ДВАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Не плачи!“
(Лука 7: 13)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
„Не плачи!“ – се зборовите со кои Господ Исус Христос ѝ се обратил на вдовицата, која ја сретнал во погребната поворка и која тргнала кон гробиштата да го погребе својот единствен син. Пред извесно време таа го загубила својот маж, а еве, сега се простува и од својата единствена надеж, љубов и радост – од нејзиниот син.
Страшно е кога ќе се загуби некој од своите најблиски – родители, браќа и сестри, пријатели. Но, сигурно, нема ништо полошо за родителот, кога го губи своето најмило, своето чедо. Тогаш целиот негов живот се менува, сè се превртува, ја губи својата смисла и се доведува до состојба на безнадежност. Ниту во најмала мерка можеме да си претпоставиме низ какви тешки мигови поминала и Пресвета Богородица, мајката на Господа Исуса Христа, стоејќи под Крстот на својот Син. Таа никогаш не би била и наша мајка, доколку не поминела низ тоа огромно и безмерно страдање, за кое преподобниот Силуан Атонски рекол: „Кога Пресвета Богородица стоела при Крстот, како океан била безмерна нејзината жал; и маките по нејзината душа биле неспоредливо поголеми, отколку Адамовото мачење по истерувањето од рајот. Сепак, таа останала жива и по тие тешки страдања, единствено благодарејќи на Господовата сила која ја зацврстила, зашто Господ благоволил да биде удостоена до Го види својот Син воскреснат“. Тагите, жалостите и страдањата на сите мајки Пресвета Богородица ги понесла со себе, па затоа кон неа се насочени нашите срца, кога тие ќе се најдат во мигови на очајание и тага по загубата на најближните.
Читајќи го денешниот евангелски расказ за тоа, како Господ Исус Христос го воскреснал синот на вдовицата во градот Наин, ние и несакајќи си го поставуваме прашањето: зошто чудата тогаш биле можни и зошто тие не се случуваат и денес? Зошто мајките и понатаму ги губат своите деца, а Бог не ги воскреснува? Зошто секој од нас ги губи своите ближни и не може да ги воскресне, иако силно и упорно се моли? Зошто, токму оние, кои најмногу ги љубиме и кои најмногу ни значат во овој живот, заминуваат од нас, па дури и предвремено и неочекувано? Зошто Бог, Кој го воскреснал синот на Наинската вдовица, не ги воскреснува нашите синови, ќерки, браќа, татко, мајка…?
Праведниот Јов, за кого се говори во старозаветните книги од Светото Писмо, откако ги загубил сите свои деца, ја раскинал својата облека во знак на жалост, па рекол: „Господ даде, Господ зеде… Нека е благословено името господово!“ (Јов 1: 21). Јов бил храбар, мажествен и длабоко верен човек, кој се смирил под крепката рака Божја (1. Петр. 5: 6). Но, има ли меќу нас некој способен да ја прифати загубата на своите најблиски со таква вера и смирение, како што тоа го направил праведниот и многустрадлен Јов. Наместо да се трудиме да поседуваме такви брилијантни квалитети, нас нè мачи прашањето: зошто? И ние не наоѓаме одговор на тоа прашање, зашто во овој живот на тоа прашање не постои одговор. Само во идниот живот, кога ние повторно ќе се сретнеме со нашите роднини и ближни, ќе сфатиме зошто било потребно сите ние да умреме, за потоа и да воскреснеме.
Една работа потребно е секогаш да ја знаеме: смртта никогаш не претставува казна за било што. Смртта претставува врв на човечкиот живот, негов венец и крај. Човекот живее за еден ден да умре и да премине во вечниот живот и подобар живот. Смртта понекогаш, можеби, наликува како казна за гревот, зашто Господ никогаш не заборава да нè подучува во секоја минута од животот, а на таков начин и да ги исправа нашите животни патеки, па било да е тоа и преку смртта на нашите ближни. Но, за самиот човек, кој дури умрел и предвремено, на пример, во некаков несреќен случај, па дури и да умрел без покајание, смртта за него не претставува казна. Смртта е премин за во другата страна, каде што човекот го очекува средба со Бога. А ако смртта ни изгледа предвремена според човечките мерки, таа никогаш не е предвремена во Божјите очи. Само Бог точно го знае оној момент, кога секој од нас треба да умре, и само Он го определува денот и часот на нашата смрт.
Но, сепак, луѓето секогаш ќе ги мачи истото прашање: зошто луѓето умираат предвремено? Пред сè, заради тоа што многумина созреваат за средба со Бога и растат во полната мера на духовниот раст и возраст, многу порано, пред да ја достигнат телесната старост. Земниот живот е само подготвителна етапа кон идниот и вечен живот. Во споредба со вечниот живот, и сто, и седумдесет, и педесет, и дваесет, и десет години од овдешниот живот се само еден краток миг. Но, има и друга причина, според која човекот може да умре предвремено. Тоа се случува кога човекот толку многу е задлабочен во гревот, така што неговото понатамошно пребивање на земјава постанува бесмислено, па Бог го прекратува неговиот земен живот, зашто за таквиот човек не постои ниту надеж за сопствено спасение, па Бог ја доверува грижата за неговото спасение на молитвите на светата Црква. Страшно е да се умре во грев; да се умре, а да не се успее во покајанието; но, сепак, тоа е многу подобро, отколку да се доживее таква состојба, кога духовното поправање постанува невозможно.
Сега, кога го знаеме сево ова, треба да сфатиме дека, во суштина, смртта и не постои, а фактот дека ние гледаме и понатаму умирања, треба да го толкуваме дека тоа единствено се однесува за смртта на телото. Човекот не умира, туку само во еден одреден период се разделува од своето тело, се разделува од овој свет и се преселува во другиот, невидлив свет. Во Бога нема мртви, зашто: „Бог не е Бог на мртвите, туку на живите“ (Лука 20: 38). И ќе настапи време, кога по еден заповеден збор на Спасителот, сите кои се умрени ќе се разбудат и сите ќе воскреснат за вечен живот. „Вистина, вистина ви зборувам: иде часот и дошол веќе, кога мртвите ќе го чујат гласот на Синот Божји, и, штом го чујат, ќе оживеат… И ќе излезат: кои правеле добро – ќе воскреснат за живот, а кои правеле зло, ќе воскреснат за осудување“ (Јован 5: 25, 29) – ете така говори Спасителот.
Свети апостол Павле не се разжалостувал при помислата на смртта, туку се радувал; не се плашел од смртта, туку ја посакувал. „Сакам да умрам и да бидам со Христа, бидејќи тоа е многу подобро“ (Филип. 1: 21), им пишувал тој на Филипјаните. На иста начин потребно е и ние да размислуваме за феноменот наречен смрт, зашто Христос го уништил нејзиното осило и денес за нас смртта не претставува зло, туку придобивка (спореди: Филип. 1: 21).
Но, сепак, ако не се плашиме од смртта, тогаш мора да постои нешто, од кое мора да се плашиме и да чувствуваме спасителен страв. Единствено нешто од кое треба да се плашиме, тоа е гревот, кој може и душата и телото да ги фрли во геената огнена. Гревот навистина е страшно зло, од кое душата помрачува и од кое, наместо радост и мир, во нас се вселува тага и жалост. Сепак, Спасителот ни подарил избавување и од ова најопасно зло – светите Тајни Покајание и Причест. Затоа, да ги исповедаме своите гревови и да се причестуваме, па на таков начин повторно ќе ја заживееме душата, зашто „крвта на Исуса Христа, Неговиот Син, нè очистува од секаков грев“ (1. Јов. 1: 7).
Со зборовите „Не плачи!“ денес Христос се обраќа до секоја мајка и до секој еден од нас, кој загубил некој од своите ближни. Да не плачеме, зашто ќе воскреснат нашите синови, ќерки, браќа и сестри, родители… Да не плачеме, зашто сите ние, еден по друг, ќе умреме, но и ќе воскреснеме за да се сретнеме повторно еден со друг. Да не плачеме, зашто сите наши упокоени ближни, оставајќи го земниот живот, преминале во подобриот, во оној, за кој преподобниот Симеон Нов Богослов рекол дека во споредба со него, овдешниот живот е словесно небо, кое е нацртано со молив на хартија, за разлика од реалното небо. Да не плачеме, зашто ќе настапи време, кога „ќе ја избрише Бог секоја солза“ од очите човечки „и смрт нема да има веќе; ни плач, ни пискот, ниту болка нема да има веќе, бидејќи поранешното помина“ (Откр. 21: 4) Амин!
******************************************************
Евангелист Йоан Богослов започва своето повествование с думите: „В началото беше Словото, и Словото беше у Бога, и Бог беше Словото… В Него имаше живот…” (Ин. 1:1-4). Това слово на живота се сее в сърцата на хората, в нашите с вас сърца, и само от нас зависи, ще го приемем ли или не.
За това се говори в откъса от Евангелието от Лука (Лк. 8:5-15), който се чете в тази неделя. Евангелистът ни предава разказаната от Христос притча за сеяча. Господ рисува пред нас картина, на пръв поглед, обикновена: земеделец засява поле. С щедра ръка разсипва той семената. Но се получило така, че едни „паднаха край пътя и бяха потъпкани, и птиците небесни ги изкълваха”, „други паднаха на камък” и, нямайки влага, изсъхнали, „други паднаха между тръни”, които ги заглушили, „други паднаха на добра земя и, като изникнаха, дадоха плод”.
Учениците не разбрали казаното от Христос и Го попитали за неговото значение. Господ отвърнал: „Вам е дадено да знаете тайните на царството Божие”.
Ние също сме ученици Христови, но разбираме ли за какво ни говори Христос в тази притча? Отговаряйки на въпроса на учениците, Господ Сам разкрил нейното значение. „Семето е словото Божие”, което сее Христос, а земята – това е човешкото сърце, където се сее евангелското слово. То различно се възприема от хората в зависимост от тяхното душевно настроение и различно действа върху тях. То може да вълнува или утешава, да радва или смирява, да съди и лекува и, главното, да ни приближава към Бога.
Доброто сърце – това е тази почва, която е готова да израсте семената на вярата и любовта. Злото, жестокото сърце е камък, прашен, отъпкан път, канавка, обрасла с бурени.
От притчата ние виждаме, че трудовете на земеделеца дали нееднакъв плод. Нещо произрасло, нещо изсъхнало, нещо било изкълвано от птиците. Под птици се подразбира дяволът, който „грабва словото от сърцето” на човека, за да не приеме той Христа в своя живот, а значи, и да не се спаси.
Ето и ние, посещавайки храма, на всяко богослужение слушаме словото Христово – Евангелието. Преди неговото четене се произнася: „Премудрост”, т. е. всичко казано в тази минута има голямо значение за всеки присъстващ в храма, а после чуваме : „Вонмем”, което означава „да бъдем внимателни”. Но как ние възприемаме тези думи, настройваме ли се, подобно на добрата почва, да възприемем словото Божие?
За правилното настроение допринася молитвата. Затова на служба Евангелието не се чете веднага, а отначало нашето сърце и съзнание се подготвят за неговото възприемане от нашата молитва. Ние често, макар и да стоим в храма, вътрешно сме заети с житейски проблеми, със суета, нашите мисли не са обърнати към Бога, а витаят вън от храма. Ние сме дошли на Литургия и не се молим, мислено можем да решаваме всякакви въпроси, които ни се струват важни, а понякога просто чакаме кога свещеникът ще излезе с чашата, за да се причастим със Светите Тайни. Обаче човек, идвайки в храма, трябва да осъзнава, че той предстои пред Бога и да разбира, че по време на четенето на Евангелието Сам Христос отправя към него Своето слово, сее в сърцето му семето на благодатта.
Историята е запазила за поучителен пример от житието на руския светец от XVI век Василий Блажени. Този удивителен, със сърдечна чистота, човек веднъж показал, че никакви държавни дела или други важни причини не могат да послужат като оправдание за невнимателност и разсеяност при посещение в храма и слушане на Евангелието.
Веднъж, на празник в храма на Литургия дошъл цар Йоан Грозни. В същия храм се молил и блажени Василий, но той не се показвал пред царя, а стоял настрана. По време на богослужението царят бил потопен в мисли за строителството на новия дворец на Воробьовите възвишения. След богослужението царят се отправил към свои палати, тук дошъл и Василий Блажени. Видял го, царят се поинтересувал: „Къде беше ти по време на Литургията?”. Онзи му отговорил: „Аз бях в храма, а ето ти, макар да стоеше в храма, с душата си беше на друго място. Аз видях как ти отиде на Воробьовите възвишения и строеше там своя дворец”. Тези думи така дълбоко поразили царя, че той още повече започнал да почита блажения. Този случай бил дотолкова известен по онова време, че го цитирали даже чужденци в своите книги по история на Русия.
За да принася добър плод нашето сърце, ние не трябва да го заглушаваме с тръните на греха. И, както писал оптинският старец Макарий, необходимо е „да внимаваме за движението на своето сърце, да потушаваме възникващите в него страсти: гордост, гняв, ярост, осъждане на ближните” и тогава ще можем да го направим способно за възприемане на словото Божие, което непременно ще прорасте в нашата душа в Живот Вечен.
Превод: Прот. Йоан Карамихалев
************************************************
„Не плачи!” С тези думи се обърнал Господ към вдовицата, която срещнал вървяща в погребалната процесия – вдовицата, погребваща своя единствен син. Някога тя погребала мъжа си, а сега се прощавала с този, който бил нейната единствена надежда, любов и радост – със сина си (Лк. 7:11-17).
Страшно е да губиш близки – родители, братя и сестри, приятели. Но няма, навярно, по-голяма мъка от тази, която изпитва майката, губейки своето дете: целият й живот сякаш се срива, загубва смисъл. Ние не можем даже в малка степен да си представим какво е преживяла Божията Майка, стоейки при кръста на Своя Син. Божията Майка не би станала наша Майка и Майка на Църквата, ако не би преминала през това голямо, безмерно страдание, за което преподобни Силуан Атонски е казал: „Когато Тя стояла при Кръста, тогава нейната скръб била безмерна като океан и душевните Й мъки били несравнимо по-големи, отколкото Адамовото мъчение след изгонването от рая. И ако Тя останала жива, това е само, защото силата Господня Я укрепила, защото Господ искал Тя да Го види възкръснал”. Божията Майка понесла мъката и страданието на всички майки на земята и именно към Нея ни тегли сърцето ни, когато, изглежда, че няма към кого повече ще се обърне в минута на отчаяние и скърби за загубата на близките.
Четейки евангелския разказ за това как Господ Иисус Христос възкресил сина на вдовицата, ние неволно си задаваме въпроса: защо чудото било възможно тогава и защо то не се случва днес? Защо майки губят своите деца и Бог не ги възкресява? Защо всеки от нас губи близки и не може да ги възкреси, даже ако се моли горещо? Защо тези, които ние така горещо и нежно обичаме, си тръгват от нас, често преждевременно, неочаквано? Защо Бог, Който възкресил сина на Наинската вдовица, не възкресява моя сина, брат, баща, приятел, моята майка, моята дъщеря?
Праведният Иов, загубил всички свои деца, раздрал дрехите си в знак на скръб и казал: „Господ даде, Господ взе; да бъде благословено името Господне!” (Иов 1:21). Това бил мъжествен, дълбоко вярващ човек: той се смирил „под крепката ръка Божия” (1 Петр. 5:6). Но едва ли някой от нас е способен да приеме загубата на близките с такава вяра и с такова смирение. Най-често ни глождят въпросите: защо? за какво? И ние не намираме на тях отговор, защото на тях няма отговор в сегашния живот. Само в бъдещия век, когато ние отново ще се срещнем с нашите роднини и близки, ние ще разберем защо е трябвало всички ние да умрем, за да възкръснем после.
За едно ние трябва твърдо да помним: смъртта никога не е наказание за нещо. Смъртта – това е върхът на човешкия живот, неговият венец и завършек: човек живее, за да умре и да премине в по-добрия живот. Смъртта може понякога да изглежда като наказание за греха, защото Господ не забравя да ни поучава по различни начини, в това число, и чрез смъртта на наши близки. Но за самия човек, даже ако той е умрял преждевременно, например, в резултат на нещастен случай, даже ако е умрял без покаяние, смъртта не е наказание. Смъртта – това е преход към това място, където човека го очаква среща с Бога. И ако смъртта е преждевременна според човешките мерки, тя никога не е преждевременна в Божиите очи. Само Бог знае този момент, когато всеки от нас следва да умре и само Той определя деня и часа на нашата смърт.
Но защо хората умират преждевременно? Преди всичко, защото мнозина съзряват за среща с Бога и израстват в пълна мяра духовния ръст и възраст много по-рано, преди да достигнат старост. Земният живот е само подготвителен етап към бъдещия вечен живот: в сравнение с този вечен живот и сто, и седемдесет, и петдесет, и двадесет, и десет години сегашен живот са само кратък миг.
Но има и друга причина, поради която човек може да умре преждевременно: когато той дотолкова се е вкоренил в греха, че неговото по-нататъшно пребиваване на земята става безсмислено и Бог прекратява живота на този човек, докато остане за него надежда за спасение. Страшно е да умреш в грях, да умреш, без да успееш да се покаеш; но това все пак е по-добре, отколкото да доживееш дотогава, когато изправлението ще стане невъзможно.
„Не плачи!” – с тези думи Господ се обръща към всяка майка и към всеки от нас, който губи свои близки. Не плачи, защото ще възкръсне твоят син, твоята майка, твоите братя и сестри. Не плачи, защото всички ние – един след друг – ще умрем, но всички и ще възкръснем и отново ще се срещнем един с друг. Не плачи, защото починалите наши близки, оставили земния живот, са преминали в по-добрия – този, за когото преподобни Симеон Нови Богослов е казал, че в сравнение с него сегашния живот е като небе, нарисувано с молив на хартия, в сравнение с реалното небе. Не плачи, защото ще настане време, когато „ще отрие Бог всяка сълза” от човешките очи, „и смърт не ще има вече; ни жалейка, ни писък, нито болка няма да има вече, защото предишното се мина” (Откр. 21:4).
Превод: Прот. Йоан Карамихалев
Понеделник Филип. 4:10-23. Ев. Лук. 7:36-50.
Вторник Кол. 1:1-2:7-11. Ев. Лук. 8:1-3.
Сряда Кол. 1:18-23. Ев. Лук. 8:22-25.
Четвъртък Кол. 1:24-29. Ев. Лук. 9:7-11.
Петък Кол. 2:1-7. Ев. Лук. 9:12-18.
Събота 2Кор. 3:12-18. Ев. Лук. 6:1-10.
20. И ова како го рече, им ги покажа рацете и нозете и ребрата Свои. Се зарадуваа тогаш учениците, штом Го видоа Господа.
21. А Исус пак им рече: „Мир вам! Како што Ме прати Отецот, така и Јас ве праќам.”
22. И кога им го кажа ова, дувна и им рече: „Примете Дух Свети!
23. На кои ќе им ги простите гревовите, ќе им се простат, а на кои ќе им ги задржите, ќе им се задржат.”
24. А Тома, еден од дванаесетте, наречен Близнак, не беше со нив, кога дојде Исус.
25. Другите ученици му рекоа: „Го видовме Господа.” А тој им рече: „Дури не ги видам раните од клинците на рацете Негови, и не го ставам прстот свој во раните од клинците, и не ја ставам раката своја во ребрата Негови, нема да поверувам.”
26. А по осум дена учениците Негови пак беа собрани, и Тома со нив. Дојде Исус, кога вратата беше заклучена, застана помеѓу нив и рече: „Мир вам!”
27. Потоа му рече на Тома: „Дај го прстот свој овде и види ги рацете Мои; дај ја раката своја и стави ја во ребрата Мои; и не биди неверлив, но верлив!”
28. Одговори Тома и му рече: „Господ мој и Бог мој!”
29. Исус му рече: „Тома, ти поверува, оти Ме виде; блажени се оние, кои не виделе, а
поверувале!”
30. И многу други чудеса изврши Исус пред учениците Свои, што не се запишани во оваа книга.
31. А овие се запишани, за да поверувате дека Исус е Христос, Син Божји, и верувајќи да имате живот во Неговото име.
12. зашто ни јас го примив, ниту го научив од човек, а преку откровението на Исуса Христа.
13. А сте слушале и за моето некогашно поведение во јудејството, дека прекумерно ја гонев Божјата црква, и ја разорував;
14. и дека во јудејството напредував многу повеќе од мнозина мои врсници, бидејќи бев голем ревнител за татковските преданија.
15. А кога Бог, Кој ме избра од утробата на мојата мајка и ме призва преку Својата благодат, благоволи
16. во мене да Го открие Својот Син, за да благовествувам за Него меѓу иноверците – веднаш не го прашав ни телото, ниту крвта,
17. ниту, пак, отидов во Ерусалим при оние, што станаа апостоли пред мене, туку заминав за Арабија и пак се вратив во Дамаск.
18. А на три години потоа отидов во Ерусалим за да се видам со Петра, и останав при него петнаесет дена.
19. Други, пак, од апостолите не видов освен Јакова, братот Господов.
12. А кога се приближи до градската порта, ете, изнесуваа мртовец, единствен син на мајка си, а таа беше вдовица; и многу народ од градот одеше со неа.
13. Штом ја виде Господ, се сожали на неа, па ѝ рече: „Не плачи!”
14. И кога се приближи, се допре до носилото; носачите застанаа, а Он рече: „Момче, тебе ти велам, стани!”
15. Мртовецот стана и седна, и почна да зборува; и Он го предаде на мајка му.
16. И страв ги опфати сите, и Го славеа Бога и велеа: „Голем пророк се јави меѓу нас.” и „Бог го посети Својот народ.”
11. Ова го велам не поради немање, бидејќи се научив да се задоволувам со она што го имам.
12. Знам да живеам и во скудност, знам да живеам и во изобилство; научен сум на сè и секако, и сит да бидам, и глад да трпам, и во изобилие да сум, и во немање.
13. Се можам преку Исуса Христа, Кој ме крепи.
14. Покрај сето тоа, добро направивте што зедовте учество во мојата скрб.
15. А знаете и вие, Филипјани, дека во почетокот на Благовестието, кога излегов од Македонија, немаше ниту една црква нешто да ми даде или нешто да примам освен од вас;
16. зашто и во Солун, еднаш, и по вторпат, ми пративте нужни работи.
17. Ова ви го велам не дека сакам да ми давате, туку го барам плодот, кој се умножува во ваша полза.
18. Добив сè и имам во изобилие, се пренаполнив со блага, кога го примив од вас испратениот дар преку Епафродит, кој е мирис сладок, жртва пријатна, благоугодна на Бога.
19. Мојот Бог, по Своето богатство, нека ја исполни секоја ваша потреба, за слава преку Христа Исуса.
20. А на Бога, нашиот Отец, слава во веки веков. Амин!
21. Поздравете го секој светија во Христа Исуса! Ве поздравуваат браќата, што се со мене.
22. Ве поздравуваат сите светии, а особено оние што се од домот ќесарев.
23. Благодатта на нашиот Господ Исуса Христа нека биде со сите вас. Амин!
37. И ете, една жена од градот, која беше грешница, штом чу дека Он седи на трпеза во куќата на фарисејот, донесе алабастрен сад со миро;
38. па, како застана при нозете Негови одзади, плачејќи, почна да ги мие нозете Негови со солзи и ги триеше со косата своја; и ги целиваше и помазуваше со миро.
39. А кога го виде тоа фарисејот, што Го беше поканил, рече во себе, велејќи: „Да е Овој пророк, би знаел која е и каква е оваа жена, што се допира до Него, оти таа е грешница.”
40. Му одговори Исус и рече: „Симоне, имам нешто да ти кажам.” А тој одврати: „Учителе,
кажи!”
41. Исус му рече: „Двајца му беа должни на еден заемодавец: едниот му должеше петстотини динарии, а другиот педесет.
42. Но, бидејќи немаа да му вратат, тој им прости на обајцата. Кажи Ми, кој од нив повеќе ќе го милува?”
43. Симон одговори и му рече: „Мислам оној, кому повеќе му прости.” А Он му рече: „Право пресуди.”
44. И кога се сврте кон жената, му рече на Симона: „Ја гледаш ли оваа жена? Влегов во твојот дом, ти ни вода за нозете не Ми даде, а таа со солзи Ми ги обли нозете и со косата своја ги истри.
45. Ти не ми даде целив, а таа, откако влегов, не престана да ги целива нозете Мои.
46. Ти со миро не ја помаза главата Моја, а таа со миро ги помаза нозете Мои.
47. Затоа ти велам: нејзе ѝ се простуваат многу гревови, оти Ме возљуби многу; а кому малку се проштава, и љубов мала има!”
48. Нејзе, пак, ѝ рече: „Ти се простуваат гревовите!”
49. А оние што седеа со Него на трпезата, почнаа да говорат во себе: „Кој е Овој што и гревови проштава?”
50. На жената, пак, ѝ рече: „Верата твоја те спаси; оди си со мир!”
8. Браќа, пазете некој да не ве заведе со философија и со празна измама според човечкото предание, според стихиите на светот, а не по Христа;
9. оти во Него телесно живее сета полнота на Божеството,
10. и вие да имате полнота во Него, Кој е глава на секое началство и власт;
11. во Него сте и обрезани преку неракотворно обрезание, откако го соблековте гревовното тело на плотта преку обрезанието Христово;
2. и некои жени, што беа излекувани од зли духови и болести: Марија, наречена Магдалина, од која беа излегле седум демони;
3. и Јоана, жената на Хуза, настојникот Иродов, и Сусана, и многу други, кои Му служеа со своите имоти.
19. Бидејќи во Него благоволи Отецот да има секаква полнота,
20. и преку Него да измири сè со Себе, било земно, било небесно, творејќи мир со крвта на Неговиот крст.
21. И вас, кои некогаш бевте отстранети од Бога, и Негови непријатели поради помислите кон лоши дела,
22. сега ве примири во телото на Неговата плот, преку Неговата смрт, за да ве претстави пред Себе свети, непорочни и без вина,
23. само ако останете во верата тврди и непоколебливи, и бидете неотклонливи во надежта на Евангелието, што го чувте, кое е проповедано на секое поднебесно создание, и Кому што јас, Павле, му станав слуга.
23. Кога, пак, пловеа, Он заспа. А над езерото се појави силен ветар, па ги плискаше водата и тие беа во опасност.
24. Пристапија и Го разбудија, говорејќи: „Наставниче, Наставниче, загинуваме!” А Он, штом се разбуди, им забрани на ветрот и на брановите; и тие се смирија и настана тишина.
25. И им рече: „Каде е верата ваша?” А тие се уплашија и се чудеа, велејќи си еден на друг: „Кој е Овој што и на ветровите и на водата им заповеда и Го слушаат?”
25. Нејзе ѝ станав служител по Божја наредба што ми е наложена мене за вас, за да го исполнам словото Божјо,
26. тајната, сокриена од векови и родови, а сега откриена на Неговите светии,
27. на кои Бог пожела да им покаже какво богатство на слава има во таа тајна за незнабошците, односно дека Христос, надежта на славата, е во нас,
28. Него ние Го проповедаме, вразумувајќи ги сите луѓе и учејќи ги на секоја мудрост, та сите нив да ги претставиме совршени во Христа Исуса;
29. затоа и се трудам и молам според Неговата сила, која моќно дејствува во мене.
8. други, пак, дека се јавил Илија, а некои – дека се дигнал еден од старите пророци.
9. И рече Ирод: „На Јована јас му ја отсеков главата; но кој ќе е Овој, за Кого што слушам толку?” И сакаше да Го види.
10. А апостолите, кога се вратија, Му кажаа што направиле. Па, откако ги +зеде, отиде насамо во пусто место до градот, што се викаше Витсаида.
11. Но народот, штом разбра – тргна по Него. И кога ги прими, им зборуваше за царството Божјо, и ги лекуваше оние што имаа потреба од лекување.
2. за да се утешат срцата нивни, та, соединети со љубов за секое збогатување со совршено разбирање, да ја познаат тајната на Бога и Отецот и на Христа,
3. во Кого се сокриени сите сокровишта на премудроста и познавањето.
4. А ова ви го велам за да не ве измами некој со примамливи зборови;
5. оти, ако и да сум отсутен со телото, со духот сум при вас, радувајќи се и гледајќи го +вашиот ред и вашата тврда вера во Христа.
6. Поради тоа, како што Го примивте Господа Исуса Христа, така и одете по Него,
7. вкоренети и утврдени во Него и укрепени во верата, како што сте научени, изобилувајќи во неа со благодарност.
13. Но Он им рече: „Дајте им вие да јадат!” Тие одговорија: „Ние немаме повеќе од пет
лебови и две риби, освен ако отидеме и купиме храна за сите овие луѓе.”
14. А тие беа околу пет илјади души. Но Он им рече на учениците Свои: „Кажете им да поседнат на купчиња по педесет.”
15. И направија така, и ги поредија сите.
16. А Он, кога ги зеде петте лебови и двете риби, погледна кон небото, ги благослови, за да ги стават пред народот.
17. И јадеа, и се наситија сите; и кренаа од останатите парчиња дванаесет кошеви.
18. Еднаш, кога Исус се молеше насамо и учениците Негови беа со Него, Он ги праша: „За кого Ме мисли народот?”
13. а не како Мојсеј што ставаше покривало на лицето свое, за да не можат синовите Израилеви да го видат крајот на она што останува.
14. Но умовите нивни заслепеа, бидејќи и до ден денес, кога се чита Стариот завет, покривалото стои несимнато, зашто Христос го симнува.
15. Па и до ден денс, кога се чита Мојсеј, покривалото им лежи на срце.
16. Но, кога ќе се обрнат кон Господа, покривалото им се симнува.
17. А Господ е Дух; а каде што е Духот Господов, таму има слобода.
18. Ние, пак, сите со откриено лице, гледајќи ја славата Господова, се преобразуваме во ист образ, од слава во слава, како што доаѓа Духот Господов.
2. А некои од фарисеите им рекоа: „Зошто го правите тоа, што не бива да се прави во сабота?”
3. Исус им одговори и рече: „Зар не сте читале што направи Давид, кога огладне сам тој и оние што беа со него?
4. Како влезе во домот Божји, ги зеде лебовите од жртвеникот, што не требаше да ги јаде никој освен свештениците, па јадеше, и им даде на оние, што беа со него!”
5. И им рече: „Синот Човечки е господар и на саботата.”
6. Потоа, пак, и другата сабота влезе во синагогата и поучуваше; а таму имаше еден човек, кому десната рака му беше исушена.
7. Книжниците и фарисеите гледаа на Него, дали ќе го излекува во сабота, за да Го обвинат.
8. Но Он, знаејќи ги нивните помисли, му рече на човекот со исушената рака: „Дигни се и застани насреде!” И тој се дигна и застана,
9. Тогаш им рече Исус: „Ќе ве запрашам: што е позволено да прави човек во сабота – добро или зло? Да спаси ли една душа или да ја погуби?” А тие молчеа.
10. Па, откако ги изгледа сите му рече на човекот: „Протегни ја раката своја!” Тој направи така; и раката му стана здрава како другата.
Архимандрит Андреј Конанос
Гледај ги душите на луѓето, а не како се облечени
Господ вели: „Возљуби го ближниот како себеси“ (Матеј 25, 39), односно, возљуби го другиот, имај разбирање за другиот како што имаш љубов и разбирање за себеси. Се љубиме ли себеси? Да се љубам себеси тоа не значи еден час да се гледам во огледало – не мислам на тоа – туку да се почитувам и ценам себеси, да се грижам за себе. Моето „јас“ не е за фрлање на буниште, бидејќи Бог го љуби моето „јас“. Тоа што Бог го љуби, треба и јас да го засакам и да го разберам – мојата душа, потребите, желбите, мојот карактер. Нема да го засакам мојот егоизам, но ќе се обидам да разберам што се крие во него. Како човек, значи, ќе се сакам себеси, ќе ја сакам својата душа, затоа и се грижам за неа, затоа и одам во храмот, за да си помогнам себеси. Тоа всушност значи дека се сакам и разбирам себеси.
Во секој случај, разбирањето е нашето вистинско, правилно однесување. Нашите души се сакаат и разбираат помеѓу себе. Но од мали деца сме пораснале раководени од различни совети кои го насочувале нашиот ум и ни велеле – тој е добар; тој е лош, таму да зборуваш, таму да не зборуваш, тоа се лукави луѓе, тоа се лоши луѓе, тие се добри… Кога ова многу често ни се повторува, постепено нашиот ум почнува да ги категоризира луѓето и веќе не можеме да сакаме онака како што сме сакале како мали деца. Тогаш, додека сме мали, сите ги разбираме, сите ги прегрнуваме. И гледаш дека кај детенцето нема ниту лукавство, ниту резерва. Ако две братчиња се скараат, веќе после само половина час тие одново си играат заедно, се сакаат. И заборавиле на сѐ што било. Иако пред малку едното дете го удрило другото и како последица му го раскрвавило носот. Но сега детенцето заборавило на тоа. Неговата душа не го памети злото.
Сепак, колку повеќе расте, умот се исполнува со страсти. Тука е нашиот проблем – во умот. Започнуваме да не ги разбираме другите околу нас и да ги ставаме во шаблони, да им редиме етикети и едните да ги цениме и почитуваме, а за другите да се затвораме и да не ги сакаме. „Сакам“ претежно означува дека имам потреба од тебе, те контролирам. Така правиме ние. Сакам некого затоа што ми помага. Покажав малку љубов кон еден човек и тој ми рече: „Повели, отче, кажи што ти треба. Да ти завршам некаква услуга? Да те однесам некаде?“ „А зошто ми велиш така?“ „Обично кога ми покажуваат љубов во животот, нешто им треба од мене!“ Испаѓа дека сакаме само тогаш кога ни треба некаква финансиска или некоја друга услуга од ближниот. Љубовта постои заради самата љубов и тука е убавината на душата. Тоа секако не значи дека не се придобиваат и други нешта. Нема некој којшто љуби, а да не стекнал нешто во замена. Сам Христос ни рекол: „Почитувај го татко си и мајка си, за да поживееш долго на земјата и да ти биде добро во животот“. За да ти биде добро во животот, ти сакај ги татко си и мајка си, односно ти пак имаш некаква мотивација и придобивка од тоа.
Љубовта сама по себе крие голема убавина и ни ја исполнува душата. Но во нашиот живот има и некои личности кои ни е тешко да ги возљубиме и разбереме. Има мнозина кои се различни од нас во поглед на мислењето, карактерот, однесувањето – она што го нарекуваме темперамент и што секој од нас го има. Гледаме луѓе со кои не се сложуваме многу и веднаш велиме: „Со него немам многу заеднички работи, не го сакам!“ А светиите велат дека „колку што напредуваш духовно, мерило за твоето духовно возрастување е тоа да можеш да прегрнеш што повеќе луѓе, барем во срцето и во умот“. Не ти велам да ги одведеш кај тебе, да јадете заедно, да им поставиш трпеза, туку едноставно срцето да не ти става етикети врз луѓето, да не ги поставува во разни категории, да не ги отфрла. Кога преуспевам и напредувам духовно, го љубам целиот Адам. Христос го спаси целиот Адам и целиот Адам е всушност целиот свет, односно сите луѓе. Кога сум духовен човек, постепено почнувам да ги разбирам луѓето со различни карактери, ги гледам во душата, а не во облеката, не гледам како се облечени, како зборуваат, каков им е надворешниот изглед, туку ги барам нивните души, ги љубам сите. Не ги делам луѓето во групи.
Се трудиме да ги засакаме и оние другите коишто мислат поинаку од нас. Еднаш, на една маса, еден човек ми се обрати: -Денес, овде на масава ќе имаме проблем – со него беше негов роднина којшто не веруваше многу во Бога.
– Ти, отче, ќе имаш проблем.
– Зошто да имам проблем?
– Зашто тој не верува во Бога!
– Е, што дека не верува во Бога?
– Ама сега што ќе правиме, за што ќе дискутираме?
– Па нема да дискутираме. Треба ли да зборуваме со него и да се скараме? Ќе јадеме, ќе пиеме, ќе си правиме други муабети – како ти оди работата, што ти прават децата, не треба да бараме поводи за да се караме, само заради тоа што другиот не го дели нашето мислење…
Да не бараме караници. Односно, не треба да бараме повод за расправии и судир со луѓето. Зарем немаат и тие болка во својот живот, немаат ли деца коишто се мачат со уроците, немаат ли некој болен во семејството? Ете ќе најдам допирни точки. Ќе зборувам за Бога без тие да сфатат дека зборувам за Бога. Нема да им зборувам како на проповед, туку така што да се потрудам да го разберам. Ако се потрудам да го разберам другиот, ќе видам дека и тој има свои болки, свои проблеми и маки. Така ќе го разберам.
Мене не ми е проблем – негово право е да не верува во Бога. Бог, сепак, го љуби и му дава живот. И зошто јас да го отфрлам? Или можеби не сум почувствувал доволно сигурност во мене за верата па ме лути тоа што другите не веруваат? Кога веруваш и го живееш тоа во коешто веруваш, не те интересира дали другите се согласуваат со тебе. Тоа е нивно право и слобода. Не дека се согласувам некој да не верува, но не можам да го присилам да верува.
Денес дојдовте тука затоа што сакавте да дојдете. Оној што не сакаше, не дојде и никој не му замерува за тоа. Ете тоа се вика љубов и разбирање за сите луѓе. Многу пати се случува оние коишто не се согласуваат со нас и имаат различно мислење, во одредени ситуации да мислат поправилно од нас. Помислете – сега не зборувам за Бога, иако може и за Бога – да не се случи вашето дете за коешто вие велите дека не верува во Бога, кога правилно ќе го разберете да се покаже дека верува во поправилен Бог од вашиот! Детето може да вели: „Не верувам во Бога“, мислејќи тука дека не верува во богот на неговата мајка, којшто во неговиот ум е поврзан со казни, караници, строгост, одмазда. Бог не е таков и добро прави детето што не верува. Ако го сфатите ќе видете дека има што да научите дури и од вашето дете, коешто можеби не се согласува со вас во една или друга прилика. Но за да го направите тоа треба да го сфатите своето дете, да проникнете во него, а за да се случи тоа треба да сте флексибилни. Тоа значи да не се држите тврдоглаво за своето мислење дека: „Јас знам сѐ, мене нема потреба да ме учат, јас треба да поучувам, а не да бидам поучуван!“
**********************
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на православието
(прв дел)
Што е православна цивилизација? Дали е тоа цивилизација во онаа смисла во која се подразбира Западната цивилизација? Не, Православието не е цивилизација, и покрај тоа што Тојнби употребува термин „православна цивилизација“. Секако дека во Православието постојат претпоставки за создавање цивилизација, меѓутоа Православието не е цивилизација. Зошто? Затоа што Православието е наука, и тоа медицинска наука, според денешните критериуми. Но не е цивилизација. Православието не е ни политички или социјален систем, затоа што неговата грижа е спасението на човекот. Всушност Православието се темели врз овие две вистини: „Логосот стана тело“ (Јован 1, 14) и „Во адот нема покајание“. Православието не е ниту религија, како што постојат други религии. Тука постои еден единствен феномен, кој го нема во другите религии и тоа е она што го одвојува Православието од нив. Тоа се: антрополошкиот и терапевтскиот феномен. Православието е всушност терапевтски метод кој ја исцелува човековата личност.
Вистинскиот лекар се грижи за исцелувањето на сите болни, без исклучок. Не прави селекција меѓу оние кои бараат исцеление. Не го интересира нивниот социјален статус, образовно ниво или морално однесување. Вистинскиот лекар гледа само тоа дали човекот што му доаѓа е болен или не. Доколку е болен, тогаш тој води грижа и се обидува да го исцели од болеста. Должен е да го исцели. Во православното предание имаме и нешто многу повеќе од ова.
Бог ги љуби не само светителите, туку сите луѓе, без исклучок. Ги љуби сите грешници, па дури и самиот ѓавол. Бог сака сите да ги спаси, односно исцели. Сака, но не може да ги исцели сите, бидејќи не сите сакаат да се исцелат. Опитот на обожените луѓе, односно на оние кои достигнале до боговидение го потврдува фактот дека Бог е љубов и дека сака да ги исцели сите луѓе и сите подеднакво ги љуби.
Меѓутоа Бог не може да ги исцели сите, бидејќи не врши насилство врз човековата волја. Бог го почитува и го љуби човекот, но не може да го исцели на сила. Ги исцелува само оние кои сакаат да се исцелат и кои го бараат тоа од Него. Обично, кога некој има телесна или душевна болест, тој своеволно, а не принудно оди на лекар за да се излечи. Така е и во православниот терапевтски метод. Треба човек самиот, без принуда и притисок, слободно да пристапи кон Црквата, кај оние кои имаат просветление и опит и кои го поседуваат терапевтскиот метод на православното предание. На тие луѓе треба да им биде послушен за да најде исцеление.
Општествена цел на православието
Човекот живее во општество и треба да дејствува како здрава единка. Исцелението на умствената енергија на човековата душа, извршено до крај, автоматски создава душевно здрав човек, кој е подготвен општествено да делува во сите сегменти. Оној кој е исцелен, тој автоматски, преќутно, бива хиротонисан за лекар за другите неисцелени. Медицинската наука која се нарекува Православие се разликува од другите науки по тоа што исцелениот автоматски станува терапевт. Примената на терапевтскиот метод врз себеси станува средство за исцеление на другите. Затоа не може да се замисли човек кој е исцелен, а да нема духовни деца, односно други луѓе во духовна зависност од него, кои тој ги советува и раководи кон исцелението.
Во древната Црква немало официјален или конкретен терапевт, секој христијанин бил терапевт. Тоа било мисијата на древната Црква. Но таа мисија не е исто што и мисијата на денешната Црква, која што многу често се состои во рекламирање на нашите убави догми или на нашето богослужбено предание, како да се тоа производи за продажба… на пр. велиме: „Погледнете, ние ги имаме најубавите догми, најубавото богослужење, најубавото пеење, најубавите одежди и слично, и се обидуваме да ги восхитиме луѓето со нашите жезли, нашите мантии, нашите камилавки за да вршиме мисија“. Секако, мисијата која се врши на овој начин има одредена смисла и извесен успех, но тоа не е автентичната мисија, каква што била онаа на древната Црква.
Денешнава мисија се состои главно во следново: просветлуваме луѓе кои се суеверни, и ги правиме православни христијани, без да се обидуваме да ги исцелиме. Меѓутоа, на тој начин ние само им ја заменуваме претходната догма со нова догма, односно правиме размена на едно суеверие со друго. А тоа е така затоа што кога Православието се пласира на ваков начин, тогаш во што се разликува тоа од суеверието? Кога Православието се пласира како христијанство кое не исцелува, и покрај тоа што негово главно дело е терапијата, тогаш во што тоа се разликува од суеверието?
Постојат христијани на Запад кои имаат догми, прифаќаат одредени Собори. Значи тоа се еретици во чиишто догми, надворешно гледано, не постои толку голема разлика од православните догми. Не постои огромна разлика, како онаа помеѓу христијаните и идолопоклониците. Според тоа, доколку православните догми надворешно немаат голема разлика со догмите на инославните христијани, и ако православното догматско учење, како што се изучува денес кај нас, не е поврзано со терапевтскиот метод на православното предание, тогаш во што тоа се разликува од преданието на инославните? И зошто некој неправославен би поверувал во Православието, а не во некоја друга христијанска догма, кога и двете на начинот на кој се пласираат не се нудат како методи, односно патишта кон исцеление, туку како суеверие?…
Ако православните не се занимаваат со суштинскиот терапевтски метод на очистување на душата од страстите, тогаш во што тие се разликуваат од неправославните? Во догмата? А што да прават со православната догма, кога не ја употребуваат за исцеление на својата душа. На таков начин догмата не им служи за ништо.
Поимот на догмата
Отците на Црквата нагласуваа дека за спасението не е доволна догмата сама по себе. Значи догмата не е она што го спасува човекот. Таа само му го отвора патот на човекот за да стигне до очистување и просветлување. Меѓутоа, без православната догма никој не би можел да стигне до тоа. Без правилна догматска свест, без православната пракса и без православниот литургиски живот, никој не може да стигне до очистување и просветлување. Догмата и литургискиот живот не се средства за достигнување на очистување на душата и просветление, меѓутоа, тие се неопходни претпоставки, неопходни темели за човек да го достигне очистувањето и просветлението. Значи, догмата не е автоматско средство кое само по себе може да нѐ доведе до овие состојби.
Што е состојбата на помирување со Бога
Да ги погледнеме црковните богослужби. Крштението се поистоветува со очистувањето. На самото Крштение му претходи егзорцизмот, односно ослободувањето на човекот од влијанието и правата што врз него ги имале лукавите духови. При Крштението, со трикратното потопување во водата се дава отпуштање на гревовите и се уништуваат енергиите на ѓаволот во човекот. Потоа следи Миропомазанието, кое е состојба на просветлување на човекот со Божјата благодат, односно од енергијата на Светиот Дух.
Во времето на древните христијани, таканаречените новопросветлени, или неофити, откако ќе се крстеле на Велика Сабота и со Миропомазанието го дополнувале првобитното просветление, започнувале пат кон комплетно просветление што временски требало да се совпадни со денот на Педесетница. Значи педесет дена од нивното крштение.
Но во што се состои комплетното просветлување на човекот? Тоа е посета на Светиот Дух во умот, односно во срцето на човекот. Значи, како што на Педесетница станало комплетно просветлување на апостолите со слегувањето на Светиот Дух, така Црквата би сакала ова истото да се случува и во духовниот пат на секој нејзин верник. Целиот процес на катехизација во древната црква завршувал со лична Педесетница, односно посета на Светиот Дух Кој доаѓа и живее во срцето на човекот. Се разбира, ова комплетно просветлување не се случувало кај сите во толку краток временски период, бидејќи не сите ги имале истите предиспозиции.
На денот Педесетница апостолите не само што стекнале комплетно просветлување, туку достигнале и до обожение. Според тоа, штом Педесетница е прототипот на духовното усовршување на човекот, тогаш, значи, целта на секој христијанин е да стигне до обожението, односно да Го види Бога во слава. Ова се случува со сите светии на Црквата. Затоа по празникот Педесетница веднаш се слави празникот на сите Светии, кога го празнуваме споменот на сите обожени светии на Црквата, кои сме повикани да ги подражаваме. Ова е суштината на катихетската структура на Црквата.
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на Православието
(втор дел)
Падот на Адам
Отците велат дека при падот на човекот се помрачил неговиот ум. Се помрачил Адамовиот ум. Отците не се занимаваат со Адам како Адам, туку со умот на Адам. Затоа што Адам направи грев и се помрачи неговиот ум. Тие зборуваат за безумен ум. Секаде во светоотечката книжевност прашањето на падот се гледа во помрачувањето на умот на човекот.
Но како ќе знаеме ние дека човекот паднал? Дали само врз основа на историскиот опит на падот наведен во Светото Писмо? Што всушност значи пад, а што рај? Постојат две светоотечки Преданија во врска со рајот, што св. Јован Дамаскин ги резимира без самиот да зазема став по тоа прашање.
Едното Предание вели дека во рајот умот на човекот бил просветлен. А другото, пак, тврди дека умот на Адам во рајот бил во боговидение. Неговиот рај бил тоа што ја гледал Божјата слава. Александриското Предание, како и Кападокиското (св. Василиј Велики), го застапува ставот дека умот на Адам пред падот бил во боговидение. Антиохиското, пак, Предание (св. Јован Златоуст) вели дека неговиот ум бил само просветлен.
Отците од свој личен опит знаат во што се состои просветлувањето на умот и усвоено е дека во рамките на Преданието просветлувањето на човекот е вселувањето на Светиот Дух во срцето на човекот, при што човекот станува храм на Светиот Дух. Тогаш Самиот Свет Божји Дух дејствува во умот на човекот и го просветлува. Според Антиохиското Предание токму таков бил умот на Адам.
Зошто светиот Јован Дамаскин не зазема никаков став во однос на овие две Преданија? Бидејќи она што го интересирало овој отец на Црквата било да ги изложи двете објаснувања за тоа каков бил умот и дека потоа се помрачил. Но од каде знаеме ние дека умот на Адам се помрачил? Едноставно оттаму што знаеме дека и ние самите сега имаме помрачен ум. Тој помрачен ум бара исцелување. Терапијата се состои во просветлувањето и обожението. Значи, има две фази, а обожението е комплетното исцелување.
Но што значи тоа помрачен ум? Тоа значи дека умствената енергија на човековото срце не дејствува правилно. Умствената енергија почнува да дејствува правилно само тогаш кога човекот ќе мине низ очистувањето и ќе достигне до просветлувањето. По падот умот е помрачен, зашто е полн со помисли, и тие помисли го помрачуваат. Како се случува умот на човекот да се помрачи од помислите? Тоа се случува тогаш кога помислите на разумот ќе слезат во срцето и стануваат помисли на умот. Со други зборови, до помрачување доаѓа кога се јавува конфузија помеѓу разумот и умот. Односно, се јавуваат помисли во умот кои не треба да бидат таму, бидејќи му припаѓаат на разумот. Умот всушност, треба да биде комплетно празен од помисли, за да може во човекот да дојде Светиот Дух, да се всели и да остане во него.
Што е суштината на нашето Православно Предание
Православното Предание нуди метод за исцеление на умот на човекот, односно исцеление на неговата душа. Оваа терапија, како што рековме, има две фази, просветлување и обожение. Обожението, односно боговидението е гаранција за комплетното исцелување. Бидејќи овој терапевтски метод се предава од генерација на генерација, преку луѓе кои достигнале до просветлување и обожение и станале исцелители на другите, тој се нарекува Предание. Не станува збор за обично пренесување на знаење од книги, туку пренесување и наследување на опитот на просветлувањето и опитот на обожението.
Во Стариот Завет состојби на просветлување и обожение имале само патријарсите и пророците на Израилците. Пред пророците биле патријарсите, а пред Мојсеј го имаме Авраам. Но во Стариот Завет читаме дека и до Авраам постои свест за состојбата на просветлување и обожение. Самиот Авраам бил боговидец, односно достигнал до обожение. За периодот пред Авраам, пак, имаме податоци од еврејското предание дека просветление и обожение имало и кај праотците на Авраам, како на пр. кај Ное. Значи ова Предание на просветлување и обожение се пренесува од самиот почеток. Не се појавило туку-така од никаде. Не се појавило одненадеж во XI и XII век пред Христос.
Во Новиот Завет е полесна контролата, бидејќи е ограничено времето на неговото траење. Меѓутоа, Стариот Завет опфаќа околу 1500 год., историја. Во тој период имаме еден ’рбетен столб. Тој ’рбетен столб е Преданието на просветление и обожение, кое се пренесувало од пророк на пророк и ја претставува суштината на Православното Предание. Пренесувањето на овој опит во Стариот Завет се протега хронолошки од Авраам до св. Јован Претеча. Тоа е Преданието на патријарсите и пророците.
Но, и пред овој период, постои оној првиот период, кој се протега од Адам, преку Ное, до Авраам. Денес археолошки е констатирана вистинитоста на наведените настани во Стариот Завет, барем до времето на Мојсеј. Не постои никој кој денес би го оспорувал Стариот Завет како текст од голема историска вредност. Но и пред Мојсеј, па сѐ до периодот на Авраам археолозите имаат пронајдено податоци коишто ја докажуваат вистинитоста на она што во Стариот Завет се наведува, поврзано со личноста на Авраам.
Значи, гледаме дека суштината на Православното Предание не е книгата на Светото Писмо, туку пренесувањето на овој опит на просветлување и обожение од Адам па сѐ до наши дни.
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на Православието
(III дел)
Православието не е религија
Кај многумина владее мислењето дека Православието е една од многуте религии, која што како своја главна грижа ја има подготовката на членовите на Црквата за живот по смртта, односно да обезбеди место во рајот за секој православен христијанин. Така, се смета дека православната догма нуди плус гаранција, бидејќи е православна. А доколку некој не верува во православната догма, тогаш тоа е причина плус тој човек да оди во адот, освен првичната дека таму би го испратиле неговите лични гревови.
Оние православни христијани кои веруваат дека ова е Православието, тие истото го поврзуваат исклучиво со идниот живот. Па затоа не прават многу работи во овој живот, туку чекаат да умрат за да одат во рајот, кој им следува бидејќи кога живееле биле православни христијани!
Еден друг дел православни христијани се активни во просторот на Црквата и се интересираат не за другиот живот, туку главно за овдешниот живот. Значи се интересираат за тоа на кој начин Православието би им помогнало да живеат добро во овој живот. Таквите православни христијани Му се молат на Бога, ги повикуваат свештениците да им читаат молитви, да извршуваат водосвети, молебни, маслосвети итн., за Бог да им помогне да врват добро во овој живот, да не се разболуваат, да ги изведат на пат своите деца, работите да им одат добро и сл. Според ова гледаме дека тие христијани не се разликуваат многу од верниците на другите религии, бидејќи овие вторите ги прават речиси истите работи.
Од горенаведеното може да се види дека Православието ги има следниве две заеднички точки со другите религии: прво, подготвување на верниците за животот по смртта, за тие да одат во рајот, кој секој си го замислува на свој начин. И второ, грижа со цел христијаните да немаат несреќи, маки, катастрофи, болести, војни и сл., во овој живот. Со други зборови, Бог да им ги средува сите нивни потреби и желби. Така за овие вториве, религијата игра голема улога во нивниот живот, особено во нивниот секојдневен живот.
Меѓутоа, во суштина, кого од горенаведените христијани го интересира дали Бог постои или не постои? Кој од нив Го бара? Всушност, за овие не се ни поставува прашањето дали Бог постои или не, бидејќи подобро би било да постои, за да можеме да Го повикуваме и да Му бараме да ги задоволува нашите потреби, нашите работи да одат добро и да имаме извесен успех во овој живот.
Според тоа гледаме дека човекот има многу силна тенденција да сака да постои Бог, да верува дека постои Бог, бидејќи постоењето на Бог му е потребно за да му го обезбеди сето она што го кажавме. Е сега, штом за човекот е потребно да постои Бог, тогаш значи Бог постои!
Не можеме да знаеме колку луѓе би верувале во Бога, кога човекот не би имал потреба од Бог и кога би можел на некој друг начин да го обезбеди она што Му е потребно за самодоволност во својот живот.
Гледаме дека многумина, кои претходно биле индиферентни во поглед на верата, при крај на животот стануваат религиозни, веројатно поради некој настан што ги исплашил. Значи, поради некаква суеверна предрасуда, тие повеќе не можат да живеат без да ја очекуваат Божјата помош. Од тие причини може да заклучиме дека и самата човекова природа ја помага и поттикнува религиозноста на човекот. И ова не важи само за православните христијани, туку и за сите верници од сите религии. Човековата природа е иста кај сите. Тоа значи дека после падот, човекот, станувајќи помрачен, станува и склон кон суеверие.
Но каде запира суеверието и почнува вистинската вера?
Во врска со ова Отците имаат јасни ставови и јасно учење. Дали има некаква особена полза човекот кој го следи или поточно мисли дека го следи Христовото учење и само оди во црква секоја недела, се причестува редовно, ги повикува свештениците за водосвети, маслосвети и сл., без да се вдлабочува во сето тоа, останувајќи со буквата на Законот, а не во духот на Законот? Од друга страна, пак, дали има некаква полза од Православието оној кој се моли исклучиво за идниот живот, а целосно е незаинтересиран за овдешниот живот? Овие две тенденции кои ги наведовме се претерувања во две спротивни крајности. Тие немаат заедничка оска.
Штом и двете овие тенденции не се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, од Светоотечки аспект, тие се погрешни во однос на она кон кое стремат. Работите се поставуваат на правилна основа само тогаш кога ќе се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, и притоа го применуваат православниот светоотечки аскетски метод за стекнување на умствената молитва. Единствената оска која го одржува Православието и која секогаш работите ги поставува на правилна основа е оската: очистување – просветлување – обожение.
Отците не се интересираат само за тоа што ќе се случи со човекот по смртта, туку она што главно ги интересира е што ќе стане со човекот во овој живот. По смртта нема исцеление на умот, па затоа исцелувањето треба да започне уште во овој живот, според исказот „во адот нема покајание“. Затоа православното богословие не е надкосмичко, ниту футуристичко, ниту есхатолошко, туку е чисто внатре-светско. Ова е така затоа што интересот на Православието е за човекот во овој свет, во овој живот, а не по смртта.
Поради која причина се потребни очистувањето и просветлувањето? Дали заради тоа што човекот треба да оди во рајот и да го избегне пеколот? Во што се состои очистувањето и просветлувањето и зошто православните стремат кон нив? За да можеме да дадеме одговор на овие прашања, треба да го имаме основниот клуч: фактот дека од православен богословски аспект, сите луѓе на земјата го имаат истиот крај. Било да е некој православен, будист, хиндуист, агностик, или атеист, или било што друго, тој е назначен да ја види Божјата слава. Ќе ја види Божјата слава при Второто Христово Доаѓање. Значи сите луѓе ќе ја видат Божјата слава, и во тој поглед сите имаат ист крај. Секако, сите ќе ја видат, но со една битна разлика: спасените ќе ја видат како најслатка и невечерна Светлина, а останатите ќе ја видат истата како оган што гори. Тоа дека сите ќе ја видиме Божјата слава, односно Неговата Светлина, е вистинит и очекуван факт, нешто кое ќе се случи сакале ние или не. Меѓутоа доживувањето на таа Светлина ќе биде различно кај едните и другите.
Според тоа, работата на Црквата и на свештениците не е да ни помогнат да ја видиме Божјата слава, тоа ќе биде во секој случај. Делото на Црквата се состои во тоа како секој човек ќе Го види Бога. Значи, делото на Црквата е да им проповеда на луѓето дека постои вистински Бог, дека Бог се открива или како Светлина или како оган што гори, дека сите луѓе при Второто Христово Доаѓање ќе Го видат Бога, па затоа треба да се подготвуваат да Го видат Бога не како оган, туку како Светлина.
Оваа подготовка на членовите на Црквата, како и на сите луѓе кои сакаат да Го видат Бога како Светлина, е во суштина терапевтски метод, кој треба да започне и да заврши во овој живот. Исцелувањето треба да се случи во овој живот, зашто по смртта нема покајание. И овој терапевтски метод е суштината и главната содржина на Православното Предание, па според тоа и главна грижа на Православната Црква. Се состои од следниве три стадиуми на духовно издигнување: очистување од страстите, просветлување со благодатта на Светиот Дух и најпосле обожение, исто така со благодатта на Светиот Дух. Се случува и следново: доколку човек не стигне до состојба барем на делумно просветлување во овој живот, тогаш тој не може да Го види Бога како Светлина ниту во овој, ниту во другиот живот.
Од тука станува јасно дека Отците се интересираат за човекот каков што е денес, во овој момент. Секој човек има потреба од исцеление, и има одговорност пред Бога да го започне тоа дело денес, во овој живот, бидејќи само во овој живот и ќе може. Не може по смртта. Но човекот е оној кој одлучува дали ќе го следи патот на исцелението или не.
Христос рекол: „Јас Сум патот“ (Јован, 14, 6). Пат кон што? Не само кон другиот живот, Христос е најпрво патот во овој живот. Христос е патот кон Неговиот Отец и нашиот Отец. Он му се открива на човекот прво во овој живот и му го покажува патот кон Отецот. И тој пат е Самиот Христос. Доколку човекот не Го види Христос во овој живот барем со умственото сетило, тогаш нема да Го види Отецот, односно Божјата Светлина ниту во другиот живот.
********************
Ликот и делото на свети Константин Кавасила
Архиепископ Охридски
Виктор Недески
Великиот меѓу архиепископите на славната Охридска Архиепископија – светиот Константин Кавасила е вистинска пофалба и украс, не само на градот крај белото езеро, туку и на Православната Црква ширум вселената. Неговиот животен пат е специфичен по многу нешта. Живеејќи во една вистински бурна епоха на постојани војни и борби за превласт помеѓу христијанските владетели на распарчената Источна империја, овој свет архипастир грижливо бдеел над повереното стадо. Раководен единствено од мерката Христова1 и никогаш не штедејќи се себеси како добар пастир на Црквата, многупати покажал дека е подготвен да ја положи и душата своја за своите овци2 . Притискан, уценуван и затворан, свети Константин мажествено трпел сè, непрестајно славејќи Го Бога, и плетејќи ги своите молитвени приноси кон Господа и кон светите Божји угодници, на кои се уподобувал.
За жал историските прилики се причина, до нас да стигнат мал број податоци за животот и делото на овој славен и значаен архипастир на Охридската Архиепископија. Неговиот, пак, култ бил потиснуван од различните политички струења кои следувале кратко по неговото блажено скончание3 . Меѓутоа, по зборовите на псалмопевецот: праведникот останува во вечен спомен4 , па така и овој, можеби навидум, малку подзаборавен охридски светител, никогаш не избледел целосно од сеќавањето на Црквата Христова. Денес, пак, со споредување и добро поврзување на познатите фрагментарни податоци за него, се добива солидна слика за неговиот живот и дело.
Свети Константин се родил во градот Драч5 во областа Илирик, во познатото семејство Кавасила. Од благородничкиот ромејски род Кавасила произлегле истакнати мажи, кои одиграле значајна улога во империјата, како на политички така и на црковен план. Меѓу нив среќаваме воени управници, образовани аристократи и научници, епископи, монаси и црковни писатели. Подоцна, по свети Константин, ова семејство ќе даде и други истакнати пастири на Црквата Христова, меѓу кои во градот Солун особено заблескале архиепископот Солунски Нил Кавасила и неговиот внук Никола Кавасила Хамаетос6 кој исто така се овенчал со светителски венец.
Како припадник на благороднички род, свети Константин уште од младоста се стекнал со солидно високо образование, како во областа на световните науки така и во сферата на духовните знаења. Околу 1220 година, го прифаќа високиот призив на Црквата Христова и е хиротонисан за Струмички епископ7 . Времето на Константиновото епископствување во Струмица, било период во кој се возобновувал и континуирано растел култот на славните Петнаесет Тивериополски маченици, па затоа и самиот свети Константин Квасила напишал два молебни канона за мачениците, кои се негови први химнографски творби. Благодарение на неговата посветеност во служењето на народот Божји во Струмичката епархија, бил забележан духовен процут на епархијата, за што епископот Константин бил пофален од самиот архиепископ Охридски Димитриј Хоматијан8 . Во периодот на Константиновото епископствување во Струмица активно започнуваат негови преписки со архиепископот Хоматијан, кој останува негов духовен раководител и во премрежјата кои следат понатака во неговиот живот.
Како ревносен пастир, свети Константин набрзо бил унапреден со митрополитско достоинство во градот Драч. Како погранична област и значајно пристаниште, во градот Драч било природно присуството на луѓе од различни вероисповеди и народности, што барало особена внимателност и посветеност во пастирската работа. Таму, латинското влијание било големо, а соживотот на православните со латини и ерменци, повлекувал извесни прашања, кои смирениот и свет архиереј не задоцнил да му ги постави на искусниот архиепископ Хоматијан, како и на мудриот митрополит на Китрус – Јован.
Свети Константин Кавасила останал на митрополитската катедра во својот роден град сè до неговиот избор за Охридски архиепископ, малку пред 1250 година9 . Така, издигнат од средината на домородното свештенство, бил добро запознат со приликите во Охридската црква, имајќи предвид дека повеќе години служел како епископ и митрополит во две нејзини епархии. Трудољубиво служејќи, сега веќе како архиепископ, свети Константин целосно се посветил на Охридската Архиепископија, градејќи цврста градба на основите поставени од страна на неговите славни претходници – светите Климент, Наум, Теофилакт и другите. Бивајќи чедољубив отец на сираци, подадена рака на оние во болки, а на старците поткрепа – како што е опеан во богослужбата, свети Константин ја исполнувал волјата Божја, а проповедта ја сметал за должност кон доверениот народ10 . Како архиепископ на најсветата Охридска Архиепископија, тој составил еден молебен канон за свети Климент Охридски и два во чест на свети Наум Охридски11 .
Но, Божјата промисла допуштила архиепископството на свети Константин да биде трнливо и проследено со многу искушенија, та преку нив тој да се истакне како навистина верен Христов војник. Како што споменавме и погоре, свети Константин Кавасила архиепископствувал во мошне бурен период, првенствено на политички, а следствено и на црковен план. Така, со четвртата крстоносна војна и падот на Константинопол под власта на Латините, на териториите кои биле под јуриздикција на Охридската Архиепископија се создале нови држави. Позицијата на Охридската Архиепископија во тој период била мошне специфична имајќи предвид дека најголем дел од борбите за превласт помеѓу Никејското царство и Епирскиот деспотат, како и завојувањата на Српските владетели и Бугарската држава, се одвивале токму на територии кои влегувале во состав на охридската дијацеза12 . Во неприликите секако, најмногу страдало паството на Архиепископијата, а честа мета бил и локалниот клир, кон кого многупати се гледало со сомнеж.
Охридскиот престол уште во времето на архиепископот Хоматијан одржувал блиски врски со Епирскиот двор13 . Така, никејскиот император Теодор Ласкарис, почнал да гледа со недоверба кон свети Константин Кавасила, сомневајќи се дека тој е соучесник и подражател на епирскиот деспот Михаил II, кој бил негов најголем противник. Една од главните причини за тоа била и активната соработка на семејството Кавасила со Епирскиот деспотат. Браќата на архиепископот – Јован и Теодор, биле посебно почитувани во дворскиот круг на Михаил II. Поради ова, како и поради тесната соработка на свети Константин Кавасила со славниот негов претходник Димитриј Хоматијан, сè повеќе растела недовербата на Ласкарис кон него. Политичката определба на Архиепископијата која ја наследил, како и семејната позадина на светиот архипастир, довеле до тоа, во 1257 година архиепископот Константин Кавасила да биде заробен од Ласкарис и заточен во Никејскиот затвор, под обвинение дека соработува со Деспотатот14 .
Оставајќи го своето паство, кое вистински го возљубил, овој племенит и достоен за почит архиепископ, украсен со смирение и кротост, трпеливо го поднел ова искушение, не полагајќи ја својата надеж во земните господари, туку единствено во Христа. Страдањата, пак, и тешката положба на свети Константин Охридски во Никејскиот затвор, достојно ги опишува необјавената Дохијарска богослужба15посветена нему, а напишана од еден од неговите посветени ученици и подражаватели.
Заточеништвото на архиепископот во никејската зандана, завршило со походот на севастократорот Јован Палеолог, кој убедувајќи се во невиноста на архиепископот Кавасила, свечено го вратил на Охридскиот престол. Така со одлука на императорот, свети Константин Кавасила се вратил на Охридскиот трон и продолжил бескомпромисно со грижата за црковниот живот на Јужните Словени16 . И покрај очекувањата на императорот Михаил VIII дека ќе ја добие поддршката на Охридскиот трон за склучување на Лионската унија со Латините, сепак, богопросветената личност на архиепископот Константин Кавасила не гледала со симпатии кон ваквиот обид за обединување со западното христијанство, без претходно да бидат решени клучните догматски прашања. Особено го вознемирувало римокатоличкато учење за исходењето на Светиот Дух и од Синот (filioque), што претставува суштинска разлика и главна причина за расколот со Латините. Оваа проблематика му била добро позната што се гледа од претходно споменатите преписки со Хоматијан и Јован17 . Кавасила на секој начин се трудел да го заштити вистинското учење на источната православна Црква. Дури и иконографската програма во повеќе храмови градени во негово време, содржи композиции, кои уште повеќе го потврдуваат неговиот став против обединувањето18 .
Приближувајќи се кон блаженото скончание, вредниот и многустрадален архиепископот Константин Кавасила подарил една велелепна Христова икона на соборниот архиепископски храм Света Софија во Охрид, која ја нарачал во Цариград во 1263/64 година, кога тој веќе бил во длабока старост. Не дочекувајќи го склучувањето на неуспешната Лионска унија во 1274 година, свети Константин се упокоил во Охрид на 18 октомври по стар, или 31 октомври по нов стил, предавајќи ја својата душа во рацете Христови, и бивајќи воспеан од устите на неговите духовни сираци со зборовите: Како сребро вжарено во печка и како злато испитан многупати во многу искушенија победа си понел; храбро си се борел, не против плотта и крвта, туку за противник имајќи го началникот на мракот; така како достоен награди си примил, богомудри Константине, кога заспа со блажен сон.
Бил погребан во архиепископската гробница, овде, во Света Софија, која подоцна била уништена од Османлиите. Неговото, пак, прославување започнало непосредно по неговото упокојување. Така, неговиот осветен лик наскоро бил насликан во Богородичниот храм – Перивлепта и тоа веднаш до свети Климент, како достоен продолжувач на неговото архипастирско дело. Насликан е и во олтарите на свети Јован Богослов во Канео и во храмот „Мали свети врачи“ во Охрид19 . Но, неговото прославување не завршува тука. Неговиот лик е изобразен и во фрескоживописот во Старо Нагоричане, а култот се проширил и до Света Гора Атонска каде што во параклисот посветен на Претечата Господов во Протатонот на Кареа е насликан заедно со свети Еразмо, свети Климент и Теофилакт – великите Охридски архипастири. На Света Гора во манастирот Дохијар е сочувана и богослужбата посветена на свети Константин Кавасила, која токму денес беше отслужена за прв пат во превод на македонски.
Такви биле ликот и делото на свети Константин Кавасила – Архиепископот Охридски, а неговиот култ иако потиснуван во минатото поради страв од споменување на сѐ што потсетувало на славната Охридска Архиепископија, денес се возобновува по неискажливата божествена промисла. Нека оваа прослава биде само почеток на богоугодното дело на повторно заживување на споменот на овој охридски светител, кој некогаш силно заблескал на нашиве простори. Просејќи го, пак, неговото молитвено застапништво, да повикаме заедно со вештиот химнограф: Живот возвишен, блажен, поживеа, и ја украси твојата нарав, на словото благо сопатнику, стана правило на свештениците, ти, најблескава ѕвездо на Мизија; но, спомни си сега, Константине, за твоето стадо и испроси за него добри пастири.
- 1.Види: Ефес. 4, 7.
- 2.Јн. 10, 11.
- 3.Станува збор за српските завојувања на териториите на Охридската архиепископија (Види: Иван Снегаров,История, София 1995, том I, стр. 316-330).
- 4.Пс. 111, 6.
- 5.D.M. Nicol,Το Δεσποτάτο της Ηπείρου, Ιωάννινα 1974, стр. 138.
- 6.Иако презимето на светиот Никола е Хамаетос, тој останал познат по презимето на неговата мајка, која потекнувала од познатиот род Кавасила. Θεόδωρος Ζήσης, Θεολόγοι της Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 214.
- 7.Pitra VII, 63 и 65.
- 8.„Настапи благопријатно време за Струмица и конечно е според напишаното очекување, и според она што го видовме, но и според тоа што не известивте дека секојдневно Струмица оди кон подобрување и гаејќи совршена љубов кон неа, ја храните и ја успокојувате“Analecta sacra et classica, т.7, 63.
- 9.Пападопулос Керамевс му припишува на архиепископот Кавасила едно решение на Охридската архиепископија (од VIII индикт, месец јуни) во врска со спорот на доминиканскиот епископ за два манастири во 1250 година. Види: Снегаров, Иван,История на Охридската архиепископия, т.1. Второ фототипно издание. София, Академично издателство „Марин Дринов“, 1995, [1924]. стр. 211.
- 10.Види: Богослужба на св. Константин Кавасила.
- 11.Константинос Нихоритис,Атонска книжовна традиция в распространението на Кирило-методиевските извори, Издателство на Българската академија на науките, София, 1990, стр. 156.
- 12.За бурните случувања во овој период види:. A. Heurtley, H. C. Darby, C. W. Crawley, C. M. Woodhouse AShort history of Greece from early times to 1964 Cambridge University Press 1967стр. 55.
- 13.Иван Снегаров,История, София 1995, том I, стр. 274.
- 14.Ιωάννης Σίσιου „Το εικονογραφικό πρόγραμμα στον τρούλο της Παναγίας Κουμπελίδικης και ο κοιμητηριακός χαρακτήρας του ναού“, Niš and Βyzantium VI Symposium, Niš 2008, стр. 245.
- 15.Константинос Нихоритис,Славистички и българистички проучвания, Велико Търново 2005, стр. 77-88.
- 16. G. Ostrogorski,Istorija Vizantije, Beograd 1969, стр. 296.
- 17. Γ. Ράλλη – Μ. Ποτλή,Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων, vol 5 (Athens, 1855) стр. 403-420; 427-436 иAnalecta sacra et classica, т.7, стр. 616-686.
- 18.Особено карактеристичен пример за тоа е специфичната претставата на Света Троица во есонартексот на храмот „Панагија Кумбелидики“ во Костур, која може да се протолкува, токму како борба против западното учење за происходот на Светиот Дух. На неа Отецот е претставен како единствена причина и начело на Светата Троица од кого се раѓа Синот и исходи Духот. Види: Ιωάννης Σίσιου „Το εικονογραφικό πρόγραμμα στον τρούλο της Παναγίας Κουμπελίδικης και ο κοιμητηριακός χαρακτήρας του ναού“, Niš and Βyzantium VI Symposium, Niš 2008, стр. 248.
- 19.За ликовното изобразување на св. Константин Кавасила види: Цветан Грозданов,Живописот на Охридската архиепископија, Скопје 2007, стр. 39-59.
**************************
Слово на Неговото Блаженство, г. г. Стефан, по повод празникот на Св. Константин Кавасила, Архиепископ Охридски
18/31 октомври 2015 лето Господово, соборен храм „Св. Софија“, Охрид
Возљубени во Господа,
Црквата е Тело Христово, а ние, верниот народ Божји, царското свештенство, сме членови на тоа Тело. Или како што вели светиот апостол Павле: Лебот е само еден, едно тело сме ние многуте, зашто сите сме причасници од еден леб (1. Кор. 10, 17). Со ова тој го нагласува фактот дека Црквата, како Тело Христово, се пројавува во светата Евхаристија, дека во оваа света тајна, тајна над тајните, верниот народ се собира, заедничари, како што ќе се собере во заедница во Царството Божјо.
Соборноста, главната одлика на Црквата, дефинирана како начин на живот на Црквата, се објаснува како икона на вечното постоење на Света Троица: Како што Света Троица е заедница на Трите Божествени Личности, така и Црквата е заедница на многу личности. Во овој контекст е неодминлива е благодатниот молитвен крик, што нашиот Спасител, Господ Исус Христос го упатува кон Својот Отец: за да бидат сите Едно, како што си Ти, Оче, во Мене, и Јас во Тебе; па така и тие да бидат во Нас едно… (Јн. 17, 21).
И денешното собите, на кое се собравме како Црква, како евхаристиска заедница, го поткрепува погоре кажаното. Сите ние сме едно во Бога, собрани од Светиот Дух околу Господ Христос во Евхаристијата на чие чело стои епископот. Ова не доведува до заклучокот дека единството на Црквата е и евхаристиско, но и ерархиско. По сведоштвото на свети Игнатиј Антиохиски: Црквата е единствена кога и епископот, и презвитерите и ѓаконите се собрано заедно со верниот народ на едно место… А, улогата на епископот е токму во тоа што тој претстои на евхаристиското собрание, кој е на местото Божјо, односно на местото Христово, бидејќи е слика на Отецот, односно икона на Господ Исус Христос.
И денес сме собрани токму за тоа, како Црква, не како поединци, туку како заедница, како што приличи, едни со молитва, други со поинаков труд – да оддадеме почит и да укажеме на почитта што му доликува на еден епископ на нашата помесна Црква, на еден претстојател на охридскиот трон. Светиот Константин Кавасила е макрантна личност од историјата на Охридската архиепископија. Еден од нејзините првоерарси кој знаел да го почувствува пулсот на времето и да го одбере тоа што е најполезно и за неговата паства и за Црквата со која раководел. Историчарите како да гладуваат за информации за доволно расветлување на животот и делот на овој наш локален светител, па денешниов настан е наш, црковен прилог кон дополнување, но и издигнување на личноста на свети Константин Кавасила. Велиме дополнување, затоа што неодминлив е фактот дека култот на Кавасила постоел многу отпорано, за што веќе со векови ни фреските по нашите цркви, што е еден од начините на кои се искажувала славата и прославувањето на светителот. Истражувачите се согласни дека најверојатно уште веднаш по смртта, свети Константин Кавасила бил прославен како светител, и тоа најпрво со локален култ, кој подоцна се раширил и надвор од границите на Охридската архиепископија. Така, неговиот лик, насликан веднаш до ликот на свети Климент Охридски, патронот на Охридската Црква, во храмовите „Света Богородица Перивлепта“, „Свети Јован Канео“ како и црквата „Свети Врачи“, сведочи за угледот и почитта што овој Христов пастир ја имал меѓу своето стадо. Одредени истражувачи развојот на култот на свети Константин Кавасила го препишуваат на неговата блискост со императорското семејство на Палеолозите, на кои многу помогнал во времето за превласт на Никејското царство и Епирското деспотство. Но како и да е, неодминлив е фактот дека тој е можеби единствениот охридски архиепископ кој бил насликан веднаш по неговата смрт, и тоа не било каде – туку веднаш до свети Климент Охридски. Сигурно ова не се должи само на неговата блискот со Палеолозите, туку и на почитта што ја имал меѓу народот како нивни пастир, како нивни епископ. И култот на свети Константин не останал само на локално ниво, зашто покрај постоењето на фрескопис и иконопис со ликот на светителот, историски се засведочени и други форми на изразување на почитта кон свети Константин Кавасила. Имено, култот на светителот се раширил и надвор од дијацезата на Охридската архиепископија, па неговиот лик се сретнува и хо црквата во Старо Нагоричане, и уште помаркантно – во параклисот „Свети Јован Претеча“ во Протатонот на Света Гора, каде што е насликана група од охридски светители, и тоа: Свети Еразмо, свети Климент, свети Теофилакт и свети Константин Кавасила. Токму со овој светогорски култ, најверојатно може да го поврземе постоењето на грчка служба, која денес е преведена и на современ македонски јазик. Дали постоела и порана, охридска, а можеби и словенска служба, останува да се расветли.
Ликот и делото на свети Константин Кавасила, кој не е засведочен само како епископ и првоерарх на охридскиот трон, туку и како книжевник и химнограф, зашто од неговите раце е составен Канонот посветен на светите Петнаесет тивериополски свештеномаченици, што е негов прилог во зацврстувањето на култот на овие маченици за верата од нашите краишта. Со денешниов настан, ние како Црква да го следиме овој негов пример.
Всушност, делото и животот на Кавасила се пример и треба да се пример за сите нас во црквата, особено за нас свештенослужителите. Неговата застапеност и култ во дијацезата на Охридската црква и во срцата на народот, сведочи колку тој бил возљубен и почитуван, зашто како епископ бил и отец и молитвеник, се грижел и бдеел на доверената нива Господова. Затоа, возобновувајќи го, или поточно – унапредувајќи го и промовирајќи неговиот култ – култот на свети Константин Кавасила треба да се угледаме на него како на епископ, како на свештенослужител, како на молитвеник, како на пастир.
Нека Господ Семилостивиот, по молитвите на Константин Кавасила го чува нашиот охридски трон од погибел, нека го чува нашиот православен народ и нашата Македонија.
Нека е на многаја лета!
*********************
Архимандрит Андреј Конанос
Бог нема да нѐ остави
(I дел)
Живеј го твојот копнеж, не се помирувај, не отстапувај, не се откажувај од своите мечти. Сакаме да постигнеме убави нешта, но доаѓа животот, нѐ разочарува и ни вели „заборави на тоа!“ Во нашата вера, пак, Бог ти вели: „Не се разочарувај, не потклекнувај, не губи храброст и не паѓај во депресија!“
Проблемите во животот ни даваат особено поволни можности да си ги разбереме нашите сопствени сили и таланти. Кога учителот му дава на детето тешка задача, ти не одиш да се буниш, ниту да спориш со него и да му велиш: „Зошто, учителе, му даде на моето дете толку тешка задача?“ Напротив му велиш: „Ти благодарам!“, бидејќи сметаш дека детето е способно и надарено со таланти кои треба да ги развие. За да напредуваш, треба да минеш низ тешкотии. Поинаку не може. Сите ние криеме во себе душа која има големи Божји дарбини, криеме во себе многу голема убавина. Кога се крстивме, Бог го втисна во нашите души својот печат, ние сме многу вредни за Него, многу убави, сите души се прекрасни пред Бога. Длабоко во нашите души има големо спокојство, мир, тишина. Длабоко во душата, таму каде што е срцевината, каде што Бог влезе кога се крстивме. А знаете ли каде сите чувствуваме немир? Во умот. Сѐ е во нашите помисли. Тие се способни да нè излудат, да нè остават без сон, дури и да нè натераат да одиме од еден пластичен хирург на друг, само за да бидеме поубави, зашто сме си намислиле дека не сме убави. Помислата е во умот, душата нема проблем, таа го има на себе Божјиот печат и е спокојна. Она што го бараме во Црквата е да ја почувствуваме убавината на нашата душа и да го живееме нашиот копнеж, да не го примаме тоа што нашиот ум ни го кажува за разочарувањето, за неуспехот, за тоа дека нема да успеам во животот и нема да напредувам. Сето тоа го прават нашите помисли. Во животот многу пати сум се измачувал од стравови, мисли, несигурност за иднината, за сегашноста, за сѐ сум се плашел, и речиси ништо од тоа од кое сум се плашел во реалност не се оствари. Сѐ ми беше само во умот.
Она што најмногу те мачи е твојот ум, а не твојата реалност. Реалноста можеби и не е пријатна, но нашиот ум ја прави уште понепријатна. Навистина тоа што немаш работа е проблем. Некој ми рече: „Оче, па зарем си замислувам? Немам пари! Тоа не е фантазија. Немам пари, џебот ми е празен. Немам лоши помисли, но немам пари! Немам работа, ме отпуштија!“ Јас му одговорив дека проблемот се зголемува поради начинот на којшто ги гледаш твоите помисли.
Мачениците умирале и се соочувале со смртта, но не се плашеле од неа, туку гледале на неа со надеж. Не велам дека нема проблеми, дека не постојат тешкотии, но огромно значење тука има твојата душевност, твојата желба, духовност, како гледаш на проблемите со кои се соочуваш, со каква сила и храброст ги примаш – дали ги гледаш како прилика да се осветиш, да ги разбереш твоите дарови, добродетели, да се бориш или напротив, ќе се свиткаш, ќе пропаднеш, ќе појдеш на лекар и ќе му речеш: „Докторе, ми требаат лекарства за да заспијам, не можам да издржам, очајувам, сакам да се самоубијам!“ А зошто да го кажеш тоа? Христос ти вели вака: „Гледај го животот на друг начин.“ Бог нема да те остави, живеј го својот копнеж, не очајувај! Сѐ е можно. Сѐ е можно за оној кој верува. Ако имаш вера, ќе доживееш многу вредни нешта во себе. Светот околу тебе може пропаѓа, проблеми секогаш постојат и ќе постојат, но надворешна сигурност не постои, сигурноста е единствено внатре во нас. Ништо надвор не е сигурно. Ќе нѐ удри автомобил и сѐ ќе заврши. Важно е како внатрешно ги сфаќаме проблемите. Сум видел парализирани луѓе кои се среќни, и сум гледал луѓе кои имаат сѐ, но се несреќни и депресивни. Каде твојата душа ја бара среќата? Во предметите, во луѓето, во облеката, во надворешниот изглед? Тие работи се менуваат, не се сигурни за да можеш да се потпреш на нив. Барај ја сигурноста во убавината на твојата душа и во љубовта на Бога Кој многу те сака. Тоа е нашата потпора, ако не се потпреш на неа, секогаш кога во животот ќе минуваш низ потреси ќе чувствуваш несигурност. „Ме напушти човекот што го сакав и сега сум спремна дури и да се самоубијам. Без него за мене нема живот!„ Ја прашав зошто? „Ама не можам да живеам без него?“ Јас ја прашав: „А како останатите 6 милијарди луѓе на планетата земја можат да живеат без него?“ „Но тој за мене е мојот живот! Јас за него живеев, на него мислев, тој ми беше сѐ во животот“. „Е затоа ти се случи ова“, ѝ реков. „Значи, не треба да сакам? Да не се вљубувам, да не создавам семејство?“ Прави го сето тоа, но не и да си ја оддаваш душата до толкав степен што дури и да се разболиш, односно, твојата среќа не треба да се потпира само на таа состојба, само на еден човек кој денес е тука, а утре го нема. Твојот живот не завршува со него, туку продолжува, и Бог дава нови можности и понатаму те очекува нешто подобро. Ете тука е величината, да не го оставаш умот да ги прими црнилата, разочарувањата, туку секогаш да живееш со надеж. Ќе дојде нешто подобро во твојот живот, и тоа е сигурно, оти Сам Христос ни го вети тоа. Колку пари треба да имаш во банка за да бидеш среќен? Колку? Познавам луѓе кои немаат пари во банка, но се радосни. Познавам и луѓе кои имаат многу пари, а постојано чувствуваат несигурност, страв. Што ќе се случи со берзата, со цените, со сите проблеми во економијата – и постојано ги мачи немир. Парите нема да те направат среќен. Парите се потребни, и добро е да ги имаме, да ги имаме сите Божји богатства, но не и да се потпираме на нив. Кога немаш, велиш: „Ех да имав!“ И им завидуваш на оние што имаат, и чувствуваш горчина и немир во душата, сакајќи да ги достигнеш. И кога ќе го придобиеш тоа на кое што си завидувал, тогаш се вознемируваш и мачиш, плашејќи се да не ти избега, да не случајно го изгубиш неповратно или пак може и да имаш грижа на совест, затоа што не си го стекнал тоа на добар начин и со добра цел. Сето ова има врска со квалитетот на нашите побуди. Старец Пајсиј вели дека колку повеќе нешта имаш, толку потешко ти е да бидеш среќен, бидејќи ако имаш еден автомобил, имаш и стрес, имаш ли две коли, имаш двојно поголем стрес, а ако имаш и уште две куќи и една вила, тогаш цело време ќе си под стрес. Колку повеќе имаш, толку повеќе ќе те мачи немир, доколку се потпираш само на тие нешта. На учи се да се потпираш не на она што го имаш, туку на тоа што си.
Парите минуваат и си одат и не му даваат вистинска среќа и радост на човекот. Има луѓе кои постигнале големи нешта во животот, иако поминале низ многу неискажливи пречки. Појдете на интернет и ќе видете такви случаи, на пр. луѓе без раце, на youtube можеш да видиш како мајка си го храни детето со нозе, друг некој пак црта слика со уста, бидејќи немаат раце. Пред некој ден ми испратија таков сличен клип од човек кој нема ниту раце,ниту нозе (Ник Вуичиќ). Тој оди по училиштата и им зборува на децата, тие му се восхитуваат, а тој им дарува надеж и копнеж – замислете, тоа е некој кој не може сам ни да се сврти на другата страна кога спие, ниту да се преоблече, ни да оди. И ете тие луѓе можеле да стигнат високо, а ти не можеш? Кој од вас се нашол во таква состојба? Иако кога ќе не обзеде горчина, роптање и самосожалување, сите доаѓаме до состојба на очај, со чувство на мала вредност – но да видиш млад човек, силен, надарен, способен, а да ти вели: „Нема да успеам во животот!“ Ќе успееш! Зошто толку силно веруваш дека нема да успееш? Зошто го велиш тоа секој ден? Ги отвораш очите, и наместо да кажеш: „ Слава на Бога! Денес ќе се борам за со Божја помош да постигнам нешто!“, ти велиш: „Каков ден, денес, што ќе правам денес? Како ли ќе ми помине денот, пак нешто лошо ќе ми се случи!“ И бидејќи го велиш ова, и бидејќи си поверувал во тоа, и бидејќи не се надеваш и не го живееш твојот копнеж што Христос го внел во твојата душа, секако дека ќе поминеш лошо. Ти сам си ја предизвикуваш неволјата.
Голема среќа е во животот да го имаш тоа што го сакаш. Убаво е. Има некои, кои, што и да посакаат можат да го добијат. Дури и меѓу нас. Прават добри работи. Бог им дал дарбини, им дал богатство, имот, без разлика дали со нивен сопствен труд или од наследство, од нивните роднини. И сакаш ли да патуваш – можеш, сакаш ли утре да си купиш нова кола – нема проблем, сакаш некаде да појдеш – и одиш. Среќа е, велат, да го имаш тоа што го сакаш. Блажени се тие што се такви, но има и една друга среќа – да си среќен со тоа што го имаш. Колку имаш – имаш малку? Среќен сум. Имаш многу? Пак сум среќен. Но сум спокоен. Кога ќе поздравам и ќе прашам некој друг човек: „Како си?“, а тој вели: „Слава на Бога! Многу добро!“, јас многу се радувам што го слушам, бидејќи тој не ја излева од себе горчината, туку надежта. „Како што знаете, одам со жена ми на лекар, се враќам, ја водам нашата борба!“ Жената е болна, но мажот го живее својот копнеж и не очајува. На неговото лице не се гледа меланхолија, туку надеж – што значи среќа.
Ако нештата не се такви какви што сакаш, обиди се да ги промениш, не плачи, туку промени го тоа што не ти се допаѓа. Не ти се допаѓа работата? Направи ја поубава, ако може. Не ти се допаѓа колегата? Наведи го преку твојот карактер и разговор да го промени своето однесување, разговарајте, расчистете си ги односите! „Не може, оче, тој не се менува!“ Ако не се менува, тогаш ќе се научиш да се помириш со тоа. Еден светија така почнал да се моли на Господа, многумина започнуваат од голем стрес, од уморот на душата, од очајанието. Една жена живее со мажот, но е многу повлечена, не разговара со него за да промени нешто, ниту тој со неа, и таа, трпејќи го тоа, се разболува. Таа готви, чисти, пегла, но не вели ништо за да се промени нејзиниот живот. Уште колку ќе може така? Поминале години. Од која возраст се во брак? „Од 18 години“ – ми вели една жена – „но чувствувам дека сѐ уште не сме соединети“. „И како издржуваш?“ „Не издржувам, се повлекувам“. Ако се повлекуваш тоа не е живот“. Ние не живееме за да се повлекуваме, не живееме за да кажуваме едноставно: „Што да правам, животот така ми врви… Како ќе издржам?“ И најпосле еден ден да умреме без да се порадуваме за нешто. Направи нешто за да се зарадуваш во животот.
Архимандрит Андреј Конанос
Бог нема да нѐ остави
(II дел)
Во секој случај, ако ја сфатиме минливоста на сите тие нешта, односно ако погледнеш на сѐ спокојно и си речеш: „Па, добро, колку години ќе живеам? Треба да направам нешто!“ Дури и ако не испадне сѐ онака како што сакаме, можеме да бидеме среќни и со тоа малку. Проблемите се нешто незначително во споредба со она што нѐ очекува после смртта, а исто така и среќата е незначителна ако ја гледаме во контекст на она што се случува после смртта. Сѐ тука е минливо. Треба да најдеме начин да издржиме во овој живот зашто, во краен случај, сѐ е минливо, и нашата среќа е мала, но и нашата болка. Годините минуваат. Треба својот живот да си го исполниме со нешто што ќе ни носи радост и смисла. Тоа да го бараме. Не очекувајте во овој свет совршена наслада, совршена среќа, совршени сопрузи, совршено дете. Не. Луѓе сме, и јас сум смртен човек како и ти. Една жена стапи во брак, но се жалеше од својот маж. И ѝ реков: „Не си се омажила за ангел! Ниту тој се оженил за ангел. Ти ги имаш своите страсти, а тој неговите. Сепак вие можете да го живеете среќно вашиот живот, ако го внесете Христа меѓу вас, ако внесете љубов во вашите взаемни односи. Направете го овој, и онака краток и оскуден живот, колку што може поубав“. Истото ова важи и за вас, важи и за оние коишто ги љубите. Секој од нас минува низ некакви лични искушенија и проблеми – па така и твоето дете, коешто го љубиш и сакаш да го заштитиш, и тоа ќе мине низ своите премрежија, за да го живее својот сон. Некои родители од преголема љубов кон своите деца чувствуваат панична потреба да го поштедат своето дете од било какви проблеми. Да, но на таков начин ти не му помагаш на своето дете. Тоа треба да го живее својот сон, минувајќи и низ кошмари. И тоа ќе мине низ своите искушенија, за да ја постигне својата мечта, ќе искуси болка и страдања. Но не грижи се за своето дете, тоа ќе го најде својот пат. Ти живеј ја својата среќа и покажи ја и тоа ќе биде најголем придонес за твоето дете. Не се вознемирувај Бог ќе го заштити и ќе му помогне да ја постигне својата цел. Секој постигнува нешто во животот. Силата на нашата душа е многу голема.
Нема исклучоци. Сите ќе се бориме и ќе искусиме болка. Затоа Добротољубието вели дека знак за духовно неискуство и незнаење е роптањето кон Бога поради тоа што работите не се одвиваат така како што ние би сакале. Бог знае што е подобро за нас: кај Него нема грешки, тоа е сигурно. Што и да се случи, не е грешка, Бог го допуштил тоа со некаква добра цел и не рековме дека тоа неизоставно треба да го прифатиш, односно, или ќе го прифатиш или, пак, ќе го промениш. Молитвата ќе те просветли што да направиш. Ќе го прифатиш ли својот сопруг, или ќе се разведеш од него? Ќе го задржиш ли детето дома, или ќе му речеш: „Ако правиш така не можеш да останеш тука и да продолжиш на тој начин да го живееш животот“. Што ќе направиш? Што сака Бог од секого од нас, за да можеме да го живееме својот сон – да се смириме? Молитва? Противење? Одговорот ќе ни дојде од расудливоста и просветлението од Бога. Да Го молиме Бога за Божествено раководство и просветление.
Многу се значајни зборовите на Преп. Старец Порфириј, дека мракот не исчезнува кога зборуваш за него, па затоа не зборувајте за мракот, туку за светлината и во својот дом не дискутирајте за непријатни нешта. Колку почесто зборуваш за нив, толку повеќе ги умножуваш, колку повеќе дискутираш, толку повеќе ги зголемуваш. Зборувајте за светлината, за убавите нешта, внесете добри мисли во својот ум, како што велеше Свети Пајсиј. Мракот не исчезнува со мрак. Сонцето изгрева и мракот исчезнува сам од себе. Ако го читате Евангелието ќе видите дека Христос многу ретко говори за лукавиот – зборува и за него, ама не многу. Ретко зборува за адот, а најмногу зборува за Рајот, за светлината и затоа вели: „Јас, како Светлина, дојдов во светот, така што никој, кој верува во Мене, да не остане во темнина“ (Јован, 12, 46). Не дојдов да ви создадам страв, ниту паника, ниту несигурност, ниту немир во душата. Ви ја дадов светлината. Во молитвата Отче наш постојано велиме: „Да дојде Царството Твое! – Боже мој, очекувам нешто подобро во животот. Ти да царуваш, Ти да станеш Цар во мојот живот и да ми дариш среќа. Тоа е мојот сон.“ Да живееме за тоа, да го почувствуваме и да го предадеме тоа чувство и на луѓето околу нас. Колку повеќе зборуваме за непријатни нешта, толку повеќе ги засилуваме, колку повеќе се противиме на злото на таков начин, толку повеќе го јакнеме и целата своја душевна сила ја трошиме на роптање, негодување, осудување, оговарање. Тоа ја заморува и разболува душата и така таа ја губи својата сила. Да си спомнуваме наместо тоа за Христа и Неговата светлина. Така ќе се промени нашата душа, душевност, духовност и ќе се приближиме до светоста.
На една жена ѝ се разболела свекрвата, но сите нејзини деца се тргнале од неа, за да не мораат да ѝ помогнат. Товарот паднал врз оваа жена и таа ми рече – тогаш бев млад – „Отче, свекрвата ми се разболе, но јас Го љубам Бога и нема да дозволам ова да ме разочара, ќе ја задржам, нека ме мислат за глупава, но не сум глупава! Сите си мислат: ’ти ја подметнавме – земи ја! Ние се откажавме!‘“ Таа ја зеде свекрвата кај себе, ја негуваше и по три месеци Бог си ја прибра кај Себе. Но таа госпоѓа го прими целиот нејзин благослов и љубов, свекрвата ѝ дала толку многу благослови, бидејќи во постела, што оваа не можеше да си поверува! Таа ѝ рекла: „Да имаш многу здрави деца, да имаш пари целиот свој живот, да имаш радост“, односно благослов по благослов. А се грижела за неа само три месеци. Всушност сите други се плашеле дека ќе треба долго време да го прават тоа. А таа жена го имала во себе чувството на Божјата љубов, го живеела својот сон и не допуштила лукавството на луѓето да ја предомисли кога ѝ велеле: „Ти будала ли си? Ти ја донесоа свекрвата да ја чуваш. Што не ја чуваат децата? Зошто си толку глупава?“ Ќе станам глупава. Но ќе бидам глупава свесно, сакам и ќе го направам тоа. И тогаш се откриваат други перспективи и можности за чудо од Бога. Бог така прави чудеса.
Не страдајте непотребно поради она што го преживуваат вашите блиски кога тие имаат некаква потешкотија, сакајте ги, сострадувајте, но не и вие да страдате. Секој има свој пат, ти прави го она што можеш, но од тука натаму не смееш да се преоптоваруваш со болката на другиот, зашто ти не му помагаш на тој начин – ќе те сакам, но и ќе те почитувам. Во една прилика ја оперираа мајка ми, ѝ извадија камен од жолчката. Ја посетив во болницата и видов дека имаше големи болки, всушност мене повеќе ме болеше заради тоа отколку неа, толку многу што ми стана тешко и лекарот ми рече: „Успокој се, отче. Таа треба да има болки, колку и да те боли тоа, и знај дека на таков начин не ѝ помагаш. Треба да поминат два-три дена, болката ќе помине, но колку повеќе ја боли, толку повеќе раната се затвора“. Не му помагаш на другиот кога покажуваш болка во неговата лична борба, која тој самиот треба да ја води. Детето ти поминува низ искушенија, ќе го сакаш, ќе сострадуваш со него, но ќе го оставиш да се избори и да застане на своите нозе. Јас не можам да се подвизувам наместо тебе, зашто ти имаш свој личен пат во животот, и во одредени околности страдањето е справедливо. Сопругот твој направил нешто што не требало и сега се мачи. Ти си му велела: „Не пиј, престани со другата страст, другиот недостаток“. Тој сега има проблем со црниот дроб, и ти како негова сопруга страдаш повеќе од него. Ама зошто страдаш? Ти му кажуваше да престане. Сега остави го сам да си го изоди својот личен пат кон спасението. Бог знае што прави. Ние страдаме многу пати заради другите и еден светија вели: „Како во оној час да Му велиш на Бога: ’Боже мој, не знаеш што правиш! Јас знам подобро од Тебе! Зошто правиш така со моето дете?‘ Но Бог така сакал. Тоа е полезно за него и за спасението на неговата душа“.
Со Божја помош човек може да постигне многу нешта. Низ весниците читав за некакви емигранти, кои имаа две торби, во нив ги беа сместиле сите нивни предмети, една облека и ништо друго. „Зошто така?“, ги прашав. „Бидејќи нѐ протераа, бидејќи земјата беше поплавена и требаше да бегаме, бидејќи се случи земјотрес и куќите ни се урнаа!“ Но тие луѓе успеаја да застанат на нозе во својот живот. Има луѓе коишто веќе го живеат она од коешто ти стравуваш дека може да ти се случи. Тој страв што го имаш – да не ми се случи едно, да не ми се случи друго – ете некој друго веќе ги живее тие нешта и успева да ги надмине. Следствено и ти можеш да успееш во животот. Идеите и помислите не треба да нѐ плашат многу.
Св. Апостол Павле вели дека сите христијани сме едно Тело. И ако мене ме боли, и тебе ќе те боли, и ако ти трпиш болка и јас треба да трпам болка. За жал денес човештвото не живее така. Затоа стигнавме до тука – суштината на проблемот и во Грција, и во Европа, и во целиот свет, на таа криза којашто е насекаде, е поврзана со алчноста, зашто сонот на нашиот живот не е веќе тоа да се сакаме еден со друг, туку секој поединечно да си го врви добро животот. Јас да си имам, и да си го живеам својот сон, а за другите што ме интересира?! Гледај, ти можеш да си врвиш добро без мене, но ако јас атрофирам, и ти ќе страдаш. Ако крвта тече низ телото, но не стигнува до крајните органи, најпосле тие ќе атрофираат. Кризата во која живееме нѐ повикува повторно да го вратиме во живот сонот за љубов и единство меѓу нас, да се обединиме, да се возљубиме и да го претвориме тоа во животен сон – одново да го засакам моето семејство, да ги засакам моите ближни, луѓето со коишто работам, да бидеме обединети и возљубени. Кризата ни дава можност да живееме и еден друг сон – сонот за едноставност и оскудност, да се научам да се радувам на една чаша вода што ќе ми ја подадеш и да не барам нешто друго. Да си го облечеш палтото што си го купил пред две години и да кажеш: „Не ми пречи, убаво е, да не купувам друго оваа година, задоволен сум и со ова. Лицето ми блеска? Добро, не е важно палтото. Поважно е душата да ми е радосна, да живеам со малку, со она што Бог ми го дава, тоа да биде мојот сон – едноставност, оскудност, економичност, но и големо изобилие и вишок на среќа во душата“. Таму во душата нема потреба од економија – едниот да го засака другиот, сопрузите одново да се возљубат, да го живеат одново сонот дека ти за мене некогаш беше мојата дарувана среќа! Кога се запознавте и копнеевте да се земете, тогаш не размислувавте за пари, ниту за куќи, ниту за имоти, туку се гледавте во очи и велевте: „Во твоите очи ја гледам целата своја среќа во животот. Не сакам ништо друго, само да ти се радувам!“. За жал тоа нешто исчезна и кризата нѐ повикува одново да ги заживееме тие соништа, да се радуваме со малку, и тоа малку во душата да го чувствуваме како многу.
Да го почувствуваме тоа единство, да ја почувствуваме потребата од покајание во животот, да ја почувствуваме потребата да се обединиме во здруженијата, во парохијата, на другите места каде ќе чувствуваме дека му помагаме на другиот. Тоа е многу голема работа, да се чувствуваш полезен во животот. Еден млад човек два пати неделно оди во здружение за луѓе болни од СИДА и им држи часови по информатика. Им држи предавања, останува по неколку часови и вели: „Отче, на овој начин животот ми доби смисла. Дарувам љубов“. Голема работа е да живееш на дело еден таков сон на љубов, жртва, единство со другите и во животот да ти се запали една свеќа. Секогаш палите свеќи во храмот, но и од устата нека ви излегуваат пламени зборови, кои даваат надеж на другите. Си доаѓаш дома од работа – не започнувај со негодување и роптање – тогаш како да ја гасиш свеќата наместо да ја палиш. Туку: „Кажи што ќе правиме денес? Како убаво да си ја поминеме вечерта? Каде да излеземе со децата? Што да разговараме денес?“ И да разговараме за убави теми, бидејќи децата се чувствуваат душевно убиени кога гледаат како родителите постојано зборуваат за мрачни, меланхолични, очајни нешта. Насекаде го гледам тоа, но не се сите такви, на некои луѓе им е во крвта што и да стане тие да се радосни и оптимистички настроени. Тоа е убаво нешто.
Веруваш ли дека Бог те љуби? Ако веруваш во тоа, ти си најсреќниот и најрадосен човек на светот и нема да ти е битно дали јас ќе ти прозборам, дали ќе ти се насмевнам или ќе ти направам мрачна гримаса. Мојот Творец ме љуби! Ако луѓето ме љубат, добро. Ако не ме љубат, пак добро. Тие нека бидат добро. Животот има потреба од „лудост“ за да биде среќен!
***********************
Схиархимандрит Јоаким Пар
Љубовта Божја
– Отче, кажете ни како на дело да ги љубиме сите? Како да ги сакаме непријателите и оние што не ни се пријатни, а не само оние со кои ни е убаво.
– Одговорот нема да ви се допадне. Единствениот начин да љубите кого и да било е да запрете да се сакате себеси. А единствениот начин да не се сакате себеси е да Го возљубите Бога со целото свое срце, и со сиот свој разум, и со сите свои мисли, и со целата душа, а исто така и ближниот. Кога ќе го постигнете тоа, вие ќе љубите без да правите разлика, зашто во секого ќе гледате божествена искра. Ќе Го гледате Бога насекаде. Сега не Го гледате зашто стоите на својот сопствен пат, и сѐ мерите спрема себеси. Господ Бог ве возљубил, затоа и постоите. Тој ве сака толку многу што дури и вие не можете да се сакате така. Бог ве сака повеќе отколку кој било друг. Единствениот одговор за таков огромен дар е да враќаме со љубов. Исус Христос вели: „Ако Ме љубите, служете си еден на друг“. Само да започнете и веќе нема да можете да запрете. Кога ќе почнете да правите така, сѐ ќе се исполни со смисла. Вие повеќе нема да се мразите себеси, нема да страдате од депресија и растројство. Никој не сака да го види пенкалото со кое е напишано писмото. Луѓето сакаат да го видат самото писмо. Вие треба да го ползувате своето тело за да ја пишувате љубовта Божја во животот на другите. Луѓето бараат да видат љубов, а не нешто друго. Тоа ве води напред, а не ве враќа назад. Господ Исус Христос е сѐ што постои. Нема ништо друго. Тоа е сѐ. Без љубов вие сте ништо. Ако имате доволно вера ќе преместувате планини, ако немате љубов немате ништо. Ние не веруваме во нешто. Веруваме во Христа. Не веруваме во нешто, туку во Некого. Вие се обидувате да имате врска со Бога како со концепција, идеја, а љубовта е возможна само со некого, а не со нешто. Љубовта е насочена кон другиот, а не кон себеси. Како јас можам да сакам некого кој е непријатен. Вие не можете да сакате некого без да спознаете дека вие веќе сте возљубени од Бога. Он рекол: „Вие можете да љубите бидејќи Јас прво ве возљубив“. Вие го правите истото. Ако вие ги љубите сите, тогаш немате непријатели. Како може некој да ви непријател ако го љубите? Ако некој ве мрази тоа не ви пречи да го љубите. Гледајте вие како сте се противеле на Бога. Како јас сум се противел на Бога. Колку многу нешта сум рекол дека ќе ги направам, а не сум ги направил. Каков егоист сум. Како не ме интересира и не се грижам за работите за кои сум должен. Господ Бог не престанува да ме љуби. Бидејќи Он ме љуби не заради тоа што го правам, туку заради тоа што сум. А кој сум јас? Јас сум оној кого Он го љуби. Кој е тој, која е таа? Тоа се оние коишто Господ ги љуби. Кога вие не гледате личности, тие за вас се проблем, зашто вие ги гледате сите по однос на себеси. Наместо тоа треба да ги гледате сите по однос на Бога, и тоа прави вашите односи со нив да станат возможни.
***********************
Какo штo сe пали свeќата oд свeќа, така и дoбрoтo дeлo сe разгoрува oд другo дoбрo дeлo
Нeкoј патрициј сакал на црквата да ѝ пoдари eдeн златeн крст, па пoвикал млад и искусeн златар, му дал златo пo мeрка и му нарачал да израбoти крст какoв штo сакал.
Сирoмавиoт златар кoга видeл кoлкава жртва прави патрицијoт заради свoјата душа, сe разгoрeл сo срцeтo кoн Бoга, па рeшил и тoј на златoтo oд патрицијoт да дoдадe уштe дeсeт свoи златници.
Кoга бил гoтoв крстoт, патрицијoт гo измeрил крстoт и видeл дeка тoј e пoтeжoк oд oна златo штo му гo дал на младиoт златар. Вeднаш пoчнал да гo кара златарoт нарeкувајќи гo крадeц и вeлeјќи му дeка сигурнo му скрил oд нeгoвoтo златo намeстo златo му ставил нeкакoв друг тeжoк мeтал. Кoга мoмчeтo гo видeлo разлутeниoт патрициј, тoгаш тoа му гo испoвeдалo свoeтo дeлo. “Прилoжив и јас oд мoeтo златo какo oнаа вдoвица сo двeтe лeпти, та и јас да примам сo тeбe награда oд Христа”. Кoга гo слушнал тoа, патрицијoт сe разнeжил сo срцeтo и му рeкoл на чeснoтo мoмчe: “Oд дeнeска тe зeмам какo свoј син и наслeдник на цeлиoт мoј имoт”. (Пролог)
**************************
Слово на Митрополитот Тимотеј на Литургијата во чест на Воздвижението на Чесниот Крст Христов
14/27 септември 2015 лето Господово
Во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух!
Драги браќа и сестри, Христијани, Бог, по своето неизмерно човекољубие дојде на земјата, се воплоти и стана човек сè со цел да го спаси човечкиот род. Во Својата искупителна мисија, Тој како наш Спасител Самиот доброволно се издигна на Крст, беше распнат и така го откупи севкупниот човечки род, воспоставувајќи ја повторно нашата првобитна убавина, и овозможувајќи ни одново да влеземе во Царството Небесно, онаму од каде што беа изгонети нашите прародители поради гревот на непослушноста. А знаеме дека плод на гревот и плата за непослушноста е смртта.
Но таа клетва е разрешена на Крстот Господов, со Распетието Христово, па затоа денес нашата света Црква толку свечено го прославува Воздигнувањето на Чесниот Крст на Голгота, близу Ерусалим. Најзаслужна, пак, за пронаоѓањето на Чесниот Крст била токму мајката на Свети цар Константин, Светата царица Елена, која според нејзиното житие го примила христијанството пред нејзиниот син и кога најпосле, со Миланскиот едикт од 313 г., Христијанството почнало слободно да се проповеда во Римската империја, таа посакала да се упати во Ерусалим и таму да го пронајде Чесниот Крст. Дотогаш крстот бил сметан како орудие на срамот, како што слушнавме од денешното апостолско четиво: словото за крстот е безумство за оние што гинат, а за нас кои се спасуваме, сила Божја (1 Кор. 1, 19). Во својата горешта желба да го пронајде Крстот Христов, Царица Елена наишла на некој стар Евреин, кој припаѓал на фамилија што од колено на колено го чувала преданието за точното место каде што бил распнат Господ Исус Христос. Зашто, како што кажува историјата, веќе биле поминати околу 300 години од Распетието на Господа Исуса Христа, и поминале многу генерации, и тоа во период кога Христијанството било прогонувано од страна на римските императори и силници, така што се заборавило местото на смртта Господова. Но, таму каде што сака Бог се победуваат законите на природата и се случуваат чуда, па така оваа упорна благочестива царица приближно го пронашла местото каде што бил распнат Господ Исус Христос. На тоа место имало изградено многубожечки храм, каде што се принесувале пагански жртви. Според преданието таму биле извадени од земја три крста. Тогаш ерусалимскиот патријаршиски престол бил возглавен од свет човек, Патријархот Макариј, и тој, соочен со проблемот кој од трите пронајдени крста е крстот на Господа Исуса Христа, решил да се послужи со еден своевиден испит. Имено, знаејќи дека среде неговата паства се наоѓала некоја личност која долги години боледувала и не можела да стане од постела, тој решил таму да ги однесе трите крста и оној крст којшто ја исцелил и направил да стане и да им служи на гостите, бил објавен како исцелителниот Крст на Господа Христа, врз кого се излеала Неговата пречиста Крв за спасение на севкупниот човечки род. Друго предание, пак, вели дека во тоа време поминувала некоја погребна поворка, и откако ги принеле трите крста до мртовецот, при допирот со Крстот од Господа Исуса Христа, се случило големо чудо – мртовецот воскреснал. Без разлика кое од овие две преданија е вистинито, сепак, за нас останува неоспорен факт дека Крстното Дрво има спасителна моќ, па затоа со големи почести било издигнато среде Ерусалим од страна на светиот Патријарх Макариј и носен од неговите раце, ги благословил сите четири страни на светот.
Во спомен на тој голем и радосен настан, и ние денес го изнесовме Чесниот Крст од светиот олтар, го поставуваме среде храмот, и откако го издигнавме високо, со него ги благословивме сите четири страни за спасение на секоја христијанска душа. Да се помолиме денес сите ние што сме собрани во овој свет Манастир, во чест на Воздвижението на Христовиот Крст, високо да се издигне тој во нашите животи, во нашите срца, во нашите души. Да одиме по вистинскиот пат, пат којшто ни го покажува нашата света вера и Црква, да правиме добри дела и така да го стекнеме вечниот живот. Чесниот Крст нека ни биде на спасение на секоја душа, сега и секогаш и во вечни векови. Амин!
****************************
Слово на Архимандрит Партениј на Вечерната богослужба во чест на Воздвижението на Чесниот Крст Христов
14/27 септември 2015 лето Господово
Му благодарам на Господа, мили мои, што и овој пат нè собра во толкаво мноштво и нè удостои сите заедно да земеме молитвено учество во оваа прекрасна Вечерна богослужба отслужена во чест на Воздвижението на спасителниот Крст Христов. Слушајќи ги боговдахновените стихири и четива посветени на овој голем Господов празник, ме обзеде едно силно чувство на благодарност за преголемите милости и добрини на нашиот Спасител, за Неговата неискажлива премудрост и за недогледната длабочина на Неговата татковска грижа за нашето спасение, грижа за нашата вечна радост во непосредна близина до Него. Особено ме трогнаа старозаветните читања во кои толку живо и сликовито се открива Божјото предзнаење и Неговата чудесна икономија за спасение на човештвото. Вие знаете дека според литургиската хронологија, новиот ден започнува токму со вечерната богослужба, којашто нè потсетува на најголемиот Уметник, на Неговото Божествено ремек-дело – создавањето на светот, и на Неговата преголема грижа за Своите созданија. Затоа, неслучајно нашите свети отци на почетокот од вечерната го поставиле т.н. предначинателен т.е. почетен псалм 103, кој со својот успокојувачки тек, и особено со својата полнота и возвишеност на содржината, на еден поетски начин ја изразува прекрасната слика на Божественото творење, на радоста и благодарноста на сите созданија кон својот Создател. Старозаветниот тон продолжува и во наредните псалми на Господи, воззвахъ…, каде го слушаме молитвениот крик на паднатиот човек кон Бога, и неговата надеж во Божјата милост. Паримиите, пак, т.е. старозаветните читања што следат после вечерниот прокимен се навистина една силна предвестие на новозаветното Божјо откровение. Во нив често наоѓаме јасни праслики за богооткриената евангелска вистина. Ова вечер посебен впечаток ми остави паримијата од книгата Исход (2 Мојс. 15, 22-27; 16, 1), чијашто централна тема е четириесетгодишното патешествие на синовите Израилеви низ пустината. Слушнавме од паримијата за случката кога тие, одејќи низ пустината три дена, не најдоа вода за пиење. Најпосле пристигнале во местото Мара, каде што наишле на вода, но таа била горчлива и непитка. И ете, тука веднаш паѓа в очи негодувањето и роптањето на израилскиот народ против Мојсеја, иако тој само што ги беше извел со силата Божја од ропството во Египет и на чудесен начин ги беше превел преку Црвеното Море. Гледајте до колку може да закорави човечкото срце и да стане неблагодарно и нечувствително за Бога! Иако сите го виделе чудото со разделувањето на морето што Господ го направил преку пророкот Мојсеј, сепак, при првото нивно испитание тие веднаш почнале да стануваат маловерни и да роптаат против својот водач, велејќи му дрско: Што ќе пиеме? Но, тука, при оваа случка, освен човечката неблагодарност се гледа и кроткоста и верата на Мојсеј, како и безмерната Божја добрина и долготрпение. Имено, откако Пророк Мојсеј се помолил со смирение и вера, Господ му покажал дрво и тој, преку благодатта Божја, со тоа дрво направил чудо, претворајќи ја горчливата вода во слатка. Ова старозаветно собитие на еден симболичен начин ни го покажува тоа што Господ подоцна го направи преку Крстот Свој за целиот свет. Зашто животот на човекот оддалечен од Бога станал навистина горчлив, затруен од горчината на гревот, при што таа горчина навлегла во сите сегменти на човечкиот живот. Оти гревот несомнено ја подрива животната радост во човекот дадена од Бога и го претвора неговиот живот во една неподнослива горчина. А, ете, преку Крстот Христов, преку тоа животворно Дрво, светот повторно се исполни со радост, подобно на онаа што ја имале нашите прародители во Рајот пред нивниот гревопад, радост што извирала од нивното постојано и непосредно општење со Бога. Затоа во една црковна песна пееме: „Преку Крстот дојде радост за целиот свет“. Но, како тоа преку Крстот да дојде радост за светот? Дојде, затоа што Господ Исус Христос не го избра патот што го избираат луѓето за да воспостават некаков свој ред, правда или мир на земјата – со несмирение, со негодување и оружје, туку Тој го избра токму спротивното: со Своето крајно смирение донесе нови параметри за правилен поредок во светот, воспостави нова, евангелска логика за стекнување вистинска правда и мир – логиката на љубовта, пожртвуваноста и простувањето. Тој со Своето крајното смирение се распна на Крстот, и преку тоа ни даде пример, но и духовно оружје со коешто можеме да го менуваме светот, со кое можеме горчината од нашиот живот да ја претвориме во радост. Потребно е само како Мојсеј, со смирение и вера, да го земеме тоа оружје – Дрвото на животот, односно без роптање и со благодарност да го поднесуваме секое испитание што ни се дава како крст за носење. Зашто во продолжение на паримијата се вели: Таму (Бог) му даде наредби и закони, и таму го подложи на проверка, т.е. го испита во верноста и љубовта кон Него. А безбројни се примерите за тоа дека смирението, молитвата и верата прават големи чуда; не е само овој пример од Мара, има уште многу. Ете, го спомнавме пред малку преминот на Израилевите синови преку Црвеното Море. Што се случило таму? Израилскиот народ се наоѓал во еден страшен ќорсокак: пред него се исправило Црвеното Море, а пак, зад него доаѓал фараонот со својата војска за да го погуби. Но, тогаш Мојсеј, изобразувајќи го со својот жезол крстното знамение кон Црвеното Море, го разрешил нерешливиот проблем: морето се разделило, Израилот поминал низ него како по суво, а војската на фараонот потоа се издавила во морето. Во Новиот Завет, пак, преку Крстот Христов всушност е решен најстрашниот и најтешкиот егзистенционален проблем за човекот – смртта. Распнат на Крстот, Господ го направи најголемото чудо, победувајќи ја на него смртта. И Бог секогаш, доколку Му дозволиме, доколку Му ги отвориме своите срца, преку Крстот Свој ќе прави чудеса, бидејќи силата Негова во слабоста се покажа. Он преку Своето смирение покажа сила и ја победи смртта. Мислам дека на ова треба постојано да се потсетуваме. Да ги отвориме нашите срца, да ја созерцаваме тајната на Крстот, која е навистина преголема и неискажлива, зашто во Крстот се надеваме, со Крстот се крстиме, преку Крстот живееме и преку него живот добиваме од на него Распнатиот Бог и Спасител. Да ги рашириме и ние своите раце со скрушеност и смирение, и да се сораспнеме со Христа преку нашиот животен крст и тогаш сите оние проблеми кои сега ни изгледаат навистина нерешливи, како што во она време изгледало невозможно да се помине преку морето, Бог ќе ги реши на најдобар можен начин. Да Му дозволиме Нему, Најсмирениот, Распнатиот и Воскреснатиот, да дејствува во нас. И сето она што е невозможно за нас ќе стане возможно, бидејќи сè е можно за оној што верува (Мк. 9, 23). Амин!
***************************
Слово на Архимандритот Партениј за празникот Рождество на Пресвета Богородица
8/21 септември 2015 лето Господово, храм „Рождество на Пресвета Богородица“, с. Ростуше
Мили мои, слушнавме пред малку од тропарот на денешниот празник Рождество на Пресвета Богородица, едни прекрасни зборови: „Раѓањето Твое, Богородице Дево, радост ѝ возвести на целата вселена“. Замислете колку силни зборови се тие! Раѓањето на еден Човек, на една Девојка, да донесе толкава радост што ќе ја исполни целата вселена! Да се радува сè што е создадено само поради едно Раѓање! Но, зошто токму тоа Раѓање да биде причина за таква славна и неискажлива радост? Затоа што денес никна нова „фиданка од коренот Јесеев“, фиданка којашто ќе го израсне и одгледа небесниот Грозд – Христос нашиот Бог, Избавителот и Спасителот на човечкиот род, а со тоа и на целото творение Божјо. Знаеме од учењето на нашата Црква, дека Господ го создаде човекот како круна на целото Свое создание. Погледнете, сиот овој преубав свет, сета оваа чудесна и хармонична вселена, оваа Божествена демиургија како своја круна го има човекот. А највозвишена меѓу сите луѓе беше токму Онаа чиешто Раѓање денес ја радува вселената. Бидејќи во Стариот Завет имаше и многу други праведници, но на секој од нив Господ им дал само делумна благодат, а во Пречистата Дева Марија се смести полнотата на благодатта, Таа ги собра во себе и умножи сите Божји добродетели. И Неа човечкиот род Му ја принесе на Господа како оправдание и дар за помирување со Него. Бидејќи, читаме уште на почетокот од Светото Писмо, Бог го создаде човештвото во лицето на првиот човек Адам и неговата жена Ева и им даде таква слобода да пребиваат во постојано општење со Него. Но, свештената историја покажува дека, за жал, човекот повеќе го возљуби гревот отколку општењето со Бога. Првиот човек трагично отпадна од Бога заедно со својата жена Ева, и така човечката историја стана мрачна, исполнета само со грев, тага и смрт. Но, среде тој мрак на човештвото се појави еден светлоносен зрак, Пречистата Дева и Богоотроковица Марија, Која излезе од осветената неплодна утроба на прамајката Божја Ана, и со Своето Раѓање ја просвети, освежи и зарадува сета вселена. Зашто Бог Господ толку го возљуби светот што накрај Го испрати Својот единороден Син, Кој стана еден од нас. Замислете каква е таа милост и снисходливост! Бог, Кој има сѐ, Кој ја создал оваа прекрасна вселена, посака да стане човек, и не се згнаси од тоа што човекот навистина многу пати ги надминал сите граници во злото и морал да биде казнет поради тоа. Библијата раскажува како човечкиот род толку многу потонал во беззаконија и најстрашни гревови, што Бог немал избор освен да направи потоп на земјата. Таква судбина ги снајде и градовите Содом и Гомор, кои станаа синоним за порочен и развратен живот. Но, и покрај сето ова, Бог не го остави човекот, туку дојде при него, грешниот, го прегрна и ја зеде неговата природа за да ја обожи. И денешниот свет е сведоштво за Неговата преголема милосрдност и трпеливост кон родот човечки. Гледате колку ужасно место за живеење е светот денес! Насекаде слушаме гласови за војни, цели народи се раселуваат по насилен пат, има голема нееднаквост – екстремно богати и екстремно сиромашни луѓе. И се чини како да нема веќе место за Бога во современото општество, Христос е гонет на Исток и презрен на Запад. Но Божјата љубов кон нас не се намалува, Бог неизмерно го љуби светот и го покрива со својата благодат. Затоа и се воплоти. Преку Пресвета Богородица, Која беше најчистото суштество родено на земјата, Он си подготви Себеси престол и слезе на земјата. И затоа денес велиме: „Раѓањето Твое, Богородице Дево, радост ѝ возвести на целата вселена“, зашто од Неа се роди Сонцето на правдата, Христос Кој е Бог и човек и Кој го спаси целото човештво. Земајќи ја на себе нашата падната човечка природа, Он ја освети и повторно ја воспостави во полнота заедницата на човекот со Бога. Нека се радува затоа денес секоја човечка душа поради Раѓањето на Пресвета Богородица, бидејќи без Неа, без Нејзината слободна волја, без Нејзиното ‘да’ и без Нејзиниот труд во добродетелите, во љубовта кон Бога, немаше да случи нашето спасение. Со својот живот Таа ни покажа како да се трудиме да бидеме Божји пријатели, стекнувајќи ги Божјите добродетели. Како да се трудиме во доброто, во љубовта. Сега нам ни е многу полесно. После воплотувањето на Христос и Неговото примање на човечката природа, за нас е веќе лесно да Го примиме Бога во нашите срца и да станеме богови по благодат. Во Стариот Завет тоа беше невозможно. Но, сега ние Христијаните, доколку се трудиме во добродетелите Божји, доколку со целото свое срце Го бараме Бога, доколку од сѐ срце го возљубиме секој човек на овој свет како наш ближен, тогаш Бог ќе се всели во нас и тогаш онаа неискажлива радост што ја има вселената поради Рождеството на Пресвета Богородица и повторно воспоставената заедница меѓу Бога и човекот, ќе стане и наша радост. А таа радост е голема за Христијанинот, зашто неговата заедница со Бога е вистинска, не е апстрактна како во другите религии, философски системи и учења. Само на Христијаните им се дало Божјото откровение, кое е единствено суштествено, а не е човечка измислица. Христос дојде на земјата за да ни стане пример, да стане урнек за вистински човек. Ако првиот човек Адам беше пример за тоа како не треба, Христос – новиот Адам е пример за тоа какви треба да бидеме: исполнети со љубов, мир, радост, единомислие, меѓусебна пожртвуваност. Христос е вистинскиот одговор за секој човек, Он е единственото решение за мракот и бесмислата во светот. Доколку сакаме да бидеме вистински луѓе и филантропи, човекољупци, тогаш треба да Го избереме Христа. И ако светот Го избере Христа, тогаш сите ќе пребиваат во светлина, бидејќи само Христос рекол: „Јас сум светлината на светот“ (Јн. 8, 12). Замислете си што би се случило доколку го снема материјалното сонце. Едноставно би настапил крај на светот. Така и без Христос Кој е нашето духовно Сонце, светот би потонал во смртоносен духовен мрак. И навистина кога човекот ќе се оддалечи од Христа, Го остави Христа, за него настапува крај уште овде на земјата, а потоа, со неговиот телесен крај, односно смртта – и вечна смрт, бидејќи тој самиот се осудил себеси да биде далеку од Бога и со тоа засекогаш мртов.
Нека Пресвета Богородица, Која е најголемиот Божји дар за човештвото, и секогаш ги слуша нашите молитви и ги принесува на нашиот Спасител Господ Исус Христос, измоли од Него што повеќе луѓе духовно да се пробудат, и да ја дознаат единствената и апсолутна вистина која неповредено се чува во светата, православна, апостолска Црква, а таа вистина е богооткриената вера во Христа Господа.
Да Ѝ благодариме на Пресвета Богородица што благоизволи да го обновиме овој преубав храм, кој е украс во овој крај и кој така хармонично се слеа во природните убавини што Бог ги дал овде. Да се помолиме да ни даде сили целосно да го завршиме, да го живописаме и најпосле осветиме, а за тоа ќе треба да придонесеме сите. Би сакал сите вие да се ангажирате, да им кажете на благочестивите и дарежливите луѓе дека секој што има желба ќе може да приложи средства за да се направат фрески, така што нивните имиња ќе бидат засекогаш запишани на фреските како приложници и дарители на овој свет и Божествен храм. Откако ја зографисаме, ќе можеме и да ја осветиме за слава Божја и во слава на Мајката Божја. Амин!
**************************
Проблемот со календарот
Календарот – што може да биде попознато и појасно? Ете тоа на часовникот е очигледно денешниот датум 22 декември 2015 година. Но нашето знаење почнува да се двоуми кога ќе ни кажат дека денес всушност не е 22 декември, туку 9 декември по црковен календар. И годината не е 2015, туку 7523 сметано од создавањето на светот. Ах, таа календарска бркотница! Ако прашате некого кога ние празнуваме Божик ќе добиете одговор: на 7 јануари. А Преображение Господово – 19 август. А Покров на Божјата Мајка – 14 октомври. Или, всушност, 25 декември, 6 август, 1 октомври – така би било според Јулијанскиот календар, според кој се води нашата Црква. И сега се поставува прашањето дали Црквата треба да го сочува тој календар, или да премине на оној по кој живее „целиот цивилизиран свет“ и на кој преминаа некои Православни Цркви.
Денес постојат два календари: еден древен, таканаречениот Јулијански календар, кој бил изработен во 46 г. пред Христа од страна на александрискиот астроном Созиген, а на иницијатива на римскиот владетел Гај Јулиј Цезар, според кого и го добил името. Овој календар бил прифатен од страна на Црквата во IV век со извесни измени. Но, Јулијанскиот календар не е сосема точен: тој се разликува за 11 минути и 14 секунди од вистинската сончева (тропска) година. Оваа разлика за 400 години се искачила на 3 дена, 2 часа, 53 минути и 20 секунди, а пак, во 1700 година изнесувала цели 10 дена. Денес таа изнесува 13 дена.
Подоцнежниот календар е Григоријанскиот, исто така црковен, изработен по указ на папата Григориј кон крајот на XVI век. Имено, веќе во средниот век, тогашните научници ја воочиле неправилноста на Јулијанскиот календар. Па така, на иницијатива на споменатиот папа, во 1576 година била формирана посебна комисија од астрономи и математичари која имала за цел да спроведе реформа на Јулијанскиот календар. По шестгодишна работа, комисијата предложила конкретни мерки за реформа на календарот. Мерките биле прифатени од папата, кој на 24 февруари 1582 година издал посебна папска була позната како “Intergravisimus”. Во овој документ биле содржани т.н. “Canones in Calendarum Gregorianum”, односно мерки за реформа на календарот. Со нив, меѓу другото, било утврдено секоја година пролетната рамноденица да биде фиксирана на 21 март. Понатаму, со цел да се изедначи дотогашната разлика меѓу јулијанската и реалната (тропска) година, која во 1582 година изнесувала 10 дена, со папската була било решено, во таа година 5 октомври да се смета како 15 октомври.
Овој календар стана примарен во католичка Европа. Потоа, од практични причини постепено почнаа да го примаат и другите народи, и денес се користи на глобално ниво. Но токму затоа што преминот на друг календар беше извршен од страна на световните управи без да се консултира Црквата, се појави еден раздор, една поделба која и ден денес постои: на некаков црковен и светски календар и токму во тоа се крие денешниот основен проблем со календарот во православниот свет.
Дополнителен проблем е сметањето на Велигден, кое се врши со Пасхалија. Пасхалијата е систем кој е создаден во крајот на III и почетокот IV век, за пресметување на датумот на празникот Пасха (Велигден) според пролетната рамноденица, која во Јулијанскиот е подвижна, а во Григоријанскиот календар е фиксна. Бидејќи Пасхалијата е заснована на Јулијанскиот календар, Григоријанскиот календар не може да биде приспособен кон неа. Целиот православен свет традиционално се придржува кон Александриската Пасхалија, а католиците, бидејќи сопствена Пасхалија не разработиле, прават дополнителни корекции на Пасхалијата за да ја прилагодат на календарот. Со неа се одредува поредокот не само на литургискиот живот, туку и поредокот на самата литургиска година. Имено, врз основа на Пасхалијата е формиран системот на христијански празници, којшто почнал да се создава уште од IV век и веќе од VI век го добил денешниот современ вид. Календарот ја има улогата на организатор на литургискиот живот. И ете зошто според своето значење, Јулијанскиот календар е тесно поврзан со црковната традиција и секој обид да се издвои од неа, неминовно приведува кон сериозни соблазни и искушенија за луѓето коишто се навикнати на оваа литургиска традиција.
Освен тоа постои проблем со Григоријанското сметање на времето после 2100 година. Имено, тогаш сите датуми на неподвижните празници ќе се поместат, па нашите потомци ќе треба да го празнуваат Рождество Христово на 8 јануари, што ќе предизвика бура на емоции. Иронијата е во тоа што кај нашиот народ нема навика да се гледа и втората графа во календарчето, каде што стои точниот црковен датум на празнувањето на Рождество Христово, односно 25 декември, па сега сѐ повеќе се утврдува во мислењето дека всушност 7 јануари е вистинскиот ден на празнувањето. Замислете сега што ќе се случи кога после 2100 година ќе треба да се празнува 8 јануари како ден на раѓањето Христово, веројатно ќе ни се случат нови соблазни и поделби, па можат да ни се појават и „Ортодоксни божикославци“, кои сентиментално се поврзале со празнувањето на Божик на 7 јануари и нема да се помират со ваквото „поместување“.
Дали, пак, со црковните канони прецизно е утврдено кој календар треба да биде во црковна употреба? Не, тоа прашање не е предмет на црковните канони и догматиката и затоа Црквата, православната догматика не застапува ниту еден календар, оставајќи го тоа прашање на науката и пред сѐ на слободното уверување на секоја помесна православна црква. Наспроти граѓанското сфаќање, ниту една православна црква го нема признаено Григоријанскиот календар за црковни или религиозни намени. Наместо тоа, во мај 1923 година била предложена нова верзија на Јулијанскиот календар, наречен Ревидиран Јулијански календар, кој испуштил 13 дена во истата година и вовел поинаква престапна година. Во однос на прифаќање од другите христијански цркви, Ерусалимската Патријаршија, Руската, Грузиската, Српската, Македонската и Полската Православна Црква, го немаат прифатено Ревидираниот Јулијански календар и продолжуваат да го прославуваат Божик на 25 декември од Јулијанскиот календар, кој до 2100 година ќе се паѓа на 7 јануари.
Кај нас, како и кај повеќето православни земји, Црквата го запазила Јулијанскиот календар, јавувајќи се со тоа како заштитничка на традицијата стара илјада години. Но треба да се знае дека самиот календар не е дел од учењето на Црквата, така како што е догматиката, односно главните начела на православната вера, а кои се однесуваат на Божјата суштина, воплотувањето на Христа, улогата на Пресвета Богородица и човековото битие како икона Божја. Тој е дел од црковната култура, дел од црковната традиција, дел особено практичен, дел којшто се оправда себеси со илјадалетната историја. Но, со оглед на тоа што во практична и државна употреба е Григоријанското мерење на времето, полека од свеста на луѓето се губи споменот за вистинските датуми на празнувањето на празниците. И навистина кој може да каже кој датум е според Јулијанскиот календар? За жал, од практични причини сите празници веќе одамна се преведени на Григоријанскиот календар. И веќе одамна православните го слават Рождество Христово на 7 јануари, а не гледаат на црковното сметање според кое 7 јануари е 25 декември по стар стил. Па кога ќе им кажеш дека православните всушност го слават Рождество на 25 декември, тие не го сфаќаат тоа. Ист е случајот и со Нова година. Малкумина од новите генерации знаат дека 14 јануари, познат по така нареченото празнување на „Стара Нова година“ е всушност 1 јануари, токму поради тие 13 вишок денови кои Григоријанскиот календар ги избришал од годината. Исто така, нашиот најголем национален празник, Илинден, во памтењето на народот веќе се идентификува со 2 август, а од историска гледна точка знаеме дека не е така, бидејќи востанието било кренато на 20 јули, кога граѓански календар кај нас бил Јулијанскиот. Од друга страна пак, пред неколку години беше воведен и празникот на Македонската револуционерна борба, а како датум е земен датумот на основањето на ВМРО – 23 октомври според Јулијанскиот, што според Григоријанскиот календар би се паднало на 6 ноември. Но, овој факт не беше земен во обѕир при воведувањето на празникот, така што доаѓа до извесна забуна, бидејќи некои празници (Илинденското востание) ги прилагодуваме на календарот, а некои (Денот на ВМРО) не.
Без разлика кој и систем на мерење на времето да го одбереме како официјален, што секако нема да зависи само од Црквата, туку и од најновите достигнувања на науката и астрономијата, сепак, би било од голема полза доколку и традиционалното црковно сметање на празниците си најде свое место во свеста на современиот човек. Имено, да остане запаметен 25 декември како датум на Рождеството Христово, па дури и да му се даде предност во однос на другиот календар по којшто функционира светот. Од практични причини секако, важност ќе му се даде на световниот календар, тоа е нормално, поинаку и не може, но сепак, при одбележувањето на празниците црковниот календар треба да го има примарното место.
**************************
Архимандрит Андреј Конанос
Покајанието – слатка тага на душата (I дел)
Најголемото знаење
Доколку во нас има покајание тогаш сѐ би било поинаку. Па така, што е тоа покајание и што значи да си ги осознаеш своите гревови? Што значи тоа да жалиш поради своите грешки? За тоа ние постојано се молиме во храмот – за Христос да ни даде да го поминеме останатото време од нашиот живот во мир и покајание. Ние постојано се молиме за тоа, но тоа секогаш бега од нас. Покајанието бега од нас!
„Покајание“ – колку убав збор! Измена на мојот ум (грчкиот збор μετὰνοια), го менувам својот поглед на работите, го менувам своето мислење, своето настроение, срцето, односот кон животот, поинаку гледам на светот, на животот, станувам нов човек. Покајанието означува повторно раѓање, обновување на мојата душа, јас буквално се враќам назад во времето и ставам нов почеток, и станувајќи нов човек, јас одново станувам дете и отворам нова страница во својот живот, потполно нова. За таму да запишам нешто ново и да го избришам старото, да го фрлам од својот живот и да почнам да живеам одново.
Кон покајанието се стремиме и покајание бараме од нас самите. Господ нѐ замолил да имаме покајание, Он вели: „Покајте се!“ (Матеј 4, 17). За покајанието постојано зборуваше и Св. Јован Претеча: „Покајте се!“ – викаше во пустината. Тој пустиножител, подвижник, таа пустинска птица, тој крин пустински постојано зборуваше: „Покајте се зашто се приближи Царството Небесно“ (Матеј, 3, 2). Изменете се, исправете се, сфатете ги своите грешки, согласете се дека сте грешни луѓе и прифатете го очигледното: дека покајанието ни е неопходно. Тоа го рече и Самиот Господ – Свети Јован Претеча си заминува од историската сцена, и доаѓа Господ во нашиот живот и ни го вели истото.
Ние сепак немаме покајание! Ние немаме покајание и дури сега, слушајќи го ова, ти си велиш во себе: „Што ти е, сега најде да ми зборуваш за покајание? Јас имам толку многу обврски, треба да трчам по децата, да ги соберам од училиште, треба да готвам, треба да испазарам, да одам по продавници, треба да се појде на лекар и уште колку работи имам на глава! Времето ми е сведено на минимум, не ми стасува, толку многу работи треба да направам, не успевам да го направам ни она најнеопходното. А ти ми велиш да се покаам – што да направам за да се покајам? Не можам да го сварам тоа да се покајам! Не сфаќам што ми зборуваш, што е тоа покајание?
Си спомнувам за зборовите на Св. Јован Лествичник, којшто вели дека тоа што ти никако не успеваш да го направиш, тоа за кое никогаш немаш време, тоа е она единственото што Христос ќе те праша дали си го направил; единственото за што ќе даваш одговор пред Бога; единственото кое Христос ќе го побара од твојата душа во Судниот Ден. Покрај љубовта, покрај сѐ што е добро и што Господ го бара од нас: смирението, добротата, милостината, сите добродетели, сите нешта што ја украсуваат душата и го оживотворуваат нашето битие, покрај сето тоа Он ќе побара да види и дали сме имале покајание: тогаш кога си направил грешки, кога си претрпел неуспех во сѐ што си сакал да постигнеш, (а ние, секако, сите трпиме неуспеси, никој совршено не го достигнал тоа што го сакал, никој не ја достигнал висината на којашто сакал да се искачи. Никој не може да има совршена љубов, совршено смирение, потполна и некористољубива самопожртвуваност, чистота на срцето, никој не може да го има тоа до степен на совршеност како што сака Бог). И Господ вели:
„Кога не можеше да ги достигнеш сите тие убави нешта што ги сакаше во животот, бидејќи беше слаб, па дури и она постигнатото го извалка со својата злоба и себичност, дали барем имаше во себе покајание? Дали покајанието ги пронижа сите страни од твојот живот, сите моменти од твојот живот? Ги украси ли покајанието, ги исправи ли? Ти беше грешен, нема да ти судам за тоа што беше грешен, бидејќи знам, како Бог, дека ти си грешен. Знам дека ти си земја, знам дека ти си прашина и не очекувам од тебе ништо подобро – јас знам дека ти сам ништо не можеш да направиш! ’Бидејќи без мене не можете да направите ништо‘ (Јован 15, 5). Ти не можеш да направиш ништо, го знам тоа и не се лутам кога ја гледам твојата немоќ, бидејќи знам дека ти си целиот една голема слабост, една рана“.
Да, човекот е една голема рана на Вселената. Бог го знае тоа и затоа нема да ни суди, нема да нѐ прекори за тоа што сме грешни, нема да нѐ прекори дури и за тоа што не сме достигнале големи цели во животот. А и не можеме да достигнеме некакви си големи цели, зашто сме луѓе мали и бессилни. Сето возвишено што може да се достигне Му припаѓа Нему. И сето она големо што произлегува преку нас, исто така Му припаѓа Нему. Он ни дава сила, благодат, крепост и дејствува преку нас.
Бог нема да ни суди поради тоа што не сме пошле по сите краишта на Вселената, да мисионериме, доколку Самиот не нѐ повикал на тоа дело. Бог нема да ми суди за тоа што не сум воскреснал мртовец, бидејќи не е мое да правам така. Не сум јас Животот, Патот и Вистината. Не сум јас Оној што кажа: „Кој верува во Мене, и да умре ќе живее“ (Јован 11, 25). Христос го кажа тоа. Христос може да воскресне мртовец, а не јас. За тоа Он нема да ми суди. Господ нема да ме прекори дури и за тоа што сум грешен, и за тоа што не сум ги нахранил сите бедни на светот, бидејќи сам не можам да го направам тоа.
„Знам, дете мое, дека ти си човек, ти си земја; дека под облеката што ја носиш, под расото што го носиш, криеш плот и таа плот е земја, и прашина, и пепел, која го бара сличното на себе и Јас знам кој си ти. Но има нешто што Јас го чекав од тебе“, ќе ми рече Христос, „нешто што и ти, како прашина, и земја, и Мое создание можеш да го направиш, и требаше да го направиш, и што Јас го чекав од тебе целиот твој живот. Чекав да го направиш тоа. А што е тоа? Да се покаеш! Барем да се покаеш. Ти не си свет, Јас знам. Но Јас дури и не видов дека ти се согласуваш со тоа. Јас не видов дека ти жалеше за себе самиот, дека ја позна својата мерка, дека го сфати очигледното. А што е тоа? Тоа дека си безначаен, мал, бессилен. Јас не видов“, ќе рече Христос, „дека ти се согласи со тоа, дете Мое. И те гледам крајно себичен, совршено неисправен, непопустлив, совршено тврдоглав, имаше голема доза на инает во тоа што го зборуваше, во тоа што го мислеше, во тоа што го правеше. Си стоеше на своето, не се покаја, срцето твое не го прими тоа, затоа што секогаш беше тврдо, секогаш остануваше непроменливо во своите желби, решенија, постапки. Не ја видов таа сладост на покајанието. А сакав да видам дека ти се согласуваш со тоа. Сакав да видам дека тагуваш, да видам да се приземјиш, и да влезеш во својата мерка, да ја разбереш својата мера. Сакав да го сфатиш тоа и да Ми кажеш:
’Господи, тоа сум јас. Толку мал, толку слаб, толку грешен. Гревови во мене има многу и јас ги знам, размислувам за нив, тагувам, душата моја страда, очите пролеваат солзи, плаче душата моја. Ако и нема солзи од моите очи, бидејќи се дар од Бога, во душата сепак, многу плачам. И доколку на очите мои нема солзи, барем воздивнувам, се мачам поради тоа, признавам и го велам ова. Се согласувам и велам: Ах, Боже мој, јас не сум таков каков што ме создаде. Не сум таков каков што треба да бидам, за да ме гледаш и да ми се радуваш. Кога ме создаде, кога ме изваја во рајот, кога со Своите пречисти раце ми даде живот, кога собра земја и го создаде делото на Твоите раце, човекот, мене, сиот свет – Ти не мислеше дека ќе дојдам до тука. Ти не сакаше да паднам до тој степен. А јас толку паднав. Се согласувам со тоа, воздивнувам, тагувам, се мачам‘“.
Ете тоа значи покајанието – тага на душата, но слатка тага. Тага која е придружена со надеж – надеж во Христа. Тага која е придружена со чувство дека постои Некој, Кој е пред тебе.
Архимандрит Андреј Конанос
Покајание – слатка тага на душата
(II дел)
Најголемото знаење
И само да си ја признаеш грешката, немоќта своја и да бидеш спремен да заплачеш, да се разочараш, Он нема да те остави да се разочараш. Веднаш те поткрепува, ги подига очите и вели: „Види, погледни тука, дојди овде, доволно ми е што го прифати тоа, доволно што го разбра, доволно е што дојде до познание на вистината, а тоа е најголемото знаење. Најголемото знаење, дете мое, е тоа што ти сега го сфати. А што? Тоа дека си немоќно создание, дека си грешен. Го разбра? Го разбра, нели? Штом го сфати тоа, ништо друго од тебе не барам. Сакам да го примиш за да омекне твојата душа, за срцето твое да се исполни со сладост, за солзи да потечат од срцето свое. За ти да Ме побараш сега веќе како потреба на твојата душа, да кажеш во себе, со шепот, гласно или со песна: ’Господи, помилуј, Господи, помилуј ме веќе, не можам сам, многу сум слаб‘. И кога ќе го кажеш тоа, сѐ друго ќе ти дадам. Но ти прво согласи се, покај се, прифати кој си, тоа е покајанието – тага поврзана со надеж, болка, стеснување на душата, на срцето, поради она што сме, немир поради нашата бедна состојба, поради тоа што секој од нас го направил: за малите и големите престапи“.
„Нека не помине ни еден ден во твојот живот“, ми кажа еднаш еден Светогорец, „во кој ти вечерта пред да заспиеш нема да Му се обратиш на Бога: ’Господи, проти ми ги грешките што ги правам секој ден и што ги направив денес!‘ “ Никогаш не го заборавај тоа. Не заборавај дури ни на еден ден дека ти си грешен, не си совршен, дека си направил многу престапи и ги знаеш, а некои дури и не ги знаеш, за некои потполно си несвесен. Грешки што не си ги спознал, но произлегле од твојата душа како атмосфера што си ја создал околу себе, како поглед со кој си огорчил некого, како зборови што си ги кажал и не си сфатил како тие се одразиле кај другиот. Си направил многу гревови, мали и големи. Секоја вечер пред да заспиеш, прифаќај го тоа и не се чувствувај безгрешен, не се чувствувај совршен, значаен, голем, страшен, неранлив, уникатен. Не! Човек си, што значи – немоќно создание. Иако ти си величествено битие, највозвишеното битие во Вселената, дело на рацете Божји, исклучително суштество во Вселената, мал космос, во човекот постои цела Вселена, нашето срце, нашата душа – сепак, и толку голем, ти си многу мал, немоќен и безначаен. Тоа ни помага да почувствуваме покајание. Тоа дело што го извршува покајанието, кога Бог ќе се допре до нас…
Денес, меѓутоа, луѓето не се каат, тие не можат да ги сфатат своите грешки. Се чувствуваме многу надмени, многу динамични, и во весниците, и во филмовите, и во начинот на кој зборуваме, и во начинот на кој се караме со другите. Се плашиме да признаеме дека сме виновни, и велиме:
„Ако го признам тоа, што ќе речат другите? Ако го кажам тоа ќе си го нарушам својот имиџ. Денес светот е таков што за да одиш напред треба да си жесток, да си најдобар од сите, не треба никогаш да признаеш дека си направил грешка, оти ако направиш така, ќе те изедат“. Ете така велат.
-Не вели дека си немоќен, не се согласувај со тоа!
-Но ако сум?
-Не! Дури и да си, не го кажувај тоа! Не го прифаќај. Кажувај го тоа што не си, доволно е за да создадеш впечаток кај другите!
-Но како ќе си помогнам себеси? Како ќе се изменам? Овде не станува збор за некаква работа што треба да ја почнам, па морам да кажам дека имам квалитети што ги немам за да не ми го земат местото. Овде зборуваме за односите со луѓето, за врската со Бога, за врската со самиот себе, за тоа дека не треба да се согласам оти имам потреби, оти сум немоќен, правам грешки и имам недостатоци.
-Не, не го прифаќај тоа! Ќе ти биде минус. Тоа е ниска самооценка – така ќе ти речат. Ќе те видат другите и ќе те потценат. Ќе го изгубат убавото мислење за тебе!
-Да, но ако не прифатам дека сум немоќен, ако не ги прифатам своите грешки, ќе живеам постојано во лага…
Вчера размислував за гревовите што ги направив само во текот на вчерашниот ден, од утрото до вечер и си спомнав за тоа што праведниот Јов го кажува во Стариот Завет, имено, дека дури и само еден ден да живее човекот (доколку целиот наш живот не беше 90 години, или 80, или 70, или колку и да е, туку само еден ден, како кај некои пеперуги што живеат само еден ден), дури и толку краток да беше нашиот живот, пак ќе имавме гревови. Нешто ќе направевме. Нешто ќе кажевме. Човекот е немоќен, грешен, тој е заквасен со немоќта, со потребите, со несовршенството – не сме совршени.
Кога размислуваш за своите гревови вели: „Како да не побарам прошка, како да не се согласам, стојам пред Бога во покајание за гревовите извршени во текот на седмицата, месецот, десеттолетието, целиот живот“. Прегрешенија, грешки што ги трупаме, трупаме, се кријат во нас, се таложат, никогаш не ги забележуваме, никогаш не мислиме на нив, се мачкаме со бои, се украсуваме, си ставаме парфеми, впечатливо се облекуваме, се забавуваме, танцуваме, слушаме музика, гледаме филмови, но внатре во нас постои тој свет, сокриен свет, свет душевен, свет со убавина но и со грдотијата што сме ја натрупале. И ако никогаш не ја видиме таа гнасотија, ако не ја допреме, ако таа кал, таа тиња, никогаш не ја извадиме од нас, за да се види сета убавина на нашата душа, ако не исчезне таа нечистотија, за да се покажат боите на љубовта, боите на душата, сиот прекрасен свет што го имаме во нас, што ќе биде? Оставаме ѓубрето да се трупа во нас…
Се сеќавам еднаш кога си влегов дома, имав заборавено да го исфрлам ѓубрето. Заборавив и вториот ден. Од многуте обврски што ги имав, заборавив и кога си влегов дома, од самата разлика на воздухот надвор и внатре, го почувствував мирисот. Таа смрдеа, тој мирис на смрт, што излегува од нашата душа. Само два дена го имав оставен ѓубрето внатре и цела соба се замириса. А замислете има луѓе, има наши браќа, или ти или јас, коишто години наназад сме оставале во себе работи, па се натрупале, состојби, скриени тајни, случки, коишто никој не ги знае освен ти и Бог. Нешто што си го направил или кажал и го знаеш само ти и Он. Ти и Бог, или ти и твоето јас.
Има некои работи, што само и да помислиме на нив, веќе ни ја мачат совеста, чувствуваме дека правиме грев. Постојат тие нешта, а ние ги оставаме и велиме: „Нека, остави ги!“. Ги потиснуваме како облеката во гардероберот, којашто немаме време да ја подредиме, ги фрламе внатре и ги натиснуваме како што доаѓаат. А големо дело е да ставиш ред, да ја подредиш душата да видиш што има во неа. И кога ќе видиш ќе се ужаснеш, нема да издржиш, ќе паднеш во униние, ќе те фати депресија, ќе се разочараш, но доаѓа Христос и вели: Не треба да те обземе разочарување, туку само една мала тага, тага по Бога, којашто го буди во нас покајанието, вистинското покајание, покајание што води кон радост, тага што сепак те изведува на полјанката на среќата“. Треба малку да се натажиш, за да ѝ дадеш поттик на душата. Има една тага како поттик, како будење, жал што ја тера душата да се разбуди од летаргијата. Таа тага треба да ја почувствуваш, и само неа, а не тагата на очајот, на безнадежноста, на разочарувањето, на паниката, која многупати доведува и до самоубиство.
Некои ќе си ги видат гревовите и велат: „Не можам повеќе да издржам, тоа што го видов – ме ужаси, не можам да се поправам никако. Не можам никако да се спасам. Нема надеж за мене, ќе се самоубијам, ќе ставам крај на својот живот!“ Не таква тага! Тоа е другата крајност. За нас важи тоа што Господ го кажа, што не е крајност, туку умереност и рамнотежа: да се нажалиш и да се разбудиш, да се нажалиш за да тргнеш напред, да ја поттикнеш својата душа, за да ја доближиш до Бога. И тогаш не ти треба ништо повеќе. Тоа го бара Бог – да прифатиш, да ја наведнеш главата и да кажеш: „Грешен сум! И јас сум човек, правам грешки“.
**********************
Митрополит Иларион Алфеев
Етимологија на зборот „Бог“
Во различни јазици зборот „Бог“ е сроден со различни термини, од кои секој може нешто да каже за својствата на Бога. Во древната епоха луѓето се обидуваа да најдат зборови со кои би можеле да ја изразат својата претстава за Бога, своето искуство од допирот со Божественото.
Во рускиот јазик, и во другите јазици од словенско потекло кои спаѓаат во индоевропската група, зборот „Бог“, како што сметаат лингвистите, е сроден со санскритскиот збор „bhaga“ кој значи „тој што дарува, доделува“ и самиот потекнува од зборот „bhagas“ односно богатство, среќа. Зборот „богатство“, исто така е сроден со зборот „Бог“. Во тоа е изразена претставата за Бога како за полнота на битието, како за сесовршенство и блаженство, кои меѓутоа, не остануваат внатре во Божественоста, туку се излеваат врз светот, врз луѓето, врз сѐ што е живо. Бог ни ја дарува, доделува Својата полнота, Своето богатство тогаш кога ние Му се приопштуваме Нему.
Грчкиот збор „Theos“, според Платон потекнува од глаголот „teein“ што значи „трча“. „Првите луѓе што ја населувале Елада, ги почитувале само оние богови кои дури и сега ги почитуваат некои пагани: сонцето, месечината, ѕвездите, небото. И бидејќи забележале дека сето ова секогаш трча, кружејќи, поради природата на трчањето им го дале тоа име на боговите“, пишува Платон. Со други зборови, древните луѓе во природата, во нејзиното кружно движење, во нејзиното целно „трчање“ препознавале знаци на постоење на некоја виша разумна сила, која не можеле да ја поистоветат со еден единствен Бог, туку ја замислувале како мноштво божествени сили.
Меѓутоа, Свети Григориј Богослов, покрај оваа етимологија наведува уште една: името „Theos“ потекнува од глаголот „ethein“, односно „запалува“, „гори“, „пламне“. „Бидејќи Господ, твојот Бог, е оган што гори, Бог ревнител“, се вели во Библијата (5 Мојс. 4, 24); овие зборови ќе ги повтори и Апостолот Павле, укажувајќи на способноста на Бога да го истребува и согорува секое зло (Евр. 12, 29). „Бог е оган, а ѓаволот е студен“, велат Светите Варсануфиј и Јован. „Бог е оган кој ги затоплува и запалува срцата и утробите“, вели Преподобен Серафим Саровски. „Така, ако во нашите срца почувствуваме студ, кој е од ѓаволот… да Го повикаме Господ: Он откако ќе дојде ќе го стопли нашето срце со совршена љубов, не само кон Него, туку и кон ближниот. И од пред лицето на топлината ќе избега студот на оној што го мрази доброто“, истакнува истиот Преподобен.
Преподобниот Јован Дамаскин дава и трета етимологија на зборот „Theos“ – од „theaomai“, односно „созерцава“: „Зашто од Него не може ништо да се сокрие, Он е севиден. Он созерцаваше сѐ, уште пред тоа да го добие своето битие…“
Во јазиците од германско потекло, зборот „Бог“, на англиски „God“, на германски „Gott“, потекнува од глагол што значи „паѓа ничкум“, „паѓа во поклонение“. Во врска со ова Митрополитот Сурошки Антониј пишува: „Луѓето кои во древните времиња се труделе да кажат нешто за Бога, не се обидувале да Го опишат, нацртаат, да кажат каков е Он во Себе, туку само укажувале на тоа што ќе му се случи на човекот кога наеднаш ќе се соочи со Бога, кога наеднаш ќе го осветли Божествената благодат, Божествената светлина. Сѐ што човекот во ваков случај ќе може да направи, е да падне ничкум, со стравопочит, поклонувајќи Му се на Оној Кој е недофатлив, но Кој во исто време му се открил во таква блискост и во таква прекрасна светлина“. Апостолот Павле, кого Бог го осветли на пат кон Дамаск, вчудовиден од таа светлина, веднаш „падна на земја… тресејќи се од страв и ужас“ (Дела, 9, 4 – 6).
Името под кое Бог им се откри на древните Евреи – Yahweh (Јахве), значи „Оној што постои“, „Оној што има битие“, и потекнува од глаголот „hayah“, што значи „е“, „постои“, или уште повеќе, од формата на прво лице од тој глагол – „ehieh“, односно „сум“. Меѓутоа, овој глагол има динамичка смисла: тој не го означува фактот на постоењето како таков, туку некое секогаш актуелно битие, живо и дејствено присуство. Кога Бог му вели на Мојсеј: „Јас сум Оној Кој вечно постои“ (2 Мој. 3, 14), тоа значи: Јас сум жив, Јас сум тука, Јас сум покрај тебе. Истовремено овој збор ја нагласува надмоќноста на Божјото битие над битието на сѐ што постои…
Древното предание вели дека Евреите во епохата на Вавилонското ропство не го изговарале името „Јахве“ – „Оној, Кој постои“, поради стравопочит пред тоа име. Само првосвештеникот, кој кога еднаш во годината влегувал во Светињата над светињите за да кади, можел таму внатре да го изговори тоа име. Ако обичен човек, или дури и свештеник сакал нешто во храмот да каже за Бога, тогаш името „Оној, Кој постои“, го заменувал со други имиња или, пак, го нарекувал „небо“. Постоела и друга традиција: кога некој човек требало да рече „Бог“, тој ќе замолкнел и ќе ставел рака на срцето, или со рака ќе покажел кон небото, па на тој начин сите ќе разбереа дека се работи за Бога, но самото свето Име не се изговарал. Во пишувањето, Евреите Го опишуваа Бога со свет тетраграм „YHWH“. Древните Евреи беа свесни дека во човечкиот јазик не постои име, збор или термин, со кој би можело да се раскаже за суштината на Бога. „Божеството не може да биде именувано“, вели Свети Григориј Богослов. „Не само што разумот го покажува тоа, туку и… најмудрите и најдревните Евреи. Зашто оние што му оддаваа почит на Божественото со особени цртежи и не дозволија со едни исти букви и името Божјо и имињата на созданијата… дали можеле некогаш да се одважат, со расеан глас да го изустат Името на суштината на неразрушливото и единственото? Како што никој никогаш не го вдишал целиот воздух, така ниту некој ум ја собрал, ниту глас ја опфатил Божјата суштина“. Воздржувајќи се од изговарање на името Божјо, Евреите покажуваа дека на Бога може да Му се приопшти не толку преку зборови и описи, туку преку трепетно и стравопочитно молчење…
************************
доц. д-р Милан Ѓорѓевиќ
За справувањето со простотијата
Неспорно е дека сме некултурни, невоспитани, необразовани, дека се восхитуваме на секаков евтин (но и скап) кич, дека турските сапуници ни стануваат мерка за стварноста и вредностите, дека во кафаните ечи турбо-фолк, дека на празниците и свеченостите го оставаме зад себе и она малку достоинство што го имаме. Сето тоа е премногу очигледно. Прашањето што ме мачи е: дали ако тоа се промени ќе станеме навистина подобри? Дали ако почнеме меѓусебно да се персираме, ако станеме љубезни, ако стекнеме навистина квалитетно образование, ако оформиме добар вкус и почнеме да избираме што ќе гледаме и што ќе слушаме, што ќе читаме и како ќе се однесуваме – дали тогаш навистина ќе станеме подостојни пред очите на Бога?
Секогаш кога ќе отидам во Германија ме восхитува културата и образованоста типични за просечниот Германец, но ми паѓа и уште една работа во очи: и во Македонија и во Германија христијанските храмови во главно се празни. На едно место од едни, на друго место од други мотиви, луѓето како да го заборавиле Бога, како да заборавиле на Христа. Можеме до утре да бараме виновниците: кај другите, кај римокатолиците, кај протестантите, кај атеистите, кај Евреите, кај масоните, кај вонземјаните и т.н. Фактот останува: христијаните или ги нема, или станале невидливи.
Бесполезно е да се залажуваме со просветителскиот мит дека образованоста може од нас да направи совршени луѓе. Единственото што образованоста може да го направи е да ги реализираме на подобар начин своите природни потенцијали. И неспорно, така треба и да биде. Но, тоа не може само по себе да не донесе до Царството Божјо. Евангелието го нема ниту по скопските биртии, во кои распашаните „бизнисмени“ им лепат евра на турбо-пеачките, ниту по келнските паркови во кои средновечните геј-парови си ги шетаат кучињата држејќи се за раце. Стварноста ни се случува пред очи, а христијаните (или оние кои се уверуваат себеси дека сѐ уште се христијани) молкум гледаат и немаат поим што да прават со себеси и со светот околу себе. Го оставаме овој век да тече и со себе да ја однесе сета наша вера, сите наши ближни, а на крај и нас самите.
Впрочем, како воопшто ќе има Христијани ако не го сведочиме Евангелието? А како да го сведочиме Евангелието кога самите сме го заборавиле, кога водите на овој свет и век го избришале од нашата свест и совест? Основните Христови заповеди за тежнеењето кон совршенството, за носењето на крстот, за служењето на ближните, за одважноста при сведочењето, за божествената љубов – и на „културните“ и на „некултурните“ денес им изгледаат како бесмислици (впрочем, исто како на „Елините“ и на „Евреите“ од времето на апостолите). Причината за тоа лежи во фактот дека тие заповеди немаат ништо заедничко ниту со нашата пост-социјалистичка нео-отоманска „култура“, ниту со вредносниот систем на западното просветителство.
Евангелието, всушност, нема за цел да ги укине класните и културните разлики меѓу луѓето и народите. Тоа има за цел да ги преобрази, да им даде смисла, да ги облагороди. Кога човек ќе заживее во Христа – нема да му бидат задолжително потребни високо образование и научени манири за да познае што е кич, а што не е; што е воспитание, а што е простотија; што е достоинство, а што е себепонижување. Всушност, во секој народ, во секоја култура, во секоја класа – постои начин како да се биде и воспитан, и достоинствен, и чесен, и мудар. Она што треба да го промениме не е едноставно класата, народот, манирите – туку умот, самиот начин на кој гледаме и мислиме. Денес толку избегнуваниот збор „покајание“ го означува токму тоа: промена на умот, преумување кое човекот го постигнува познавајќи го Христа и донесувајќи одлука „самиот себеси и сиот свој живот“ нему да му го предаде.
*******************
Божикниот пост
Започна Божикниот пост. Тој му претходи на празникот Рождество Христово, трае околу 40 дена и се нарекува исто така „Филипов пост“, бидејќи започнува после 27 ноември – денот на споменот на Апостол Филип. Божикниот пост е востановен за да можеме ние, во пресрет на Рождеството Христово, да се очистиме себеси со покајание, молитва и пост, и со чисти срца, душа и тело, благоговејно да Го пресретнеме Синот Божји што се јави во светот, принесувајќи Му го, наместо обични дарови и жртви, нашето чисто срце и желба за последување на Неговото учење.
Правилата на воздржание, пропишани од Црквата во Божикниот пост се исто како и за Петровденскиот пост. Јасно е дека во времето на постот се избегнуваат месото, путерот, млекото, јајцата, сирењето. Освен тоа, Уставот вели дека во понеделник, среда и петок во Божикниот пост не се јаде риба, вино и масло и дозволено е само примање на храна без масло. Во останатите денови – вторник, четврток, сабота и недела разрешена е храна со растително масло. Рибата за време на Божикниот пост се разрешува во саботните и неделните денови, како и на големите празници, каков што е празникот „Воведение во храмот на Пресвета Богородица“, а исто така и на храмови празници и деновите на големите светии, но само доколку тие празници се паднат во вторник или четврток. Доколку празникот се падне во среда или петок се разрешува на вино и масло. Од 2 јануари до 6 постот се засилува и во тие денови, дури и во сабота и недела рибата не е благословена.
Како да го минуваме времето на постот?
Според делата на благочестие, на кои ние треба да им ги посветиме деновите од постот, овој пост наликува на празничните денови. Словото Божјо сведочи дека „постот… за домот Јудин ќе бидат радост и голема веселба“ (Зах. 8, 19). Сепак, постот се разликува од празниците и обичните денови. За време на празниците Црквата нѐ повикува кон благодарење на Бога и Светиите за нивните благодејанија, додека во времето на постот сме повикани кон помирување со Бога и учество во животот, страдањата и смртта на Спасителот и Светиите. Празниците нѐ приведуваат кон духовна радост и надеж, постот, пак, кон духовно смирение. За време на празниците во согласност со духовната веселба, Црквата благословува побогата трпеза, во постите, пак, се пропишува умерено употребување на посна храна и питие. Сето тоа е убаво уредено во Црковниот Устав со цел да ги ослаби во нас страсните движења на плотта, кои се будат со обилните и слатки телесни задоволства; но така што да не ја заслабне сосема нашата телесна природа, туку да ја направи лесна, крепка и способна да се потчини на движењата на духот и бодро да ги исполнува неговите потреби.
Уставот на Црквата учи од што треба да се воздржуваме во времето на постот. Телесниот пост без постот духовен не придонесува ништо за спасението на душата, дури напротив може да биде и духовно штетен, доколку човекот воздржувајќи се од храна се исполни со чувство на предимство во однос на другите. Вистинскиот пост е поврзан со молитва, покајание, со воздржание од страстите и пороците, со искоренување на лошите дела, простување на навредите, и вежбање во добродетелта. Постот не е цел туку средство – средство да ја смириме сопствената плот и да се очистиме од гревовите. Без молитва и покајание постот станува една обична диета. И Светите Отци велат дека додека постиме телесно истовремено треба да постиме и духовно: „Да постиме, браќа, телесно, да постиме и духовно, да ги разрешиме сите врски на неправдата“. Вистинската суштина на постот е изразена во следната црковна песна: „Пости од храна душата моја, но од страстите не се очистува – напразно се утешуваме со нејадење. Зашто ако постот не ти донесе исправување, ќе биде примен од Бога како лажен и ќе биде како кај лошите демони кои никогаш не јадат“.
Како да се навикнеме на постот?
Основа на постот е борбата со гревот преку воздржание од храна. Значи воздржание, а не истоштување на телото, затоа правилата за запазување на постот секој треба да ги усогласи со своите сили, со степенот на својата подготвеност за пост. Постот е аскетски подвиг, кој бара подготовка и постепеност. Неопходно е во посниот подвиг да се влегува постепено, етапно, почнувајќи со воздржание од мрсна храна во среда и петок во текот на целата година. Некои непромислено и нагло го започнуваат подвигот на постот, постејќи безмерно строго. Тие само го нарушуваат своето здравје, или уште полошо, од гладот стануваат нетрпеливи, раздразливи – се гневат на секого и на сѐ и постот наскоро за нив станува неподнослив. И тие го отфрлаат. За нашето расположение кон постот да биде правилно, треба постепено да пристапуваме кон постот, внимателно и со расудување. Секој треба самиот да си определи колку му е потребно храна и питие, притоа не многу да го намалиме количеството на храната што ја употребуваме и да се доведеме до тоа да сме исцрпени и неспособни за делување. Тука главното правило ни го дава Самиот Господ: „Да не отежнат срцата ваши од прејадување и пијанство“. Оној којшто сака да го сочува и запази постот би требало да се посоветува со опитен духовник, добро да му ја изложи својата физичка и духовна состојба и да испроси од него благослов за исполнување на постот.
******************
Игумен Нектариј (Морозов)
Да постам или не?
Опитот на откажувањето
Текстот е наменет за оние кои се мислат дали да постат или не; за оние кои сакаат, но не можат да го направат првиот чекор; кои се сомневаат во своите сили. Ова е само едно мало размислување за тоа како да се решиме на пост.
Зошто е тешко?
Во пракса, на човекот секогаш му е тешко да се реши на нешто што му го нарушува комфорот, особено кога станува збор за нешто што е релативно ново во неговиот живот. Ние денес сме многу слаби суштества, подложни на влијанието на цела низа негативни фактори и постојано склони кон барање на некакви утехи, меѓу кои спаѓа и вкусното јадење. Затоа на човекот којшто нема доволно духовен опит, кој тукушто пристапил кон црковниот живот, му е многу тешко да се реши на таков чекор. Би можеле да наведеме еден сличен пример. Ете ти се подготвуваш да се искапеш во реката, и на почетокот почнуваш да покажуваш нерешителност. Водата ти се чини студена и влажна. Но потоа кога веќе ќе влезеш, наскоро се привикнуваш па подоцна дури и не сакаш да излезеш надвор. Токму така бива и со секоја друга работа, па и во однос на постот. Еднаш треба човекот да се реши да влезе во водата, а потоа нему ќе му биде многу полесно.
Навистина за оној кој за првпат се решава да пристапи кон постот, може да му се понуди одговор на неколку прашања за да може разумно да пристапи кон таа навидум едноставна работа.
Зошто сакам да постам?
Одговарајќи на ова прашање треба да разјасниме неколку моменти. Најпрвин, неопходно е да се знае дека постот е опит на откажување од она што тебе ти претставува наслада. Тој опит е своевиден темел на сите останати аскетски дејства на човекот. Особено на борбата со страстите, затоа што победата над страстите секогаш бара откажување од она што би го сакале, било да се тоа некакви задоволства или состојба на гнев, зашто кога во гневот викаме и тоа се покажува како своевидна наслада. Ако успееш да се откажеш во малото, ќе можеш да се откажеш и во големото. Доколку, пак, не се откажеш ни во малото, во поголемото сигурно исто така не ќе можеш.
Второ, постот е дело не само лично, туку и традиција и правило на сета полнота на Црквата, затоа кога човек почнува да пости, тој внатрешно се соединува со целата Црква. Би прашале, зошто е сето тоа неопходно, кога христијаните и така ја исповедаат едната вера и се обединуваат во храмот на молитва? Да, но подвигот, дури и кога е толку мал, обединува многу повеќе, затоа што кога принесуваш некаква жртва, тоа го сфаќаш посериозно. Во останатите случаи ти повеќе се ползуваш од нешто, но во овој случај даваш.
Освен тоа, многу луѓе си спомнуваат дека се христијани токму тогаш кога ќе седнат на трпеза со посна храна. И тогаш мислата што им доаѓа е толку наивно детска: „А што ако треба не само во ова, туку и во сето останато да бидам христијанин?“ Но понекогаш оваа мисла го поттикнува човекот да преиспита многу работи во себе.
Зошто треба да постам? Или не треба?
Зборот „треба“, од една страна значи дека нешто има право на постоење. Од друга страна, пак, кога на човекот му се вели „ти треба, ти си обврзан, или ти си должен“, кај него се раѓа некакво внатрешно противење. Но, најголемото значење на овој поим е во тоа што во Црквата, во Христијанството како такво, ништо не може да се сфати и прими без смирение. Најстрашната болест на современиот човек е гордоста, суетата. И кога тој од послушност кон Црквата го прима на себе јаремот на постот, тоа е затоа што тој би сакал малку по малку да се приведува себеси кон смирение, кон добрата простодушност на детенце кое го исполнува она што му го кажуваат родителите. И тогаш на човекот му се откриваат многу таинства на духовниот живот.
Што ме чека на тој пат?
Секако човекот со право треба да очекува некаков бунт од страна на своето тело, кое лишувајќи се од она на што се привикнало, почнува да докажува дека без тоа никако не може да опстане, и дека сето тоа е многу страшно и тешко, дека човекот не треба така да се измачува себеси. Тој момент треба да се истрпи, не веднаш да се попушти. И по некое време станува јасно дали навистина тоа барање е природна потреба, или, пак, станува збор за некакво лично расипништво, коешто може да се игнорира. Доколку е тоа потреба на човекот и човекот има некаква болест поради која му е неопходно примање на определен вид храна, тогаш дозволено му е да ја вкуси, бидејќи таа болест веќе го смирува телото и не е разумно тоа прекумерно да се истоштува. Своевремено секој, па дури и тешко болниот човек, којшто сака да пости, може да најде за себе си определена мерка на постот според неговите сили, откажувајќи се на пример од некакви си свои лични омилени храни, без притоа да му наштети на своето здравје. Бидејќи поважно од сѐ е, како што спомнав, опитот на откажувањето.
Освен ова човекот задолжително го чекаат и некакви искушенија, затоа што постот е време на борба, кога непријателот на нашето спасение, ѓаволот, ќе нѐ напаѓа, и секако ќе се обидува нас коишто на таков начин стремиме кон небото, да нѐ сруши на земјата. Тој ќе ни се меша во најразлични добри нешта, а Господ тоа ќе го допушта, затоа што тоа, пак, за нас е вежба која го овозможува нашето усовршување во добродетелта. Затоа не треба да се плашиме, туку треба за себе од таа вежба да извлечеме поука. Односно, пред сѐ, постот треба да биде време кое човекот го поминува внимателно и будно, набљудувајќи што се случува со него, какви страсти се будат, ги победува ли тој нив или тие го победуваат него, зошто е тоа така – и од сето тоа да се извлечат заклучоци.
Како можеме да си помогнеме? Основните наши средства за помош се вниманието, навиката да се испитуваме себеси, будност во искушенијата за тие да нѐ не изненадат, и секако засилена молитва и учество во црковниот живот.
Не мислам воопшто дека доколку човекот сѐ уште не оди во храмот, не би требало да пости и дека за него тоа би било сосема бесполезно. Не! Бидејќи кога луѓето ќе почнат да постат, тие постепено навлегуваат и во црковниот живот. Тоа се случува тогаш кога човекот пости заради Бога, а не поради диета или некаков обичај. Како што вели Св. Теофан Затворник: „На Бога Му е потребен некаков повод за да нѐ помилува. И постот може да стане токму таков повод“.
А како за Нова Година?
Доколку зборуваме од чисто гастрономски аспект, тогаш при денешново изобилие од продукти, навистина може да се приготви потполно вкусна, хранлива, па дури и отмена трпеза, а притоа посна. Доколку пазењето на постот кај некои од членовите на семејството предизвикува конфликти, тогаш подобро е постепено да ги запознавате блиските за тоа зошто вие од нешто се откажувате.
Што е мојата придобивка на крајот од тој пат?
Кога човекот прави нешта поради Бога, поради својата душа, тој воопшто не треба да размислува што ќе придобие. Самиот негов труд му е веќе придобивка. Не само затоа што даденото ќе му се врати, оти, нели, кој денес сее во идниот век ќе пожнее стократно. Туку едноставно самата можност да му се даде на Бога нешто е една огромна среќа, каква што нема друга. И не треба да се оди далеку со примерите: Кога еден човек го љуби другиот, тој му дава нешто не заради тоа што ќе му биде вратено, туку едноставно затоа што самото давање за него е среќа. И тоа може и треба да се учи.
**********************
Преп. Максим Исповедник: За душата
Најпрвин ќе ги поставам критериумите според кои душата може да биде сфатена. Потоа, низ што се сведочи нејзиното постоење. Трето, дали таа има своја одредена суштина или пак нејзината суштина е неодредена. Четврто, дали е проста или сложена? Петто, дали е бесмртна? И на крајот, дали е таа разумна или неразумна. Сите овие прашања би биле поставени, најчесто, во еден разговор за душата. Тоа се најбитните прашања кои што можат да ги окарактеризираат нејзините својства. Како докази за утврдување на предметот на истражување ќе користиме општи поими. А поради концизноста на описот ќе се држиме само до оние расудувања кои се неопходни за предметот на истражување кој ќе се обидеме да го докажеме. Со цел сфаќањето да биде појасно и полесно, ќе направиме и одредено соочување со спротивните аргументи. Значи, да започнеме со словото.
Што е критериум за сфаќање на душата? Сѐ што постои се спознава со сетилата или пак се поима со умот. Тоа што потпаѓа под областа на сетилата, го има за доказ самото негово насетување, односно чувствување. Заедно со неговото воочување, во нас се создава и претстава за дадениот предмет. Но, од друга страна, тоа што се поима со умот, пак, не се спознава самото по себе си, туку се спознава врз основа на неговата спротивност. Така и душата, бидејќи ни е непозната, не се спознава самата по себе си, туку се препознава по нејзините пројави.
Дали постои душата? Доколку го набљудуваме човечкото тело, ќе утврдиме дека тоа е во непрестајно движење сѐ до својата смрт. Од каде доаѓаат тие движења? Да претпоставиме дека движењата на нашето тело и во нашето тело се предизвикани однадвор или пак одвнатре. Доколку претпоставиме дека се предизвикани однадвор, каков сличен пример од природата би можеле да најдеме за да добиеме претстава за таа појава, со цел да расудиме дали тврдењето е точно или не? Би можеле да ги земеме бездушните предмети (камен, дрво, ножици итн.). Над нив постојано вршиме дејства: ги креваме, ги спуштаме, ги туркаме, ги влечеме. Дали нашето тело (под претпоставка дека врши своеволно, слободно дејство) се движи на начин како да некој/нешто го крева, спушта, турка или влече. Мислам дека би можеле да кажеме дека не е така. Природата на движење на бездушните предмети и човечкото тело не е иста. Тогаш, да претпоставиме дека движењата на телото се предизвикани одвнатре? Како пример за таква појава во природата би можеле да го земеме огнот. Огнот се „движи” сѐ додека е оган по природа. Кога ќе престане да се движи, односно кога ќе згасне, огнот престанува да биде оган. Тоа не може да се каже и за телото. Телото кога ќе престане да се движи, односно кога ќе умре, не престанува, туку останува да биде тело. Следствено на овие заклучоци, доколку телото не се движи однадвор како бездушните предмети или пак одвнатре како огнот, тогаш би можеле да кажеме дека тоа е покренато од нешто трето – душа, која му дава и живот.
Дали е душата суштина? За да се докаже дека душата е суштина, треба најпрво, природно, да се дефинира што е суштина. Потоа, треба да се одреди и каква е таа суштина бидејќи суштината е една и иста по број, неменлива, но е способна да прима во себе состојби спротивни една на друга. Душата прима состојби кои што се спротивни една на друга, иако самата таа не отстапува од својата природа. Во неа можат да се видат: праведност и неправедност, храброст и плашливост, целомудрие и разврат, состојби кои што се спротивни една на друга. Доколку претпоставиме дека својството на суштината се изразува во тоа да прима во себе спротиставени состојби, тогаш јасно е дека и за душата важи истата дефиниција. Според тоа, можеме да кажеме дека душата е суштина. Потоа, анализирајќи го телото, ќе видиме дека телото е суштество, односно е суштествено. А ако телото е суштествено, тогаш и душата е суштествена, затоа што не е возможно тоа што се оживува (телото) да има суштина, а тоа што оживува (душата) да нема. Зар би можело да се каже дека тоа што е „ништо” и нема своја суштина може да биде причина за постоење на нешто што има своја суштина. Или пак, поинаку кажано, ако една појава (нешто) е причината за постоење на живот во друга појава (нешто), и ова второво не може да постои без првото, тогаш кој би можел да каже дека второто е причината за постоење на првото, од кое што добива живот?
Дали е душата бестелесна? Од горенаведеното може да се заклучи дека душата се наоѓа во телото. Тоа што може да нѐ заинтересира е како таа „се наоѓа во телото”. Ако е додадена на телото, како што камче стои до друго камче, тогаш и душата е тело. Тогаш не би можело да се каже дека целото тело е исполнето со душата, затоа што (во тој случај) душата е додадена на само еден негов дел. А доколку, пак, таа се помешала со телото, тогаш следствено на тоа, таа би требало да е сложена, односно составена од повеќе делови. Во тој случај душата не е проста, а тоа пак се отфрла со самиот поим за душата. Тоа што е сложено е составено од повеќе делови и е деливо. Ако е деливо, може да биде расклопено. Ако може да биде расклопено, значи е тродимензионално. Ако е тродимензионално, значи е тело. Ако телото се додаде на тело тогаш настанува мноштво. А душата што се наоѓа во тело не создава мноштво туку едноставно го оживува, му овозможува (создава) живот. Значи душата не е тело, туку е бестелесна. Ако душата е тело, има ли таа сетилни својства? Со очите не може да се види, а со ушите не може да се слушне храброст или пак праведност, на пример, бидејќи тоа се својствата на душата. Дали таа може да се храни? Дури и ако може да се храни, не се храни телесно, како што се храни телото, туку се храни бестелесно, со зборови и мисли. Поради тоа, мислам дека би можеле да заклучиме дека душата е бестелесна.
Дали е душата проста? Дека душата е проста, воглавно се докажува со тоа што се докажува и нејзината бестелесност. Ако таа не е тело, поради тоа што телото е составено од повеќе делови, тогаш душата не е многуделна. Имајќи предвид дека е бестелесна, можеме да кажеме дека е и проста, затоа што бестелесните појави се едноделни, целовити.
Дали е душата бесмртна? Јас мислам дека на тоа што е просто, според неговата природа му следува бесмртност. А како доаѓаме до тој заклучок? Ниедно од постоечките битија не е распадливо само по себе, затоа што Бог на почетокот ги создал битијата да бидат нераспадливи. Тоа што се распаѓа, всушност се распаѓа со делување на сила спротивна од себе. Ако нешто се распаѓа, мислам дека логички би можеле да заклучиме дека е сложено. Ако е сложено, тогаш тоа е и многуделно. Тоа пак што е многуделно, составено е од делови различни по својата природа. Според тоа, можеме да извлечеме заклучок дека поради тоа што душата е проста и не е составена од различни делови, т.е. поради тоа што е несложена и неразградлива, таа е и бесмртна. Навраќајќи се повторно на претходните заклучоци; тоа што се движи од нешто друго, нема во самото себе животно начело, туку го добива од тоа што го движи и постои сѐ додека го движи таа сила. Кога престанува да дејствува таа сила тоа се распаѓа. Тоа пак што има способност да се движи самото од себе (како што е душата самодвижечка), никогаш не престанува да постои, бидејќи се движи засекогаш. А тоа што се движи засекогаш е бескрајно. Штом е бескрајно, тоа е нераспадливо. Штом е нераспадливо, тоа е бесмртно. Според тоа, ако душата е самодвижечка, таа е и бесмртна, според приложените заклучоци. И уште нешто. Доколку сѐ што се распаѓа, се распаѓа поради сопственото зло, тогаш тоа што не се распаѓа од сопственото зло е нераспадливо. Злото е тоа што се противи на доброто, тоа што го разрушува доброто. Телото нема друго зло освен страдањето, болестите и смртта, спротивно на неговите доблести кои што се: убавината, животот, здравјето и силата. А злата на душата се: страшливоста, мрзата, зависта и слично. Сепак, сите тие зла не ја лишуваат душата од движењето и животот. Значи, душата е бесмртна.
Дали е душата разумна? Дека душата е разумна, може да посведочи секој, врз основа на тоа што самата таа пронашла многу вештини кои се корисни во животот. Затоа што вештините не се појавиле туку така случајно, од никаде. А пак од друга страна, никој не може со сигурност да каже за некоја вештина дека е целосно неделотворна и бескорисна за животот. Понатаму, ако вештините допринесуваат за тоа што е корисно во животот, тогаш се вредни за пофалба. А тоа што е вредно за пофалба, би требало да е резултат на разумно дејство. Значи, душата е разумна. Нашите сетила не се доволни за поимање на работите. За разбирањето на битијата ние не се служиме само со сетилата, затоа што не сакаме да бидеме измамени од нив. На пример: работи кои се различни по природа, а исти по облик и слични една на друга по боја. Самите сетила не се во можност да расудуваат што е што. Поради тоа што се неразумни, сетилата можат да ни дадат само лажна претстава за работите, чија што правилна претстава ние ја постигаме со разумот. А дека тоа е навистина така, можеме да одредиме по тоа што оние предмети чие што постоење, облик, боја и други особини сетилните органи ги пренесуваат до нашиот ум (со што се ограничува и нивната улога), душата потоа може да ги искористи, да направи избор и да ги претвори во тоа што нам ни одговара. Според тоа, ако од една страна сетилата (поради тоа што се неразумни) можат да ни дадат лажна претстава за предметите, од друга страна умот расудува и вистински ги спознава работите. А умот ѝ припаѓа на душата. Значи, душата е разумна. Ние го спроведуваме во дело само тоа што претходно сме си го замислиле. Тоа е вредност на душата. Затоа што умот не е додаден однадвор, исто како и спознанието на постоечките работи, туку изгледа дека душата сама со своите мисловни сили, ги уредува работите. Поради тоа кај нејзе најпрвин се создава преднацрт на работите, а потоа се спроведуваат во дело. Вредноста на душата не е ништо друго, туку сето тоа да го врши со разумот. Затоа што таа ја прави разликата помеѓу спознанијата кои ѝ ги пружаат сетилните органи. Значи, душата е разумна.
Дефиниции:
Што е душа? Бестелесна и разумна суштина, која што престојува во телото, причина за животот.
Што е ум? Најчист и разумен дел од душата, кој служи за созерцание на работите и на тоа што било доживеано претходно (преку сетилата).
Што се мисли? Сили на душата, насочени кон нешто што е поврзано со работите за кои размислуваме, создадени по пат на разум (еден вид на усогласени поими).
Што е тоа начин (обичај)? Тоа е онаа состојба на душата, произлезена од навика.
Што е чувство? Орган на душата, сила на сетилата која е во состојба да прима впечатоци од надворешните созданија.
Што е тоа дух? Суштина без форма, која претходи на секое движење.
Извор: http://agapi.mk/prep-maksim-ispovednik-za-dushata/
***************************************
Старец Пајсиј Светогорец
- Разговорот не го води со директорски тон. Се вметнува сопствениот егоизам и гордоста.
- Однесувај се со расудување.
- Вистината кажана без расудување, може да направи вистинско злосторство.
- Активирај го мозокот! Не очекувај се да ви се нацрта! Некои работи треба самите да ги сфатите.
- Светиот дух е светлина, божествена светлина.
- Чувај ги своите сетила! Од нив се почнува.
- Колку повеќе знаеш, толку поголема одговорност имаш!
- Прашувај, советувај се, осветувај го својот ум!
- Не примај ги телеграмите на лукавиот, ниту лукаво мисли.
- Живеј и твори со добрина и едноставност! Тогаш настанува духовна бистрина, божествено просветлување.
- Биди едноставен и имај добри помисли.
- Најголемо зло нанесуваат оние што се побожни, но имаат и “штетно” незнаење. Незнаењето е страшно!
- Радоста се раѓа од жртвата.
- Жртвувањето носи радост.
- Со благодатта и просветлувањето на човекот му доаѓаат догматиката и богословието.
- Кога човекот очекува признание за своите заслуги, тој губи се.
- Единствен вистински и правилен духовен пат е да го заборавиш доброто што го правиш, а да го паметиш само доброто што ти го прават другите.
- Ако некој не знае, треба да се заинтересира да дознае.
- Отфрли ја својата волја, својата слабост, она што те успокојува.
- Мачеништво: кога со радост ги примаш презирањата. Подвижништво: со постење (40 дена, или среда (кога Христос го предале), или петок (кога Христос го распнале).
- Од мачеништвото во духовниот живот се родило подвижништвото.
- Логиката ја поткопува верата.
- Таму каде што има гордост, верата не дејствува.
- Верата во Бога не е доволна, потребна е и доверба во Него.
- Човекот прво треба да верува за да може да сака.
- Вложи труд за да ги надминеш своите слабости, или желба за борба.
- Постот и подвигот се предуслови за молитва.
- Не колку се молиме, туку како се молиме.
- Молитвата со болка во душата.
- Верувањето во помислите – почеток на прелеста.
- Карактерот потекнува од помислите.
- Напредувањето во духовниот живот зависи од помислите.
- После празнотијата од помислите (добри или лоши) умот се исполнува со божествена благодат.
- Колкав соменж, толкава штета. Сомнежот со себе носи болест.
- Самооправдувањето го спречува духовниот напредок.
- Човекот кој правилно ќе се запознае себеси, стекнува смирение.
- Внимавај на себе, кажувај ги своите помисли и ништо не криј.
- Не врши духовно насилство над себе.
- Оној кој има знаење и ја познава вистината се исповеда пред Бога не преку сеќавање на она што го направил претходно, туку со трпење на неволјите што му се случуваат (Марко Подвижник).
- Ако во тебе е нешто добро фали го Господа, а ако во тебе е нешто лошо исповедај ги своите гревови.
- Треба да се работи на себе за да бидеш во состојба да им помагаш на луѓето.
*********************
Кога се раѓаме, сите се радуваат а ние плачеме; кога умираме сите плачат а ние се радуваме —- Патријарх српски Павле.
*************
- Евергетинос (или Доброслов); зборник на аскетски поуки што ги собрал Павле Евергетинос.
- Богородичник (62 канона на пресвета Богородица); ти немаш скаменето срце, туку “разумно срце”.
- Читај: Старечник, Филотеевата историја, Доброслов, дури потоа авва Исаак
- Лавсиак; житија на сите палестински и египетски подвижници.
- Пидалион; зборник на канони на Православната црква. Составен во 1793 година од св. Никодим Светогорец и монах Агапиј. Ги содржи каноните од Вселенските собори, Апостолските канони и каноните на светите отци.
- Каноните се користат со расудување и се зема во предвид конкретниот човек и покајанието што тој го принесува, а не како шаблони.
- Книга “Современите атонски отци”, Москава, 1900
- Геронтикон, книга изреки и кратки приказни од пустинските отци
- Теотокарион, книга стихови за Богородица
****************
- Чудата не се објаснуваат со помош на логиката, тие се доживуваат
- Отец Тихон препорака: пост, молитва Исусова, 150 поклони, молитвениот канон на Пресвета Богородица, едно поглавје од Евангелието и житието на светецот од тој ден.
- Смиреноумие: не осудувај никого, а за себе мисли дека си полош од сите.
- Филотимо; најчист сублимат на добрината, љубов покажана од простите (едноставни) луѓе од кои е отстанета секаква трага на “јас”.
- Ските е манастирско живеалиште зависно од главниот манастир и се состои од колиби во кои живеат монаси со своите старци.
- Колиба е едноставно место за живеење на ограничен број на монаси под раководство на еден старец, со мал имот наоколу и со параклис. Неколку колиби формираат скит, кој функционира како мал манастир.
- Ќелија е самостојно, изолирано монашко живеалиште што се состои од една ѕидана градба, придружена со параклис и опкружена со земјиште и којашто не припаѓа на одреден скит.
- Киновитски (општожителен) манастир има игумен; а идиоритмичкиот манастир нема игумен туку старешина кој се бира на една година и секој монах сам се грижел за своите потреби.
- Збогувај се своето тело, бидејќи во него ти не ги издржа маките.
- 318 Богоносни Отци; Првиот Екуменски Синод.
- Пост → Бдеење → Физичка работа
***********************************
Велигденски пост – затоа што завршува на Велигден и значи подготовка за Празникот.
Воскресенски пост – заради празникот на Христовото воскресение.
Пасхален пост – бидејќи е пост пред Пасха, како што се нарекува Велигден – Новата Пасха или Новозаветна Пасха.
Велики пост – заради големото значење на постот и на празникот Велигден.
Четириесетница – Велика или Света Четириесетница – затоа што трае четириесет дена (од Чист понеделник до Лазарова сабота). И Господ Исус Христос постел 40 дена (Матеј 4,2; Лука 4,2).
Чесен пост – бидејќи го опфаќа времето на Христовото распнување на Чесниот крст.
Најдолг пост – според должината на постењето. Тоа е најдолгиот пост.
Најголем пост – според важноста, во однос на другите повеќедневни пости.
Најстрог пост – меѓу останатите постења – најстрог според исхраната и воздржувањето, а и според богослужбите.
Историјат
Првпат Велигденски пост или пост за Велигден се спомнува на крајот од II век. Тој траел само три дена, вели свети Иринеј Лионски (+202г.) и сите го постеле. Така се постело во III век, во „спомен на Христовите страдања“, вели и Тертулијан (+220г.).
Кон крајот на III век, во Сирија се спомнува Велигденски пост којшто траел една седмица.
А во средината на IV век, веќе се спомнува Велигденски пост од 40 дена. За тоа пишува историчарот Евсевиј Кесариски (+340г.) и свети Атанасиј Велики (+373г.) во Велигденските посланија.
Дури во V век е оформен сегашниов Велигденски пост – Велика Четириесетница.
Времетраење на постот
Велигденскиот пост опфаќа 7 недели, односно 7 седмици. Трае 48 дена, од Прочка до Велигден. Тогаш, зошто се нарекува Четириесетница? Затоа што по 40 дена од постот, продолжува последната седмица пред Велигден, дополнителен строг пост, заради деновите на предавството, страдањата, распнувањето на крстот и погребението на Господа Исуса Христа. Таа се нарекува Страдална или Страстна седмица.
Севкупно Велигденскиот пост ги опфаќа Четириесетницата и Страстната седмица.
Велигденскиот пост нема свој постојан датум, туку зависи од определениот датум на Велигден. Тој е негова претходница и подготовка.
Првата недела на постот се вика Недела на Православието. Втората е Недела на свети Григориј Палама. Третата е Крстопоклона – Недела на Чесниот Крст, кога вернициите се поклонуваат и го целиваат изнесениот крст на богослужбата. Четвртата е на свети Јован Лествичник и во неа се преминува средината на постот. Петтата е на света Марија Египќанка. Шестата седмица е Цветна (Цветници), наречена така според цвеќето и зелените гранчиња што ги фрлале децата и луѓето пред Христа при Неговото влегување во Ерусалим. Седмата е последна седмица пред Велигден, наречена Страдална, Страстна или Велика недела.
Веќе се најавува блискоста на Велигден. Деновите во таа седмица се именуваат како Велики: Од Велики понеделник, до Велика сабота. Секој ден е поврзан со настаните од последните дни на Господа Исус Христос. Особено се значајни последните три дена:
Велики четврток, кога бил фатен по Тајната вечера.
Велики петок, кога бил суден, тепан, мачен, распнат, умрел и бил погребан. Единствено тогаш пред луѓето се изнесува Плаштеницата со која било обвиткано и погребано Христовото тело.
Велика сабота е последниот ден и последната подготовка за Празникот над празниците, а Христос е во гробот од каде ќе воскресне.
Причина и цел на постот
Велигденскиот пост започнал од две причини и со две цели:
- Да се подготват оние што требало да бидат крстени на Велигден, а кои во текот на постот биле поучувани во верата и во христијанскиот живот и биле огласени за крштение.
- Крстените, пак, да се подготват за Велигден – за Воскресението Христово, за Празникот што претставува основа на верата. Христијанската вера е вера во воскресението. Тоа му дава смисла и цел на христијанскиот живот.
А Велигден е празник на Воскресението и на Животот. Нова Пасха. Премин од привременото во вечното живеење. Тие што се со Христа овде, ќе бидат со Него и во вечноста.
Постот е време на соединување со Бога – Причестување, Заедничарење, Благодарење – Евхаристија.
Начин на постење и исхрана
Постот е како човекот: телесен и духовен. Со две природи: за телото и за душата. Постиме од гревовноста и од мрсноста.
Се пости на вода, освен во сабота и недела, кога се дозволува масло (зејтин) и вино. Масло и вино се допушта и на празниците: Упокоение на свети Кирил Солунски, Наоѓање на главата на свети Јован Крстител, свети Агатангел Битолски, Младенци Собор на свети архангел Гаврил, света Лидија Македонска, Упокение на свети Методиј Солунски и на храмов или домашен празник. Масло се допушта и на „преполовение“ на постот и на Велики Четврток заради Тајната вечера.
Риба се јаде само на Благовец и на Цветници. На Лазарева сабота се јаде икра.
Првите три дена – тримери (понеделник, вторник и среда) не јадат ништо, оние што доброволно одлучиле да не јадат, а не е обврска за сите. Таквите, во средата, по Литургијата, најпрво вкусуваат една лажичка светена вода на Водици (агјазма), а потоа Причест.
Велигденскиот пост е најстрогата форма на постење. А постот значи воздржување телесно и духовно: воздржување од мрсна храна и од гревовност. Во постот ние му даваме предност и поткрепа на духовното пред телесното. Тоа е време за повеќе молитва и за повеќе добри дела. Време за откажување од гревот и за покајание.
Во Велигденскиот пост не се прават свадби, ниту се дозволува венчавање.
Телесниот пост значи во сите дни воздржување од месо, млеко, јајца и производи со нив, односно од сè што содржи месо, млеко и јајца, а во одредените денови, воздржување и од масло и од вино. Храната доминантно е од растително потекло.
Иако, само во сабота и недела е дозволена храна со масло (зејтин), а во другите денови без масло, сепак, има и ублажување на постот, кога е тоа потребно. Ако е човекот болен, слаб и немоќен, може да добие благослов, да пости со зејтин, млеко и риба. Тоа се однесува и на малите деца до 7 години, но и на длабоката старост, како и за луѓето во посебни услови и состојби, како што се болестите, затворите, армијата, војните, бремените, леунките, доилките, патниците и сл.
Во таквите случаи постот може да се ублажи. Благословот за тоа се добива од православен свештенослужител. Од постот не се ослободува, туку тој се олеснува. Никако не се допушта месо.
Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана сè повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната со животинско потекло.
Постот е потреба и за телесното и за духовното здравје. И најважно, постот не е само воздржување и одрекување од храна, туку е важен и духовниот пост – одрекувањето и воздржувањето од секое зло и грев. Во тие дни треба да се испитаме себеси, да се воздржиме од лошите мисли, зборови и дела, да се покаеме и да се исповедаме. Да се измириме и да се очистиме. Духовно да се зајакнеме и да се збогатиме. Да правиме добри дела и да покажеме љубов кон Бога и кон луѓето.
Од телесниот пост може да бидеме и ослободени, но од духовниот пост – никако и никој, од никого, па дури ни ангел од небото не може да нè ослободи.
Свети Јован Златоуст вели: „Кога ќе слушнете за постот не плашете се од него. Тој не е страшен за нас, туку за лошите духови.“
Затоа и Исус Христос рекол: „Овој род се истерува само со пост и со молитва“ (Матеј 17, 21).
Постот на Страстната седмица
Велигденскиот пост завршува пред Страстната седмица која се издвојува во посебна седмица на страданијата. Постот, според поставениот ред, ги завршува своите 40 дена во петокот пред Лазарева сабота (во VI седмица).
Тие последни денови пред Велигден се поминуваат во строго постење, според зборовите на Господ Исус Христос, којшто рекол: „Но, ќе дојдат дни, кога ќе се оддели од нив младоженецот и тогаш, во тие дни, ќе постат“ (Лука 5,35; Марко 2,19-20; Матеј 9,15).
Апостолските правила, Велигденскиот пост го нарекуваат Велика/Голема Четириесетница на која се надоврзува Страстната седмица, постејќи со страв и трепет.
„Четириесетница е до седумте дена пред Пасха. Потоа, шесте дни до Пасха целиот народ ги поминува во сувојадење“, вели свети Епифаниј Кипарски.
На Велики Четврток, се јаде еднаш дневно и тоа по завршувањето на Светата Литургија.
На Велики Петoк, по своја волја, некои верници не јадат ништо до зајдисонце.
Велика Сабота е единствената сабота во која се пости со пост на вода, а оние што можат, остануваат цел ден на суво јадење.
Богослужбениот живот во постот
Богослужението во Велигденскиот пост е различно од секојдневното, вон постот. Тие дни се денови на пост, покајание и проштевање. Богослужбите не се свечени, раскошни и славни. Свештениците се облечени во темни и црни одежди.
Се прават поклони со наведнување на главата до појасот – мали (допојасни) поклони, кога со десната рака ја допираш земјата или големи поклони кога се наведнува главата до земја (доземни поклони) на колена. На богослужбите има многу читање, а не само пеење, како обично.
Секојдневниот богослужен ред е подолг од вообичаеното. Сите служби во текот на денот се збогатени со дополнителни молитви за покајание и со повеќе метании – поклони до земја.
Секоја среда и петок се служи Литургија на предосветените дарови, напишана Литургија од свети Григориј Двоеслов, папа Римски. Таа се служи за да можат верниците почесто да се причестуваат во постот.
Секој петок попладне, во црква се чита Акатист на Пресвета Богородица, а оној што не може да појде в црква, може да го прочита Акатистот и дома, но подобро е в црква.
Во саботите и неделите не се прават поклони до земја и се служи Литургија на свети Василиј Велики.
Последната недела пред Страстната седмица, Неделата Цветна (на Цветници), се служи Златоустова литургија.
Секој ден од Страстната седмица се служи Литургија, освен на Велики Петок, кога Христос е распнат, умрел и бил погребан.
На Велики Понеделник, Велики Вторник и Велика Среда се служи Литургија на предосветените дарови.
А на Велики Четврток и на Велика Сабота – Василиева литургија. Овие два дена се причестуваат најмногу верници. Затоа што тие се последните две литургии во постот и затоа што на Велики Четврток е востановена Светата причест, на Тајната Вечера, а Велика Сабота е единствената сабота што се пости строг пост и затоа што сакаат верниците причестени да го пречекаат Христовото воскресение – Велигден.
Пост и диета. Се слабее ли со постење?
Постот не е диета. Неговата цел и задача е друга. Не се пости за да се слабее, туку за да се зајакне духот и за да се претпочита духовното над телесното. Но, се разбира, тоа воздржување во текот на постот може да придонесе и за зацврстување на волјата и за решеноста да се храниме поумерено и поздраво.
Добро е да се користи разновидна храна и за време на постот. Сите сме различни во односот кон храната и во односот на храната кон нас и кон нашиот организам. За некого храната се лепи веднаш, а за друг не. Важно е и воздржувањето од количината во исхраната. Таа навика ќе помогне.
Сигурно е дека постењето е здраво и корисно.
Поуки и препораки за христијанскиот живот во текот на постот
Постењето не е само воздржување од мрсна храна или нејадење, оти и ѓаволот воопшто не јаде, ама јаде души човечки и е полн со злоба, па не може да се спаси.
Затоа, кога постиш, не завидувај, туку радувај се; не осудувај, туку проштевај; не прави неправда, туку помагај; не отфрлај, туку поткрепувај; не скарувај, туку смирувај; не навредувај, туку пофалувај итн. Зашто, каква е ползата што не јадеш месо, ако го јадеш брата си?
Постот е време на духовна будност, очистување, покајание, молитва, подвизи и добри дела. Тој е неразделно поврзан со молитва, со читање духовни книги, со дела на милост и љубов кон ближниот, духовни разговори, посета на богослужби, читање и проучување на Светото писмо, посета на часови по веронаука и верски поуки и правење добро.
Најдобро е така христијански да живееме постојано, но ако во тоа не успеваме, тогаш постот е најдобар период за вежбање во доброто и придржување кон тоа, за да ни постане доброто навика и да биде наш начин на живеење. Добро е во тој период да се воздржиме од вообичаените лоши навики, недостатоци и пороци.
Да ги контролираме страстите. Да не говориме неумесни зборови, пцости и шеги; да не гледаме премногу телевизија, особено, она што е непотребно, непристојно и соблазнително; да одбегнуваме кавги и расправии; да го отфрламе гневот и злобата; да го оставиме пушењето или да го смалиме; да се воздржиме од алкохолни пијалаци или да се ползуваат умерено; да се одбегнува секое зломислие, злочувство и злодело. Да мислиме повеќе на духовното, отколку на телесното – повеќе за душата, отколку за телото.
Народот вели: Кој пости, душата ја гости!
(За МИА подготви Проф. д-р Ратомир Грозданоски)
Велигденски пост
Постот значи не само откажување од мрсна и обилна храна туку и контрола на страстите, откажување од пијанства, веселби и радости. Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана се повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната од животинско потекло.
Во животот на македонскиот човек значајно место има постот, а посебно Велигденскиот пост, не само како најдолг туку и како најстрог. Инаку нашиот народ знае за еднодневни и повеќедневни пости. Еднодневни пости се средата и петокот, кои се постат во текот на целата година освен во т.н. редовни седмици, потоа за строги пости се сметаат Водокрст (Водокрштение) еден ден пред Водици (18/5.I.), Отсечение главата на св. Јован Крстител (11.IX/29.VIII), и Воздвижение на чесниот крст – Крстовден, (27/14.IX.) Повеќедневни пости кои одговараат на четирите годишни времиња се Велигденските, Петровденските, Богородичините и Божиќните пости.
Најстрог и најдолг е Велигденскиот (или Великиот пост, како што го вика народот) кој трае од Прочка до Велигден. Тука се 40 дена (четириесетница), од Чист понеделник до Лазарева сабота и уште Страстната недела од Цветници до Велигден, вкупно 48 дена. Исус пред да почне да го проповеда своето учење, (откако бил крстен), 40 дена минал во пустина во строг пост и молитви. А бидејќи во текот на овој период се случиле и неговите страдања (фаќањето, мачењето и распетито) и постот е проследен со многу телесни и душевни одречувања, со самоконтрола на страстите и со подготовки за причесната кога верниците се идентификуваат со својот Спасител, јадејќи од лебот што го претставува неговото тело и пиејќи од виното што, ја претставува неговата крв. Оттука постот не е време на очајание и мрак, на страдања и измачување на телото и душата, туку е чин на радост и закрепнување, на љубов кон Бога и кон човекот. Затоа во една црковна песна се истакнува: „Да постиме со пријатен пост, благоугоден на Господа: вистинскиот пост е премавнување на злото, воздржување на јазикот, откажување од гневот, одбивање на похотите, не говорење лага и клетвопрестапништво“. И самиот Исус во Евангелието посебно истакнува дека постот е најдобар начин за истерување на демоните: „Овој пак род, се истерува само со молитви и пост”.
Како значаен момент во животот на нашиот човек Велигденските пости нашле место и во народната литература посебно во песните. Јуначките песни за Кралот Марко посебно истакнуваат дека тој секогаш ги постел овие пости по што одел во црквата на причесна.
Постил Марко пости великои,
седум поти лебец ми каснало,
от киниса в црква на причесна.
Истражувачите на народниот живот сведочат дека постот е познат од најстари времиња, како забрана на јадење месо од табуисани животни. Но во христијанството постот има друго значење, зашто не се работи само за забрана на јадење месо или производи од животинско потекло, туку и забрана на веселби и други телесни и душевни задоволства.
Во Стариот завет од Светото писмо постот повеќе пати се споменува, во функција на покајание и трпение или како знак на самоказнување, кога луѓето ја чувствуваат опасноста од Божјата казна и кога со пост и покајание се враќаат кон својот Бог. Некогаш овде постот е во функција на собирање нови сили или подготовка за извршување некој голем подвиг. Во Новиот завет од Светото писмо, читаме дека свети Јован Крстител целиот свој век постел во пустината, дека Исус постел 40 дена пред да излезе на јавна проповед, дека пророчицата Ана, многу години минала во храмот „служејќи му на Бога со пост и молитва дење и ноќе“.
Во Евангелието според Матеј, самиот Исус укажува дека постот треба да биде искрен, а не лажен и дека тој самиот ќе ги награди заслужните верници: „Кога постите не бидете жалосни како лицемерите; зашто тие си ги прават лицата мрачни, за да се покажат пред луѓето дека постат.”
Според „Дела на светите апостоли од светиот апостол Лука”, постот го среќаваме уште во апостолски времиња кога тој ги обединува и апостолите и сите верници. И светиот апостол Павле во Првото послание до Коринтјаните ги советува како да постат: „Не одделувајте се еден од друг – освен по договор за некое време, за да постите и да му се молите на Бога; и пак состанете се за да не ве искуша сатаната, поради вашето невоздржување. Ова, пак, ви го велам како совет, а не како заповед.” Притоа, во Второто послание самиот апостол Павле го истакнува и својот личен пример во овој однос. Имено раскажувајќи за своите страдања како слуга Христов тој кажува дека повеќе пати бил мачен, затворан, тепан до умирање, дека преживеал каменување, бродолом и други страдања, дека поголем дел од животот минал „во труд и мака, во често неспиење, во глад и жед, во многу постење на студ и голотија“.
И во изминатите два милениуми постот бил важен момент во животот на човекот, особено на православните христијани. Во таа смисла за постот се имаат искажувано многумина свети отци. Така на пр. Св. Јован Златоуст вели дека „Суштината на постењето не е во воздржувањето од храна, туку во оддалечување од гревови. Оној што го ограничува постот исклучиво со воздржување од храна, тој го бесчести изнад се.“ Давајќи му важност на единството на телесниот и душевниот пост Св. Ј. Златоуст истакнува: „Не вели ми: Толку дена сум постел, не јадев ова или она, не пиев вино, одев во старо руво, туку кажи ми дека од гневен човек стана тивок, од жесток-благ.“ И Св. Тихон Задонски, исто така, му придава значење на единството на телесниот и душевниот пост. „Телесниот пост е кога стомакот пости од храна и пијалоци, а душевен пост е кога душата се воздржува од лоши мисли, зборови и дела”.
Меѓутоа, треба да се истакне дека функцијата на постот не е само правилен духовен развој туку и правилен телесен развој, односно здравје. Оттука не се без значење зборовите на светите отци Василиј Велики и Јован Златоуст дека „постот е мајка на телесното здравје, и ако не им веруваш на моите зборови прашај ги лекарите, тие подобро ќе ти објаснат.“ Значи постот тие го поврзуваат со здравјето и го нарекуваат „мајка на здравјето”.
Велигденскиот пост е единствениот што има подготвителен период од неколку недели. Најпрвин тоа е Неделата на митарот и фарисејот, потоа Неделата на блудниот син и најпосле Месопусната недела кога за последен пат е дозволено да се јаде месо. Митарот (митник, цариник) го ограбувал народот и само преку покајание и барање прошка можел да се ослободи од гревот, а фарисејот пак иако живеел според правилата со тоа што се чувствувал горд исто така направил грев за кој треба покајание и барање прошка. Значи покајанието и проштевањето се важни моменти за православните христијани пред започнувањето на Велигднеските пости.
Вистинскиот пост започнува со Чист понеделник, денот по Прочка. Но неделата пред Прочка се вика Месопусна недела, народот ја вика и месопусни поклади зашто тогаш се запокладува, (се запостува) со месо. Во текот на оваа недела се јаде сирење и други млечни производи поради што се вика и Сирна недела, некои ја викаат и Бела недела. Прочка се вика уште и Сирни поклади поради што од тогаш се пости и од млечни производи, а се вика и Проштени поклади, бидејќи тогаш луѓето меѓу себе си ги простуваат гревовите.
Инаку, бидејќи рибата не се смета за мрсна храна може да се јаде за време на Велигденските пости, но само на Благовештение и Цветници. Одобрувањето риба да се јаде на поголемите празници и за време на пост (како и виното и маслото) доаѓа од потребата од една страна да се запази постот, а од друга на празникот да му даде поголема свеченост во празнувањето. Бидејќи Велигден, а со тоа и Велигденскиот пост се со променлив датум, ако Благовештение се падне пред Цветници дозволено е да се јаде риба, масло и вино, а ако се падне во Страдалната (Страстната) седмица тогаш не се јаде и риба.
Инаку има повеќе причини поради кои рибата се смета за посна храна. Најпрвин, Божјото проклетство за гревовите е фрлено на земјата, а не и во водата, а рибата е водно животно, потоа Господ ја благословил рибата, јадел од неа, и со неа направил неколку чуда како на пр. кога со неколку риби и седум леба нахранува четири илјади гладни, или во друг случај кога со две риби и пет леба нахранил пет илјади луѓе. Рибата како симбол е прифатена уште во првите векови од христијанството и според некои објаснувања го симболизира и самиот Исус Христос. И виното во почетокот се сметало за храна што го нарушува постот, но од 9 век заедно со рибата и тоа се смета за посна храна што за време на постите се употребува само на големите Господови, Богородичини, но и светителски празници.
Инаку, од постот никој не може да биде ослободен, но има извесни олеснувања за болните, леунките, децата и сл. Во таа смисла за овие луѓе може да се дозволи употреба на масло и вино, но никако и месо, јајца, млеко, па дури и риба.
(За МИА подготви д-р Марко Китевски)
*************************************
ЗА СВЕТАТА ПРИЧЕСТ
Како што не учи Светата црква, Христијанинот, примајќи ја Светата Причест, таинствено се соединува со Христа, бидејќи во секоја честичка на раздробениот агнец се содржи самиот Христос.
Неизмерно е значењето на Светата Тајна Евхаристија, а нејзиното поимање ги надминува можностите на нашиот разум. Оваа Света Тајна ја поттикнува во нас Христовата љубов, го вознесува срцето кон Бога, раѓа во него добродетели, ги запира нападите на нечистите сили врз нас, ни дарува снага против искушенијата, ја оживува душата и телото, ги исцелува, им дава сила, ги враќа доблестите – повторно ја воспоставува во нас онаа чистота на душата, која што ја имал Адам до првородениот грев.
Старецот Партеније Киевски во една прилика, кога го обзело чувство на стравопочит и пламена љубов спрема Господа, долго во себе ја повторувал молитвата: „Господе Исусе, живеј во мене и дај ми да живеам во тебе“, а тогаш потчул тивок, сладок глас: „Оној кој што го јаде Телото мое и ја пие Мојата Крв, во Мене пребива и јас во Него“.
Светата Тајна Причест е најделотворниот лек за сите духовни болести. Свети праведен о. Јован Кронштатски за ова вели:
„Ако почувствуваш дека борбата е тешка и дека не можеш сам да излезеш на крај со злото, побрзај кај твојот духовен отец и моли го да те причести со Светите тајни. Тоа е големо и семоќно оружје во борбата“.
Поради тоа, по обичаите на црквата, Светата Тајна Причест следува по Светата Тајна Покајание и Исповед..
Свети архиепископ Арсеније, пак, пишува: „Голема работа е да се прима оваа Света Тајна и огромни се плодовите кои таа ги раѓа: Духот Свет го обновува нашето срце, стекнуваме блажено расположение на духот. И затоа што е тоа голема работа, таа од нас бара грижлива подготовка. Затоа, ако сакаш да добиеш благодат од Светата Причест – труди се на секој начин да го поправиш своето срце“.
На прашањето, колку често треба да се причестуваме, свети Јован Златоуст одговара:
„Колку почесто – толку подобро“.
Тој, меѓутоа, поставува задолжителен предуслов: на Светата Причест треба да се пристапува со искрено покајание заради сторените гревови и чиста совест.
Во животописот, пак, на преподобниот Макарија Велики, запишани се неговите зборови упатени на една жена која што сурово пропатила како последица на бајачи и гатачки: „Си се подложила на искушение затоа што веќе пет недели не си се причестила со Светите тајни.
Архиепископот Арсеније пишува: „Непријателот на човечкиот род веднаш сфати каква одбрана, сила, Господ ни дарува со Светата Тајна Евхаристија (причест, м.з.), па затоа почнал да ги оддалечува Христијаните од Светата Причест со најразлични лукавства.. „Христијанинот секогаш мора да биде спремен за смртта и за Светото Причестување“, говорат духовните отци.
Духовниот живот во светот не е возможен без Светата Причест, зашто нашето тело копнее и слабее кога не му даваме храна. И душата има потреба за својата небесна храна. Духовниот живот не е апстрактно богословие, туку реален и неоспорен живот во Христа.
И децата по своето крштевање па се` до седумгодишна возраст можат да се причестуваат многу често, не само секоја недела, туку и секој ден, без претходна исповед и пост, а по таа возраст како и сите останати.
Кога ќе наполнат околу шест години, корисно е децата да се навикнат да се причестуваат на празен стомак.
Денот кога човекот се причестува претставува посебен ден за христијанската душа, кога таа на посебен и таинствен начин се присоединува со Христа.
Како што кога пречекуваме гости што особено ги почитуваме, ја средуваме целата куќа, се` доведуваме во ред, а сите вообичаени работи се оставаат на страна, така, како празник треба да го поминуваме и денот кога во домот на телото треба да го примиме Христа.
Не зборувајте си дека сте неспремни и недостојни за Причест. Ако така зборувате никогаш нема да се причестите, зашто никогаш и нема да бидете достојни, освен по милосрдието Божјо. Не слушај се себе и непријателот.
Оди! Исповедај се кај својот духовник! Причестувај се, зашто не знаеш кога Господ ќе те повика. Биди спремен!!!
(Од „Покајанието – Патот во царството Божјо“ – Старец Филотеј Зервакос)
***********************************
Почнува Велигденскиот пост – време на соединување со Бога
Велигденскиот пост има повеќе имиња. Се нарекува: Велигденски пост – затоа што завршува на Велигден и значи подготовка за Празникот.
Воскресенски пост – поради празникот на Христовото воскресение. Пасхален пост – бидејќи е пост пред Пасха, како што се нарекува Велигден Новата Пасха или Новозаветна Пасха. Велики пост – поради големото значење на постот и на празникот Велигден. Четириесетница – Велика или Света Четириесетница – затоа што трае четириесет дена (од Чист понеделник до Лазарова сабота). И Господ Исус Христос постел 40 дена (Матеј 4,2; Лука 4,2).
Чесен пост – бидејќи го опфаќа времето на Христовото распнување на Чесниот крст.
Најдолг пост – според должината на постењето. Тоа е најдолгиот пост.
Најголем пост – според важноста, во однос на другите повеќедневни пости.
Најстрог пост – меѓу останатите постења – најстрог според исхраната и воздржувањето, а и според богослужбите.
Велигденскиот пост опфаќа 7 недели, односно 7 седмици. Трае 48 дена, од Прочка до Велигден. Тогаш, зошто се нарекува Четириесетница? Затоа што по 40 дена од постот, продолжува последната седмица пред Велигден, дополнителен строг пост, заради деновите на предавството, страдањата, распнувањето на крстот и погребението на Господа Исуса Христа. Таа се нарекува Страдална или Страстна седмица.
Велигденскиот пост нема свој постојан датум, туку зависи од определениот датум на Велигден. Тој е негова претходница и подготовка.
Велигденскиот пост започнал од две причини и со две цели:
- Да се подготват оние што требало да бидат крстени на Велигден, а кои во текот на постот биле поучувани во верата и во христијанскиот живот и биле огласени за крштение.
2. Крстените, пак, да се подготват за Велигден – за Воскресението Христово, за Празникот што претставува основа на верата. Христијанската вера е вера во воскресението. Тоа му дава смисла и цел на христијанскиот живот.
А Велигден е празник на Воскресението и на Животот. Нова Пасха. Премин од привременото во вечното живеење. Тие што се со Христа овде, ќе бидат со Него и во вечноста.
Постот е време на соединување со Бога – Причестување, Заедничарење, Благодарење – Евхаристија.
Постот е како човекот: телесен и духовен. Со две природи: за телото и за душата. Постиме од гревовноста и од мрсноста.
Се пости на вода, освен во сабота и недела, кога се дозволува масло (зејтин) и вино. Масло и вино се допушта и на празниците: Упокоение на свети Кирил Солунски, Наоѓање на главата на свети Јован Крстител, свети Агатангел Битолски, Младенци Собор на свети архангел Гаврил, света Лидија Македонска, Упокение на свети Методиј Солунски и на храмов или домашен празник. Масло се допушта и на „преполовение“ на постот и на Велики Четврток заради Тајната вечера.
Риба се јаде само на Благовец и на Цветници. На Лазарева сабота се јаде икра.
Првите три дана – тримери (понеделник, вторник и среда) не јадат ништо, оние што доброволно одлучиле да не јадат, а не е обврска за сите. Таквите, во средата, по Литургијата, најпрво вкусуваат една лажичка светена вода на Водици (агјазма), а потоа Причест.
Велигденскиот пост е најстрогата форма на постење. А постот значи воздржување телесно и духовно: воздржување од мрсна храна и од гревовност. Во постот ние му даваме предност и поткрепа на духовното пред телесното. Тоа е време за повеќе молитва и за повеќе добри дела. Време за откажување од гревот и за покајание.
Во Велигденскиот пост не се прават свадби, ниту се дозволува венчавање.
Телесниот пост значи во сите дни воздржување од месо, млеко, јајца и производи со нив, односно од сè што содржи месо, млеко и јајца, а во одредените денови, воздржување и од масло и од вино. Храната доминантно е од растително потекло.
Иако само во сабота и недела е дозволена храна со масло (зејтин), а во другите денови без масло, сепак, има и ублажување на постот, кога е тоа потребно. Ако е човекот болен, слаб и немоќен, може да добие благослов, да пости со зејтин, млеко и риба. Тоа се однесува и на малите деца до 7 години, но и на длабоката старост, како и за луѓето во посебни услови и состојби, како што се болестите, затворите, армијата, војните, бремените, леунките, доилките, патниците и слично.
Во таквите случаи постот може да се ублажи. Благословот за тоа се добива од православен свештенослужител. Од постот не се ослободува, туку тој се олеснува. Никако не се допушта месо.
Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана сè повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната со животинско потекло.
Народот вели: Кој пости, душата ја гости!
(За МИА подготви Проф. д-р Ратомир Грозданоски)
***************************************
ПРАВИЛА И ОДРЕДБИ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА ЗА ПОСТОТ
Светата Православна Црква уште од апостолските времиња, по примерот на Господ Исус Христос, го востановила постот, го определила времето на постот и која храна да ја јадат христијаните за време на постот.
Пред сè, Православната Црква утврила и пропишала за време на постот да не се јаде: месо, маст, сирење, масло, јајца, млеко, а понекогаш и риба, според важноста на постот.
Во поглед на времето и бројот на постите, светата Црква утврдила да се пости во среда, петок и во четирите годишни пости: Велигденскиот (големиот) или четириесетницата, Петровденскиот, Богородичниот и Божикниот пост. Овие пости се востановени уште од апостолските времиња. Во 69-тото Апостолско правило се пропишува следното: „Ако некој епископ, свештеник или ѓакон, или ипоѓакон, или чтец или псалт, не пости во светата четириесетница пред Пасха, или во среда или петок, освен ако не е спречен од телесна немоќ, нека биде расчинет, а ако е мирјанин (граѓанско лице), да се отстрани од Црквата“. Гледаш ли како е тоа строго сфатено и одредено? Но, светите Отци го толкуваат ова Апостолско правило и за да не мислиме ние погрешно, ни дале правилно објаснување, па велат вака:
„Од постот исклучи ги најнапред болните, оти ако им се допушта риба и масло, го заслужиле тоа“. Но никој, дури и на смртниот час не се допушта да јаде месо во среда и петок, освен на Велигден и во другите денови кога тоа го дозволила Црквата. Исклучи ја средата и петокот кои доаѓаат пред месопусната, сиропусната и Воскресната недела. Во тие седмици се разрешува, оти седмицата пред месопусната недела ја постат Ермените заради Ниневитјаните, а сиропусната седмица ја држат во строг пост еретиците-тетрадите. Православните христијани не смеат да постат кога постат овие еретици и затоа постот во тие денови е разрешен. Воскресната седмица се смета како голем Господов ден и затоа секој ден во таа седмица се читаат воскресни евангелски четива. Исто така, се исклучуваат од Велигденскиот пост сабота и недела, оти во тие денови се разрешува според 66-тото Апостолско правило, кое гласи: „Ако некој служител на Црквата се затекне да пости во Господовиот ден (недела) или во сабота (освен во едната единствена Велика сабота), да биде расчинет, а ако е мирјанин, нека се отстрани од Црквата“. Зошто е ова правило? Еретиците гностици и маркионитите постеле во недела и тоа на начин што не јаделе ништо, или, пак, јаделе само сува храна и тоа еднаш навечер. Ова го забранува Православната Црква. Но, пак не се допушта во постите да се јаде во недела и сабота месо, туку се ублажува со риба и масло. А кога ќе слушнеш за разрешување во пост, да не мислиш дека е допуштено да се јаде месо во Велигденскиот пост, оти тоа не може да му биде допуштено на никој, макар да се наоѓа и пред последното воздивнување.
Не зборувајќи за среда и петок, Православната Црква го пропишала, покрај Велигденскиот пост, уште и Божикниот пост, Апостолскиот – Петровденски пост и Успенскиот – Богородичен пост, потоа, денот пред Богојавление, денот на отсекувањето на главата на светиот Јован Крстител и празникот Воздвижение на Чесниот Крст – Крстовден. Ете така го толкува и го завршува толкувањето за постот прочуениот канонист на XII век – Валсамон.
Од светите Отци ќе го споменеме дополнувањето на Валсамоновото толкување од светиот Тимотеј Александриски, кој во своето 8-мо и 10-то правилозборува вака:
„На жена што ќе роди пред Пасха, треба да ѝ се допушти масло и вино“ (8-мо правило). На прашањето: „Ако некој болен сосема падне во немоќ, а се приближува денот на Воскресението, дали мора да пости, или свештеникот заради болеста, дали ќе му допуште да јаде масло и вино колку што може“, следува одговорот: „Треба да му се допушти на болниот да употребува масло и вино колку што може да поднесе, оти кој сосема изнемоштел, правилно е да употребува масло“ (10-то правило). Еве како и колку се разрешува во Велигденскиот пост, кој најстрого се постел во првото време на христијанството.
Во 3-тото правило на цариградскиот патријарх Никола, за Богородичниот пост се вели вака: „Порано во тоа време (кога падне постот во август) се постело, а тој е пренесен заради тоа да не падне заедно со незнабожечките пости, кои биле во исто време“.
Уште во X век овој пост се постел. Било наредено тој пост да започнува од 1 август, а Божикниот од 15 ноември. Наредбата на патријархот Лука за овие пости влезе во општа употреба. Од тоа се гледа дека Богородичниот и Божикниот пост се воведени од првите христијански времиња, па затоа се востановени преку сите времиња во Христовата Црква да се пости.
Во поглед на постењето во среда и петок, покрај она што е кажано во 66-тото Апостолско правило, на ова место го изнесуваме и она што го кажал блажениот Петар Александриски во своето 15-то правило: „Никој да не нè обвинува што ги држиме среда и петок, во кои денови ни е заповедано да постиме; во среда заради заговорот што го направил Јуда за предавството на Господа, а во петок заради тоа што Он за нас пострада. Неделата ја поминуваме како ден на радост, зашто во тој ден Христос воскреснал“.
Никој да не мисли дека може самоволно да се разрешува од пост по своја волја, како што има многу случаи кај свештениците и монасите, сами да се разрешуваат од постот, па и мирјаните ги наговараат со зборови: „Јади кога јас сум разрешил“, или, пак, мирјаните сами без причина да се разрешуваат од пост. Затоа треба да се види 218-тото правило од Номоканонот, во кој светиот Атанасиј Велики говори: „Тој што самоволно се разрешува од пост во среда и петок, го распнува Господа Исуса Христа исто како Јудеите, оти во среда се состанаа да го убијат, а во петок го распнаа“.
Затоа, ако некој се разреши од пост без причина, тоа не е разрешување, туку распнување на Господа. Разрешување е само она што Црквата го разрешила и кое го советуваат светите Отци. Чувајте се од самоволно разрешување на постот и не слушајте ги оние што ве учат да не постите.
217-тото правило од Номоканонот го изнесува ова правило на цариградскиот патријарх Никифор: „Свештеник, кој преку целата година не пости во среда и петок, не е достоен да се причести“. Од ова произлегува дека таков свештеник не е достоен да се исповеда, оти исповедта претходи на светата Причест. Оти ако свештеникот или монахот сам се разрешил од пост под изговор на болест или слично, а всушност не е болен, тој се разрешува и од други обврски, па ако некој оди кај него да се исповеда и рече дека не постел, свештеникот ќе му рече дека тоа не е ништо, не е грев, а по ист начин ќе му рече и за блуд; тоа е природа, па нема ни сесрдно да се помоли на Бога за простување на гревот на покајникот, ниту ќе го посоветува како да не греши, ниту ќе му рече што сè грев и противно на Божјиот закон. И ако е така, за да не отпадне некој од светата Православна вера, да не се држите до ова погрешно правило, туку одете кај свештеник на исповед и причест, а тој ако е неисправен ќе одговара сам. Да не бидеме ние судии над туѓ слуга.
За оние што јадат месо и сирење во Велигденскиот пост, во среда и петок, 132-то правило од Номоканонот заповеда: „Две години да не се причестува, па макар кој и да бил“. Оној, кој не ги постел Петровденскиот, Богородичниот и Божикниот пост, 228-то правило од Номоканонот вели дека во црква да не се примаат дури ни нивните деца, ако и тие не постат.
Извадок од книгата:
Епископ Велички Гаврил Светогорец,
„Правила и одредби на Православната Црква за постот“
****************************************
СИНАКСАР
СТРАСНЕ СЕДМИЦЕ
Синаксарско чтење на Велику среду
У свету и Велику среду да чинимо спомен жене блуднице која помаза Господа миром, најбожанственији Оци нам заповедише, зато што ово би мало пре спаситељског страдања. Након што Исус уђе у Јерусалим, и затим беше у дому Губавог Симона, жена к Њему приступи и изли на Његову главу оно скупоцено миро. То беше овде учињено због тога да се, по Спасовој речи, посвуда и међу свима њено најгорљивије дело проповеда. А одакле се она подиже и дође, пошто гледаше Христову саосећајност и заједништво са свима, и још кад сада виде да Га уведоше у дом губавца, за кога закон заповедаше да му се као нечистом одрекне заједница? Помисли, дакле, жена да ће како је ономе губу тако и њену душевну болест исцелити. И тако док Он сеђаше за вечером, на врх Му главе излева миро, чија је цена била тристо динара, тојест шездесет асарија, десет новчића, три сребреника. Ученици јој запретише, а највише Јуда Искариотски, но Христос је заштити, да не би пресекли њену добру намеру. Затим Он и погребење своје напомиње, одвраћајући Јуду од издаје, и жену удостојавајући почасти да ће се посвуда по васељени проповедати о њеном добром делу.
Нека се зна, да се ова жена некима чини да је једна код свих еванђелиста. А није, него је код тројице, како каже божанствени Златоуст, једна те иста, која се и блудницом назива, а код Јована није та, него нека савим друга, која имаде частан живот – Марија, сестра Лазарева, која није била блудница, и Христос је вољаше. Од њих Му је, дакле, ова Марија у своме дому у Витанији, шест дана пре Пасхе, док је седео за вечером, учинила помазање миром, изливајући га на Његове красне ноге, и косом их отирући, изобиље иметка на њега трошећи, као Богу миро да Му приноси. Јер знаше поуздано да се и у жртвама Богу приноси јелеј, и да се свештеници миром помазују, и да је Јаков у давнини стуб помазао Богу (Исх 30:30-31; Пост 28:18; 35:14). И јасно га принесе на дар Учитељу као Богу, опет због оживења братовог. Зато јој се ни не обећава плата, док само Јуда, као грамзивац, ропће. А друга је очигледно блудница која два дана пре Пасхе, док је Христос још био у тој истој Витанији, и то у дому Симона Губавог, где је и тада седео за вечером, излива оно скупоцено миро на главу, како свети Матеј и Марко приповедају. Због ове блуднице и ученици негодују, журно предвиђајући за милостињу оно што је тачно за Христа спремљено. Овој се, дакле, и плата даде, да се свуда по васељени прослави њено добро дело. Неки, дакле, кажу да је једна, а онај са златним језиком да су две жене.
Има и неких који кажу да их је било и три: две гореспоменуте, које су биле када се страдање Христово дверима приближавало, а трећа да је била пре ових, штавише прва, која ово учини тамо близу, усред проповедања Еванђеља, која беше и блудница и грешница, а која не у дому Губавог, него Симона Фарисеја изли миро одједном и на ноге самог Христа; када се и један фарисеј саблажњаваше, а њој као плату Спас дарује опроштај грехова. А о овој самој једино божанствени Лука у свом еванђељу приповеда, близу средине, како рекосмо (Лк 7:36-50). И после повести о овој блудници, одмах наводи ово, говорећи: И би после овога, и Он пролажаше кроз градове и села, благовестећи и проповедајући Царство Божије. По томе се пројављује да ово не беше у време страдања. Чини се, дакле, и по времену, и по онима који Га примише, и по месту, и лицима, и домовима, па још и од нарави миропомазања, да су ово три жене: две су дакле блуднице, а трећа је Лазарева сестра Марија, која животом сијаше часним. И да је други, дакле, дом фарисеја Симона, други Губавог Симона у Витанији, а други опет дом Марије и Марте, сестара Лазаревих, у тој истој Витанији, како се по овоме подразумева. Тако Христу и две вечере беху, и обадве у Витанији: једна дакле шест дана пре Пасхе у дому Лазаровом, када јеђаше са Њим и Лазар, као што приповеда Син грома, овако говорећи: Шест дана пре Пасхе дође Исус у Витанију, где беше умро Лазар, којег подиже из мртвих. Направише Му, дакле, вечеру тамо, и Марта служаше, а Лазар беше један од оних који су седели за столом са Њим. Марија, дакле, узевши литру мира нардовог чистог скупоценог, помаза ноге Исусове и отра власима својим ноге Његове. (Јн 12:1-3) А друга Му вечера би два дана пре Пасхе, док још беше у Витанији Христос, у дому Симона Губавог, када и блудница дође к Њему, изливајући скупоцено миро, како свети Матеј приповеда да Христос ученицима каже: Знате да ће за два дана бити Пасха. И ускоро опет изјављује: А Исусу кад беше у Витанији, у дому Симона Губавог, приступи к Њему жена, алавастар мира држећи драгоценог, и изливаше на главу Његову док је седео за трпезом. (Мт 26:1, 6-7) Са њим се саглашава и Марко, говорећи: А беше Пасха и Преснаци за два дана, и док је Он у Витанији у дому Симона Губавог седео за трпезом, дође жена… и тако даље (Мк 14:1-3).
А они који уверавају и говоре да је код четворице еванђелиста једна те иста жена која помаза Господа миром; који мисле да је један те исти Симон, и фарисеј и Губави, кога неки представише и као Оца Лазара и сестара његових Марије и Марте; и да је једна те иста вечера и један те исти тај дом у Витанији у коме се и застрта горњица припреми, и у коме тајна вечера беше – ти не мисле добро. Јер ово две вечере беху Христу изван Јерусалима у Витанији, два дана и шест дана пре законске Пасхе, како рекосмо, када и жене мира различито Христу принесоше. А тајна вечера и застрта горњица се унутар града Јерусалима благоугодише један дан пре законске Пасхе и страдања Христова. Неки кажу у дому непознатог човека, а неки у дому напрсника (љубимца) и ученика Јована, у светом Сиону, где и ученици ради страха од Јудеја беху скривени, те где беше и Томино дотицање, и долазак Светога Духа на Педесетницу, и још се штошта неизречено и тајанствено сврши.
Зато ми се и истинито чини да је оно од Златоречивог најтачније – да се две жене ово сматрају: једна дакле, како рекосмо, код тројице еванђелиста, блудница и грешница, која је на главу Христову излила миро; а друга код Јована, Марија, сестра Лазарова, која га донесе до самих божанских ногу Христових и изли. Јер друго је вечера у Витанији, а друго она Тајна. И јасно је код оних да после повести о овој блудници Спас шаље ученике у град да припреме Пасху. Идите, вели, у град томе и томе, и кажите му: Учитељ каже: код тебе ћу учинити Пасху са ученицима својим. И опет: и срешће вас човек који носи крчаг воде и он ће вам показати велику горњицу, застрту: тамо нам зготовите. А они отишавши, вели, нађоше као што им каза и уготовише Пасху, очигледно ону законску која је бивала код врата, коју дође и учини са ученицима, како каже божанствени Златоуст. Када затим би Вечера, она Тајна, и кад усред ње изврши божанско прање, опет седа за јело и предаје нашу Пасху на самој трпези, како то приповеда и Јован златног језика, и то дакле беше тако. А божанствени Јован, уз њега и Марко, божанствени еванђелисти, додадоше нешто и о каквоћи мира, које назваше право и скупоцено. А намислише да га назову пистикон, дакле право, нелажно и нерастворено и очувано у чистоти, а изгледа да ово би и неки назив најособитијег и првог мира. А Марко додаје да жена из горљивости разби и посуду, пошто беше уског грла, коју зове и алабастар. А ова посуда је стаклена, како каже свештени Епифаније, направљена без иједне дршке, за коју се каже и викион. А оно миро беше састављено и од многих других твари, али понајвише од ових: смирне, миомирисног цвета цимета, то јест миришљавог штапића, и уља.
Но ти који се помаза умним мирисом, Христе Боже, ослободи нас долазећих страдања и помилуј нас, као једини свет и Човекољубац. Амин.
Синаксарско чтење на Велики четвртак
У свети и Велики четвртак, божанствени Оци који све добро уредише, примопредајно од божанствених Апостола и свештених и божанствених Еванђеља, предадоше нам четворо да празнујемо: свето прање; тајну вечеру; јасно предање ових наших страшних тајни; натприродну (изванредну) молитву, и само оно издајство, јер се наиме јеврејска пасха[1] (јагње) петком имала жртвовати.
Пошто беше прикладно да (пред)изображењу последује и стварност, а у њему јасно и овој нашој пасхи – Христу, да се жртвује, предухитривши (јеврејску пасхалну вечеру) Господ наш Исус Христос, како божанствени Оци кажу, извршава је са ученицима у вече четвртка. Јер то се вече и сав петак (дању) код Јевреја као један дан рачуна; јер овако они броје, “ноћоданство” то називајући. Изврши Он дакле ову (пасхалну вечеру) и тада – како неки рекоше, а од којих је један и божанствени Златоуст – са ученицима по Закону сврши. Првоусправно стојећи и опојасани, у обућу обувени, палицама се подупирући, и друго што Закон заповеда, да се не би помислило да је законопреступник.[2] А ово све је припремио Зеведеј[3], јер он беше онај “који носи крчаг воде”, како каже Велики Атанасије, ако други и другачије о томе говоре. А потом оно још савршеније показујући ученицима, и тајну ове наше Пасхе предаје у горњици, када већ наступи ноћ.
Када, вели, би вечера, седе са Дванаесторицом за трпезу. Но гледај да ово не беше Пасха по Закону, јер беше вечера и седење за трпезом, и хлеб, и вода, а тамо је све печено на огњу и бесквасно. А пре но што поче да се једе (ово каже божанствени Златоуст), устаје од вечере и полаже доле хаљине, и воду у умиваоник улива, сам све самоизвршавајући, те уједно и Јуду постиђује, а уједно и другим ученицима напомиње да не траже старешинства. Тако и после прања поучава: Који хоће да буде први, нека буде од свих последњи, самог Себе поставивши за пример. А открива се да је пре свих Христос опрао Јуду, који је бестидно председавао, а на послетку и до Петра долази. А овај, будући горљивији од других, Учитељу то забрањује, па онда још наглије одустаје.
Умивши им, дакле, ноге, и узвишеност преславну смерношћу показавши, опет узев хаљине и седавши за трпезу, поучава их да љубе један другог и да старешинство не траже. А док су јели и о издајству започиње. Док се ученици од ових речи узнемиравају, каже Исус Јовану насамо и тајно: Коме ја умочивши хлеб подам, тај је издајник мој. (Јер ако би Петар знао ову реч, убио би Јуду.) И опет: Који умочи са мном у зделу руку; а ово се обадвоје збило. Затим мало шта оставивши, узев хлеб, каже: Примите, једите; па слично томе чашу: Пијте из ње сви, још рекавши: Ово је крв моја Новога завета, ово чините у мој спомен. Но ово чинећи, и сам јеђаше и пијаше са њима. А види како хлебом назива тело своје, а не преснацем; нека се стиде дакле они који на жртву преснац приносе. А преко хлеба уђе у Јуду сатана, пошто га већ пре тога беше искушавао. Сада се свеконачно у њега усели.[4] И изашавши, вели, нагодбу предложи првосвештеницима да им га изда за тридесет сребреника.
А ученици после вечере изађоше на гору Маслинску, на једно поље звано Гетсимани. И после много другог, каже им Исус: Ви сви ћете се саблазнити о мене у ноћи овој. А Петар рече: Ако се и сви, ја се нећу одрећи Тебе. А беше касно, односно дубока ноћ. И Он рече: Пре него се огласи петао двапут, одрећи ћеш ме се трипут, што и би. Што бојазан неизмерна ухвати Петра, то Бог показиваше немоћ природе, и уједно зато што му васељену уручи, да би (Петар) од своје природе оно благопримерно разумео, те милостив био према онима који греше. Но трикратно Петрово одрицање изображаваше грех свих људи према Богу. Прво – заповест коју преступи Адам; друго – преступ писаног Закона; и треће – у вези самог оваплоћења Слова. Ово све опет напослетку Спаситељ исцели троструким покајањем, ради којег: Петре, љубиш ли ме?, трипут изрече. И после тога, човечански показујући како је страшна свима смрт, каже ученицима: Жалосна је душа моја до смрти. И прешавши колико камена добачај, помоли се трипут, рекавши: Оче мој, не може ли чаша ова проћи ме, да је не пијем? И опет: Оче, да ли је могуће да мимоиђе ме чаша ова, да је не пијем? Уједно, дакле, и као човек ово говори, а уједно и ђавола вешто прелази, да овај, мислећи и за Њега да је човек зато што се изгледа боји крсне смрти, не би пресекао тајну. И вративши се и нашавши ученике у сан утопљене, Петру се обраћа, овако говорећи: Зар ни један час не могосте пробдети са мном? Односно: Ти који кажеш да ћеш се и до смрти подвизавати, тако сневаш са другима.
И дошавши на другу страну потока Кедарског, где беше врт, отпочину тамо са ученицима својим. А имаше обичај често тамо да долази. Тако и Јуда знаше место: он неке од војника узевши, са народом који му је следио дође на Исуса, давши им знак пољупца. А за ово им рече зато што је (Христос) много пута био задржан, па непримећен из средине њихове пролазио. Тако и овде прво сам Христос њима прилази, говорећи: Кога тражите? А они Га још не препознаваху но не стога што им је ноћ у сметњу била, јер светиљке и свеће беху, вели, упаљене, и са страхом павши, одвојише се, и кад опет дођоше сам им одговараше. А Јуди, који учини нагодбу, Христос каже: Друже, на то си дошао, односно: На то што си дошао, Јудо, благовремено је. И опет каже: Као на разбојника ли изиђосте са ножевима и кољем да ме ухватите? А у ноћ дођоше да не би какав немир у народу био. Тада најгорљивији Петар, пошто од вечере беху на такво шта спремни, ударивши првосвештениковог слугу по имену Малхо, десно му ухо одсече. А Исус знаше да ће првосвештеници рећи: Није добро Закон слушао и учио. Христос је дакле ово забранио Петру, пошто није добро ономе који је послушник духовног мужа да мач употребљава, а Малхово ухо је исцелио.
И ухвативши дакле Исуса, свезана га доводе на двор првосвештеника Ане, који беше таст Кајафин, јер тамо беху окупљени сви који против Христа причаху, фарисеји и књижевници. Овде оно Петрово одрицање због слушкиње бива, и пошто ноћ уто прође, петао се огласи трећи пут, а он сетивши се заплака горко. И кад време већ до јутра дође, Христа од Ане до првосвештеника Кајафе доводе, где и пљување прими, и лажесведоци позвани бише. А кад се озари дан, Кајафа Га шаље Пилату. А они који Га доведоше, вели, не уђоше у претор да се не оскврну, но да могу јести пасху. Окупљају се, дакле, првосвештеници и архијереји, јер изгледа безаконито учинише и одложише Пасху, како каже божанствени Златоуст; јер те ноћи је требало да је једу, али ради Христовог убиства је одложише. А да им је тада било обавезно да је једу, то је показао Христос, који је прво ноћу (пасхалну) вечеру јео, а затим тајнонаучио савршеном; или (је појео) зато што је у образу Закона, како је речено, требало да буде и сама стварност; јер Јован каже: пре празника Пасхе (Јн 13:1). Ради свега овога што би у четвртак и ту ноћ, и ми празнујемо спомен страшних и неизречених оних дела и делања, са страхом то чинећи.
Неизреченом Твојом благоутробношћу, Христе Боже наш, помилуј нас.
Синаксарско чтење на Велики петак
У свети и Велики Петак, свете и спаситељске и страшне страсти (страдања) савршавамо, Господа и Бога нашега Исуса Христа, које нас ради вољно прима: пљувања, бијења, ударце, увреде, исмејавања, багрену одежду, трску, сунђер, оцат, клинове, копље, и после овога свега – Крст и смрт; а све ово се у петак деси.
Јер када након тога што за тридесет сребреника од друга и ученика свога беше продат и издат, прво Га воде код Ане првосвештеника, који Га шаље код Кајафе; овде док је био пљуван, и ударан по образима, а уједно и изругиван и исмеван, чуо је: Прореци нам, Христе, ко је тај који те ударио? Тамо и лажесведоци дођоше, клеветајући да рече: Разорите храм овај, и за три дана подићи ћу га; и како рече да је Син Божији, када и првосвештеник, не трпећи “хулу”, хаљине своје раздера.
Када би јутро, воде Га код Пилата у претор, а они сами не уђоше, да се, вели, не оскврну, но да једу пасху. А Пасхом назива сав празник, па и тада беше како је и требало. А Христос један дан пре ову законску пасху учини, хотећи да се у петак заједно (са пасхалним јагањцима) закоље. И изашавши, Пилат их пита за шта Га оптужују. И пошто ништа подобно не нађе у оптужби, шаље Га код Кајафе, а овај опет код Пилата; јер он беше онај који се на Његово убиство устремљивао. А Пилат каже: Узмите Га ви и распните и по Закону вашем судите. А они опет кажу: Не допушта нам се никога да убијемо, подстичући Пилата да Га разапне. Па пита Пилат Христа, да ли је Цар Јудеја. А Он, Вечни, не признаје, већ каже: Није од света овога моје Царство. Хотећи, дакле, да Га пусти, Пилат најпре онима каже да ниједну присталу кривицу не њему не налази. Затим обичај предлаже да се ослобађа један сужањ за сваки празник, а њима се Варава угоднији од Христа чини. И Пилат учинивши дар Јеврејима, прво шиба Исуса, па га са војницима изводи обученог у црвену одећу, покривеног трновим венцем, у десницу му трску (палицу) ставивши, док му се војници изругују говорећи: Радуј се, Царе јудејски. Ипак, овако се благодати наругавши, Пилат опет каже: Ни једну смртну кривицу не налазим на њему. А они ће: Но ми ћемо Њега укротити, веле, зато што себе назива Сином Божијим. На ово што рекоше, Исус ћуташе, а народ клицаше Пилату: Распни, распни Га. Јер нечасном Га смрћу хтедоше покрити, да Му разводње благу успомену од среде. Пилат, као да их посрамљује, каже: Цара ли вашега да распнем? А они кажу да немају другога цара осим кесара. Јер пошто похуливши ништа не успеше, на кесара се позивају, да барем овако испуне лудост. Јер кажу: Сваки који себе царом чини, противи се кесару. Док ово биваше, жена Пилатова, побојавши се страшних снова, посла к њему, говорећи: Ништа између тебе и тога Праведника да не буде, јер због Њега већ много ноћу пострадах. А овај оправши се, одбацује кривицу за крв Његову. А они клицаху: Крв Његова на нас и на децу нашу; ако овога оставиш слободна, ниси друг кесару. Овога се, дакле, побојавши, мада је тачно знао да је Он невин, Пилат Га предаје на крсну осуду, пустивши Вараву. Ово видевши и бацивши сребренике Јуда одлази, и отишавши дављењу се предаде, на дрво се обесивши, а напослетку, веома се надувши, прсну.
Војници Му, дакле, трском се изнад главе Његове изругавши, товаре Крст, затим принудивши Симона из Кириније, мећу овоме Крст да носи. У трећи час, на месту званом Лобања Га распињу, са обадве Му стране и друга два разбојника обесивши, да се и Он као злочинац урачуна. И војници из рђавости раздељују Његове хаљине, а Његову нешивену одежду жребом дају, сваку увреду превршавајући. И не само то, но док и на Крсту беше, ругајући Му се говораху: Уа, Ти који рушиш храм и за три дана га саграђујеш, спаси се сам. И опет:Друге спасе, себе ли не може спасти? И опет: Ако је Цар Израиљев, нека сиђе са Крста, и вероваћемо у Њега. И кад би, дакле, истину говорили, требали би бесумње да Му приступе: не само да се познавало да је Цар Израиља, већ и целог света. Јер зашто хтеде да се сунцe на три часа помрачи, и то усред дана? Да свима буде страдање објављено! Да се земља тресе, камење да пуца – изобличавајући предобразац Јевреја. Да многа тела васкрсну – у потврду општег васкрсења и у објаву силе Онога који страда. Да се завеса храмовна поцепа – као да се храм љути зато што страда Онај који се у њему слави, те многим открива невидљиво. У трећи се час, дакле, распе Христос, како каже божанствени Марко. А од шестог часа до деветог настаде тама, када и Лонгин стотник, видевши преславно и више од сунца, снажно повика: Уистину, Овај беше Син Божији.
Од разбојника, дакле, један вређаше Исуса, а други му то забрањиваше, најстроже му претећи, и исповеда да је Христос Син Божији. А на веру његову узвраћајући, Спаситељ му обећава пребивање са Собом у рају. Да се свака увреда над Њим испуни, Пилат написа и натпис над Њим, који каже: Исус Назарећанин, Цар Јудејски. Мада они забрањиваху да се пише овако, него да (се напише) “Он рече овако”, Пилат опет одврати: Што писах, писах. Затим када Спас рече: Жедним, исоп му са оцтом растворише. И рекавши: Сврши се, преклони главу и предаде дух. Док сви отидоше, Мати Његова предстојаше код Крста, и сестра Њена Марија Клеопина (коју роди Јаков, а њен Клеопа бездетан умре), па још и љубљени Му ученик Јован.
Неразумни Јудеји, који не беху задовољни ни на Крсту Тело да гледају, молише Пилата, пошто беше велики дан Пасхе и петак, да осуђенима пребију голени, да би брже дошла смрт. И оној двојици пребише голени, јер још беху живи. Када до Исуса дођоше, те видеше да већ беше умро, одустадоше од пребијања. А један од војника звани Лонгин, угађајући безумноме, подигавши копље, међу десна ребра пробада Христа. И одмах изађе крв и вода, једно као од Човека, а друго као изнад Човека. То јест, крв ради причешћа божанственим освештањима, а вода ради крштења. Јер Он је заиста двоисточни извор који садржи ову нашу тајну; ово и Јован видевши посведочи, и истинито је сведочанство његово, јер предстајао је при свему, и видећи пише. И кад би лажно имао да говори, не би Учитељу на бешчашће измишљотине написао. Он, веле, који тамо беше, посудама неким прихвати божанствену и свету Крв од живототочивих ребара.
И кад се ово тако натприродно деси, пошто беше већ близу вече, излази Јосиф од Ариматеје, и он попут других најпре потајни ученик, и дошавши код Пилата са храброшћу, пошто беше знан, моли за Тело Исусово. И он му наређује да Га узме. И са Крста га, дакле, скинувши, свепобожно га положи. И кад већ дође ноћ, долази Никодим, носећи од смирне и алоје неку смесу, састављену након неког времена, и како Јудејима беше обичај да чине, плаштаницом Га обавише и близу положише, у Јосифовом гробу исеченом у камену, где нико пре није лажао; да не би кад Христос васкрсне, неком другом васкрсење приписали. А уз смесу алоја и смирне, који су служиле за прилепљивање, евангелист се сећа да када (по васкрсењу) виде плаштаницу и убрус остављене у гробу, не мисле да је Он украден; јер како би (крадљивци), када не беше толико слободе, стргали ове ствари овако причвршћене уз Плот?! Ово све што се преславно збило у време тога петка, и нама заповедише богоносни Оци да се тога свега сећамо са скрушеношћу срца и умилењем.
Зна се, дакле, да се у шести дан седмице – јасно у петак – распе Господ, јер се испочетка у шести дан саздао човек. Но и у шести час дана беше окачен, јер у тај час, како веле, и Адам се испруживши руке дотакну одреченог (забрањеног) дрвета, и умре. Јер је требало да у онај час када беше и оборен, у тај да се опет наново сазда. А у врту, као и Адам у рају. Горко пиће (жуч и вино), изображавало је кушање (од забрањеног плода). Ударци – нашу слободу објављиваше. Пљување и бесчасно провођење – нашу част. Трнов венац – терање клетава са нас. Багрена одежда – за кожне хаљине, и за царску опрему нашу. Клинови – свеконачно неподизање нашег греха. Крст – оно дрво у рају. Прободена ребра – изображавају Адамово ребро, од којега је Ева, а од ње је преступ. Копље – одвраћа од мене пламено оружје. Вода из ребра – образ крштења. Крв и трска – њима нам као Цар древно отачаство дарова и потписа. Каже се за Адамову главу да лежи тамо где се и Христос, Глава свих, распе. Крсти се дакле (Адам) истеклом Христовом крвљу. А оно се зове место Лобање зато што у потопу, када Адамова глава изван земље исплива, без костију беше ношена, као неко видљиво чудо, те њу Соломон са чашћу праоца, са свом својом војском, камењем многим покри. Зато се и то место Литостротон, тојест Каменопокривено, отада назва. Кажу тако они врсни међу светима да од Предања имају, да је и сам Адам тамо од анђел? био погребен. А где је труп, тамо и орао дође – Христос, вечни Цар, Нови Адам, који старог и преко дрвета палог Адама Дрветом исцељује.
Натприродном и нама неизмерном Твојом благоутробношћу, Христе Боже, помилуј нас. Амин.
Синаксарско чтење на Велику суботу
У свету и Велику суботу, боготелесно погребење Господа и Спаса нашега Исуса Христа, и Његов силазак у ад празнујемо. Њима од искварења наш род позван бивши, ка вечном животу пређе. Од свих других дана света Четрдесетница је превасходнија, а од ње је опет ова света и Велика седмица највећа; а од Велике седмице опет највећа је ова Велика и света субота. А назива се Велика седмица не зато што има веће дане или часове, него зато што се велика и натприродна чуда и изврсна дела Спаситеља нашега у њој десише, и то првенствено данас. Како приликом првог стварања света Бог свако дело сачинивши и напослетку у шести дан најгосподственије саздавши човека, у седми дан почину од свих дела Својих, и освети га, суботом га назвавши, што се тумачи као одмор. Тако и у сачињењу умног света све изврсно сачинивши, и у шести (дан) опет саздавши исквареног човека, и обновивши живоносним Крстом и смрћу, у садашњи овај седми дан одмори се, савршеним одмором од дел?, животоприродним и спаситељским уснувши сном. Силази дакле Божије Слово плоћу у гроб, а спушта се и у ад неискваривом и божанственом Својом Душом, која се у смрти раздели од Тела, и коју предаде у руке Оцу, Коме и Своју крв принесе, за коју Он није молио, а која би наше избављење. Јер није у аду Господња Душа била, као душе других светих, задржана. Па како би и била, кад уопште није потпадала под прародитељску клетву као они. Но ако је нас и држао, ни Крв, којом бејасмо купљени, не узе наш непријатељ ђаво. Па како би то, осим ако не од Бога? Но и Бога Његов разбојник ђаво имаше да ухвати. Међутим и телесно и са Божанством које се са плоћу крајње сјединило усели се у гроб Господ наш Исус Христос. И беше и са разбојником у рају, и у аду беше, како рекосмо, са обоженом Својом Душом. А натприродно и са Оцем беше, и уз Духа седећи, а као Бог неописани посвуда беше, док у гробу Божанство ништа није страдало, као ни на Крсту. Тело Господње дакле, претпе и погибао (тл?н?е), то јест разрешење Душе од Тела, а нипошто трулење (растл?н?е), распадање плоти и удова, односно савршено (потпуно) упропашћење.
А Јосиф, дакле, скинувши свето Тело Годподње, погребава Га у новом гробу, у врту, близу Јудеја, и постави над улазом веома велики камен. А Јудеји после петка, приступивши Пилату кажу: Господару, сетисмо се да варалица онај рече док беше жив: После три дана устаћу. Чини нам се, дакле, да је добро да твоја власт нареди војсци да утврди гроб. Одговори Пилат: Ако је, дакле, варалица, зашто се бринете за његове речи док беше жив; јер онда он бесумње умре.
А када рече: Устаћу? Изгледа да то извукоше из поуке о Јони. А свакако, ако се утврди гроб, кажу безумници, неће се украсти. О, како онда безумници не разумеваху да оно што ради себе чињаху, против себе чињаху! Када Пилат нареди, сами са војничком четом и брижљивим печатом утврдише гроб, да не би без страже и печата Васкрсење Господње било слагано. Но одсад се ад, осећајући тврђу силу, суновраћује и избезумљује неправедним залогајем који ће ускоро избљувати – Христа Господа, најтврђи и крајеугаони камен, као и оно што од века поједе и стави у утробу.
Неизреченим снисхођењем Твојим, Христе Боже наш, помилуј нас. Амин.
Превод са руског: Ален Новалија
НАПОМЕНЕ:
Пасхом (“прелазом”) се означава и сам празник изласка из Египта преко Црвеног мора, и јагње које се на тај дан жртвовало, као и цела вечера која је поред јагњета укључивала и преснаце (бесквасне хлебове), и још неке горке траве.
То потврђују и богослужбене песме: “Законско окончавши наређење, Он који плоче закона написа на Синају, поједе дакле пасху древну и сеновиту, а постаде Пасха тајна и животожртвена.” (Повечерје Велике среде, песма 8, тропар 1).
Зеведеј је отац светих апостола Јакова и Јована Богослова.
Јуда је дакле, како каже и богослужење, примио свето причешће, па тек онда изашао. Сатана није ушао у Јуду преко Христовог тела, него обичног комада хлеба. “Руке си испружио, којима си Хлеб неискварења прихватио, да примиш сребренике, уста на целивање приносећи преварно, којима си Тело Христово и Крв примио. Но тешко теби, како рече Христос.” (Пов.Вел.ср., пес.9, троп.7) “Примаше Тело које решава од греха несавесни, и Крв божанствену која се излива за свет; но не стиђаше се да пије Њу коју продаваше за новац, и о злоћи не негодова, и клицати не спозна: Господа певајте, дела, и преузносите Га у све векове.” (Јутр.Вел.чет., пес.8.троп.3) “Небесни Хлеб у устима носећи, на Спаса издајство учини.” (Веч.Вел.чет., стих. на Славу) “Пољупцем преварним Јуда тада уста отвараше Теби, којима Тело Твоје, Слове, недостојно квасише, кличући Теби: ‚Радуј се, Учитељу’; пољубљивач и издајник, слуга и варалица.” (Повеч.Вел.чет., Канон преп.Андреја Крит., пес.5. троп.4)
********************************
Страсна седмица
СТРАСНА СЕДМИЦА (грч: Μεγάλη Εβδομάδα – Велика седмица), последња седмица Васкршњег поста пре Пасхе – Васкрса, проводила се од најстаријих времена у најстрожем посту. Апостолске установе прописују да се ове седмице употребљавају само хлеб, со и воће, а Велики петак и Велика субота су потпуно без хране. Од давнина се називаВеликом седмицом.
Будући да се Света четрдесетница завршава у петак, пред Суботу Св. и праведног Лазара, Јерусалимска црква је ову суботу прибројавала Великој седмици. Сваки дан ове седмице, назива се у богослужбеним књигама, светим и великим због светих и великих догађаја који су се збили тих дана. Сваки дан има своју тему, а сви заједно се проводе упосту без уља, изузев Великог четвртка који се сматра празничним даном, јер је овога дана установљена Света тајна Евхаристије. Богослужење ових дана изложено је у Посном триоду. Посни триод ову седмицу назива Седмицом спасоносних страдања.
Начин прослављања
Целу ову седмицу Хришћани проводе у посту и молитви. Овај период је жалостан и зато су Црквене одежде црне боје. Особито умилним сећањима, молитвама и напевима издвајају се последња три дана. Понедељак, уторак и среда ове седмице посвећени су сећању на посљедње беседе Господа Исуса Христа са народом и ученицима.
Особеност богослужења прва три дана састоји се у следећем: на јутрењу после шестопсалмија и „Алилуија“, пева се тропар „Гле, иде Женик у поноћи, и блажен је слуга кога затекне да бди, а недостојан је онај кога затекне како спава. Стражари зато, душо моја, не обузми се сном, да не будеш предана смрти и да не будеш избачена ван Царства, него услиши нас који зовемо: Свет, Свет, Свет јеси Боже, Богородицом нас помилуј.“, а послије канона се поје „Двор Твој видим украшен, Спасе мој, а одеће немам да бих ушао унутра: просветли одећу душе моје, Светлодавче, и спаси ме.“ Сва три дана држи се Пређеосвећена Литургија са читањем Јеванђеља, које се читају и на јутрењу.
Велики понедељак
ВЕЛИКИ ПОНЕДЕЉАК (грч: Μεγάλη Δευτέρα), понедељак Страсне (Страдалне) седмице; посвећен је последњим догађајима из земаљског живота Господа Исуса Христа који је предсказан у животу страдалног Јосифа, сина старозаветног патријарха Јакова. Попут Јосифа, кога су браћа из зависти бацила у јаму, а затим га продала да би он касније владао Египтом, и Спаситељ је предат у руке грешника, осуђен, распет и сахрањен, а после Свога Васкрсења влада светом.
Поред успомене на Јосифа, старозаветног страдалника, служба овога дана посвећена је и проклетству смокве коју јеСпаситељ због њене неплодности осудио да се осуши (Мт 21,17-22; Мк 11,19-26), а она је слика јеврејске синагоге која је Спаситеља предала на смрт.
Три песме ο целомудреном Јосифу, праобразу Господа Исуса Христа, за службу овога дана написао је Роман Слаткопевац, а остале песме Св. Андреј Критски, Св. Јован Дамаскин и Косма Мајумски.
Начин прослављања
На овај дан, служе се великопосни часови: трећи, шести и девети са изобразитељном, а онда следи Литургија пређеосвећених дарова. Трећи и шести час имају катизму, поју се тропари часова, кондак Триода и на крају сваког часа, као и обично у посту, чине се велики поклони са молитвом преподобног Јефрема Сирина. На Литургији пређеосвећених дарова, чита се само Јеванђеље, без апостола и прокимена.
Код куће, дан се иначе проводи у миру и молитвама. Раде се само најнужнији послови. Ништа се не прославља и избегавају се сва весеља. Дан протиче у исчекивању догађаја који су коначно остварење Господњег плана за спасење човека.
Велики уторак
ВЕЛИКИ УТОРАК (грч: Μεγάλη Τρίτη), уторак Страсне (Страдалне) седмице; својом службом посвећеном јеванђелском казивању ο десет девојака, Црква учи Хришћане да буду увек спремни, попут пет мудрих девојака да Христа, небеског Женика, дочекају и сретну, не само целомудреношћу, већ и добрим делима (јелејем, који се спомиње у одељку који се чита тог дана на Пређеосвећеној Литургији), јер за спасење није довољна само девственост већ и дела хришћанског милосрђа. Поред ове приче, читају се још и друге две: ο талантима и ο Страшном Суду. Песме за службу овога дана написали су Роман Слаткопевац, Косма Мајумски и Св. Андреј Критски.
Начин прослављања
Главна особеност часова овог дана, као и претодног и наредног, је у томе што се на њима прочита читаво Четверојеванђеље, и то тако што се Јеванђеље по Матеју прочита из два пута, Јеванђеље по Марку такође из два пута, Јеванђеље по Луки из три пута и Јеванђеље по Јовану из два пута, али само до почетка описа страдања Исуса Христа, тј. до речи: “Сада се прослави Син Човечији..” На тај начин током ова три дана (понедељак, уторак, среда) на свакоме од три часа – трећем, петом и деветом, бива по једно читање, што је укупно девет читања.
Код куће, дан се иначе проводи у миру и молитвама. Раде се само најнужнији послови. Ништа се не прославља и избегавају се сва весеља. Дан протиче у исчекивању догађаја који су коначно остварење Господњег плана за спасење човека.
Велика среда
ВЕЛИКА СРЕДА (грч: Μεγάλη Τετάρτη), среда Страсне (Страдалне) седмице. Богослужбене химне овога дана говоре ο жени грешници која је миром помазала Исуса Христа у Витинији, у дому Симона губавога (Лк 7,36-50), а истовремено се спомиње иЈудино издајство, које се збило после. На Велику среду престаје се са служењем Пређеосвећене Литургије као и са читањем молитве Св. Јефрема Сирина коју прате велики поклони.
Начин прослављања
У богослужбеним песмама се дирљиво и поучно пореди поступак покајане блуднице и ученика издајника. Служи се Велико повечерје (као и у уторак), и носе се црне одежде. Пре Литургије, уместо отпуста часова са изобразитељном, свештеник чита молитву:“Владико многомилостиви..” која се током читавог Великог поста чита на крају Великог повечерја. Приликом читања ове молитве, сви присутни у храму чине велике поклоне до земље.
Затим свештеник моли од народа опроштај, као и на почетку Свете Четрдесетнице. Исто чине и сви присутни. На крају Литургије, код “Буди имја Господње..” последњи пут се чита молитва преподобног Јефрема Сирина са три земна поклона и по типику:“потпуно престају поклони који се чине у цркви“. Овим се завршава све што је карактеристично за великопосно богослужење и почињу посебна богослужења, везана искључиво за страдања Господња (“страдална” или “страсна богослужења”).
Код куће, дан се иначе проводи у миру и молитвама. Раде се само најнужнији послови. Ништа се не прославља и избегавају се сва весеља. Дан протиче у исчекивању догађаја који су коначно остварење Господњег плана за спасење човека.
Велики четвртак
ВЕЛИКИ ЧЕТВРТАК (грч: Μεγάλη Πέμπτη), четвртак Страсне (Страдалне) седмице, у својој служби сећа се свештеног омивања ногу Aпостола од стране Спаситеља Тајне вечере, одн. установљења Свете тајне Евхаристије, натприродне молитве и предаје Господа Исуса Христа у руке грешника. Оплакујући почетак Господњих страдања, Црква се у исто време мистично радује поводом установљења Свете Евхаристије – тајне Христовог Тела и Крви, тајне Светог Причешћа. Од изречених речи: “Ово чините у мој спомен…” (Лк 22,19; 1 Кор 11,24), па до данас, Света Евхаристија служи се на свим Православним престолима докле Господ поново не дође.
У току вечере, Господ је открио издајство једног од својих ученика, а потом је са својим ученицима отишао у Гетсимански врт, где је својом личном молитвом указао да је молитва за време невоља, страдања и искушења највећа снага за подношење свих животних потешкоћа, па и телесне смрти.
Начин прослављања
На Литургији Великог четвртка освећује се, по потреби, Свето миро у саборним храмовима у седиштима аутокефалних цркава, чије је варење почело на Велики понедељак. На овој Литургији такође се освећују и припремају причасни дарови за болеснике, који се на часним трпезама чувају преко целе године. Уместо херувимске песме, причасне и песме “Да исполњатсја..” пева се део молитве пред Причешће: “Вечери твојеја тајнија..” Увече се држи велико бденије и чита сеДванаест страсних Јеванђеља, у којима су описана страдања Господња.
За успомену на омивање ногу од стране Спаситеља, у саборним храмовима појединих цркава и данас се врши чин омивања ногу после одслужене архијерејске Литургије Св. Василија Великог, нарочито у Јерусалиму. У Српској Православној цркви, овај чин се вршио већ у првој половини четрнаестог века, као што се види из Типика српског Архиепископа Никодима. У Карловачкој Митрополији обновио га је МитрополитПавле Ненадовић.
Народни обичаји
У таковском крају на овај дан се боје васкршња јаја. Понекад фарбање јаја траје три дана, протежући се на Велики петак и Велику суботу, и то искључиво пре подне. Старији људи памте да су се некад јаја фарбала броћом, копривом и љуском од лука, а касније и варзилом. На Велики четвртак и у Пчињи боје јаја, само то раде рано ујутру пре изласка сунца. Прво обојено јаје деца односе на њиву, која је прва узорана прошле јесени и ту остављају у ораници да га сунце огреје. После подне се јаје враћа у кућу, где се чува целе године. Неко га затрпа озимим усевом, и у оба случаја га зову “чуваркућа”. На овај дан се не оре и не обрађује земља.
Срби на Косову у рану зору обоје само једно јаје које се зове “страшник”. Док је још свеже од боје, мајка га трља по образима деце. После тога се боје остала јаја, а “страшник” се оставља на видно место у ложичарки. То прво јаје се добро чува да се не разбије.
Велики петак
ВЕЛИКИ ПЕТАК (грч: Μεγάλη Παρασκευή), петак Страсне (Страдалне) седмице, дан крсног страдања Господњег. На тај дан, Црквасе сећа догађаја који су непосредно претходили Распећу; почевши од извођења Исуса Христа пред суд Понтија Пилата, неуспелог покушаја да Га оптуже, па до гласног викања јудејског народа: “Распни Га!”; ношења крста кроз град, на путу према Голготи; разапињања и праштања џелатима речима: “Оче, опрости им, јер не знају шта раде”; умирања, скидања са крста, помазивања миром, повијања Тела платном и полагања у гроб; постављања страже да чува гроб да неко не украде Тело Господње.
Начин прослављања
Тог дана Литургија се не служи, изузев ако би Благовести пале на тај дан, а не служи се зато што се на Литургији приноси Богубескрвна жртва, а на тај дан је Исус Христос принео сам себе на жртву.
У богослужењима Великог петка спомиње се хватање Господа Исуса Христа, суд јеврејских старешина и римског проконзула Понтија Пилата над Њим, крсна страдања, смрт и скидање са крста. Сама богослужења тог дана састоје се из: јутрења – на коме се читаДванаест страсних (страдалних) Јеванђеља (ово јутрење се обично служи увече на Велики четвртак), царских часова и вечерња, тј.опело Христово, са изношењем плаштанице. После вечерње, поје се мало повечерје са каноном ο распећу Господњем, тзв. Плач Пресвете Богородице, чији је аутор Симеон Логотет из X века. Овога дана предвиђен је најстрожи пост.
Православни тог дана строго посте, проводећи га само на сувом хлебу и води, а многи тог дана и једнониче, тј. цео дан ништа не једу ни пију, а тек увече, када изађу звезде, узму мало хлеба и воде. У знак туге и жалости, на Велики петак не смеју звонити црквена звона, почев од бденија на Велики четвртак, већ се време богослужења и огласи мртваца обзнањују клепеталима.
Народни обичаји
Свуда где Срби живе, народ од раног јутра одлази у цркву на молитве, а увече на службе на којима се износи плаштаница и врши опело Исусу Христу. Тада се народ поклања Христовом гробу и целива плаштаницу. Врше се и литије око храма. Строги је пост, а оно што је нарочито забрањено је пијење вина, јер оно представља Крв Господњу. Жене кувају варице и младе коприве. Варица се носи чобанима, а коприву једе и старо и младо. Избегава се било какав други посао. У јужној Србији децу не пуштају напоље, ван дворишта.
Велика субота
ВЕЛИКА СУБОТА (грч: Μεγάλο Σάββατο), посвећена је успомени на погреб Господа Исуса Христа и Његов силазак у Ад. Присуство Христово у гробу је Телом, а духом је био у Аду, а у исто време је на престолу био са Оцем и Духом, самим тим што је Он свеприсутни Бог, неодвојив од друга два лица Свете Тројице. То је она субота у коју је Господ Исус Христоспоказао да је дошао крај старом веку који је био обележен светковањем суботњег дана, и отпочео нови век у коме се светкује дан Његовог Васкрсења, дан есхате, дан који сви Хришћани жељно очекују – Други Христов долазак.
Начин прослављања
Јутрење Велике суботе у новије време не служи се рано изјутра, већ на Велики петак увече. Пред Христовим гробом, уз кађење и држање свећа, врши се слика Христовог погреба. Уз читање целог 118/119 Псалма певају се статије – стихови у којима се слави умрли Спаситељ као Васкрсење и Живот и изражава бол, жалост и туга Пресвете Богородице. Све је ово подељено на три статије. У канону Велике суботе, чије су песме написали Марко Идрунтски (од прве до четврте) и Косма Мајумски (од шесте па до краја), док је ирмосе прве четири песме писала монахиња Касија (810), слави се победа Христованад смрћу и први пут се сазнаје да је овај шабат, ова благословена субота у којој Спаситељ лежи мртав, преблагословена субота. У њој је Спаситељ уснуо, уз Његово обећање да ће Васкрснути у трећи дан.
При крају јутрења, плаштаница се носи три пута око храма, а после њеног поновног полагања у гроб, чита се пред њомЈезекиљево пророштво ο васкрсењу мртвих (Јез 37,1-14), Апостол и Јеванђеље. Великосуботном Литургијом Св. Василија Великог почиње Васкрсење. Све до читања Апостола, свештеник служи ову Литургију у црној одежди, а потом облачи белу, јер су се у току ове литургије крштавали оглашени, који су се током целог Васкршњег поста припремали уздржавањем од хране, молитвама и поукама за крштење, које се увек врши у белим одеждама. Једино на овој Литургији, Јеванђеље се не чита са амвона или са царских двери, већ на Христовом гробу, јер је Анђео на гробу Господњем објавио мироносицама вест ο Христовом Васкрсењу. Велика субота је једина субота у години када се пост састоји у сухоједењу.
Народни обичаји
Велика субота је дан уочи Васкрса у коме се завршавају послови неопходни за дочек великог празника. Спрема се и чисти кућа, приправља рухо, боје јаја, по правилу изјутра пре изласка сунца. У Хомољу месе колач – васкршњак – окићен босиоком, као и мањи колачићи. У југоисточном Банату месе колачиће који се после бденија носе на гробље. Гроб се прелива вином и окади. На велику суботу се не ради у пољу и жене не раде ручне радове.
У Републици Српској, Поповом пољу, Велику суботу зову и Црвена субота и тада “масте”, односно боје јаја у црвено. Фарбају их тако што улију воду у лонац и у њу сипају црвену боју или вразило. Затим се запали провлак воштанице па се њом праве шаре по јајима. Обично су то биљни мотиви, са представама сунца, месеца и крстића. Кад вода проври, стављају јаја и кувају све док три пута не очитају “Оче наш..” или једном “Верујем..”. Искуство је показало, да је то време довољно да се јаја скувају. Када се јаја охладе, жене их отиру крпом једно по једно при чему се показују шаре. У кућама које су имале смртни случај, јаја се фарбају у тамно црвено, црно или “масте” у чађи. Јаја искључиво боји женска чељад.
Васкрс
ВАСКРС – ХРИШЋАНСКА ПАСХА (грч: Χριστιανικό Πάσχα) – највећи хришћански празник, дан који Црква слави као централни догађај Христове победе над смрћу. Васкрсење Господа Исуса Христа је темељ Хришћанства: “А ако Христос није устао, онда је празна проповед наша, празна је и вера наша” (1 Кор 15,14), тј. сва вера и проповед Христових ученика, а касније и сваког Хришћанина, ниче из тог најважнијег Христовог дела. На истини да је Христос Васкрсао заснива се и нада Хришћана у сопствено васкрсење: “јер као што у Адаму сви умиру, тако ћe и у Христу сви оживети” (1 Кор 15,22).
Дакле, Васкрс је врхунац хришћанске Црквене године, празник над празницима, јер на тај велики дан испунило се очекивање и жеља свих праведника и пророка од Адама до Св. Јована Крститеља. Васкрс се зове и Пасха, по угледу на старозаветни празник који су Јевреји светковали у пролеће, у спомен чудесног ослобођења из египатског ропства. У том смислу, Васкрс је Хришћанска Пасха која означава прелазак са Христом из смрти у живот, са земље у вечни небески живот. Пошто је Христово васкрсење било у недељу, тога дана ћe се Хришћани сећати и славити своје ослобођење од греха и смрти. Тога дана је новозаветни празник Васкрс, а на тај дан Црква пева: “Ово је дан који створи Господ, радујмо се и веселимо се у њему.”
Васкрс је покретан празник, који се увек везује само за дан недељни, и може пасти у размаку од 35 дана, од 22. марта до 25. априла. Цела недеља по Васкрсу назива се Светла недеља, а Црквене песме које се тада певају, пуне су радости и весеља, певају се чак и у тужним приликама, на погребу, ако би се десио те недеље.
Несугласице око датума прослављања
Како је у прва три века Хришћанства долазило до несугласица око датума слављења Васкрса (разлика између синоптичара и јеванђелисте Јована у погледу датума Христове смрти), Црква је на Првом васељенском сабору у Никеји (325), донела општеважећу одлуку ο датуму празновања Васкрса: Васкрс се слави у прву недељу после првог пуног месеца који дође после пролећне равнодневице, и после јеврејске Пасхе. Иако је одлука ο празновању Васкрса донета 325. године, тек је 526. године успостављена равнотежа између Истока и Запада у погледу датума празновања Васкрса.
Васкршња јаја
Код Хришћана је обичај да се за Васкрс спремају обојена и шарена јаја, на којима се цртају хришћанска обележја, и исписује поздрав: “Христос васкрсе.” По предању, овај обичај потиче из времена Христовог Васкрсења и Вазнесења. Наиме, следбеницаИсуса Христа Mapиja Магдалена дошла је, после Христовог Вазнесења, у Рим ради проповедања Јеванђеља. И када је изашла пред цара Тиберија, поздравила га је речима: “Христос васкрсе” и пружила му на дар офарбано јаје, а по угледу на њу, Хришћани су продужили праксу бојења и шарања јаја.
Васкршњим јајетом жели се представити очигледност Васкрсења и како из мртвила постаје живот. Јер, јаје је само по себи мртва ствар, али под утицајем топлоте, кад се стави под кокош, развије се у њему живот и излеже се живо пиле, које својом снагом развали свој гроб – љуску, и изађе на свет – као што је и Исус Христос оживео и из гроба устао. Црвена боја је боја радости, због тог радосног догађаја, и символизује Божанску природу Христову; то је боја Божанске љубави. Обичај је да се васкршња јаја шарају наВелику суботу. Постоје бројни локални обичаји везани за украшавање (шарање) васкршњих јаја. У воду у којој се кувају јаја ставља се и освећена водица.
Народни обичаји о Васкрсу
Домаћица рано буди укућане да се умију водом. Рано се одлази у цркву, на јутрење и Васкршњу Литургију, са собом носе јаја, један део подели по цркви, а други после богослужења комшијама, пријатељима, рођацима, пред црквом. Где нема цркве људи се у селима окупљају око “записа”. Ту је долазио свештеник, ту су се делила јаја, секао колач, први пут мрсило, а мушкарци се договарали ο литији која се носи сутрадан око села. Уобичајен поздрав је “Христос воскресе – Ваистину воскресе”, и он се употребљава у току целе наредне седмице. Кад се заврши служба у цркви, људи, жене, деца, свечано обучени, засели би око ње или на обижњим ливадама, ако је лепо време. Ту се поред јаја јело све од белог мрса и печеног меса. Пила се ракија и вино, играло, певало и веселило.
У Горњој Пчињи, свако село је приређивало сабор, на коме се први пут, после вишенедељног поста, играло и певало. Ујутру, У селима јужне Србије, прво се прима “комка” – причешћују се, и то пошто су сви укућани свечано се обукли и “поновили” за Ускрс неким делом одеће или целим оделом. Комка се код куће; прво домаћица спреми ресе од дрена, коприве и здравца и све то потопи у вино заједно са комадићима васкршњег колача. После тога је породични ручак, а затим млађарија иде на “вртешку”, која је чврсто усађен стожер на који се стави дугачка греда. На оба краја греде уденута су по два вертикална клина за које се придржавају играчи, а трбухом се ослањају ο саму греду. Два играча трчећи врте греду или једноставно неко стане у средину и заврти их. Да би се вртешка лакше окретала, врх греде се намаже соком стабљике младог кукурека. Док се једни врте, други играју клиса или пиљке, играју у колу и певају разне пригодне песме.
У Левчу и Темнићу се каже: “Васкрс је до подне црвен, а од подне зелен” и “До подне у јаја, а од подне у коприве”, јер Васкрс је падао у дане када су села била у највећој пролетњој оскудици, након зиме, а пре него је нова летина стигла, те се није имало довољно хлеба за исхрану.
Деца се изузетно радују Васкрсу и црвеним јајима, којима се туцају. Чије се јаје разбије, тај губи и предаје ономе који има јаче. Прво офарбано јаје чува се у кући годину дана и назива “чуваркућа”. Сремци месе посебан васкршњи колач, који зову “буздован”, а у Шумадији се зове “витица”. Витицу домаћин ломи уз ручак и дели свима говорећи: “Све нам крсло и васкрсло”.
*******************************
ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА ТИПИКОТ
Ако историјата на Календарот, во поширока смисла на зборот, има значение за историјата на празниците, тогаш историјата на Типикот, како регулатор на богослужбениот живот има значајна улога во хеартологијата.Типикот не само што содржи укази за споменот на одредени денови (како Календар, Месецослов или Пролог), содржи и укази за поделба на самиот богослужбен материјал.
Во историскиот развој на Типикот, научниците разликуваат три периоди: (1), до X век; (2), периодот на X век; и (3), од XI век до денес.
Во историјата на руската литургика за Типикот се посветени неколку важни дела. Како посебни се споменуваат: Богослужбниот Устав на И. Мансвстов; Првобитниот Словено-руски Типик на М. Лисцин; Толкувањето на Типикот од М. Скалабановиц: и Полниот Месецослов од Архиепискот Сергиј (Спаски).
Првиот период на развој на Типикот
Оваа етапа во развојот на Типикот е најтешка за научно истражување затоа што богослужбениот Устав (во денешна смисла на зборот) кој датира од тоа време не е сочуван. Оние манастирски Устави, кој се сочувани, содржат во себе малку литургиски материјал. Правилата на манастирскиот живот, се издвоени и доминираат над црковните служби. Монашки Устави кои можат да ни помогнат да изградиме слика за тогашниот манастирски живот се: (1), Уставот на преподобниот Пахомиј Велики (†348); (2), Големите правила на Св.Василиј Велики (т.н. Монашки правила); (3), Делата на Касијан Римски (Римјанинот) во 12 книги “За уредувањето на општожитието”; (4), Уставот на Св. Бенедикт Нурескиј (†548); (5), Сведочењето на Софрониј Ерусалимски и Јован Мосха во нивната посета на Синајскиот манастир.
Вториот период на развојот на Типикот
Како специфичност на оваа етапа се издвојуваат: обидот на кодификација на богослужбените обичаи и регулирање на богослужењето; освојување на литургискиот дел од дисциплинарниот дел; слаб развој на синаксарниот дел; и отсуство на општиот дел.
Најпознати источници за изучување на овој период се: Начертанието на Студискиот манастир (IX – X век); Уставот на Св. Атанасиј Атонски (X век); Синајскиот календар (крај на IX и почетоко на X век); и Уставот на римската црква од X век.
Третиот период на развојот на Типикот
Ова е период на потполни и развиени уставни богослужења. Она што е карактеристично за овој период е: (1), литургискиот дел е потполно одвоен од дисциплинарниот; (2), потполно е развиен синаксарниот дел; (3), општиот дел, кој содржи напомени за дневно – неделното богослужење исто така е во потполност развиено.
Освен тоа, овој период е карактеристичен во изразито назначената борба на двата главни обрасци на богослужбениот Типик: од една страна тоа е Студискиот, а од друга страна Ерусалимскиот; покрај нив развиени се уште и Светогорскиот Типик и самостојниот Устав на Големата Константинополска Црква. Од големо значење е и обидот на Вселенската Катедра да биде објавен нов Устав, кој ќе биде прилагоден на современите услови на живот.
СТУДИТСКИ УСТАВ
Манастирот при црквата во Цариград за кратко време станува еден од најзначајните во градот; формиран во 463 година од страна на римскиот патрициј Студиј. Неговата близина до значајните научни, политички и општествени случувања во Византија ја објаснуваат неговата положба кој тој ја заземал.
Во периодот на несогласувањата помеѓу патријархот Игнатиј и патријархот Фотиј, Студитското семејство заземало активна улога и се почесто ги решавале прашањата, благодарејќи на својот висок морален авторитет. Царската наклонетост кон овој манастир, му овозможил многу рано да стекне низа на привилегии, како и право на богатство.
Во манастирот многу рано е создаден личен поредок, кој е забележан во првобитната форма на Уставот. Потполниот Устав е запишан покасно, односно, по смртта на преподобниот Теодор Студит, т.е. на почетокот на XI век. Студитскиот Устав бил оној Устав кој со себе го понел Тедосиј Печарски околу 1065 г., но не во својот изворен облик туку како Типик на патријархот Алексеј (1025 – 1043). Патријархот Алексеј бил монах во Студитскиот манастир и најверојатно тој го ширел Уставот. Во 1034 г. го формира манастирот Успение на Пресвета Богородица, а како устав на тој манастир го одредува Студитскиот Устав (со мали измени), или т.н. Алексејев – Студитски Типик.
ЕРУСАЛИМСКИОТ УСТАВ ИЛИ УСТАВОТ НА СВЕТИ САВВА
Овој Типик претставува слика на богослужбениот живот и манастирската традиција во Палестина во време кое може да се окарактеризира како класична епоха. Овој Устав се поврзува со Св. Савва и надалеку познатата Лавра, која е 18 километри оддалечена од Ерусалим, во правец на Мртво Море (во долината на Кедровскиот поток). Овој Типик ја отсликува животот во Лаврата на Св. Савва, како и духот на неговите поуки и предавања. Св. Савва се упокоил во 532 година.
Првобитната редакција на Уставот на Св. Савва била кратка. Во неа преовладувале (како и во сите Устави од тоа време), дисциплинирани правила за монасите. Ако се споредат Студитскиот и Ерусалимскиот Устав, можат да се увидат доста разлики и сличности, но потребно е да се има во предвид начинот на живот во двата манастира. Ако Студитскиот Устав е напишан за потребите на монасите кои живеат во манастирот во внатрешноста на градот под непосреден надзор на игуменот и разредена хиерархиска структура, тогаш во Лавра на Св. Савва и отношелениците живеат во своите келии, а во Големата црква доаѓаат само за причест.
Во Студитскиот Устав: (1), нема повечерие, освен Великиот Канон; (2), нема големо славословие на Утрената; (3), преовладува химнографијата на Студитскиот манастир и спомените на Студитските светители; (4), нема мали Вечерни; (5), нема часови во празниците и неделите; (6), катизмите се мали по обем; (7), секојдневно служење на Литургија на Претхоосветените Дарови; (8), нема т.н. Маркови Глави; (9), богослужбите се пократки.
Во Ерусалимскиот Устав: (1), постои сеноќно бдение; (2), постои Велико славословие; (3), преовладува химнографијата на Саваитските автори; (4), постои мала Вечерна и часови; (5), Литургијата на Претходноосветените Дарови се служи само во среда и петок; (6), постојат т.н. Маркови Глави; и (7) богослужбите се подолги.
Во однос на содржината исто така се разликуваат, тако во Студитскиот Устав ги препознаваме: Триодниот Устав, Синаксарниот Устав, Дисциплинарниот Устав и Општиот дел, додека кај Ерусалимскиот препознааме: Општ дел, Синаксарен дел, Триоден Устав и т.н. Маркови Глави. Освен тоа се разликуваат и по прописите за читање од Апостолите и Евангелијата.
СВЕТОГОРСКИОТ УСТАВ
Од големо значење е Света Гора (Атон) во доменот на развојот на источното монаштво, а со тоа и со формирањето на богослужбениот Устав. Првобитното монаштво на Света Гора било пустинско, така да од тоа време не можеме да очекуваме трагови од некој Типик. Преподобниот Петар Атонски се подвизува на Света Гора, а неговите современици и следбеници немаат некоја претензија да склопат некаков Устав. Дури во времето на Јован Цимискин и Константин Мономах доаѓа до формирање на Атонскиот Устав, но без литургискиот сегмент.
Кон крајот на X век, на Атон се појавува значајна личност за понатамошниот развој на светогорското монаштво – Св. Атанасиј, кој е творец на правилата и Уставот. Тој со себе во облик на кратки начертанија ја носи основата на Студитскиот Устав, но со извесни дополнувања и преработки. Покрај Студитскиот Устав полека навлегува и Ерусалимскиот, така да во одреден период имаме судир на двата Устава, каде дел од манастирите го прифаќаат првиот, а дел вториот Устав.
УСТАВ НА ГОЛЕМАТА ЦРКВА
Големата Црква, т.н. Света Софија во Константинопол, катедралниот храм на константинополскиот патријарх, бил место на впечатлива литургиска култура и во него богослужбите се извршувале со особена свеченост и голема прецизност. Тој храм има посебен Устав, прилагоден на специфичните услови и улогата на царскиот двор.
Карактеристична особина на овој богослужбен Устав е отсуството на дисциплинарниот дел, што е потполно сфатливо бидејќи се работи за катедрален храм, а не за манастир. Преовладуваат чинови како што се прием на патријархот, на царот, царските влезови во храмот и сл. Во Уставот се сретнуваат и улогата на литиите, а карактеристична е литургијата на Велики Петок. По овој Устав ѓаконите имаат право да вршат проскомидија и потребно е да се нагласи дека Синаксарот му претходи на Триодниот Устав.
ЕВЕРГЕТИДСКИ УСТАВ
Посебно место меѓи Типиците зазема т.н. Евергетидски Устав или Типикот на манастирот Пресвета Богородица Евергетида или Благодетелка. Овој манастир е оформен во 1048 година во близина на Цариград. Овој Устав главен акцент става на поредокот и на служењето на литургијата; за каноните се зборува многу малку. Може да се рече дека овој Устав претставува компилација од различни Устави, а во главно се наоѓа под силно влијание на Уставот на Големата Црква. Во овој Типик се наоѓаат празници како: Обнова на Храмот (13 септември), Стефан Саваит (28 октомври), Обнова на Храмот на великомаченикот Георгиј (3 ноември), Спомен на проподобните Отци кои пострадале при нападот на Лавра на Св. Савва (20 март), Појавување на крстот во Ерусалим (7 мај) – сите овие празници се карактеристика за ерусалимската практика. А од друга страна не се среќаваат празници кои се типична карактеристика за константинополската практика, како што се: Спомен на константинополските патријарси Александар, Јован и Павле (30 август), игумен Маркел (29 декември), Матронс Цариградски (9 ноември) и Празникот на Крстот (1 август).
Овој Устав знае за агрипија (бденија) пред големите празници.
МАРКОВИ ГЛАВИ
Некои Устави и подоцнежните времиња кога празничните спомени се зголемиле и било потребно поврзување на празниците во еден ден, довело до неопходност за одредување на правила кои се однесуваат на комбинациите на празниците.
Во покасните редакции во Типикот овие правила добиваат свое препознатливо име – Маркови Глави или кратеница МРК. Можно е овие правила да потекнуваат од Марко, епископ Отрански (IX – X век), но за тоа нема цврсти докази. Марковите глави поминуваат низ три редакции во грчките текстови: (1), кратка Студитска; (2), кратка Ерусалимска, позајмена од Студитската но со свои особености; и (3), Ерусалимска опширна но многу напомени. Словенската редакција значајно ја дополнила грчката, затоа што во Уставот воведува поврзување на обични спомени со словено – руски, како на пример: Покров на Пресвета Богородица и Св. Петар Московски со Недела на Светите Отци. Во грчката редакција се наоѓаат околу 95 глави, а во словено – руските околу 114.
СУДБИНАТА НА ЦРКОВНИТЕ УСТАВИ ВО СЛОВЕНСКИТЕ ЗЕМЈИ
Во областа на константинополскиот патријарх долго време Студитскиот Устав имал водечка улога, но тој не можел да биде долго време регулатор на богослужбениот живот. Паралелно со него дејствува и Уставот на Големата Црква. Во релативна близина на Цариград и е Света Гора, со својот Устав и нејзиниот авторитет влијалел на богослужбениот живот на Патријархот. Но од големо значење е ширењето на Уставот на Св. Савва и како последица на тоа можеме да ги прифатиме следниве факти: (1), ширење на ерусалимскиот химнографски материјал и ерусалимските спомени; (2), подредување на метоси на Ерусалимската Лавра во Цариград; (3), престојување на ерусалимскиот патријарх во Цариград на Саборите; (4), носење на Уставот на Св. Савва Ерусалимски во манастирот Хиландер од страна на Св. Сава Српски, а од таму во Србија и другите земји на Балканот.
После Четвртиот Крстоносен поход и уништувањето на Цариград од страна на Латините, влијанието на Студитските лаври е намален. Со обновата на Студитскиот манастир во 1293 год. од страна на императорот Константин Палеолог, воведен е Типик кој е мешавина од Студитскиот, Ерусалимскиот и Уставот на Големата Црква.
Во почетокот во Русија било забележано влијанието на Студитскиот Устав, но постепено започнало да му остапува место на Ерусалимскиот Устав. Во Русија постоеле шест редакции на Ерусалимскиот устав: првата била српската редакција, а потоа следуваат другите редакции, како на пример Уставот на Патријархот Алексиј. Воведувањето на Ерусалимскиот Устав во Русија не било административен акт, туку тоа се случува постепено. Големо значење има улогата на митрополитот Кипријан Киевски, кој го воведува Филотевскиот Службеник и значајно работи на тоа да се воведе Ерусалимскиот Типик.
НОВО ИЗДАНИЕ НА УСТАВОТ НА ГОЛЕМАТА ЦРКВА
Недостига и да се спомене за новото издание на Типикот на Големата Црква кои го составиле Грците во XIX век. Од историјата на богослужбениот живот забележано е дека манастирската богослужба преставува своевиден образец; православните христијани во текот на вековите настојувале да го раздвојат парохиското од манастирското богослужење. Како единствен исклучок може да се спомене Уставот на Големата Црква, но сепак тој не може да биде прифатен како Устав на парохиските храмови. Со тек на времето било заклучено дека таму каде што живеат лаици не бил применлив манастирскиот Устав. Тоа резултирало да се создаде некаков среден, полесно исполнив Устав, а и кој е истовремено благообразен, а истотака да одговара на духот на православното аскетско богослужење.
Во 1838 година, протопсалтот на Големата Црква во Цариград се обидува да воспостави т.н. мирски, парохиски Устав. Во 1851 г. се создава второто, а во 1868 година и трето издание кое било дополнето. Тој Типик нема сеноќни бденија, како мала вечерна. Литиите не се вечерните, туку помеѓу полуноќницата и утрената. Уставот има и свои Маркови Глави.
*********************************
Christian Kresall 