени законитом и чедном женом, не прима најпре у своју кућу лица сумњиве моралности. Јер чедна и поштена жена не пристаје да станује заједно са особама изопаченим и неморалним.

Тако дакле и ти. Са очекивањем поста, не примај развратно пијанство, које је мајка бестидности, пријатељица срамотних шала, спремно на сваку неморалност. Пост и молитва неће хтети да станују у души која је упрљана банчењем. Господ прима у божанске обитељи онога који пости. А гнуша се пијанца као богохулног и грешног. Ако, дакле, сутра дођеш овде и заудараш на вино, како да сматрам за пост твоје банчење? Где да те поставим? Међу пијанце или међу уздржљивце? Банчење које је претходило, показује те као пијаницу, док уздржање које си почео, као постника.

Са остацима пијанства, од твог поста нема користи.

Пост не врши утицај само на појединце. Утиче и на целу заједницу. Усаглашава и умирује брзо све људе. Намеће тишину неартикулисаним гласовима и вици, изгони свађе и препирке, удаљује (од људи) осуђивање и оговарање.

Присуство којег учитеља зауставља тако брзо неред и вику деце? Чим се појави пост, сваки немир у граду аутоматски престаје.

Ко може да настави лумперај и забаву у време поста? Ко може да споји пост и развратне игре? Недоличан смех, разблудне песме и неурачунљиве игре, удаљују се од града, чим стигне пост као неки строги судија.

Када би сви послушали савете поста, владао би савршени мир у читавом човечанству. Не би устајала једна држава против друге. Не бисмо имали ратне сукобе нити произвођаче оружја. Не би постојали судови нити затвори. Пуста места не би држала злочинце, нити градови клеветнике, нити мора гусаре.

Када би владао пост, наш живот не би био препун уздаха. Јер он би научио све не само ограничењу расипничког живота, него уклањању и од многих других зала. Научио би их потпуном избегавању и уклањању од среброљубља и грамзивости, славољубља и сластољубља. Ако се ослободимо свега овога, живећемо у миру и светињи.

Ако нам, дакле, таква добра дарује ова царица врлина, примимо је без икакве намрштености, без икаквог гунђања. Сви ватрено испоштујмо духовну трпезу коју нам поставља пост, чистећи нас и припремајући нас за вечну божанску радост у рају. Амин.

***********************

15 Питања Др. Владети Јеротићу, неуропсихијатру

Разговарала Нада Мијатовић, магазин “Вива”, бр. 84, јануар 1998.

1. Месец јануар испуњен је великим православним празницима који се данас свечано прослављају а четири и по деценије нису се ни спомињали, јер је духовност код нас била изопштена из живота, или бар на његовој маргини, Сматрате ли да је то нашој нацији нанело трајне штете?.

– Штета је несумњива. Ниједан народ се не опоравља, лако када му се 40 година оспорава национални и верски идентитет. Динамичка психологија нас је научила да све што се у поједином човеку или у једном народу потискује или силом сузбија, мора као бумеранг да се врати у агресивном и убилачком виду. Дуго силом сузбијана природна човекова осећања, каква су она верска и национална, провалила су и испољила се у грозотама грађанског рата од пре неколико година. Да ли смо онда ипак нешто научили? Ако јесмо, нанета нам штета неће бити трајна. Ако нисмо, све се може поновити, па ћемо још испасти мазохистички народ који тражи мучење и самомучење.

2. Сада је упадљива жеља за повратком Цркви, што би могао да буде знак да смо ипак нешто научили. Да ли у тој жељи видите искрену природну, раније потиснуту потребу или можда помодарство?

И једно и друго. Али тако је увек било. Пре Другог светског рата није било прикладно да се у неком мањем месту у Србији угледнији домаћин не појави недељом у цркви, а кажу да је тако данас у провинцијским градовима у Америци! Али… Увек постоји разлика између хришћанина који иде у цркву и упражњава хришћанске обреде из унутрашњег убеђења и такозваних институционалних или и традиционалних хришћана који такође иду у цркву и примају у куће свештенике, „јер тако ваља, тако су радили наши стари”. Н е треба, бити строг и превише скептичан према оваквим, макар и помодним хришћанима. Ако неко дуго чини добро и труди се да буде хришћанин, а у не зна тачно зашто то треба да буде, има много изгледа да он то једног дана стварно и постане.

3. Да ли је могуће целим, својим бићем прихватити нешто што је 45 година било непознаница, а у исто време и презирано? Доживети тако брзу душевну метаморфозу?

– Хришћанско искуство дуго 2000 година показује да је таква душевна метаморфоза апсолутно могућа. Строго психолошки и психоаналитички посматрано, овакав преображај једва да се може замислити, али у историји хришћанства и хришћанске Цркве говори се о директној Божјој „интервенцији” као Божјем чуду, односно као о Божјој благодети. Наравно суштини да су оваква чуда ретка, али су се у свим епохама протекле историје догађала. Најпознатији пример је преобраћање Савла у пламеног Христовог апостола Павла. Пошто сте споменули могућност брзе душевне метаморфозе, рекао бих да је она, збиља, психолошки посматрано, тешко замислива, али као што сам већ напоменуо, за вернике је све могуће…

4. У вези са окретањем Цркви већ дуже време се расправља о увођењу веронауке у школе као обавезног предмета. Мислите ли да би тиме био утрт пут аутентичнијем духовном васпитању младих?

– Мислим да би био, мада само увођење веронауке у све школе још није довољно. Веома је важно да Црква има унапред спремљен план и програм наставе из веронауке. Потребни су уџбеници и то различити, према узрасту ученика. Још је важније имати на располагању довољан број квалитетних вероучитеља који би се, са дубоком и проживљеном хришћанском вером, посветили претежно педагошком раду са ученицима.

5. Веровати у Бога… питање старо колико и наша цивилизација. Да ли та вера потиче из срца или из ума?

– У Бога се верује и срцем и умом. Свети хришћански оци су говорили: „Благо теби када ти ум у срцу почива!” До овакве једино зреле хришћанске вере стиже се лагано, упорно и стрпљиво… Јунг би рекао путем индивидуације, а православни учитељи, путем обожења. Није толико значајно како смо до вере дошли, срцем или умом, најважније је до истинске вере уопште стићи. Правих атеиста и у свету и код нас има мање него што мислимо.

6. Како се може од физичара, биолога или лекара очекивати да буде аутентични верник, када је учењем дубоко зашао у неку природну, науку или чак, у последњем, случају, неретко држи у рукама човеков живот?

– Однос религије и науке можемо пратити од најстаријих времена људске историје. Нарочито је занимљиво пратити разлику између западњачких и источњачких појмова и мерења: Западном друштву, насталом из грчког света, мера значи само суштину стварности. На Истоку, међутим, мера се схвата у сваком погледу као лажна и обмањујућа. Одавно знамо да у данашњој науци материја поседује на атомском нивоу двојни аспект: она се јавља у виду честица и у виду таласа. Нилс Бор је онда увео појам комплементарности, сматрајући да су представа честица и представа таласа два комплементарна описа исте стварности, с тим да је свака од тих представа само делимично исправна и да има само ограничено поље примене.

7. Хоћете да кажете да нема потребе да се наука и религија супротстављају једна другој, да су у ствари блиске?

– Да, управо зато сам направио овај увод. Наука и вера се допуњују објашњавајући једну исту стварност, једног Бога, на два различита, али комплементарна начина. Човек верује да би знао. Сазнање је исто тако циљ религије, као и науке и ту не постоји супротност. Питате се како научник уопште може да дође до религије када је његова, област истраживања природа, а не трансценденција. Научник ипак стиже до религије – готово сви велики научници кроз историју били су религиозни – онда када је незадовољан постигнутим сазнањем које му наука пружа, када се суочава са границом рационалног и детерминисаног, па у једном тренутку може да закључи да је свет ирационалан бар колико и рационалан, неодређен колико и одређен, да светом влада закон апсолутно слободног и трансцендентног Логоса, колико и иманентни природни закон.

8. И као неуропсихијатар и као професор Богословског факултета окренути сте човеку, појединцу, поготову младом и добро познајете његову психу, његов морал. У којој мери – ово је питање за лекара – вера у Бога може да помогне том појединцу, болесном, узнемиреном или поремећеном, да се врати у душевну равнотежу? И више од тога да оствари срећу?

– Вековно искуство људи несумњиво је показало да вера у Бога помаже човеку, у сваком тренутку његовог живота, посебно у патњама, невољама, болести. Много је убедљивих случајева људи који су само захваљујући вери савладали, рекло би се, несавладиве препреке спољашње или унутрашње природе. Велики европски психијатар Виктор Франкл објашњавао је преживљавање логораша за време Другог светског рата првенствено вером у Нешто. Ово Нешто у шта се веровало за хришћане је био Бог, за комунисте њихова Идеја. Намерно пишем великим словом Идеју, јер је и она имала исту снагу вере као и код хришћана.

9. Прихватање неке идеје може да осмисли живот, да надахне човека еланом и надом, Колика је снага преобраћања атеисте у верника?

– Врло велика. Религиозна преобраћења често су помагала људима да не изврше самоубиство онда када су им сва врата наде изгледала затворена. Искрена молитва Богу, изговорена први пут у животу мислима и устима неког човека који никада за Бога није хтео да зна а који се сам нашао пред пропашћу или је неко у смрт оболео, у много случајева довела је до преокрета. Доказани су случајеви самоизлечења од рака и других тешких болести после дубоког и потресног увида у лаж свог дотадашњег живота, а тај увид је онда довео до потпуног „преокрета свих вредности” у себи и самим тим до повратка здравом животу. Вечним сумњалицама можда ће нешто значити подсећање на Јунгов излаз „архетип спасиоца”. Јунг тврђи да се у сваком човеку налази овакав архетип који се у разним, опасним или „граничним” животним ситуацијама може, али не мора активирати и тако спасити човека од пропасти. Психонеуроимунологија је данас на најбољем путу да овај „архетип спасиоца” код човека и докаже.

10. Упадљиво је да се велики број младих опредељује за богословске студије. Где видите мотиве за бирање тог позива који често подразумева живљење које ипак (треба да) одудара од живота просечних људи своје генерације?

– Главни разлог пораста интересовања младих за богословске науке, међу њима и девојака, налазе се, по мом мишљењу, у општем порасту занимања за религију, православље и српску верску и националну прошлост. Зар ово активно учествовање и делатности која је својствена људском духу, а која је била, потискивана и силом сузбијана, нормално? У једном времену грубе живота, материјализације безочног манипулисања људима – нарочито политиком, преко масмедија и новом врстом перфидне диктатуре економском моћи силних – људи се у целом свету на реактино-спасилачки начин спонтано обраћају вери. Они у ствари траже да оживе свога хомо религиозуса или свој „архетип спасиоца”, одувек у нама свима скривено присутног на дну срца или, ако хоћете, урезаног у наш имунолошки одбрамбени систем.

Што се тиче разликовања свештеника од осталих професија, они, а нарочито калуђери, и треба да се разликују од других, али мање по спољашњим обележјима, а много више по суштини онога што својом спољашношћу пред народом представљају. Надам се да је заувек прошло време када је свештеник (само у Србији и Црној Гори) зазирао од света због своје браде или мантије. Свештеници и калуђери су весници и радосни „опомињачи” заборавних Срба на онога ко их је пре скоро 1000 година крстио, што значи и просветио, ко их је сачувао кроз дуго и мучно турско доба и ко их једино и данас може подсећати н а њихов национални и верски идентитет.

11. Може ли вера да помогне људима, бар оним посусталим, да преживе ово време, да остану усправни?

– Управо то мислим. У оваквом катастрофичном времену као што је наше, православље добија велику и неочекивану шансу да подигне у много чему пали дух српског и не само српског народа. И док из Римокатоличке цркве, као протестантске, месечно излазе, на десетине њених верника незадовољне активностима и делањем ових цркава, Православна црква свуда доживљава препород.

12. У којој мери аутентична религиозност може позитивно да утиче на морал? Питање потиче из опште забринутости због драстичног пораста тешког криминала…

– Однос религије и морала одавно је предмет философских, религијских и научних дискусија. О овоме односу расправљано је још у античко доба. Најпре да се подсетимо укратко разлике између морала и етике: морал одговара на питање – шта треба да чиним, тежи врлини и врхунац му је светост, док етика одговара на питање – како живети, тежи срећи и врхунац јој је у мудрости. Ако останемо само на моралу, онда можемо мирно рећи да је аутентична религиозност увек позитивно утицала на морал. Наравно, на морал појединог човека, нарочито на човека хришћанина, али, нажалост, не и на морал читавог једног народа. Руски религиозни философ Константин Леонтјев добро је рекао: „Има хуманих људи, али нема хуманих држава”. Мада се морал, као и неке друге суштинске људске категорије, стиче у детињству, у породици, ми га усавршавамо читавог живота и тако постајемо, лагано, све моралнији.

13. Чини се да је то сувише дуг пут за који нема сваки човек стрпљења…

– Наравно да овакав мучан и спор пут према савршенијем моралнијем животу не може да протиче без невоља и патњи и да захтева стрпљење. На често питање које ми се поставља на отвореним дискусионим трибинама, да ли постоје морални људи који нису религиозни, одговарам позитивно.

14. Историја нас учи да се много убијало у име Цркве и то на свиреп начин. Како то објашњавате?

– По дефиницији хришћанска Црква је „мистичко тело Христово, есхатолошка заједница у историји и институција”. Наравно да овакво поимање Цркве може да прими и трајно носи у срцу само истински хришћански верник. Црква је, међутим, и институција, са свим познатим земаљским и материјалним догађањима. Пошто смо сви као људи и земаљска и небеска бића, рођени са два корена, није могуће очекивати идеалну Цркву, јер би то онда значило почетак остваривања небеског царства на земљи, што Исус Христос никада није рекао или обећао. Тачно је да се у току 2000 година дуге јудеохришћанске цивилизације и културе и нешто мање исламске, одигравало много крвавих, ратова у име вере. С једне стране ово сведочи о силној снази вере и потреби човека и народа да своју веру покаже и на земљи оствари (есхатолошка очекивања марксизма!), а с друге о изопачености начина и средстава које су људи кроз векове проналазили да своју метафизичку глад и жеђ за правдом остваре. Кад год заборавимо, било као појединци или као народ, да једина дозвољена, од Христа предложена и једино могућа успешна револуција јесте она унутрашња борба са самим собом, а не револуција насилна, прљањем руку крвљу ближњег, настаје катастрофа: грађански и међудржавни ратови и свакојаке друге пошасти. Чињеница да је било толико много ратова управо у земљама монотеистичких религија јако ожалошћује хришћанске вернике, али их не претвара због тога у атеисте, док неверницима добро дође као потврда и потпора за њихово неверовање. Да ли су због тога они срећнији или мирнији…?

15. Међу нашим читаоцима има људи разних вероисповести који сигурно нису ни загрижени ни непријатељски настројени међусобно, али њихове цркве у извесној мери јесу. Шта бисте њима, као обичним грађанима, поручили у смислу неговања духовности и љубави и толеранције према ближњем?

– Што је више људи у једној заједници, па и народа, који преображавају себе целог живота, више је реалних изгледа да и народи различитих вероисповести буду толерантнији једни према другима. Да бисмо, међутим, као појединци дошли до овог једино ваљаног начина јачања себе као религиозних и моралних бића, неопходно је темељно упознати своју религију. Оно што треба да учимо целог живота, били ми верници или не, то је спремност на дијалог и толеранцију.

*********************

 

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Трета Недела по Педесетница.

Неделя На утренята Ев. Марк. 16:9-20.

На литургията Рим. 5:1-10. Ев. Мат. 6:22-33.

Понеделник Рим. 9:18-33. Ев. Мат. 11:2-15.
Вторник Рим. 10:11-11:2. Ев. Мат. 11:16-20.
Сряда Рим. 11:2-12. Ев. Мат. 11:20-26.
Четвъртък Рим. 11:13-24. Ев. Мат. 11:27-30.
Петък Рим. 11:25-36. Ев. Мат. 12:1-8.
Събота Рим. 6:11-17. Ев. Мат. 8:14-23.

******************

Недела – на Утрената

9. А Исус, кога воскресна во првиот ден од седмицата, ѝ се јави најнапред на Марија Магдалина, +од која беше истерал седум демони.
10. Таа отиде и им јави на оние, што беа со Него и што плачеа и ридаа;
11. но тие, кога чуја дека е Он жив, и дека таа Го видела, не поверуваа.
12. Потоа се јави во друг вид на двајца од нив по пат, кога одеа в село.
13. И штом се вратија, тие им кажаа на другите; но и ним не им поверуваа.
14. Најпосле им се јави на единаесетте, кога беа на трпеза, и ги укори за нивното неверие и жестокосрдечност, зашто не им поверуваа на оние, кои Го видоа воскреснат.
15. Па им рече: „Одете по сиот свет и проповедајте го Евангелието на секое создание.
16. Кој ќе поверува и се крсти, ќе биде спасен; а кој не поверува, ќе биде осуден.
17. А знаците, на оние што ќе поверуваат, ќе им бидат овие: со Моето име ќе истеруваат бесови; +ќе говорат нови јазици;
18. ќе фаќаат змии и ако нешто смртоносно испијат, нема да им навреди; +на болни ќе полагаат раце и тие ќе оздравуваат.”
19. А по разговорот со нив, Господ се вознесе на небо и +седна од десната страна на Бога.
20. Тие, пак, отидоа и проповедаа насекаде; и Господ го поткрепуваше словото нивно со чудеса, што се јавуваа. Амин!

****

Недела – на Литургијата

1. И така, бидејќи оправдани со верата, имаме мир со Бога, преку нашиот Господ, Исуса Христа,
2. преку Кого со верата добивме и пристап кон оваа благодат, во која стоиме, и се фалиме со надежта во славата Божја.
3. Но не само тоа, туку се фалиме и со маките, знаејќи, дека од маката се раѓа и трпението;
4. од трпението, пак – искуство, а од искуството – надеж;
5. надежта, пак, не посрамува, зашто љубовта Божја се излеа во нашите срца преку Духот Свети, Кој ни беше даден.
6. Оти, уште кога бевме немоќни, Христос во определено време умре за безбожниците.
7. За праведник одвај ли некој да умре; за добар, можеби, некој и да се реши да умре.
8. Но, Бог ја докажа љубовта Своја кон нас со тоа, што Христос умре за нас, уште додека бевме грешни.
9. Затоа сега, откако се оправдавме со крвта Негова, многу повеќе ќе се спасиме преку Него од гревот.
10. Оти, ако како непријатели, се помиривме со Бога преку смртта на Неговиот Син, тогаш уште повеќе ќе се спасиме преку Неговиот живот, откако сме се помириле.

****

22. Светило за телото е окото. И така, ако твоето око биде чисто и целото твое тело ќе биде светло;
23. ако, пак, твоето око биде лошо, целото тело ќе ти биде темно. И така, ако светлината, што е во тебе, е темнина, тогаш каква ли ќе е темнината?
24. Никој не може да им слугува на двајца господари: оти, или едниот ќе го замрази, а другиот засака; или кон едниот ќе се приврзе, а другиот ќе го презре. Не можете да им служите на Бога и на Мамона.
25. Затоа ви велам: немојте да се грижите за душата – што ќе јадете или што ќе пиете; ниту за телото, во што ќе се облечете. Зар не чини душата повеќе од храната, и телото – од облеклото?
26. Погледајте ги птиците небески; тие ни сеат, ни жнеат, ниту во амбар собираат; но вашиот Отец ги храни. Зар не сте вие многу поскапи од нив?
27. А кој од вас, грижејќи се, може на својот раст да му придаде макар еден лакот?
28. Зошто се грижите и за облеката? Погледајте ги полските кринови како растат: не се трудат, ниту предат;
29. но ви велам дека ни Соломон, во целата своја слава, не се облече така, како еден од нив;
30. па, ако полската трева, што денеска постои, а утре во оган се фрла, Бог така ја облекува, а колку повеќе вас, маловерни!?
31. Па затоа не грижете се и не говорете: што да јадеме, или што да пиеме, или во што да се облечеме?
32. Зашто сето тоа го бараат незнабошците, а вашиот Отец небесен знае дека за сето ова имате потреба.
33. Но барајте го најнапред царството на Бога и Неговата правда, и се ова ќе ви се придаде.

****

Понеделник –

18. Па така, кого го сака, го милува; кого го сака, го прави жесток.
19. Но ќе ми речеш: „А зошто уште нè кори?” А кој може да се спротивстави на Неговата волја?
20. Ама ти, човеку, кој си, та спориш со Бога? Творението зар ќе му рече на својот мајстор: зошто си ме направил такво?
21. Или, пак, грнчарот – нема ли право над глината, од едно и исто месиво да направи еден сад за честење, а друг за нечесна употреба?
22. Па што, ако Бог, сакајќи да го покаже гневот Свој и да ја јави Својата моќ, со голема
долготрпеливост поднесе некои садови на гневот, приготвени за погибел?
23. Иако Он, за да го покаже богатството на Својата слава над садовите на милосрдноста, +приготвувани од Него за слава,
24. нè помилува нас, кои нè повика не само од Јудејците, туку и од незнабошците,
25. како што и Осиј вели: „Ќе го наречам Мој народ оној, кој не беше Мој народ, и омилена – неомилената”.
26. И на она место, каде што ќе им се рече: „Вие не сте Мој народ; таму ќе бидат наречени синовите на живиот Бог.”
27. А Исаиј извика за Израилот: „Иако е бројот на Израилевите синови колку што е морскиот песок, остатокот само ќе се спаси,
28. оти ќе го заврши делото и ќе реши по правда: Господ ќе го изврши во потполност словото на земјата”.
29. И како што предрече Исаија: „Ако Господ Саваот не беше ни оставил семе, ќе станевме како Содом и ќе заприлегавме на Гомор.”
30. Што да се рече пак? Незнабошците, кои не бараа оправдание, добија оправдание преку верата.
31. И Израилот, кој бараше закон на правдата, не достигна до Законот на правдата.
32. Зошто? Затоа дека бараше не од верата, а од делата на Законот. Оти се сопнаа од каменот за сопнување,
33. како што е напишано: „Еве, го полагам на Сион каменот за сопнување и каменот на соблазан; и секој, кој верува во Него, нема да се посрами”.

****

2. А Јован штом чу во затворот за Христовите дела, испрати двајца свои ученици,
3. и Му рече: „Ти ли си Оној што треба да дојде или да чекаме друг?”
4. Исус му одговори и рече: „Одете и кажете му на Јована што слушате и што гледате:
5. слепи прогледуваат и сакати проодуваат; лепрозни се очистуваат и глуви прослушуваат, мртви воскреснуваат и на бедните им се проповеда Евангелието;
6. и блажен е оној, што не се соблазнува заради Мене.”
7. А кога си отидоа овие, Исус почна да му зборува на народот за Јована: „Што сте излегле да видите во пустината? Трска ли, што се лулее од ветрот?
8. Но, што излеговте да видите? Човек ли, облечен во меки алишта? Ете, оние што носат меки алишта, по царски палати се.
9. Па, што излеговте да видите? Пророк ли? Да, ви велам, и повеќе од пророк.
10. Зашто тој е за кого е напишано: »Ете, Јас го праќам Мојот ангел пред лицето Твое; тој ќе го приготви патот Твој пред Тебе«.
11. Вистина ви велам: меѓу родените од жена не се јавил поголем од Јована Крстител; но најмалиот во царството небесно е поголем од него.
12. А од деновите на Јована Крстител па досега, царството небесно насила се зема и силните го грабаат,
13. зашто сите Пророци и Законот беа пророкувале до Јована.
14. И, ако сакате да примите, тој е Илија, кој што ќе дојде.
15. Кој има уши да слуша, нека чуе!”

****

Вторник –

11. Пак и Писмото вели: „Секој, кој верува во Него, нема да се посрами”.
12. Нема разлика меѓу Јудеец и Елин, зашто еден и ист е Господ на сите, богат за сите, кои Го призовуваат.
13. Бидејќи, секој, кој го призове името Господово, ќе се спаси.
14. Но како ќе Го призоват Оној, во Кого не поверувале? Како, пак, ќе поверуваат во Оној, за Кого не чуле? А како ќе чујат без проповедник?
15. И како ќе проповедаат, ако не бидат испратени, како што е напишано: „Колку им се убави нозете на оние, што благовестат мир, кои го благовестат доброто”.
16. Но Благовестието сите не го послушаа. Оти Исаија вели: „Господи, кој поверува во нашето проповедање?”
17. И така, верата доаѓа од слушање, а слушањето – од словото Божјо.
18. Но велам: зар тие не чуја? Напротив, „Гласот им се разнесе по целата земја, и зборовите нивни – до краиштата на вселената”.
19. Пак велам: зар Израилот не разбра? Прв Мојсеј кажа: „Јас ќе возбудам во вас ревност не преку ништожен народ, туку преку неразумен народ”.
20. А Исаија смело рече: „Ме најдоа оние, кои не Ме бараа, им се открив на оние, кои не прашаа за Мене”.
21. За Израилот, пак, вели: „Постојано ги подавав рацете Свои кон народ непослушен и упорен”.

11. Бог не го отфрлил народот Свој. Чудни се патиштата Господови.

1. И така, ви велам: зар Бог го отфрли Својот народ? Никако! Оти и +јас сум Израилец, од семето Авраамово, од коленото Венијаминово.
2. Бог не го отфрли Својот народ, кој однапред Го разбра. Или, пак, не знаете што кажува Писмото за Илија, како тој Му се пожали на Бога од Израилот, велејќи:

****

16. А со кого да го споредам овој род? Тој личи на деца што седат по пазариштата, па им викаат на своите другари
17. и велат: »Ви свиревме и не игравте; ви пеевме жални песни и не плачевте«.
18. Оти дојде Јован, кој не јаде, ниту пие, а велат: »Бес има.«
19. Дојде Синот Човечки, Кој и јаде и пие, и велат: »Еве човек ненаситен и пијаница, пријател на митниците и грешниците.« И се оправда Премудроста со своите дела.”
20. Тогаш почна Исус да ги укорува градовите, во кои се извршија Негови чудеса најмногу, бидејќи не се покааја.

****

Среда –

2. Бог не го отфрли Својот народ, кој однапред Го разбра. Или, пак, не знаете што кажува Писмото за Илија, како тој Му се пожали на Бога од Израилот, велејќи:
3. Господи, ги избија пророците Твои и ги раскопаа жртвениците Твои; јас останав сам, и сакаат да ми ја земат душата.
4. А како му вели Божјиот одговор: „Си оставив седум илјади мажи, кои не ги преклонија колената пред Ваала”.
5. Така е, пак, во сегашно време; остатокот се спаси по избор на благодатта.
6. Но, кога е по благодат, не е по дела; оти благодатта веќе не би била благодат. Ако, пак, е по дела, тоа веќе не е благодат; зашто инаку делото не би било веќе дело.
7. А што? Израилот не го доби она, што го бараше; избраните, пак, го добија, а другите се ожесточија,
8. како што е напишано: „Бог им даде дух што не чувствува: +очи да не гледаат, и уши – да не слушаат, дури до денешниов ден.”
9. И Давид рече: „Трпезата нивна да им биде замка, клопка, сопка и отплата;
10. да им се заматат очите нивни, за да не гледаат, и ‘рбетот нивни да им се превитка засекогаш”.
11. Ви велам пак: зар се сопнаа, за да паднат? Не! Но преку нивното паѓање дојде спасението за незнабошците, за да се возбуди во нив ревност.
12. Ако е, пак, паѓањето нивно богатство за светот, и отпаѓањето нивно богатство за незнабошците, тоа колку повеќе ќе биде обраќањето на нив сите.

****

20. Тогаш почна Исус да ги укорува градовите, во кои се извршија Негови чудеса најмногу, бидејќи не се покааја.
21. Тешко тебе, Хоразине! Тешко тебе, Витсаидо! Ако во Тир и Сидон беа чудесата, што станаа при вас, тие одамна би се покајале во кострет и пепел;
22. но ви велам: на Тир и на Сидон ќе им биде полесно во судниот ден отколку вам.
23. И ти, Капернауме, што си се воздигнал до небото, до пеколот ќе слезеш; зашто, ако во Содом се беа извршиле чудесата што станаа во тебе, тој и до ден денес ќе останеше.
24. Но ви велам, дека на земјата Содомска ќе ѝ биде полесно на страшниот суд, отколку тебе.”
25. Во тоа време, откако продолжи Исус, рече: „Те прославувам, Оче, Господи на небото и на земјата, оти си го сокрил тоа од мудрите и разумните, и си го открил на младенците.
26. Да, Оче, зашто таква беше волјата Твоја.

****

Четврток –

13. Вам, на незнабошците, ви велам: до колку сум апостол на незнабошците, јас ја прославувам својата служба,
14. та некако да возбудам ревност во својот род по плот, и некого од нив да спасам.
15. Зашто, ако нивното отфрлање е спасение за светот, тоа какво ли ќе биде нивното примање, ако не воскресение од мртвите?
16. Кога е квасот свет, тогаш свето е и тестото: и ако е коренот свет, свети се и гранките.
17. Ако, пак, некои од гранките се отцепиле, а ти, бидејќи дива маслинка, си се накалемил на нивното место и си станал соучесник на коренот и на маслиновиот сок,
18. затоа не фали се пред гранките. Ако, пак, се фалиш, знај дека ти не го држиш коренот, туку коренот – тебе.
19. Но ќе речеш: се отцепија гранките, за да се прикалемам јас.
20. Добро. Тие преку неверие се отцепија, а ти преку вера се држиш: не мисли за себе високо, туку имај страв.
21. Зашто, ако Бог не ги поштедил природните гранки, гледај та и тебе да не те поштеди.
22. Гледај ја, пак, Божјата благост и строгост: строгост кон отпаднатите, а благост кон тебе, ако останеш во благоста; инаку, +ти ќе бидеш отсечен.
23. Но, тие, ако не останат во неверието, ќе бидат прикалемени, оти Бог е моќен пак да ги прикалеми.
24. Зашто, ако си ти отсечен од природна дива маслинка, и против природата си прикалемен на питома маслинка, тоа тогаш колку полесно оние, природните, ќе бидат прикалемени на својата маслинка.

****

27. Сè ми е предадено од Мојот Отец и никој не Го познава Синот, освен Отецот; ниту Отецот Го познава некој освен Синот, и кому што сака Синот да Го открие.
28. Дојдете при Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам;
29. земете го Мојот јарем на себе и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете мир за душите ваши;
30. зашто јаремот Мој е благ и бремето Мое е лесно.”

****

Петок –

25. Не сакам, браќа, да не ја знаете таа тајна – за да не бидете горди – дека слепотија на еден дел од Израилот му падна, додека не влезат незнабошците, колку што е потребно,
26. и по таков начин целиот Израил ќе се спаси, како што е напишано: „Ќе дојде од Сион Избавителот и ќе ја отстрани безбожноста од Јакова”.
27. И тоа им е ним завет од Мене, кога ќе ги одземам нивните гревови.
28. Што се однесува до Благовестието, тие се непријатели поради вас; но во изборот тие Му се омилени на Бога заради татковците,
29. зашто Бог нема да се покае за даровите Свои и призовувањето.
30. Како што и вие некогаш бевте непокорни на Бога, а сега сте помилувани, поради нивното непокорство,
31. така и тие се и сега непокорни, поради вашето помилување, та и самите да бидат помилувани.
32. Оти Бог ги затвори сите во непокорство, па сите да ги помилува.
33. О, каква длабочина на богатството, премудроста и знаењето на Бога! Колку се неиспитливи Неговите судови и неиспитливи Неговите патишта!
34. Оти, кој ја позна мислата на Господа? Или, кој Му бил советник?
35. Или, кој однапред Му дал нешто, та и Он да му возврати?
36. Зашто, сè е од Него, преку Него и во Него. Нему слава во веки. Амин!

****

1. Во тоа време, една сабота, Исус минуваше преку нивјето, а учениците Негови огладнеа, па почнаа да кинат класје и да јадат.
2. Фарисеите, штом го видоа тоа, Му рекоа: „Ете, учениците Твои прават, што не треба да се прави во сабота.”
3. А Он им рече: „Не сте ли читале што направи Давид, кога сам тој огладне и оние што беа со него?
4. Како влезе во домот божји, ги изеде лебовите од жртвеникот, што не требаше да ги јаде ни тој, ниту оние што беа со него, а само свештениците.
5. Или, не сте ли читале во Законот дека во саботен ден свештениците ја нарушуваат саботата и пак не се виновни?
6. Но Јас ви велам дека е тука Оној, Кој е поголем од храмот;
7. и, ако знаевте што значи: »Милост сакам, а не жртва«, немаше да ги осудите невините;
8. зашто Синот Човечки е господар и на саботата.”

****

Сабота –

11. Па така и вие сметајте се мртви за гревот, и живи за Бога во Христа Исуса, нашиот Господ.
12. И гревот да не царува во вашето смртно тело, за да не им се покорувате на телесните наслади;
13. и не дозволувајте вашите органи на гревот да станат орудија на неправдата, туку препуштете се на Бога како оживени од мртвите, а органите ваши да станат орудија на правдата.
14. Гревот не треба да господари над вас, оти вие не сте под Законот, туку под благодатта.
15. Па што? Да грешиме ли, бидејќи не сме под Законот, туку под благодатта? Тоа никако!
16. Не знаете ли дека, кому му се предавате како робови за послушност, робови сте му на оној, кому му се покорувате: или робови на гревот, за смрт, или – на послушност за оправдание?
17. Но благодарејќи Му на Бога, вие, иако бевте робови на гревот, од сè срце му станавте послушни на оној вид учење, на кое му се предадовте.

****

14. Кога дојде во домот на Петра, Исус ја виде тештата негова како лежи болна од треска,
15. и се допре до раката нејзина, и треската ја остави; таа стана и им служеше.
16. А кога се стемни, доведоа при Него мнозина бесни, и Он со еден збор ги изгони духовите и ги излекува сите болни,
17. за да се исполни кажаното преку пророкот Исаија, кој вели: „Он ги зеде на Себе нашите немоќи и ги понесе болестите.”
18. Кога виде околу Себе многу народ, им заповеда на учениците да минат на другата страна.
19. Тогаш се приближи до Исуса еден книжник и Му рече: „Учителе, ќе врвам по Тебе каде и да одиш.”
20. А Исус му рече: „Лисиците имаат легла и птиците небески – гнезда; а Синот Човечки нема каде глава да потслони.”
21. Друг, пак, од учениците Му рече: „Господи, позволи ми најнапред да отидам да го погребам татка си”
22. Но Исус му рече: „Врви по Мене, и остави ги мртвите да ги погребуваат своите мртовци!”
23. И кога влезе во коработ, по Него влегоа и учениците Негови.

*********

Светоотечки текстови. Бигорски.

• За молитвениот живот на децата

Aрхимандрит Рафаил Карелин

Сум сретнал деца со израз на лицето кој не e детски, буквално e искривен од грчевите на злобата. Тие гледаат со некаква омраза кон своите родители, како да сакаат да им се одмаздат за своето раѓање. Сум видел мало дете на рацете на таткото, како ѕвер што гребе и го удира по лицето.Таткото, буквално оправдувајќи се, велеше: „ Мојот син е нервозен уште од самото раѓање. “ Таквите деца се агресивни: ги кршат своите играчки, предметите во туѓите домови ги земаат и ги фрлаат на подот, со некоја дрскост гледаат на луѓето што ги опкружуваат, во храмот врeскаат, бегаат за време на службата, намерно им пречат на луѓето во молитвата; понекогаш нивниот поглед станува толку суров и мрачен, што се чини дека тоа се демонски очи, а не очите на детето.

Еднаш го прашав схиархимандрит Серафим, како треба да се постапува со таквите деца, дали треба над нив да се изврши чинот на изгонување на лоши духови. Тој одговори: „Некои од нив навистина се опседнати од демони, или се раѓаат веќе болни, посебно децата на алкохоличарите и нарко-зависниците, но повеќето од нив не се болни, туку развратени со неправилно воспитание. Сега родителите сметаат дека е невозможно децата да се казнуваат, а гревот живее дури и во најмалото дете. Ако не го сечеме, тогаш тој ќе се развие уште повеќе. Некои родители се трудат да ги исполнат сите желби и каприци на своите деца, и децата почнуваат да бараат, мајката и таткото да им се потчинуваат на сите нивни зборови. Така израснуваат малите палавковци, чии први жртви стануваат токму нивните родители. Детето треба разумно да се казнува, инаку ќе порасне како несреќен и неблагодарен човек.“

Зачуден од ова, прашав: „Како е можно да се казни дете, кое има само една или две години?“ Отец Серафим одговори: „Треба да му се запрети со прстот и строго да се каже „не“, и детето ќе разбере. Тоа повеќе го разбира тонот на гласот со кој му се зборува, отколку значењето на самите зборови.“

Тогаш го прашав, дали е можно детето физички да се казни; зарем тоа дете нема да стане плачливо и нервозно. Тој ми одговори: „Понекогаш детето треба да се казни, но тоа треба да се направи без злоба. Поголема штета врз нервите и психата на детето нанесуваат оние родители, кои го казнуваат детето, а во истиот момент му ласкаат, како да му се извинуваат поради казната. Покорисно е физички да се казни детето, отколку со часови да се малтретира со зборови.“ Старецот сметаше дека порано родителите повеќе умееја да ги воспитуваат своите деца; умерена болка од каишот воопшто нема да го повреди детето, а ќе го вразуми.

Еднаш, познатиот американски психолог Роџерс гостувал во Тбилиси. Тој од своите колеги дознал дека во Тбилиси постои званична група на млади, кои ги изучуваат психолошките проблеми, посебно оние за взаемниот однос и општење. Тој се заинтересирал за нивната работа и сакал да се запознае со раководителот на таа група, Виктор Криворотов. После разговорот со него, Роџерс рекол: „Вие сакате врз основа на христијанската концепција да ги решите прашањата од психологијата, на пример на детето да му понудите спремна морална програма, но во реалност би требало да создадете услови за слободен развој и природен морален потенцијал, поставен во самото дете, без надворешно дејствување и принуда. “ На тоа Криворотов одговорил: „Ако во вашата градина вие создадете можности за слободен раст и размножување на сите билки, без разлика, а го отстраните дејствувањето на градинарот, тогаш намножениот коров ќе го уништи сето цвеќе.“

Роџерс не можел да одговори на ова, но само со авторитетен тон  изјавил: „Тоа нема да се случи“, скоро, буквално, повторувајќи го изразот на херојот од книгата на Чехов: „Тоа не може да биде, затоа што не може да биде.“ Присутните тивко се насмевнале, за да не го навредат престарениот хуманист, кој им бил гостин.

† † †

Неколку години бев старешина на храмот на Свето – Георгиевата црква во градот Илори. Тој храм отсекогаш бил почитуван во Западна Грузија. Во храмот се чуваа и две икони, опковани со сребро, кои на црквата и ги дарувал кнезот Леван Дадијани. Иконите се сметаа за чудотворни. Може да се каже дека славата за чудата од иконата на Свети Георгиј, ја облетала цела Западна Грузија. Немало села, каде не се знаело за силата на Великомаченикот Георгиј, кој бил невидливо присутен во илорскиот храм. Тука многумина добиле исцеленија, посебно оние од душевни болести и од онаа состојба, која се нарекува демонска опседнатост.

За време на прогоните, кога храмот на Св.Георгиј бил затворен, поклониците не престанувале да доаѓаат до неговите ѕидини, а жителите на тоа место, со ризик по сопствениот живот, ја чувале иконата на Великомаченикот.А кога храмот повторно бил отворен, ја донеле оваа икона во црквата. Мноштво поклоници од Мергелија доаѓале на поклонување кај Св. Георгиј, посебно во периодот од Пасха до Педсетница.

Еднаш во Илори пристигна една жена од Ткварчелиј со молба да одам и да го причестам нејзиното болно дете. Ги зедов Светите Дарови и отидовме во градот, кој се наоѓаше во планините. Патот беше како жица, која ги обвиваше планините. Цела околина се потопуваше во зеленило. За првпат бев во Ткварчелија, кој се наоѓа на неколку зарамнети, широки планински ливади, што се издигнуваат една над друга. Некогаш овде имало мала населба но, кога пронајдоа залихи на јаглен, и селото се претвори во работничко место, таа мала населба прерасна во град. Говореа дека реката Гализга, која протекува покрај Ткварчелија, во минатото била проѕирна и чиста, како солза. Старите велеле: „Во Гализга е половина вода, половина риби.“ Сега таа е претворена во црн, мртов поток, каде испарува јаглен. Таму нема живот, како во мртвото море во Палестина.

Многукатните домови во Ткварчелија, изградени се по модел, и наликуваат еден на друг, како близнаци или како одраз во огледало на едно и исто лице. Се искачивме на третиот спрат и влеговме во собата. Сопругот на мојата сопатничка брзо се поздрави со нас и излезе. На креветот седеше едно дете, потпрено на душек. Кога го погледнав, срцето ми затрепери и веднаш си спомнав за иконата наречена „Детството на Св. Јован Крстител“. Тоа десетгодишно дете имаше така строг, дури и величествен лик, како да не беше болно, како да не беше приковано за постелата од неизлечива болест, туку како да е цар, кој прима гости. Детето беше слепо. Мајката и самата медицинска сестра ми рекоа, дека откако лекарите на три годишна возраст му откриле вода во мозокот, тие заклучиле дека нема уште долго да живее. „Во домот – зборуваше мајката -„ ја имавме Казанската икона на Мајката Божја, благослов од родителите. Во собата кадешто лежеше мојот син, паднав на колена пред Казанската икона на Мајката Божја и си го претставив адот. Почнав силно да се молам да не умре мојот син, да ми испрати Господ друг крст, само не смртта на син ми. Тогаш се случи чудо. Мојот син остана жив, но осуден е целиот живот да го помине во постела: тој го изгуби видот и нозете му се одзедоа. Одам по него, како по бебе.“

Ја прашав грубо и неумесно: „А, да знаевте дека вашиот син ќе биде ваков страдалник, дали ќе се молевте за неговиот живот?“ Таа ме погледна како со прекор и ми рече: „Тој е мојата среќа, го љубам повеќе од сé на светот, ние заедно се молиме. Кога сум на работа, тогаш размислувам: Како да помине побрзо времето, за да си се вратам при мојот син. Со сопругот се менуваме покрај постелата на детето; Тој исто така го љуби синот но, не е верник, и затоа за него болеста на детето е поголема жалост, отколку за мене. Син ми понекогаш му зборува на сопругот: – Зошто со тебе не се молам, како со мама?- Тој одговара: – Ти моли се, а јас ќе те слушам.- Тој не верува, но е мудар човек, и не сака да го отруе својот син со отровот на неверието. “

Во својот живот имав видено големи старци и подвижници но, се осмелувам да кажам дека слична благодат почувствував и во тоа десетгодишно слепо дете. Неговата мајка ми рече дека тоа непрестајно се моли: друг живот тоа нема.

Го исповедав и го причестив детето. Му зборував за Исусовата молитва, за книгата која се вика: „ Разговори на еден поклоник со својот духовен отец “. Внимателно ме слушаше. На лицето му се огледуваше радост, тивка и длабока радост од причесната. Ме порази и тонот на неговиот глас. Обично децата зборуваат емоционално, како да брзаат да го поделат она што го мислат, што го виделе; но, тој зборуваше со спокојство и цврстина, како што вообичаено зборуваат луѓе со големо животно искуство. Тоа беше дете – Маченик, а  во исто време избраник Божји, и си мислам, најсреќен меѓу своите врсници.

Во својот живот сум видел и облагодатени деца, што буквално се обележани со посебен знак. Некои од нив, Господ ги зема уште во детството, за да не се извалкаат од суетите на овој свет. Видов едно дете како умира: паднало во лонец со врела вода и добило смртоносни опекотини. Детето имаше три или четири години. До тогаш мајка му често го водеше во Црква за причест. Тоа умираше во тешки маки, но, не плачеше, не врескаше. Кога му пријдов, ми постави за мене, неочекувано прашање: „ Зошто добрите деца умираат рано? “ Му одговорив: „ Затоа што ангелите ги чекаат за да ги земат покрај себе. “ Ги затвори очите и ,ми се чини, тивко се насмевна на моите зборови.

Кај еден светител прочитав дека Господ го прима обраќањето на душата во секое време, но дека најдобра возраст за духовниот живот е – детството, кога душата е мека, како врел восок. Затоа најдобра возраст за Исусова молитва е – раното детство: колку побрзо детето се привикне на неа, толку подобро. Веќе над новороденото дете, треба да се чита таа свештена молитва. Детето е поблиску до духовниот свет од нас. Она што ние се обидуваме да го разбереме со разумот, тоа детето непосредно го чувствува и како да го впива во себеси. Некои родители сметаат дека детето треба да им созрее, за да го учат на христијанството. Тоа е голема грешка. Душата на детето поседува способност за посебно духовно знаење и духовна проникливост, подоцна тоа го губи тој дар и станува налик на младо нежно стебло, кое постепено здобива груба кора.

Постои предание дека на Сократ му дошла мајка со дете и го прашала, како треба да се воспитува детето. „ На која возраст е тоа дете? “, запрашал мудрецот. „ Има само две години “, одговорила мајката. „Доцна е; него, веќе, не треба да го воспитувате, туку да го превоспитате“, одговорил Сократ.

Во една прилика ме повикаа во Зугдид на погреб. Погребите во Мегрелија се сметаат за едни од најважните настани. Тогаш доаѓаат роднини и познајници, до неколку стотини луѓе од различни градови и села, само за да се простат со покојникот и да изразат сочувство на семејството. Трпезата после погребот, како и вообичаено, заврши доцна и едно верно семејство, кое дотогаш не доаѓаше со другите богомолци во Илори, ме повика да преноќам кај нив. Таткото на семејството беше скромен, лесен и срамежлив човек, кој во младоста, на некој, за мене неразбирлив начин, стигнал до затвор во Сибир и таму се запознал со својата идна жена. Имаа две деца од пет и седум години.  Во собата на понискиот спрат, гореше печка, никој не сакаше да спие; ние долго разговаравме. Во тоа време немаше духовни училишта и скоро да немаше духовна литература. За христијанската вера луѓето учеа едни од други, преку предание, фаќајќи ги зборовите во лет. Разговорот започна со сухомските подвижници. Домаќините ме прашаа зошто на луѓето им е неопходно да заминуваат во планините, што прават таму. Како одговор почнав да им зборувам за непрестајната Исусова молитва. Беседата продолжи до полноќ. Чинам децата веќе спијат но, тие притајувајќи се, слушнале сé. Другиот ден, пред заминување, домаќинката ми соопшти: „Мојот син утрово рече дека слушајќи го нашиот разговор, почнал да ја кажува Исусовата молитва и ја повторувал долго, додека не заспал. Тој со воодушевување ми кажуваше: – Колку убаво ми беше таа ноќ и утрово, кога се разбудив и сé до сега во срцето чувствувам радост. “

Се разделивме, како родени. Ме одведоа назад во Илори, каде ме очекуваше изненадување: во автомобилот ставиле полна ќеса прилог од погребот. Во Мегрелија не се готви месо за трпеза после погребот, па така имавме монашка трпеза. Му ја кажав на отец Георгиј ( Булискерија ) таа мала приказна за Исусовата молитва, а тој ми одговори: „Многу добро, сега детето често ќе ја повторува таа молитва“.

Ми го раскажаа и овој случај. Една девојка отпатувала во Загорск, каде старците ја научиле на Исусовата молитва, и од тогаш таа секогаш се трудела да ја има оваа молитва во срцето и на усните. После неколку години се омажила, но и покрај световните грижи, не ја оставала Исусовата молитва. Кога се подготвувала да стане мајка, таа ја читала Исусовата молитва на глас, за да ја чуе нејзиното, уште неродено дете, за детето, уште во утробата, заедно со неа да се моли. После породувањето, кога го заспивала бебето, таа ја изговарала над него Исусовата молитва, и детето престанувало да плаче и се смирувало на нејзините раце. Во нејзината соба, во аголот имало неколку свети икони, а на спротивниот ѕид виселе фотографии и слики. Таа забележала дека детето често го усмерува својот поглед кон иконата на Христос, Кој седи на престолот; долго и внимателно гледало на тој лик, како да распознавало нешто одамна познато и родено. Понекогаш изразот на лицето на детето, бил таков, како да гледа некого во собата, како да сака да зборува за тоа, но не може.

Мајката треба над главата на своето дете да чита Евангелие и молитви, посебно Исусовата молитва: тоа е тој небесен балзам, кој таа го излева на неговата душа. Кога детето ќе почне да зборува, нека првите зборови, на кои ќе го научат неговите родители, биде името на Исус Христос и Исусовата молитва.

Преподобен Јован Лестичник пишува дека кога човекот ќе се разбуди наутро, првата негова мисла треба да биде за Бога – со тоа тој ќе го освети целиот ден ( ќе принесе почеток на своите дела на Бога ). А детството е – утро на животот. Во детството се полага темелот за духовниот живот на човекот. Еден од Светителите рекол: „Првата боја, со која се бои облеката, не се пере.“

*****************

• ГОСПОДИ, ТИ СИ МОЈОТ ЖИВОТ!

СТАРЕЦ САВА ПСКОВО-ПЕЧЕРСКИ

Извадоци од неговиот дневник

За Молитвата

Молитвата поради својата благотворност се нарекува царица и ороводец во соборот на добродетелите. Ниту за една добродетел не е зборувано толку многу како за молитвата. Таа претставува вознесување на умот и срцето кон Бога. Преку неа човекот стапува во соборот на Ангелите,  станува соучесник на нивното блаженство и се озарува со мудрост. Молитвата е најблаготворен темјан на Бога, мост за преминување на искушенијата, несоборив бедем на верните, безбедно пристаниште, божествена одежда, која душата ја облекува во невидена убавина и достоинство. Молитвата е кислород за душата, нејзина храна и напиток.

Молитвата е мајка на сите добродетели, чуварка на целомудреноста, печат на девственоста, сигурна одбрана од сите лукавства на лукавиот. Невидливите непријатели разбивај ги со името Христово, то ест со молитвата, бидејќи посилно оружје од неа нема ниту на небото ниту на земјата. Молитвата е утврдување на мирот, смилостување на Бога заради нашите гревови, мирно пристаниште, просветлување на умот, секира за очајанието, чекан за жалостите, раѓање на надежта, стивнување на гневот, застапничка на осудените, спасение за изгубените. Таа од китот направи дом за Јона, Езекил го избави од вратата на смртта, на вавилонските момчиња пламенот им го претвори во роса. Со молитвата св. Илија го затвори небото: “и не падна дожд на земјата три години и шест месеци”(Јк. 5,17). Кога дури и самите свети апостоли не можеа да ги истераат нечистите духови, Господ им рече: “Овој род не се истерува со ништо друго освен со молитва и пост” (Мт. 17,21).

Во животот на човекот нема ништо поскапоцено од молитвата, таа и невозможното го чини возможно, тешкотиите ги олеснува, а неудобното го прави удобно. Молитвата  е  толку неопходна за нашата душа, колку што воздухот е потребен за дишењето како и водата за билките. Молитвата е светлост за душата. Кој не се моли, тој се лишува себе си од заедничарење со Бога и се уподобува на бесплодното дрво, кое се сече и фрла во оган(Мт. 7,19). Кој не се моли, тој не добива благослов од Бога за своите дела, според кажаното: “Ако Господ не го изѕида домот, залудно ќе се трудат оние кои го ѕидаат”(Пс. 126,1). За да се помине цел ден совршено, свето мирно и безгрешно, неопходно е наутро, веднаш по будењето од сон, да се почне со најискрена молитва. Таа во срцето ќе го воведе Христос заедно со Отецот  и Светиот Дух и на тој начин ќе и даде моќ и сила на душата против злото. Слепиот е несреќен бидејќи не ја гледа светлината, меѓутоа многу поголема несреќа за христијанинот е да го изгуби расположението за молитва и да ја лиши својата душа од божествената Светлост. Во таквата душа настапува темнина, а по напуштањето на телото нејзиниот удел ќе биде вечна темнина. Некои велат дека не треба да се молиш доколку немаш желба, меѓутоа тоа е лукаво и телесно мудрување. Биди истраен во молитвата и не ја оставај, не му угодувај на телото, бидејќи телото единствено тоа го сака. Царството Небесно се освојува со усрдност и подвижниците го задобиваат. Без самопринудување на добро, нема да се спасиш. Ете, затоа, треба да се молиме, не само кога сме расположени за молитва, туку и кога не сакаме да се молиме, кога сонот, грижите  суетата и се останато не оддалечуваат од молитвата. Доколку, без оглед на сето тоа, продолжиме да се молиме, да се подвизуваме, да се принудуваме самите себе, тогаш таквата молитва ќе допре до небесата и ќе излезе пред Престолот на Бога. За време на молитвата сеозлобениот дух со особена сила се крева против оние кои се молат, им причинува многу искушенија и напади. Безбројни се искушенијата на лукавиот за време на молитвата. Тој во тие моменти не потсетува на такви дела, чие извршување го претставува како неопходно и неодложно. Но ти не го слушај и Божјата благодат ќе ти помогне во се, после молитвата. За време на молитвата треба да ги оставиш сите грижи и не треба да им обрнуваш внимание на помислите, кои со особена сила ќе те напаѓаат, туку како добар Христов војник, одбивај ги. Молитвата не претставува механичко дејство, туку стоење пред лицето на Бога и разговор со Него. Молете се смирено, со страв Божји, внимавајте вашата молитва да не биде исмевање над молитвата. Чувајте го умот од секаква љубопитност.

Недостојното причестување, како и недостојната молитва носат немир во душата. Тоа е значи дека Господ не влегува во нашето срце, бидејќи е навреден од нашето неверие и од скаменетото срце, па поради тоа допушта во нашите срца да се вгнездат злобните духови. За почеток на молитвата се смета отфрлањето на помислите при самото нивно појавување. Средина на молитвата е кога помислите не го поткраднуваат нашиот ум, а совршенството претставува вознесување кон Бога со целото наше битие. За време на молитвата треба да имаме смирение и скрушеност поради нашите гревови, бидејќи кој себе не се смета за грешник, него  Бог нема да го услиши, како што можеме да видиме од молитвите на митарот и фарисејот. Молитвата, растворена со солзи на покајание и смирение, секако дека ќе биде услишена, а кога се излева од длабочината на душата, таа ги отвора небесата. Не ја оставај молитвата, се додека нејзиниот жар и бањата од солзи сами не си заминат, бидејќи, којзнае, можеби друга можност за прошка на гревовите нема да добиеш, за целиот свој живот. Доколку некои зборови на молитвата ти се засладат, продолжи да ги повторуваш, бидејќи тогаш со тебе заедно се моли твојот Ангел чувар. Убаво е да се молиме, кога Господ ни дарува солзи на умиление. Во тие моменти, најдобро е да се сетиме на жените мироносици и мислено да паднеме пред нозете на Распнатиот. Бесовите постојано настојуваат да ни го приграбат часот за молитва и да не оттргнат со некоја грижа или обврска, но ти не ги слушај, за да не бидеш исмеан од нив. Молејќи го Бога за прошка на гревовите, мораме и ние самите од сето срце да им ги проштеваме навредите на нашите ближни. И најмалата горчина што ја носиме во себе за ближниот, не лишува од правото да се молиме, бидејќи молитвата со горчина за ближниот во срцето, на Бога му е одбивна. Онака како што ќе се однесуваш кон својот ближен, така и Бог ќе се однесува кон тебе. Доколку не сакаш да се молиш за некој, кој го презираш и мразиш, тогаш дотолку повеќе требе да прибегнуваш кон Бога и да Му се молиш, бидејќи и самиот си духовно болен. Моли се Господ  да те направи незлобив и трпелив, да те научи да ги љубиш своите непријатели, а не само оние кои ти прават добро. Твојата молитва за непријателите ќе донесе мир во твоето срце.

Зошто нашата искрена молитва, која ја принесуваме едни за други, има толку голема сила? Затоа што за време на молитвата, јас се соединувам со Бога, станувам еден дух со Него, а оние за кои се молам со голема вера и љубов, ги соединувам со себе, и на тој начин, Светиот Дух кој дејствува во мене, истовремено дејствува и во нив, бидејќи Тој исполнува се. Доколку за некоја кавга со некого сметаш дека си во право, и тогаш прв барај помирување. Во своите неволји и жалости, многумина бараат помош во се, освен во Бога, и во моментите кога нема да ја пронајдат, тие Му се обраќаат, меѓутоа поради својата слаба вера, таквите не секогаш го добиваат тоа што го бараат. Ако сакаш преку молитвата да испросиш за себе некое добро од Бога, тогаш пред да се молиш, вооружи се себе со силна вера и истата благовремено искористи ја, како штит против сомнежот и неверието. Не е добро, доколку за време на молитвата, твоето срце се посомнева и не истрае во верата. Тогаш немој ни да помислиш дека ќе го добиеш од Бога, тоа што си го молел, сомневајќи се. Сомнежот е хула на Бога, дрска лага на срцето. Потребно е предметот на нашата молитва да биде конкретно искажан, а нашата желба да биде искажана со соживување. Неопходни и главни правила за молитвата се: потполна предаденост на Божјата волја, искрена желба за поправање на својот грешен живот, а над се – да бидеш незлоблив. Во молитвата потребно е да бидеме трпеливи и силно да веруваме дека ќе го добиеме сето она што е корисно за нас. Колку и да се големи твоите гревови, моли се и не очајувај. Потребно е да плачеме поради нашите гревови, бидејќи тие мали солзи можат да ја угаснат геената огнена. Молитвата, како најголем дар Божји, не се добива брзо и на лесен начин, треба да се потрудиме за тоа. Во молитвата, пред се, треба да му благодариме на Бога за се, а особено за искушенијата. Благодарењето за жалостите е многу поблагопријатно на Бога, отколку благодарењето за материјалните добра. Моли се за прошка на гревовите.  Можеме да се молиме и за избавување од неволјите, но исполнувањето на нашите молби треба да ги препуштиме на Божјата промисла, по примерот на Искупителот: “Оче мој, ако е можно, нека ме одмине оваа чаша; но не јас како што сакам, туку како Ти!”(Мт. 26,39). Во случај на некои посебни потреби,  по примерот на Спасителот треба да се молиме до три пати, како што се молеше Он во Гетсиманската градина,  пред  Своите страдања. Колку и да страдаш, не очекувај утеха од луѓето, туку прибегнувај кон Искупителот на нашите души.

Во моментите на голема омраза и злоба во вашите домови, молете и се на Мајката Божја. Таа како Себлага и Семоќна, најумешно од сите, може да ги смири срцата човечки. Мирот и љубовта потекнуваат од Единиот Бог, од неговиот Источник, а нашата Владичица е Едно со Бога, и како Мајка на Христа, ревнува и се моли за сиот свет, а најмногу за христијаните. Пристапувајќи на молитва кон Мајката Божја, пред молитвата биди цврсто уверен, дека нема да си отидеш од Неа, без да добиеш милост. Достојно и праведно е така да мислиме, и така да се надеваме на Неа. Таа е семилостива Мајка на семилостивиот Бог, и за Нејзините неисцрпни и безбројни милости, објавува Црквата Христова низ вековите. Таа навистина е “Бездна на добрината и милосрдието”, како што се пее за Неа во канонот”Одигитрија”.

За време на молитвата, оградувај се правилно со крсниот знак, бидејќи ѓаволот трепери пред Христа, не можејќи да ја поднесе Неговата сила, која го гори како оган. Древните христијани, следејќи го преданието на апостолите, пред секоја работа се оградуваа себе си со крстниот знак: при облекување, палење на оган, при секоја работа итн.. За правилно извршување на молитвата, потребен ни е духовен раководител, пред се, поради нашата склоност кон превознесување, а се со цел, наместо благодатта, да не го примиме духот на прелеста, кој лукаво се преобразува во ангел на светлината. Подобро е да ја имаме молитвата, отколку да читаме духовни книги. Подобро е да бидеме бедни по дух, но да го наследиме царството Божјо, бидејќи и Господ ни вели:”Блажени се бедните по дух бидејќи нивно е царството Божјо”. Бедните по дух, тоа се оние кои го осиромашија својот ум заради спасението, заради непрестајното сеќавање на Бога. А кој непрестајно се моли, Господ го наградува со изобилство на Својата благодат.

“Кога бев студент на духовната академија – кажуваше владиката Теофан – се упативме во Киево-печерската лавра, кај еросхимонахот Партениј, за да добиеме духовна поука. Еве што ни кажа:„Вие, учените монаси, знаете многу правила и закони, но не знаете едно правило, кое ви е особено потребно – а тоа е умот и срцето постојано да ги вознесувате кон Бога. Јас уште како дете се трудев така и сега чувствувам духовно спокојство”. На тој начин и ние треба да постапуваме, целосно да се посветиме на молитвата, бидејќи подобро е да се молиме, отколку да читаме или да седиме без работа.  Не пропуштај можност да се молиш за оние кои го бараат тоа од тебе, бидејќи Господ гледа благонаклоно на молитвата, која ја твориме од љубов кон ближните. Моли се за умрените, за и тие, кога ќе бидат во блажениот живот, да се молат за тебе. Бог не е Бог на мртвите,  туку на живите, бидејќи во Него сите се живи. Душата на умрениот човек невидливо ги обиколува местата, во кои сакала да претстојува за време на овоземниот живот. Доколку овој свет го напушти окована во грев, во задгробниот живот не ќе може да стори ништо за да се избави од него, па затоа ќе и бидат потребни молитвите од сите луѓе, а особено од Црквата. Затоа да се молиме искрено за умрените, бидејќи тоа е од голема корист за нив. Никогаш не ја оставај молитвата, под изговор дека си болен или изнемоштен. Кога се наоѓаш во недоумица поради нешто, направи три поклони и кажи:”Господи, Ти гледаш, Милостив, душата моја се двоуми, и се плашам да не погрешам. Вразуми ме, Господи!” И првото што ќе ти се појави во душата после молитвата, прифати го како укажување од горе. Откако ќе завршите со утринските и вечерните молитви навикнувајте се со усрдност да поминете неколку мигови во безмолвие(тихување), очекувајќи во вашето срце одговор, вразумување. Тие неколку моменти можат многу да ве научат. Тоа ќе ја зголеми вашата постојана молитва  и одрекувањето од својата волја, а исто така ќе ја зголеми желбата за придобивање на Светиот Дух. За време на секојдневните разговори, треба да ја одржуваме молитвата во срцето, и да имаме постојано на ум дека Он, нашиот Отец Небесен, се наоѓа до нас и не набљудува. Никогаш не треба да заборавиме на Божјата сеприсутност.  Без молитвата човекот не живее туку умира, и покрај тоа што не забележува. Кога сте на молитва не се брзајте. Секој нејзин збор е свет и не приближува кон Бога. Во текот на молитвата, придржувајте се до правилото дека подобро е да кажеме пет зборови од срце, отколу илјада зборови со јазик. Доколку за време на молитвата, забележиш дека твоето срце е студено и се моли неволно, престани и загреј го со некоја жива претстава, на пр. со својот пад, својата духовна беда и слепило, или пак со големите и непрестајни  Божји благослови, со кои постојано не дарува.

“Еве стојам на вратата и чукам”, тоа значи дека Господ е постојано пред портите на нашето срце, затворено и заклучено за Него, поради нашите страсти и гревови. Но вие бидете истрајни и молете се, имајќи на ум дека Он стои пред вашето срце и внимава на секое негово чувство и движење.

*************

• Писмо од св.Јован Златоуст до ѓакониса Олимпијада

Ти го испраќам, ќерко моја, овој добар подарок: татковски совет – тој е најдобар дар.

Ти погрижи се за целомудрието – за убавината што е достојна за восхит пред внатрешните очи. Добрите карактерни црти – тоа е надобриот цвет за жената, која има вистинска, неизменета и достојна за прослава убавина. Пред сѐ, почитувај Го Бога, а потоа, својот сопруг – очите на твојот живот и раководителот на твоите желби. Него, единствениот, сакај го, единствено тој да го развеселува твоето срце, и тоа толку повеќе – колку понежна љубов има кон тебе.

Под врските на еднодушноста, негувај неразделна приврзаност. Не си дозволувај слобода, на каква може да те предизвика љубовта на мажот – внимавај на пристојност и умереност.

Откако си се родила како жена, не си присвојувај важност, својствена на мажот, не се фали со род, немој да се надменуваш со облеки, не се величај со мудрост. Твојата мудрост нека биде покорност на законите на сопружништвото, зашто јазолот на бракот прави сѐ општо меѓу мажот и жената.

Кога мажот е раздразнет – прави отстапки, кога пак е изморен – помогни му со нежни зборови и добри совети. Колку и да си лута, никогаш не го укорувај својот сопруг без мерка, зашто тој е твоето најголемо богатство.

Радостите и сите болки на мажот, сметај ги како свои – нека и грижите ви бидат општи, зашто преку тоа ќе расте вашиот дом. И твојот совет може да има место, но предноста припаѓа на мажот. Гога мажот тагува, потагувај и ти малку со него, но соземи се бргу, добиј светло лице и развеј ги неговите тажни мисли, зашто за натажениот маж, најнежно пристаниште е жената. Твое занимање нека биде, ткаењето, рачната работа и поучувањето во словото Божјо – грижата пак, за надворшните работи остави ја на мажот.

Не излегувај често од вратата на својата куќа и не оди во места на народни веселби и непристојни собранија, таму и кај срамежливите испарува срамот, таму погледите се мешаат со погледи, а губењето на срамот е почеток на сите пороци.

Биди високомудра, но, не и високоумна. Не трчај кон пирувања, смеа пијанство и занесен шарм – тие ги ослабнуваат целомудрените, како што сонцето го топи восокот. На твоите образи да нема ниту сладострасни движења, ниту гневни трепети. Своите уши краси ги не со бисери, а со навика да слушаат добри мисли, – за лошите пак, стави им клуч. Ако имаш необуздан јазик – ќе те презира твојот маж. Биди добар образец за своите деца.

Ако од мојата старост ти примиш каква и да е мудра и полезна мисла – ти заповедам да ја запазиш во своето срце.

***************

• ГОРДОСТА – ГЛАВНО УПОРИШТЕ НА СТРАСТИТЕ

Старче, јас сум завидлива, злопамтило, осудувам, се гневам…

Зависта, осудувањето, гневот, злопамтењето итн. произлегуваат од гордоста. Гордоста е –  може да се каже, главно упориште на страстите.

Победувајќи ја гордоста, ти ги победуваш сите страсти и во срцето доаѓаат смирението и љубовта. Затоа, мислам, доволно е да се сосредоточиме на гордоста, да тргнеме во фронтален напад против неа. Да се насочи сета ревност против тврдината на гордоста, која нѐ одвојува од Бога. Кога непријателот сака да ја освои земјата, тој најмногу удира на престолнината. Ако ја освои престолнината, ја освоил цела земја.

Оче, на кого личат горделивите?

– На оној, кој е зад тие ѕидови, ѓаволот…Полесно е да го победиш самиот ѓавол, отколку горделивиот – за ѓаволот е доволно да се смириш, а за другиов, дури пред него и да се смириш и го молиш за прошка, сепак нема да можеш да го омекнеш. Тој ти вели: „ Ти се преправаш! “ Оној што има поголемо смирение, има богата духовна содржина. Горделивиот нема внатрешна содржина.

Тој, како незрел клас стои право, а зрелиот ја спушта главата надолу. Човек кој е помрачен од гордоста, не е само одвнатре неспокоен, туку и надворешно е немирен и бучен. Сите негови дела се како воздушна топка: ѓаволот најпрво ќе ја напумпа, а потоа ќе ја дупне и таа со шум ќе издише. Гордоста е срамна и страшна работа, па таа и ангелите ги претвори во демони! Таа нѐ изгони од рајот на земјата, а сега од земјата се подготвува да не испрати во адот.

Старче, јас не чувствувам гордост, кога се гордеам за нешто конкретно.

– Значи гордоста кај тебе е трајна состојба. Ѓаволот честопати нештата ги претставува замаскирано и човекот не разбира кога постапува од гордост. Но, ако тој внимава на себеси, ќе знае кога постапува од гордост. Тој може да не ја чувствува сета гордост, која е во него но, сепак еден дел од неа мора да почувствува, може да ја препознае, ако почувствува егоистичко задоволство и надмоќ над другите.

Но ако човекот потполно не разбира дека во него има гордост, што се случува тогаш?

– Тогаш почнуваат да дејствуваат духовните закони. Човекот се гордее, паѓа, и се смирува. Тоа, пак, трае низ целиот живот: гордост, смирение, гордост, смирение. Таквото смирение не е лично достигнување, туку резултат на дејствувањето на духовните закони.

Човекот се смирува, иако не сакајќи и не правејќи ништо од себе. Тоа е состојба на застој, на човекот, едноставно, му се дава можност да дознае дека кај него нешто не е во ред. На пример,  и велиш на сестрата „ Таа икона добро ти излезе. “ Ако таа се возгордее, следниот пат, кога ќе треба да наслика друга икона, ќе помисли: „Оваа икона ќе ја насликам уште поубаво, за Старецот повторно да ме пофали.“ Тогаш, наместо икона, излегува карикатура. Јас ја исправувам, а таа повторно си вели во себе: „Овој пат ќе направам точно како што ми рече Старецот и тој ќе ме пофали“, и повторно излегува карикатура.

Старче, може ли нејзе, лично, иконата да и се стори убава?

– Може, секако. Нејзе, самата, може и обична чкрабаница да ѝ изгледа како ремек дело, таа ќе дојде и ќе ми каже: „ Како е сега, Старче? Дали иконата излезе добро? “ Јас ќе ѝ објаснам дека нејзиното дело е чкрабаница и дури тогаш таа ќе разбере. – А, ако не разбере ? – Ако не разбере, тоа значи дека гордоста закоравела, и таа ќе дозволува исти грешки. Ако не ѝ укажуваш, ќе остане.

Старче, а ако јас со умот чувствувам гордост, а срцето мое останува глуво?

– Оттаму и ќе почнеме и постепено ќе дојде до исцелување. Лекарот најнапред  ја поставува дијагнозата, па дури потоа пристапува кон лекување.

ГОРДОСТА СЕ ПОЈАВУВА НАСЕКАДЕ

Старче, добро е кога при исполнувањето на моите монашки должности се среќавам со помали тешкотии – јас од тоа чувствувам корист. Дали и тоа е гордост?

– Ако човекот не е внимателен, тој може да се гордее и лежејќи на креветот и ништо не работејќи. Автомобиот може да влета во кривината и налево и надесно. Ѓаволот нѐ лови и од едната и од другата страна. Некои ме прашувааат: „На што да обрнам внимание, за да не паднам во гордост? “ Тоа е како да ме прашуваш: „Каде можам да паднам, овде или таму?“

И овде можеш да паднеш, и таму, и лево и десно, и од скалилата, и од столиците, и од клупите. Во било кој момент и во било кои услови, потребно е внимание, бидејќи гордоста демне отсекаде.

Старче, а може ли човекот да се гордее, немајќи ништо?

–  Понекогаш таквиот човек може да се гордее и повеќе од другите. Кога живеев во манастирот Стомион во Епир, слушнав за еден старец – пастир. Немаше семејство, одеше од едно на друго место. Најпосле, него го прифати друг пастир, примајќи го во колибата, каде го чуваше сеното за козите. Тој не му дозволи на старецот да пали оган, за да не се запали сеното.

Така, тој старец живееше во ладна колиба, спиеше во аголот на две даски, на кои имаше стар душек.

Кога слушнав за него, отидов да го посетам. Му беше многу лошо. Прашав една сиромашна жена колку бара за да го испере. „Ништо, само дајте ми сапун“, – ми одговори таа. Следниот пат го посетив, кога беше болен. Откако заврши со јадењето, ме погледна, ја сврте наопаку чинијата и гордо рече: „Колку сум мудар, јас, оче! Овде има кучиња и мачки.“ Вртењето на чинијата наопаку за да не ја лижат мачките и кучињата, тој го сметаше за вистинско достигнување. Мислиш, ќе полета низ космосот. Ете гордост! Не можеш да замислиш како живееше, а беше горделив!

Старче, што треба да правиме кога ќе ни дојдат горди помисли?

– Како што другите луѓе се смеат кога ќе забележат гордост кај нас, така и ние сме должни да им се потсмеваме на гордите помисли..

Дали на смирениот човек му доаѓаат горди помисли?

– Му доаѓаат, но тој им се потсмева, затоа што знае што е тој во суштина.

Старче, некаде читав дека гордите помисли треба да се отстранат, веднаш кога ќе наидат, исто како и непотребните.

– Непотребните помисли се распознаваат веднаш, но да се препознаат гордите помисли, потребна е трезвеност. На пример, ако за време на молитвата во умот ти се појави непотребна помисла, ти ја препознаваш и веднаш ја отфрлаш: „Оди таму од каде што си дошла.“ Но, ако, додека си во Црква, тебе ти дојде помисла дека добро го прочита Псалтирот, ќе ти биде потребна голема трезвеност за да ја препознаеш таа горда помисла и да ја отстраниш.

Во повеќето случаи, горделивата помисла се појавува во моментот. Како да внесеме во умот смирени помисли?

– Треба претходно да се подготвиш. „Се подготвив и не се возмутив“, говори пророкот Давид. Горделивите помисли доаѓаат како молња – тоа е стара стапица на ѓаволот. Но ти примени друга стапица – секогаш негувај ги смирените помисли за да ја отстраниш. Единствено смирените помисли носат смирение и само со смирението заминува гордоста. Еден проповедник ми рече дека еднаш се подготвувал за многу добра проповед. Се искачил на амвонот и почнал да говори, и зборувал многу убаво. Во еден момент, во неговиот ум дошла горда помисла и тој се збунил.

Заплакал и слегол од амвонот, предупреден. После тоа, тој долго не можеше да проповеда и дојде до многу неугодна состојба. Му реков: „ Тоа со тебе се случи поради гордоста. Се возгордеа и Божјата благодат си замина. Сега со смирение почни се од почеток. Кога ќе дојде време да се искачиш на амвонот, речи си во себе: – Ако се збунам, значи на духовна корист ми е, повторно да бидам исмеан.

И ако, одново, наеднаш почнеш да плачеш, луѓето ќе мислат дека плачеш од умиление и нема да се соблазнат, туку ќе им биде на корист. Затоа не плаши се.“ Така, тој се врати на својата работа и продолжи со смирение да проповеда, спремен за понижување.

Извор: Старец Пајсиј Светогорец.

********************

• „ СО СТРАВ БОЖЈИ И ВЕРА ПРИСТАПЕТЕ…“

Архимандрит Порфириј Кавсокаливит е наш современик. Живеел во Грција во XX век. Што всушност претставува благодатта Божја, старецот знаел, не од зборови, туку од своето животно искуство. Сиот свој живот, старецот ги учел луѓето на љубов и смирение, и тоа не само со зборови, туку и со пример. После неговата смрт, многубројните духовни чеда ги собрале старечките поуки и сведоштва за чудотворната помош, во една книга, која ја нарекле „ Цветослов од поуки “. На читателите денес им препорачуваме една беседа со отец Порфириј. Секако, ќе напоменеме дека ставовите на ова старче во поглед на Светата Причест не треба буквално да се применуваат, без благословот на духовникот. Но, неговите зборови всушност се тој „аголен камен“, на кој треба да се гради односот спрема богослужението и учеството во Светата Тајна Евхаристија.

Старецот беше натажен што верните по навика барале од свештеникот да се помоли за нив во олтарот, додека тие во храмот најчесто и не учествувале во заедничката молитва. Тој велеше вака:

„Јас ги изнесувам даровите, а тие дури ни главата не ја подигаат. Го изговарам возгласот: „Да стоиме мирно…“, а тие седат. Јас ги благословувам, а тие мрморат помеѓу себе. Но, најстрашно е кога се кажува возгласот: „ Пијте од неа сите…“, а до Светата Чаша од нив малкумина приоѓаат. За свештеникот – тоа е голема тага “.

– Преподобен, дали е потребно сите да се причестуваат?

– „ Тоа не го велам јас. Тоа го вели Господ: „Сите!“ ( Матеј, 26, 27 ). Можеби тој збор има некое друго значење, кое мене ми е непознато…? Во свештеничката молитва постојат овие зборови: „ И удостој нé, Владико, од Твојата моќна рака да ни го дадеш Твоето Пречисто тело и Чесната Твоја Крв, а преку нас и на сите луѓе. “ Секако, ова се однесува на оние христијани, кои не се под епитимија. Тие, претходно, треба да добијат благослов од својот духовник за Света Причест.

Како ќе се отстраниш од секојдневието, без божествената Причест, без Христа? Си дошол во храмот, а си го изоставил најважното – Светите Дарови, а тие се сé. Тебе ти остана само нафората. Знаеш ли што е светиот олтар? Тоа е нешто најдрагоцено што постои на земјата. Царските престоли, претстедателските фотелји, академските катедри – имаат помала вредност. Светиот Престол е несогорлива капина. Тука слегува Христос, тука пребива Светиот Дух. Околу Престолот стојат свети Ангели. Колку величествена, страшна глетка! Често се плашев дури и да го допрам Светиот Престол. Стоејќи пред ова чудо, ти слушаш како парохјаните, наместо да учествуваат во доживувањето на необичната Тајна, си шепотат и си зборуваат празни зборови. А, кој го врши богослужението? Дали самиот свештеник или ерејот заедно со народот? Зошто велиме „служба“? Онака како што свештеникот стои во олтарот, исто така и народот треба да стои во храмот. Сконцентрирано, прибрано, потполно да му се предаде на Бога. Ние веќе во тие мигови не се наоѓаме на земјата. „ Вие кои сте херувими и кои тајно се молите…“, ние, значи, се наоѓаме на небесата, пред Света Троица. „ Отложим попечение…“ ( да ги отфрлиме земните грижи…)…“ Сите тогаш стануваме свештенослужители…О, голема милост Божја што нé удостојува тоа да го доживееме! Ако веруваме дека пред нас се врши голема Жртва, тогаш должни сме да стоиме со      „страв Божји“. Ние треба да плачеме од среќа што Самиот Бог ни снисходи и од љубов спрема нас се принесува на жртва. Ако ние во тоа не веруваме, зошто тогаш доаѓаме во храмот? Кого тоа го лажеме? Оние кои не доаѓаат во храмот, поискрени се. Дали ти, брате, одиш во филхармонија?.

– „ Да преподобен, јас сакам да слушнам добар симфониски оркестар. Така се опуштам “.

– „ А, дали си чул некој таму да разговара? Сите молчат и се плашат да не пропуштат нешто. Што има поголема вредност? Музичките звуци, кои само опуштаат, или присуството на Светиот Дух, Кој спасува! Ако кралот или претседателот на државата те повика по име за да примиш дар од него, дали би можел да му го свртиш грбот и да му речеш: „ Не сакам! “ Зошто тогаш не Му приоѓаш на Христа, Кој од Својата голема љубов, Себеси се принесува на жртва поради тебе, туку Му Го вртиш грбот и изговараш безначајни зборови. Види какви дарови, Он нам ни дава? Самиот Себе.

Во храмот треба да молчиме, да го собереме умот и да зборуваме само со Бога…Бог нека ни даде сили да го издржиме тоа чудо. Па, всушност, и свештеникот и парохјаните би требале да умрат, бидејќи се наоѓаат толку близу до Тајната, која се случува пред  нивните очи, така блиску до сонцето. Но, милостивиот Бог ни ја јавува Својата доброта и милост. Слушај и ужасни се! Он, дури и умира во нашето ништожно присуство…“.

При овие зборови, од очите на старецот, тој вистински служител на Светите Тајни, потекоа солзи.

– „ После Светата Литургија ти излегуваш од храмот исполнет со мир, кој од тебе се излева, додека таа светлост се прелева на сé што те опкружува. Ти во себеси Го носиш Христа. Ти си постанал Богоносец. Сето ова се содржи во зборовите на едена свештеничка молитва: „ Дај ни нам, во понизност да Ти служиме Тебе…“.

************************************

Православие.бг

• Монашеството

Обикновено свързват началото на монашеството с името на преп. Антоний Велики (251–356). Неговият живот е описан от св. Атанасий Александрийски и това житие ще остане навеки мерило за онзи монашески идеал, който определя цялото по-нататъшно развитие на монашеството в Църквата [1]. Външно животът на преп. Антоний се свежда до една твърде проста схема. Той е роден в Египет, в семейство на копти. Съвсем млад чува в храма думите на Христос: „Ако искаш да бъдеш съвършен, иди, продай имота си, и раздай на сиромаси; (…) па дойди и върви след Мене” (Мат. 19:21). Потресен от чутото, той раздава цялото си имущество и изцяло се отдава на аскетически подвизи. Началото на монашеския му живот е поставено в неговото родно село, но твърде скоро той окончателно се оттегля в пустинята, където прекарва две десетилетия в пълна самота. Този период от живота му св. Атанасий описва като непрестанна борба с дявола, която в голямата си част носи съвсем реалистични характеристики. След това започва вторият период от живота на преподобния – към него от всички страни се стичат последователи и той излиза от своето уединение, за да се превърне в техен учител и духовен наставник. Принципите на аскетическото учение на преп. Антоний св. Атанасий Велики излага във формата на речи, с които светецът аскет се е обръщал към монасите.

И тъй постепенно и в планините се явили монастири, и пустинята се заселила от монаси, които излизали от личния си живот и се записвали да живеят на небето [2].

Своята истинска форма обаче монашеството получава малко по-късно – при преп. Пахомий Велики (ок. 290/295 – 346/348). Също родом от Египет, св. Пахомий е първият, който създава монашеско общежитие и неговите правила – устава на св. Пахомий – те лягат в основата на всички бъдещи монашески устави [3]. Под негово ръководство в Тиваида се създава своеобразна монашеска държава, обединяваща около три хиляди монаси. През 357–358 г. преп. Пахомий е посетен от св. Василий Велики, който след завръщането си в Мала Азия учредява – заедно с брат си св. Григорий Нисийски и приятеля си св. Григорий Богослов – подобно монашеско общежитие. Още по-рано пък ученикът на преп. Антоний, преп. Иларион Велики (291–372), пренася монашеството в Сирия и Палестина. По същото време започва и разцветът на монашеството на Запад.

Монашеството обаче не само увлича към живота в пустинята и в манастира все по-голям брой християни. Твърде скоро то придобива изключително значение и за онези, които не стават монаси. Описанията на живота и подвизите на много пустинници като преп. Антоний – преп. Павел Тивейски (чийто живот описва бл. Йероним) [4], споменатите в Лавсаика на преп. Паладий Еленополски [5] и в История на монасите на бл. Теодорит Кирски [6] и много други подобни на тях – завинаги се превръщат в особено любимо четиво за византийското общество. Особеностите на монашеското богослужение проникват и в градските храмове, за да украсят в края на краищата с тоновете си цялото богослужение на Църквата. Богослужебният устав от Лаврата на преп. Сава Освещени (439–532) в Йерусалим остава актуален в Църквата и до днес. Манастири възникват и в самите градове – в средата на VІ век само в Константинопол техният брой е 76.

Монасите вземат все по-активно и все по-ръководно участие в живота на Църквата. Започнало като движение на миряни (защото нито преп. Антоний Велики, нито преп. Пахомий Велики са притежавали някакви йерархически степени и очевидно са разглеждали монашеската идея като несъвместима със свещенството, а още по-малко – с епископството), монашеството постепенно се превръща в официално и при това висше църковно служение, така че в късна Византия окончателно се затвърждава практиката за епископи да бъдат посвещавани изключително монашестващи. Започнало с физическо напускане на света в посока пустинята, с времето монашеството се утвърждава в самото сърце на същия този свят, става един от конституиращите признаци на християнския свят, чиято история започва с обръщането на св. Константин Велики.

Какво обаче означава бързото развитие и успехът на монашеството? Къде е причината за всичко това? Мнозина историци, отново подлъгани от изкушението на външните аналогии, непременно желаят да изведат монашеството от някакви нехристиянски източници, да видят в него поредна „метаморфоза” – превръщане на „бялото” християнство на ранната Църква в „черното” християнство на Средновековието. Тук аналогията е в аскетическите практики, така добре развити от християнските монаси, които в основните си форми действително се срещат и вън от християнството. Уединението, борбата с помислите, съсредоточаването на вниманието и безстрастието влизат в християнството благодарение на засиленото в тази епоха течение към аскетизма, което от своя страна е свързано с дуализма – с признаването на материята за зло и източник на злото. Ясно е, че по такъв начин монашеството би се оказало само една християнска форма на манихейството – дуалистична секта, която има огромен успех през ІV в.

Междувременно, ако в основата на монашеството – като негово изходно вдъхновение – лежи отричането от света, то нима не трябва да признаем, че това отричане няма как да бъде нещо абсолютно ново в християнското съзнание, че то трябва да бъде изведено от манихейството или от неоплатонизма, както правят Адолф Харнак и други историци. Ако в своето развитие монашеството заимства немалко от други аскетически традиции, ако дори в самото него е имало крайни течения, които са го извращавали, то нито заимстванията, нито извращенията не могат да бъдат смятани за причини на неговото възникване – по същия начин, по който и древно-гръцката философия не може да бъде разглеждана като причина за възникването на християнското богословие, макар нейният език да е използван за разкриването на това богословие.

На практика – и това добре показват резултатите от търпеливата работа по изучаването на древните паметници на християнското монашество, проведена в последните десетилетия – това монашество не е нищо друго, освен въплъщаване в новите условия на същото това изконно евангелско разбиране за християнството, което определя живота и на ранната Църква. Отричането от света е условие на християнството: „Всеки, който остави къща, или братя, или сестри, или баща, или майка, или жена, или деца, или нивя, заради Моето име, ще получи стократно и ще наследи живот вечен” (Мат. 19:29). Това отричане обаче не е нито осъждане, нито отричане на самия свят. В Иисус Христос обаче за хората се открива славата на бъдещото Царство и в светлината на тази слава „е преходен образът на тоя свят” (1 Кор. 7:31). Сега всичко е устремено към тази крайна точка и се измерва с нея. Междувременно в този свят продължава да царува злото – то пречи на хората да вървят към Царството, отклонява ги от него с хилядите си съблазни, изкушения и илюзии. Така пътят на християнина се оказва тесният път на борбата – но нима самото Евангелие не говори за силата на злото, за борбата с него и за отричането от света заради Божието Царство!

В епохата на гоненията самата принадлежност към християнството и към Църквата вече отделя човека от света и от живота на света. Както отбелязва един от съвременните историци на монашеството, напълно достатъчно е да си представим положението на първите християнски общини вътре в езическия свят, тяхното пълно отделяне от обществения живот, от театъра, цирка и всички празненства, ограниченото пространство, в което протича животът на тези хора, за да се убедим в монашеския характер на самото ранно християнство, което едновременно живее в света и е отделено от него. Колкото повече обаче светът се сближава с Църквата и прониква във вътрешния й живот (тук можем да си припомним понижаването на нравственото равнище на християнския живот през ІІ век), толкова повече вътре в самата Църква се усилва вътрешното обособяване на онези, които се стремят към живот според мярата на евангелския максимализъм. Немалко примери за такова обособяване на аскетите ние намираме още в ІІІ век и може да се каже, че вече към началото на ІV век съставните елементи на християнското монашество са налице. И ако, по думите на св. Атанасий, до времето на преп. Антоний Велики „още нямало постоянни манастири и никой отшелник не познавал далечната пустиня”, то за самия Антоний решаващ се оказва примерът на един подвижник от съседно на неговото село, „който от младини водел монашески живот” [7]. А според един от най-новите изследователи на ранното монашество, свръхприродната същност на християнския живот винаги се е нуждаела от някакво абсолютно изразяване, което да изяви пълната свобода на християнина по отношение на цялата действителност на този свят. Мъченичеството е първото явление, родено от външните условия на живота на Църквата в света, отговор на тази потребност. Когато обаче условията се променят и светът престава да се бори с християнството, дори точно обратното – предлага му съюз, който може да се превърне, и твърде скоро се превръща, в опасност за духовните ценности, недопускащи натурализиране на християнството, монашеството се превръща в едно своеобразно утвърждаване на независимостта на тези ценности. То не внася нищо съществено ново спрямо живота на Църквата от първите векове. Монашеството обаче е нов израз – в нова форма, създадена от обстоятелствата – на същото онова, което е прието да бъде наричано есхатологичен характер на християнството – нещо, което добре съзнават още първите християни, за които тази характеристика на християнството се изразява в мъченичеството. От самото начало съществува и идеалът на девството и въобще на доброволния отказ от едни или други блага, сами по себе си не непременно лоши – идеал, който се развива успоредно с мъченичеството. Когато обаче мъченичеството се прекратява като явление, монашеството не може да не се превърне във всичко онова, което дотогава то е въплъщавало и изразявало.

Нима обаче същността на ранната Църква, източникът и изразът на нейния живот не е единството, събранието на всички заедно (σύναξις ἐπὶ τὸ αὐτό), което бива увенчавано и осъществявано в тайнството на причащението на всички с един Хляб и от една Чаша? Нима монашеският идеал на уединението като условие за спасение не противоречи на изконния опит на Църквата? Тук обаче монашеството също се проявява като реакция на опасността от засилилия се през ІV век лесен сакраментализъм. Събранието на Църквата, както вече казахме, все по-очевидно се превръща в събрание на гражданите, а отделянето на това събрание от света като тайнство на бъдещия век – в нещо все по-номинално. Монашеството напомня, че ако в тайнството – в благодатта, съобщавана в него – е залогът и източникът на новия живот, то приемането на тази благодат се извършва в доброволен подвиг от страна на човека, така че подвигът на Христос с нищо не принизява стойността на човешката свобода и на човешкото усилие. Макар и подвизавайки се в уединение, в деня Господен монасите се събират за Евхаристия, за събрание. В своя иночески подвиг те разкриват цялата отговорност, възлагана на християнина при неговото участие в тайнството – показват пред какви абсолютни изисквания тайнството поставя съвестта на онези, които се освещават в него.

Борбата с дявола, когото Евангелието нарича княз на този свят (Иоан 12:31; 14:30; 16:11), изграждането вътре в себе си на нов човек – по образа на Христос, и като последна цел – обóжението, т.е. общението с Бога, съзерцаването на Неговата светлина и обладаването на „мир и радост в Светаго Духа” (Рим. 14:17), както св. ап. Павел определя Божието Царство – ето идеала на монашеството и неговия опит, запечатани в огромната по размерите си монашеска писменост. Този опит ще бъде описван още по-точно, а художеството на духовния живот в продължение на столетия ще бъде разработвано до най-незначителните подробности. И всеки опит за научна психология ще бъде винаги повърхностен и донякъде несериозен в сравнение с този опит и с дълбочината на неговото проникване в човека. И трябва да се каже открито, че до ден днешен монашеството представлява единствен по рода си, проверен от опита и потвърден от стотици хиляди примери исторически успех на християнството. Това, разбира се, съвсем не означава, че монашеството изключва на теория възможността за други успехи или че отрича възможността за други пътища. В него обаче е изявен по най-категоричен начин един успешен път. В продължение на столетия над целия християнски свят се възвисява и свети ликът на Преподобния [8]. В този лик, изнурен от пост, бдения и подвизи, умит от сълзите на покаянието, просветен от умното видение, преобразил самото свое тяло в дух, поколения християни ще виждат безспорно доказателство за действителността на онова ново небе и нова земя, жаждата за които Евангелието винаги ще насажда в човешката душа.

Как обаче да бъде съвместено почти неразделното господство на точно този монашески образ с християнския свят, за чието раждане и постепенно формиране току-що разказахме? Не опустошава ли отвътре монашеството този свят, не го ли лишава от целия му смисъл? Нима, ако монашеството и пустинята бъдат признати за последна норма дори от тези, които строят християнския свят или се ползват от него, строителството на този свят няма да се окаже призрачно и греховно-суетно! Отговаряйки на тези въпроси, се докосваме до последната и едновременно с това най-важна антиномия на Константиновия период от историята на Църквата. Вън от тази антиномия всяко осъждане или оправдаване на разглеждания период ще бъде неизбежно повърхностно и едностранчиво.

Наистина, външно погледнато, християнският път се раздвоява като че ли в непримирими противоречия. Със своя купол християнският храм вече покрива и освещава целия свят, целия живот на света. И все пак от същия този свят бягат, вън от него търсят спасение десетки хиляди християни. Ако обаче това е било просто едно разделение, ако всеки от двата пътя просто е отричал другия като лъжовен, то не би имало антиномия, а само абсурд. Антиномия обаче наричаме видимото противоречие, за чието разрешение не е достатъчна логиката, а се изисква духовно усилие, прозрение в дълбините на висшата истина. Междувременно своеобразието на Константиновия период се състои точно в това, че и двата пътя се възприемат не като рационално, а като жизнено необходими, като допълващи се един друг. И в тази тяхна свързаност се запазва – макар и във видение, в замисъл – ценността на евангелската перспектива. Светът получава християнска санкция, благословен е от Църквата, но монашеството се затвърждава като солта на Църквата, която няма да позволи на света просто да подчини на себе си християнството – и в светлината на това непрестанно напомняне светът ще мисли за самия себе си като за свят, чийто образ отминава, като за път към друга, последна и завършваща всичко, но и съдеща всичко, действителност. Вярно е, че монасите напускат света, но в същото време, от пустинята, те благославят християнската Империя, християнския град, и не се уморяват да се молят за тях; при това самото свое отречение те възприемат като служение към света за неговото спасение. И дори на практика този замисъл да се въплъщава само като чудо, като изключение, дори в новото си християнско облекло светът да остава все същият самодоволен идол, изискващ служение към себе си, дори монашеството често да се отвръща с погнуса от света в един духовен индивидуализъм – въпреки всичко вътрешната мяра на християнското действие в историята е намерена и точно тя в Константиновия период позволява да се видят не само грехове и падения, но и отделни примери на лична святост, действителното начало на християнския свят – мястото, където извечната борба между доброто и злото получава накрая целия свой смисъл.

********************

Към края на столетието вече може да бъде направена някаква равносметка. С възцаряването на имп. Теодосий Велики (379–395) завършва първият цикъл от развитието на новите църковно-държавни отношения. Едиктът от 380 г. обявява християнството за задължителна вяра и окончателно го провъзгласява за държавна религия [9]. Свободата, дадена с Медиоланския едикт, свършва, но ние знаем, че тя е била обречена от самото начало. Самата природа на античната държава изключва подобна свобода, тъй като основната черта на теократичното самосъзнание не само не е била унищожена, а дори напротив – била е засилена от обръщането на св. Константин. Фактически преследването на езичеството започва още при него. То се засилва при неговите синове. През 341 г. със закон е забранено безумието на жертвоприношенията, през 353 г. са осъдени всички форми на култове към идолите и са закрити езическите храмове. Вярно е, че на практика тези закони почти не се прилагат и езичеството продължава да бъде достатъчна сила, което обяснява и опита за неговото възраждане при Юлиан Отстъпник. Културата, училището и науката още дълго ще останат монопол на езичниците. И все пак обръщането на императора обрича езичеството на изчезване, а с все по-голямото приближаване на императора към Църквата този процес се ускорява все повече и повече. И тук трябва открито да признаем, че борбата на държавата с езичеството, а оттам и нарушаването на самия принцип на търпимостта, са резултат от настояването на Църквата. Забравил думите на Тертулиан, насочени към гонителите на Църквата, че и общото право, и естественият закон изискват всеки да се покланя на онзи бог, в когото вярва, и че не подобава на една религия да насилва друга [10], християнският писател Фирмикус Матернус в своето съчинение За грешките на езическите религии, което пише до синовете на св. Константин [11], сам призовава към насилие против езичниците. Той подтиква императорите да „помогнат” на езичниците в тяхното нещастие и смята, че за тях е по-добре да бъдат „спасени” въпреки тяхната воля, отколкото да погинат. И съзнанието на християните, в което някога е пламтял евангелският идеал на религиозната свобода, за дълго време ще бъде заслепено от видението на тази християнска теокрация, която води към Христа вече не само по благодат, но и по закон. Ще мине много време, преди да бъде осъзнат езическият характер на тази теокрация. От времето на Теодосий І Велики Църквата повече няма да бъде съюз само на повярвали, но и на такива, които са били задължени да вярват. Държавната санкция дава на Църквата небивала сила и действително й помага да приведе мнозина към вярата и към новия живот. В крайна сметка обаче точно тя довежда до разпада и разложението на християнския свят, на което сме свидетели и днес, до въставането против Църквата на самия свят.

С Втория вселенски събор в Константинопол през 381 г. завършва началната глава от великите богословски спорове. Никейското православие тържествува. Но самият събор по своя дух вече е далеч от онези победно-радостни настроения, с които се събират епископите в Никея. Налага се да бъдат излекувани раните от дългогодишните разделения, при което се разкрива цялата тежест на арианския спор. С неизбежните в такива случаи жертви и много компромиси са разрешени редица лични въпроси. Неопитният и наивен във висшата църковна „политика” св. Григорий Богослов, който по това време е константинополски епископ (379–381) и твърдо е отстоявал Никейската вяра в подвластната на арианите столица, се оказва излишен, напуска събора и до края на живота си запазва горчивината от своето отстраняване. Постепенно и не без труд Църквата се преустройва за своето ново официално съществуване. Не на всички обаче достигат мъдрост, търпение и отстъпчивост. Зад догматическото единство започва да се чувства и ревността на древните катедри на Антиохия и Александрия спрямо все повече засилващото се значение на Константинополската църква. Отдалеч, от това издигане на втория Рим се чувства обезпокоена и катедрата на ап. Петър. Пролетта на православния византинизъм свършва. Започва нов, зноен и тягостен дълъг път.

Пред него се разкрива свят, който постепенно възприема християнството, но все още остава твърде близо до езичеството, който е дълбоко отровен от греха и незнанието, но не приема съвсем насериозно и самото християнство. Хората се тълпят в храмовете, но зад техните стени живеят във все същата разпуснатост на нравите, в ненавист и несправедливост. Златоустият говори за всичко; във всичко той внася огъня на Христовото учение с присъщото за него неумолимо разграничаване на добро и зло. Той обаче не само говори, а и сам дава пример – със силата на християнското милосърдие строи домове и приюти за бедни, изобличава богатите, нахвърля се против разкоша. Социалният му патос произтича непосредствено от г. Златоустият е въздигнат на Константинополската архиерейска катедра – пастирско служение, на което той се отдава с много жар и ревност и в което на първо място стои неговата проповед. В центъра на вниманието му е християнският живот на неговото паство В края на тази глава трябва да бъде споменато още едно име – това на св. Йоан Златоуст. В неговия живот и творчество най-добре може да бъде почувствана действителната обстановка на църковния живот през тези десетилетия, както и да се оцени цялата дълбочина и всички трудности на започналия процес. Свещеник от Антиохия, прославен със своя проповеднически дар, през 398 Евангелието. Цялото зло за него произтича от тези хладни слова – мое, твое… Всички хора са равни, всички имат едни и същи нужди и еднакви права. За св. Йоан Златоуст християнството е призвано да обнови всичко – било то семейството, обществото или разбирането за религията – и на това обновление той ще отдаде целия си живот. Той не се бои да изобличава разпуснатостта на нравите дори в самия дворец и това ще постави началото на кръстния му път. Осъден от лъжебратя и заточен по заповед на императора, той умира по пътя за заточението си. Струва ни се обаче, че нито един от своите светци Византия не е обгръщала с такава любов, почит и вярност, както него. И наистина св. Йоан Златоуст ще остане завинаги нейна съвест, а гласът му няма да замлъкне никога. Достатъчно е само да изброим достигналите до нас ръкописни преписи на негови съчинения, за да се убедим в това.

Златоустият живее във време далеч преди появата на съвременните идеи за социална справедливост и политическо равенство, преди схващането на помощта за бедните като дълг на цялото общество. Всичко това ще дойде много по-късно. Завещаният от св. Йоан идеал за милосърдие, жалост и братство обаче няма да отслабне никога в желязното византийско общество. Нима не е удивителна тази почти забравена почит към бедността като образ на Самия Христос – дълбинният източник на всяко социално вдъхновение?

Със св. Йоан Златоуст се поставя финалният акорд на четвъртото столетие, а неговата мъченическа смърт вече ни води към следващата страница от историята на Православието.

Бележки

1. Житието на преп. Антоний на български (със съкращения) виж в: Антоний Велики. Любовта прогонва страха. Живот, писма, поучения. С., 2004, с. 9–48. Текстът е препечатан от сп. Духовна култура, бр. 1–2, 1941. (Бел. прев.)
2. Любовта прогонва страха…, с. 23. (Бел. прев.)
3. Монашеският устав на преп. Пахомий Велики, заедно с уставите на св. Василий Велики, св. Йоан Касиан Римлянин и св. Бенедикт Нурсийски, виж в: Древни монашески устави, съст. св. Теофан Затворник. С., 2002. (Бел. прев.)
4. Виж: „Vita Pauli” – PL, 23, 17–28. Превод на руски: Иероним. Жизнь Павла пустынника – в: ТКДА, 1870, № 1, с. 1–13 = Библиотека творении святых отцов и учителей Церкви западных, т. VІ. Киев, 1880. (Бел. прев.)
5. Виж: „Historia Lausaica” – PG, 34, 995–1278. Превод на български от Левкийски еп. Партений: Лавсаик или животопис на св. отци от преподобний Паладия, еп. Еленополски. С., 1940. (Бел. прев.)
6. Виж: „Historia religiosa” – PG, 82, 1283–1496. Превод на руски: Бл. Феодорит Кирский. История боголюбцев. М., 1996. (Бел. прев.)
7. Любовта прогонва страха…, с. 13. (Бел. прев.)
8. Под преподобен (гр. ὅσιος, лат. sanctus) Църквата разбира светец, осъществил подвига си чрез монашеско подвижничество. Почитането на преподобните като отделен лик светци започва веднага след края на гоненията и съвпада по време с началните етапи от историята на монашеството. Сборници с жития на преподобни, както и със записани техни изказвания по различни духовни въпроси, са известните патерици. В богослужението преподобните се споменават на проскомидията отделно, като за тях се изважда шестата частица от просфората. (Бел. прев.)
9. Известният като Солунски едикт на св. Теодосий І Велики е издаден на 27 февруари 380 г. Тук е важно да се подчертае, че този едикт провъзгласява не просто християнството за господстваща вяра, а християнството в неговата Никейска вероизповед, т.е. господстваща става християнската вяра в нейната формулировка от отците на Първия вселенски събор в Никея през 325 г. (Бел. ред.)
10. Тертулиан. Апология на християнството, ХХІV, 6: „Внимавайте да не се сведе до обвинение в безбожие и отнемането на свободата в избора на религия, и забраната на избора на бог, при което ми се забранява да почитам когото искам и ми се налага да почитам когото не искам. Никой, дори и обикновеният човек, не иска да бъде почитан насила” – в: Средновековни философи. Антология. С., 1994, с. 48. (Бел. прев.)
11. Julius Firmicus Maternus е ритор, християнски апологет, философ и известен римски астролог от ІV век, живял и работил по времето на св. Константин Велики и неговите синове. Съчинението De erroribus profanarum religionum е адресирано към императорите Константин ІІ и Констант. (Бел. ред.)

 

Превод: Борис Маринов

Из книгата на протопр. Александър Шмеман “Историческият път на Православието”, ИК “Омофор” 2009

*********************************

• Отците пустинници – първите радикални християни

Капитанът и аз седяхме в малката гемия и си разказвахме истории. Той говореше за едно рибарско корабче, подобно на нашето, което една нощ потънало недалеч от пристанището. Екипажът се състоял само от трима души. Било много студено. Двама от екипажа с всички сили заплували в леденостудената вода към светлините на града, към цивилизацията. Те плували яростно, за да спасят живота си. Никога не достигнали до брега.

Третият рибар направил нещо неразумно и отчаяно. Той забелязал самотна светлинка в мрака на откритото море. Обърнал гръб на далечния бряг, заплувал към нея и скоро стигнал до една шамандура. Някак си се задържал на нея до сутринта, а на разсъмване го забелязали от един минаващ кораб. Взели го на борда. Бил спасен.

Мъдростта на безумните

Така започваме разказа си за отците-пустинници. Тези тихи отшелници от четвърти век били първите по рода си. Духовни поклонници, те поставили основите на монашество, продължило векове.

Отчаяни безумци? Без съмнение, светът би ги описал точно така. В числото им влизали мистиците като Арсений, доброволен затворник, който не позволявал да го посещават, нито дори да поглеждат лицето му. Иоан Джуджето, който искал да стане ангел. Пелагия, блудницата – толкова красива, че завъртяла главата на един епископ… за да се върне по-късно и да го моли да получи от него светото Кръщение. А после да избере суровата пустиня.

Томас Мъртън (да, тези отци са бисери, които принадлежат както на Изтока, така и на Запада) ни помага да разберем нещичко от уникалността на тези поклонници и мъдростта, скрита зад привидното им безумство. В предговора към книгата си “Мъдростта на пустинята” той пише: “Те гледали на обществото като на потъващ кораб, от който всеки човек трябва да се спасява. Това били хора, които вярвали, че да се оставиш на течението, пасивно приемайки принципите и ценностите на обществото, е чисто и просто катастрофа”.

Ново мъченичество

Защо стигали до такива крайности? Защо се подлагали на такова яростно самоотречение и духовна суровост?

Преследванията били вече история. Император Константин приел вярата и обявил християнството за държавна религия. Хенри Новен така определя мотива им: “Щом светът вече не бил враг на християнина, то християнинът трябвало да стане враг на света” (Пролог, “Пътят на сърцето”).

Отците-пустинници търсели нова форма на мъченичество в избрания от тях самите начин на живот. Навярно именно лекотата на “средностатистическия” християнски живот ги е провокирала. Те предпочели суровата самота, студените нощи и празния стомах, за да търсят познание за собствените си грехове и да преследват усърдно спасението си.

Дори само онова, което можем да научим от тях за поста, прави изучаването на тези духовни учители полезно и достойно занимание. Те използвали многобройни практични оръжия, за да усмиряват страстите си. Единствената им цел била да познаят Бога, доколкото Той може да бъде познат. Макар че се оттегляли от обществото, те не били бунтари. Епископите им знаели за техните подвизи. Що се отнася до богословието и учението на Църквата, те предпочитали да се придържат към простите и изпитани правила. И понеже духовният път е най-важното за човека, те избягвали сложните идеи и философиите от вида “колко ангела се събират на върха на една игла?”, защото ги водели в опасни територии.

Броят на тези първопроходци също не бил голям. Поне докато едно житие от Атанасий за живота на приятеля му Антоний не “подпалило римския свят със страст по монашеството” (Мъртън).

Съвременни предразсъдъци

За мнозина аскезата представлява в най-добрия случай непонятна странност от далечното ни християнско минало. Присъствието на отците-пустинници, също като това на някой леко смахнат вуйчо, се отбелязва мимоходом, но не се окуражава.

Единственият монах, който ме беше впечатлил като момче, възпитано в протестантизма, беше Фрайър Тък, приятелят на Робин Худ. Доста непълна представа, нали? По-късно прочетох за Мартин Лутер и за перипетиите около неговото монашество. Отношението ми към монасите съвсем се обърка, когато разбирането ми за духовността на вътрешния живот се сблъска с идеите на Реформацията. По онова време за мен “монашество” и “мъртви дела” са синоними. Едва когато се върнах към корените на монашеството, към пустинята, бях в състояние да различа неговата чиста и несложна прозрачност от сложните западни богословски системи, така яростно защитавани по времето на Лутер. Едва тогава в моя път към Православието, дилемата “благодат-дела” започна да се прояснява и се научих да уважавам и високо да ценя ролята, която монашеството има и винаги трябва да има в живота на Църквата.

В онези древни времена Христовата Невеста била една. Нямало католици, православни и протестанти. Единен апостолски ствол с корени в Светата Троица – това била Църквата. Една вяра. И нейните герои от този период могат и трябва да бъдат на почит у всички, които проследяват вярата си до онази, древната вяра, вярата на апостолите, Иисусовите ученици. И така, вярата на тези първи монаси е наследство на всички християни.

Безмълвните воини

Авва Макарий често казвал на братята в скита: “Щом свърши литургията в църквата, бягайте, братя мои!” Един от братята го попитал: “Отче, къде по-нататък да бягаме в тази пустош?”, а той слагал пръст на устните си и казвал: “Ето къде”. После отивал в килията си, запирал вратата и се усамотявал.

Именно начина на живот и пълната преданост на тези отци ги прави толкова привлекателни. Тяхната мъдрост и простота могат да ни помогнат да разберем собствената си пустиня. А кой няма такава?

Тези мъже и жени изпълнили уникалното си призвание и завършили достойно “маратона” на вярата. Това надбягване със себе си не изисквало изключителни способности, физическа сила или особен талант. То изисквало огромна духовна дисциплина и всеобемащо желание. Те наистина са герои, атлети в едно олимпийско съревнование за истинска духовност, приятно Богу. Ако някой някога изобщо се е научил да върви с Христа, това са били те. За тях дисциплинираната вяра била съюзник, а не враг.

Мъдростта на пустинята

Многобройните събрани съчинения, преводи и издания на отците-пустинници и техните поучения могат да служат като богато духовно четиво. Те дават практична духовна храна на светския ни век. Четени по време на семейната вечеря или преди сън, те дават път за постигане на цялостен живот.

Това е любимото ми поучение: “За авва Агато казвали, че три години носил камък в устата си, докато се научи да мълчи”.

И още – думите на авва Макарий: “Ако желаейки да поправиш някого, се разгневиш, само угаждаш на страстите си. Не погубвай себе си, за да спасиш друг”.

Пред един монах се появил демон и заявил: “Аз съм ангелът Гавриил”, на което монахът отговорил: “Я пак си помисли. Сигурно си изпратен при друг. Нищо не съм направил, та да заслужа да видя ангел”.

Иоан Мосх, монах от манастира на Теодосий, разказва известната история от пустинята за състрадателния Александър, чийто слуга му откраднал златото и избягал в Египет. Крадецът обаче се загубил и бил пленен от други крадци, по-лоши и от него. Скоро след това попаднал в затвора. Александър научил за окаяното му положение и го откупил срещу осемдесет и пет сребърника. Когато слугата се прибрал в дома му, той се отнесъл толкова благо към него, че един от съгражданите му казал: “Няма по-голяма печалба от това, да грешиш срещу Александър”.

Според друга история един ученик бил наставен от духовния си учител да плаща на хората, за да го обиждат и да прави така в продължение на три години. Какво било удивлението на ученика, когато разбрал, че е можел да отиде на пазара и да получи всички обиди безплатно!

Надбягването.

Постепенно се научих да обичам тези мълчаливци. Техните думи, техният живот ни предпазват от вредата и суетата на собствените ни мъртви дела; от трескавото преследване на признание, материално удобство и приятни моменти, които така бързо преминават. От тях можем да научим дълбините на тишината, усамотението и молитвата. В тяхната нищета има богатство и в тяхната оскъдица – изобилие. И всичко това те могат да споделят с нас и днес.

Кой не би мечтал един ден да се удостои да се причисли сред тях? Хора, които успешно са завършили начинанието си. Отците биха се съгласили, че славното начало на нашия път е Кръщението. Но, както отлично ни показват тези тайноведци, в пътя към спасението има една не по-маловажна отсечка на дисциплина и упорство много преди финала.

Тези, за които отците-пустинници са пример за подражание, ще намерят помощ в задълбочаването на опита си от Бога. Между тръпката на старта и славата на финала има много самотни километри. Но на финала ни чакат ангелите, за да се възрадват с нас. Там са и отците-пустинници. В техните писания ще намерим мъдрост, която да ни помогне сега, докато сме още на път. Тази мъдрост е оцеляла през вековете и чака като оазис в пустинята, за да даде сили на онези, които търсят духовност, добиваща се с усилие на волята.

******************************

• Слово за монашеството

АРХИМ. СОФРОНИЙ (САХАРОВ) · 28/06/2010

Има различни видове монашески живот. Така например на Атон в днешно време могат да се срещнат седем вида, започвайки с най-популярния и естествен начин – общежитийния, до най-трудния за възприемане – пустинножителството в уединение.

Този последният вид или форма на аскетичен живот винаги е предизвиквал и, страхувам се, няма да престане да предизвиква най-голяма съпротива. Неговата същност е в това, че монахът, търсейки възможност да се моли според заповедта на Господа „тайно”, „в скришната си стая” (Мат. 6:6), така че никой да не го вижда и душата му да бъде свободна от властта на другите, за да се съсредоточи възможно най-дълбоко във вътрешния човек, се отдалечава от външната действителност. Ето този момент – отдалечаването от външната действителност – дава на мнозина повод да обвинят монаха в „духовен егоизъм”, разбиран като търсене на спасение за „собствената си душа”. Някои, по-груби хора, обвиняват монаха в тунеядство; други, подтиквани от вътрешно чувство на завист, под влиянието на демоните правят всичко възможно, за да пречат на монаха да се моли. И много други подобни неща.

В хода на историята подвижниците на този вид монашество винаги са били принуждавани да се крият в гората, в пустинята – в места неудобни за живеене за хората, там, където обикновено никой не се стреми; те се „скитат по пустини и планини, по пещери и земни пропасти” (вж. Евр. 11:38). Външно погледнато, от този елемент няма полза за Църквата. Тази форма на монашество е имала покровителството на йерархията, само когато самите йерарси са съзнавали, че от неговите редове може да се очаква по-задълбочено познание в областта на духа, че от средите на пустинниците и отшелниците излизат хора, способни да служат на света (в най-висшия смисъл на думата служение). Във всички други случаи Църквата в своите исторически действия почти винаги е била склонна да защити и покровителства общежитийното, организирано и деятелно монашество. Един от най-известните и показателни случаи в това отношение е спорът между преп. Йосиф Волоколамски и преп. Нил Сорски. Не бива да се отрича голямата доза на историческа справедливост в една такава нагласа на църковната йерархия. В това може да се види и действие на Божия Промисъл. Изпитанията, на които са подложени този тип монаси, са необходимо условие за вътрешния им опит, за познаването на пътищата на Христос в света. Но външно това изглежда като някакъв „конфликт” между отшелничеството и света на църковната йерархия. Този род подвижници обикновено са били принуждавани да се крият, колкото се може по-далеч от очите на хората; те са се криели в „миши дупки”; трябвало е да мълчат, да се покланят до земята на всеки човек, да „умират” за света. Те нямат друг начин за самозащита, за да запазят някаква свобода, абсолютно необходима им за молитвата. Изминалите векове, както и всекидневният ни опит, неизменно показват, че всеки човек, колкото и невеж да е той в духовния живот, смята себе си за компетентен да съди и осъжда такива монаси.

Апостол Павел казва: „Душевният човек не възприема онова, що е от Божия Дух: за него това е безумство; и не може да го разбере, защото то се изследва духовно. Духовният пък изследва всичко, а него никой не изследва” (1 Кор. 2:14–15).

Във видимия, историческия план обаче става тъкмо обратното: бездуховните хора с цялата си дързост съдят духовните, а онези, които, макар и малко, са се докоснали до духовния подвиг, не дръзват да отворят уста пред бездуховните. Защо става така? Защото всеки път, когато се изрича някакво слово за истинския духовен живот, то предизвиква протест в душите на хората, които са се отвърнали от него; по този начин се поражда съвсем неудържима неприязън, която намира израз в една или друга форма на гонение. Единственият начин за защита от тези гонения за подвижника е мълчанието и скриването от очите на хората.

Снижавайки се до краен предел, криейки се в яма или дупка, избягвайки да показва наяве, живеейки в бедност и лишения, подвижникът „отваря място за гнева”, създава около себе си някаква „празнота”, по която гонителите му удрят, но не могат да го достигнат. Може да използваме и друг образ. Чрез нестежателството и презирането на човешката слава и власт подвижникът става „тънък” като лист злато, който иконописците използват за нимбовете (нужни са двадесет хиляди такива листи, за да се получи дебелината на една монета). При това положение всякакъв „натиск”, колкото и силен да е той, не достига подвижника; така, за да избегне гоненията, подвижникът трябва да стане гонител на самия себе си в по-голяма степен, отколкото биха могли да го гонят враговете му. Само тогава той ще намери покой.

На човека, който се държи по този начин, е почти невъзможно да се причини зло. Но ако само произнесе и дума, за да служи на другите, незабавно започват преследванията. Целта на гоненията е да се пресече ползата, принасяна на хората. Но това се прикрива под противоположните намерения. Затова всяка дума, колкото и блага и истинна да е тя, щом е произнесена от пророците, апостолите или изобщо от служителите на Словото, се тълкува най-вече против тях самите и става повод за гонения.

Оттук произтича и „духовният закон”: или да се уподобим на пророците и апостолите и когато проповядваме, да не се боим от неприязън, гонение и дори самата смърт, или да се уединим в бездействие и безмълвие в пустинята, за да се скрием от хората. Бездействието на аскета във външен план със сигурност ще бъде най-силното действие в невидимия план. Неговите резултати ще повлияят в бъдещите времена. В живота на монаха това бездействие се диктува от стремежа да не предизвиква в душите на хората болезнен протест, да не им нанася тежка рана, а така, пребивавайки почти само в молитва, все пак да служи на тяхното спасение, без да навреди и на самия себе си.

Този въпрос безспорно е сред най-дълбоките и трудно разбираемите. Съвременниците ни не понасят да слушат същите думи, които четат в Свещеното Писание, от живи хора, а ги считат за безумни или горди. Гонят ги с пълното съзнание за собствената си правота и дори искрено смятат, че „принасят служба на Бога”. И ако нямахме пред очите си опита на пророците, апостолите и отците на Църквата, неизбежно бихме се изгубили и отчаяли, защото това, с което се сблъскваме, сякаш е напълно противоположно на онова, към което се стремим. Стремим се към любовта, а срещаме омразата. Стремим се към единство, а в отговор получаваме отблъскване и разрив. И пределът на всичко това са събитията на Велики Петък. Този предел никой от хората не е достигнал и няма да достигне. Бог, Самата Любов, се е явил на света поради безмерната Си любов към света, а светът Го е отхвърлил и разпънал. На този ден, наистина необичаен и страшен, Христос е стоял сам пред съда на богоучредената старозаветна Църква, бил е съден по закона, даден от Самия Него; бил е изправен пред съда и на римската държава, най-правовата по онова време; и, накрая, застанал пред съда и на обикновения народ, събрал се на огромни тълпи в Йерусалим за празника Пасха. Навсякъде Той е бил осъден на смърт. А представителят на старозаветната Църква Го осъдил най-много и повече от всички. Тяхната омраза не била утолена дори от смъртта. И след смъртта Му, когато държавата се умиротворила, когато народът в житейската си суета вече забравил за Него, те все още Го преследвали.

Говоря за всичко това като за духовен закон, по силата на който, според думите на апостол Павел, „всички, които искат да живеят благочестиво в Христа, ще бъдат гонени” (2 Тим. 3:12). И това е неизбежно. Но сега бих искал да обърна внимание на този закон преди всичко заради следното: всеки, който стъпва на този духовен път, трябва да помни не само неговия отрицателен аспект – гоненията, а и положителния, т. е. че те са проява на особената Божия правда, на грижовния Промисъл на Бога за Неговите раби и служители; това е нещо абсолютно необходимо за самите хора, които са гонени. Св. Исаак Сириец казва, че ако на Павел било нужно „жило в плътта да го бие по лицето”, то „да се затулят всички уста” (вж. 2 Кор. 12:7; Рим. 3:19) – т. е. на всички нас са ни нужни гонения като условие за възхождане в познаването на Бога и Неговата любов; като условие, необходимо ни, за да опазим получената свише благодат.

Отшелническото монашество е най-малко разбираемо за света, дори и за хората в Църквата; но тъкмо поради своята изключителност спрямо равнището на духовните познания в света в съответния исторически момент, то по никакъв начин не би могло да бъде организирано отвън. Еп. Игнатий Брянчанинов, без съмнение, имайки предвид именно това истинско духовно монашество, казва в съчиненията си, че само повърхностните хора могат да мислят, че монашеството би могло някак външно, чрез административно вмешателство, да бъде издигнато в духовен план. „Монашеството – казва той, – е дар на Светия Дух.” На друго място, в едно от писмата си, той казва, че монашеството като „най-съвършен начин на живот в Бога” е необходимо на Църквата и без това „съвършенство” в Църквата би се изгубило не само спасението, но и самата вяра.

– Словото за монашеството е изключително трудно, особено ако за него говори монах. Да кажеш, че монашеството е „солта на света”, оправдание на самото съществуване на този свят, защото преди всичко чрез монашеството се постига поставената пред човека цел обожението, осъществява се призванието, вложено в човека чрез божественото дихание, – всичко това би означавало да предизвикаш бурни негодувания срещу себе си. Когато виждаме такова съзнание у апостол Павел, то не предизвиква протест, но когато жив човек говори за това – той неизбежно бива „изгонен навън”. Примери за това откриваме в житията на такива светии като преп. Симеон Нови Богослов и преп. Серафим Саровски. Прочетете внимателно житието на св. Серафим и ще видите какви гонения е преживял от епископите, от игумените, дори от братята на манастира. Ако той години наред се е криел в гората, хранейки се с диви плодове, не е ли ясно от това, че манастирът не му е давал дори храна? Той можел да защитава безмълвието си, свободата си само чрез бягство и крайно въздържание. Много години той мълчал и юродствал. При среща с другите св. Серафим падал по очи на земята и оставал така, докато хората, монасите не отминавали, за да не каже нито дума, тъй като всяка дума би предизвикала изостряне на неприязънта. Като юродив, като човек, който не натоварвал манастира с нищо в материален план, той бил все още поносим. И така изминали десетки години, преди да започне по явна повеля свише служение на хората, но дори и след това той не престанал да бъде подозрителен в очите на духовните власти. Сред братята в манастира също не се ползвал с авторитет. Само народът го обичал и ходел при него. Ако разгледаме внимателно житията на светите подвижници и ги четем както трябва, ще открием този духовен закон в почти всички случаи. Изключенията са много редки. Това ставало най-вече тогава, когато висшите църковни или държавни власти защитавали и покровителствали подвижниците така, както трябва.

Като казвам „покровителствали подвижниците така, както трябва”, искам да отбележа, че сред вярващите или йерарсите нерядко може да се види готовност да помогнат, но почти винаги при такава „готовност да помагат” те поставят на подвижниците някакви условия. С други думи, те по един или друг начин се опитват да се намесват в живота им; а когато указанията не се изпълняват, защото не съответстват на търсенията на монасите, помощта се отнема. Това може да се види в опита на цялото монашество. Именно такъв род вмешателство при оказване на помощ довежда до това Света гора да бъде иззета от управлението на властите. По-късно независимостта на монасите бива отчасти ограничена, но и до ден днешен манастирите на Атон остават „ставропигиални”. При това дори в наше време те се ползват с много широки права на самоуправление, като надзорът или началството на Константинополския патриарх има характера на покровителство, а не на вмешателство.

Едно сравнение между брака и монашеството

Когато реших да приема монашество, не мога да кажа, че ми се наложи да премина през някакъв опит на „отричане”. Оставяйки „света”, не почувствах никаква вътрешна борба със себе си, т. е. трудност да се откажа от нещо, което ме привличаше в светския живот. Нищо не съм отхвърлял или унищожавал. Отидох в манастир, защото ми беше духовно необходимо да намеря такава форма на живот, при която да мога да се отдам изцяло на Бога – с всичките си мисли, с цялото си сърце, с цялата физическа и психическа сила на моето същество. Това обаче не изключи преживяването на дълъг период на болезнена борба между молитвата и страстната любов към живописта. Изкуството беше за мен път към познание на битието. Така го възприемах, така живеех в него. То изискваше да му се отдавам изцяло; дори повече от „изцяло”. Без пълно себеотдаване, изкуството никога не може да бъде истинско, т. е. изкуство, което извежда своя слуга извън границите на времето и пространството. Истинско художествено произведение е само онова, което съдържа елементи на вечното; в противен случай то остава просто „декоративна” украса на домовете ни. Мисълта за вечното ме съпътстваше от детските ми години. Молитвата проникваше все по-дълбоко в мен и с нарастваща сила ме въвеждаше в усещането на вечността. И тя победи.

Освен това монашеството поставяше проблема за личността. От световната литература знаем, че съединяването на две личности в брака, когато той в една или друга степен отразява съвършенството на персоналната любов, е давало на хората опита за някаква „вечност”, т. е. за извънвремевост, за излизане извън тесните граници на индивидуалното съществуване. Хората, преживели този опит, са изпитвали възторг, възхищение. Оттук се прави изводът, че бракът е „тайнство” само по себе си: преодоляване на егоизма, сливане на двама души в „единство”. Така един богослов в Париж стига дори дотам да твърди, че извън този опит не е възможно да се проумее догматът за Троичното единство.

Аз ни най-малко не претендирам, че знам всичко. Поради условията на земното ни съществуване никой не може да премине през „всичко” в личния си опит. Ние се изправяме пред необходимостта от избор, от решение, непременно категорично. На помощ ни идва не само наблюдението на живота на хората наоколо, който в повечето случаи носи печата на провала, на разочарованието, но също и прозрението във фактите на битието чрез молитвата. Невъзможно е да се изтръгне от душата надеждата за нещо по-добро именно за нея самата. Въображението рисува прекрасната картина на хармоничен брак. В моя случай обаче победи молитвата. В нея личността се разкрива несравнимо по-дълбоко, отколкото в съединяването на двама души, които се обичат. Молитвата лице в Лице с Бога въвежда човешкия дух в областта на нетварната Светлина, изпълнена с особена любов и чуден мир. Също така и молитвата за целия свят, за цялото човечество, ни разкрива нови сфери на битието, за които в брака не ни се дава опит.

Всяка истинска човешка среща отразява красотата на космическия живот. Всеки човек очаква от нас пълно внимание към себе си. Но въпреки завладяващата радост от срещата с живата личност, в молитвата за целия свят душата съзира величието на всеобщата реалност и вече не може да се откъсне от разкрилите й се хоризонти. Прекрасно е да обичаш скъп човек, но да се молиш е нещо по-голямо.

– на жена и пр. – дава на монаха свободата да изложи на риск целия си живот в подвига на поста, бдението, забравянето на физическите нужди: храната, дрехите, удобствата. Умът на монаха е свободен непрекъснато да пребивава в помнене на Бога; той естествено се движи в сферите на чистата молитва; усеща докосване на живата вечност; съзерцава нетварната Светлина, която се излива от Божието Лице, диша благоуханието на Любовта, която слиза За да постигнем заповяданата ни непрестанна молитва (Еф. 6:18; 1 Сол. 5:17), е необходимо да преустроим живота си така, че той целият да се превърне в един непрекъснат акт на предстоене пред Великия Бог чрез извършването на Божествената литургия. Историческият опит показва, че най-добрият начин за постигането на тази свята цел е монашеството. Липсата на дълг да защитава съществуването на когото и да било свише.

Когато след истински благословен брак – не кратък, не просто плътски, а преминал в дълбока личностна любов – единият от съпрузите умре и остави другия сам, тогава живият усеща себе си изгубен, разкъсан, като „половин човек”. Светът за него опустява. И само малцина чрез гореща молитва преодоляват самотата и излизат на свобода за още по-голямо възхождане на небето. Затова бракът дори в своята най-добра форма съдържа опасността от стесняване на човешката личност. Монашеството спасява от такова умаляване. Постоянното молитвено обръщане към Небесния Отец, заедно с отсъствието на общуване на низшите равнища на нашето същество, разширява сърцето на монаха, за да приеме всемирния живот, който не се отнема с физическата смърт. Неговата личност се развива до степен, при която получава характера на христоподобна всемирност. На монаха се дава свише да почувства в думите на Господа отражение на безначалното Битие. Сам Отец е дал тези слова на Своя Син, а Синът ги е съобщил на хората.

Превод: Мила Игнатова

Из книгата “Раждането за непоклатимото Царство”

*********************************

 

Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Втора Недела по Педесетница. Недела на сите македонски светии

„Скапа е во очите на Господа смртта на Неговите светии“

(Псал. 115: 6) 

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Во Православната Црква постојат многу празници и сите тие имаат длабока таинственост и вистинска смисла во нивното празнување. Ниту еден празник не е случаен, ниту, пак, измислен, зашто сите тие со сјајни букви се запишани во свештената историја на нашата Црква. Без празниците ние би го загубиле сопствениот идентитет, зашто тие се жив сведок за сè она што се случувало со нас и како православни, но и како национално определен народ – Македонци. Затоа, на секој еден празник, кога ние присуствуваме на богослужба во светиот храм, нас нè опфаќа прекрасно чувство на самоувереност, а во нашите очи честопати навираат и солзи од прекрасните богослужбени молитвени песни, посветени за тој ден, што, пак, е доказ дека ние се соживуваме со настаните, кои се случиле на определениот празничен ден.

Денешниот празник, празникот на сите македонски светии, иако е од понов период на нашата Црква, треба постојано да нè потстетува на одговорот на едно често поставувано прашање: Кои сме ние? Одговорот, пак, нема никогаш да го дознаеме, ако не се потсетиме кои биле нашите претци, нашите чувари на најсветото, оние, кои ни ја предале светата Православна вера во сета нејзина чистота, при што жртвувале сè што имале. За жалење е оној народ, кој не знае за своето минато, кој не ги знае своите претци, кој не знае од каде доаѓа и на каде оди. Според тоа, денес имаме можност да го вратиме временскиот часовник наназад и да се потсетиме на одговорот од прашањето: Кои сме ние, но и да го запаметиме за навек и достојно да им го пренесуваме на своите идни генерации.

Пред сè, ние сме доброволци, зашто нашите свети претходници, кои се овенчале со ореолот на вечната слава, доброволно ја примиле Христовата вера, што, пак, постанало главен мотив и неопходен услов за сè што е свето, херојско, благородно, творечко и хармонично низ целата наша свештена историја. Ткаењето на нашата историја обоено е со многу бои, но кога се гледа оддалеку, се гледа една боја која надвладува, а тоа е Христовата боја. Овде, на ова парче света земја наречена Македонија, отсекогаш сè доброволно се работело: доброволно се граделе цркви и манастири; доброволно се давало почит кон родителите и чест на претпоставените; доброволно сме се каеле за гревовите; доброволно се кревале востанија и се бранела верата и слободата; доброволно се паѓало на молитва; а доброволно и во смрт се тргнувало, за да не се испогани најсветото.

Ако нашите свети претци биле испосници, кои го поучувале својот род да се чува од неумерените прејадувања и ненаситности, такви треба да бидеме и ние; ако нашите свети претци биле молитвеници, кои ги подигнувале своите очи кон небото и само од Бога очекувале помош и застапништво, такви треба да бидеме и ние; ако нашите свети претци биле покајници, кои не дозволувале ниту ронка гревовна прашина да падне врз нивните души, такви треба да бидеме и ние; ако нашите свети претци биле најдобрите и најмилостиви луѓе, кои самите се сметале за најгрешни и најпоследни, такви треба да бидеме и ние; ако нашите свети претци биле доброволни сиромаси, кои ги презреле сите светски богатства, но ги богателе сите со дух и вистина, такви треба да бидеме и ние. Можеби некој ќе рече: па нашите свети претци биле екстремни и тешко дека денес би можеле да се вклопат во овој свет! На оние, кои така размислуваат ќе им одговориме дека не се во право, зашто нашите претци се жртвувале доброволно, па со својата екстремна добрина го повлекле нашиот род од крајно екстремното зло и го насочиле по вистинскиот пат.

Славејќи го споменот на нашите истородни светители, денес имаме убава можност да се потсетиме на сите оние грешки, со кои сме ги навредиле лично нив и со кои сме го понижиле своето достоинство. Најпрво да се покаеме за сè што имаме згрешено кон Бога и за тоа што го извалкавме Божјиот лик. Да се покаеме за своите лаги, кражби, омрази, разврати, хулења на светињата, озборувања, осудувања… Да се покаеме за своите безбројни гревови, знајни и незнајни, јавни и тајни, направени со збор, дело и помисла.

Денес да се покаеме и за гревовите на сите оние наши народни водачи и првенци, кои заборавиле дека Македонските Светители се вградени во темелите на оваа држава и дека ова е света земја. Да се покаеме за нив, затоа што тие заборавиле дека се водачи на еден свет и маченички народ, затоа што ја злоупотребиле својата власт за народна несреќа, за свое, но и за проклетство на својот пород.

Да се покаеме за сите оние безбожни учители и писатели, кои на своите ученици им покажале лизгав пат по разните белосветски фантазери, пат – безбожен и неморален, кој го води својот народ во крв, злосторство и уништување.

Да се покаеме за сите оние македонски синови и ќерки, кои го презреле духот, искуството, разумот, верата, светињата, чесноста и добрината на својот народ, а ја примиле и прифатиле туѓата лудост, нечесност и секаква ефтина стока, па на таков начин се трудат чистото народно злато, низ стотици огнови исчистено, да го заменат со груби фалсификати, недостојни за човечкиот живот.

Да се покаеме и за гревовите на сите оние духовници и свештеници, кои на било каков начин згрешиле пред Господа Бога и пред сите македоснки светители, било да попуштиле во својата вера или во Божјиот страв, било за нивната негрижа во делото на спасението, или, пак, за нивното одродување од својот намачен и напатен народ.

Да се покаеме и за сите неправди од неправедните судии, даночници, митници, закупци, кои со своите непромислени потези ги нажалиле срцата на многумина; да се покаеме за сите злоби во овој народ, за сите убиства, насилства, за сите навреди од страна на чедата кон родителите; за сите кавги и поделби меѓу браќата, за сите суровости од посилните над послабите; за сите немилосрдности од богатите кон сиромашните; за сите баналности и вулгарности кои можат да се видат и чујат насекаде околу нас.

Да се покаеме и за сите оние, чија душа е поделена и чиј карактер и понатаму е неутврден, кои ја слават својата домашна слава, а светителот го навредуваат; кои на Крстот се поклонуваат, а Крстот го нажалуваат; кои постат, а постот не го поднесуваат; кои на Бога се молат, а Бога Го омаловажуваат; кои со црквата се фалат, а во црквата не доаѓаат; кои македонштината ја величаат, а Македонците ги разделуваат; кои со државата се гордеат, а државата ја крадат и поткопуваат…

Да се покаеме, зашто покајанието е признавање дека сме оделе по погрешен пат. Покајанието отвора нов пат. На покајникот му се отвораат очите за двата пата: за оној, по кој оди, и за оној, по кој треба да оди. На покајникот му се потребни две храбрости – со едната храброст да заплаче над стариот пат, а со другата да се зарадува за новиот пат. Покајанието го подмладува срцето и го продолжува векот. Солзите на покајникот ја мијат темнината од очите и им даваат детски сјај. Да се покаеме од жал и љубов за оваа земја и за сè што е во неа, зашто оваа земја е гробишта на нашите претци, кои зјаат отворени и нè очекуваат. Уште малку, па и ние ќе постанеме претци на идните генерации и ќе бидеме жедни да го слушнеме зборој покајание и навистина ќе бидеме блажени ако остане некој во оваа земја, кој ќе се досети да се покае и за нашите гревови. Амин!

Протоереј Златко Ангелески

**************

Македонската православна црква ја одредила првата недела од месецот октомври како заеднички празник на сите македонски светители. Иако тие си имаат и свои посебни празници, (по еден или повеќе), овој ден е одреден за заедничко сеќавање на сите македонски светители кои во изминатите два милениума на најразлични начини придонесле за афирмацијата на христијанството на овие простори, но и многу пошироко.

Македонските светители се подвизувале на ист начин како и другите од христијанскиот свет, македонските маченици страдале исто како и другите светители и на тој начин се доближувале до својот Спасител.  Затоа денес никој нема право на македонскиот народ да му го оспорува правото на своја афтокефална црква, во која на свој јазик ќе ги слави не само своите туку и сите други општохристијански светци. Зашто, како што рекол св. Кирил Филозоф во расправата со тријазичниците: „Не врне ли дожд од Бога еднакво за сите?  А сонцето не грее ли исто така еднакво за сите? Зарем не дишеме воздух сите еднакво? Па тогаш, како не се срамите…”

Во книгата „Дела на светите апостоли од светиот апостол Лука” која што е дел од Светото писмо се истакнува дека кога светиот апостол Павле се наоѓал во Тријада една ноќ имал видение: „…стоеше пред него еден човек, Македонец, кој го молеше и му велеше: ‘Премини во Македонија и помогни ни!’ По тоа видение веднаш посакавме да тргнеме за Македонија, бидејќи разбравме дека Господ не повикал таму да го проповедаме Евангелието”. (Дела 16-9,10) Како што стои во ова сведоштво една богобојазлива жена од градот Тиатир по име Лидија прва се покрстила заедно со своите домашни, а потоа ги поканила апостолот и неговите соработници во нејзиниот дом.  „Ако сте ме признале за верна на Господа, тогаш влезете и живејте во мојата куќа!”. (Дела 16- 15) Потоа и повеќе други жители на овој град биле покрстени со што се родила првата христијанска општина во Европа.

Оттука може да се рече дека Македонија е вратата низ која христијанството влегло во Европа. Во Македонија  тоа ги совладувало првите тешкотии, се судрувало со старите пагански обичаи и верувања. Тука се добиени и првите битки во походот кон Европа и светот.

Но, не било лесно да се победат и искоренат старите верувања и суеверија. Битката меѓу старите наследени традиции и сфаќања од една страна и   новите правила на живеење што ги пропишувало христијанството од друга страна, била долга и трае до денес, цели два милениума. Така и денес во македонските обичаи среќаваме повеќе слоеви на народната култура, а христијанството го има доминантното место. Денес со големи и масовни свечености се празнуваат големите Господови празници, потоа празниците на Божјата мајка Пресвета Богородица, македонскиот народ ги прифатил како свои и го празнува споменот на повеќе општохристијански светители (св. Георгиј, св. Димитриј, св. Петка, св. Никола, св. Архангел Михаил и многу други). Многу функции на старите словенски божества (на врховниот бог, на богот на водите, богот на стоката и тн.) се пренесени врз новите христијанските светители. Така, многу од нив станале покровители или заштитници на поедини семејства, но и на одделни занаети.

Но, во текот на многуте векови за христијанството страдале и повеќе личности од ова поднебје, па така денес македонскиот народ со посебна почит го празнува споменот на повеќе свои светители (светите Кирил и Методиј, светите Климент и Наум Охридски чудотворци, св. Прохор Пчињски, св. Гаврил Лесновски, св. Јоаким Осоговски, св. Ѓорѓи Кратовски, св. Злата Мегленска и многу други).

Кога станува збор за македонските светители истражувачите ги делат на неколку групи. Во првата група односно во групата светители – просветители спаѓаат светите браќа Кирил и Методиј како и светите охридски чудотворци Климент и Наум. Со својата црковна дејност како свештеници, потоа со својата просветителска дејност како учители, но и со својата книжевна дејност, тие се афирмираа многу пошироко од нашата средина и станаа познати на многу поширок простор.

Сесловенските просветители, светите браќа Кирил и Методиј се родени во Солун во семејство на угледни и образовани родители. Завршиле високи школи и станале почитувани личности. Во три важни мисии ја проповедале христијанската вера: Арапската, Хазарската и Моравската. На говорот на солунскиот крај ги превеле најпотребните книги за богослужбите во црквата, на словенскиот свет му дале азбука и писменост со што се стекнале со бесмртност кај многу народи, поточно кај целиот словенски свет. Влегувајќи во жестока полемика со оние што тврделе дека Бог треба да се слави само на три јазика: еврејскиот, елинскиот и латинскиот, Кирил Филозоф во Венеција поставил прашања што и денес се многу актуелни: „Не врне ли дожд од Бога еднакво за сите?  А сонцето не грее ли исто така еднакво за сите? Зарем не дишеме воздух сите еднакво? Па тогаш, како не се срамите да признаете само три јазика, а за сите други народи сакате да бидат слепи и глуви? Кажете ми дали Бог го сметате толку бессилен што да не може да го даде тоа, или толку завидлив што да нејќе?”

Учениците на св. Кирил и Методиј и продолжувачи на нивното дело, светите охридски чудотворци Климент и Наум влегоа и во народните преданија и легенди и останаа во свеста на многу поколенија на македонскиот народ како извори на мудрост и енергија. Св. Климент остана во колективното паметење како заштитник на градот Охрид и на македонскиот народ воопшто. Секогаш кога над градот ќе се надвиснела опасност се јавувал духот на свети Климента и го спасувал од несреќата. Свети Наум пак останал запаметен како чудотворец со моќта да лекува болни (и тоа најразлични болести) и за време на животот и по смртта. Преданијата за Св. Наум раскажуваат дека тој им помагал на сите што со верба му се молеле за помош без разлика на вера и националност.

Светителите – пустиножители од североисточна Македонија Св. Прохор Пчињски, Св. Гаврил Лесновски и Св. Јоаким Осоговски, кон кои редовно се придодава и Св. Јован Рилски, во народното паметење останале како четворица браќа по вера или како четворица свети браќа. Житијата ги запаметиле како „чудни и вистински новопросветени отци наши и пустиножители, небесни луѓе и земни анѓели (…) чесна четворка, богоизбрано друштво, трудољубиви Христови работници, кои излегоа со ралото на верата да направат бразда и да посеат семе духовно и да го ожнеат достасаното класје, добродетелен плод на Христа да му принесат”. Житијата сведочат дека овие тројца македонски светци живееле и се подвизувале во повеќе места од североисточна Македонија кон крајот на X, XI и почетокот на XII век, дека и за време на животот и по смртта направиле многу чуда, пред се со лекување болни и со чување на манастирските имоти. Нивните манастири и денес го чуваат нивниот спомен и претставуваат светилишта за македонскиот народ од сите краишта на Македонија.

Светителите – маченици: Св. Ѓорѓи Кратовски, Св. Злата Мегленска и Св. Спасе Радовишки настрадаа во одбрана на христијанството и останаа како пример за саможртва во името на верата и човечкото достоинство. Тие ги одбија ласкавите награди, богатството и привилегиите што им се нудеа за да го примат исламот и му останаа верни на својот Бог – Исус Христос. На тој начин спечалија вечен живот и се населија во царството Божје. Свети Ѓорѓи Кратовски, одби да ја смени верата, да се ожени со ќерката на првиот и најбогат човек во градот, ги одби сите овоземни задоволства и му остана верен на својот Бог. Херојски ги поднесуваше мачењата и најпосле беше запален во Софија на 24/11 февруари 1515 година. Кога  се пресели во заедницата на светците имаше само 18 години.

И на Свети Спасе Радовишки, (познат и како Св. Анастасиј Струмички) му било понудено да го прими исламот за да ги избегне измачувањето и погубувањето. Муселимот, (повисок претставник на турската власт), му понудил и чифт пиштоли оковани во сребро, бархетна (сомотна) облека и место чехондар кај него. Но, како што раскажува неговото житие, момчето просветлено со благодатта Христова останало на својот поранешен став.  „Земната среќа, мислел тој, при измачувањето на совеста е лоша среќа, а уште пострашна ќе се покаже тука со нечистата совест”. Поради тоа бил жестоко тепан, заклучен во затворот, на рацете и нозете му биле ставени окови, на вратот вериги, а во нозете му биле набиени остри игли од трње. Воден кон периферијата на градот каде што требало да биде обесен, „в. Спасе се помолил на својот Бог и му ја предал својата света душа на 29 август 1794 година.

Света Злата Мегленска настрадала поради својата убавина. Еден Турчин -насилник ја грабнал и потоа барал таа да се потурчи. Злата пак, украсена не само со телесни туку и со исклучителни душевни особини, како што вели нејзиното житие „со тврда вера во Бога, со девственост и целомудрие” ги одбила сите понуди, а не се исплашила и од заканите. „Јас верувам и му се поклонувам само на Господа Исуса Христа; Он е единствениот мој младоженец, од кого јас никогаш нема да се одречам, што и да направите со мене, па макар и да ме исечете на делови”. Поради силната вера во Исуса Св. Злата Мегленска била тепана со стапови, од нејзината кожа ваделе ремења што и ги обесувале пред очите, потоа како што сведочи нејзиното житие „усвитиле еден железен стап и го провлекле од едниот крај на увото до другиот, така што низ носот и устата на маченицата излегуваше чад”. А кога и покрај сето тоа останала меѓу живите, мачителите уште повеќе ожесточени „ја обесиле на едно дрво и нејзиното девствено тело го исекле на парчиња”. Така во месец октомври 1795 година, Св. Злата Мегленска „ја предаде својата света душа во рацете на Својот бесмртен Младоженец и прими двоен венец – девство и мачеништво”.

Меѓу македонските светители-маченици спаѓа и свети Нектариј (со родено име Никола) Битолски. Потекнувал до Битола од набожни и праведни родители, а во детството кога на градот му се заканувала опасност од турските освојувања, мајка му работејќи на гумното задремала и сонила чуден сон. И се јавила Пресвета Богородица и и рекла да го земе мажот и децата и да бега на друго место. Така ја избегнале несреќата, а потоа  им благодареле на Бога и на Богородица за спасувањето. Поттикнат од овој настан подоцна Нектариј заминал во Света Гора Атонска каде што се подвизувал. Ги избегнувал искушенијата и конфликтите со оние во кои бил влезен ѓаволот. Со благодарност кон Бога ги трпел страдањата и се овенчал со уште поголеми венци од Бога и се преселил во вечното царство Христово на 5 декември 1500 година.

За време на владењето на Јулијан Отстапник, кога е извршен страшен прогон на христијаните од Никеја во Тивериопол (Струмица) пребегале епископите Теодор (учесник на Првиот вселенски собор во Никеја во 325 година) и Тимотеј и монасите Комасиј и Евсевиј.  Во Тивериопол ним им се придружиле месните свештеници Петар, Јован, Сергеј, Никифор и Теодор (втори) ѓаконите Василиј и Тома, монасите Еротеј, Харитон и Даниил како и еден мирјанин по име Сократ. Но управителот на солунската област ги фатил и ги погубил на 28 ноември 362 година. Добрите христијани ги погребале достоинствено, а Бог ги надарил со чудотворна моќ така што на нивните гробови многумина болни нашле оздравување.

Големиот борец против разните ереси во Македонија Св. Иларион Мегленски е роден во Цариград. Неговите родители биле од угледна фамилија но биле несреќни затоа што долго немале рожба. Поради тоа се молеле пред Бога, а мајка му верувала дека Пресвета Богородица ќе ја израдува. И навистина набргу добиле машко дете што го крстиле Иларион што значи радосен. Детето уште мало покажало чудни дарби. На три години ја запеало песната на ангелите: „Свет, свет, свет е Господ” и промрморило „Еден Бог” што предизвикало восхит кај сите. На 18 годишна возраст го започнал монашкиот живот и со христијанскиот начин на живеење бргу се стекнал со голем авторитет. Од Бога бил даруван со чудотворна сила, така што еднаш кога завладеала глад со молитви ги наполнил амбарите со жито од кое се прехраниле не само жителите на манастирот туку и околното население. Во 1134 година бил поставен за епископ Мегленски. Го учел народот во христовата вера и жестоко се борел против разните ереси кои во овој крај зеле широк замав.  Во неговото житие се раскажува дека со зборови ги победил ерменците, манихејците, а потоа и богомилите и дека многумина припадници на овие еретички движења придобил за вистинската Христова вера. Починал на 21 октомври 1164 година и бил погребан во манастирот на Светите апостоли што самиот го подигнал.  Над неговиот гроб се случувале чуда, а кога со посебна  царска и црковна одлука го отвориле виделе дека од очите како од два извора му течело миро од кое многу болни нашле исцелување.

Свети Јован Кукузел е голем византиски композитор од македонско потекло. Заедно со Св. Јован Дамаскин се најпознатите музички дејци во источната православна црква. Тој е познат црковен псалт, композитор, музички теоретичар и голем христијански богоугодник и испосник. Неговото дело оставило траги во  културите на повеќе балкански народи кои денес подеднакво го почитуваат и слават. Неговата нотација наречена Кукузелова, неовизантиска, доцновизантиска и сл. била во употреба од крајот на 15 до почетокот на 20 век. Му се припишува вокалниот стил во црковното пеење наречен „пападикиски” во кој внесувал и музички елементи од народниот, пред се, македонскиот мелос. Од истражувачите на музиката бил наречен ангелогласен, извор на музиката, учител над учителите, голем мајстор на уметноста и сл. Според преданието но и повеќе други показатели тој е роден во селото Џерменци или Џерманци во дебарскиот крај, во близината на манастирот „Свети Јован Бигорски”. Истражувачите на неговиот живот и дело имаат различни мислења за времето кога тој живеел но се согласуваат дека тоа било меѓу XI и XV век.

На наш терен, односно во Македонија се подвизувале и страдале и некои други светци кои што потекнуваат од други краишта како што се Св. Еразмо Охридски, Св. Јован Владимир (зетот на цар Самоил) и др. а овде се развил и култот и на некои други светители како што бил Св. Ахил Лариски чии мошти царот Самуил ги пренесол од Лариса на островот во Преспанското Езеро кој и името го добило по овој светец.

Значи не се без основа тврдењата дека Македонија е библиска земја дека на овој терен христијанството се ширело од неговата појава, дека на овој терен за Христа Бога страдале и многумина Македонци чиј спомен македонскиот народ достојно го почитува и слави.

Марко Китевски

****************

Неделя на Всички български светии

По своята природа християнството е универсално, има вселенски характер и е предназначено за всички хора от всички епохи. Както заявява ап. Павел, в Христа няма юдеин, ни елин, няма роб, ни свободен, няма мъжки пол, ни женски (Гал. 3:28). Христовата църква е една и неделима, но от древност съществуват поместни православни църкви, каквито са Българската, Румънската, Сръбската, Руската и пр. Единството на Църквата не се опровергава от битието на отделните национални църкви. Те са клоните на едно вечнозелено дърво, насадено от самия Бог.

Българската църква е първата славянска църква в света. Повече от единадесет века тя води нашия народ към духовен напредък, святост и спасение. В продължение на тези единадесет столетия от нейните недра са излезли хиляди Божии угодници от почти всички категории на християнската святост ­ равноапостоли, благочестиви царе и царици, светители, преподобни, мъченици и други. Техните имена, както казва Свещеното Писание, са записани в Книгата на Живота (Откр. 3:5). Те са звезди върху българския небосклон, чието сияние никога няма да помръкне.

Неделя на Всички български светии е най-новият, подвижен празник в нашия църковен календар.

Денят на Всички български светии е уникален празник. На него Църквата отдава почит към всички исторически личности, живели по нашите земи, които са канонизирани за светци. Те са се отличавали с благочестив живот, изповядвали са в пълнота Христовата вяра и са били предани на светото православие. Били са хора на вярата и духа и всеки с делата си е заздравявал спойката между църква, народ и държава. Българските светци олицетворяват националната ни съдба, защото всеки период от доосвобожденската ни история има своите мъченици.

Освен тези светии, които са отбелязани в църковния календар, на българската земя са просияли много светители, преподобни, пустинници и мъченици, като се почне от преди покръстването на българите и след това до ново време. По време на османското робство башибозукът е разрушавал и изгарял манастирите и църквите ни, но вярата на народа ни е била съхранена. Затова на този ден възпоменаваме също безбройните безизвестни свети хора, които проляха кръвта си за запазването на вярата по нашите земи. Този ден е за прослава и на онези неизвестни подвижници, монаси и свети хора, отишли си тихо и скромно от този свят, които светят със невидима светлина от небесния небосклон.

Неделя на всички български светии празнуваме след Неделя на Всички светии – първата след Петдесетница. С възпоменанието им в богослужебния ред се изпросва молитвеното им застъпничество и благословение над целия български народ.

Първият известен по име български светец е едновременно княз и мъченик. Той е св. Енравота или Боян, пострадал за християнската вяра през 30-те години на IХ век. Този най-голям син на хан Омуртаг е екзекутиран в Плиска по заповед на брат си Маламир. Но преди да се прости със земния живот, Енравота изрекъл следните думи: “Вярата, за която сега аз умирам, ще се разпространи по цялата българска земя…”. Действително не изминали тридесет години и цяла България се покръстила.

Да споменем св. равноапостоли Кирил и Методий, които родиха духовно славянските народи и им предадоха златния ключ към вратата на знанието и мъдростта. Канонизирани за светци са и техните ученици, които разпространяват Христовото слово и православната култура сред нашия народ. Почитаме ги заедно като Свети Седмочисленици – Климент Охридски, Наум Охридски, Сава, Горазд и Ангеларий.

За разлика от сърбите българите са канонизирали малко владетели. На първо място сред тях стои неустрашимият княз Борис I, внукът му цар Петър, княз Йоан-Владимир и други.

В галерията на българската святост не липсват образите на епископи като св. Климент Охридски, Иларион Мъгленски, Патриарх Евтимий, който героично защитава Търновград от азиатските пълчища,Софроний Врачански, който просвещава българите във време на хаос и безправие.

Днес нашето монашество е в упадък, но не трябва да забравяме, че народът ни е откърмил многосветци-монаси. Редицата им се води от всебългарския закрилник св. Иван Рилски чудотворец, който основава най-големия и най-красивия манастир на Балканите.

Негови духовни последователи са тримата отшелници в македонските предели ­ Гавриил Лесновски,Прохор Пшински, Йоаким Осоговски, също св. Петка Търновска, исихастите Теодосий Търновски, Ромил Видински. Колоритен светец е св. Димитър от русенското село Басарбово, живял през ХVII век.

Нашата Църква се украсява и от хиляди мъченици, пострадали за вярата си от иноверци. Имената на първите мъченици са свързани с късната античност, когато християнството се разпространява на Балканите. Това са личности приели мъченичеството в името на Христовото вяра по време на гоненията срещу християните – например Дасий Доростолски, Емилиян Доростолски и други.

Първият мъченик на Българската църква от български произход е синът на хан Омуртаг Боян-Енравота. Той приел християнството три десетилетия преди покръстването на България. Защото отказал да се отрече от християнството и да се върне към вярата в Тангра, св. Боян-Енравота загинал, посечен по заповед на брат си хан Маламир. Сред сонма на българските мъченици са и 26-те преподобни мъченици, изгорени на 10 октомври 1276 г. в кулата на Зографския манастир в Света Гора от папски пратеници, които ги принудили да приемат уния с папата и неговото върховенство.

Най-много са българските мъченици от времето на Османското робство, когато православната вярата трябва да бъде защитавана от асимилацията на исляма. Скъп за нас е св. Райко Шуменски ­ млад златар, умъртвен след жестоки изтезания през 1802 година. През тази епоха мъченически загиват за вярата и св. Георги Нови и св. Георги Най-нови Софийски, Никола Софийски, Йоан Търновски, Терапонтий Трънски, Игнатий Старозагорски, Злата Мъгленска, Никодим Албански и много други.

В календара на българската църква могат да бъдат вписани още имена, но за това е необходимо специално синодално решение. Въпреки това има личности, които без да присъствуват в сегашните църковни календари в миналото са били почитани като светци и продължават да са обект на такава почит от местното население – например св. Симеон митрополит Самоковски, обесен от турците през 1737 г. или Рада Пловдивска, убита също от турците в средата на ХІХ век.

 

През 1954 година Св. Синод на БПЦ постановява втората неделя след Петдесетница да бъде обявен за ден на Всички български светии. Патриарх Кирил отслужва първата литургия за празника в столичния храм “Свети Седмочисленици”. Това е една от първите големи инициативи на Българската патриаршия, която възстановява своето патриаршеско достойнство само една година по-рано – на 10 май 1953 г. От тогава Денят на Всички български светии има постоянно място в българския църковен календар.

Канонизираните за светци българи са 104. Всред тях има

• дванадесет български патриарси или епископи, сред които Преп. Йоаким Търновски, Преп. Теодосий Търновски, Св. Евтимий патриарх Търновски, Св. Киприан Цамблак, преп. Ефрем Печки,
• четирима царе и князе – Св. княз Боян-Енравота, Св. Княз Борис Покръстител, Св. цар Петър Български, св. Йоан-Владимир Български),
• трима войни.
• осемдесет и седем канонизирани мъченици.

Последните канонизации в Българската православна църква са извършени по времето на патриарх Кирил. На 26 юли 1962 г. Св. Синод провъзгласява за светец на нашата църква преп. Паисий Хилендарски по случай 200 годишнината от написване на История Славянобългарска. В този период е канонизиран и Св.Софроний Врачански.

Все пак, може би всеки си е задавал въпроса: не са ли твърде малко българските светци в сравнение с руските или гръцките, например. Да, така е ­ оскъдни са сведенията и житията на български подвижници и това не се дължи само на унищожението на писмени паметници през турското робство. Не просиялите в святост по нашите земи са били малко, но малцина са били онези, които за слава Божия са пожелавали да съхранят спомена за богоугодния им подвиг. И дори тези светци, за които знаем, като че ли не почитаме с дълбоки религиозни чувства. Тъжно е, че на празника на св. Иван Рилски неговият манастир не са изпълва с народ. А те, българските светци, не са просто национални герои, с които трябва да се гордеем. Те са преди всичко молитвени ходатаи за всички вярващи ­ не само българи, но в цялата Вселенска църква.

Като си припомняме подвизите на българските светци, нека отправим топла молитва към тях, за да закриля и пази Бог от гибел българския народ и го изведе по пътя на доброто и светлината.

Йеромонах д-р Павел Стефанов

 

Българските светци

През 1954 г. Св. Синод на БПЦ определи във втората неделя след Петдесетница занапред да се чества паметта на всички български светци. Това е празник на ония, които увенчаха историята на нашия народ с венец от благочестиви и народополезни дела с жертвена любов и преданост и послужиха като импулс в душите на народа ни към чист, светъл и блажен живот. Ще посочим няколко от тях.

Св. цар Борис-Михаил, който покръстил българския народ. От живота му проличава любов към християнската вяра и дълбоко убеждение в нейното превъзходство над езичеството. Чрез покръстването на народа ни цар Борис обединил двете народности,  които населявали тогава България. Той успял да извоюва за нашата Църква пълна независимост в 870 г. на Цариградския поместен събор. Възползвал се от апостолското дело на св. братя Кирил и Методий и Бог го прославил с нетленни мощи, при които ставали чудеса.

Св. братя Кирил и Методий, славянските просветители, съставили азбуката, наречена глаголица. Превели и разпространили словото Божие и богослужебните книги, които просветили и цялата българска държава.

Първоначално Църквата празнувала на 14 февруари смъртта на св. Кирил и на 6 април смъртта на св. Методий. Но те били родни братя и апостолското им дело ги обединявало, затова много отдавна Църквата ни е отредила паметта им да се празнува в един ден – 11 май.

Св. Климент Охридски. Когато братята св. Кирил и Методий се отправили за Моравия, взели със себе си един юноша на име Климент, родом от Солун или от околностите му. С тях заедно той ходил в Рим, където бил ръкоположен в свещенически чин от римския папа Адриан ІІ. След смъртта на св. Методий в 885 г. немското духовенство прогонило от Моравия учениците на св. братя. Тогава св. Климент и няколко сподвижници намерили прием в България при благоверния цар Борис-Михаил. Той изпратил Климент в областта Кутмичевица с главни градове Девол и Охрид. На събора в Преслав (893 г.) св. Климент бил избран за „пръв епископ на български език”. В продължение на 30 години той работил за утвърждаване на християнската варя сред своя народ. Денем обучавал учениците си, а нощeм се молел, пишел и превеждал свещени книги от гръцки на български; съставил сборник от проповеди; построил църкви и манастири и вършил ред чудеса. Той съставил кирилицата. Имал около 3500 ученици, които ставали свещеници и служели на славянски език.

Св. Наум Охридски. Роден като благородник, оставил всичко и последвал св. братя Кирил и Методий в Рим. Папа Адриан ІІ ръкоположил и него за свещеник. След смъртта на св. Методий заедно със св. Климент се отправил за България. Българският цар Борис-Михаил приел и него с радост и го оставил да служи в столицата Плиска. В 893 г. столицата била преместена в Преслав. Тогава Симеон бил провъзгласен за цар на мястото на баща си Борис-Михаил. След като св. Климент бил назначен за епископ, на негово място в продължение на 7 години работил св. Наум. Той построил манастир на брега на Охридското езеро в чест на св. Архангели, където живял 10 години като монах. В 910 г. починал. Погребан бил в северната страна на храма, където мощите му стоят и досега неоткрити. Опитвали се много пъти, но преподобният не позволил. От външната страна на храма е построена стаичка, в която нощуват болни и с молитви получават изцеление.

Св. Иван Рилски, най-великият светец на българския народ. Родил се около 876 г. в с. Скрино, разположено в гънките на Осоговската планина. Съвременник на св. цар Борис, на цар Симеон и на цар Петър. Благодатната светлина на християнството се разраствала в новопокръстена България. Започнали да строят църкви и манастири. Новооснованите обители станали огнища на религиозен живот и просветни центрове. Чистата душа на св. Иван го подтикнала да потърси убежище в Рила планина. Първоначално постъпил в манастира „Св. Димитрий”. Там бил ръкоположен в монашески чин, изучил писмо и четмо и се запознал с богослужението, богослужебните книги и на манастирския ред. Установил се в Рила планина и основал манастир, който съществува повече от 1000 години. Извършил много чудеса през живота си и след смъртта си. Оставил писмен завет на манастирското братство. Починал на 18 август 946 г. и бил погребан в каменна гробница. По-късно било открито, че мощите му останали нетленни и с Божията сила вършат чудеса. Затова векове вече се пазят в ракла пред иконостаса на централния манастирски храм. Обявен е за небесен покровител на българския народ.

Св. Петка. Живяла в ХІ век. Родена е в гр. Епиват (Тракия). Родителите й били българи, състоятелни хора. Тя имала брат, който приел монашество. В църквата веднъж чула думите: „Който иска да върви след Мене, да се отрече от себе си, да вземе кръста си и Ме последва” (Мат. 8:34). Излизайки от храма, тя съблякла богатата си дреха и я дала на един бедняк. Друг път дала дрехата си на бедна жена.

След смъртта на родителите си раздала наследството, посетила Цариград и се заселила в храма „Покров Богородичен” до гр. Ираклия. Там прекарала 5 години. Отишла в Палестина и подражавала на св. Мария Египетска. Достигнала старост. Чрез видение й било наредено от ангел да се върне в родината си. В Епиват живяла при храма „Св. Апостоли” и там починала. Погребана била вън от града като чужденка. На гроба й ставали чудеса, поради които откриват и нетленните й мощи. В 1238 г. по нареждане на цар Иван Асен мощите й били пренесени в Търново. Сюлейман Великолепни ги изпратил в Цариград. В 1641 г. Цариградската патриаршия ги предала на влашкия воевода Василий. Сега те се намират в гр. Яш (Румъния) и са на голяма почит от румънския народ.

И още много български светци блестят на родния ни небосклон: св. Йоаким Осоговски, св. Гавриил Лесновски, св. Прохор Пшински, св. Иларион Мъгленски, св. Теодосий Търновски, св. патриарх Евтимий Търновски, които със слово и перо, с духовен плам бранили вярата на народа ни от лъжеучители, еретици и посегатели.

Св. Йоан Кукузел, художник на църковно пение, сладкозвучен, ангелогласен, огласявал Атонските гори.

Св. Пимен Софийски, учител, просветител и зограф, възстановил ред манастири и църкви в различни епархии на родината ни.

Св. Георги Нови, св. Георги Най-нови, св. Николай Софийски, св. Злата Мъгленска. Габровските мъченици св. Дамаскин, св. Лазар Български, св. Онуфрий. Всички те не пожалиха нито имот, нито дори живот за вярата в Христос, готови да приемат мъченичество, но не и мохамеданска вяра.

И още много други знайни и незнайни светители, изповедници, преподобни, мъченици, свещеномъченици, които се превърнаха в живи звезди и греят над родната ни земя, молят се пред Бога за народа ни като застъпници.

Един след друг българските светци след достойно изпълнен дълг към Бога и народа отминаваха във вечността; оттам те продължават да бдят над всички ни, да ни закрилят, вдъхновяват, насърчават в трудовете и подвизи.

Един вярващ християнин казва: “Аз не мога да си представя българските светии другояче, освен събрани в един многолюден хор пред престола на Всевишния да прославят Св. Троица и да се молят, за да бъдат притъпени стрелите на лукавия, който разединява, насъсква и руши единството на народа ни”.

Трябва да възхваляваме българските светци, да ги прославяме и да им благодарим, като подражаваме на тяхното боголюбие и трудолюбие.

Ставрофорен иконом Стефан Енев
“Църковен вестник”, брой 26 от 1994 година
Първа електронна публикация

**************

Неделя На утренята Ев. Марк. 16:1-8. На литургията Рим. 2:10-16. Ев. Мат. 4:18-23

Понеделник Рим. 7:1-13. Ев. Мат. 9:36-10:8.
Вторник Рим. 7:14-8:2. Ев. Мат. 10:9-15.
Сряда Рим. 8:2-13. Ев. Мат. 10:16-22.
Четвъртък Рим. 8:22-27. Ев. Мат. 10:23-31.
Петък Рим. 9:6-19. Ев. Мат. 10:32-36; 11:1.
Събота Рим. 3:28-4:3. Ев. Мат. 7:24-8:4.

**************

Недела – на Утрената

1. Штом мина сабота, Марија Магдалина, Марија Јаковова и Саломија купија мириси, за да
дојдат и Го помажат Исуса.
2. И во првиот ден од седмицата, дојдоа на гробот многу рано, кога изгреваше сонцето.
3. па си зборуваа помеѓу себе: „Кој ќе ни го одвали каменот од вратата на гробот?”
4. И кога погледнаа, видоа дека каменот е одвален, а тој беше многу голем.
5. Штом влегоа во гробот, видоа еден млад човек, облечен во бели алишта, како седи од десната страна; и се уплашија многу.
6. А тој им рече: „Не бојте се! Вие Го барате Исуса Назареецот, Распнатиот. Он воскресна, не е овде. Еве го местото каде што беше положен.
7. Но одете, кажете им на учениците Негови и на Петра, дека Он пред вас ќе отиде во Галилеја; таму ќе Го видите, како што ви беше рекол.”
8. Па, штом излегоа, побегнаа од гробот, зашто ги опфати страв и ужас, и никому ништо не рекоа, оти се боеја.

****

На Литургијата –

10. Слава и чест и мир на секого, што прави добро, прво на Јудеец, а потоа и на Елин;
11. зашто Бог не гледа на лице.
12. Оние, што згрешиле без Закон, без Закон ќе загинат; а оние, што згрешиле при Закон, според Законот ќе бидат и судени,
13. бидејќи пред Бога не се праведни оние, што го слушаат Законот, а ќе бидат оправдани само оние, што го исполнуваат Законот;
14. зашто незнабошците, немајќи Закон, сами од себе вршат сè по законот; тогаш тие, иако немаат Закон, сами во себеси се закон;
15. поради тоа што делото на Законот е напишано во нивните срца, та затоа се управуваат според Законот, бидејќи нивната совест им сведочи за тоа, и нивните мисли помеѓу себе се обвинуваат или оправдуваат
16. во оној ден, кога, според моето благовестие, Бог преку Исуса Христа ќе ги суди тајните на луѓето.

****

18. И одејќи покрај Галилејското море, ги виде двајцата браќа, Симона, наречен Петар, и брата му Андреја, како фрлаат мрежа во морето, бидејќи беа рибари,
19. и им рече: „Појдете по Мене, и Јас ќе ве направам ловци на луѓе.”
20. И ете, тие веднаш ги оставија мрежите и тргнаа по Него.
21. Потоа, одејќи, понатаму виде други двајца браќа: Јакова Заведеев и брата му Јована, во Кораб со Заведеја, таткото нивни, кои си ги крпеа мрежите свои, и ги повика.
22. И тие наеднаш го оставија коработ и татка си и тргнаа по Него.
23. И одеше Исус по цела Галилеја и, кога поучуваше по синагогите, го проповедаше Евангелието на царството и лекуваше секаква болест
и немоќ кај народот.

****

Понеделник –

1. Или, пак, не знаете, браќа, бидејќи им зборувам на такви што го познаваат Законот, дека законот има власт над човекот додека е тој жив?
2. Омажената жена е поврзана преку законот со мажот, додека е тој жив: умре ли мажот, таа се ослободува од законот, кој ја сврзал со мажот.
3. Затоа, ако при жив маж се омажи таа за друг маж, ќе стане прељубница; ако, пак, умре мажот, таа е слободна од Законот, и нема да биде прељубница, кога ќе се омажи за друг човек.
4. Па така и вие, браќа мои, за Законот преку телото на Исуса Христа умревте, за да Му припаднете на Друг, Кој воскресна од мртвите, та да Му принесеме +плод на Бога.
5. Зашто, кога живеевме во телото, тогаш страстите гревовни, преку Законот, дејствуваа во органите, за да ѝ принесеме плод на смртта;
6. но сега, кога за Законот умревме, преку кого бевме сврзани, ние се ослободивме од него, за да Му служиме на Бога со обновен дух, а не според старата буква.
7. Што да речеме пак? Зар Законот е грев? Никако! Но јас го разбрав гревот преку Законот, оти и похотта не би ја познал, ако Законот не велеше: „Не похотствувај!”
8. Но гревот, поведувајќи се од заповедта, предизвика во мене секаква желба; бидејќи гревот без Закон е мртов.
9. Некогаш живеев без Закон; но кога дојде заповедта, гревот оживе.
10. Јас, пак, умрев, и се покажа дека заповедта, дадена за живот, ми послужи за смрт,
11. оти гревот, поведувајќи се по заповедта, ме измами и преку неа ме умртви.
12. Така, значи, Законот е свет, и заповедта света, справедлива и добра.
13. Па така, доброто ли за мене стана смрт? Никако! Но гревот, за да се покаже дека е грев, ми предизвикува преку доброто смрт, та преку заповедта гревот да стане премногу грешен.

****

36. А штом виде многу народ, се сожали, зашто беа изморени и прснати како овци без пастир.
37. Тогаш им рече на своите ученици: „Жетвата е голема, а работници малку;
38. затоа помолете Го Господарот на жетвата да испрати работници на својата жетва.”

10. Исус ги праќа дванаесетте Свои ученици, ги овластува и ги упатува.

1. И кога ги повика Своите дванаесет ученици, им даде власт над нечистите духови, да ги изгонуваат и да лекуваат секаква болест и секаква
немоќ.
2. А имињата на дванаесетте апостоли се овие: првиот Симон, наречен Петар, и Андреј, брат негов; Јаков Зеведеев и Јован, братот негов;
3. Филип и Вартоломеј, Тома и Матеј митникот, Јаков Алфеев и Левиј, наречен Тадеј,
4. Симон Кананит и Јуда Искариот, кој и Го предаде.
5. Тие дванаесет души ги испрати Исус и им заповеда, говорејќи: „По пат кон незнабошци не одете и во самарјански град не влегувајте;
6. а одете највеќе при загубените овци на Израилевиот дом;
7. И одејќи, проповедајте и кажувајте дека се приближи царството небесно;
8. болни лекувајте, лепрозни очистувајте, мртви воскреснувајте, бесови изгонувајте! Бесплатно добивте, бесплатно давајте!

****

Вторник –

14. Зашто знаеме дека Законот е духовен, а јас, пак, сум од тело, продадено на гревот.
15. А што правам, не знам; бидејќи не го вршам она, што сакам, туку она, што го мразам, тоа го правам.
16. Ако, пак, го правам она, што не го сакам, тогаш се согласувам со Законот дека е добар.
17. И така, јас веќе не го правам тоа, туку гревот, што живее во мене.
18. Јас знам дека во мене, односно во моето тело, не живее доброто; бидејќи желба за добро во мене има, но да го правам тоа, не наоѓам сили.
19. Оти не доброто, кое го сакам, го правам, туку злото. што не го сакам, го вршам.
20. А штом го вршам она, што не го сакам, не го вршам веќе јас, но гревот, кој живее во мене.
21. И така, во себеси наоѓам таков закон дека, кога сакам да го правам доброто, злото ми се наметнува.
22. Бидејќи, со својот внатрешен човек наоѓам наслада во законот Божји,
23. но во органите свои гледам друг закон, кој војува против законот на мојот ум и ме прави заробеник на гревовниот закон, кој е во моите органи.
24. Беден човек сум! Кој ќе ме избави од телото на оваа смрт?
25. Му благодарам на својот Бог преку Исуса Христа, нашиот Господ. И така, јас сам со умот свој му служам на Божјиот закон, а со телото – на гревовниот закон.

8. Оние, кои веруваат, се ослободуваат од осуда; одење по Духот; посинување; надеж во маките.

1. И сега нема никакво осудување за оние кои се во Исуса Христа и живеат не по телото, а по Духот,
2. бидејќи Законот на Духот, кој дава живот во Христа Исуса, ме ослободи од законот на гревот и на смртта.

****

9. Не носете во појасите ваши ни злато, ни сребро, ниту бакар,
10. ни торба за пат, ни двојни алишта, ниту обувки, ниту стап; зашто работникот ја заслужува својата награда!
11. А штом влезете во некој град или село, распрашајте кој е во него достоен и таму останете, додека не си отидете.
12. И кога ќе влезете во некоја куќа, поздравете ја говорејќи: »Нека е мир на таа куќа!«
13. И ако куќата биде достојна, вашиот мир нека дојде на неа; ако ли не е достојна, тогаш вашиот мир нека се врати при вас!
14. Ако, пак, негде не ве примат и не ги послушаат зборовите ваши, излезете од таа куќа или од тој град и истресете го правот од нозете ваши!
15. Вистина ви велам: полесно ќе ѝ биде на земјата Содомска и Гоморска во судниот ден отколку на тој град.

****

Среда –

2. бидејќи Законот на Духот, кој дава живот во Христа Исуса, ме ослободи од законот на гревот и на смртта.
3. Она, што Законот не можеше да го направи, бидејќи беше ослабен поради телото, го изврши Бог, испраќајќи Го Синот Свој во тело, слично на телото од гревот, и поради гревот Он го осуди гревот во телото,
4. за да се оправда Законот во нас, кои живееме не по телото, туку по Духот.
5. Оти оние, кои живеат по тело, мислат за телесното, а кои живеат по Дух – за духовното.
6. Телесното мудрување е смрт, а духовното мудрување – живот и мир;
7. бидејќи телесното мудрување е непријателство против Бога; на законот Божји тоа не му се покорува, ниту, пак, може.
8. А оние, кои живеат по телото, не можат да Му угодат на Бога.
9. Вие живеете не по тело, туку по дух, само тогаш ако Духот Божји живее во вас. Ако, пак, некој нема Дух Христов, тој не е Негов.
10. Ако е, пак, Христос во вас, телото е мртво за грев, а духот живее поради правдата.
11. Но ако Духот на Оној, Кој Го воскресна од мртвите Исуса, живее во вас, тоа Оној, Кој Го воскресна Христа од мртвите, ќе ги оживотвори и вашите смртни тела преку Својот Дух, Кој живее во вас.
12. И така, браќа, ние не сме му должни на телото, та да живееме по телото;
13. бидејќи, ако живеете по телото, ќе умрете; но, ако преку Духот ги умртвувате +работите на телото, ќе бидете живи.

****

16. Ете, Јас ве праќам како овци меѓу волци: бидете мудри како змии и незлобни како гулаби.
17. Пазете се од луѓето, зашто тие ќе ве предадат на судовите, и по синагогите нивни ќе ве бијат.
18. И ќе ве одведат пред управници и цареви заради Мене, за да сведочите пред нив и пред незнабошците.
19. Кога ќе ве предадат, не грижете се како или што ќе зборувате, зашто во тој час ќе ви биде дадено што да кажете;
20. бидејќи не сте вие што ќе говорите, а Духот на вашиот Отец ќе говори во вас.
21. И ќе предаде брат брата си на смрт, и татко чедото свое; и ќе станат деца против родителите и ќе ги убијат;
22. и ќе бидете намразени од сите заради Моето име, но, кој претрпи до крај, ќе биде спасен.

****

Четврток –

22. Оти знаеме дека сите созданија заедно со нас воздивнуваат и тажат досега.
23. И не само тие, туку и ние самите, кои го имаме начетокот на Духот, воздивнуваме во себеси, очекувајќи посинување и откупување на нашето тело,
24. бидејќи со надеж се спасивме. А надеж за она, што се гледа, не е надеж, оти, како ќе се надева некој на нешто, што го гледа?
25. Кога се надеваме, пак, на она, што не го гледаме, со трпение го очекуваме.
26. Исто така и Духот нè поткрепува во нашите немоќи; бидејќи не знаеме за што да се помолиме, како што треба, туку Духот Сам посредува за нас со неискажливо воздивнување.
27. А Оној, Кој ги испитува срцата, знае каква е мислата на Духот, бидејќи Он по волјата на Бога посредува за светиите.

****

23. Ако ве падат од еден град, бегајте во друг. Зашто, вистина, ви велам: нема да ги обиколите Израилевите градови, додека дојде Синот Човечки.
24. Нема ученик поголем од својот учител, ниту слуга – поголем од својот господар;
25. доста е за ученикот да биде како неговиот учител и на слугата да биде како неговиот господар. Ако стопанот на куќата го нарекле Велзевул, тогаш колку повеќе неговите домашни?
26. И така, не плашете се од нив; зашто нема ништо сокриено, што не ќе се открие, или тајно, а да не се узнае.
27. Тоа што ви го говорам во темнина, кажете го на видело; и она што го слушате на увото, разгласувајте го од покривите!
28. И не бојте се од оние што го убиваат телото, а душата не можат да ја убијат; туку бојте се повеќе од Оној, Кој може и душата и телото да ги погуби во пеколот!
29. Не се продаваат ли две врапчиња за еден асариј? И ни едно од нив нема да падне на земја без волјата на вашиот Отец.
30. А вам и влакната на главата ви се изброени.
31. Но не плашете се: вие сте поскапи од многу врапчиња.

****

Петок –

6. А не е можно зборот Божји да не се оствари: бидејќи +не сите што се од Израилот, се Израилци,
7. ниту се, пак, сите семе Авраамово, за тоа што се негови чеда; но речено е: „Од Исака потомството ќе се нарече со твое име”.
8. Односно, не чедата на телото се чеда Божји, туку чедата на ветувањето ќе се признаат како потомци.
9. Бидејќи зборовите на ветувањето се овие: „Во тоа време ќе дојдам, и Сара ќе има син”.
10. И не само таа, но и Ревека, која наеднаш зачна од Исака, нашиот татко,
11. зашто, уште додека не се беа родиле и не беа направиле ништо добро или лошо за да се знае дека Божјото решение во изборот не е од делата, туку од Повикувачот,
12. ѝ беше речено: „Поголемиот ќе му робува на помалиот”,
13. како што е напишано: „Јакова го возљубив, а Исава го намразив”.
14. Што да речеме пак? Зар има неправда во Бога? Никако!
15. Оти Он му рече на Мојсеја: „Кој е за помилување, ќе го помилувам, и кој е за сожалување, ќе го сожалам”.
16. И така, тоа зависи не од оној, кој пожелува, ниту од оној, кој трча, туку од Бога, Кој милува.
17. Зашто Писмото му вели за Фараонот: „Точно за тоа те издигнав, за да ја покажам над тебе силата Своја и името Мое да биде проповедано по целата земја”.
18. Па така, кого го сака, го милува; кого го сака, го прави жесток.
19. Но ќе ми речеш: „А зошто уште нè кори?” А кој може да се спротивстави на Неговата волја?

****

32. И така, секој што ќе Ме признае Мене пред луѓето, ќе го признаам и Јас него пред Мојот Отец небесен.
33. А кој ќе се одрече од Мене пред луѓето, и Јас ќе се одречам од него пред Мојот Отец небесен.
34. Немојте да мислите дека дојдов да донесам мир на земјата; не дојдов да донесам мир, туку меч.
35. Зашто дојдов да разделам човек од татка си, и ќерка од мајка си, и снаа од свекрвата нејзина.
36. И непријатели на човека ќе бидат неговите домашни.

****

1. И кога ги заврши Исус овие заповеди кон дванаесетте Свои ученици, замина оттаму за да поучува и да проповеда по нивните градови.

****

Сабота –

28. И така, си мислиме дека човекот се оправдува со верата, без дела според Законот.
29. Или Бог е пак само на Јудејците, а не и на незнабошците? Се разбира, и на незнабошците,
30. бидејќи еден е Бог, Кој ќе ги оправда обрезаните по вера и необрезаните преку вера.
31. И така, го нарушуваме ли Законот преку верата? Никако, туку уште го утврдуваме.

4. Оправдувањето преку вера се потврдува со примерот Авраамов и сведоштвото на Давида.

1. Па што да кажеме за нашиот отец Авраама, што добил по плот?
2. Ако Авраам се оправда со дела, тој има пофалба, но не пред Бога.
3. Оти, што вели Писмото? – „Му поверува Авраам на Бога, и тоа му се прими како оправдание.”

****

24. И така, секој, што ги слуша и исполнува овие Мои зборови, ќе биде како благоразумен маж, кој си направил куќа на камен.
25. И заврна дожд и надојдоа реки, и дувнаа ветрови, и навалија на таа куќа, но таа не падна, оти беше изградена од камен.
26. А секој, што ги слуша овие Мои зборови и не ги исполнува, прилега на човек глупав, кој си направил куќа од песок.
27. И заврна дожд, и надојдоа реки, и дувнаа ветрови, и навалија на таа куќа, и таа падна, а паѓањето ѝ беше страшно.”
28. И кога ги заврши овие зборови, народот се чудеше на Неговото учење,
29. зашто Он ги поучуваше како Оној, Кој има власт, а не како книжниците.

8. Христос го исцелува лепрозниот, слугата на стотникот, бабата на Петра и други болни, ги поучува Своите два ученика, ја стивнува бурата и им помага на двајца бесни луѓе.

1. А кога слегна од планината, по Него врвеше многу народ.
2. И ете, се приближи еден лепрозен. Му се клањаше и говореше: „Господе, ако сакаш, можеш да ме очистиш.”
3. А Исус, кога ја пружи раката, се допре до него и рече: „Сакам, очисти се!” И тој веднаш се очисти од лепрата.
4. И му рече Исус: „Гледај, никому не кажувај; а оди, покажи им се на свештениците и принеси дар, како што заповедал Мојсеј, ним за сведоштво.”

****