17-та недела по Педесетница. Недела на Хананејката

СЕДУМНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА

„И кучињата јадат од трошките, што паѓаат од трпезата на нивните господари“

(Матеј 15: 27)

ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!

Гласот за појавата божествениот Учител и за Неговата возвишена наука брзо се раширил низ пределите Палестински, па затоа огромен број на луѓе доаѓале од сите краишта со свои очи да Го видат Богочовекот, со свои уши да ги слушнат Неговите свети зборови и со свои очи да ги видат чудата кои Он ги правел. Меѓу огромните маси од луѓе кои Го следеле честопати биле и книжниците и фарисеите, чија единствена цел била да ги омаловажуваат Неговите зборови. Во една таква прилика, за да ги избегне фарисејските лицемерни сплеткарења, Господ Исус Христос заминал во краевите Тирски и Сидонски, во големите Феникиски градови, кои во тоа време цветале во својот незнабожечки раскош и сјај.

И ете, пред Христа застанала една жена Хананејка која гласно извикала: „Помилуј ме, Господи, Сине Давидов! Ќерка ми жестоко се мачи од бес“.Откако Спасителот ништо не ѝ одговорил, Неговите ученици Го молеле да ја отпушта, зашто таа почнала да вика по нив. Меѓутоа, Он рекол: „Јас сум пратен само при загубените овци на домот Израилев“. Но, таа уште посилно викала: „Господи, помогни ми“. Можеби неочекувано, Христос ѝ рекол: „Не е добро да се земе лебот од децата и да се фрли на кучињата“. А таа премудро на ова одговорила: „Да, Господи, но и кучињата јадат од трошките, што паѓаат од трпезата на нивните господари“. Спасителот, восхитен од овој одговор, ѝ рекол на Хананејката: „О, жено, голема е твојата вера; нека ти биде по желбата твоја!“. И тогаш нејзината ќерка оздравела.

Ѓаволот, кој ја мачел ќерката на Хананејката, и денес ги мачи луѓето во светот. Наместо мир, сее раздор и војни, а наместо љубов – злоба, пакост и омраза. Тоа ѓаволско семе денес никнува на сите страни. Било на која страна да се завртиме, насекаде ќе здогледаме појави кои длабоко нè загрижуваат.

Нам Спасителот ни рекол: „Каде се двајца или тројца собрани во Мое име, таму сум и Јас посреде нив“ (Матеј 18: 20). Но, меѓу двајца или тројца денес е тешко да се снајдеме, бидејќи ниту еден од нив денес не мисли на Спасителот, не ги слуша Неговите божествени зборови, туку секој бара трн во окото на својот брат и размислува како да го понизи. Во нашите домови денес се помалку свети светлината на Христовта наука. Денес разговараме за сите животни прашања, само за Христа не се зборува. Денес наместо со православните икони, нашите домови се украсени со безбожни слики во името на уметноста. Денес е тешко да се најдат двајца соседи кои живеат во слога и хармонија. Секојдневните вести изобилуваат со извештаи за меѓусебни убиства.

А што да кажеме за мирот и љубовта, кои денес владеат во светот?

И денес народите во Европа и светот, гордеејќи се со името христијани, ја задржале истата слика на своите меѓусебни односи, како во времето на Христовото доаѓање на земјата. Зарем Јудејците, кои се гордееле со името на избран народ, не ги сметале сите останати народи за нечисти, споредувајќи ги со кучиња и скотови? Зарем старите Грци, гордеејќи се со својата наука, не ги нарекувале сите останати народи варвари? Зарем Римјаните, гордеејќи со својата воена сила, не ги сметале сите останати народи за робови? Па зарем историјата на народите не се повторува и денес пред нашите очи, иако Господ Христос меѓу нас е цели дваесет векови?

Како што некогаш феникиските трговци подигнувале кули и градови високи до небото и ги полнеле со материјални богатства, истото денес го прават сите современи народи. Мислејќи само на земното богатство, луѓето заборавија на својата душа, на своето срце. Меѓутоа, гласот на Спасителот и денес допира до нашите уши: „Каква полза е за човека, ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости?“.

Заради својот морален пад, денес живееме во време на тешка криза, која се зацарила веќе со години на сите континенти, меѓу сите народи, преку сите државни граници. Меѓутоа, преку таа криза и на најголемите егоисти во овој свет им постана јасно дека сопствената среќа, богатството и благосостојбата не можат да се градат на рушевините и несреќите од својот сосед. Затоа Господ Христос денес ни го посочи случајот со жената Хананејка. И таа имала право на својата сопствена среќа и на убавините од овој живот. Јудејците не смееле да се радуваат на нејзината несреќа, зашто за секоја Божја творба има место под сонцето од овој свет.

Денешната криза има една друга форма, за која, за жал, денес многу малку се зборува, или, пак, воопшто не се зборува. Таа форма е морално – духовната, која можеби е и најглавната причина за денешните несреќи.

Настанот со жената Хананејка нè принудува да направиме една паралела меѓу тогашниот и денешниот свет и неговиот поредок. Иако феникиската земја била пребогата за тогашните прилики, сепак, таа била осудена на пропаст, заради морално – духовниот пад и заради непознавањето на вистинскиот Бог. И денес многу светски велесили, иако уживаат во своите земни наслади, сепак, се уништуваат во сопствената ерозија, само и единствено заради кризата во моралните принципи и нарушувањето на Божјите заповеди. Денес слободно можеме да потврдиме дека морално–духовниот пад е причина и за економската криза, но и за недостатокот на мир во секоја земја. Богатството и воената моќ никогаш не биле и нема да бидат гаранција за нашата благосостојба. Напротив, внатрешниот душевен мир и живеењето според Божјата волја и Неговите заповеди, се гаранција за нашиот напредок, како телесен, така и духовен.

Сеуште има луѓе со кои владеат ситни мисли, освети и омрази, а не Христовиот племенит дух на измирување и простување. Таквите луѓе не сакаат да разберат дека Христос дошол на земјава да створи еден нов човек, очистен од гревот, човек, кој ќе ги прегрне Неговите свети откриени вистини и кој на урнатините на извитоперената цивилизација, каква што била незнабожечката, ќе створи вистинска христијанска цивилизација, каде што човечноста и љубовта ќе ги заменат грубоста и насилството, каде што законот на милосрдноста ќе го замени законот на џунглата, каде што силата на духот ќе ја слави својата победа над грубата и безживотна материја.

Според тоа, слободно можеме да заклучиме дека, сите несреќи кои се случуваат врз денешното човештво, дошле како неминовна последица, зашто тоа се оддалечило од Христа и од христијанските идеали.

Современиот човек брза по светските суети, бега од скромниот живот и во празните и лажни авантури бара да ја заборави душевната горчина, која му ја создава свеста за безбожните дела. Но, лекот не е во заборавањето, туку лекот е во препородот на душата и приближувањето кон Христа. Неговото божествено учење е единствената котва на спасението, зашто тоа претставува кулминација на морланото совршенство и возвишеност.

Нека Господ Бог, нашиот Спасител, ја засили нашата вера, нека ја просвети нашата душа, нека се всели во нашите срца и нека ги осветли нашите животни патеки, за да можеме да одиме по Неговите стапки. Амин!

Протоереј Златко Ангелески

******************************************************

Проповед в неделя на хананейката

Древните юдеи напълно съзнават своето богоизбраничество, защото Бог се открива и предава Закон само на тях. Това високо самочувствие неизбежно води до разграничаване, презиране и даже гнусене от езическите народи, които за мнозина евреи са едва ли не съчки за геената огнена. Те забравят дивните пророчески слова на Исайя:

“И синовете на другоплеменниците, които са се присъединили към Господа, за да Му служат и да обичат името на Господа, да бъдат Негови раби.., Аз ще заведа на светата Си планина и ще ги възрадвам в Моя дом за молитва.., защото Моят дом ще се нарече молитвен дом за всички народи” (56:6-7).

Как някогашните юдеи съчетават своето и чуждото, омразата и любовта, тесногръдия шовинизъм и пророчеството за всечовешка общност? Но само за евреите ли става въпрос? Не са ли приели някои от нас православието, за да изпитат себелюбивата гордост, че са “специални” и “благословени”, а всички останали християни и особено невярващи са прокълнати и обречени на гибел?

Би било добре такива хора да вникнат в смисъла на днешното неделно литургическо четиво от Евангелието на св. Матей (15:21-28), в който се повествува за срещата на Иисус Христос с една жена хананейка.

Защо Христос посещава езически земи? Както разказва Евангелието от св. Йоан (6 гл.), мнозина евреи се съблазняват от словата на Христос, че Той е небесният хляб, който трябва да се яде, за да се постигне спасение. Някои фанатици дори замислят да го убият. В такива моменти Богочовекът предпочита да избегне своите врагове, като пътува в Самария или Финикия. Този път той предпочита да посети “страните Тирска и Сидонска” (ст. 21). Тир и Сидон са две древни пристанища на Финикия, населени с езичници. За това събитие разказва накратко не само евангелист Матей, но и Марко (7:24-30). Св. Матей представя пътуването на Христос с думи, които навяват впечатление за ведра перипатетична разходка на философ, следван от учениците си. А св. Марко, чието Евангелие е по-ранно, дава повече подробности и подчертава, че Иисус държи идването Му да остане в тайна: “Като влезе в една къща, не желаеше никой да Го узнае; ала не можа да се укрие” (7:24).

Тук обаче Христос се сблъсква с една жена, която не крие отчаянието си. Матей я нарича “хананейка”, а Марко – “сирофиникиянка”. Представката “сиро-” отличава сирийската Финикия от либийската в Северна Африка. Най-известната финикийска колония там е Картаген, който води ожесточени пунически войни с Рим между 264 и 146 г. пр. Хр. Явно чула, че Спасителят изцелява безнадеждно болни, жената върви упорито след Него, додява Му, настоява, плаче, хленчи, реве, с други думи – всячески се опитва да привлече Неговото внимание. Самият факт, че хананейката първа се обръща към Христос е забележителен. В Ориента и досега е прието само мъжете да говорят на обществено място. Да си спомним за самарянката, която остава смаяна, че Спасителят я заговаря (Йоан 4:9). А притеснената до крайност хананейка пренебрегва социалните условности и нарушава тогавашното патриархално понятие за благоприличие със своите викове и писъци.

Жената моли Христос да я помилва, защото дъщеря й “зле се мъчи от бяс”, т.е. обладана е от нечист дух. Обърнете внимание, че тя проси милост за себе си (“помилуй ме”), но ефектът на милостта засяга друг човек – дъщеря й. Защо? Защото дъщерята е част от нейното тяло, нейната същност, нейната съдба. Когато Бог дава милост на някого, тя винаги се споделя и от тези, които го обичат и са свързани кръвно с него.

Христос чува прекрасно хананейката, но мълчи и не й отговаря. Някои протестантски тълкуватели напразно виждат в този момент “колебание” от Негова страна, неосъзната идентичност, несигурност дали да приеме божествените титли, с които Го назовава жената. Истината е друга. В Библията редица текстове предсказват приемането на спасението и от езичниците. Преди това Христос извършва чудо, за да изцели слугата на един римски стотник, който също е езичник (Мат.  8:11). Иисус нарочно пренебрегва воплите на хананейката, за да изпита както нейната вяра, така и вярата на учениците Си. Самите апостоли започват да се дразнят от нея и Го молят да я отпрати. Върховното изпитание обаче настъпва, когато Спасителят откровено й казва, че не е добре да се вземе хляба (Самият Той) от чедата (юдеите) и да се хвърли на псетата (езичниците). Именно защото тези думи звучат грубо и брутално, те са съвсем автентични. Всеки друг би се обидил, но не и изстрадалата хананейка. Тя подхваща току-що казаното от Иисус и отвръща, че и псетата ядат от трохите, които падат от трапезата на господарите им. Хананейката съзнава неравностойността в духовно отношение на юдеите, които са богоизбран народ, и езичниците, които се обвързват съзнателно или не с дявола, като се кланят на идоли. Казаното от нея може да се тълкува косвено и като пророчество за бъдещото влизане на езичниците в Църквата и споделяне на нейните блага – на първо място св. Евхаристия. Смаян, Христос възкликва: “Голяма е твоята вяра!” (Мат. 15:28). Той не й казва: “Голямо е твоето нахалство” или “Голяма нужда имаш”, а признава нейната силна вяра и изцелява дъщеря й.

Това, което прави впечатление у тази анонимна жена е нейното смирение. За повечето хора тогава и сега сравнението с куче, с мръсен и крастав уличен пес е твърде унизително. Кучетата съпровождат утайката на обществото, най-бедните и най-нещастните като Лазар (Лук. 16:21). Хокана и гонена от другите, хананейката е познала бездната на човешката злоба и е свикнала да се отнасят лошо с нея. Но трябва да се отбележи и друго предимство на тази жена – нейната силна, дейна, непреклонна вяра. Всъщност първата добродетел се ражда от втората. Нейното смирение не е самоцелно, а е закономерно следствие на вярата.

Във Финикия тогава живеят десетки хиляди хора, но Евангелието говори само за нея. Тази жена, която е отхвърлена от всички поради беснуването на дъщеря й, е езичница по рождение и живее в езическа среда. Главният бог на Сидон е Ешмун, за когото се смята, че е терапевтично божество, което изцелява всички болни. Хананейката сигурно му се е молила многократно и му е принасяла безброй жертви, но студеният идол никога не се трогва от нейната трагедия. При срещата си с Иисус тя го нарича “Господ” и “Син Давидов”, което означава, че е контактувала с юдеи, повярвали в Христос. Да си спомним един рядко цитиран стих от Евангелието: “Живеещите около Тир и Сидон, като чуха, какво Той вършеше, дойдоха при Него в голямо множество” (Марк. 3:8; Лука 6:17). Несъмнено някои от тези финикийци са най-ранните християнски проповедници по средиземноморското крайбрежие още преди апостолите да тръгнат на световната си мисия. Докато учениците на Иисус вървят след Него повече от три години, наблюдават всеки ден чудесата Му и пак се съмняват, ханаанката вече е повярвала от все сърце. Затова тази езичница получава Божието благодеяние – пълното изцеление на нейната дъщеря, която Христос даже не вижда и не докосва.

“Всички, водени от Духа Божий, са синове Божии” (Рим. 8:14). И не само синове, но и дъщери (Гал. 3:28).

Архим. Павел Стефанов
pavel.bloghub.org

**************************************************

„О, жено, голяма е твоята вяра; Нека ти бъде по желанието ти!” (Мат. 15:28)

Неизмеримото величие на християнската вяра се състои не само в нейното божествено съдържание, но и в нейната необикновена сила. За тая чудна сила на вярата и на молитвата, произлизаща от нея, Господ Иисус Христос потвърдил пред учениците Си: „Казвам ви: всичко, каквото бихте поискали в молитва, вярвайте, че ще получите; и ще ви бъде дадено” (Марк 11:24).

Характерен пример за силна вяра ни дава евангелският разказ за жената хананейка и изцеряването на болната й дъщеря.

Веднъж Спасителят пътувал с учениците Си из Финикийската земя. Някога Тир и Сидон били главни градове на Финикия, разположени близо един до друг на брега на Средиземно море, северозападно от Иудея. И двата града били стари, богати и се славели предимно с оживената си търговия по море.

Вестта за идването на Небесния Пратеник се разнесла бързо из тези земи. Тя стигнала и до една жена, наречена в светото евангелие хананейка, защото произхождала из средата на хананеите – народ, владял земята на Палестина, който след завладяването й от евреите се пръснал из Сирия и Финикия и се смесил с местното население. Св. евангелист Марк казва за нея, че била „езичница, родом сирофиникианка” (Марк 7:26).

Тази жена била нещастна по две причини: първо, не познавала истинския Бог; и второ, дъщеря й била болна – зле се мъчела от бяс. Познато и на нас страдание, когато наблюдаваме хора „не на себе си”, без ум да вършат безсрамни неща. Зли сили и духове действат в иначе здравите им тела. Такива прояви виждаме и днес в най-различни форми и образи: пиянство или наркомания, разврат и безделие, отричане на всичко духовно, непризнаване на никакви норми и неподчинение на никаква власт.

Жителите на пределите Тирски и Сидонски знаели много за чудесата на Спасителя: пред очите им хроми прохождали, слепи проглеждали, неми проговаряли, бесновати се укротявали. Зрителка на тия чудеса може би била и тая хананейка (Лука 6:17). Затова, когато чула, че Иисус Христос дошъл в страната й, тя тръгнало бързо към Него. Вярвала, че единствен Той може да изгони злия бяс от дъщеря й.

Като настигнала Спасителя и Неговите ученици, тя почнала да вика след Него: „Помилвай ме, Господи, Сине Давидов! Дъщеря ми зле се мъчи от бяс!” (Мат. 15:22). Господ продължавал да върви, без да обръща внимание на думите й. Смутени и силно развълнувани от тази гледка, учениците се приближили до Господ и Му казали: „Отпрати я, защото вика подире ни.” Той ги погледнал, спрял се и им отговорил: „Аз съм пратен само при загубените овци от дома Израилев” (Мат. 15:23-24), тоест: Моята дейност се отнася преди всичко за еврейския народ. Едва след евреите и езичниците ще вземат участие в изкупителното дело.

Хананейката чула тия думи на Спасителя, но не се разколебала във вярата си. Не прекъснала молитвата си, а Го настигнала отново, паднала на колене и казала: „Господи, помогни ми” (Мат. 15:25). Обърнете внимание, тя не казва: „Господи, помогни на дъщеря ми!”, а се моли: „Господи, помогни ми!” – „На мене помогни! Дъщеря ми зле се мъчи от бяс!” – Майката не знаела защо страда детето й, но се измъчвала от мисълта: „Дали момичето ми не боледува заради мои прегрешения?!” Нека и днешните майки се замислят, как отглеждат и възпитават своите деца, защото „каквото посее човек, това и ще пожъне; който сее в плътта си, от плътта ще пожъне тление, а който сее в духа, от духа ще пожъне вечен живот” (Гал. 6:7-8).

Велико е дръзновението на ония, в които неугасимо гори божествен пламък. Колкото по-дълго Бог мълчи, толкова по-силна и по-дръзновена става молитвата. При евангелския случай с хананейката Спасителят не само мълчал и продължавал да върви по Своя път, но и открито заявил: „Не е добре да се вземе хлябът от чедата и да се хвърли на псетата. Нека първом да се наситят чедата!” (Мат. 15:26; Марк 7:17). Страшни думи! Но Господ Иисус Христос не говорел със Свои слова, а използвал езика на съвременните иудеи. Това изречение било пословица със свое тълкувание. Чедата на Царството – това били иудеите, принадлежащи към избрания народ. Кучетата са езичниците. Те били наричани така поради тяхното идолослужение. Отговорът на Спасителя звучал отблъскващо. Това било ново изпитание за хананейката, ала тя го издържала. Смирена, но убедена във вярата си, тя се опитала да накара Иисус Христос да обърне внимание на молитвата й. – „Да, Господи, ала и псетата ядат от трохите, що падат от трапезата на господарите им” (Мат. 15:27). Господи, Ти си така богат с милости, че няма да ощетиш чедата Израилеви, ако ми подхвърлиш някоя „троха” от Твоята трапеза и изпълниш молбата ми!

Този разумен отговор, вярата и смирението, които показала жената хананейка, трогнали Иисус Христос и тя получила не само изцерение на дъщеря си, но и похвала. Св. евангелист Матей съобщава, че Спасителят казал на хананейката: “О, жено, голяма е твоята вяра; нека ти бъде по желанието ти!” И в оня час дъщеря й оздравяла (Мат. 15:28).

Неизказани са милостта и добротата на Бога, затова трябва с благодарност да се предадем на Неговата света воля и с вяра да приемем Неговата мъдрост и сила. Който не се доверява на Господа, не може да се моли. Който не се моли, не може нищо да изживее чрез Него. Който не очаква нищо от Него, не може да получи желаното.

Примерът на жената хананейка е поучителен за нас. Защото и ние често изпадаме в нейното окаяно положение. Колко беди ни сполетяват в живота! Болести, лишения, смърт, несполуки, душевни тревоги. В такива случаи и ние, подобно на нея, имаме нужда от Божията помощ. Нека като нея с твърда вяра в Божието милосърдие и всемогъщество да прибягваме до помощта на Спасителя. И ако Той понякога забавя да ни чуе, нека не се отчайваме. С още по-голяма настойчивост и смирение да подновим молитвата си с твърда надежда, че Бог не ще забрави избраниците Си, които викат към Него денем и нощем. И Той, макар понякога да забавя, непременно ще ги чуе и защити (Лука 18:7).

Жената хананейка ни учи как да се молим на Бога, как настойчиво, изпълнени с дълбока и твърда вяра, да търсим Неговата помощ. Тя постъпила по съвета на Спасителя: „Искайте и ще ви се даде; търсете и ще намерите; хлопайте и ще ви се отвори” (Лука 11:9). Затова при всяка нужда и неволя, когато сме безпомощни да се справим с трудностите, нека се молим и ще чуем гласа Божи: „Вашата вяра ви спаси!” Амин!

Свещ. Иван Ил. НАЙДЕНОВ

***************************************

ВЯРАТА НА ХАНАНЕЙКАТА

Ставрофорен иконом ИВАН ЛАЛОВ КОНДАКОВ

„О, жено, голяма е твоята вяра; нека ти бъде по желанието ти! И в оня час дъщеря й оздравя” (Мат. 15:28)

Братя и сестри,

Днес от св. Евангелие се чува настойчивият глас на една майка, изплашена за своята боледуваща дъщеря. Тя вървяла след Иисуса Христа и викала за помощ. Тъжно е да чуеш, когато някой плаче и ридае. Но кой ли от нас е далеч от такова състояние? Ако днес всичко е в ред, утре? Само който няма ухо и чувствителна съвест не чува въздишките на другите.

Св. Евангелие разказва за тази жена-хананейка, която се доближила до Господа Иисуса и завикала: „Помилуй ме, Господи, Сине Давидов!” (Мат. 15:22) Тя имала дъщеря, обхваната от бесове. Обиколила всички известни лекари, но никой не можал да й помогне. Тя чула, че в техния край, между известните за нас градове Тир и Сидон, е дошъл от Давидовия род чуден Лечител и се насочила към Него с цялата си душа.

Велика утеха е да знаеш, че може да се намери изход при критично положение. Ние също изпадаме в изпитания и болести и всички като хананейката сме чули за Иисуса Христа от Назарет. Може би някои от нас, като знаят само името Му и в момент на тревога са готови на всичко – да се обърнат към Онзи, Който им е непознат. Господ казва: „Призови Ме в скръбен ден; Аз ще те избавя!” (Пс. 49:15). Никога да не казваме: Не е необходимо да търсим свръхестествена помощ. Има особени мигове, когато не можем да минем без този последен вик: „Помилуй ме, Господи!” – Така викала и жената, – „дъщеря ми зле се мъчи от бяс” (Мат. 15:22). Можем да си представим такъв случай: младо момиче се гърчи в спазми или говори безсмислици, крещи и се смее неистово. Болест, но каква?! – Познато страдание на лекарите, известно и на нас, когато наблюдаваме хора не на себе си, без ум, вършат безсрамни неща. Зли духове, тъмни сили действат в иначе здравите им тела. Такива прояви се виждат в най-различни форми и образи: пиянство или наркомания, разврат или безделие, непризнаване на никакви норми и неподчинение на никаква власт, отричане на всичко духовно, неприлично отношение към родители и близки… Страданието е лично, но се отразява на цялото общество. Рушат се нервите на околните, заплашва се спокойствието на всички. Има ли изход от тази беда? – Трябва да се доближим до Господа Иисуса като тая жена и да викаме: „Господи, помогни!” (Мат. 15:25).

Една обикновена, проста, но изстрадала жена е схванала силата и възможностите на дошлия на земята Давидов Син. Той не сложил само пластир на раната да се облекчи за една нощ. Не я успокоил само за момента. Настъпил денят на пълното оздравяване на нейната дъщеря. Нека всеки, който е в положението на майката, сме си постави въпроса: мога ли да се доверя на Господа Иисуса? Да вярвам ли, да се надявам ли на свръхестествена помощ? Може ли Бог да отстрани демоните от човеците? И ако намерим малко вяра в душата си, защо да не пристъпим и молим като тази жена: „Господи, помогни!”

Наистина, често помощта иде отгоре по особен начин. В Евангелския случай забелязваме нещо изключително у жената. Обърнете внимание, че тя не казва: „Господи, помогни на дъщеря ми!”, а се молела: „Господи, помогни ми” (Мат. 15:25) – „На мене помогни! – Дъщеря ми зле се мъчи от бяс!” – Майката не знаела причините за страданието на своето дете, но се измъчвала повече от него. Дали момичето не боледува за нейни прегрешения?!… Нека и днешните майки си дадат сметка, как отглеждат и възпитават своите деца. Как с цигара в уста кърмят бебетата си, как по-сетне ги съблазняват с порочния си живот. „Каквото посее човек, това и ще пожъне, който сее в плътта си, от плътта ще пожъне тление, а който сее в духа, от духа ще пожъне вечен живот” (Гал. 6:7-8). За пропадането на младите хора сме виновни ние, възрастните. Но какво да сторим, когато понякога е късно?

Жената хананейка намерила и в безнадеждното си положение опора. Тя продължавала да вика, но ето, че Господ мълчал: не й отговорил ни дума. Има ли по-страшно нещо от мълчанието на небето? Ние знаем това от опит. Друг път Господ Иисус не е имал обичай да не отговаря на запитвания или да отминава молбата на страдащите. Защо не отговарял на майката? Премъдростта му с мълчание отваря очите на онези, които не виждат какво цели Той. Юдеите, които се хвалели със своята праотеческа вяра, трябвало да разберат, че и между отхвърлените от тях езичници може да има по-силна и по-настойчива вяра. Ние бихме могли да сравним хананейката със Самия Господ Иисус, Който викал от кръста: „Боже Мой, Боже Мой! Защо си Ме оставил?” (Мат. 27:46). И там Бог Отец мълчал. Небето било затворено, но цялата земя се разтресла. Какво щеше да бъде, ако Бог Отец сваляше  Своя Син от Кръста и Той тръгнеше насила да побеждава враговете Си? Бог не сне трънения венец от главата на Сина Си, та той да стане корона на Неговото величие. От вика за помощ от Кръста и от мълчанието на Бога Отца дойде възкресението и небесната прослава. Разпнатият сочи и на нас днес, че там, където е Божието мълчание, върви пътят на помощта, която ще ни дойде от Него.

Хананейката не спряла пред мълчанието и още по-силно завикала. Това отегчило учениците и те помолили своя Учител да я отпрати. Сега Спасителят заговорил със забележителните думи: „Аз съм пратен само при загубените овци от дома Израилев” (Мат. 15:24) – Странно! Той бил на този ден в Юдея, – не в Йерусалимския храм, а обикалял и езическите предели на Палестина, а ето че заявил, че се грижи само за Израиля. Нима другите народи са далеч от Неговото сърце? Не ще ли помогне Господ на една нещастна майка, макар и езичница? – „Господи, помогни ми!” – повтаряла тя. Тогава Спасителят казал: „Не е добре да се вземе хлябът от чедата и да се хвърли на псетата!” (Мат. 15:26). Страшни думи! Но Господ Иисус не говорел със Своя реч, а използвал езика на съвременните юдеи, които смятали себе си за деца на Бога, а всички останали народи – за кучета. Нека всеки, който се смята над другите по своята вяра и възможности, си помисли, може ли Бог да дели хората по такъв начин. Точно тук се проявила мъдростта и находчивостта на жената-хананейка. Тя хванала като че ли Господа в дума и Го заставила да обърне внимание на молитвата й. – „Да, Господи, ала и псетата ядат от трохите, що падат от трапезата на господарите им!” (Мат. 15:27) Сияйна е мисълта на нещастната майка: та нали и кучетата могат да се наситят само, ако има хляб за децата? Хананейката е смирена и убедена във вярата си. Сега вече Господ Иисус й отговорил: „О, жено, голяма е твоята вяра; нека ти бъде по желанието ти. И в оня час дъщеря й оздравя”.

Който не се доверява на Господа, не може да се моли. Който не се моли, не може нищо да изживее чрез Него. Който не очаква нищо от Него, не може да получи желаното.

Братя и сестри,

Божията любов няма граници. Тя не разделя хората. Примерът с жената-хананейка е насърчителен: скръбни ли сме, тревожни ли сме, болести лиса ни сполетели, децата ни в опасност ли са, грехове ли разяждат душите ни, безпомощни ли сме да се справим с трудностите, нека се молим и ще чуем гласа Божи: „Вашата вяра ви спаси!” Амин!

Българска Патриаршия

********************************************

Неделя На утренята Ев. Лук. 24:36-53. На литургията 2Кор. 6:16-7:1. Ев. Мат. 15:21-28.
Понеделник Еф. 4:25-32. Ев. Лук. 3:19-22.
Вторник Еф. 5:20-26. Ев. Лук. 3:23-4:1.
Сряда Еф. 5:25-33. Ев. Лук. 4:1-15.
Четвъртък Еф. 5:33-6:9. Ев. Лук. 4:16-22.
Петък Еф. 6:18-24. Ев. Лук. 4:22-30.
Събота 1Кор. 15:39-45. Ев. Лук. 4:31-36.

*************************************************

Недела – на Утрената

36. Додека тие уште зборуваа за тоа, Сам Исус застана среде нив и им рече: „Мир вам!”
37. А тие, така збунети и уплашени, помислија оти гледаат дух.
38. Но Он им рече: „Што се плашите и зошто такви мисли влегуваат во срцата ваши?
39. Видете ги рацете Мои и нозете Мои: Јас сум Истиот; допрете се до Мене и гледајте; зашто духот нема тело и коски, а, како што гледате, Јас имам.”
40. А кога го рече тоа, им ги покажа рацете и нозете.
41. Но, додека тие од радост уште не веруваа и се чудеа, Он им рече: „Имате ли овде нешто за јадење?”
42. Тие Му дадоа парче риба печена и мед со саќе.
43. И кога зеде, јадеше пред нив.
44. Па им рече: „Ете, тоа е она за што ви зборував уште додека бев со вас, оти треба да се исполни сè што е напишано за Мене во Законот Мојсеев и кај Пророците, и во Псалмите.”
45. Тогаш им го отвори умот за да ги разбираат Писмата,
46. и им рече: „Така е напишано и така требаше да пострада Христос и да воскресне од мртвите на третиот ден,
47. и да биде проповедано во Неговото име и покајание и проштавање на гревовите кај сите народи, почнувајќи од Ерусалим;
48. а вие сте сведоци за ова.
49. И ете, Јас ќе го испратам врз вас ветувањето од Мојот Отец; а вие останете во градот Ерусалим, дури не се облечете во сила одозгора.”
50. И ги изведе надвор во Витанија, па кога ги подигна рацете, ги благослови.
51. И кога ги благословуваше, се оддели од нив и се вознесе на небото;
52. тие Му се поклонија и се вратија во Ерусалим со голема радост.
53. И беа постојано во храмот, каде што Го прославуваа и благословуваа Бога. Амин!

*******

Недела – на Литургијата

16. Каква сличност има храмот Божји со идолите? Вие сте храм на живиот Бог, како што рекол Бог: „Ќе се вселам во нив и ќе одам меѓу нив; ќе им бидам Бог, а тие ќе бидат Мој народ”.
17. Затоа излезете од нивната средина и одделете се! Вели Господ, и Не допирајте се до нечисто, и Јас ќе ве примам!
18. И јас ќе ви бидам Отец, а вие ќе Ми бидете синови и ќерки”, вели Господ Седржителот.

7. Правење свети дела; наскрбување заради Бога.

1. И така, возљубени, имајќи вакви ветувања, да се очистиме од секаква скверност на телото и на духот, па да твориме дела свети и со страв Божји.

******

21. И кога излезе оттаму Исус, замина во земјата Тирска и Сидонска.
22. И ете, една жена Хананејка, како излезе од оние краишта, повика кон Него, велејќи: „Помилуј ме, Господи, Сине Давидов! Ќерка ми жестоко се мачи од бес.”
23. Но Он не ѝ одврати ниту збор. И пристапувајќи до Него, учениците Негови Го молеа и велеа: „Отпушти ја, оти вика по нас.”
24. А Он одговори и рече: „Јас сум пратен само при загубените овци на домот Израилев.”
25. Но таа, кога пристапи, Му се клањаше и велеше: „Господи, помогни ми!”
26. А Он, одговарајќи ѝ рече: „Не е добро да се земе лебот од децата и да се фрли на кучињата.”
27. Но таа Му рече: „Да, Господи, но и кучињата јадат од трошките, што паѓаат од трпезата на нивните господари.”
28. Тогаш Исус одговори и рече: „О, жено, голема е твојата вера; нека ти биде по желбата твоја!” И во тој час оздраве ќерката нејзина.

******

Понеделник –

25. Поради тоа, откако ја отфрливте лагата, кажувајте си ја вистината секој на својот ближен, бидејќи сме членови еден на друг.
26. Гневете се, но не грешете: сонцето да не зајде во гневот ваш;
27. ниту, пак, да му давате место на ѓаволот.
28. Кој крадел, да не краде веќе; а подобро е да е труди, правејќи добро со рацете свои за да има што да му подаде на оној, кој што има потреба.
29. Никаков лош збор да не излегува од устата ваша, +туку само добар, за издигање каде што треба, за да им принесе благодат на оние што слушаат.
30. И не Го оскрбувајте Светиот Дух Божји, +со Кој сте запечатени за денот на избавувањето.
31. Секое огорчение и јарост, гнев, викање и хулење нека бидат подалеку од вас заедно со секоја друга злоба;
32. а еден спрема друг бидете добри, сочувствителни, проштавајќи си еден на друг, како што и Бог ви прости во Христа.

******

19. А Ирод четворовласникот, укорен од него заради Иродијада, жената на брата му, и заради сите лоши работи што ги беше направил,
20. покрај сето тоа уште и го затвори Јована во темница.
21. А кога се крсти сиот народ, и кога Исус, по крштавањето, се помоли на Бога, се отвори небото,
22. и Светиот Дух слезе на Него во телесен вид, како гулаб, и се чу глас од небото, кој велеше: „Ти си Мојот возљубен Син, во Тебе е Мојата волја.”

*******

Вторник –

20. благодарејќи Му секогаш за сè на Бога и Отецот, во името на нашиот Господ Исус Христос;
21. покорувајте му се еден на друг во страв Божји.
22. Вие, жените, покорувајте им се на мажите свои, како на Господа,
23. зашто мажот е глава на жената, како што е Христос глава на Црквата, и Он е Спасител на телото.
24. Но, како што Црквата Му се покорува на Христа, така и жените да им се покоруваат на своите мажи во сè.
25. Вие, мажите, сакајте ги жените свои, како што и Христос ја засака Црквата и се предаде Себеси за неа.
26. за да ја освети, очистувајќи ја со водна бања преку словото;

******

23. Кога почна Исус да проповеда имаше околу триесет години и беше, како што мислеа, син Јосифов, Илиев,
24. Мататов, Левиин, Малхиев, Јанаев, Јосифов,
25. Мататиев, Амосов, Наумов, Еслимов, Нагеев,
26. Маатов, Мататиев, Семеиев, Јосифов, Јудин,
27. Јоананов, Рисаев, Зоровавелов, Салатиилев, Нириев,
28. Мелхиев, Адиев, Косамов, Елмодамов, Иров,
29. Јосиев, Елиезеров, Јоримов, Мататов, Левиин,
30. Симеонов, Јудин, Јосифов, Јоананов, Елијакимов,
31. Мелеаев, Маинанов, Мататаев, Натанов, Давидов,
32. Јесеев, Овидов, Воозов, Салмонов, Наасонов,
33. Аминадавов, Арамов, Есромов, Фаресов, Јудин,
34. Јаковов, Исаков, Авраамов, Тарин, Нахоров,
35. Серухов, Рагавов, Фалеков, Еверов, Салин,
36. Каинанов, Арфаксадов, Симов, Ноев, Ламехов,
37. Матусалов, Енохов, Јаредов, Малелеилов, Каинанов,
38. Еносов, Ситов, Адамов, Божји.

4. Искушувањето на Христа. Почнува да го учи народот и да проповеда во Назарет и Капернаум, каде што ја исцелува бабата на Петра и многу болни.

1. Исполнет со Дух Свети, Исус се врати од Јордан, и беше одведен од Духот во пустина.

**********

Среда –

25. Вие, мажите, сакајте ги жените свои, како што и Христос ја засака Црквата и се предаде Себеси за неа.
26. за да ја освети, очистувајќи ја со водна бања преку словото;
27. та да ја претстави пред Себе како славна Црква, која нема осквернение, или порок, или нешто слично, туку да биде света и непорочна.
28. И така, мажите се должни да ги сакаат жените свои како што ги сакаат своите тела; оти, кој ја сака жената своја, тој се сака и самиот себеси.
29. Зашто никој никогаш не го намразил телото свое, туку го храни и го стоплува, како и Господ Црквата,
30. бидејќи ние сме членови на Неговото тело – од Неговата плот и коските Негови.
31. Поради тоа човекот ќе го остави татка си и мајката своја, и ќе се придружи кон жената своја, та обајцата ќе бидат една плот.
32. Оваа тајна е голема. Но јас ви зборувам за Христа и за Црквата.
33. И така, секој од вас да си ја сака жената своја, како што се сака самиот себе, а жената да се бои од мажот свој.

*****

1. Исполнет со Дух Свети, Исус се врати од Јордан, и беше одведен од Духот во пустина.
2. Четириесет дена Го искушуваше ѓаволот, и ништо не јаде во тие дни; а кога изминаа тие, најпосле огладне.
3. И Му рече ѓаволот: „Ако си Син Божји, кажи му на овој камен да стане леб.”
4. А Исус му одговори и рече: „Напишано е дека не само со леб ќе живее човекот, туку и со секој збор Божји.”
5. И кога Го одведе на една висока планина, ѓаволот Му ги покажа наеднаш сите царства во светот.
6. И Му рече ѓаволот: „Тебе ќе Ти ја дадам сета оваа власт, и нивната слава, зашто мене ми е предадена, и ја давам кому што сакам.
7. Ако ми се поклониш, сето тоа ќе биде Твое.”
8. Но Исус му одговори и рече: „Бегај од Мене, сатано, оти е напишано: »На Господа, Твојот Бог, клањај Му се и само Нему служи Му!«“
9. И Го одведе во Ерусалим, и Го постави на храмовиот покрив, па Му рече: „Ако си Син Божји, фрли се одовде долу!
10. Зашто е напишано: »На ангелите Свои ќе им заповеда за Тебе, да Те запазат;
11. и на раце ќе Те земат, да не би некако да ја сопнеш ногата Своја на камен«.”
12. И Исус му одговори и рече: „Кажано е: »Не искушувај Го Господа, својот Бог!«“
13. Па како заврши ѓаволот со сите искушенија, отиде од Него за некое време.
14. И се врати Исус во Галилеја во силата на Духот; и се разнесе глас за Него по целиот тој крај.
15. А Он поучуваше по синагогите нивни, прославуван од сите.

******

Четврток –

33. И така, секој од вас да си ја сака жената своја, како што се сака самиот себе, а жената да се бои од мажот свој.

6. Христијаните дома. Облекување во Божјо оружје. Крај.

1. Вие, деца, бидете им послушни на родителите свои, во името на Господа, зашто тоа е справедливо.
2. Почитувај ги татка си и мајка си! – тоа е првата заповед со ветување,
3. за да ти биде добро, и да живееш долго на земјата.
4. И вие, татковците, не дразнете ги децата свои, +туку воспитувајте ги во науката и стравот Господов!
5. Вие, слугите, бидете им послушни на вашите господари по тело со страв и трепет, во простота на срцето, како на Христа.
6. не со слугување за очи како човечки угодници, туку како Христови слуги извршувајќи ја волјата Божја од срце,
7. усрдно служејќи, како да Му служите на Господа, а не на луѓе,
8. знаејќи дека секој, па било тоа роб или слободен, ќе добие од Господа според доброто, што го направил.
9. А и вие, господарите, исто така, однесувајте се кон нив и бидете умерени во строгоста своја, знаејќи дека и над вас самите и над нив има на небесата Господар, +во Кого нема лицемерност!

*******

16. И дојде во Назарет, каде што беше одраснал, и по обичајот Свој влезе еден саботен ден во синагогата, па застана да чита.
17. Му ја подадоа книгата на пророкот Исаија; и Он, штом ја отвори, го најде местото каде што беше напишано:
18. Духот Господов е врз Мене; затоа Ме помаза да им соопштам радосна вест на бедните. Ме прати да ги исцелам сокрушените по срце, да им проповедам на заробените ослободување и на
слепите прогледување, да ги пуштам на слобода напатените;
19. да ја проповедам благопријатната година Господова!
20. И кога ја затвори книгата и му ја даде на слугата, седна; а очите на сите во синагогата беа вперени во Него.
21. И почна да им говори: „Денес се исполни ова Писмо, што го чувте.”
22. И сите Му посведочија, и се восхитуваа на Неговите благодатни зборови, што излегуваа од устата Негова, и велеа: „Не е ли Овој синот на Јосифа?”

******

Петок –

18. Со секаква молитва и просба молете се со духот во секое време и грижете се за тоа со постојанство и молба за сите светии.
19. и за мене, та, кога ќе ја отворам устата да ми се даде слободно да ја соопштувам тајната на Благовестието,
20. поради кое сум пратеник во окови, за да го проповедам смело, како што ми прилега.
21. А за да знаете и вие, како сум и што работам, за сè ќе ве извести Тихик, возљубениот брат и верен слуга во Господа,
22. кого го пратив при вас за истата работа, за да узнаете за нас, и да ги утеши срцата
ваши.
23. Мир на браќата и љубов со вера од Бога Отецот и од Господа Исуса Христа.
24. Благодат со сите што неизминливо Го сакаат нашиот Господ Исус Христос. Амин!

*****

22. И сите Му посведочија, и се восхитуваа на Неговите благодатни зборови, што излегуваа од устата Негова, и велеа: „Не е ли Овој синот на Јосифа?”
23. А Он им рече: „Секој од вас сигурно ќе Ми приговори: »Лекаре, излекувај се Сам! Направи го и овде, во Твојот роден крај, она, што чувме дека се случило во Капернаум.«“
24. Па им рече: „Вистина ви велам: ниеден пророк не е мил во земјата своја.
25. Навистина ви кажувам: имаше многу вдовици во Израилот, во деновите на Илија, кога се затвори небото три години и шест месеци и настана голем глад по целата земја;
26. и при ниедна од нив не беше пратен Илија, но само кај вдовицата во Сарепта Сидонска;
27. и мнозина беа лепрозни во Израилот, при пророкот Елисеј, и ниеден од нив не се очисти, освен Сириецот Нееман.”
28. А кога го чуја тоа, сите во синагогата се исполнија со гнев;
29. па како станаа, Го истераа надвор од градот и Го одведоа на врвот од еден рид, каде што беше соѕидан нивниот град, за да Го турнат одозгора.
30. Но Он си помина меѓу нив и си отиде.

******

Сабота –

39. Не е секое тело исто со друго тело: друго е телото на човек, друго е телото на животно, друго на риба, друго на птица.
40. Има тела небесни и тела земни, но друг е болскотот на небесните и друг на земните;
41. еден е болскотот на сонцето; друг е болскотот на месечината, инаков е, пак, на ѕвездите; па и ѕвезда од ѕвезда по болскотот се разликува.
42. Такво е и воскресението на мртвите: се сее за распаѓање; воскреснува во нераспаѓање;
43. се сее во бесчест – воскреснува во слава; се сее во немоќ – воскреснува во сила;
44. се сее тело душевно – воскреснува тело духовно. Има тело душевно, има и тело духовно.
45. Па така е и напишано: „Првиот човек Адам стана жива душа”, а последниот Адам – животворен дух.

********

31. И слезе во Капернаум, во градот Галилејски, и ги поучуваше во саботните денови.
32. И се чудеа на Неговата наука, зашто словото Му беше со власт.
33. Во синагогата се наоѓаше еден човек, во кого имаше нечист бесовски дух, и тој извика гласно:
34. О, што имаш со нас, Ти, Исусе Назарејче? Си дошол ли да нè погубиш? Те знам кој си, Ти си Светец Божји.
35. А Исус му забрани, говорејќи: „Молкни и излези од него!” Па откако го кутна насреде, бесот излезе од него и ништо лошо не му направи.
36. И сите се уплашија, и расудуваа, говорејќи меѓу себе: „Какви се овие зборови, со власт и сила им заповеда на нечистите духови и тие излегуваат?”

************************

Поучни слова. Бигорски.

 

Архимандрит Емилијан

Современиот свет и радоста

I дел

Периодот што го врвиме е најрадосниот во текот на целата година. Кога после Воскресението Христос ги сретнал жените мироносици, Самиот им рекол: „Радувајте се!“ И сите ние, Христијаните, пееме „Христос воскресна!“ и воскликнуваме: „Радувајте се и веселете се“, зашто: „Христос воскресна, радоста вечна“(тропар на 1 песна).

Овој поздрав во себе ја содржи сета радосна вест на Евангелието: дека Христос навистина воскресна за со Себе да го воскресне сиот род човечки; дека смртта е поразена; дека болката и пропадливоста се укинати за да бидат заменети со радоста и вечниот живот; дека не постои поголема надеж и поголемо веселие. Поради тоа и ние можеме да го повторуваме поздравот на св. Серафим Саровски, кон неговите посетители: „Хрстос воскресна, радост моја!“ Не ги нарекуваме луѓето со нивното име, туку со името радост.

Како што учениците Господови „се зарадуваа гледајќи Го Господа“, така и ние се радуваме зашто „ете, преку крстот дојде радост за целиот свет“. Да видиме, значи, што е почеток на радоста. Радоста извира од Воскресението, а Воскресението произлегува од гробот, кој, пак, е резултат на гревот, значи на пропаста човечка.

Бог не само што го создаде Рајот и во него го постави човекот како цар на сета твар, туку и го направи човекот бесмртен. Според тоа, смртта не беше неопходна и никако не требаше да влезе во човечкиот живот. Исто така, Бог го создаде човекот, сите нас, по „образот и подобието Свое“, Значи, човекот беше – ќе го изразиме тоа просто и едноставно – помал бог, благословен и мил син и пријател Божји, кој секој ден одеше со Бога и разговараше со Него. Но, човекот згреши; ја изгуби својата радост, го изгуби Рајот, западна во секојдневен плач; бесмртниот стана смртен и умре. Од тогаш целото човештво ја изгуби бесмртноста. Луѓето умираа, а никој не знаеше каде одат. Луѓето, дури ни во Стариот Завет, сè до оној миг кога Христос дојде, не можеа да ја сфатат тајната на смртта, ниту, пак, каде одат кога умираат.

Но слава на Бога! Христос се распна, погреба, слезе во адот и адот го огорчи. Значи, влезе во таинствениот мрак, го зграби човекот и го изведе горе, па заради тоа велиме: „Стана од мртвите“. Потоа се вознесе и од тогаш сите ние знаеме, дека воскреснатиот Христос за сите нас подготвил светло и сјајно место и тоа, дури, од десно на Себе. Нè стави покрај Себе. Какво величество! Колку величествен е нашиот Отец Небесен! Какво човекољубие! Колку се големи љубовта и милоста Христова! Он сака сите ние да бидеме покрај Него, за да можеме да учествуваме во божествениот живот, вознесението, славата и вечната Негова радост. Нè донел во светот за со сето срце и со радост да славиме. Да ја чуваме радоста во своите срца, како што Бог чува за нас место кое посебно за нас го приготвил.

Но, ќе ми речете: што зборуваш? Зар не гледаш дека сиот свет лежи во солзи, во болка, болести и смрт? Да, гледам и се согласувам дека е така. Секој ден насекаде смрт. Се сеќавате ли на каминот што претходно го имавме? Некои луѓе и денес имаат камини, зашто сакаат да го гледаат огнот и покрај каминот да се радуваат. Кога гледаме во каминот, дрвото почнува да чади и очите наши засолзуваат. Штом огнот ќе стане пријатен и топол, сите вистински се радуваат, веселат, мирно и радосно разговараат. Така се случува и во животот. Најпрвин доаѓа чадот, доаѓа болката, а потоа сладоста, здравјето и радоста.

Треба да знаеме дека целиот свет вложува напори. Не постои човек кој не вложува некаков напор. Тага, тешкотии, борби, страдања, болести, зарази, катастрофи, земјотреси, тоа се карактеристики на човекот и на сета твар. Тие се неодделиви од нашиот живот. Никогаш нема да исчезнат. Тешко нас ако исчезнат.

Се сеќавате ли на трите момчиња во вавилонската печка? Навуходоносор нареди печката да ја вжештат „седум пати повеќе“, и во неа да ги фрлат трите момчиња. Не долго после тоа, тој ги слушна младите момчиња како пеат, па заедно со велможите поита да види што се случува. Зар не беа тројца? Како наеднаш станаа четворица? – се прашуваше тој. Синот Божји како Ангел на свежината влезе „среде каминот“ и го оддалечи огнот за никако да не се допре до момчињата. Тогаш трите момчиња почнаа да пеат и во песните да Го слават Бога. Исто така Бог влегува и во нашите животи! Влезе во печката. Влегува и во нашите печки. Нè посетува. Трите момчиња тоа не го очекуваа, ни ние не се осмелуваме нешто такво да Му кажеме на Бога. Се плашиме. Ја чувствуваме и својата грешност. Немаме смелост. Но, Господ нè посетува, а секоја  Негова посета е промена на нашиот живот кон подобро. Тој факт е вековно сведоштво.

Да наведеме уште еден од многу познати примери? Се сеќавате, Сара, жената на патријархот Авраам, беше неплодна и стара, а и Авараам беше старец. Бог ја имаше затворено Сарината утроба. Во еден миг, „Бог ја посети Сара… и таа, зачнувајќи на старост, на Авраам му роди син“. И тогаш Сара рече: „ Господ ми направи радост“. Тоа е еврејски израз кој значи: се исполнив со радост која Бог ми ја даде. Ако му се доверите на Бога, ќе видите колку такви искуства ќе вкусите.

„Ми ги покажа патиштата на животот, ќе ме исполниш со радоста на лицето Твое; убавината е во Твојата десница до крајот“, вели Псламопевецот. Бог не ни дава само радост и веселие, ни дава и „убавини во нашите десници до крајот“. Дали Отецот Небесен го постави Синот од Својата десна страна за да Mу оддаде чест на Синот Свој? Не. Бог Го постави од Својата десна страна, зашто Синот Божји стана човек, зашто го зеде телото наше, зашто така нѐ почести нас, кои Бога Го засакавме, Му се доверивме Нему, Го повикавме, па нека сме и ранети.

Христос слезе од небото. Ќе нѐ напушти ли, откако слезе од небото? Он е покрај нас и во нас. Он е Бог секадеприсутен. Секако дека не Го гледаме со своите очи, но во пресудните мигови од нашиот живот ќе ја почувствуваме и сфатиме Неговата секадеприсутност. Синот Божји, како што вели Светото Писмо, има Свои патишта. Како што бродовите имаат свој правец при пловидбите, како што сателитите имаат своја патека, така и Господ има Свои патишта. Секаде поминува.

И не само тоа. Освен секадеприсутноста Божја, постои и нешто друго што се нарекува истапување, излегување. Што значи тоа излегување? Како што некој кој се наоѓа во опасност ненадејно ќе скокне за да се спаси, така прави и Христос: не Он да се спаси, туку нас да нѐ спаси. Штом Бог ќе види дека некој е во опасност, или дека се покајал, или вели: „Боже мој“, Он веднаш прави еден скок, и во истиот миг му помага на човекот да се фати за Него.

-А, ако сме грешни? – О, драги мои, не се плашете. Сите сме грешни. Но, Он за грешникот скокнува, за да нѐ исполни со радост и со полнотата на радоста, да нѐ исполни, значи, насити со Својата радост, со времето поминато со Него, и така полни и сити со радоста, да можеме да појдеме на Небо.

Ние во манастирот имавме еден монах. Кога требаше да појдам до еден наш метох што беше надвор од Света Гора, тој ми рече:

-Старче, дај ми го својот благослов да го предадам мојот дух на Бога, да скокнам и појдам горе! Се заситив во текот на сиве овие години во манастирот. Дај ми го својот благослов да одлетам на небо.

-Јас заминувам – му одговорив.

-Старче, имам една последна желба: да изедам една пита што ми се допаѓа и да појдам – ми рече повторно.

Погледнете со каква простодушност и радост се соочуваат монасите со смртта, болката и тешкотиите. Кога човекот заминува, тоа е воскресение. Јас заминав, излегов од Света Гора, по брод му испратив пита што еден монах ја имаше подготвено за него, а тој го собра целото братство, беседејќи им многу убаво, и на крајот рече:

„Дојде, браќа мои, благословот од Старецот. Ќе ја изедам питата и ќе заминам“. Ја изеде питата, се развесели, седна во една фотеља што ја имаше и рече: „Заминувам, Христе мој, и одморен стигнувам горе“. И по два дена тоа чудо, навистина се случи: тој замина на небото (се упокои).

Бог, играјќи си со нас, нѐ удостојува во сите овие таинства да Го гледаме Него. Како само нѐ освојува со Својата добрина, за да ја почувствуваме Неговата љубов! Исто како што таткото на секој начин се обидува да му ја покаже на детето својата љубов.

Архимандрит Емилијан

Современиот свет и радоста

II дел

Да ја погледнеме, сега, радоста и среќата во нашите домови. Радоста е божествен дар. Кога во некоја прилика би отишле на Света Гора, вие ќе ја видите насмевката и радоста на монасите. Нивните лица се како сонце, а секој манастир е едно семејство, со еден отец, еден старец, кој ги опкружува браќата со љубов. Манастирот е како некој прстен, кој во средината има скапоцен камен, а наоколу дијаманти – непроценливи вредности, Божји дијаманти.

Манастирот е едно семејство. Како се раѓа тоа семејство? Од еден духовен брак. Монахот се венчава за Црквата. Да погледнеме некои карактеристики на монаштвото, за да можеме по аналогија да ги сфатиме и нашите бракови, световните бракови, семејствата, и радоста што можеме да ја стекнеме.

Една подвижничка, Преподобната Синклитикија „само кон Небесен Жених го управуваше својот поглед“. Бидејќи беше венчана за Христа, таа имаше духовно чувство, па нејзината наклонетост постојано беше насочена кон Христа. Ако ние монасите правиме така, тогаш во уште поголема мера тоа треба да го прават брачните луѓе. Зашто ние монасите Го имаме Бога Кој го исполнува сиот наш живот. А во бракот, во светот, имаме тешкотии, проблеми, болести, кавги. Што, тогаш би можела да направи жената?

Може да го сака својот маж, да се жртвува за него, да му се обраќа на убав и умилен начин, да го трпи, да му се насмевнува. Па дури и ако нејзиниот маж е тврдоглав, тежок, острастен, зашто мажот и жената станале еден човек. „Ќе бидат едно тело“, вели Новиот Завет (за сопружниците). Како што Христос и света Синклитикија се соединиле, станале едно, така се случува и во светот. Зошто го велам ова? Ако жената оствари убав однос со својот маж, тој, малку по малку ќе омекне, ќе стане помил, од неговите очи ќе потечат солзи радосници, и ќе рече: „Зошто кон својата жена,  своето срце, кое самиот го примив, зошто да се однесувам лошо со неа и зошто да ја загрижувам?“ Кога жената се однесува убаво, во семејството навистина влегуваат благословот и среќата. Ако направи спротивно, ја уништува среќата. Имаме среќа, зашто Бог ни ја дал. Ако не внимавам на односот со својот маж, можам да ја уништам таа среќа, да ја избришам.

Ако жената е невеста, како што монахињата е невеста Господова, мажот е „икона и слава Божја“, како што се вели во Светото Писмо. Мажот е заштитник на жената, како татко. Тој секогаш треба да е добро расположен, радосен, да го одбегнува тешкиот замор, па времето што поминува сé повеќе и повеќе ќе ги соединува. Така среќата никогаш нема да попушти, нема да пукне. Мажот нека се научи да ѝ проштева на жената, да ја разбира. Неговите очи нека не гледаат на оваа или онаа страна, нека гледаат само во очите на жената негова, а и жената нека гледа само во очите на мажот свој. Е, тогаш  нивниот дом ќе биде рај. Значи, мажот во семејството, во својот личен семеен манастир е како Господ, како Бог, а жената е невеста Христова, Црквата. Според тоа, како што Црквата Му се покорува на Господа, така и жената му се покорува на мажот. Мажот е исто така и глава, што значи дека за сè треба да се грижи. Треба да води сметка за сите потреби, маки, болки, грижи на жената своја и на своето семејство.

Една друга монахиња и маченичка, света Текла, „ја виде убавината на Женихот и не се одвои од она што го виде“. Маченичката Текла, во мигот кога страдаше и го губеше својот живот, ја виде убавината Христова и „не се одвојуваше од она што го виде“. Сè до последниот миг на страдањето свое таа не гледаше во ништо друго освен во убавината на нашиот Бог.

Најважна е постојаната прегратка на двајцата што се сакаат. Кога во себе ја имаме таа вера и на таков, а не на световен начин, размислуваме за бракот, секој од нас, таткото, мајката, дури и децата ќе живеат во таа прекрасна атмосфера и ќе велат: „Кој ќе нè раздели од љубовта Христова?“. Зашто Бог, кога сме толку силни и радосни, и кога толку многу се сакаме, е секако меѓу нас.

А нашето Свето Предание, особено за невестата Христова, монахињата, вели „свештен сад“. Монахињата е една заветена личност. Но ако девојката е „свештен сад“, и жената во бракот на себе зема еден свештен призив, зашто таа во повеќето случаи се грижи за децата и ги учи за Христа, Црквата, светиите, севкупното црковно предание. Ако мајката не може да постигне, и таткото е должен да помогне. А ако не направат така, кога нивните деца ќе пораснат, ќе се изгубат, и куќата наместо среќа, ќе ја снајде несреќа.

Нека жената преку мажот свој стане скромна и стекне почит. Нека му се обраќа умилно, како што кажавме, нека му ги признава неговите права. Зашто мажот е малку построг, малку погорд, има повеќе тешкотии, вложува повеќе напор. Заради тоа треба да му се даде повеќе право. Тој е оној кој го поткрепува семејството. И жената придонесува кон тоа. Свети Григориј Богослов вака ѝ зборува на некоја жена која туку што се омажила: „Твојот маж е око на твојот живот… сакај го само него, и само нему угодувај му… Ако мажот твој е упорен во нешто, должна си да се повлечеш, зашто тој премногу се заморува, и на работа и дома. Упати му ги своите умилни зборови “. И продолжува: „Почитувај го. Ако твојот маж некого не сака, ти немој да го фалиш тој човек, бидејќи ќе создадеш проблем во домот и во вашите односи. Нека вашите радости бидат заеднички, тагите заеднички. Жено, нека мажот твој биде сокриен во длабината на душата твоја и тебе мажу нека жената ти биде во срцето твое“.

Така се обезбедува постојаната радост која е дар Божји, а особено кога се молиме, кога сме мирни, кога нема препирки, особено не пред децата. Ако сопружниците не се сложуваат децата ќе бидат несреќни. Ќе носат болка во душата. Можеби ќе одат во црква, ќе се молат, но ќе имаат болка. Ова ви го велам за да го спречиме тоа, така што во животот секогаш да имаме радост.

Знаете ли дека во еден стар Правилник од V век, игуменот се нарекува „содејственик на благодатта?“ И игуменот заедно со Бога содејствува во радоста. Правете така и вие, особено мажите. Тогаш животот ваш ќе биде радостотворен и вашата заедница со Бога вистинска. Зашто знаеме дека „Он е Оној Кој Е“, Кој секогаш Е, и пред сè постои, Кој пред нас се роди, Оној Кој никогаш не бил нероден. Според тоа Он го има сето искуство, со кое и нас нè исполнува.

И уште, ако сакаме да бидеме среќни, да не се мешаме во многу и туѓи работи. Како што оние кои живеат монашки живот добиваат небесна радост бидејќи непрестајно живеат во своите ќелии, така и животот на мажот и жената во основа нека се одвива во куќата, во семејството. Секако дека мажот и жената ќе излегуваат, за да се опуштат, секако дека ќе одат на прошетки, но нека не се мешаат во туѓи работи. Така нема да дојде до кршење на срцата.

Но за да бидеме среќни, треба да обратиме внимание и на нешто друго, на тоа како се однесуваме во друштво. Да не се плашиме, колебаме, да не мислиме на зло, но да бидеме спремни и за непредвидливи ситуации.

Архимандрит Емилијан

Современиот свет и радоста

III дел

Завчера авионот тргна од Солун за Атина, и кога бевме веќе скоро стигнати, ни рекоа дека се враќаме во Солун. Зошто? Да не е во прашање бомба? Дефект? Да не дошло до војна? Во авионот само за тоа се разговараше. Што има нас да нè загрижува тоа? Авионот сигна до Атина, повторно се врати во Солун, ништо не ни се случи. Никогаш не треба прво на зло да помислуваме. Да не се плашиме. Да не се грижиме. Да не стравуваме. Па, дури и кога ви нанесуваат неправда, кога страдате заради другите,  кога ве клеветат, немојте да се потресувате, немојте да се занимавате со тоа. Нека зборуваат за вас што сакаат. Немоје да се вознемирувате па дури и кога ве проколнуваат. Среќата не можете да ја изгубите, зашто неа не ја очекуваме од луѓето, туку од Бога.

Напротив, доколку сè повеќе ги сакаме другите, доколку „плачеме со оние што плачат“, колку повеќе се жртвуваме за другите, толку поголема среќа стекнуваме. Колку повеќе нашето срце го живее тоа искуство, толку повеќе ја сфаќаме помошта од Христа. Што значи тоа „помош Христова?“ Тоа зачи дека токму во тој критичен миг, Господ влегува во моето срце, и јас во себе поимам, чувствувам сила, радост, чувствувам дека се случува нешто друго, чувствувам дека Христос влегува во мене.

Човекот кој се кара со другите, кој нема мир, е „туѓ на радоста“. Немој да ги обвинуваш луѓето; сложувај се со нив. Имаш некој претпоставен кој не те поднесува. Обраќај му се на убав начин, вели му „благодарам“,најди прилика да му подариш нешто, и ќе видиш дека и тој тебе ќе те испочитува, како што ти него го испочитува, и дека Бог ќе те награди двојно, четворно.

Насмеаното лице исто така игра многу важна улога. Да не бидеме тмурни, намуртени, лицето наше да не биде тажно, зашто како што срцето наше кога е огорчено и тешко, ги труе нашите усни, очите наши, ушите наши па се разболуваме, така ќе се разболиме и кога нашето лице е постојано намуртено, кога не се смееме – мажот, жената, а особено децата. Кога сè ќе ставиме пред лицето Божја, тогаш сè престанува.

Кога ќе го стекнеме искуството на тоа блаженство, ние се наоѓаме во близина на рајот. Човекот кој се радува веднаш може да отиде на небото. Човекот кој се грижи, заморува, останува без надеж, ниту некогаш се сеќава на Христа, ниту може да се моли. Зошто правиш срцето да ти венее? Како со тажно срце ќе влезеш во Рајот? Да си велиме и себеси и на другите „Радувај се!“ И колку што ќе се менуваат нештата во светот, толку и ние ќе бидеме умилни и радосни. Зошто? Бидејќи смртта умре и небото стана наше. Смртта е проблем на сите векови. Но смртта е „умртвена“, проголтана, уништена, и ние сега веќе со радост и мир во Црквата можеме да патуваме кон вечниот живот. Молитвата ќе ни помогне. Искушенијата со кои ќе се среќаваме низ животот ќе нè калат и ние ќе стануваме уште повеќе верни.Маките и тешкотиите се „средства за размена кај праведниот судија“. Си бил болен, си се изморил, си имал тешкотии? Ако не се плашиш, ако чувствуваш дека веќе Му се приближуваш на Бога, тогаш болката, заморот, тешкотиите, болестите се средства за размена. Даваме десетина, а добиваме милиони. Така животот наш станува неискажлива радост.

Колку само искуства на радост и воскресен живот има во Божествената Литургија! Знаете ли што примаме во себе кога се причестуваме? Бесмртност! А кога велиме: „Господи Исусе Христе, помилуј ме грешниот“, се причестуваме со Светиот Дух. Да не ги забораваме овие нешта, зашто треба да бидеме заедно со сите оние кои се радосни на небесата. Светителите горе, на небото, не се намуртени. Тие Го слават Бога „прославениот во светиите“. Тие се осведочени во Бога и чудесни се, значи, прават чуда. Христос не прави чуда само врз нас, туку и ни помага со небесните сили и началства, значи, со ангелите и светиите, кои доаѓаат и посредуваат во нашиот живот за да можеме секогаш да бидеме успешни. Слегуваат небесата, слегува и Света Троица, зашто слегол Господ. И кога понатаму Христос со Вознесението повторно се искачи на небесата, не нѐ остави сами. Ни отвори пат и Он слегува и ја обиколува целата вселена и секое срце, и кога ние го бараме од Него тоа, Он со Својата љубов сиот свет го обдарува со радост. Он ни извикува: „Радувајте се и веселете се“.

А што вели Црквата наша? „Христос Воскресна!“ „Радувајте се !“ Знаете ли како е наречена нашата Црква во Светото Писмо? „Убавица“. Постои една убавица, Црквата, која ни дава мир и радост. Зашто нашата Црква го слуша гласот Христов кој вели: „Ќе се зарадува срцето ваше“. И бидејќи Отецот Небесен, мене, Црквата, убавицата, невестата Господова ме благословува и љуби, ќе ве љуби и вас, дарувајќи им на вашите срца, заедно со печатот на тој целив и радост и мир.

Што сѐ ни подготвува Бог горе на небото! Зошто Он се искачува и слегува? Зашто е наш Отец. Таткото заминува на работа, насекаде трча заради своите деца. Кога земниот татко така прави, колку ли повеќе прави Отецот Небесен! На овој начин и ние можеме да Го чувствуваме Отецот Небесен. Кога сме во прегратките на Црквата, земјата и небото стануваат едно. А кој е Црквата? Ние сме Црквата, Отецот е нашата радост и ликување. Отецот е невидливо присутен во секој дел од нашата Црква.

Сите ние сме Божји верни чеда, некој прво, некој второ. Како што вели Св. Јован Златоуст во своето поучно слово на Пасха, сите сме повикани во Царството Божјо. И вие првите, и вие вторите, влезете во свадбената одаја Христова. Прв ли си, втор, милионити? Тогаш со вера повикај го името Господово и веднаш ќе сфатиш дека си бил и си повикан во Царството Божјо.

Господ, на Апостолите, Светиите и на сите христијани им вели: „Радувајте се, зашто вашите имиња се напишани на небесата“(Лука, 10, 20). На небото се запишани ангелите и архангелите, запишани сме и ние. Господ нѐ очекува во Својата радост. Првиот, вториот, третиот, сите со радост да Го исповедаме Бога и да бидеме пофалба на својата Црква, како сите да сме апостоли и мироносици, а пред сѐ огнени вљубеници во Исуса Христа, за секој ден да ја имаме воскресната радост.

Кога воскресна и ја виде Св. Марија Магдалина, Христос ја повика: „Марија“. Таа претходно не Го беше препознала, зашто беше поинаков, беше со изменет лик. Кога ја повика по име, таа сфати дека тоа е Христос и рече? „Равуни“, што значи: „Учителу мој“. Така и нас Христос нѐ повикува по име. И како што таа Му одговори „Равуни“, „учителу мој“, слично и ние треба да чувствуваме дека Христос е наш и дека Го имаме во себеси. Кога ќе бидеме радосни, тогаш и на другите ќе можеме да им посакаме и подариме радост.

И јас ве поздравувам со огромна радост и со зборовите на Апостолот Павле топло ви посакувам: „А понатаму, браќа мои, радувајте се“ (Филип. 3, 1). „Радувајте се и бидете радосни со мене“(Филип. 2, 18). „Радувајте се секогаш“(1. Сол. 5, 16).

*****************

Божја волја

Си живееше еден многу сиромашен селанец со својот син. Сé што имаа тие беше една кобила. Еднаш кобилата им избега, па нивниот сосед дојде и им рече:

„Колку страшно, ви побегна кобилата!“

А селанецот на тоа одговори:

„Јас не знам дали е страшно или не. Бог знае. Божја волја, слава Му“.

Следниот ден кобилата се врати и со себе донесе цело стадо диви коњи. Сите соседи се собраа и коментираа:

„Каква среќа. Кобилата ти донесе толку многу други коњи. Сега си богат човек“.

„Јас не знам дали е тоа добро или лошо. Бог знае. Божја волја, слава Му“.

Синот на селанецот посака да ги скроти коњите, и јавна еден од нив. Но коњот го фрли далеку од себе, тој ја скрши ногата и остана сакат. Соседите му рекоа на селанецот:

„Каква несреќа те снајде. Син ти остана сакат“.

Селанецот пак одговори:

„Јас не знам дали е тоа среќа или несреќа. Бог знае. Божја волја, слава Му“.

Набрзо потоа дојдоа војници во селото и сите способни млади луѓе ги мобилизираа за војна. Го зедоа и синот на соседот, а оној на селанецот не, оти беше сакат. Тогаш соседот му рече:

„Можеби никогаш повеќе не ќе си го видам синот. Но ти си среќен, твојот син го поштедија“.

А селанецот повторно смирено одговори:

„Јас не знам дали е тоа среќа или несреќа. Бог знае. Божја волја, слава Му“.

*******************

ЗАВРШЕН ИСПИТ

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ – СКОПЈЕ

ФАКУЛТЕТ ЗА ЛИКОВНИ УМЕТНОСТИ ВО СКОПЈЕ ЗАВРШЕН ИСПИТ

„НАСЛОВ:  Трансформација низ креација“

Ментор: Вонр. проф. Жанета Вангели

Кандидат:Дороти Пачкова

Катедра за сликарство

Скопје, 2014

Наслов  Трансформација низ креација

Мојава мала техника ја посветувам на искажување на неискажливото. Оваа форма на творештво за мене претставува и извор, и поттик на имагинацијата и средство и цел за доаѓање до самореализација, вистина и слобода. Своевидна молитва. Моја лична Градива.

Рационализирајќи ги овие самоникнати творби, ги доживувам како модус на самоинтерпретација во затворен формален систем на начин на едно трауматско разградување и надминување на паланечкиот дух на денешната морално первертирана средина, каде сите поими се свртени на глава… каде темните сили обвиени во сладникав нихилистички превез систематски ни се наметнуваат како највисоки доблести.

Во ова време, каде не знаеме да го препознаеме Бог, па и единственото прашинче бисер, малото всадено пламенче божественост го доживуваме како страно тело, раска во окото… и се обидуваме да го згаснеме со неговите опозити, гревовните сладострасни наслади на денешницата, со кои колку повеќе се налеваме, толку пожедни и ненаситни бидуваме и така Бога во себе го убиваме, за да не ни пречи во злоделото, да не нè  жули… да не чувствуваме. А бесчувствителноста е небрежност што преминува во навика и го затапува не само срцето, а и разумот го успива.

Овие дела се всушност преобразба во творба. Откажување од ветувањата од минатото. Со нив ги освестувам несвесните свои светови, со цел да се трансформирам ментално, психички и духовно, па и физички.

На суштинските темели ги отстранувам рушевините од стариот начин на живеење и издигам нови столбови кон повисоки нивоа на битисувањето. Полека копам, градам, преградувам, внимателно бирам, селектирам… за вистински, достоинствено да постојам.

Кога ќе се смени човековата свест, тогаш се изградува и нов поим за уметноста ,се воспоставува духовно единство на човекот, враќајќи му ја енергијата и потребата за трансформација на неговите односи со светот и со себеси. Уметност на проникнување во сржта на сопственото битие… пат од ропство во слобода.

Самите дела почнаа да се раѓаат под притисок на околностите. Почнав да ги создавам спонтано со оние материјали со кои располагав тогаш. Неколку стари платна, дрвофикс, четири канти поликолор и дузина прастари четки. Најголемото од платната беше со скромни димензии од 70 х 80 см. Кога почнав да работам, буквално не знаев каде се движам.Сомнежот почна да ја нагризува надежта… Сепак, почнав да работам. Чувствував како малиот формат ми ги ограничува движењата и наместо да се предадам на сликата, се стеснував. Просто, како она што сакаше да излезе од мене да не можеше да се смести во рамките на малите формати. Ова, во тоа време мало мачеништво, сега кога пишувам, разбирам дека всушност беше тест на издржливост, тест за тоа, колку сум подготвена да се борам, да си ја нарушам новопронајдената лагодност, да жртвувам во служба на уметноста… во служба на повисока цел.

По кусо време зедов од пак-папирот од факултетот и исеков формат со квадратна форма, чии страни беа нешто помали од 2 метра. Имав простор за поослободени потези, сликав на земја и имав можност да се движам околу сликата, што ми донесе мало олеснување. Но, хартијата беше тенка и лесно се кинеше, па почнав да соединувам, лепам еден врз друг 2, 3 листа за да добијам подебело, своевидно платно. Сепак, мократа хартија принудува на статичност при работата, што многу ме кочеше. Затоа дојдов до решение, кашираните пак-папири да ги оптегнувам на рамки.

Не знаев ништо за акцијата која се одвиваше при самиот процес на создавање на делата. Се предадов на интуицијата, и без однапред програмирани, рационални цели, ниту пак со јасна, во тој миг намера, сосема спонтано почнав да творам.

Кога ја завршив првата ваква слика, знаев… знаев дека таа е мојата временска машина што ме врати години наназад во светот, кој единствено го признавав и познавав за свој дом. Светот кој го љубев толку бескрајно, и едноставно, што премина во крајно комплицирано. Во светот кој најмногу боли, но и најмногу се љуби. Чувствував нешта, толку силни, за кои зборови сè уште нема створено.

Затечена во стариот свет како целосно нов човек, ми се случи експлозија на виножито од топли бои во душава. Доаѓав рано наутро во ателјето, за да можам да бидам сама со мојот старо-нов свет… за да се помириме јас и мојата уметност, да си дадеме втора шанса. Секое утро кога ја отворав вратата од ателјето ме обземаше мирис на восхит… Срцето ми тупотеше во познат ритам, кој носи непредвидлив крај… во единствениот ритам кој му требаше.

Подготовките на хартијата, пак-папирот… мерење, сечење, лепење, оптегање, грундирање, направија да чувствувам посебна блискост кон самата хартија.

Како сè што ме опкружуваше, да допринесуваше сè повеќе и повеќе да сакам, да морам да творам.

Работев по неколку слики истовремено. Се отвори креативниот вентил и создавав дела во некој вид занес, сè дури физички не снеможам.

Сега, кога размислувам, добивам впечаток како да се случи некој вид лачење… како да мораа овие дела да излезат од мене, за да можам да продолжам, за да постојам.

Ги подготвував боите… поликолори, фасадни бои, акрилни… мат, сјајни… густи, ретки… различни бои различни ефекти создаваат. Понекогаш ги мешам боите во палети-чашки, во канти, понекогаш ги истурам одбраните бои на самата хартија-платно, и дозволувам сами да се нијансираат. Во распоредувањето на боите на платното ми помагаат разни гранчиња, стапови, молерски четки, бришачи за шофершајбни, шпакли… во различни димензии, дебелини, густини.

Во сликарството може да се манифестира целата сила на амбивалентниот однос кон бојата, каде се обединуваат едни, а се оставаат во резерва други посибилитети на општењето со боите.

Најчесто ги вртам, превртувам сликите за да добијам хоризонтали, вертикали, коси линии. Комбинирам насоки. Плетам, преплетувам мрежи. Градам структури од флеки. Контролирам теченици, но истовремено се препуштам и на непредвидливоста што самиот креативен чин во себе ја содржи. Тежнеам да се себеизненадам. Крајната цел е да создадам единство од различности и да дојдам до една хармонија на делото во целост. Крајната цел е да бидам среќна со создаденото. И бев среќна. И сум среќна.

Почнав да си го препознавам одразот во огледалото со само еден краток поглед кој случајно го фрлав. Почнав да ги берам сочните плодови на трпението, трудољубието, послушанието, ревноста и пред сè, љубовта.

Наградена бев со возобновување на талантот кој го бев толку длабоко закопала, исплашена од бремето на одговорноста и според некоја логока на полесните решенија и конформизми, отфрлајќи го благочестието на животот, за кое сме сите ние повикани од небитие во битие.

Некои дела се поекспресивни, одлучни… со неколку живи движења доаѓам до финални, драматични резултати. Ваквите дела ги претставуваат интензивните и минливи, но неизбежни за човека, лични револуции.

Повеќето слики се многуслојни, густо структуирани, ткаени полека, постапно. Потсликувам, оставам да се исуши, некогаш целосно, некогаш до степен да можам само да ја нијансирам бојата со која сум сликала… па пресликувам, градам слој врз слој, дозволувајќи на некои места да блеска првичната боја. Извлекувам планови за да добијам длабочина… понекогаш со мали наноси трпрливо ги пуштам боите да течат и така извираат водопади од бои. Некаде комбинирам безброј нијанси, сè дури не се добие впечаток дека бојата расцветува, се дури не почне сликата да шири мирис на пролет. И сè така, дур внатрешниот импулс не ми заповеда – стоп, готово е делото.

При создавањето на секоја слика измислувам посебен вид алхемија што соодветствува само со таа слика и со ниедна друга.

Почетната фаза на ова мое творештво претставуваше катарзички метод на растоварување, ослободување на ферментираните емоции… инстиктивен чин на незапирливата желба за создавање… за потоа да прерасне во најобземачката, најсериозна и најплодоносна игра која ги поврзува севкупноста на правилата и слободата. Игра која ми го преоткри волшебството на имагинативното живеење преку потрагата по себството. Како што говореше Заратрустра за преобразбите на духот – „Детето е невиност и заборав, нов почеток, игра вртешка што се врти сама, прво движење, свето велење да.”

Човекот игра само тогаш кога е во вистинското значење на зборот човек… тој е само тогаш целосно човек, кога игра. Играта нè исправа, не исцелува и преобразува… нè усовршува преку освестувањето за себе.

Мене мојава игра на уметникување ми помогна во издигнувањето на суштествувањето кое произлегува од изнаоѓање на нови правила на постоење.

До спознание се доаѓа доколку најнапред исказот е интелигибилен и доколку потоа од искуството можат да се извлечат уметнички творби кои му соодветствуваат. А убавина во делата постои доколку по повод уметничките дела дадени најнапред преку сетилноста, без никаква поимна детерминираност, чувството на задоволство од секаков интерес кој самото дело го поттикнува, повикува на еден, во принцип универзален косензус.

И како што Достоевски тврди и преку своите дела сведочи – „Убавината ќе го спаси светот.” Најсовршената и највозвишена карактеристика на божествениот домострој е тоа, што тој се создаде неповторливо, уникатно и со неизглаголива убавина. Се е обдарено со своја лична особена убавина и секој човек бива украсуван со особен божествен дар, со уникатен талант. А ние сме должни да го умножуваме, преумножуваме талантот и да имаме креативен исползувачки однос кон него. Со дарот на убавината, со талантите, со дарот на мудроста и добрината треба да се освестуваме за нашата уникатност и неповторливост и во откровението на таа личносна особеност да се учиме да го љубиме Бог во секое Негово создание. Не треба да се фалиме и превознесуваме со она што го поседуваме, талантите, доблестите… ниту да го отфрламе дарот на убавината на животот, туку да благодариме со она, во што тие дарови се умножиле во нас и преку нас. Тоа е наука од животот и наука за животот, наука од љубов и наука за љубовта.

Погрешно протолкуваната потребата за доживување на апсолутна слобода преку протест против сите општествени норми и власти ме излизга во индивидуалистичка анархоавтономија, што ме доведе во судир со реалноста и објективната стварност. Оваа ода на прифаќање на адамовиот вресок во нас е праисконската измама на демонот, со која нè свртува против самите себе. Нè свртува против себе и секое човечко битие, зошто секој човек е Божји пратеник на земјата, а посебно оние талантираните, особено оние чистите по срце… па така војува со Бога за да нè земе во своите воени редови на отпадништвото. Зошто чистите по срце се обдарени со есхатолошки поглед на светот, со благодатните дарови на личното преображение.

Преку самосилното себеобожување нè води кон повлекување во некој вид аутизам, кој претставува симптом на егоцентрично подвојување и одлучувачки нѝ го поплочува патот кон шизофренија, а преку неа и до духовен аскетизам, будејки во нас најдлабока осаменост. Осаменоста, пак, нè носи до ништожност – ништо не постои, ништо не е вистинско, ништо сме. Ништавилото ја брише смислата на животот и сè ни изгледа бесцелно. Кога немаме цел, сè губи смисол и лесно се предаваме на илузии, вештачки раеви, се поклонуваме на идоли со погрешни идеали, се поистоветуваме со светот кој не опкружува и сè понеповратно се губиме себеси. Ровкаме по ѓубриштата, барајќи ја вистината онаму каде ја нема, каде целосно утописки нешта добиваат ореол на топоси, охрабрени од најголемите модерни светски сликари, поети, музичари, режисери… всушност, големи уметници – мали луѓе. Тие далеку пред нас ја барале убавината, смислата… трагале по изгубените раеви низ маргините на оваа космичка провинција, несвесно садејќи го семето на злото во идните генерации, сместувајќи ги заедно со себе дирекно во анусот на овоземното битисување, а со тоа и право во пеколот на оној свет.

„Се возгордеавме, залутавме,

Згрешивме, пострадавме.

Сакавме слобода

Постанавме робови.

Барајќи ги висините се стрмоглавивме на дното.

Очите наши бараа светлост

Нè обви темнина.

Имавме сила голема, многу дарови, мови бистри,

Преубави лица, гласови ѕвонки,

Коси негувани долги.

Имавме зборови смели, почесто дрски, манири фини…

Но најмногу носевме рани, таги и болки за кои не бевме свесни.

А сè заради љубовта, која ја баравме секаде само не во тебе,

Само не во тебе.

Таго моја, младост моја, единствена радост моја, прости.“ 1

Постмодерново општество е општество, кое не го признава и познава Бога, а штом не го познава Бог, лесно бидува изманипулиран од оној од спротива. Бидува жигосуван, прогонуван и измачуван дотолку повеќе, ако е устројувањето на човека такво, да длабоко амбивалентно ги доживува силните животни агенси и постојано е во екстензија на емоциите од најдлабоко разочарување до највисок восхит… и така, сè додека не ја изнајде способноста, со исто таква длабока мудрост, амбивалентно да се однесува и кон сопствените мисли за светот и себе, промислувајќи го сопственото постоење како процес. Процес, во кој централна оска ќе биде љубовта. Совршената усовршена љубов. Пресоздадена. Не условена.

Како што поучува Апостол Павле во своето прво послание до Коринтјаните, 13 глава. За Љубовта:

„Да зборувам на сите човечки јазици, па дури и на ангелски, штом љубов немам, ќе бидам бакар што ѕвони или кимвал што ѕвечи.

Да имам пророчки дар и да ги знам сите тајни, да ги имам сите знаења за сите работи, а и така силна вера, што и планини да преместувам – ако љубов немам, ништо не сум.

И да го раздадам целиот свој имот, да позволам телото да ми изгори -штом љубов немам, ништо не ми користи,

Љубовта е долготрпелива, полна со добрина, љубовта не завидува, љубовта не се превознесува, не се гордее.

Не прави што е непристојно, не бара свое, не се срди, не мисли зло.

На неправда не се радува, а на вистина се радува.

Сè извинува, во сè верува, на сè се надева, сè претрпува.

Љубовта никогаш не престанува, а другото, ако се пророштва – ќе престанат; ако се јазици – ќе замолкнат; ако се знаења – ќе исчезнат.

Оти по нешто знаеме, а по нешто пророкуваме.

А кога ќе дојде совршеното, тогаш ќе исчезне делумното.

Кога бев дете, зборував како дете, како дете мислев, како дете размислував; а кога станав маж, го оставив детинското.

Сега гледам нејасно како во огледало, а тогаш лице во лице; сега знам нешто, а тогаш ќе знам како што сум познат.

А сега остануваат овие три работи: верата, надежта и љубовта; најголема меѓу нив е љубовта.“ 2

Со разорување на вредностите од минатото се раѓаат и овие дела со цел нов вид слобода. Разградувањето на поранешните норми, гледишта, приоритети и цели од сите други сфери во животот се рефлектира и во мојата уметност. Вистинската уметност и вистинскиот живот споделуваат едно единствено динамично устројство. Она што всушност го искушуваме на уметничкото дело и кон што сме насочени, е колку е тоа вистинито, колку во него ги спознаваме и препознаваме веродостојноста на нештата и себе си.

Ова мое ликовно соопштување на душевната состојба ми овозможи полесно да ги разбијам оковите на поранешниот животен терк и да ги соединам внатрешните спротивставености, дирекно воведувајќи ме во една нова епоха од моево уметникување и, воопшто, постоење.

Енформелот е подправец на апстрактната уметност. Настанува како непосредна реакција на ужасиите од Втората светска војна, во Европа како енформел, а во Америка како апстрактен експресионизам.

Резултат е на коренитите промени, и физички, и психолошки, и душевни, кои следат во повениот период.

Со згаснување на потребата за стварноста, исчезнува и потребата од објективна форма во уметноста.

Енформелните дела се евокативни дела – претставуваат единство на авторот и делото. Ја искажуваат душевната состојба на уметникот.

Македонските уметници во шеесетите години од минатиот век исто така биле затекнати од егзистенционалната траума и почнале да создаваат енформелни творби. Родољуб Атанасов, Ордан Петлевски, Драгутин Аврамовски-Гуте, Иван Велков, Томо Шијак, Ристо Лозаноски, Петар Мазев… внесуваат нова концепција на сликата, со принципот структура без композиција и непосреден говор на бојата, смело фаќајќи се гуша за гуша со предизвикувачката таинственост на апстракниот универзум, со што своеврсно допринесуваат за менување на ликовниот емотивен свет на македонското сликарство.

Во една покана за своја изложба и самите за сопствените дела ќе се изјаснат:

„Дојди и себеси да се видиш, да ги видиш своите соништа и вистината,  дека во душата си бил овој човек што во животот, можеби без овој штит и ова копје, надвор од ѕидиштава храбро се борел за она што под копјево и штитов, под панциров и зад овие ридишта не може да се скрие.

За животот и за верувањето. Вам заборавени од времето сиот мој немир, Шијак“

„Тоа почна од кршот на Марковите кули. Боени црвено и црно. Така станав јас и уметноста на која и се ветив, Лозан“ 3

Акционото сликарство, пак, е изразување на душата со тело. Пренесување на внатрешните импулси на платно, за таму тие да ја продолжат својата егзистенција. Ги соединува физичкото движење и несвесноста.

Моиве дела се многузначни и секогаш различни. При секое набљудување секогаш одново станува случување. При секое набљудување како да покануваат секој пат на едно поинакво патување. Како да разгрнува нешто во човека, што повикува назад кон нештата заборавени или воведува во нешта непознати, а за еден живот не само значајни, туку и неопходни.

Уметноста за мене е свет во светот со потекло од некој свет извор.

Ние, уметниците треба да се трудиме да внесеме една повисока културолошка оптика  на светогледот.

Евидентно е дека во новиов милениум уметниците, па и човекот воопшто, се наоѓаме во една состојба на егзистенционална дезорентација во која за многумина од нас е главен проблем да се сфати моралот на неморалноста, па оттаму и тешкотијата да се дефинираме како уметници. Да знаеме кои сме, тоа значи да бидеме ориентирани во моралниот простор, каде се поставуваат прашања за тоа, што е добро, а што лошо, што треба да се прави, а што не, што за нас има значење, а што е тривијално и секундарно.

Духовната ерозија на денешницава јасно се отсликува и во уметноста, па затоа треба да престанеме да дозволуваме да бидеме вејки на ветрот, со сите секаде и сите заедно никаде… Да не позволиме да бидеме заведени од небитнини и да се држиме цврсто до патот на вистината, која е една, константна и непроменилава, избирајќи го секој својот пат до неа. Да престанеме да талкаме по магловитата хоризонтала, а да почнеме да испитуваме во вертикала… во себе длабоко и над себе високо… да си се потсетиме на корените, да си ја осознаеме сржта, за да можеме слободно да растеме, надвишувајќи се себеси во повисоки светови. Да се облагородиме, да се богопогодиме, за и она што го создаваме да биде такво… вистинито, добродетелно, благородно, свето.

Како млад уметник чувствувам потреба и должност, не само да ги бележам и констатирам збиднувањата од моево време на еден квалитетен ликовен јазик, туку и да изнаоѓам, создавам, структуирам начини на уметникување преку кои ќе влијаам на подобрување, прво на себеси, на моето опкружување, а потоа со мојата уметност и на ова паднато општество.

Со уметноста не само што ќе се обидувам да ги замолчам демоните, туку ќе се обидам и да ги одоброволам ангелите.

Дороти Пачкова

Референци:

Свето Писмо, Нов Завет, За љубовта, глава 13, Прво послание на Апостол Павле до Коринтјаните

Златанов, Методиј, Митриполит – Каскади

Монах Арсеније – Бог и рокенрол

Џепаровски, Иван – Естетика на играта

Неделкова, Лилјана – Енформел: 1959-1966

Вилиќ, Небојша, Димитровски, Валентино, Плавевски, Лазо – Прашања за македонскиот модернизам

Уметност ‘60 и ‘70 во Југославија

******************

Георгиј И. Мандзаридис

Авторитет и слобода

1 дел

Човековиот етички живот секогаш се развива во однос на некој авторитет. Од друга страна, созревањето во етичкиот живот е вистинско, само тогаш кога е во согласност со созревањето во слобода. Меѓутоа, како да се помират овие две реалности? И уште повеќе од тоа: како можат да одат во чекор една со друга? На кој начин односот со некој авторитет може да го обликува човекот и да го созрее во слобода?

По својата природа, авторитетот поседува карактеристики на власт, и оној кој го води животот во однос со некој авторитет, подлегнува, се покорува на власта и не делува слободно. Меѓутоа, во ралноста ниту еден човек не поседува апсолутна слобода. На ниеден човек не му е поставено прашањето дали сака да се роди ниту, пак, на некого му се поставува прашањето дали сака да умре. Доколку човекот во однос на овие најважни прашања нема слобода, очигледно е колку е неговата слобода ограничена. Човекот поседува релативна слобода, која ја испробува или практикува во однос на некој авторитет.

Доживувањето на авторитетот, како и на слободата, се остварува пред сѐ во односот со мајката, таткото, семејството и непосредното опкружување. Понатаму, авторитетот се остварува во односот со општеството, работното место, со светот и невидливиот Отец. Природните, социјалните и религиозните закони и институции претставуваат рестриктивни граници или авторитети, но истовремено и рамки за растење во човековата слобода. Истите тие закони, институции или авторитети претставуваат еден друг поглед на човековата слобода.

Времето во кое живееме се карактеризира со интензивна криза на авторитетот и барање на неограничена слобода. Овие феномени сигурно стојат во врска со големите социјални промени и огромните можности со кои се соочува современиот човек. Меѓутоа, во исто време, современиот човек не престанува да се става себеси во врска со злоупотреба на авторитетот, како и во развивање на егоцентризмот и отфрлање на одговорноста. Веќе од втората половина на дваесеттиот век, изразувањето сомнеж во авторитетот, најчесто упатен кон личноста на Отецот, кој претставува символ за општествениот и религиозниот авторитет, како и барањето за поголема автономија, создаде нова клима во социјалниот живот и остави како позитивни, така и негативни последици. Од една страна, поткопан е деспотизмот и дволичноста на моќниците, но од друга, во прв план дојде самоволието и стремежот кон социјални и етички дејствувања сѐ до границата на распуштеноста. Поимите „добро“ и „лошо“ беа релативизирани, а слободата поврзана со неодговорноста.

Претпоставка на христијанската етика, е слободата која ја поседува секој човек, како можност за избор помеѓу доброто и злото. Овој избор, од страна на незрелиот и оттуѓен човек, секогаш постои во однос на религиозниот, општествениот, политичкиот или некој друг авторитет. Тоа подразбира дека религијата, општеството или било која друга метафизика или идеологија постојат во рамките на одредена или ограничена слобода, без оглед на тоа дали одредувањето или ограничувањето има позитивна, исцелителна вредност за човекот.

Апосолутна слобода во светот не е можна. Таа, пред сѐ не е можна заради човековата создаденост, која претставува причина за неговото постоење надвор од него самиот. Апсолутната слобода станува возможна единствено во неограничените временски и просторни хоризонти. И тие се поимливи само со ширење во бесконечноста и вечноста. Секако, и религијата може да биде ограничување на слободата. Меѓутоа, таквата употреба на религијата го отфрлува нејзиниот вистински карактер и цел. Религијата како движење кон Бога, на човекот му нуди мноштво можности за слобода, зашто ја преместува точката на неговата есхатолошка референца, во областа на трансцендентното, и поставува најшироки можни рамки на слобода.

Меѓутоа, христијанинот не е плод на религијата, туку на откровението. Тој не се потпира на движењето на создадениот и ограничен човек кон Бога, туку на откровението и пребивањето на бесконечниот и несоздаден Бог во човекот. Бог станува човек, за да го направи човекот бог. На тој начин Бог не пројавува некои надворешни авторитети, туку внатре во истиот тој човек го остварува неговото обновување и обожување. Тоа не значи дека Црквата не ги прифаќа или дека ги смета за непотребни и безвредни надворешните авторитети. Тие не ја губат педагошката вредност и значење. На овој начин, всушност, се толкува местото на законот во Црквата. Христијанинот не е безаконик. Тој не го укинува законот, туку го надминува, или попрецизно, тој го укинува законот, но не на тој начин што го отфрла на страна, туку со тоа што го надминува.

Кога човекот се покорува на некој надворешен авторитет, тогаш тој се оттуѓува и деградира. Божествениот закон, како надворешен авторитет, го уништува огревовениот човек и ја оправдува смртта. Но, оправдувањето на смртта е осуда на слободата. Тоа е конечна правда на надворешниот авторитет. Поради тоа и испраќањето на Законот не требаше да остане како вечен авторитет, туку педагошки да го подготви човекот за прифаќање на Христовото восиновување и слобода. Христос, меѓутоа, не дојде да воспостави некој нов авторитет, туку да го ослободи човекот од секакво ропство. Он не дојде да поучува за некоја нова етика, туку да донесе совршенство и изобилност на живот во светот. Христос е вистински живот, Кој го заменува авторитетот со совршенство и слобода. Он го изведува човекот од степен на заболеност и слобода која е во согласност со таа заболеност, до степен на совршенство и апсолутна слобода. Го насочува и води кон степенот на боговдахновеност, на несебична и некористољубива љубов.

Сите авторитети кои му припаѓаат на светот се конвенционални и се конфронтираат со Бога. Особено државната власт, која ги принудуваше христијаните да ѝ се потчинат, беше оспорувана од перспектива на послушност кон Бога. Секако, се доаѓало до многу несогласувања и злоупотреби во врска со авторитетите кои му припаѓаат на светот. Во своето учење, кое ја релативизира секоја светска институција, Црквата, не само што никогаш не ја истакнувала релативизацијата на државата, туку дури и ја користела со цел за зајакнување или богословска насоченост на државата. Меѓутоа, на овој начин не се изразува вистината на христијанството. Црквата, без двоумење го постави човекот пред Бога и ја објави слободата на неговата совест. Одбивањето на христијанските маченици да го обожуваат царот беше истовремено и одбрана на слободата на совеста. Поединечните слободи, кои човекот подоцна ги бараше како лични права, имаат свој суштински почеток во слободата на совеста, која е обликувана и негувана во просторот на Црквата.

Георгиј И. Мандзаридис

Авторитет и слобода

2 дел

Христијанскиот живот е насочен кон апсолутната слобода. „Зашто вие, браќа, кон слобода сте повикани“ (Гал. 5, 16), пишува ап. Павле. Оваа насочување кон слободата со себе носи и постепено оддалечување од секаква надворешна принуда, но и од секој надворешен авторитет. Христијанската етика го нема за  цел усогласувањето на ропството со слободата, туку е насочена кон човековиот премин од состојбата на ропство во областа на слободата. Секако, овој премин не е лесен ни едноставен, меѓутоа, тој не ја попречува конечната цел на христијанската етика, а тоа е слобода без било какво надворешно наметнување. Во рамките на оваа перспектива авторитетот делува позитивно само кога се вдахновува со вистинската љубов и се држи рака под рака со вистинската слобода.

Но би требало да се признае дека христијанската етика често се претставува одбивно, зашто навидум, не ја познава или дури и ја негира својата сопствена цел, а тоа е слободата. Овој феномен не произлегува од нејзината природа, туку од нејзиното искривување или лошо претставување. Произлегува од преобразувањето на слободната послушност кон Бога во општествена дисциплина. Така се случува христијанската етика да биде законски кодифицирана и користена со цел наметнување на дисциплина, а не заради обликување на послушноста кон Бога и Неговата волја, што претпоставува самовласност и води во слобода.

Истото важи и за духовното раководење на верникот. Со христовото словесно стадо не може да се раководи со принуда, ниту на начин на кој се раководат бесловесните овци. Пастирот на Црквата не е тиранин, ниту господар, туку соработник на верните во делото на нивното спасение и усовршување. Во ваков дух треба да се раководи со нивните дела и однесување. Конечната цел на пастирското делување е усовршување на верникот во слобода во Христа. Освен тоа, во предметите на верата, власта не се наоѓа во рацете на оној кој ја извршува пастирската дејност, туку во оној кој го прифаќа.

Црковните чинови, како знак за Божјото присуство во светот, треба да им помагаат на верниците во нивниот духовен напредок. Носителите на овие достоинства – епископите, презвитерите, игумените, учителите – во службата им се како показатели на верните на нивниот пат кон Бога. Поради тоа изразувањето на почит, послушност и пожртвуваност што го  покажуваат верните, треба да биде насочено кон Бога. Присуството на пастирот, треба да биде помош, а не бариера во приведувањето на верникот кон Бога.

Апсолутната слобода не може да постои како човечко достигнување. Таа постои како човечко учествување во Божествената слобода. Како што е прецизно нагласено „крајното искушение“ за создадената човекова слобода, се состои во неговиот обид да создаде облик на постоење идентичен нему, за на тој начин да постане „бог“ и да одбие да го прифати единственото нешто што му е дадено, зашто во зададеноста тој се чувствува потчинет. Ова искушение го испита современиот човек до највисок степен, со можностите што ги достигнаа науката и технологијата. Веќе се планираат генетички промени кои ќе создадат едно надчовечко општество. Паралелно со тоа, меѓутоа, се изразуваат и стравови поради огромните опасности по човештвото, кои произлегуваат од таквиот напредок.

Историјата учи дека човекот копнее по совршенство, но дека не може да го оствари. Поради тоа, било кое негово насочување со цел остварување на совршенството, секогаш остава вкус на некаква празнина. Меѓутоа, од богословието сознаваме дека совршенството постои како дар на совршениот Бог. И совршена слобода, како и „секој добар дар“, доаѓа како „дар од Бога“. За човекот е доволно да сака и да се грижи да го прифати овој дар.

Овој Божји дар, на човекот му се нуди преку Христа. Он е Тој Кој дава апсолутна слобода, и човековата слобода се темели на верата во Христа, не само во смисла на прифаќање на Неговото Божество, туку и во смисла на потполна предаденост на човековата волја на Божествената волја. Верата е сила со која човекот ја прескокнува светската законитост и оди напред во љубовта и слободата на личносниот Бог. Верата, која е прво скалило на љубовта кон Бога, ја произведува надежта, што претставува највисок облик на љубовта, за на крајот да стане потполна љубов и потполна слобода.

*****************

Проповед на Илинден

За силната молитва

На Господа, твојот Бог, клањај Му се 

и само Нему служи Му (Лука 4, 8)

Светиот пророк Илија живеел во времето на израилскиот цар Ахав. Големата и моќна израилска држава почнала да се распаѓа за времето на овој цар. Главната причина за тоа беа царот и царицата Језавела. Тие отстапија од Бога и станаа идолопоклоници. Во своите дворови држеа многубројни жреци да им служат на мртвите идоли Ваал и Астарта. Оттаму отпадништвото од верата  се проширило во народот. Безбожноста и моралната расипаност почнаа да ја поплавуваат земјата. Народните неволи се нижеа една по друга.

Тогаш во народот се појавува големиот пророк Илија. Според својата духовна убавина и морална чистота, тој навистина бил „земен ангел и небесен човек“. Полн со вера во Бога и љубов спрема својот народ, Илија почнува жестоко да ги разобличува пороците и моралниот пад на Израилот. Проповедта му била пламена. Неговиот збор согорувал. Неговото праведно разобличување веднаш го збунило народот, кој ја загубил верата. Но овој пример на расипаноста доаѓал одозгора. Прваците, царскиот двор и интелигенцијата внесуваа во општеството безверие и морална расипаност, ги упропастуваа светите вредности во народната душа и ги поткопуваа темелите на државата.

Тогаш, за да го зачува својот народ од целосна пропаст, големиот пророк Илија измоли од Бога да му испрати на Израилот најстрашна казна. Тој излегол пред царот Ахав и му објавил дека во текот на неколку години нема да падне на земјата ни роса ни дожд. Потоа пророкот тајно се повлекол во планината. На оние пророчки зборови царот не им посветил сериозно внимание. Тој не верувал дека од молитвата на Илија ќе зависи дали ќе падне дожд или не. Но кога одминала една година, па кога одминала и втората, па и третата без дожд, царот се загрижил, а народот изгубил надеж. Земјата се исушила и испукала. Сите растенија се исушиле, птиците изгинале, а исто така и голем дел од животните. Настанал страшен глад во целата израилска земја. Тогаш царот испратил луѓе да го побараат пророкот. На глас Божји, Илија самиот му се јавил на царот. Штом го видел, Ахав извикал: „Од тебе ли доаѓаат толку несреќи врз нашиот народ!?“

Илија одговорил: „Не доаѓаат од мене, туку од тебе и од твојот дом. Оти вие го оставивте вистинскиот Бог и тргнавте по Ваал. Туку сега нареди му на Израилот и на лажните пророци, кои ги има 850 и кои ги храни царицата на својата трпеза, да се соберат на Кармилската гора, па таму да видиме кој е изворот на народните несреќи“.

И кога сите беа собрани, пророкот Илија им се обрати со пламен говор, кој го заврши со зборовите: „Уште ли ќе кривите на двете колена? Ако Господ е Бог, врвете по Него; ако ли е Ваал – одете по него“. Сите молчеа. Потоа Илија им рече на Вааловите служители: „Само јас останав пророк Господов, а ваалови пророци има четиристотини и педесет души и четиристотини идолски пророци; нека ни дадат две телиња и нека си изберат едно тела, и да го расечат и стават врз дрва, но оган да не потпалуваат; јас, пак, ќе го приготвам другото теле и ќе го ставам врз дрва и оган нема да потпалувам; тогаш повикајте го името на вашиот бог, јас, пак, ќе го повикам името на Господа, мојот Бог. Оној Бог, Кој ќе одговори преку оган, Он е Бог“. И сиот народ одговори и рече: „Добро, нека биде така!“ (3 Цар. 18, 21-24)

Вааловите служители го заклаа телето одредено за жртва и го положија врз дрвата на жртвеникот.  И сите почнаа да му се молам на идолот да испрати оган од небото. Со часови се вртеа околу жртвеникот, се молеа, викаа за да добијат вдахновение, со ножеви се рануваа, се мачеа да предизвикуваат сожалување. Но се било залудно – идолот останал мртов.

Тогаш пророкот Илија направи жртвеник од 12 камења, според бројот на израилските племиња, и го положи другото теле на жртвеникот направен во длабока јама и нареди жртвеникот да го полеваат со вода, сѐ додека јамата не се наполни. Потоа паднал на колена и ја изговорил својата молитва, велејќи: „Господи, Боже Авраамов, Исаков и Израилев! Чуј ме, Господи, чуј ме денес во огнот! Нека познаат денес овие луѓе, дека си Ти единствен Бог во Израилот и дека јас сум Твој слуга и дека извршив сѐ според Твоето слово. Чуј ме, Господи, чуј! Нека познае овој народ дека Ти, Господи, си Бог и Ти ќе го свртиш срцето нивно кон Себеси“ (3 Цар. 18, 36-37). Тогаш оган Господов падна од небото и ја запали жртвата. Кога настана тоа чудо, сите паднаа на колена, па потоа и ничкум, викајќи: „Господ е Бог, Господ е Бог!“ (3 Цар. 18, 39)

Впечатокот бил многу силен. Израилците се одрекоа од идолите и се вратија кон Бога. Лажните пророци на Ваал беа казнети со смрт. Потоа пророкот Илија се искачи на една височинка, од длабочината на своето срце упати нова молитва кон Бога и Го молеше да ја прекрати повеќегодишната суша, која ја беше пратил како казна врз народ кој веќе искажа јавно покајание. И таа пророкова молитва била услишана. Бог ги отвори небесните извори и обилен дожд ја натопи земјата.

Овој настан од животот и работата на пророк Илија е многу поучен. Оти е неспорно дека помеѓу епохата во која тој живеел и нашата епоха постои голема сличност. Тогаш одбраниот народ „кривел“ на двете нозе, тонел во безверие и морална расипаност. Тоа истото го гледаме и сега во нашето христијанско општество. Тогаш Го заборавија Бога и им се клањаа на мртвите идоли како што беа Ваал и Астарта. И сега не се малку идолите на кои им се клања современото општество. На пример, на идолот што се нарекува модерна просвета му се клањаат особено ревносно. На него сѐ му се жртвува: верата, моралот, убавите традиции, обичаите и сѐ што е свето, сѐ што е завештано од Христа Спасителот и од апостолите. Пред идолот, кој се нарекува власт денес клекнуваат сите партиски организации. На тој идол тие ја принесуваат на жртва својата совест и остануваат вулгарни демагози. Постои и уште еден страшен идол, кој денес го зазема местото на Ваал. Тој се вика богатство и пари. Досега ниеден идол не господарел толку моќно со човечките срца како што тоа денес го прават парите. Пред тој идол денес се прават најстрашни престапи. Просветените луѓе стануваат крадци, убијци, разбојници, фалсификатори и хулници. Угледни луѓе, трговци, занаетчии, службеници и др., го изневеруваат своето име и својата совест, за да награмадат богатство. Идејните борци за подобрување на положбата на сиромашните стануваат шпекуланти, за да грабаат и да се богатат. Тој идол е чудовиште на кое денес му оддаваат почит мнозинство луѓе со своите мисли и чувства, со своите склоности и со работата, со своите грижи и немири, а исто така и со своите ниски страсти, ненаситности и со срамот.

На тој мртов идол му конкурира уште еден, кој се вика слободен живот. Сега, но и од поодамна се создава култ на тој идол, сличен на култот на некогашната сидонска Астарта, елинската Киприда и римската Венера. Никогаш не била толку длабоко и судбоносно погодена моралната чистота, девствената невиност и брачната верност. Слободниот живот и дрзок атентатор врз моралните темели на општеството и на семејството. Тој ги руши границите на етичките односи помеѓу двата пола. Нема веќе скромни облеки, срамежлив поглед и пристојно однесување. Нема ниту страв од соблазни и заведувања. Сѐ се принесува на жртва на модата. Многу современи девојки и млади жени, полуооблечени, во секое време талкаат во друштво на мажи по шумите и планините, по баровите и хотелите, по уште какви не други места, каде што им се поклонуваат и принесуваат жртви на Астарта, Киприда и Венера. Да, поклониците на тие идоли брзо се намножуваат! А колку се малку оние кои со вера во Бога одат во Божјиот храм на поклонение! Колку малку се тие кои значат цврста потпора и надеж за здравата иднина на семејството и на народот!

И ние треба почесто да си го поставуваме прашањето: Дали себлагиот и семоќниот Дародавец ќе му ги даде земните блага на едно општество кое ја губи верата, кое се клања на идоли, кое морално се распаѓа и кое врши најнесовесни дела? Навистина, Бог е дарежлив, долго трпи и покажува голема милост. Но последиците од духовното и моралното дегенерирање можат да бидат само тешки искушенија и несреќи. И тие, очигледно, ги снаоѓаат многу народи во светот.

Но сепак, и покрај идолите по кои оди денешниот свет, луѓето имаат силна желба да се ослободат од бедите и несреќите и да создадат услови за среќен и добар живот. На кој начин да ја исполнат оваа своја силна желба? Какви средства се потребни за тоа? Пред сѐ, мора да се вложат напори за духовен и морален препород. Потребно е денешниот човек да се одрекне од посочените идоли и да Му се врати на Бога. Верата и чесната работа, принесувањето молитви на жртва – тоа се најсигурните средства за постигнување среќен живот. Бог е Дарител и на животот и на благата. Кој верува во Бога и Му се моли, тој ќе успее. Молитвата е сила што допира до Бога. Со својата силна молитва пророкот Илија го затворил и го отворил небото, добил од Бога и оган и дожд.

Значи, ова библиско сведоштво треба да ни служи за силна поука. Треба во покајание да се откажеме од служење на идолите и со вера да Му се молиме на Бога и единствено на Него да му се поклонуваме и Нему да Му служиме, сега и во сите времиња. Амин!

 (Извадок од книгата: Неофит, Митрополит Видински, „Празнични проповеди“, Штип 2006, 144-147)

****************

Старец Порфириј

На благ начин да Го внесеме Христа во својот ум, изговарајќи ја Исусовата молитва

Умната молитва ја твори само оној кој ја стекнал благодатта Божја. Неа не треба да ја твориме со размислувања од типот „Ајде да ја научам, да ја усвојам, да ја достигнам“, оти тоа може да нѐ одведе во егоизам и гордост. Потребно е искуство, духовен копнеж, но не помалку и расудливост, внимание и трезвеност, за молитвата да биде чиста и богоугодна. Доволно е само една помисла „Сум напреднал“, па сѐ да пропадне. Зошто би се гордееле? Немаме ништо свое. Ова се чувствителни работи.

Молете се, но притоа не правете во својот ум слики. Не Го замислувајте Христа. Светите отци особено истакнувале дека молитвата треба да биде без било какви слики. Создавањето слики, по пат на замислување,  води на лизгав терен, бидејќи отвора можност во сликата да се уфрли некаква друга глетка. Можно е, исто така и да се вмеша нечестивиот, па да ја загубиме благодатта.

Молитвата треба да ја твориме во себе, умствено, а не со уста, за да не се создава расеаност и умот да не талка ваму-таму. Треба на благ начин да Го внесеме Христа во својот ум, изговарајќи мирно и неусилено: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“. Не мислете на ништо друго освен на зборовите: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“, на ништо друго, спокојно, со отворени очи, за да не паднете во опасност од фантазии и заблуди. Со внимание и преданост обраќајте Му се на Христа. Изговарајте ја молитвата благо, полека, неусилено. Притоа не кажувајте ја постојано, туку кога ќе сте расположени за неа и кога во вас постои атмосфера на умиление, која е дар на Божјата благодат. Без благодатта се подложувате себеси на автохиптноза, а би можеле да достигнете и до гледање на лажна светлина, до прелест односно самоизмама и душевно пореметување.

Молитвата не треба да ја кажуваме на сила, како товар и обврска. Принудувањето на молитва може да предизвика отпор во нас, да ни наштети. Многумина се разболеле, творејќи ја Исусовата молитва, бидејќи ја кажувале на сила, а тоа не е здраво… Не е потребен никаков напор кога во себе ја имаш божествената љубов. Каде и да се наоѓате, било да седите на столче, или на столица, било да сте во автомобил, било каде, секаде, било да одите по улица или сте во училиште, или во канцеларија на работа – секаде можете да ја изговарате молитвата со овие зборови:  „Господи Исусе Христе, помилуј ме“ и тоа благо, без притисок, без принудување.

Не се врзувајте за местото. Сѐ е во љубовта кон Христа. Ако вашата душа, со чувство на обожување на личноста Христова и со духовен копнеж кон Него, ги повторува овие пет зборови „Господи Исусе Христе, помилуј ме“, тогаш таа ненаситно ќе ги повторува. Тоа се зборови од кои никогаш не можеме да се заситиме до крај. Кажувајте ги сиот свој живот. Тие кријат во себе толку многу духовни благодатни сокови.

Кога се молиме за другите, велиме: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“

Молете се за Црквата, за светот, за сите луѓе. Целото христијанство се содржи во молитвата Исусова. Ако се молите само за себе, тогаш тука се крие самољубие. Спротивно на тоа, ако се молите за Црквата, и вие сте во Црквата. Во Црквата Христос е соединет со Црквата, но и со Отецот и Светиот Дух. Света Троица и Црквата се хранат од едно. Вашиот стремеж треба да биде насочен кон тоа сиот свет да биде осветен, сите да бидат Христови. Тогаш влегувате во Црквата и доживувате рајска радост во Бога, бидејќи сета полнота на Божеството пребива во Црквата.

Сите сме едно Тело со Христа како Глава. Сите сме Црква. Нашата религија ја има во себе таа величествена особина – таа мисловно, духовно го обединува светот. Силата на молитвата е голема, многу голема, особено кога молитвата ја творат многу браќа. Во заедничката молитва сите се обединуваат. Да ги чувствуваме ближните свои како себе самите! Тоа е нашиот живот, нашата радост, нашето богатство. Сѐ е лесно во Христа. Христос е средиште, сите стремат кон средиштето и се соединуваат во еден дух и едно срце.

Нешто такво се случило на денот Педесетница. Кога сите во исто време и во ист простор, го слушаат Псалтирот и сѐ друго што се чита на Богослужбите, тогаш тие при слушањето се соединуваат со благодатта Божја, бидејќи она што го изговара чтецот, тоа сите го слушаат и сите во тоа учествуваат. Се умножува духовната сила на многумина, како да гледаат нешто убаво и како тоа да го гледаат сите заедно со копнеж. Е, тоа нивно гледање, кое се насочува на тоа убаво нешто, ги обединува едни со други. Како пример ќе го наведам избавувањето ан Ап. Петар од затворот: „… а Црквата усрдно се молеше на Бога за него“ (Дела, 12, 5). Таа молитва го ослободила Петар од затворските окови.

Старец Порфириј

На благ начин да Го внесеме Христа во својот ум, изговарајќи ја Исусовата молитва

(втор дел)

Љубовта, служењето на Бога, копнежот за Бога, соединувањето со Бога, соединувањето со Црквата – тоа е рај на земјата. Ако ја стекнеме божествената благодат, тогаш сѐ е лесно, радосно, и сѐ е благослов Божји. Ајде кажете ми некоја друга религија која човекот го прави толку совршен и среќен! Тешко нас, тешко нас што ни самите не ја сфаќаме величината на сопствената вера!

Кога имаме некаков проблем или, пак, некој друг има проблем, да побараме и од другите молитви, па сите заедно да повикаме кон Бога со вера и љубов. Бидете сигурно дека тие молитви Му се угодни на Бога и дека Он ќе дејствува и ќе прави чудеса. Тоа е нешто што не го сфаќаме баш многу добро. Го сфаќаме доста површно, па велиме: помоли се малку за мене.

Молете се повеќе за другите отколку за себе. Кажувајте ги зборовите: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“, но секогаш имајте ги на ум и другите. Сите сме деца на ист Отец, сите сме едно. Затоа кога се молиме за другите, велиме: „Господи. Исусе, Христе, помилуј ме“, а не: „Помилуј ги“. На тој начин признаваме дека тие се заедно со нас.

Молитвата за други, творена благо и со љубов, е некористољубива и донесува голема духовна полза. Го облагодатува оној кој се моли, но го облагодатува и оној за кого тој се моли. Тоа значи дека ја привлекува благодатта Божја. Кога чувствувате голема љубов и кога таа љубов ве поттикнува на молитва, тогаш брановите на вашата љубов го заплискуваат оној за кого се молите и влијаат на него. Така вие околу него создавате заштитен оклоп и вршите влијание на него. Го водите по патот на доброто. А, гледајќи го вашиот труд, Бог штедро ја дава Својата благодат и вам и нему. Но притоа, вие треба да умрете за себе. Го разбирате ли ова?

Вие се жалостите кога другите не се добри, додека, всушност, би требало да се предадате на молитва за да би можело да се дојде до посакуваната цел со помош на благодатта Божја. Вие укажувате на доброто, потпирајќи се на својата мудрост, а тоа, всушност и не е баш толку правилно. Тајната е во нешто друго. Тајната не е во она што ќе го кажеме, или што ќе го советуваме на другите. Тајната е во нашата преданост и посветеност, во нашата молитва кон Бога за кај нашите браќа и сестри да завладее доброто, преку благодатта Божја. Во тоа е тајната. Она што ние не можеме да го направиме, ќе го направи Неговата благодат.

Во мојот живот првото место го зазема молитвата. Не се плашам од пеколот, ниту мислам на рајот. Само барам од Бога да се смилува на сиот свет, па и на мене…

Се молам за вас кога сте во тешкотии, но тоа не е доволно. Мојата молитва треба да наиде на одзив и од ваша страна. Бог, Кој ни ја испраќа Својата благодат, треба да ги затекне нашите раце раширени за прегратка, за да би можеле да ја примиме Неговата благодат. Понатаму, што и да допушти Он, ќе биде на наша душевна корист… Молете се за оние кои ве обвинуваат! Велете: „Господи, исусе Христе, помилуј ме“, а не „помилуј го“, па така со вашата молитва ќе биде опфатен и оној кој ве обвинува за нешто.

Се случува од некого да слушнете нешто што ве жалости? Бог си знае за тоа. Вие само раширете ги своите раце кон Бога, велејќи: „Господи. Исусе, Христе, помилуј ме!“ Направете вашиот ближен да биде едно со вас. Господ знае што го мачи во длабината на неговата душа, па гледајќи ја вашата љубов, ќе поита на помош. Он ги истражува најскриените желби на човечкото срце…

Молете се за очистување на секој човек, за со вашиот живот да го подражавате ангелскиот начин на живот. Навистина, ангелите не се молат за себе. Така и јас правам. Се молам за луѓето, за Црквата, за Телото на Црквата. Додека се молите за Црквата, истовремено се ослободувате од страстите. Додека Го славословите Бога, вашата душа омекнува и се осветува со Божествената благодат. Би сакал да се научите на оваа вештина.

Бог сада да се уподобиме на ангелите. Ангелите постојано Го славословат Бога. Славословието – тоа е нивната молитва. И само тоа. Многу деликатно нешто е Славословието. Тоа ја надминува човечката зададеност. Ние луѓето сме многу материјални и прилепени за земното. Поради тоа и Му се молиме на Бога користољубиво. Го молиме Он да ни ги среди нашите проблеми, добро да напредуваат нашите продавници, нашите бизниси, нашето здравје, нашите деца. Се молиме, меѓутоа, на човечки начин и во дух на користољубието.

Славословието, пак, е некористољубива молитва. Ангелите не се молат за нешто да добијат, тие се несебични. Бог и нам ни дал можност молитвата наша да биде трајно Славословие или ангелска молитва. Тука се крие големата тајна. Кога ќе навлеземе во таквата молитва, постојано ќе Го славиме Бога и сѐ ќе Му препуштаме Нему. Онака како што се моли Светата Црква наша: „… сиот свој живот на Христа Бога да го предадеме!“ Ова ви е „виша математика“ на нашата вера!

********************

Старец Порфириј: 

Преплавена од Божествената љубов, душата се исполнува со радост и восхит

Да Го возљубиме Христа! Тогаш од нас – проследено со нашиот копнеж, топлото чувство, љубовта – ќе оддекнува името Христово. Всушност ние Неговото име ќе го изговараме тајно, без зборови. Да стоиме пред Бога во став на обожување, смирено! Да одиме кон Него по трагите на Христа! И нека притоа Христос нѐ ослободи од секакво присуство на стариот човек во нас! Да Му се обраќаме Нему со молба пред молитвата да ни подари солзи! Но да внимаваме! Нека твојата левица не знае што прави десницата твоја. Молете се скрушено: „Зарем сум јас сум достоен да ми даруваш таква благодат, Христе мој?“ Тогаш солзите се претвораат во солзи на благодарност. Возбуден сум; не ја извршив волјата Божја, ама ја барам милоста Негова.

Молете се на Бога со копнеж и љубов, спокојно, со благост, кротко, без изнудувања. Додека ја изговарате молитвата: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“, кажувајте ја полека, смерно, благо, следејќи ги овие зборови со топла љубов кон Бога. Името Христово изговарајте Го со духовна сладост. Зборовите кажувајте ги еден по еден: „Господи… Исусе… Христе…, помилуј ме“, благо, нежно, со љубов, молчејќи, тајно, во мислите, но со полет кон Бога ; со копнеж, со топла љубов, без напрегање, без присилување или неприлично нагласување, без душевен грч и самопринудување.

Како се изразува мајката која го љуби своето дете: Чедо мое!… Ќерќичке моја!… Екатеринче мое!… Миличко мое! Таа се изразува со копнеж и умилни зборови. Копнеж! Во тоа е целата тајна. Овде зборува срцето: Чедо мое, душо моја! Господи мој, Исусе мој, Исусе мој, Исусе мој!… Тоа што ти е во срцето и умот, тоа го изразуваш и со сето свое срце и со сета своја душа (спор. Лука 10, 27).

Понекогаш е добро молитвата Господи Исусе Христе да ја кажувате на глас, за да ја слушнат и вашите сетила, да ја слушне и вашето уво. Ние сме, имено, душа и тело. А душата и телото си влијаат меѓу себе.

Кога, меѓутоа, силно ќе Го засакаш Христа, повеќе се одлучуваш за молчење и умна молитва. Тогаш зборовите престануваат. Настанува внатрешно молчење, внатрешно тихување. Тоа му претходи на доаѓањето на божествената благодат, соединувањето со Бога и слевањето на душата со Божеството, а потоа го следи и оди по него. Кога ќе се најдеш во оваа состојба, зборовите се непотребни. Тоа е нешто што се доживува, нешто што не се објаснува. Само оној кој ја доживува оваа состојба, сфаќа што му се случува. Те преплавува чувство на љубов, те соеинува со Христа. Се исполнуваш со љубов и восхит, а со тоа покажуваш дека во себе имаш божествена љубов, совршена љубов. Божествената љубов е несебична, едноставна, вистинита.

Најсовршен начин на молитва е молитвата со молчење. Молитвено молчење. „Нека молчи секоја твар човечка…“ Тука се случува обожувањето. Во молчење, во тишина, во тајност. Тука се врши вистинското богослужење или обожување на Бога Вистинскиот. Меѓутоа, за да можете го доживеете ова, треба да достигнете одреден духовен степен. Тогаш зборовите ѝ отстапуваат место на безгласната молитва. Сетете се: „Нека молчи секое тело човечко…“ Овој начин на молитва, молитва во молчење, е најсовршен начин. Тогаш се обожуваш, влегуваш во тајните Божји. Ние не треба многу да зборуваме. Треба да ѝ допуштиме на благодатта Божја таа да зборува.

Ги изговарав зборовите: „Господи, Исусе Христе, помилиј ме“, и пред мене се отвораа нови видици. Од очите ми течеа солзи радосници, солзи на умиление, поради љубовта и крсната жртва Христова. Копнеж! Во него се крие вистинското величие, всушност – рајот. Бидејќи го љубиш Христа, ги кажуваш овие пет зборови на молитвата упатени Нему со копнеж, од срце, а потоа – зборовите постепено се губат. Срцето ти е толку полно, што доволно ти е да изговараш само еден збор: „Исусе мој!“, и толку. Остануваш без зборови. Љубовта подобро се изразува без зборови. Кога некоја душа вистински и потполно ќе Го возљуби Господа, таа повеќе го сака молчењето и умната молитва. Поплавата на божествената љубов му ја исполнува душата со радост и восхит…

Молчењето на срцето се јавува тогаш кога ништо не го одвлекува твоето внимание. Напротив, ти тогаш живееш сам, пред Бога Самиот. Бог е секаде присутен и сѐ исполнува. Се трудам да се издигнам до бесконечноста, до ѕвездите, но мојот ум тоне во величественоста на семоќта Божја, размислувајќи за далечините, кои се бројат со милиони светлосни години. За семоќниот Бог чувствувам дека е пред мене. Ги ширам рацете и ја отворам душата своја за да би се соединил со Него, за да се причестам со Божеството…

*****************

Благиот и благодатен монашки лик на славниот Бигорски игумен – ктитор, архимандрит Арсениј

Излагање на Неговото Високопреподобие, архимандрит Партениј, на свечената Академија во свештената Бигорска обител на 27 јуни 2014 година, по повод 175 години од упокојувањето на игуменот Арсениј Бигорски

Ваше високопреосвештенство, архипастиру на оваа богочувана Дебарско-кичевска епархија, почитуван академик Грозданов, почитуван градоначалник на општина Демир Хисар, сечесни отци, ценети професори и претставници на науката, возљубени браќа, сестри и чеда, смирени подражавачи на животот на светиите Христови!

Од светите aпостоли, заедно со севкупната Христова наука примивме и една свештена заповед – да ги помниме нашите учители, кои ни го проповедаа словото Божјо (Евр. 13, 7). Секој народ има такви свети, заветни имиња, кои никогаш не се забораваат. Не само што не бледнеат пред времето, туку како што тече историјата сѐ поизразени и посветли стануваат ликовите на овие христољубиви дејци во благодарното сеќавање на потомците. Зашто тие, посветувајќи ја сета своја сила во служба на светата Црква и народот, со самиот свој живот ја исполниле евангелската заповед, која учи дека никој нема поголема љубов од оваа: да ја положи душата своја за своите пријатели (Јн. 15, 13). Таквите дејци, прославени од Бога, биваат прославени и од народот, стануваат еднакви по слава со омилените народни херои, заедно со нив ја сочинуваат неговата национална слава и нивните подвизи се прославуваат во народното предание. Но значењето на овие Христови подвижници и херои на верата, чиишто житија се озарени со светост и чиишто имиња блескаат во големиот собор на угодниците Божји, е уште поголемо, бидејќи тие стануваат ангели-чувари на својот народ, застапници и претставници негови пред престолот Божји.

Еден таков избраник Божји, за којшто со посебна радост си спомнуваме денес, е нашиот отец и славен претходник, големиот учител кој живо ја предаваше науката на монашкото смирение, преподобниот Арсениј, игуменот Бигорски. Oвој великан на нашата света Црква, столб на македонската преродба, слава на Бигорската обител, се упокоил во Господа на денешен ден, пред точно 175 години¹ . Истиот тој ден милостивиот Бог, на Кого отец Арсениј достоинствено и верно Му служеше целиот свој земен живот, го запиша неговото име во Книгата на живите, преселувајќи го во радоста на ангелите, светиите и праведниците.

Неговото име е едно од најславните во историјата на нашата Црква, особено во периодот на духовното будење на нашиот народ во преродбенскиот деветнаесетти век. Да се зборува за еден толку значаен црковен и народен деец, е голема чест, но и тешка задача, уште повеќе ако се има предвид оскудноста од извори за неговиот живот, што е последица на неблагопријатните историски прилики. Сепак, она што ни остана во наследство од архимандритот Арсениј – неговите грандиозни ктиторски потфати, дел од неговата богата кореспонденција која зрачи со духовност, сочуваната документација за економијата на манастирот, а секако и силното предание што како знак на почит фатило длабоки корени кај Мијаците – зборува доволно за величината на неговата богољубива и смиреномудрена личност. Затоа, токму денес, кога го славиме овој јубилеј и неговото блажено во Христа преселување кон вечниот Божји свет, со чувство на одговорност пред Бога, пред историјата, пред нашиот народ и нашата жива Црква, ползувајќи се со наведените извори, ќе се потрудиме да кажеме барем нешто од тоа што малку го знаеме за него, да се потсетиме на неговиот свет христијански живот и неговиот многуплоден монашки подвиг.

Игуменот Арсениј е роден во славниот Галичник, во семејството Димевци² , веројатно кон крајот на XVIII век, во тоа мачно и страдално време на големо испитание за нашиот народ. Соочен со тешкото бреме на османлиското иго, народот, особено жителите на мијачките села, храбро и маченички ја чувале својата света вера. И не случајно токму од овој херојски крај на Македонија, ќе започне духовниот препород на нашиот народ. Слободно можеме да заклучиме дека поради таквата благословена средина и Арсениј бил воспитан во тој слободољубив и родољубив дух, во вистинското православно благочестие, кое веројатно и го поттикнало уште од својата младост да ги усвои Христовите зборови: Кој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, и нека го земе крстот свој и нека оди по Мене (Мк. 8, 34). Само таквата незгаслива љубов кон Бога и ближните, би можела да го наведе да го остави овој свет и да замине во блискиот и нему толку драг Бигорски манастир, каде што и се описменил во единственото тогашно ќелијно училиште во Мијачијата³ . А за тоа колкава била светоста на неговиот монашки подвиг, целосната предаденост на Бога и Божјото дело, пожртвуваноста за словесното стадо, ни зборува фактот дека тој негов монашки подвиг дал навистина голем плод: и покрај пречките од иноверната власт, која ги изложувала христијаните на големи ограничувања и сурови притисоци, околу него се собрало големо братство, манастирот се претворил во духовно прибежиште на реканските села, средиште околу кое се одвивал целиот нивен живот. Сето ова несомнено било резултат на еден идеал кој го водел отец Арсениј низ целиот монашки подвиг – бескомпромисна борба со соблазните на светот до степен на совршено себепредавање на Бога. Не случајно на свитокот во неговите раце од игуменскиот портрет во Големата трпезарија стои: „Отци свети, браќа и чеда, ако не се одречеш од овој суетен свет, не можеш да го наследиш Царството небесно и да бидеш совршен монах“. Таа кратка реченица е продукт на изворното православно предание, сублимат на подвигот и искуството на отците, негова животна аксиома, во неа е сместена целата суштина на неговиот добродетелен монашки живот. Поука за сите монаси, од сите времиња!

Во усовршувањето на своите монашки добродетели, отец Арсениј имал и достоен пример: тоа бил великиот Митрофан, игуменот – ктитор, кој на идните поколенија монаси и верници им го подари прекрасниот Бигорски соборен храм, целосно изѕидан со камен, што било вистинска реткост во тоа време. Тој бил неговиот духовен учител, како што и самиот го нарекува во својот Поменик, пишувајќи: „По неговото (Митрофановото) претставување во летото од Христа 1807, јас смирениот, и грешен, и недостоен ученик Митрофанов, Арсениј архимандрит, влегов во игуменство⁴… “ Значи, стекнувајќи го со послушание неговиот благослов, во 1807 година архимандрит Арсениј станал и негов наследник на игуменскиот трон, што со текот на времето се покажало како драгоцен дар и за Бигорско братство, а и за целата наша Црква. Не било лесно тогаш, знаејќи ја состојбата во која бил народот, а и манастирот, да се носи игуменскиот крст, и уште потешкиот – народен крст, но Арсениј го понел и донел многукратен плод,  од кој се храниме и ние денес, како негови потомци. Тоа е можно само за човек со силна молитва и постојана и непоколеблива вера во живиот Бог. Пастир, кој ја полага душата своја за овците свои (Јн. 10, 11), како што рекол Господ, првиот Пастир и Архипастир на Црквата. „Вистинскиот пастир покажува љубов, бидејќи поради љубов Добриот Пастир бил распнат на дрво“ – вели св. Јован Лествичник. А токму како таков пастир го покажува и историјата тој харизматичен Бигорски игумен – целосно посветен на евангелско-народното дело. Од мигот кога го презел управувањето на манастирот, за Бигорското општежитие настапил златен период на духовен процут. Во народното сеќавање, пак, останал запаметен како многу повеќе од манастирски настојател. Тој бил еден вид народен водач на православните во Реканскиот крај, од Бога испратен магнет, кој привлекувал многу жедни души, способен организатор и раководител, кој со своите христијански добродетели, како и својот цврст и динамичен карактер, кај сите што доаѓале во манастирот будел чувство на стравопочит. Неговата преписка, пак, го покажува како образован и остроумен, но пред сѐ како смиреомудар монах, кој одржувал жива врска со многу поблиски и подалечни благородници и црковни великодостојници, со Светата Гора Атонска, па дури и со Српското кнежевство, од каде што добивал материјална помош за манастирот. Всушност, може слободно да се каже, игуменот Арсениј важел за многу авторитетна личност, која имала голем углед во реканскиот крај, но и пошироко.

И, впрочем, доколку се загледаме поблиску во сите негови дела, во сите негови писма, натопени со татковска љубов и пастирска грижа, ќе видиме дека од сите нив извира една желба, еден копнеж на неговото срце, една непоколеблива ревност – а тоа е својот христијански народ што повеќе да го приближи кон Бога и да го облагороди со евангелските добродетели, со сите оние добри особини што од истиот тој народ дале пред Божјиот престол светители, маченици, праведници, кои со својот подвиг и пример го исполниле текот на нашата христијанска историја. За да го постигне ова, отец Арсениј, како ревносен продолжувач на бесмртното дело на светите славни и сесловенски учители наши, рамноапостолните Кирил и Методиј, Климент и Наум, морал цврсто да се зафати со мисијата за просветување на народот во Мијачкиот крај, и покрај тешкопробојниот мрак на тоа ропско време. Значително го подигнал образовното ниво на Бигорското ќелијно богословско училиште, особено се погрижил да ја збогати манастирската книгохранителница. Колку прекрасно сведоштво за ова имаме во неговото писмо упатено до својот некогашен бигорски собрат и чедо во Господа, духовниот воспитувач на децата на рускиот цар Николај Ι Романов, знаменитиот и свет архимандрит Анатолиј Зографски! Во него тој со најголема љубов и смирение моли од своето чедо да го помогне манастирот кој бил во голема беда, но и во недостаток од црковни светоотечки книги, и од далечната Русија да му испрати душеполезна литература за просветување на народот: „(…) Ваше високопреподобие, не заборавајте ја својата татковина; премилостивиот Бог Ве удостои со секаква премудрост и Ве украси со духовни украси; Ве почести да бидете во висок чин и да пребивате во слободната руска земја. Поради тоа, испратете ни некаков знак на Вашата љубов кон нашата обител, и пратете ни еден дар од таа земја да биде како ваше сокровиште во вашиот прв манастир. Зашто оскудна е нашата земја, како што и сам знаете, и завладеана од агарјанското насилие, се наоѓа во голема бедност и сиромаштија. Но кој може да искаже подробно, или со писмо да ги опише маките што ги имаме секој ден од неверните? И кој може да ја искаже манастирската оскудност? Ќе му објавиме на Вашето високопреподобие само тоа дека ни секојдневниот леб со голем труд не можеме да го заработиме… Но за тие наши страдања ние имаме надеж во Бога дека ќе ги спаси нашите души, преку предвремените маки и неизречиви жалости. И го молиме Вашето високопреподобие да избере некои душеполезни книги и да ги прати како дар на нашата обител, зашто сме многу сиромашни со такви книги, та да можат браќата да се ползуваат со нив и да го спомнуваат Вашето име во веки (…)⁵ “. Уште една потврда за големото залагање на игумен Арсениј во збогатувањето на Бигорската книгохранителница е и документот од 16 март 1838 година, од кој се гледа дека тој одвоил дури 5500 гроша за набавка на книги⁶ . Од едно друго писмо, пак, дознаваме дека тој татковски се погрижил за понатамошното школување на десетина млади бигорски монаси во славјанската Атоно-зографска света обител на светиот великомаченик Георгиј Победоносец⁷ , која и самиот ја посетувал во неколку наврати и му била особено драга⁸ . Целиот тој труд, несебично вложен за евангелско-просветното дело, го покажува отец Арсениј како двигател на народното будење, духовен стожер на македонската преродба во Мијачкиот крај.

Посетите и блискоста со Светата Гора Атонска, очигледно уште повеќе гоутврдиле во неговата синовска и монашка љубов и посветеност кон Пречистата Богомајка, најголемата заштитничката на монасите, нивна  Хранителка и Чуварка. Во свеста и животот на отец Арсениј, таа навистина и била тоа отсекогаш. Израз на оваа негова монашка верност кон Пресвета Богородица е самата уникатна икона што ја нарачал за игуменскиот трон, на која тој е претставен во положба на ‘проскинеза’, односно како коленоприклоно и умилно се моли пред Сецарицата и Богомладенецот, закрилуван од небесниот патрон на обителта, светиот Јован Претеча: „Господи Исусе Христе, Боже наш, по молитвите на Пречистата Своја Мајка и на светиот Јован Претеча, покри, и запази, и сочувај ја оваа света обител, и мене грешниот игумен Арсениј со моите браќа, до века, амин!“ и „Спаси ме, Владичице, смирениот игумен и архимандрит Арсениј со моите браќа“. Со полна доверба и љубов, како што чедото ѝ пристапува на мајката, со големо смирение тој ја предава во рацете на својата Најсвета Мајка Богородица грижата за обителта, доверувајќи се и самиот целосно на Нејзината мајчинска грижа и смирено надевајќи се на Нејзината закрила и „непосрамливо застапништво“. Богородица и ден-денес не ја заборава неговата смирена молба и мајчински молитвено ја прегрнува нашата обител.

По сето ова неизбежен е впечатокот дека овој благодатен бигорски старец бил навистина син на молитвата, син на утехата, човек Божји, обдарен со исклучителна добрина и татковска љубов кон сите. Благодатната утеха се излевала чисто и слободно од неговото срце, како од едно широко море исполнето со љубовта Христова. А сведоштво за тоа се бројните души што овој Божји работник, подобно на апостолите, ги уловил за Христа и Неговото Царство. Затоа и споменот за него и до денес останува светол и славен.

Останува да се нагласи уште еден аспект, уште една нишка од неговиот богообразован карактер, без што не е комплетен неговиот возвишен монашки лик. Оти овој од сите возљубен, почитуван и фален игумен и славен ктитор, бил пред сѐ чедо на монашкото смирение, до кое цврсто се држел до самиот крај. Па така, великиот архимандрит Арсениј, игуменот кој ја проширил славата на Бигорскиот манастир ширум православниот свет; богонадарениот неимар кој им направил живеалишта на монасите, кој подигнал зданија единствени по својата убавина; благоукрасителот и љубителот на православните светињи, кој раскошно го украсил Бигорскиот Претечев храм, збогатувајќи го со светите мошти и неповторливиот иконостас; духовниот родител и раководител во Христа на многу монаси и верници, на крајот во својот натпис на портретот во Големата трпезарија, смирено бара прошка од браќата, бидејќи поради немоќта и болеста на неговото тело, тие морале да се грижат за него. На споменатиот игуменски портрет читаме: „Смирено и умилно ве молам вас, отци свети и браќа, простете ми мене, грешниот и недостојниот меѓу јеромонасите, игумен Арсениј архимандрит, кој од небрежност телото свое не го докончав и што вам ви здосадив“. До какави недогледни височини достигнала чувствителноста и смирението на неговата добродетелна монашка душа! И не само тоа. Оваа последна молба зборува и за нешто друго. Во неа се гледа колку многу тој бил подготвен за жртва и самоодрекување заради своето стадо, не обраќајќи никакво внимание за себеси. Всушност, на себе посветувал само толку време и грижа, колку што било потребно да се одржи во живот. Сета негова огнена борба, ревност и дејствителна љубов, од утро до вечер, во текот на денот и ноќта, биле насочени кон неговото стадо. Па дури и во неговата долготрајна болест.

За болеста на отец Арсениј, која му била допуштена од Бога како последно скалило од лествицата која води кон усовршувањето на душата, дознаваме и од споменатото писмо упатено до архимандритот Анатолиј Зографски, во кое на крајот пишува: „(…) И ако прашувате за мене, има веќе четири лета како сум во голема неволја и болест; а од тоа што имам голема желба да го видам вашето преслатко лице, дење и ноќе во сновидение Ве гледам пред мене (…) За Вашето високопреподобие најтопол молитвеник, отец духовен и во Христа брат, игумен Арсениј архимандрит со моите браќа“.

На 27 јуни 1839 година, по тешкиот и многуплоден монашки живот, откако добриот подвиг и патот свој го заврши и верата ја запази, архимандритот Арсениј Бигорски заспа со блажен сон во Господа и прими вечна почивка од своите трудови. Се пресели кон вишниот Сион и градот на живиот Бог, небесниот Ерусалим, и кон безбројните ангели, на свечениот собор, кон собранието на првородените, кои се запишани на небесата, и кон Бога, Судијата на сите, и кон духовите на праведниците, што достигнаа совршенство, и кон Исуса, Посредникот на Новиот Завет… (Евр. 12, 22-24).

Иако преселен во вечноста, неговиот дух е засекогаш нераскинливо сврзан за светата Бигорска лавра, во која ги направи првите монашки чекори и за која докрај се трудеше во слава Божја, и непрестајно пребива во ова наше вековно светилиште. А  нам, неговите смирени потомци, ни остави и пример, но и аманет – во нашите срца постојано шепоти неговото завештание. Закрилени од неговите молитви, од неговото усрдно застапништво за нас пред Бога, со Божја помош и сила го продолжуваме неговото дело, трудејќи се да ги подражаваме неговите најпреподобни добродетели, кои направија ова место да стане духовен вруток од кој и ден-денес нашиот народ, жеден за Бога, пие од живата вода на премудроста.

Нека му биде споменот вечен!

✤✣✤

^*1 В. Мошин, Словенски ракописи во Македонија, кн. I, Скопје 1971, 173.

*2  Јеромонах Доситеј Талески, Игумените на Бигорскиот манастир „Свети Јован Кристител“, дипломска работа, Православен богословски факултет „Св. Климент Охридски“, Скопје 2010, 9.

^*3 Грађа за историју македонског народа из Архива Србије, ed. Џамбазовски д-р. Климент, I том, књига II (1849-1856), Београд 1979, 122.

^*4  Й. Ивановъ, Български старини из Македония, фототипно издание, БАН, София 1970, 85; Л. Милетичъ, Исторически и художествени паметници въ манастира Св. Иванъ Бигоръ (Дебърско), Списание на БАН, кн. XVI, София 1918, 15.

^*5 Симон Дракул, Архимандрит Анатолиј Зографски, Скопје 1988, 394.

^*6 ДАРМ, Фонд: „Дебарско-кичевска митрополија“, бр. 493.

^*7  Симон Дракул, Цит. дело, 397.

^*8 Јеромонах Доситеј, Цит. дело, 8.

****************

Смислата на православните манастири и архимандритот Арсениј Бигорски

Излагање на Неговото Високопреосвештенство, митрополитот Дебарско-кичевски г. Тимотеј на свечената Академија во свештената Бигорска обител на 27 јуни 2014 година, по повод 175 години од упокојувањето на игуменот Арсениј Бигорски

Манастирите се појавуваат како монашки заедници каде монасите живеат и се подвизуваат со молитва за спасение на нивната душа и на оние за кои се молат. Монаштвото доаѓа од грчкиот збор μόνος што значи сам и μοναχός – монах. Монаштвото значи живот посветен целосно на Бога и Црквата. Првите појави на монаштвото водат потекло од втората половина на вториот век од христијанството. Од втората половина на третиот век овие ревносни христијани започнуваат да ги напуштаат населените места и да се населуваат во ненаселени предели – пустини. Истите се наречени анахорети, или еремитски монаси. Основоположник на ова монаштво е Св. Антониј Велики, кој живеел во втората половина од трети век и првата половина на четврти век во Египет. Тој создава прва отшелничка форма на монашки живот. Овие монаси живееле сите засебно во Египетската пустина, а потоа ќе почнат да се обединуваат во монашки заедници. Во четврти век ќе се создаде и поинаков тип на монашки заедници, а тоа е општежитие, или заеднички живот, а истиот го оформува Св. Пахомиј Велики кон крајот на втората половина на третиот и почетокот на четвртиот век. И едниот и другиот тип на монаштво се создадени во Египет, а потоа ќе се пренесат во Сирија и Палестина. Таму, пак, ќе се појави и трет вид на монашки целини, а тоа се лаври. Во нив монасите живеат одделно сами и оддалечени едни од други, но се покоруваат на еден раководител и се собираат на заедничка молитва.

Манастирите не треба да се сфатат само како место за живеење на монасите, туку треба да се сфатат пошироко и подлабоко, а не само грижа за сопствениот живот во осамеништво, и грижа за спасение на нивните души. Како кај малите, а уште повеќе кај поголемите манастири, смислата не може да се сведе на бегство на поединецот – анахоретот од светот, туку напротив. Треба да се сфати дека и манастирот му возвраќа на светот повеќекратно, во различни сфери, почнувајќи од секојдневната,  економската, религиозно-духовната, просветната, културната, па во некои периоди и политичката. Се вели во Светото Писмо: „Не може град да се сокрие на врв на планина“. Со оваа Евангелска мисла се истакнува општата смисла и служба на вистинските и големи вредности. Сето тоа се оправдува и потврдува во историите на нашите манастири. На Запад се мисли дека многуте монашки редови, почнувајќи од Бенедиктинците, непосредно служат на општеството во економијата, културата, просветата и сл. Но исто така и на православниот Исток, и покрај тоа што нема различни монашки редови, како што е случај на Запад, православните манастири се јавуваат како центри на своевидни општествени случувања, каде се собираат тековите на духовниот живот и на народот му возвраќаат со повозвишени содржини. Тука, пред сѐ, мислиме на содржини од хуман, културен и просветен карактер.

Заради сето претходно кажано оправдано е да побараме да ја сфатиме смислата на манастирите, па во тој контекст и на одредени поединци. Во историјата секогаш нешто се вложува, некогаш повеќе, некогаш помалку, но секогаш свесно се вложува. Смислата на еден историски факт може да биде субјективно одредена. Историската личност, како индивидуален творец, внесува во тие факти нешто свое и кажува што сака со нив. Но може таа смисла да биде и објективна, историска реалност што е создадена како осмислена вредност, со своето непосредно дејство, но и со некои трајни последици, кои се чувствуваат и дефинираат после долго време.

Манастирот кој е подигнат и кој го има за основна цел духовниот живот, и претставува еден религиозен литургиски симбол, не е само расадник на монашка аскетика и мистика. Манастирот има своја мисија и како своевиден центар за христијанизација. Тука христијанизацијата не би требало да се сфати во буквална смисла на зборот. Ние знаеме дека нашите краеви биле покрстени и воведени во христијанството многу одамна, уште во четвртиот и петтиот век, а особено во времето на Светите Климент и Наум. Но кога се вели христијанизација, тоа е долг и сложен процес. Тука се мисли за еден степен на продлабочено христијанско разбирање. Неспорно е дека Бигорскиот манастир „Св. Јован Крстител“ ја имал таа улога во текот на целата своја историја. Покрај религиозно-литургискиот живот на монасите, тој имал и пошироко влијание не само на религиозниот аспект, туку и пошироко на поголем простор во мијачкиот крај. Улогите и истакнувањата на одделни центри при посебни периоди, Бог ги благословува и обележува преку свои избраници, кој ќе остават силен белег и печат на еден временски историски период. Таква улога во Бигорскиот манастир одиграл големиот и многузаслужен игумен, архимандрит Арсениј, кој ќе застане на старешинското место во оваа света обител во 1807 година. Тој ќе игуменствува 32 години, поточно до 1839 година. Бил роден во мијачкото село Галичник. За овој временски период манастирот Бигорски ќе доживее највисок процвет во својата долговековна историја.

Податоците за работењето и градење во манастирот Бигорски ги наоѓаме во три документи – Поменици, кои се напишани од раката на игуменот. Во овие документи многу прецизно, детално и хронолошки се опишуваат потфатите на овој способен игумен од првата до последната година на раководењето со манастирот. Па, сега нека ми биде дозволено по години да ги презентираме работите кои се реализирани во овој временски период.

Во 1807 година овој педантен игумен забележал дека манастирот го примил од својот претходник Митрофан, чиј ученик е самиот, со долг во износ од 4700 гроша, и тоа: 4500 за чифлиг во село Требиште и 200 за гумно во истото село. Веќе во 1810 г. го нарачува балдахинот и за него платил 2000 гроша. Самиот игумен бил воодушевен од изработката на овој балдахин и во документот забележал: „прекраснаја копаница“. Историчарите на копаничарството констатираат дека истиот е нарачан од елбасански мајстори, поради сличноста во изработката на фигурите, кои се разликуваат од изработката на мијачките копаничарски тајфи, кои несомнено работеле во тоа време во Македонија. Во 1812 година купува имот за манастирскиот метох во Рајчица, и за истиот исплатил 5000 гроша. Таа година го нарачал големиот крст со ламјите и за него платил 1500 гроша, а го нарачал во Елбасан. Оваа година нарачува и 6 свеќници, но не од Елбасан, туку од Света Гора и за нив платил 3500 гроша.

Во седмата година од своето игуменствување се зафаќа со многу голем потфат во градежништвото. Имено, во 1814 година започнува да го гради конакот од северо-источната страна, познат како „Горни Палат“. Во овој комплекс се наоѓаат монашките ќелии и игуменската одаја. Во тој наврат е поплочен и манастирскиот двор. За овие градежни зафати потрошил 125000 гроша. Интервенира и кај чешмата под црквата. Во 1817 година патува во Цариград и донесува повеќе вредни предмети за манастирот, за кои платил 5000 гроша. Тогаш ги купува и сребрените ореоли за иконите на Господ Исус Христос и Богородица и за нив платил 1000 гроша. Во Требиште купил уште ниви за кои платил 2000 гроша. Во Гостивар купил ливада и бавча и платил 3500 гроша. Исто така изградил амбари во Скопје и за нив платил 1000 гроша. Од 1807 до 1820 година за потребите на манастирот потрошил 158700 гроша.

Покрај сите досега спомнати градежни потфати, сепак, најграндиозниот и најрепрезентативниот ќе започне на 12 април 1820 година. Овој пат тој започнува да ја гради манастирската трпезарија, која се состои од приземје и два ката. Приземјето во почетокот било наменето за стока, а првиот кат за женска трпезарија, со приемна соба, наречена Селечка. Горниот кат е машката трпезарија и Дебарската одаја. Покрај овие простории биле изградени и помошни, како што е магерницата, магацините, фурната и амбарите. За овој огромен градежен зафат исплатил 150000 гроша. Истата година прави плевна и гумно во непосредна близина на манастирот, кои го чинеле 4500 гроша.

За одбележување е дека во 1827 година ја гради костурницата, каде ќе бидат сместени посмртните останки од покојните браќа на манастирот. Идната година купува повеќе бакарни казани и материјали за манастирот, кои го чинеле 1000 гроша. Интересно е што истата година ги исплатил мајсторите, кои работеле во манастирот цели 24 години, а потекнувале од с. Ростуше, а им исплатил 60000 гроша. Карактеристичен податок го сведува билансот и кажува дека потрошил 379200 гроша. Паралелно со овие зафати се инвестирало и во манастирскиот метох во Рајчица со купување на лозје, градини, изградба на чешми, уредување на двор и др. Посебна за одбележување е 1830 година, каде бележи дека потрошил 200000 гроша за купување дрво и за исплаќање на мајстори за иконите на иконостасот. Во оваа година се вели дека пристигнале мајсторите – зографи да ги сликаат иконите од иконостасот. Тоа се зографите Михаил и Димитриј од епирското село Самарина. За нивниот тригодишен труд им било исплатено 15000 гроша. Идната година го купува и Чесниот Крст за 1500 гроша. Додека, пак, во 1833 година ги купува маслиновите насади во Елбасан за 12000 гроша. Таа година платил и на мајсторот – печатар да ги  научи монасите на „марифетот“ – техниката за печатење графика, а за тоа исплатил 25000 гроша. Истата година ги нарачал црковните столови околу ѕидовите на храмот, за 1500 гроша, а дал и уште толку за разни прекривки во храмот. Во 1834 година ги исплатил резбите за иконостасот, којшто е најрепрезентативен, како по својата големина, така и по убавата изработка. Исто така ги купува игуменскиот и архијерејскиот трон, и за нив платил 18384 гроша. Овие капитални резби се дело на мијачките мајстори од тајфата на Петре Филиповски – Гарката, кои ги работеле од 1830 – 1835 година. Овој активен игумен не престанува да го унапредува манастирскиот имот. Во 1836 година купува куќа во Гостивар за 1000 гроша. Истата година нарачува да се изработи специјален кивот за свети мошти, кои биле донесени од Цариград, и за него платил 3000 гроша, а бил насликан од Димитриј, кој подоцна ќе постане монах Даниил во истиот манастир. Оваа година за градбата на црквата на Св. Георгиј во Рајчица платил 25000 гроша. Таа година купува и воденица со други потребности, а прави и плевна во Требиште, а исто така купува и чифлиг во с. Небрегово, Прилепско, за 27500 гроша. Тука се наведуваат потрошени 75000 гроша за потреби на манастирот, како и за исплаќање на разни трошоци кон „зулумџиите“.

Архимандритот Арсениј покажува извонредна грижа и ангажман кон градежните зафати со цел разубавување на манастирскиот комплекс, објекти потребни, пред сѐ, на манастирското братство, а се разбира не помалку и на верниот народ кој го посетува ова светилиште. Тој посебна грижа посветил и кон збогатување, а најверојатно и формирање на манастирската библиотека. За оваа цел платил 5500 гроша. Заслужува внимание и фактот дека за овој временски период, преку рацете на овој грижлив делател на нивата Божја, поминале 658734 гроша. Ова сведоштво од него е потврдено со потписи на 20 луѓе, што зборува за една демократичност, транспарентност, и исправно работење на доверената му положба.

Од сето што се кажа до сега, односно сѐ што направил овој игумен, може да се заклучи дека манастирот „Св. Јован Крстител“ не бил само монашко живеалиште на братството. Тој се јавува како духовен, културно-национален и просветен центар во Мијачијата. За сето тоа да го постигне, игуменот морал да поседува, покрај финансиските средства, и морален углед и доверба кај православното жителство, па и пошироко, кај неправославното. Сето тоа го заслужува овој способен и талентиран игумен. Токму преку овој човек може да се потврди дека манастирите не се место само за молитва на осамени монаси, туку напротив – тие му возвраќаат на светот со културно-просветно и духовно надградување.

Денеска, кога одбележуваме 175 години од блаженото упокојување на игуменот архимандрит Арсениј Бигорски, да се помолиме на Господа Бога да ја упокои неговата душа во лоното на праведниците. Ние, пак, да му искажеме најискрена благодарност за сѐ што направил за оваа света обител.

Нека му е вечен спомен. Амин!

******************

За архимандритот Георгиј Капсанис 

Митрополитот на Касторија г. Серафим за архимандритот Георгиј Капсанис

Во утринските часови на големиот Господов празник Педесетница, што воедно е  и  ден на слегување на Пресветиот Дух, осум дена по упокојувањето на старец Мојсеј, во истиот тој час, архимандритот Георгиј Капсанис, умировен игумен на светогорскиот манастир „Преподобен Григориј“, се префрли од земниот Жртвеник на Небесниот.

Тој е скапоцен бисер и благоухан цвет на атонската заедница. Како што е напишано за него, тој е признат за една од највидните личности на современото светогорско монаштво. Уште многу ќе пишуваат и, истовремено, ќе ги признат неговото богословско образование, неговата служба во Црквата, неговиот придонес во надворешната мисија, неговата борба за Црквата и за Православието, неговото учество во дејностите на светогорското монаштво.

Исто така, многумина, со право, ќе забележат дека тој беше автентичен духовен отец, искусен терапевт, затоа што под својот епитрахил не само што го успокои многубројното Григоријатско братство, туку и многу женски обители на кои беше духовен отец, но и безброј луѓе, кои со доверба прибегнуваа кон неговото големо и љубовно срце.

Сите ќе застанат со голема почит пред овој сеправославен лик на Старецот Георгиј. Меѓутоа, уште откога ме запозна со него мојот старец Агатоник, па подоцна и како ѓакон, презвитер и епископ на Црквата, јас го познавав како човек кој, покрај другите, имаше и една ретка добродетел. За неа сакам да приложам неколку слободни збора, како неколку цветови на неговиот свеж гроб во Григоријатскиот манастир, каде што почива неговото чесно тело.

Старец Георгиј беше украсен со добродетелта на благородноста. И кога се согласуваше со својот соговорник, тој беше благороден. И кога не се согласуваше, пак беше благороден. И кога му укажуваше на некого гостопримство во неговиот манастир, во какво било својство да е гостинот, старецот пак беше олицетворение на благородноста. А таа благородност, која ја поседуваше и која излегуваше од просторот на неговата душа, не беше само обично добро однесување, ниту беше резултат на надворешното образование и на аристократското семејно потекло. Таа благородност не содржеше форми и правила за културен световен живот, туку беше плод на Светиот Дух. Тоа беше внатрешна состојба, која се должи на присуството на Утешителот, „Којшто беше вселен во просторот на неговата душа“.

Старецот, со неговото познавање на Отците на Црквата, знаеше дека христијанинот, а особено монахот, и уште повеќе духовниот отец, треба да поседува, според кажаното од св. Василиј Велики, „благородност и убаво однесување во разговорите и кон сите луѓе“. Старецот го имаше предвид советот на св. Исаак Сириски: „Благородност и чест кон сите луѓе; тој начин на однесување да го имаш секогаш“. И ова тој го задржа сè до последниот здив од својот живот.

Благороден човек не е оној кој ласка, ниту оној кој задолжува некого со убавото однесување. Тоа не е човек лицемерен и кој бара пофалби, туку тој е оној што укажува чест и ја исполнува Павловата заповед: „натпреварувајте се во почитувањето еден кон друг“ (Рим. 12, 10). Затоа е напишано дека благородноста е резултат на најголемата добродетел – расудувањето. Би можеле да кажеме дека благородноста за душата е исто како што се светлината и очите за телото на човекот. Се сеќавам, секогаш кога го посетував манастирот „Преподобен Григориј“, тој се трудеше да направи сè за да го успокои срцето на младиот епископ и да најде илјада начини да го укрепи во неговата епископска служба. Онаа широка насмевка што ја имаше и зборовите полни со топлина, реално ја изгонуваа маглата на искушенијата и на тешкотиите, а на душата од секој човек ѝ даруваа мир и спокој.

Благородниот човек како раководители во својот живот ги има едноставноста и искреноста. Тоа е она што нашиот народ го нарекува „ненаметливост“. Едноставниот и искрен човек ги одбегнува грубоста и дрскоста, дури и кога не се согласува, и ја пројавува убавината на својата душа, којашто се карактеризира со блескавост и чистота, нелукавост и непорочност. Кај благородниот човек не постои присуство на личен интерес и на себичност. Не постојат затскриеност, подлост и злоба. Благородниот човек се одликува со смелост на мислењето, а не со дрскост. Дрскоста не е сила, туку е слабост. Спротивно на тоа, смелоста е витештво на душата и присуство на Пресветиот Дух. Таа искреност на сетилата и таа смелост (не дрскост), старецот Георгиј ги поседуваше во однос на прашањата за исповедање на верата, во поглед на догматски, црковни, монашки и духовни теми.

И уште нешто: благородниот човек е оној кој цени и почитува. Тоа е оној кој наоѓа начини и шанси да го почести и да му покаже љубов на другиот, затоа што во личноста на другиот тој Го среќава Христос. Кон ова советуваше и еден друг светител на нашата Црква, Старец Амфилохиј од Патмос. А таа чест не е лицемерна, туку е изворна и вистинска. Таквото однесување на Старецот ја има констатирано не само јас лично, туку и сите оние кои имале комуникација со него. И во манастирот, и во метосите каде што го посетував, и во многубројните наши лични средби, како и во многуте негови телефонски повици, јас реално ја препознавав таа изворна и вистинска чест. Самиот тој како благородник, правеше и другиот да се чувствува како благородник. Тој ми велеше: „Немој да се плашиш; чекори во животот согласно со Божјата волја, а таму каде што запираат твоите сили, тогаш почнува да дејствува Бог“.  Таа изворна добрина, години наназад, ја запознал и неговиот близок пријател, мојот старец Митрополитот Агатоник. Затоа и му ги возврати љубовта, почитта и честа кон неговата личност. Тој ми велеше: „Не можеш ни да замислиш какво богатство за нашата Црква е о. Георгиј, ниту, пак, можеш да сфатиш колкав Божји благослов поседува тој човек“. И не е случајно тоа што токму на денот на Педесетница Старецот Георгиј замина кон Небесниот Жртвеник, за да го продолжи таму бескрвното свештенодејствување. Педесетница е ден кога на човечкиот род му се доделуваат даровите на Светиот Дух, коишто тој богато ги вкуси во својот живот.

Блаженоупокоен Старче,

Од Небесниот Жртвеник, од каде што со смелост, заедно со свети Никола, со света Анастасија Римјанска и со преподобен Григориј ктиторот, претстојателствуваш, моли се и за нас. Сега и од таму каде што се наоѓаш, благословувај ги твоите духовни деца: епископи, монаси, монахињи, лаици и целокупниот Православен род. Сега и ти ќе можеш, со смелост и слободно, да ги повторуваш апостолските зборови: „Извојував добра борба, патот го завршив, верата ја запазив; Отсега натаму ми е подготвен венецот на правдата“ (2. Тим. 4, 7 – 8).

Нека ти е вечен споменот, многупочитуван мој Старче!

*****************

Првенството во Вселенската Црква – Позиција на Московскиот Патријархат

На 20 мај 2014 година, Претседателот на Одделот за надворешни црковни работи на Московската Патријаршија, Митрополитот г. д-р Иларион (Алфеев), кој воедно е и Ректор на Општо-црковните последипломски и докторски студии и професор во Московската Духовна Академија одржа лекција на истоимената Академија на тема „Првенството во Вселенската Црква. Позиција на Московскиот Патријархат“.

Во претстојниот, предсоборен период, сметаме дека преводот на ова значајно предавање ќе послужи за да се разјаснат некои основни еклисиолошки внатреправославни прашања кои би се јавиле околу улогата на Вселенскиот Патријарх и неговиот однос кон поглаварите на другите Помесни Православни Цркви, процесот на доделување на автокефалија и автономија, но и односот помеѓу Константинополскиот и Римскиот поглавар.

Документот го приложуваме тука, но истиот е достапен и за преземање во .pdf верзија за печат и полесен преглед.

[Врска за спуштање: Првенството во Вселенската Црква – Позиција на Московскиот Патријархат]

Првенството во Вселенската Црква – Позиција на Московскиот Патријархат

Денес би сакал да ви раскажам за позицијата на Московскиот Патриjархат по прашањето за првенството во Вселенската Црква. Таа тема е многу векови разгледувана, и би се рекло дека позицијата на Православната Црква би требала на сите да им биде јасна и да не поттикнува прашања. Воедно, ние денес се судруваме со тоа што на меѓуправославните средби и во православно-католичкиот дијалог за таа тема се произнесуваат разни мислења и погледи, излегува дека понекогаш дури и претставниците на Православната Црква не се согласни помеѓу себе. Сето тоа кажува дека таа тема не е едноставна како што изгледа: таа денес е дискутабилна, и се појавија некои остри агли кои ние, изгледа, ќе треба да ги рамниме во дијалогот со Католичката Црква (зашто поделбата се случила имено поради прашањето за првенство во Црквата), но и во меѓусебните односи помеѓу Помесните Православни Цркви.

Веќе во првото столетие после Христовото Раѓање Римската Црква уживала особен авторитет помеѓу другите Цркви. Тоа било така поради два основни фактори. Како прво, Рим бил престолнина на империјата, на екумената во која започнало распространувањето на христијанството. Како второ Рим е градот во кој пострадале првоврховните апостоли Петар и Павле. За значењето на Римската Црква зборувале светиите од II век: Игнатиј Антиохиски и Иринеј Лионки – последниов директно го издигнувал нејзиниот авторитет кон проповедта и мачеништвото на првоврховните апостоли. За Римската Црква зборувале како за онаа која претседава во љубовта (тоа е израз од Посланието кон Римјаните од светиот Игнатиј Антиохиски).

Веќе во III век во западното богословие постои поврзаност помеѓу апостолот Петар и Римскиот епископ. Папата Стефан I прв ги поврзал зборовите од Евангелието според апостол Матеј: „ти си Петар и на тој камен ќе ја изградам Мојата Црква“ (Мт. 16, 18) со својата епископска служба, со тоа потенцирајќи го принципот на преемство од апостолот Петар. На Римскиот Собор 382 година, којшто поминал под претседателство на Папата Дамас, бил утврден поредокот на главните престоли, чиј ранг бил определенво поврзаност со апостолот Петар: Рим, Александрија и Антиохија. Првенството на Римскиот Папа помеѓу епископите во Вселенската Црква на Запад произлегувала од улогата на првенство на апостолот Петар во апостолската општина: бидејќи Христос само на Петар му порачал да ги пасе Неговите овци, затоа епископот на Рим е врховен управител на целата Црква. Таков поглед во Рим постоел веќе во IV и V век.

Притоа, на Исток воопшто не била препознаена директна поврзаност помеѓу апостолот Петар и продолжувањето на неговото служење имено во служењето на Римскиот епископ. Толкувајќи ги Господовите зборови од 16 глава од Евангелието според Матеј, источните Отци попрво ставале акцент на верата на Петар: Црквата стои не на Петар како на камен, туку на она исповедање на Исус Христос како за Син Божји и Спасител, и кое прозвучело од устата на Петар. Некои Отци, меѓу кои и светиот Василиј Велики, исповедањето на Петар го поврзувале со неговата личност; притоа не се правела директна поврзаност помеѓу служењето на апостолот Петар и служењето на Римскиот епископ.

Римската Црква уживала голем морален авторитет, и преоѓањето на акцентот од него на монархиската власт на епископот на Рим е плод на определен историски развиток на Западната Црква, во која практично Источната Црква не учествувала.

За тоа колку различно ја разбирале власта на Римскиот епископ на Запад и на Исток сведочи историјата на Вселенските Собори: како што знаеме, на нив присуствувале легати на Папата, притоа ниту еден Римски Папа лично не одел на Собор и не бил претседател на Собор. На Соборот не претседателствувале ни легатите на Римскиот Папа. Сите соборни решенија се прифаќале со формулата: „Волјата на Светиот Дух и нашата беше таква“. Тие на Исток биле примани како решенија кои имаат задолжителен характер за целата Вселенска Црква, токму затоа што биле примени на Вселенски Собор.

Кога на Вселенски собор се донесувале позитивно оценети документи од страна на Римската Црква, тоа се случувало не затоа што тие произлегувале од Рим, туку затоа што тие содржеле православно вероучење; на пример, томосот на Папата Лев I бил донесен на IV Вселенски собор откако бил внимателно изучен и Отците на Соборот дошле до заклучок дека тој го содржи од учењето на Кирил (се има во предвид Кирил Александриски), и дека „Петар зборува преку устата на Лев“. Тој израз којшто прозвучел на Соборот, воопшто не означувал признавање на Римскиот епископ како единствен епископ на Исток, како „ексклузивен“ преемник на апостол Петар и како носител на истиот авторитет и на она безусловно првенство кое го имал Петар во апостолската општина.

На Запад, меѓутоа, се утврдило подруго мислење, според кое решенијата од Вселенскиот Собор имаат задолжителна сила за Вселенската Црква, откако тие биле потврдени од Папата. Во очите на западните богослови примањето на соборни решенија од страна на Папата постанал некаков акт на рецепција, акт на признавање кој, според нивното мислење, бил неопходен за тие решенија да бидат завршно примени. Папата си го присвоил правото да не ги прима овие или оние решенија од Вселенскиот Собор. На пример, 28-то правило на Халкидонскиот Собор, кое Константинополскиот Патријарх го става на второ место во диптихот и му ги дава истите права кои ги има и епископот на Древниот Рим, на Запад никогаш не било признаено.

Ако го погледнеме текстот на тоа соборно правило, ќе увидиме дека за Отците на Источната Црква главна мотивација за тоа на престолот на Новиот Рим – Константинопол да му се дадат истите предности кои ги имал Древниот Рим, бил фактот што Константинопол, Новиот Рим, постанал престолнина на Римската империја. Отците од Соборот при решавањето на прашањето за второ место во диптисите го имале во предвид не преемството на апостолот Петар или на некој друг од апостолите, туку исклучително политичкото значење на новата престолнина на империјата. Константинополската катедра не можела да се пофали со такви историски корени, какви што имала Римската катедра, како што е местото на маченичката смрт на првоврховните апостоли Петар и Павле.

Веќе во IV век на Запад постоела пракса на апелација кон Римскиот епископ на епископ кој не бил согласен со решението на црковниот суд. Таа пракса била потврдена со 3, 4 и 5 правило на Сардикискиот Собор и потоа била потврдена од Трулскиот Собор. Но, повторно, правилото за апелација кон Римскиот еписпоп воопшто не укажувало на некоја особена вселенска улога. На крајот од краиштата, во особени случаи кој Римскиот епископ апелирале и некои источни Отци, но, како прво, тие кон него се обраќале не како кон глава на Вселенската Црква, туку како кон носител на особен духовен и морален авторитет; како второ, тие апелирале не само кон Римскиот, но исто така и кон други епископи.

Кон V век на христијанскиот Исток се формирала така наречената „пентархија“ – систем на власт на пет Патријарси, образувани околу петте најдревни и најглавни престоли: Римскиот, Константинополскиот, Александрискиот, Антиохискиот и Ерусалимскиот. Императорот Јустинијан со закон го потврдил тој поредок (на грчи τάξις) на петте Патријаршиски престоли, помеѓу кои првото место му припаѓало на Рим. Самиот поим „пентархија“ го претполагал соборниот систем на управување во Црквата и тоа дека Патријарсите се еднакви помеѓу себе; еден од нив е прв, но тој е прв помеѓу еднаквите (primus inter pares) – таков бил Римскиот епископ.

Понекогаш во источните извори сретнуваме многу возвишени изрази кои се однесуваат на Римскиот престол и Римскиот епископ. На пример, свети Максим Исповедник го нарекува Рим глава на митрополиите на целата Црква, камен навистина тврд и непоколеблив, најголема апостолска Црква која ги има клучевите на верата и православното исповедање. Историјата на животот и борбата на преподобниот Максим за Православието еднозначно сведочи за тоа дека тој, исто како и другите источни отци, апелирал токму кон моралниот и духовен авторитет на Рим, но не го восприемал Римскиот епископ како глава на Вселенската Црква, кому се потчинети или треба да бидат потчинети другите Патријарси.

Таквото воспримемање на Римскиот епископ на Исток постоело од секогаш сè до разделувањето помеѓу Константинополскиот и Римскиот престол. Тоа разделување се случило во 1054 година, и неговите главни причини не биле прашањата од догматско-богословски карактер, туку проблемите поврзани со црковната практика, со разните спорни територии, а исто така и со разликите во обредната практика. На часовите по Споредбено богословие и Историја на Црквата вие подробно сте ги изучувале причините кои довеле до разделување помеѓу Константинополската и Римската Црква, и, мислам дека нема никаква неопходност јас да зборувам за тие причини. Но јас би сакал да потенцирам еден многу суштински факт на кој денес често се заборава: разделувањето во 1054 година не било разделување помеѓу два дела на христијанскиот свет, помеѓу Запад и Исток. Тоа било разделување помеѓу Помесната Римска Црква и Помесната Константинополска Црква. Токму така дејствувале легатите на Римскиот Папа, а така дејствувал и Константинополскиот Патријарх Михаил Керулариј. Вселенскиот Патријарх, кој во тоа време веќе ја имал таа титула, на Исток бил восприеман не како поглавар на Вселенската Црква кој може да раководи со целиот црковен организам, туку како еден од четирите Источни Патријарси, кој во диптихот го имал второто место.

Така се случило, што откако помеѓу Рим и Константинопол настанало разделување, кое можело да има привремен карактер, истото се завршило со фактично расцепување помеѓу латинскиот Запад и православниот Исток; кон тоа разделување постфактум се потчиниле и другите Источни Цркви, што било потполно природно, затоа што на Исток постоел особен карактер на управување со Црквата и сите случни прашања се разгледувале соборно.

На Православниот Исток соборното начело останало главен раководен принцип во црковното управување. Еве зошто Константинополскиот Патријарх Григориј VI, отклонувајќи се од поканата на Папата за на I Ватикански Собор, напишал: „Ние не можеме да се согласиме дека во целата Црква Христова има некој епископ кој началствува и дека има некоја друга глава освен Господ, дека има некој Патријарх којшто зборува од катедра и е повисоко од Вселенските Собори, или дека апостолите не биле еднакви“. Константинополскиот Патријарх Антим VI и Синодот на Константинополската Црква во 1895 година во посланието кон Римскиот папа Лев XII одговориле: „Божествените Отци, почитувајќи го епископот на Рим само како епископ на престолнина од држава, му дале почесно старешинство на претседавање, восприемајќи го едноставно како епископ прв по поредок, то ест како прв помеѓу еднаквите, старешинство какво што му дале и на Константинополскиот, кога тој град постанал престолнина на Римската држава, како што за тоа сведочи 28 правило на IV Вселенски собор во Халкидон. Кај никој од Отците нема нешто што укажува на тоа дека Рим е единствениот претстојател на Соборната Црква“.

Тие цитати потполно јасно сведочат за позицијата на Православниот Исток. Таа позиција се состои во исповедање на тоа дека Глава на Црквата е Самиот Господ Исус Христос, дека Црквата административно бива управувана од рамни по чин Патријарси и ниту еден од нив нема власт над другите Патријарси, дека секоја Помесна Православна Црква е автокефална, самостојна во управувањето. Имено констатацијата на соборниот карактер на Црквата за Источните Отци била главна основа за порекнувањето на вселенската власт на Римскиот епископ.

„Вселенската јурисдикција“ на Римскиот епископ, како што се осмислува во Западната Црква, се јавила како резултат на долг историски развиток кој е поврзан со тоа што на Запад Римскиот престол останал единствен апостолски престол којшто добил особени политички привилегии. Како што знаеме, во Средовековието Папите поседувале не само духовна власт, туку и политичка – тие не само што ги крунисувале христијанските држави, туку и самите во извесна смисла биле државници: тие имале свои земји и своја армија. Сето тоа, се разбира, го зајакнувало Римскиот престол.

На христијанскиот Исток се случувале совршено други процеси: териториите на кои биле расположени древните Источни Патријархати потпаѓале еднаш под една, еднаш под друга власт, а паѓале и под арапски и под турски јарем. Сето тоа било причина на слабеење на Источните престоли, особено на Александрискиот, Антиохискиот и Јерусалимскиот кои во значајна мера ја изгубиле својата фактичка самостојност. Тие можеле со години и столетија да не пребиваат на своите катедри; наоѓајќи се во Константинопол тие можеле да учествуваат во Синодите на Константинополската Црква, да потпишуваат документи кои што имаат општо-црковно значење, како што бил, на пример, документот за признавање на Патријаршијата во градот Москва и во Северните земји и којшто бил потпишан од четири Источни Патријарси. И покрај фактичката зависност од Константинопол, од гледна точка на црковното канонско право Патријарсите на Александрија, Антиохија и Ерусалим останувале поглавари на автокефални Цркви, еднакви по чин со Константинополскиот Патријарх.

После паѓањето на Константинопол, Константинополскиот Патријарх добил дополнителни привилегии како етнарх на православното грчко население на територијата на Османлиската империја, што уште повеќе го поткопало авторитетот на древните Патијарси. Таа привилегија на Константинополскиот Патриарх во тешките услови на гонење од страна на Турците му дозволувала да ја чува Црквата и дури да ја користи таа привилегија не само за доброто на Константинополската Црква, туку и на другите Помесни Православни Цркви.

Во 20 години од XX век биле направени многу суштински корекции во позицијата на Константинополскиот Патријарх по однос на првенството на Константинополската катедра. Ние видовме како низ целата историја на Источната Црква во полемиката со папизмот многу ревносно го чувала учењето за еднаквост на Поглаварите на автокефалните Цркви и за тоа дека помеѓу нив нема глава, дека Поглаварите се еднакви помеѓу себе и, ако има прв, тогаш тој е прв помеѓу еднаквите. Во 20-те години, поради миграциските процеси на цели држави и народи, пред сé на оние кои ја доживеале малоазиската катастрофа, огромен број на православни верници кои припаѓале на разни црковни јуриздикции, се нашле надвор од историските граници на канонските јуриздикции. На пример, стотици илјади Грци од поранешната Османска Империја се нашле во дијаспората на Америка, Австралија и Западна Европа. Имено тогаш Константинополскиот Патријарх Мелетиј (Метаксакис) формулирал совршено поинаква доктрина, која порано не била позната во Источната Црква: дека Вселенскиот Патриарх е вселенски не само титуларно, туку дека тој поседува вселенска јурисдикција над целата православна дијаспора.

Таа гледна точка, која била основана на многу партикуларни и еднострани сфаќања на 28 правило од Халкидонскиот Собор, постанала официјална позиција на Константинополскиот Патријархат. Таа не била примена од другите Помесни Православни Цркви, особено од Руската Црква. Но, ние треба да разбереме дека периодот помеѓу 20-те и 50-те години од минатиот век бил време кога практично немало дијалог помеѓу православните – во суштина тој започнал во почетокот на 60-те години и бил поврзан со појавата на идејата за Сеправославен Собор. Во процесот на подготовка на тој Собор општењето на Помесните Православни Цркви помеѓу себе суштински се интензивира, и всушност во подготовката на соборниот документ и се појави појавената суштинска разлика во разбирањето на улогата на прв епископ во Вселенската Црква.

Подготовката кон Сеправославен Собор којашто започна во 1961 година трае до денешен ден. Таа трае повеќе од педесет години и по осум од десет прашања кои се решаваа во предсоборниот процес, постигнат е определен консензус – тој е зафиксиран во документи кои на денешен ден имаат статус на претходни. Но треба да се каже дека темата за првенството во Вселенската Црква во нив не е допрена и при подготвувањето на документите повеќе пати возникнуваа несогласувања кои происходеа токму од различното разбирање на власта и улогата на првиот епископ во Вселенската Црква.

Ќе наведам пример од сосем неодамнешни дискусии по прашањето за начинот на давање на автокефалија, коешто може да биде изнесено на разгледување и да биде решено на Сеправославниот Собор. Исходните позиции на Константинополската Црква и, на пример, Руската Православна Црква беа сосема различни. Константинополската Црква сметаше дека правото на давање на автокефалија на било која Помесна Црква треба да му припаѓа на Константинополскиот престол и Томосот за автокефалност треба да биде потпишан и потоа врачен на поглаварот на новоизбраната Црква од страна на Константинополскиот Патријарх. Нашата гледна точка се состоеше во тоа дека автокефалија може да даде онаа Помесна Црква, во која новоизбраната Црква влегувала до моментот на давањето автокефалија. Имено на таа основа во 1970 година Руската Православна Црква ѝ даде автокефалност на Православната Црква во Америка, а Константинопол не ја призна и не ја признава поради несогласноста со таквиот начин на давање на автокефалија.

Во процесот на разгледување на темата за автокефалност во предсоборниот процес бил постигнат консенсус по однос на тоа како таа ќе се дава во иднина: консенсусот е основан на тоа дека давањето на автокефалност треба да биде општо-православен процес во кој учествуваат сите Помесни Цркви; Томосот за автокефалност треба да биде потпишан од Поглаварите на сите Помесни Православни Цркви; притоа првиот потпис треба да го стави Константинополскиот Патријарх, но потоа според редоследот на диптихот се потпишуваат поглаварите на другите Помесни Цркви. Засега е отворено прашањето на кој начин треба да се ставаат потписите – Константинополскиот Патријарх настојува на тоа дека потписот на Вселенскиот Патриарх треба да биде пропратен со некоја терминологија со која би се потенцирало неговото првенство и би се констатирало дека имено тој го донесува основното решение, а потписите на другите Поглавари би сведочеле дека тие се присоединуваат кон веќе донесеното решение. Таквиот поредок на потпишување на Томосот, предложен од Константинопол не ѝ одговара на нашата Црква. Исто така има нерешени прашања кои се однесуваат на формулациите во Томосот, кои во секој случај се поодделни прашања, но ние веќе имаме некоја општа согласност, консензус по прашањето за тоа дека давањето на автокефалност ќе биде последица на сеправославен процес.

Освен тоа, постои консензус за тоа, кој ќе го свика Сеправославниот Собор. Од историјата знаеме дека Вселенските Собори биле свикувани од императори. Императори повеќе нема, ја нема таа граѓанска власт којашто може да го обезбеди свикувањето на Собор, неговот поредок и понатамошната рецепција на соборни решенија. Значи, треба да постои заеднички православен механизам. Таков механизам е создаден, и правото да свикува Сеправославни Собори му е препуштено на Патријархот Константинополски, но не како глава на Вселенската Црква, туку како прв меѓу нему еднаквите по чин Претстојатели на Помесните Православни Цркви. И тоа право го добил не заради тоа што Константинополскиот престол има некаква вселенска улога, туку затоа што таква беше согласноста, консензусот на Помесните Православни Цркви на Сеправославните совети. Со други зборови, Помесните Православни Цркви му предаваат на Константинополскиот Патријарх некои координирачки функции, вклучувајќи го и правото да свикува Сеправославен Собор.

Константинополскиот Патријарх, според постоечката практика, може да дејствува од името на другите Помесни Православни Цркви во тој

случај, ако Помесните Цркви тоа му го препуштат или за тоа го замолуваат; ако нема такво нешто, тој дејствува како глава на Помесната Константинополска Црква. На пример, средбата што се случи во изминативе дни меѓу Папата Римски Франциск и Константинополскиот Патријарх Вартоломеј, и на Запад, особено во јавните медиуми, се претставува како средба меѓу поглаварите на Католичката и Православната Црква, а притоа Константинополскиот Патријарх се објавува како духовен лидер на триста милионското православно население на планетава. Од наша гледна точка, Патријархот Константинополски се сретнува со Римскиот Папа како глава на Помесната Константинополска Православна Црква, а не како единствена глава на сите православни, затоа што ниту Руската Црква, ниту другите Помесни Цркви не му дале полномошно да се сретне од нивно име со Римскиот Папа.

Римската и Константинополската Црква имаат посебна историска одговорнос т за разделбата, која што се случила во XI век, и која што до сега се одразува врз животот на целото христијанство. Следствено, чекорите што Римскиот Папа и Константинополскиот Патријарх ги прават излегувајќи си во пресрет еден на друг (а такви чекори се направени многу, започнувајќи со Папата Павле VI и Патријархот Атинагора), секако имаат значење и за православната полнота. Сепак, тие средби ние ги гледаме како средби помеѓу поглаварите на Помесните Цркви – Римска и Константинополска – дури ако Римската Црква денеска, во очите на католиците од сиот свет, а по својот административен строј не е Помесна Црква на Рим, туку Црква, расеана по целата вселена.

Разликата во разбирањето на првенството во Вселенската Црква, потполно се пројави и се пројавува во текот на богословскиот дијалог меѓу православните и католиците. Официјалниот православно-католички дијалог се води веќе повеќе од 30 години, од 1980 год. Во рамките на тој дијалог беа разгледани разни прашања од еклисиолошки, богословски и црковно-практичен карактер. Според мене, многу значаен успех е тоа што во 1993 год, православните и католиците заедно ја осудија унијата, изјавувајќи дека таа не е прифатлив метод за достигнување на единство.

За нас православните, тој факт беше очевиден и до тогаш, затоа што историјата на нашата Црква покажува: дека унијата не придонела за православните народи ништо друго, освен беди, гонења и дискриминација. И денеска, според дејствијата на унијатите во Украина, гледаме дека тие не се пријатели на Православието и не претставуваат никаква врска меѓу источното Православие и западниот католицизам, како што тоа некогаш се обидуваат да го претстават на Запад. Всушност, унијата била создадена токму како мисионерски и прозелитистички проект, насочен кон обраќање на православни во католицизам. Унијатите уште од самиот почеток биле и остануваат длабоко непријателски настроени кон Православието; тие не се пријатели на Православната Црква, и секогаш кога политичките околности го помагаат возродувањето на унијата, унијатите го користитат тоа за да нанесат колку е можно поголеми и поболни удари за православните. Изјавите, кои денеска звучат од устата на унијатските јерарси, започнувајќи од главата на Украинската Грко-Католичка Црква, архиепископ Светослав Шевчук па сè до обичните свештенослужители и мирјани – унијати, се насочени кон разединување на едната Руска Црква. Тие јавно носат непријателски карактер и сведочат за тоа дека унијата продолжува да биде камен на сопнување во православно-католичките односи и до сега се јавува како крвоточива рана на телото на целото христијанство.

Така, во текот на православно-католичкиот дијалог, барем еднаш, на хартија, Католичката Црква признала дека унијата не е пат за достигнување на единството. Но, за жал, на тоа теоретско признание на погрешноста на унијата не му последиле практични чекори, и кога православната страна предложила да се подготви уште еден документ, кој би се однесувал на канонските и пастирските последици на унијатството, католичката страна категорично се искажала против тоа. Дијалогот бил прекинат; потоа, после шест години, страните се вратиле на дискусијата, но било примено решение да се разгледуваат други теми. Предложиле да ја разгледуваат темата за првенството на Римскиот епископ, и тука биле искажани разликите не само меѓу православните и католиците, но и меѓу седумте Помесни Православн Цркви. Тие биле поврзани со разликата во пристапот кон даденото прашање, која ја набљудуваме на православниот Исток, започнувајќи со Патријархот Мелетиј (Метаксакис), то ест, од 20-те години на 20 век.

Со што се судривме во текот на православно-католичкиот дијалог на таа тема? Со тоа што католичката страна, многу бавно, многу љубезно се обидува да ни ја наметне својата гледна точка на првенството на Римскиот епископ во Вселенската Црква, апелирајќи како на црковната историја, така и на различни видови документи од првиот и вториот милениум. Од православна страна пак, нема точно формулиран одговор на тие искази, погледи на католиците. Ако таков прецизен одговор постоел во православната традиција, по крајна мера, од XI заклучно со XIX век, и сме имале огромно количество цитати и сведоштва за тоа, сега него го нема, затоа што нема единство помеѓу Помесните Православни Цркви околу тоа, какви прерогативи треба да поседува првиот епископ, и дали воопшто претставува прв меѓу еднаквите.

Таквата состојба го побуди Светиот Синод на Руската Православна Црква да ѝ даде задача на Синодалната богословска комисија да изработи документ, во кој би била изложен ставот на Московскиот Патријархат, за прашањето за првенство во Вселенската Црква. Задачата, која што беше поставена од Светиот Синод пред Синодалната библиско-богословска комисија, се состоеше во тоа, да се изработи нормативен документ, кој би служел како основна позиција на Московскиот Патријархат во дијалогот со Римо-Католичката Црква, но секако, би се однесувал и на проблематиката на меѓуправославните односи. Затоа што темата за првенство во Вселенската Црква не се однесува само на взаемните односи меѓу православните и католиците, но има значајно место и на дневниот ред на меѓуправославниот дијалог.

Таков документ беше подготвен и одобрен од Светиот Синод на Руската Православна Црква во декември, минатата година. Основните ставови на тој документ се засновани на двеилјадната богословска традиција на Православната Црква.

Пред сè, во документите е зацврстен завршениот консензус меѓу Помесните Православни Цркви околу важноста на првенството на вселенско ниво. Тоа постои, и воопшто не се одрекува од Руската Црква: во дукументот јасно се вели, дека во семејството на Помесните Православни Цркви, првенството му припаѓа на Константинополскиот Патријарх; сепак, веднаш се дополнува, дека тоа му припаѓа како на прв меѓу еднаквите Претстојатели на Помесните Православни Цркви.

Понатаму, се вели дека содржинското полнење на тоа првенство се определува од консензусот на Помесните Православни Цркви, изразен, на пример, на Сеправославните совети во процесот на подготовката на Светиот и Велик Собор на Православната Црква. Ако некои координирачки права му се припишуваат на Константинополскиот Патријарх, тоа не е затоа што тој е поглавен од другите, туку затоа што на тоа се согласиле другите Православни Цркви. Во документот се одбележува, дека во Светата Христова Црква, првенството во сè, припаѓа на Нејзината Глава, Господ и Спасителот наш, Исус Христос, и дека било кои други форми на првенство се второстепени во однос на тоа вечно првенство на Господ.

Потоа, првенството се разгледува врз основа на трите нивоа на постоење на Црквата: епархија, Помесна Црква, и Вселенска Црква. Зошто документот има таква структура? Затоа што во 2007 година, во Равена, во отсуство на претставници на Руската Православна Црква беше примен православно-католички документ на тема на соборноста и првенството на Вселенската Црква, каде што беше избрана имено таква структура на разгледување на прашањето, и предложена многу погрешна, според нас, форма на изложување на материјалот, според која, тоа што се однесува на првенството на едно ниво, може автоматско да се пренесе на другото ниво.

Како што добро знаеме, главната улога во секоја епархија му припаѓа на епископот, и таму тој нема еднакви: тој ја возглавува епархијата, и сите останати лица, вклучувајќи ги на пример, викарните епископи и презвитерите, му се потчинуваат. Но, сега создаваме митрополии: во секоја од нив има митрополит и има епископи, кои во сакраментална смисла се еднакви, а митрополитот е прв меѓу еднаквите. И излегува, дека митрополијата – веќе не е епархија, туку поинаква форма на црковна самоорганизација. На различни нивоа има и други форми на црковна самоорганизација, во коишто влегуваат две или повеќе епархии, било да е тоа митрополија, митрополитски области, автономна, самоуправувана или афтокефална Црква.

Знаеме за тоа безусловно првенство, што го има Претстојателот на секоја Помесна Црква, било да е тоа Патријарх, Архиепископ или Митрополит, но исто така знаеме и за тоа, дека како епископ тој е прв меѓу еднаквите. Тој има одредени права во однос на другите епископи, но Претстојателот не е епископ над епископите; како и другите епископи, тој ја возглавува Црквата на определена територија. На пример, ако зборуваме за Руската Православна Црква, Патријархот е епископ над градот Москва.

Според логиката на Равенскиот документ, прерогативите кои се однесуваат на еден степен, можат да бидат пренесени на првиот и на вториот степен, и следствено, служењето на епископите на епархијата може да биде споредено со служењето на митрополитот во митрополијата, Претстојателот – во Помесната Црква, и првиот епископ на ниво на Вселенската Црква. Со таквиот начин на поставување на прашањето целосно и радосно се согласиле католиците, затоа што, всушност, тоа го одразува католичкото поимање на административниот поредок во Вселенската Црква. Но со тоа не може да се согласи нашата Црква, затоа што во самиот тој метод на разгледување на прашањето за првенство, гледаме методолошка грешка, која што води до лажни еклисиолошки устројства.

Во Равенскиот документ се зборува за тоа дека Црквата е устроена по образот на Света Троица, и ние со тоа не спориме, кога не се однесува на деталите, и доколку се зборува за улогата на епископите во епархијата, тогаш навистина гледаме дека таа улога е централна; има исто така патристички сведоштва, кои што ни дозволуваат да проектираме тринитарен модел на устројство на епархијата: тоа е словото на свети Игнатиј Богоносец, за тоа дека епископот го претставува Бог Отецот, презвитерите го извршуваат служењето на апостолите, итн. Но, ако зборуваме, на пример, за митрополиите и за Помесната Црква, тогаш, богословски основи да се уподоби Претстојателот на Помесната Црква или главата на митрополијата на Бог Отецот, не постојат – нема такви цитати, нема такви извори во православната традиција.

Значи, тука веќе станува збор за друга форма на првенство и за колегијално управување во Црквата. Управувањето со Црквата, на ниво на епархија, може да се нарече колегијално само затоа што во неа виша власт претставува не епархискиот совет, не епархиското собрание, не некаков колективен орган – сите тие органи, вклучувајќи го и црковниот суд се само помошни, а решението сеедно му останува на епископот.

Што се однесува на Вселенската Црква, во православната традиција воопшто не постои било каков административен механизам, кој би ја управувал. Вселенската Православна Црква е устроена како заедница и здружение на Помесните Православни Цркви, од кои секоја е независна од другите во своето административно управување. Ние немаме поглавар на Вселенската Црква, кој би се сметал за повисок, а да не би бил прв меѓу еднаквите.

Разгледувајќи ја таа проблематика во документот „Ставот на Московскиот Патријархат за прашањето на првенството во Вселенската Црква“, ние зборуваме за тоа, дека првенството на секој од тие три степени има различна природа, и соодветно, има различни извори. Што е извор на првенството на епископот во епархиите? Апостолското преемство: епископот е преемник на апостолите, тој ја добил својата власт преку ракополагање директно преку преемството од светите апостоли. Кој е изворот на власта на првиот епископ во Помесната Црква? Неговиот избор за Претстојател на Црквата на Соборот на епископи: тој е глава на Помесната Црква не затоа што е преемник на апостолите, – и сите други епископи се преемници на апостолите, – туку затоа што епископите го избрале и му ги довериле прерогативите, со кои е поврзано служењето на Претстојателот. А кој е извор на првенството во Вселенската Црква? Тоа не е ниту апостолското преемство, ниту изборот, туку диптисите, то ест, востановениот поредок на редослед на Помесните Цркви, во официјалните списоци. Првиот епископ на Вселенската Црква не се избира од Вселенската Црква – тој е избран во својата Помесна Црква, и соодветно, има апсолутно исти такви права, како и Претстојателите на другите Помесни Православни Цркви.

Сите тие разлики, ние се обидовме да ги изложиме во „Ставот на Московскиот Патријархат за прашањето на првенството во Вселенската Црква“. Тој документ не е голем, но е обемен и значаен, и мислам дека настаните кои што ќе се случат во најблиска иднина, нашиот став и нашето учество во нив, во голем степен ќе бидат мотивирани имено од тие заклучоци, кои што се направени во тој документ.

На пример, во 2016 година, ако не изникнат некакви препреки, треба да биде свикан Сеправославен собор. За нас, учество во тој Собор е возможно само во тој случај, ако решенијата на тој собор се примаат со консензус; за таквиот принцип на примање на решенија се договорија Претстојателите на Помесните Православни Цркви на Советот што се одржа на почетокот на март во Истанбул. Зошто тоа е важно за нас? Затоа што ние треба да бидеме апсолутно уверени во тоа дека ниту една Помесна Црква не може да наметне било какво решение на друга Помесна Црква, дека ниту едно решение на Сеправославниот собор нема да биде примено во штета на нашата Црква, наспроти волјата на нашиот црковен народ.

Константинополскиот Патријарх се застапуваше за тоа сите решенија на Соборот да бидат примани според мнозинството на гласови, при што секоја Помесна Црква, треба да биде претставена од еднакво количество на епископи. Нас тоа во никој случај не ни одговараше, затоа што така можевме да се најдеме во ситуација кога би се донесувале решенија, коишто нема да бидат приемливи за Руската Православна Црква. Така, прашањето за консензусот како метод за примање на решенија за нас е клучно; ние го добивме тоа, но изникнуваат многу други теми, поврзани со темите на дневниот ред на Сеправославниот Собор, со прашањата коишто ќе се разгледуваат, со тоа, ќе може ли за време на Соборот да се внесат измени во документите што се подготвуваат претходно, и ако може, тогаш какви. На пример, ние сметаме дека сите документи кои се планира да бидат примени, треба предвреме да бидат усогласени и одобрени од Синодите на Помесните Православни Цркви, – само тогаш ќе можеме со спокојно срце да заминеме на Сеправославниот Собор.

Темата за првенството не е помалку важна и за Православната Црква, затоа што тоа како се разбира првенството има директен однос кон практиката на црковниот живот. Ние сметаме, дека во одредена мера успеавме да најдеме баланс меѓу позициите на Помесните Православни Цркви за тоа прашање, а истовремено, тој е доста кревок, затоа што дури публикацијата на нашиот документ за првенство во Црквата предизвика далеку не иста реакција во Помесните Цркви, особено во Константинополскиот Патријархат. Тој не изреагира официјално на нашиот документ, но цела низа на јерарси и богослови на Константинополската Православна Црква се изразија критички во тој однос. На пример, митрополитот Пруски Елпидифор, како одговор на нашиот документ објави статија со многу красноречив наслов „Прв без еднакви“, во кој што докажува дека Константинополскиот Патријарх не е primus inter pares (прв меѓу еднаквите), туку primus sine paribus, што значи „прв без еднакви“, затоа што, според неговите зборови, како епископ на Константинополската Црква, тој навистина е прв меѓу еднаквите, но како Претстојател на повисоката катедра – е единствен од својот вид и нема еднакви на себе.

Сета таа проблематика денеска има голема важност и за внатрешното битие на Православната Црква, и за православно-католичкиот дијалог, и многу би сакал, внимателно да го изучите тој документ, да се запознаете со аргументите кои Руската Православна Црква ги приведува за поддршка на своите позиции, за јасно да разберете од што се мотивирани овие или оние наши дејствија во православно-католичкиот дијалог, и во меѓуправославното взаемодејствие во текот на подготовките на Светиот и Велик собор.

*********************

Александар Шмеман

Два приступа хришћанству

Постоје два различита приступа хрисћнству. Један је који се састоји у насем непрестаном “Амин” Богу – ” И Бог виде да је то добро”, Амин ” И ево јављам вам радост велику” са почетка Јевандеља по Луки И други са краја тог истог јевандеља ” И они се вратише у Јерусалем са радошцу великом И бејаху стално заједно, у храму, хвалећи И благосиљајући Бога- Амин”

Дакле с’једне стране Благодарење а са друге ту је оно непрестано; “непадај у искушење”

Вековима је црква чувала нераздвојно ова два суштинска аспекта исте стварности али када је ова дводелна стварност почела да пуца, почео је да пуца И човеков разум И људи су почели да се опредељују или за пут Утописма (лажног раја у свету) или пут ескапизма (побегуљства од света)

Десило се то у 17 веку прво као реакција на средњовековну песимистичку идеју хрисћанства а после у 18 И 19 веку је откривен “историјски прогрес” све већи И већи све бољи И бољи – идеја о “распеваном сутра” Сви ти Хегели, Силинзи И напокон Марксисти И остали били су заправо а да то нису ни знали унутар круга хрисћанског видења света. Премда су негирали Бога, за њих је историја И даље била не само пуко кретање већ кретање ка Апсолуту. За једне је Апсолут био одсуство зубобоље, други су га видели као једнакост И правду, трећи као светски мир, четврти. Цинењица је да су сви они пројектовали своје Утопије у будућност, а то је уствари (пореклом) хрисћанска идеја која је “сишла са ума”

Исто се може рећи И за грех. Из истих библијских хрисћанских извора И увида долази извитоперено мисљење да је Зло последица незнања. И до дана данашњег погледајте митологију америчког државног образовања о томе да ?це образовање искоренити свако зло. Ако причате о сексу са трогодишњом девојчицом онда она после неће имати страховите трауме кроз које смо ми прошли. Образовањем ће се наводно човек ослободити од греха. Но хрисћанско схватање греха је изложено у опису Првородног греха Адама И Еве И оличено у ђаволу. А ђаво у никаквом случају није нека незналица јер он је Луцифер- носилац лажне светлости. Он је онај који, и ако поседује све сазнање о Богу, ипак каже “Не” Богу!

Са друге стране имамо бекство од света које лежи у идеји да је зло апсолутно. Са таквим стањем ума човек схвата да неможе висе да живи у друштву које је пало И зло. И једноставно мора се ослободити од њега – побећи, не мешати се висе са овим Светом.

Утопија И бекство од света су укорењени у нашој Јудео хрисћанској култури тако да су многи хрисћани капитулирали или пред Утопијом (лажнога раја у свету) или пред Бекством од света. И управо ту долазимо до праве трагедије. Потребан нам је утопизам? Морамо да се покајемо, али засто? Требамо се мобилисати у сваком могућем активизму ?

Реч теологија изворнио значи “словљене о Богу” али данас она може да значи И “словљење о сексу или контрацепцији” И као реакција на такав развој догађаја многи су хришћани капитулирали у утопизму.

Истовремено сведоци смо праве најезде Ескапизма ( бегства од света ) који се данас јавља на многе начине – људи окрећу леда свету И одају се свему И свачему. То се десава И у нашој цркви , има њих који су открили “Икону” или расправљају о литургиским праксама ране, средње И новије цркве. Има њих који тврде ” то није правилно јер се у трећем веку у источном Египту!!!” Трећи век у источном Египту у Месапотамији било другде само да то небуде у чикагу Њујорку или Паризу.

Прва је истина – Све је добро. Грчки оци веле : ” да се ниси усудио да је ђаво зао по себи. Он је зао по своме понашању, али је био добар по својој првоствореној природи” У супротном пасћес у дуализам екстрема “добар Бог” И “зао Бог” аво је створен као најсавршсеније створење Божије, И управо је зато павши постао, толико моц˙ан у злу.

Друга истина. Овај свет је “пали свет” Не само због једног малог прекрсаја – чувене Еденске јабуке ( зашто бас јабуке – нико то незна) Свет ја пао зато што је одбацио доброст божију зато што је пре свега одбацио бога који је доброта. Према томе нису пале само неке ствари него је пао у целини. Није например – ванбрачна љубав пала гледано према брачној љубави – пала љубав нити је коњак гледано према соку од парадајеза пало пиће него је -“Цели свет пали свет” Брак је -пали брак, парадајез сок је пао а не само коњак! Све је пало. Најбоља религија јесте палија од свих палих ствари!!! А то је зато сто религија замењује радовање Богу капитулацијама : колико свећа, колико новца, колико правила, колико заповести, колико светих тајни, колико ? колико ? све је пало све је помрачено .. И овде прави хрисћани би рекли: ” Да свет је оболео, свет је извитоперен, суштински унакажен грехом, Али он још увек пева о слави божијој ! Он је још увек кадар да прими Бога

Трећа истина : “Свет ја спашен” али он је спашен не да би се њему гарантовао успех да би се гарантовала “распевана будућност”. Спасење се дешава сада, управо овде !!! То је хрисћанска ескатологија да свакога дана понављамо ” И да дође царство твоје”. А И оно долази Сада.

Чувена француска узрека “Метро, посао, кревет ” јесте управо оно сто је спасено јер спасење незначи замену свих тих неизбезних ствари некаквим смисленим пословима јер сваки посао који има два понедељка у животу је бесмислени И постаје угњетачки. Спасење значи управо оно што је апостол Свети Јован написао у својој посланици : “што смо чули, што смо видели очима својим, што сагледасмо И руке наше опипаше, о Логосу живота; И Живот нам се јави..”. И то је порука коју многи хрисћани нису могли да поднесу ни да схвате јер је била претешка за њих. Много је лакше имати своју “религијицу” прошлости садашњости И будућности религијицу заповести И рецепата која тврди да бог није заволео свет већ све добре ствари у њему. Да је заволео људе који иду у цркву, који дају прилоге ( мада то чине И порески обвезници) Напротив спасење знаци да је Царство Божије које ће доћи већ дошло, да је посреди нас.

Ово искуство Царства Божијег држи скупа оно што бих назвао ” троједном интуицијом” о томе да је свет “створен, пали И спасен”

Има људи који кажу да немогу да поднесу бесмислени живот, вожње метроом, спавање, доручке, ресторане И томе слицно а ја им одговарам : ? Није могао ни Христос. Зато је умро на Крсту ?. А апостол Павле је рекао : Ако, дакле, једете, ако ли пијете, ако ли што друго чините, све на славу Бжију чините. ? чак И читати Wалл Стреет Јоурнал у славу Божију ? Да, наравно да можете. Слава божија је где год човек жели да она буде.

Ми хрисћани не треба да правимо избор измеду Утопије (у свету-благословен је нас свет) или бекства од света, И није да продајемо религију као валијум, као Свету Валијумску пилулу. Прави изазов пред нама је да обновимо оно сто се назива искуством фундаменталне хрисћанске ескатологије.

Какав год да је онај свет (царство небеско, Рај, а ми незнамо ништа о њему) тај онај свет се пре свега открива већ овде И већ сада. Нигде другде, већ управо овде. Ако то несхватимо данас, нећемо схватити то никада. Ако нисмо у стању да откријемо Царство Божије у Чикагу, на Тајмс скверу, Паризу И другде, нећемо бити у стању да га откријемо нигде другде. Ако мислите да ће те га наћи у трансилванији, идите тамо под условом да сте довољно богати. И схватићете да измеду тог “тамо” И овог “овде” нема никакве разлике.

Социолог Питер Бергер- критикујући модерну идеју да је Рај увек негде далеко од Менхетена, далеко од фабрика, свагда негде далеко у сеоским заједницама Северног Вермонта, тамо где се још увек меси хлеб, рекао : “Извините даме И господо, али када Бог говори о симболу свога царства, то је увек- град, а не мала сеоска фарма у Вермонту. ‘” И видех свети град, Нови Јерусалим, како силази са небеса”. А јерусалем је наравно град.

Наса вера је заснована на два основна откривења : Бог је толико заволео свет И пали свет је на тајанствен, мистички нацин спасен.

Ми смо људи хрисћанске традиције И културе И ту не говорим о катедрали у Шартру или Нотрдаму нити о узвишеној религијској поезији. Говорим о јединственој култури која је дала као свој плод људе попут Дантеа, шекспира или Достојевског о вери у којој је све што покушавам да кажем изражено на саврсен начин; Постоји стварно зло И постоји стварно добро. Постоји свет који је достојан љубави И постоји свет који је достојан мржње. Постоји вертикална И хоризонтална димензија живота човековог. Ништа у том животу није половично. Када је ту радост онда је радост потпуна. Када је туга онда је туга потпуна. Живот човеков се неможе свести на психолошке приче И томе сличне ствари. Сведочим вам не само о ономе ушта верујем, већ И о искуству спашења које се збива овде И сада. А та вера И то искуство ће раскринкати као јереси како утопизам тако И ескапизам.

Није на цркви Христовој да да гарантује да ће све бити боље јер је то утопизам а са друге стране морамо искључити И ескапизам погубељство од света као издају према богу који је толико заволео свет.

Човек је постао човек не зато сто је измислио точак, ма колико тај точак био битан. Ни зато сто је Хомо Сапиенс, нити зато сто је открио Аристотеловску логику. човек је постао оно сто јесте- човек, када је постао Хомо Адоратус, човек који благодари, а то је цовек који не говори Богу: “Ја имам право на то. Моје уставно право је да увек имам ово или оно” , већ је то човек који благодарећи Богу изненада кликће; “Небеса И земља су препуни славе Твоје !”

О када би смо се само вратили из нашега посрнућа, из наше палости, из наше духовне оболелости, из јефтиног оптимизма на ширину духовног кисеоника оног космичког благодарења које представља нашу меру И контекст нашег истинског битовања, који преобразава оно чувено “метро посао кревет !” Онда би смо могли то у себи да обновимо. Па све је ту И ништа нам зато не недостаје ! Када би смо то обновили ми тада, више небисмо били само пасивни следбеници у нарастајућој поларизацији Утопизма И Ескапизма, већ би смо постали активни учесници у непрестаном процесу спасења света, света који је Бог створио, света који је пао И света који је спасен кроз Христа И оне који верују у спасење.

**************************************

протојереј Александар Шмеман

ЛИК ЖЕНЕ – СПАСЕЊЕ СВЕТА

Жене-мироносице –
оне које спасавају човештво човека
Када у Страсну седмицу слушамо јеванђелско казивање о страдању Христовом, о Његовом распећу и крсној смрти сваки пут нас дубоко погоди један детаљ тог казивања: верност којом су Христу до краја били верни они малобројни, углавном жене о којима готово ништа друго и није казано у Јеванђељу. Ученици Христови су – како каже Јеванђеље – напустили свог Учитеља и разбежали се. Петар се трипут одрекао Христа. Јуда Га је издао.

За Христом је у време Његове проповеди ишло много људи. И свако је од Њега очекивао нешто: једни су очекивали помоћ, други – чудо, трећи – исцељење, четврти – ослобођење од мрског римског јарма, пети – уређење својих земаљских послова.
Али, сви ти бројни људи су потпуно погрешно схватали оно што је било главно у Његовом учењу – проповед саможр-твене љубави и свецелог самопредавања за спас света и човека -ако су ишта уопште и схватали. Христос је помагао људима и људи су због тога долазили к Њему и ишли за Њим.

Међутим, у душама тадашњих јеврејских вођа и власти из дана у дан је све више нарастала мржња према Христу. У Христовој проповеди о љубави су се све чешће чула и предсказања о томе да ће Он Самог Себе принети тој љубави на жртву. И мноштво које Га је дотад пратило почело је све више да се осипа и проређује. Последњи пут су се Његова земаљска слава и Његов људски “успех” јарко пројавили еа дан Његовог свечаног уласка у Јерусалим када се – по речима Јеванђеља – “узбудио сав град”. Но, и то је било само на кратко. Па и зар сви ти људи уствари нису изашли, тако радосно и узбуђено, у сретање Христу само зато што су опет и опет од Њега очекивали и тражили земаљско царство, земаљску победу, силу и славу?

И све се то убрзо завршило. Светлост је згаснула и после Цвети је наступила тама, усамљеност и безнадна жалост Страсне седмице. А најстрашније од свега је било то што су Га у те последње дане издали они једини који су Му били блиски, ученици Његови, они којима је целог Себе предао. У Гетсиманском врту чак ни тројица најблискијих ученика Његових нису издржали: заспали су док се Христос молио у самртној борби и крвавом зноју, припремајући се за страшну смрт. Из Јеванђеља знамо да се Петар – који је претходно тако громко обећавао да ће умрети са Христом – у последњем тернутку поколебао, затајио, да се одрекао Христа, издао Га… ” И тада Га – пише јеванђелиста Матеј – сви ученици оставише и побегоше…”. Међутим, нису сви побегли.
Под Крстом се догађа чудо земаљске верности земаљске љубави. Они који су у време Христове земаљске “славе” били тако далеко, које готово нисмо ни срели на страницама Јеванђеља, они којима – како видимо из Јеванђеља – Христос није ни говорио о Свом васкрсењу и за које је, стога, у ту ноћ под Крстом Његовим заиста све било готово и свему био крај – управо су се ти показали као највернији и најистрајнији у непоколебивој земаљској љубави. Јеванђелист Јован пише: “А стојаху код Крста Исусова мати Његова, и сестре матере Његове Марија Клеопова, и Марија Магдалша”(Јн. 19,25).
А потом, пошто је Исус већ умро:

“Дође Јосиф из Ариматеје, који беше ученик Христов, али кришом због страха од Јудејаца, замоли Пилата да узме тело Исусово. И долусти Пилат. Онда дође Јосиф и узе тело Исусуово. А дође и Никодим, који је први пут долазио ноћу Исусу и донесе ломешане смирне и алоје око сто литара. Тада узеше тело Исусово, и обавише га платлом с мирисима, као што је обичај у Јудејаца да сахрањују. А на ономе месту где би распет беше врт, и у врту гроб нов, у који још нико не беше лоложен. Онде, дакле, због петка јудејскога, пошто беше близу гроб, положлше Исуса”(Јн. 20, 38-42).

Прошла је субота и у праскозорје трећега дана по распећу те верне жене су дошле на гроб Исусов да би – по обичају тог времена – помазале мртво тело миром, тј. мирисним уљима. И управо се њима првима јавио Васкрсли Христос, оне су прве чуле од Васкрслога Христа поздрав “Радујте се!” који од тада занавек постаје суштина хришћанске силе.
Тим људима и тим женама Христос није открио тајне будућега као што је то учинио дванаесторици изабраних Апостола, ти људи и те жене стога нису знали смисао Његове смрти, ни тајну долазеће победе, долазећег Васкрсења. За њих је смрт њиховог Учитеља и пријатеља била стварна смрт и крај свега. А та смрт је, притом, била још и страшна и срамна смрт, страшан крај и завршетак свега.

Они су стајали под Крстом само зато што су Га волели и што су, из љубави, састрадавали са Њим. Они нису оставили Његово мртво и измучено тело, већ су извршили све оно што одувек чини љубав при последњем растанку са вољеним. Они које је Христос молио да бдију са Њим у тренуцима страшнога борења у Гетсиманском врту – када је Он, по речима Јеванђеља, почео да се “жалости и тугује” – одрекли су Га се, напустили су Га, разбежали су се. А они од којих Он ништа није тражио остали су Му верни по својој простодушној људској љубави. “А Марија стајаше крај гроба плачући”.
Тако кроз све векове плаче љубав.
Тако је и сам Христос плакао поред гроба свога пријатеља Лазара.

И, гле, та је љубав прва сазнала за победу Христову. Тој љубави, тој верности је првој било дано да сазна да не треба више да плаче, да је “победа прогутала смрт” и да више нема и да више никада неће бити тог безнадежног растанка Ето то је смисао изласка жена-мироносица у рано недељно јутро на Исусов гроб. Тај излазак нас стално подсећа на то да су једино њихова љубав и верност сијали у безнадежној тами Страсне седмице. Тај излазак нас непрестано подсећа на то да у овом свету нису умрли и ишчезли ни верност, ни љубав. Тај њихов излазак суди нашем малодушју, нашем страху, нашем вечитом и ропском самооправдавању. Тајанственом Јосифу, Никодиму и тим женама-мироносицама, које су пре свитања изашле на гроб Исусов, посвећено је тако мало места у Јеванђељу. А управо се ту, у њиховој верности решава вечна судбина свакога од нас.
Чини ми се да нам је управо у наше дане посебно потребно да се сетимо те љубави и те једноставне људске верности. Јер живимо у времену у коме светом господари зло учење о човеку и његовом животу, учење које непрестано покушава да дискредитује и ту љубав и ту верност.

Вековима већ у свету – истина слабо, али непрестано – светлуца и просијава светлост верности, љубави и састрадања жена-мироносица које су ћутећи гледале страдање Човека Кога су сви одбацили. И ми данас треба да се као за сламку хватамо за све то што у нашем свету још увек живи топлином и светлошћу те и такве једноставне, земаљске људске љубави. Љубав не пита човека за теорије и идеологије, она се обраћа његовом срцу и његовој души.

Тутњала је људска историја, рађала су се и сурвавала царства и културе, беснели су крвави ратови, но за све то време и непрестано над земљом, над том смутном и трагичном истори-јом светли лик тих верних жена-мироносица. Лик њихове бриге, саможртвене верности, љубави и састрадања. И да у историји није било присуства и светлости тог њиховог лика наш свет би – без обзира на све његове успехе и достигнућа – био само један страшан свет.

Може се без икаквог претеривања рећи да је жена та која је спасавала и спасава човештво човека. Жена га спасава, али не речима и не идејама, већ тим својим ћутљивим и брижним присуством препуним љубави. Жена је најзаслужнија за то што без обзира на све зло које господари светом – у свету никада не престаје тај тајанствени празник живота, што се тај празник празнује и у сиротињској кући за сиромашним столом једнако радосно као и у дворцу за краљевском трпезом, јер је извор радости и светлости тог празника у жени, у њеној љубави и верности која никада не пресахњује.

“Немају вина…”. Али, док је она ту – мајка, жена, невеста – биће довољно вина, довољно љубави, довољно светлости за све…

Лик Жене – спасење света
У свету је страшно и пусто. У свету царује самоћа. У свету је бескрајно тешко живети. Ето због чега толико много људи грозничаво покушава да се избави од лажи тог безрадосног живота. Једни то покушавају кроз алкохолизам, други – кроз заваравање себе и других трунчицама најниже животне среће, трећи кроз јалова маштарења. Но, све се то – пре или касније -показује као ћорсокак чији безизлаз свако отрежњење и брутални повратак у мрске окове стварности чини само још страшнијим. И није нимало случајно што је свака област живота – коју год да погледамо – постала за човека “проблем”. Проблем друштва. Проблем рада. Проблем полности. Проблем жене. Проблем среће… Све је постало проблем управо због тога што су сви ти “коначни” одговори и правила – које је “једном засвагда” да-ла званична безбожничка пропаганда – одавно већ престали да буду одговори, јер их је стварност разоблнчила и дискредитовала у свој њиховој лажности и испразности. Са друге стране, све је постало проблем зато што у јавности других одговора – нема, и људи не знају где и како да их траже. Тако се у људским животима зацарује празнина и цинизам. Управо та празнина и тај цинизам јесте оно што људи безуспешно покушавају да потисну у себи, оно од чега желе да побегну како знају и умеју.

Многи у наше дане почињу – истина не баш сасвим разговетно – да схватају да су истински одговори немогући уколико се човек изнова не пробије до оног узвишеног и вечног, уколико се не врати вери у Бога. Но, и у Бога је могуће веровати на разне начине. И вера, такође, може бити нека врста повлачења и бекства од стварности, нека врста психолошког самоопијања, то јест псевдо-вера или лажна вера. Али, авај, и у име вере, па чак и у име Божије могуће је мрзети и чинити зло, рушити а не градити. Зар није и Сам Христос говорио да ће “многи доћи у име Његово и превариће многе”? Зар није Сам Христос говорио да “неће сваки који буде говорио «Господе, Господе» ући у Царство Божије? Зато, Црква – још од самих својих почетака – никада није постављала питање “верујеш ли?”, јер је знала да су и они који су осудили и разапели Христа, такође, у нешто и на неки начин веровали. Црква је увек постављала питање: како и у шта верујеш?

И управо ту, при покушају да дамо одговор на то – за истинску веру – заиста основно питање, пред нашим унутарњим очима појављује се готово несвесно и без наше воље лик Дјеве-Мајке. Наравно да то ни у ком случају не значи да Њен лик на било који начин заклања собом лик Христов, нити да Њен лик -за хришћанску веру – представља неку врсту другог објекта вере који нема везе са ликом Христовим. Нипошто, јер нам лик Дјеве-Мајке долази од Христа и само од Њега, и то као својеврсни дар и откривење свега онога о чему говори Његово учење и на шта нас Он позива. Зато поставимо себи следеће питање: у чему је сила и помоћ лика Дјеве-Мајке?
Мој први одговор ће, највероватније, зачудити многе. Ево тог одговора: то је лик жене. Први Христов дар и прво и најдубље откриће Његовог учења и призива даровано је људима у лику жене.

Зашто је тај лик тако важан, тако утешан и тако спасоносан? Зато што је наш свет постао до краја и безнадежно мушки сввт. У нашем мушком свету царују гордост, агресивност, у њему се све своди на власт и владање, на производњу и на оруђа производње, на супарништво и насиље. То је свет у коме више нико не жели никоме ни у чему да попусти, да се смири, да заћути и да се погрузи у тиху дубину живота. А управо свему томе стоји као супротност и све то разобличава самим својим присуством лик Дјеве Марије, Пречисте Мајке. Лик бескрајног спасења, али и лнк силе и лепоте смирења. Лик чистоте и њене силе и лепоте. Лик љубави и победе те љубави.

Дјеви Марији, Пречистој Мајци Божијој није ништа потребно, а све добија. Ни за шта се не отима, а све има. У лику Дјеве Марије проналазимо све оно чега готово да више и нема у нашем мушком, гордом и агресивном свету: састрадање, сажаљење, бригу, поверење. Дјева Марија за себе говори: “Ево слушкиње Господње”, а ми је називамо Царицом неба и земље, Владичицом и Госпођом. Дјева Марија ничему не учи и ништа не доказује, али само Њено присуство, сама светлост, сама радост Њенога присуства решава и укида све наше измишљене и вештачки створене проблеме. И ми се у Њеном присуству осећамо као да смо се после дугог, мучног и тегобног потуцања поново вратили у свој дом и да је све изнова постало јасно и препуно среће која се не може исказати никаквим речима. И осећамо да је то једина истинска срећа.

Христос је говорио: ” Иштите најпре Царства Божијега”. И ми управо кроз ту Жену – Дјеву, Мајку и Заступницу – осећамо и схватамо не умом, већ срцем шта значи искати и налазити Царство Божије, шта значи живети Царством Божијим.

***********************************

Протојереј Александар Шмеман

ЛИТУРГИЈСКА СВИЈЕСТ ДАНАС
(Како схватати и проживљавати богослужење)

Када би неко био кадар да сагледа Цркву Христову, то како она бива сједињена са Христом и како учествује у Тијелу Његовоме, не би је видио другачије него као Само Тијело Господње”, изрекао је Никола Кавасила.

У наше вријеме у неправославном свијету свугдје, и у римокатолика и у протестаната, оживљава интересовање за богослужење и тежња за повратком литургијској љепоти и пуноћи древне Цркве. Та тежња нашла је свој пуни израз у такозваном “литургијском покрету” на Западу. Предводници и сљедбеници овог “литургијског препорода” нарочито пажљиво изучавају богослужење Православне Цркве, која је, како каже један од њих, “сачувала литургијски дух ране Цркве и наставља да живи и да се напаја њиме као најчистијом источником… Православној Цркви, пак, није потребан ‘литургијски покрет’, јер се она никада у своме благочашћу није удаљавала од сопственог богослужења.”
Ове ријечи римокатоличког писца предочавају нам величину литургијске “мисије” Православне Цркве и каквоту откривења, које наше богослужење може да пружи онима који су “гладни и жедни” пуног Црквеног живота. Но, ма колико да ово западњачко одушевљење годи нашем православном срцу, оно, прије свега, треба да нам послужи као подстицај да се ми, православни, дубље замислимо над својим сопственим односом према нашем богослужењу, у првом реду, разумије се, према Светој Литургији. Да ли је код нас све тако сјајно, како се то може чинити добронамјерним људима изван наше Цркве? Неоспорно је да је Православна Црква превасходно Црква литургијска, не само у смислу непрекидности њеног богослужбеног предања од Апостолског доба, него и по мјесту које богослужење заузима у животу вјерних, који имају нарочиту љубав према црквеним службама. Ипак, ми не бисмо смјели прећутати да и наша литургијска свијест болује од неких изрођавања, која су, додуше, другачије природе него она на западу. Ако је могуће рећи да су западни хришћани изгубили богослужбено богатство древне Цркве, за православне се може казати да су се они, пак, сачувавши то богатство у његовој цјелокупности, одвикли од тога да га користе. Православни хришћани, имајући у рукама златни кључ, изгубили су умјешност да њиме отварају тајанствене двери своје ризнице.

Овдје, прије свега, имамо на уму неразумијевање Свете Литургије својствено вјернима, упркос њиховој великој љубави према њој. Дошло је до раскорака између љубави и разумијевања. Данас неки воле богослужење не због његовога смисла, него због нечег другог што је тешко тачно одредити: због “доживљаја” које им својом молитвеном “атмосфером”, својом тајанственошћу и љепотом пружа богослужење… Има их који тврде да богослужење и атмосфера православног храма пружају нам од дјетињства тако драгоцјено богатство благочастивих расположења, толико свијетлих слика и утисака, да жеља за схватањем и разумијевањем свега у храму може некоме да се учини као плитак рационализам. Ми смо се стољећима молили у храму без икаквих посебних тумачења и тај храм је узносио нашу душу к Богу  зар то није доста? Стољећима су те ријечи и обреди, ако и неразумљиви, уносили у наш живот радост, утјеху и свјетлост, а зар то није циљ богослужења? На ове ријечи које се често могу чути, веома је тешко одговорити. Тешко је зато што се у овом спору они који у њему учествују крећу двема различитим равнима, тако да се њихове ријечи и аргументи не могу сусрести него пролазе једни мимо других, будући да се споре око различитих ствари. У наше вријеме у средишту вјерског живота као да не стоји Истина, него вјерско осјећање, које се признаје за главну вриједност и којим се мјери све. У црквеном животу и богослужењу све се вреднује сопственим мјерилом: ониме што “Ја” хоћу, и желим да добијем од богослужења, оним што се “мени” чини суштински значајним, ониме што “Ја” волим у њему.

Богослужење  свештенодејствено исповиједа&е оваплоћене Истине, Христа Господа
Објективна Истина Цркве, објективни садржај богослужења престали су такорећи да нас интересују, и свако одабира оно што највише одговара његовим субјективним “захтјевима”. (Као доказ за то може послужити широко присутна пракса исповиједања за вријеме богослужења, чак и у вријеме Свете Литургије, што јасно показује да је за многе вјернике њихове “приватна” потреба важнија од учешћа у заједничкој молитви, у Светој Литургији). И зато је у наше вријеме врло тешко говорити људима да је Хришћанство, у првом реду, вјера Истине оваплоћене и живе Истине, те да богослужење отуда није “напросто молитва” заодјенута у лијепе ријечи и обреде, који се могу вољети због њихове умилности и њиховог дјеловања на душу, него да је  вјечно свештенодејствено исповиједање Оваплоћене Истине  Христа, живот и узрастање у Њему.

Руски писац Розанов је својевремено рекао да је “Хришћанство изникло из народних уздаха, из народног ганутљивог извијања ка Богу”. То је крајње штетно и неистинито тврђење. Хришћанство је никло из страшне и преславне Тајне Сина Божијега, “Који је ради нас људи и ради нашег спасења” постао Син Човјечији, Који је нас ради на смрт био осуђен и умро на Крсту и васкрсао из мртвих трећег дна. Он је ” Пут и Истина и Живот” (Јн. 14, 6) и тим Путем ходи и ту Истину оглашава и тај Живот притежава и пружа  Црква Христова. Богослужење Цркве и није ништа друго до проповиједање те Истине, живљење тога Живота и хођење тим Путем.

Трагично је то што је у савременом изрођеном доживљавању богослужења само богослужење престало да за нас представља исповиједање наше Вјере, њено саборно и цјелосно оваплоћивање. Ми срећемо многе људе који су такорећи срасли са богослужењем, и воле га и познају (али познавање богослужења није исто што и разумијевање богослужења), но не учествују у Вјери Цркве, богослужење је за такве навика и омиљена храна њиховог вјерског осјећања. Међутим, они се ни не труде да то своје вјерско осјећање провјере Вјером Цркве и да га усагласе са Њом. У таквој свијести доживљавање богослужења се одијелило од онога “правила Вјере”, које оно управо и оваплоћује.

Свеколико наше богослужење у потпуности представља  богословље, истинску теологију, живи и животворни извор и мјерило свакога богословља, али то не желе да схвате они који сматрају да “разумијевање” богослужења није нешто што би било обавезно и од суштинскога значаја. Отуда и настаје она равнодушност већине људи у Цркви према теологији. Богословље се претворило у специјалност хришћанских “интелектуалаца”, коју обичан вјерник не разумије, а не осјећа ни најмању потребу даје разумије. Треба додати да се то одбијање да се богослужење дубље разумије често погубно одражава и не само богословље: без богослужења теологија губи под собом тврду подлогу и претвара се или у “чисту науку”, “науку ради науке”, или у исказивање “приватних” богословских мишљења која немају снаге да буду свједочанство саборног Предања Цркве.

И богослужење се такође од саборног, свенародног дјелања, од саборног свједочења, које треба да представља, претвара у “специјалност”, “специјалност” олтара и пјевница, односно свештенства и појаца. У свему томе, пак, обичан вјерник сматра за потпуно природно да изабере оно што се њему највише свиђа, оно што највише “храни” његово вјерско осјећање нпр. бдијеније или акатист, “концертантно” или “манастирско” пјевање, “свечано” или “просто” служење. Уколико се сматра да је главна вриједност богослужења његово “дјеловање” на душу и психологију вјерних, сва та одабирања и произвољности потпуно су законити и прихватљиви, јер се спор своди на спорење око укуса а не око Истине.

Али, ствар је баш у томе да је та ” психологизација” богослужења, његово свођење на “осјећање” и “проживљавање”, без истинског разумијевања, управо основна бољка савремене “крње” литургијске свијести у нас. Морали бисмо сасвим одређено поставити питење: “Шта су Хришћанство и Црква?”. Јесу ли они Радосна Вијест о апсолутној Истини спасења, коју је познао сваки од нас и којом живи и коју треба да исповиједи, или је посриједи расплинута “религија срца” са дивним старинским церемонијама и умилним појањем?

Одговор на ово питање може да буде само један:
Од најранијих дана у Цркви је установљено било “оглашење” или “катихизација”, тј. припрема за Крштење нових чланова, као “мистагогија”, што значи  “тајноводство”, тј. “увођење у Тајну”, односно  постепено објашњава значење богослужбених символа, обреда и молитава. То је представљало увођење катихумена, тј. “оглашених” у Истину Коју Црква собом оваплоћује и Која чини саму суштину Хришћанства. Све што је тако чуо и познао и све у шта је тако повјеровао, постало је за новога члана Цркве, након свете Тајне Крштења, непресушни извор новога живота, који и јесте  Црква, И управо у богослужењу, у том непрестаном обнављању и оваплоћивању исповиједања Цркве, црпли су Хришћани онога времена онакву моћ вјере која је, према ријечи Апостоловој, “побједа која је побиједила свијет”, (1. Јован. 5, 4). Зато је одступање и одрицање од разумијевања, од жеље да се све више и више разумије и схвати шта ми радимо када у Светој Литургији “ово творимо у Његов спомен” (Лк. 22, 19), када се “двоје или троје састанемо у Име Његово” (Мт. 18, 29), уствари  одступање и одрицање од Истине.
Понављамо, први и темељни смисао богослужења и састоји се у оном смислу који је њиме оваплоћен и изражен. Без поимања тога смисла, наша љубав према богослужењу нужно се изрођава у површно, чисто емоционално или естетско доживљавање које чак може и да оснажи наш индивидуални молитвени живот, али које не омогућава истинско учествовање у тајанству свеопште црквене молитве. Богослужење није ни магија, гдје ријечи (басме) и гестови “дјелују” независно од разумијевања и осмишљења, нити привлачна вјерска церемонија, чија је вриједност у њеном психолошком учинку на посматрача. Богослужење представља истинско служење Богу “у Духу и Истини” (Јн. 4, 24), гдје све има смисла, гдје све изражава оно што је “једино потребно” (Лк. 10, 42).

А то “једино потребно” и јесте Истина, коју су нам проповиједали Апостоли, у коју смо ми и повјеровали, а та Истина јесте Христос са Којим смо се ми сјединили у Крштењу и Који је постао наша Храна, Живот наш у Цркви и у тој Истини  Христу ми треба да узрастамо и ту смо Истину  Христа и призвани да исповиједамо. Истина је суштина Цркве и смисао црквеног богослужења. И за Хришћанина нема нити може бити веће радости од непрестаног поимања и понирања у тај богочовјечански Мистирион, у то Тајанство, кроз које вјера може да заима Саму Божанску Истину, Сам Божански Живот.

**********************************

Александар Шмеман

Из књиге: “Евхаристија“

ТАЈИНСТВО ЦАРСТВА

„И ја вама завештавам Царство као што Отац мој мени завешта, да једете и пијете за мојом трпезом у Царству моме.” (Лк.22,29-30)

Уколико сабирање у Цркву јесте, у најдубљем смислу речи, почетак евхаристијског свештенослужења, тј. његов први и основни услов, утолико је његов завршетак у усхођењу Цркве на небо, тј. њено остварење за трпезом Христовом, у Његовом Царству. Означити и исповедити тај крај, циљ и испуњење Тајинства одмах после исповедања његовог почетка, тј. „сабирања у Цркву”, неопходно је стога што „крај” пројављује јединство Евхаристије, њено устројство и суштину као кретања и усхођења, као (пре свега и изнад свега) Тајинства Царства Божијег. Наравно, није случајно што у данашњем чину Литургија отпочиње свечаним благосиљањем Царства.

„Благословено Царство Оца и Сина и Светога Духа…”

Божанствена Литургија започиње свечаним возгласом предстојатеља: „Благословено Царство Оца и Сина и Светога Духа, сада и увек и у векове векова”. Она започиње провозглашавањем Царства и благовешћу да се оно приближило, да је започела проповед Спаситеља: Дође Исус у Галилеју проповедајући Јеванђеље о Царству Божијем и говорећи: Испунило се време и приближило се Царство Божије; покајте се и верујте у Јеванђеље (Мк.1,14-15). Са очекивањем Царства и искањем његовог доласка започиње прва и главна хришћанска молитва, коју нам је даровао сам Христос: Да дође Царство твоје…

Царство Божије јесте садржај хришћанског живота. По сагласном учењу предања и (Светог) Писма, Царство Божије јесте знање Бога, љубав према Њему, јединство са Њим и живот у Њему, Царство Божије јесте јединство са Богом као са извором живота, као са самим Животом. Царство Божије јесте садржај вечног Живота: А ово је живот вечни да познају тебе (Јн.17,3). Ради тог правог и вечног живота у пуноти знања, јединства и љубави био је створен човек. Од њега је он отпао кроз грех. Посредством, пак, греха човека у свету се зацарило зло, страдање и смрт, тј. зацарио се кнез овога света. Свет је одбацио свога Богва и Цара. Међутим, Бог се није окренуо од света и није „одустао… чинећи све да нас узведе на небо и дарује нам царство своје будуће”…

И, ето, испунило се време и приплижило се Царство Божије. Јединородни Син Божији је постао Син Човечији како би људима благовестио и подарио опроштај грехова, помирење са Богом и нови Живот. Својом Крсном смрћу и Васкрсењем из мртвих Он се зацарио: Бог посади Христа себи с десне стране на небесима, изнад сваког начелства, и власти, и силе, и господства, и изнад сваког имена… и све покори под ноге Његове, и Њега постави изнад свега за главу Цркви (Еф. 1,20-22). Христос се зацарио и сваки који верује у Њега и који је препорођен водом и Духом припада Његовом Царству и има га у себи.

Царство будућег века

Сам Цар је дошао у обличју слуге и зацарио се у свету срамотом Крста. И нема спољашњих ознака тога Царства на земљи. Оно је Царство будућег века, будући да ће тек у слави Другога доласка сви препознати истинског Цара света. Међутим, за оне који су поверовали и прихватили га, оно је већ сада, у овоме веку несумњивије од свих доказа и очигледније од свих очевидности. „Господ је дошао, Господ долази, Господ ће доћи”: у троједном значењу древног арамејског возгласа „Маран ата” садржи се сва победничка вера Хришћана, пред којом су се показала немоћна сва гоњења.

На први поглед, све речно звучи као неки побожни пропис. Међутим, прочитајте написано још једном и упоредите га са вером и „доживљавањем” Хришћанства код већине Хришћана, те ће те се уверити да постоји огромна провалија. Без претеривања се може рећи да је Царство Божије (иако кључни појам јеванђелске благовести) престало да буде централни садржај и унутрашњи покретач Хришћанске вере. Пре свега, за разлику од ране Цркве, Хришћани потоњих векова све мање схватају да се Царство Божије „приближава”. Под Царством они су све више почели да подразумевају „онострани”, „загробни” свет, који има везу једино са индивидуалном, „личном” смрћу човека.

У Јеванђељу повезани кроз напето сапостојање и борбу, „овај свет” и „Царство” су почели да се замишљају готово искључиво у хронолошком поретку: сада је само „овај свет”, а затим ће бити само Царство. Међутим, за прве Хркшћане свеобухватна реалност и потресна новина беше управо приближавање Царства.

И премда невидљиво и непознато „овом свету”, оно већ постоји „међу нама”, већ сија и већ делује у њему…

„Благословити Царство”?

Одгурнувши Царство на крај света, у тајанствену и недостижну даљину времена, Хришћани су постепено престали да га осећају као очекивано, тј. као жељено и радосно испуњење свих нада, свих жеља, самог живота и свега онога што је рана Црква полагала у речи молитве Госпоње: Да дође Царство твоје.

На тај начин ми се враћамо ономе чиме смо и започели и чиме започиње Евхаристија: ка благосиљању Царства Божијега. Шта значи „благословити Царство”? То значи признати га и исповедати га као највишу и највећу вредност, као сам „живот живота”. То значи прогласити га за циљ тајинства, тј. странствовања, усхођења и узласка које управо започиње. То значи умерити своју пажњу, ум, срце, душу и сав свој живот на оно што је заиста од вајкада, јед[и]но потребно„. То, на крају значи, исповедати да је већ сада, још у ”овоме свету„ могуће причестити се њиме, ући у његово сијање, истину и радост. Сваки пут кад се ”сабирају у Цркву„. Хришћани сведоче да је Христос Цар и Господ, да се већ открило и да је даровано Његово Царство, да је већ отпочео нови и бесмртни живот…

Ето због чега Литургија започиње тим свечаним исповедањем и славословљем свога Цара, који сада долази, али и увек пребива и царује у векове векова.

*******************************

О. Александар Шмеман

ТЕОЛОГИЈА И ЕВХАРИСТИЈА

Стварно стање Православне теологије може бити окарактерисано са две речи: збуњеност и буђење. Под збуњеношћу подразумевам очигледан недостатак јединства међу православним теолозима: јединства теолошког језика, јединства метода, сагласности о природи питања и начину њиховог решења. Наша теологија развија мноштво теолошких “кључева” унутар више међусобно искључивих интелектуалних оквира. Ова конфузија је ипак знак буђења новог тражења изворне Православне перспективе.

Ова ситуација нипошто није случајна, јер је судбина Православне теологије била трагична. С једне стране, од пропасти Византије и прекида креативне патристичке традиције, наша теологија је запала у дуго “западно ропство” које је дубоко потамнело и чак деформисало православну теолошку мисао, док је, с друге стране, исти пост– патристички период представљао корениту промену места и улоге теологије у животу Цркве. Она је од бриге– и службе– читаве Цркве постала само “школска”, и стога била лишена живих интереса и пажње без којих је сваки креативан напор немогућ. Данас се ситуација мења. Сукоби и поделе унутар Цркве, нови “екуменски” сукоб са Хришћанским западом и изнад свега неодложни изазов модерног доба, поставили су теологију у ново жариште, и обновили јој важност коју није имала много векова. Конфузија и буђење, неизбежни несклад идеја, мноштво приступа, оштрина (хитност) методолошког проблема, (уствари) су ново испитивање извора и ауторитета. Ослобођена од званичног конформизма који јој је био наметнут од ван теолошких чинилаца, Православна теологија још увек није пронашла право јединство. Али га мора пронаћи. Иако разумљива и чак корисна, садашња теолошка разноликост не може да траје заувек. Потребна је синтеза тј. интеграција свих више– мање “приватних” теологија у једну доследну целину коју морамо тражити. За Православну теологију природан је католичански израз црквене вере, и Црква нити зна, нити јој је потребна нека друга теологија.

    II

Међутим, синтеза овде подразумева нешто друго од чисто формалног слагања са изворима који ће бити цитирани или формулама које ће бити коришћене као поуздано Православље. Док год постоје теолози (а не само састављачи и коментатори прастарих текстова) теологија ће бити симфонија а не једногласје. Овде се подразумева унутрашња промена саме теолошке мисли, промена утемељена на новом– или можда веома старом– односу теологије и Цркве. Наша прва дужност уствари је признање да је теологија вековима била отуђена од Цркве и да је ова отуђеност имала трагичне последице и за теологију и за Цркву. Она (отуђеност) је теологију учинила само интелектуалном активношћу, подељеном на мноштво “дисциплина” без међусобне везе и без примене на стварне потребе Цркве. Теологија је престала да буде одговор на питања Цркве, и преставши да буде такав одговор, престала је да буде и питање упућено Цркви. То данас чини од теологије егоцентрични свет у оквиру Цркве, практично изолован од Њеног /Црквеног/ живота. Она /теологија/ живи у себи и за себе мирним академским водама, добро брањена од обичности и радозналости високостручним језиком. Теолози избегавају да расправљају о свакидашњој стварности Црквеног живота и не помишљајући да на њега утичу на било који начин. Заузврат Црква, тј. Епископи, свештенство и лаици, потпуно су незаинтересовани за питања теолога и онда кад их не посматрају са отвореном сумњом. Зато није чудо што је теологија, лишена интересовања Цркве, стешњена у уске границе стручне богословске школе, у свом унутрашњем животу била вођена не искуством, потребама или проблемима Цркве већ индивидуалним интересовањима појединих теолога. Либерална или конзервативна, неопатристичка или неомистичка, историјска или анти– историјска, “екуменистичка” или анти– западњачка (тренутно имамо све ове врсте), теологија једноставно не успева да досегне до било кога осим стручњака, да изазове било шта осим ускостручних несугласица у академским часописима.

Ова изолација и отуђеност теологија такође представља и трагедију за Цркву. Јер иако то Црквени предстојатељи и народ можда не могу да разумеју, и верују да сви проблеми могу бити решени бољом администрацијом и једноставним позивањем на прошлост, теологија је потребна Цркви. Њена животна и битна улога је да искуствени живот Цркве стално упућује на изворе Њене вере и живота, на живу и животодавну Истину и да процењује и суди “искуствено” у светлу те истине. У идеалном смислу теологија је свест Цркве, њена прочишћена самокритичност, стално подсећање на крајњи циљ њеног постојања. Лишена теологије, њеног сведочења и суда, Црква је увек у опасности да заборави и погрешно представи своје властито предање мешајући важно и неважно, апсолутизирајући небитно губећи перспективу свог живота. Она постаје затвореник својих “искуствених” потреба и прагматичног духа “овога света” који трује и потамњује апсолутне захтеве Истине.

Ако је, дакле, теологији потребна Црква као њен природни референтни појам а што се тиче извора и циља њеног постојања и ако је Цркви потребна теологија као њена свест, /поставља се питање/ како онда оне могу бити поново сједињене, како могу да превазиђу међусобну отуђеност и поврате органску повезаност које светоотачки период остаје заувек идеални образац? Ово је питање на које Православна теологија мора да одговори ако жели да превазиђе свој унутрашњи хаос и слабост, своје паразитско постојање у Цркви која на њу не обраћа пажњу.

Како и где? Мој одговор је– са и у Евхаристији, схваћеној и живљеној као Тајни Цркве, као дело које чини Цркву да буде оно што јесте– Народ Божји, Храм Духа Светога, Тело Христово, дар и пројава новог живота новог доба. Овде и само овде, у јединственом центру Хришћанског живота и искуства, теологија може опет да пронађе свој извор младости, и да буде обновљена као живо сведочење живе Цркве, њене вере, љубави и наде. Јасно ми је да ова тврдња може бити погрешно схваћена. Некима ће се то чинити као неоправдано свођење теологије на “Литургику”, као непотребно сужавање поља својственог теологији, где је Евхаристија означена само као једна од Тајни, као један “објекат” међу многима. Другима ће то звучати као побожни позив теолозима да постану више литургични него евхаристични… У садашњем стању теологије таква погрешна схватања би била готово природна. Овде се не мисли да се теологија сведе на побожност, да то буде теолошка побожност или побожност теолога, али ће овде требати више од кратког чланка да би се обрадио претходно дат одговор у свим његовим импликацијама. Наведене замерке могу да припреме тло за конструктивну расправу.

     III

У званичној пост– патристичкој “позападњаченој” теологији, Евхаристија се посматра само као једна од Светих Тајни. У еклисиологији је смештена међу средства благодати– једно међу многима. Иако је централна и битна у животу Цркве, Евхаристија је у основи различита од Цркве. Она је снага, благодат Цркви која /Црква/ чини Евхаристију могућом, ваљаном, делотворном, али ова снага Божије благодати “претходи” евхаристији и практично је од ње независна. Тако је Црква овде схваћена и описана као институција обдарена Божанском силом: силом да учи, да води, да освећује; као структура за пролазак благодати. “Сила” која није потекла од Евхаристије. Евхаристија је плод, резултат /деловања/ Цркве а не њен извор. Такође, пошто је узрок својих Тајни, Црква се ни на који начин не посматра као њихов циљ. За званичну теологију то увек представља задовољавање појединца а не испуњење или подучавање Цркве која је основа и сврха свих Тајни.

Овај тип теологије иако потчињава Евхаристију и Тајне Цркви, и чини потоњу /Цркву/ институцијом различитом и независном од Тајни, иако није одговоран за то, лако сапостоји са побожношћу у којој је Црква практично идентификована са култом или богослужењем. У популарном прилазу– а “популарни прилаз” не укључује већину клира– Црква је изнад свега “култска” или литургика институција и све њене активности безусловно су и јасно усмерене ка њеним литургичким потребама: подизању храмова, материјалној подршци свештенству и хоровима, набављању различитих литургичких потрепштина. Чак и поука дата вернима, ако се из њих извуче магловит и општи етички кодекс, идентичан са хуманистичком етиком световног друштва у целини, састоји се углавном из богослужбених правила и обавеза свих врста. Овде се не испитује институционално првенство Цркве над њеним тајнама, већ Црква представља институцију која постоји ради испуњења “религиозних потреба” својих чланова, и пошто богослужење у свим својим облицима чини најнепосреднију и најочигледнију од тих потреба схватање и искуство Цркве као примарно постојеће за литургију изгледа потпуно природно.

Док “институција” представља нешто за теологију и богослужење и “богослужење” за побожност, Црква никада није заједница (society) и заиста, иако класична катихетска дефиниција Цркве као заједнице (society) никада није отворено призната или одбачена, Црквена заједница (society) се једноставно не испољава ван уобичајеног присуства богослужењу. Па ипак је искуство богослужења одавно престало да буде јединствен литургијски чин. То је сакупљање појединаца који долазе у Цркву и присуствују богослужењу да би задовољили своје индивидуалне религиозне потребе а не да би конституисали и сатворили  Цркву. Најбољи доказ овога је потпуна дезинтеграција причешћа као заједничког. Док је некада рана Црква видела своју стварну пуноћу као заједнице у једном телу (“А све нас који се од једног хлеба и једне чаше причешћујемо да сједини једне са другима”) (Литургија св. Василија), ми данас посматрамо причешће као најиндивидуалнији и најприватнији од свих чинова који у потпуности зависи од нечије жеље, побожности и припреме. Слично томе и проповед, иако је упућена целој парохији, уствари је лично учење, усмерено не на “подучавање Цркве” већ на индивидуе– на њихове приватне потребе и дужности. Њена тема је индивидуални хришћанин а не Црква.

IV

Истина је да су теологија и побожност на том нивоу, претходно описаном, критиковани, приказани као очигледно једнострани и недовољни. Ако ништа друго друштвени и друштвено оријентисани “етос” нашег времена је био приморан да изазове реакцију против еклисиологије, у којој је институционални апсолутизам комбинован са духовним индивидуализмом, а “објективност” Цркве са запањујуће “субјективним” религиозним животом. Одавде извире ново интересовање за статус и природу лаика, та у заједничким аспектима богослужења, нова потрага за потпунијом дефиницијом Цркве, помно испитивање библијских поимања Тела, Народа, итд.; одавде извире и нагласак на “учешћу” у Литургијском догађању.

Реакција је без сумње добра и обећава. Ипак једна крајност може лако довести до друге и то је опасност са којом се данас суочавамо. Довољно парадоксална опасност израста из самог извора нашег поновног еклисиолошког узрастања, поновног открића “заједничког” и “органског” као битних димензија Цркве. Ако је у прошлости Црква била поистовећена искључиво са јерархијом и институцијом, сада постоји тенденција да се она поистовети искључиво са “организмом”. Оци, како смо примили, нису нас оставили са једном прецизном дефиницијом природе или суштине Цркве. Следствено, теолози реконструишу оно што им се чини да је патристичка еклисиологија, често не увиђајући да ова претежно “органска” еклисиологија више одржава нека савремена философска и социолошка учења него што представља учење ране Цркве. Црква је заједница (society), ова  заједница је организам, овај организам је Тело Христово. Такав редослед директних идентификација, типичан за садашњи еклисиолошки тренд, даје идеји организма једну скоро “биолошку” конотацију. То Цркву чини стварним бићем чије “органско јединство” и “органски живот” засењују личне духовне и динамичке видове јединства и живота. Јединство се више не схвата, пре свега, као сједињење многих, испуњење себе у јединству постајући јединство; то је стварност у којој се учествује, а категорија учешћа скоро да не оставља простор за постојање и испуњење. Црква је дата стварност, организам чије је живот саопштен и пренет њеним члановима путем Тајни које заједно са Евхаристијом представљају средства општења и учешћа. Велико је питање да ли је започињање дефинисања Цркве тврдњом да је она организам добар еклисиолошки почетак. Одсуство такве дефиниције код Отаца није случајно већ обелодањује искуство Цркве, коју ми нисмо у потпуности схватили. У схватању Отаца, Црква је првенствено дар новога живота, али овај живот није живот, већ живот Христа у нама, наш живот у Њему. Пошто Црква није “биће” у смислу у коме Бог или човек могу бити названи “бићима” (ипостасним природама– да употребимо старију терминологију), она није нова “природа” додата постојећим природама Бога и човека, она није “супстанција”. Реч нов примењена на њу (Цркву)– нов живот, нова твар, не означава онтолошку новину, појаву “бића” које претходно није постојало. Тај појам (нов) значи искупљен, обновљен и преображен однос између једних “стварних” бића– Бога и његове творевине. И пошто Црква нема сопствену “ипостас” или “личност” другачију од ипостаси Христа и народа који је чини, она нема властиту “природу” јер је она нов живот “старе” природе, искупљена и преображена Христом. У Њему човек, и кроз човека целокупна природа проналазе свој прави живот и постају нова твар, ново битије и Тело Христово. Стога, с једне стране, у Православној иконографији не постоји ни једна икона Цркве, јер икона у себи садржи неопходну “ипостасну природу” стварног и личног “бића”, и у овом смислу Црква није “биће”. С друге стране, ипак, свака икона– Христа, Богородице, било ког светитеља је увек, у суштини, икона Цркве, јер испољава и открива нов живот бића, стварност његовог преображења, његовог пута у “Нови век” Духа Светога. Ово биће је управо пројава Цркве. Зато концепције “организма” или “тела” могу бити крајње заваравајуће уколико у дефиницији Цркве оне претходе и дају почетак ономе што означава “живот”. То није зато што је она “организам” где нам Црква даје нов “живот”, већ нов живот или Црква као нов живот, чини нас организмом, мења на у Тело Христово, открива нас као “ново биће”.

Ми сада видимо да еклисиолошка равнотежа институција – заједница (society) – организам – Тело Христово, треба да буде поближе одређена. Била би велика грешка применити директно библијски и предањски израз Тело Христово на Цркву као институцију или заједницу (society). У самој себи “институција”, “заједница” (society) – тј. видљива, војујућа јерархијска Црква – није нов живот, ново биће и ново доба. Она припада структури и стварности историје спасења и тиме “овом свету”. Као што је старозаветна Црква Старог Израиља постојала као пут ка Новом завету и била основана да би припремила путеве Господње. Црква као “институција” постоји да би открила у “овом свету” – свет који долази, Царство Божије, испуњено и пројављено у Христу. Она је пут из “старог” у “ново”– а ипак оно што је њом  било искупљено, обновљено и преображено није Црква већ сам стари живот, стари Адам и свецела творевина. И она је овај “пут” јер је као институција кости од костију и тело од тела овог света, јер стоји за целокупну твар, у потпуности је представљајући, прима све од њеног живота (твари) и нуди – у Христу – Богу. Она је заиста основана за свет а не као одвојена “религиозна” институција која постоји за специфичне религиозне потребе људи. Она представља– “чини садашњим” цело човечанство, јер су човечанство и твар од самог почетка позвани да буду Храм Духа Светога, обитавалиште Божанског живота. Црква је стога враћање од Бога и прихватање од човечанства оригиналне и вечне судбе саме твари. Она је присуство Божанске икономије која враћа у пређашње стање и послушност, људе који ову икономију прихватају. Па ипак, само онда када она извршава и испуњује овај “пут”, кад, другим речима, превазилази саму себе као “институцију” и “заједницу” (society) и постаје нови живот нове твари, тек онда је она Тело Христово. Као институција Црква је у овом свету тајна Тела Христовог, Царства Божијег и света који долази.
Ми због тога обнављамо есхатолошку димензију Цркве. Тело Христово није и никад не може бити од овог света. “Овај свет” је осудио Христа, носиоца Новог света, на смрт, и тиме је на смрт осудио и самог себе. Нови живот који исијава из гроба је живот “Новог века”, доба које, речима овог света, тек треба “да дође”. Силазак Духа Светога на Педесетницу, свечаним откривањем Новог века објављен је крај овог света, јер нико не може да учествује у Новом животу без умирања у крштењу, нико не може да има Христа као свој живот уколико није умро и стално не умире у овом свету Јер умријесте и ваш је живот сакривен са Христом у Богу (Кол. 3,3) Али онда ништа што је од овог света, ни једна институција, ни једна заједница (society), ни једна црква– не може бити поистовећена са Новим веком, новим бићем. И најсавршенија Хришћанска заједница– која је у потпуности одвојена од зала овога света– као заједница је још увек  од овог света, живећи његовим животом, зависећи од њега. С путем  у нови век, предукусом– у вери, нади и љубави– света који долази, заједница заиста може да учествује у телу Христовом и да се испољи као Тело Христово. Али Тело Христово никада не може бити “део” овог света, јер Христос се вазнео на небеса и Његово Царство је Царство Небеско…

V

Сада можемо да се вратимо Евхаристији јер је то право дело пута у коме Црква Христова испуњава саму себе као нову твар и тиме тајну Цркве. У Евхаристији Црква прелази димензије “институције” и постаје Тело Христово. То је “Есхатон” Цркве, њена пројава као света који долази.

Рекли смо да ако, с једне стране, нама “позападњачена” теологија подређује Евхаристију (као “ефекат”) Цркви (као “узроку”), заједничка Православна побожност, с друге стране, осећа Цркву као “Литургијску институцију”, као култ. Али уколико је било шта тачно из претходне дискусије о еклисиологији, однос Црква– Литургија или тачније Црква– Евхаристија мора бити обрнут. То није Црква која постоји за стварање Литургије већ је то Евхаристија која у правом смислу “ствара” Цркву и чини је оним што она јесте. Ми знамо да оригинална грчка реч литургија није имала значење култа. Означавала је јавну службу чињену у име заједнице и ради њеног напретка. У # овај појам је задобио религиозно значење али ипак не неопходно “Литургијско”. Тај /појам/ је садржавао исту идеју службе, сада примењену на изабрани Народ Божји, чија специфична Литургија треба да испуни Божји наум у прошлости, да припреми “пут Господњи”. Рани Хришћани користе исто значење Литургије. Чињеница да ју је Црква коначно прихватила ради свог култа и посебно због Евхаристије указује на њено посебно разумевање богослужења, које је заиста револуционарно. Ако је Хришћанско богослужење Литургија, оно не сме бити једноставно умањено или изражено речју “култ” /обред/. Стари свет је знао за мноштво култских религија или “култова”– у којима су богослужење или култне радње били једини прави садржаји религија “крај у њима самима”. Али Хришћански култ је Литургија и то значи да је она функционална /делатна/ у својој суштини, да има циљ који треба да постигне а који превазилази категорије култа као таквог. Овај циљ је управо Црква као пројава и присуство “Новог века”, Царства Божијег, у смислу да је Црква заиста Литургијска институција тј. институција чија Литургија треба да испуни саму себе као Тело Христово, и нова твар. Зато је Хришћански култ радикално нов, и он је без преседана и у Старом завету и у паганству, а недостатак одређене теологије и литургијске побожности је тај, што оне не могу не само предвидети радикалне новине Хришћанске Литургије, већ је могу осетити и дефинисати само помоћу старих култских категорија.

Таква је и исквареност наше садашње еклисиологије која потврђује јединство евхаристије као Тајне Цркве а истовремено поставља питање Њеног односа са другим тајнама које се у званичној теологији посматрају као одвојена “средства благодати” практично независна једна од других. Ништа више не открива занемареност живог Предања од пост– патристичке #тајинске теологије. Она почиње са општом теологијом тајне која се касније примењује на сваку одређену тајну. Што се предања тиче оно у потпуности следи супротан поредак. Оно полази од посебних литургијских радњи које не само да су повезане једне са другима већ неминовно упућују на евхаристију као њихово испуњење, као “Тајну тајни”. Овај поредак треба да буде изведен у оквиру евхаристије, и да је сваки од наша три реда у поретку повезан са одређеним тренутком евхаристије литургије, а то је за догматичаре секундарни литургијски детаљ без правог додира са “суштином” тајне. У живој традицији овај однос је од меродавне важности и више открива природу “служења” од било којих безбројних схоластичких расправа написаних о овој теми. Између и евхаристије и сваке од осталих тајни овде постоји једна органска веза. Јер све тајне осим евхаристије баве се индивидуалним члановима цркве, и њихова сврха је да интегришу појединца, његов живот, његову посебну литургију или звање– у цркву. Али црква треба да се испуни у евхаристији и зато свака тајна проналази свој природни свршетак, своје испуњење у евхаристији.

Теологија служебника наглашава тајинску моћ цркве или другим речима цркве као “делиоца благодати”. Али ту се скоро у потпуности превиђа Црква као крај и испуњење тајни. Јер благодат је друго име за Цркву у стању испуњења, као пројава доба Духа Светога. Овде се догодила веома значајна промена у схватању тајни. Оне су постале приватне службе индивидуалних хришћана усмерене на њихово лично освећење, а не на назиђење Цркве. Тајна покајања која је изворно била чин мирења са Црквом данас се схвата само као “моћ опроста грехова”. Брак, који у почетку чак није имао своју посебну “службу” и који је склапан учешћем нововенчаних у евхаристији, више се не посматра као пут и стога трансформација– природног брака у димензије цркве “…јер тајна је ово велика, а ја говорим о Христу и о Цркви” (Еф. 5,32), већ је дефинисан као “благослов” дат мужу и жени, као једноставна хришћанска потврда брака. Евхаристијски путир је промењен у путир који симболизује заједнички живот. Број оваквих примера може бити увећан. Али ни једна теолошка дефиниција и ни једна побожност утемељена на овој дефиницији не може да коначно потамни и промени основу и органску везу свих тајни са евхаристијом тајни са тајнама а самим тим и тајну Цркве.

     VI

Заборавивши еклисиолошко и есхатолошко значење евхаристије, смањивши је на једно “средство благодати” међу многима, наша званична теологија је била приморана да ограничи теолошке студије о евхаристији на само два проблема: на трансформацију хлеба и вина у Тело и Крв Христову и на причешће. Примењен на евхаристију термин тајна обично значи један од ових чинова или оба, али је јасно примењен као да они могу бити третирани одвојено. У овом теолошком оквиру Црква углавном бива представљена као снага– да изводи промену, да ствара причешће, свештеник је служитељ (“извођач”) тајне, елементи хлеб и вино– њен “предмет” а причасник њихов прималац. Заједница је одавно престала да буде очигледно испуњење тајне– 90% наших евхаристија су без причасника– овде се развила једна додатна, практично независна теологија, евхаристије као тајне суштински per se без обзира на присуство народа или његово учешће. И коначно, пошто је теологија обраћањем пажње на ова два момента евхаристије неприметно све остале елементе евхаристијске службе сврстала у категорију “несуштаствених” обреда, отворена су врата њиховој интерпретацији у облику литургијског симболизма. Како је разумевано још од Кавасиле, евхаристија је симболична представа Христовог живота која служи као оквир за двоструку тајну освећења и причешћа  али није суштински важна за њену “ваљаност” и “ефикасност”.

Међутим, са гледишта предања, тајински карактер евхаристија не може бити вештачки сужена на један чин, на један тренутак целе Литургије. Ми имамо један “ordo” у коме су сви делови и сви елементи битни, органски заједно повезани у једну тајинску структуру. Другим речима, евхаристија је тајна од почетка до краја и њено испуњење или пропадање је “могуће” током читаве литургије. Овде се Литургија не супротставља тајни као “симболизам” “реализму”, већ заиста представља тајну: један органски доследан пут у коме сваки корак припрема и “омогућује” следећи.

За евхаристију смо рекли да представља пут, литију која води Цркву у “Небеса” у њено испуњење као Царство Божије. И управо стварност овог пута у есхатон, условљава трансформацију нашег приноса– хлеба и вина– у нову храну нове твари на Месијанској вечери и кинонији Светога Духа. Зато, на пример, заједнички долазак хришћана у цркву у дан Господњи, видљиво јединство запечаћено од свештеника ecclesia in episcopo– episcopus in ecclesia уствари представља почетак тајне, “сабирање у цркви”. И вход није симболичка слика Христа који иде да проповеда, већ стварни улазак, почетак узношења цркве на Престо Божји, омогућен успењем Христовог човештва. Узношење– свечани пренос хлеба и вина на олтар није симбол Христове сахране (Његовог уласка у Јерусалим), већ стварна жртва– прелаз наших живота и тела, целе творевине– свега створеног, у Небеса, њихова интеграција у јединствену и свеобухватну Христову жртву над жртвама. Просфора (принос) омогућава анафору– уздизање Цркве, њено есхатолошко испуњење у евхаристији. Јер за евхаристију– “благодарење”– је заиста прави садржај искупљеног живота, права стварност Царства као “радости и мира у Духу Светоме”, крај и испуњење нашег узласка на небо. Зато евхаристија јесте освећење– и Оци су обоје– консекраторну молитву и освећене дарове назвали “Евхаристијом”. Инсистирање православних на # није ништа друго, у свом крајњем значењу, него потврђивање да се и освећење односно трансформација хлеба и вина у Тело и Крв Христову догађа у “Новом веку” Духа Светога. Наша земаљска храна постаје Тело и Крв Христова јер је била предложена, прихваћена и уздигнута у “доба које долази” где Христос заиста представља прави живот и праву храну свега живог и Цркве у Његовом тели, “пуноћу Онога који све испуњава у свему” (Еф. 1,23). Овде коначно уживамо у храни бесмртности и постајемо учесници Месијанске Трпезе Нове Пасхе: одавде “видесмо свет истинит примисмо Духа небескога” враћамо се у “овај свет” (“у миру изиђимо”, као сведоци Царства које ће доћи. То је тајна Цркве, литургија која вечно мења Цркву у оно што јесте, чинећи је Телом Христовим и храмом Духа Светога.

     VII

Читалац може да стекне утисак да сам заборавио почетну тему овог чланка– теологија у односу на Цркву. Било како било, претходно развијање теме је било неопходно, јер пошто су релевантни појмови дефинисани, сада можемо покушати да објаснимо шта је значила претходна тврдња о евхаристији као извору теологије и као начину њене касније реинтеграције у Цркву.

Протеклих година често је говорено да православна Црква, ако жели да надвлада своје унутрашње слабости и недостатке мора да се врати Оцима. Патристичко оживљавање, неопатристичка синтеза– ови и слични изрази чести су у садашњим радовима православних и несумњиво указују на праву непатворену и хитну потребу. Прекидање живе патристичке традиције било је узрок велике теолошке трагедије православља. Али шта се заиста подразумева под вратити се и како то треба да изведемо? На ова питања није дат ни један задовољавајући одговор. Да ли то значи само понављање онога што су Оци рекли, под претпоставком да су они рекли све што је битно и да то није ништа друго до рекапитулација њихове сагласности? Таква претпоставка, чак и да стоји сигурно не би решила проблем који смо поменули раније– садашње теолошко отуђење. Ни једна збирка високостручних патролошких монографија, ни једно издање патролошких текстова за општу употребу не би установила у њима самима живи и креативни одговор на стварна питања нашег времена или на стварне потребе Цркве. Овде би још увек постојала неопходност интерпретације патристичке поруке, њеног “васкрсење” у мисли Цркве, или другим речима проблем теолошког “пробијања” (breaking through). Ми, међутим морамо запамтити да црква никада није учила да су Оци одговорили на сва питања, да је њихова теологија целовита, и да је данашња теологија само коментатор патристичких текстова. Променити Оце у чисте формалне и непогрешиве ауторитете, што је теологија патристичког схоластицизма и чинила, уствари је издаја самог духа патристичке теологије који заувек остаје диван пример духовне слободе и креативности. “Повратак оцима” изнад свега значи опоравак духа њиховог тајног надахнућа који је од њих направио праве сведоке Цркве.
Вратимо се оцима а не само њиховим “текстовима”, када обновимо и учинимо нашим искуства Цркве не само као “институције, доктрине или система” да цитирам А.С. Хомјакова, већ као свеобухватног, свеприхватног, свепреобразног живота, пут у стварност спасења, и преображења. Ово искуство је, као што смо покушали да покажемо, централно у евхаристији, тајни Цркве, правој манифестацији и самооткривењу Цркве. Евхаристија је, без обзира да ли се изричито односи на то или не, органски извор и неопходан “референтни термин” теологије, јер ако је теологија сведок вере и живота Цркве, Цркве као спасења и новог живота у Христу, то је првенствено сведок искуству Цркве која је испољена, пројављена и актуализована у евхаристији. У евхаристији Црква престаје да буде  “институција, доктрина, систем” и постаје Живот, Визија, Спасење; У евхаристији реч Божија је испуњена, и људском уму је омогућено да изрази ум Христов. Овде је онда извор теологије као речи о Богу, “догађај” који мења наше људско размишљање у поруку Божанске Истине.

VIII

Завршићу са две напомене. Једна се тиче непосредног теолошког “дневног реда” нашег времена а друга општег духа Православне теологије.
1. овде пре свега не треба да буде неразумевања. “Евхаристијски преображај” теологије не значи импозицију теолога на неки дефинитивни програм одређених # тема и питања. Супротно, правилно схваћено то га ослобађа од мртвих ауторитета псеудопредањског система, ставља га у директни контакт са целокупном стварношћу. Бог, човек и свет. “Дух дише гдје хоће…” (Јн. 3,8) Овде постоји уводни проблем о коме се мора расправљати јер то управо представља услов “евхаристијског преображења” теологије. То је, грубо описано, поновно теолошко откриће саме евхаристије. Овде видимо да званична пост– патристичка теологија пати од своје најочигледније и најштетније метаморфозе– да је одступила од живе традиције, да је себе “отуђила” од искуства Цркве. Овде се зато морају просудити и надвладати њени недостаци и ограничења. “Поновно откривање” Евхаристије означава, као што смо покушали да покажемо, опоравак њеног еклисиолошког и есхатолошког “обиља”, да то опет спознамо као Тајну Цркве. Ово значи да сужавање Евхаристије на мноштво вештачки изолованих “питања”– тајна, жртва, причешће, итд.– мора бити превазиђено у употпуњено виђење и искуство. Такво употпуњење /реинтеграција/ могуће је само када престане апстраховање Евхаристије као “тајне”, “жртве” или “причешћа” од евхаристијске литургије, од деловања у коме сви ови аспекти могу бити схваћени у својој сопственој перспективи и међусобној органској вези. Lex orandi мора бити васпостављен као lex credendi. Поново откривање Евхаристије као тајне Цркве је, другим речима, поновно откривање Цркве in actu, Цркве као Тајне Христове, Његове “парусије”– доласка и присуства Царства које долази.

Немојмо погрешити: задатак носи велике тешкоће. Толико тога је било заборављено и занемарено. Право значење литургије Цркве мора бити изнова пронађено. Читав развој литургијске побожности мора бити изнова процењен. Морамо се суочити и превазићи опасну незаинтересованост и противљење мртвог конзерватизма и псеудо– традиционализма. Теолошки “опоравак” има ову цену, и ништа мање од кризе– конструктивни критицизам, критичка реконструкција– не може вратити теологију њеној стварној улози у Цркви.

2. Појам “Евхаристијска еклисиологија” одскора је уведен у наш теолошки речник. Може се говорити о великим разлозима за евхаристијску теологију, и читав овај есеј и није ништа друго до покушај да се докаже да је права Православна теологија по својој природи евхаристијска. Ово не значи да је Евхаристија као таква једини објекат теолошког разматрања и анализе. Управо таква промена Евхаристије у “објекат” је затамнела њену улогу извора теологије. То значи да је у животу Цркве тренутак истине који омогућава виђење стварних “објеката” теологије: Бога, човека и света у правом светлу, које, другим речима, открива и објекте теологије онаквима какви заправо јесу и даје неопходну светлост за њихово разумевање. “Видесмо светлост истиниту, примисмо Духа небескога…” Теологија као било која Хришћанска служба или литургија је благодатни дар, дар Духа Светога. Овај дар је дат у Цркви, тј. у чину у коме Црква саму себе испуњава као заједница Светог Духа, у коме она нуди у Христу и нуди Њему, у коме је прихваћена од Христа и нуди Њему, у чину који је зато извор свих благодати и служби Цркве. То је тренутак истине јер ми овде стојимо пред Богом у Христу који је крај, Есхатон, пуноћа човечанства, и у Њему се нуди Богу једина “словесна служба” /логике latreia/ искупљеног света– Евхаристија. У том светлу теологија види и схвата и укратко понавља у Христу истину о Богу, човеку и свету, о стварању и паду, греху и искупљењу, о целој васељени и њеном коначном преображају у Царство Божије, и ми примамо ову истину учешћем у Телу и Крви Христовој, у вечној Педесетници која нас “уводи у сву истину и јавља оно што долази” (Јн. 16,13). Задатак теологије је да посведочи о овој истини и том задатку нема краја. Сваки ће теолог то видети само делимично и делимично ће осветлити у складу са сопственом благодати и призвањем, али баш зато што сва благодат има један и исти извор, сва звања коначно доприносе једном и истом назиђивању једне католичанске Цркве.

Повратак Библији, повратак Оцима… Ово пре свега значи повратак Цркви путем Евхаристије и Евхаристији путем Цркве: овде су нам “текстови” Писма изнова дати као жива и животворна Реч Божија. Ми се овде не срећемо са нашим оцима у књигама већ у стварности. Стварности којој они сведоче у нашем времену и на нашем језику. “Јер су језици и свет различити” каже свети Иринеј “али сила предања је једна и иста” (Adv Hear l, 10, 2) “Наше учење” каже он “је сагласно са Евхаристијом и Евхаристија потврђује наше учење.”

Превео: Александар Ђаковац

****************************************

Блаженства

Од Ратимир Гроздановски

Блажени се бедните по дух; оние што плачат; кротките; гладните и жедните за правда; милостивите; чистите по срце; миротворците; гонетите заради правда; блажени сте вие кога ќе ве срамат и прогонат и когаќе говорот против вас секакви лоши зборови лажно – заради Мене!

Блаженство е постојана радост на душата. Она што во Стариот Завет претставуваат 10-те Божји заповеди, тоа во Новиот Завет се 9-те блаженства. Заповедите ни забрануваат да не го правиме она што е грев, а Блаженствата не учат како да правиме добро, да бидеме добродетелни и да ја постигнеме светоста.

Бог, блаженствата не ги дал во форма на заповеди туку ги дал како подвизи и ветувања, како начин на живеење, како конкретни постапки и примери за спасоносен живот. За да го исполниме она што се бара во Блаженствата потребна ни е најпрво помошта од молитвата, постот и воздржувањето.

Само преку подвиг се доаѓа до блаженство.

Христијанска добродетел е постојаност во доброто. Основни добродетели се: вера, надеж и љубов; а покрај нив се развиваат добродетелите: смирение, кротост, правдољубие, милосрдие, чистота на срцето, мирољубие, трпение и богооданост во мачеништво.

****************************

“Блажени се бедните по дух, зашто нивно е царството небесно!” (Матеј 5,3)

СМИРЕНИЕТО, НАСПРОТИ ГОРДОСТА….

…првите ќе бидат последни, последните први; немањето е најголемо имање; крстот е слава; смртта со смрт се победува; кротоста е најголема храброст; мудроста – лудост, а лудоста – умност и бедните по дух – духовно најјаки…

Бедните по дух се оние коишто не се пренадеваат на сопствениот дух…задоволни се од она што го примиле од Бога преку своите срца, та не им е потребна помошта на умот…тие се смирени и се свесни за своето несовршенство и недостојност пред Бога…се е дар од Бога и без Божјата помош не можеме да имаме материјална добивка, ниту духовно богатство…смирението е знак на големите души, а горделивоста на ситните души…без смирение нема спасение…

Според Св. Јован Лествичник постојат три основни знаци на смирение: (1), кога душата со радост ги прифаќа сите понижувања; (2), кога за ништо и никому не се гневи; и (3), кога не е самоуверена во своите добродетели, туку постојано се труди и се смета за недостојна…бедните по дух се луѓе со отворен ум и отворено срце… беден по дух е став на умот, желба на срцето и определба на човекот. Тоа е состојба на душата во една духовна рамнотежа и радост, со неоптовареност и испразнетост од овоземното, а свртеност кон духовното и небесното…

“Блажени се оние што плачат, оти ќе се утешат!” (Матеј 5,4)

ПОКАЈАНИЕ И ИСПОВЕДАНИЕТО, НАСПРОТИ НАДУЕНОСТА….

…покајно плачење за своите гревови…повеќе видови телесни плачења кои се убиствени за душата (од суета, лицемерие, гордост, гнев, злоба, завист, одмазда) и покајно плачење заради гревовите свои кое е благодатно (плач за покајание, плач однатре, нем плач, солзи на душата и срцето)….утешувањето е благодатно и се состои во прошка на гревовите и спокојство на совеста…по плачењето доаѓа радоста…зошто не плачеме за своите гревови (Св. Јован Лествичник)….плачот има тројно дејство: како вера ги мие гревовите; како оган ги гори страстите; и како благопријатен ветер Го оприсутнува Светиот Дух….

“Блажени се кротките, зашто тие ќе ја наследат земјата!” (Матеј 5,5)

КРОТОСТА, НАСПРОТИ ГНЕВОТ, СУРОВОСТА, ДИВОСТА, РАЗДРАЗЛИВО-СТА И НАСИЛСТВОТО….

….кротоста не е мека срдечност, која може човекот да го доведе во рамнодушност кон се…таа не природна слабост на карактерот, ниту плашливост или малодушност…малодушниот покажува кротост и трпение само надворешно, а внатрешно тој е полн со гнев и злоба…кротките се цврсто и сигурно уверени дека доброто е послино од злото и дека секогаш доброто победува, имајќи цврста волја и храброст….не е кроток оној којшто не е способен да се гневи, туку оној што го чувствува влијанието на гневот, но го скротува и се победува себеси….со кротост поучувај ги оние што се противат…кротоста е богољубие, а гордоста ѓаволољубие….

“Блажени се гладните и жедните за правда, оти тие ќе се наситат!” (Матеј 5,6)

ЧОВЕЧКА ПРАВДА И НЕПРАВДА, НАСПРОТИ БОЖЈАТА СЕПРАВЕДНОСТ И СУД….

….гладни и жедни за правда се луѓето на кои тешко им паѓа неправдата во светот…правдољубивите обично се побунуваат не за себе и од личен интерес, туку заради правдата….правда која е еднаква со вистината, а само Бог е апсолутна вистина и апсолутна правда….светите отци разликуваат световна (нејзини застапници се филозофите и правниците) и евангелска правда (за оние кои најнапред ја бараат правдата за другите, а потоа и за себеси)…правдата се постигнува со љубов… нашиот живот е постојано барање – наша глад и жед, а наситувањето и спокојот доаѓаат од Бога….

“Блажени се милостивите, зашто тие ќе бидат помилувани!” (Матеј 5,7)

МИЛОСТИВОСТА, НАСПРОТИ ЕГОИЗМОТ, СУРОВОСТА И ОДМАЗДАТА….

….милостивоста е љубов потврдена со дело….милостиви се оние кои доброволно им ги проштеваат слабостите на луѓето и секогаш се трудат да им помогнат колку што можат на оние кои се во мака… милост кон ближниот, телесна или духовна – твојата болка е и моја болка, неговото страдање е и мое страдање, ти сум и јас… милостивоста е активност со висока морална свест на човекот. Тоа е жртва….милоста се пројавува и преку материјално помагање и преку духовна помош….да се биде милостив не значи да се оправдува гревот и да се толерира злото, ниту да се одобрува расипаноста и грешноста….Житијата на: св. Јован Милостив, св. Петар Милостив, св. Агатон Милостив, св. Сампсон Гостопримлив, св. Павлин Милостив, св. Филарет Милостив & примерот за милостивиот Самарјанин (Лука 10,30 – 37)….

“Блажени се чистите по срце, оти тие ќе Го видат Бога!” (Матеј 5,8)

ЧИСТОСРДЕЧНОСТА – ОГЛЕДАЛО, СВЕТЛИНА И СВЕТОСТ, НАСПРОТИ НЕЧИСТОТИЈАТА – ТЕМНИНА И ГРЕВОВНОСТ….

….чисто срце е чиста совест и чиста душа. Тоа е боголикот во човекот….човек гледа на лицето, а Господ гледа на срцето….чистота на срцето е праведност и таа опфаќа верност, оддаденост на Бога и исполнување на Божјите заповеди….под поимот срце во Светото писмо се разбира целиот човечки дух: неговиот ум, чувство и волја – центарот на човечката душа од каде што извира секое добро или зло. Од срцето потекнуваат сите акции….Бог живее во чистото срце….

“Блажени се миротворците, зашто тие ќе се наречат синови Божји” (Матеј 5,9)

МИРОТ И ЉУБОВТА, НАСПРОТИ ВОЗНЕМИЕНОСТА И ОМРАЗАТА….

….миротворци се оние коишто мирот Божји го имаат во себе, коишто имаат љубов во душата и чисто срце, коишто имаат чиста совест, мир и спокојна душа, живеејќи во слога и мир и внесуваат мир меѓу другите луѓе….твори мир, и тоа мир пред се во својата душа, а потоа и во душата на ближните….за да се има во себе душевен мир, потребно е човекот да биде измирен со Бога. Измирувањето со Бога се постигнува преку исповедувањето на гревовите….блаженствата бараат подвизи….имај љубов во душата и чисто срце, имај чиста совест, мир и спокојна душа, живеј во слога и мир со сите и внесувај мир меѓу другите луѓе, измирувајќи ги скараните и молејќи се за нив…

“Блажени се гонетите заради правда, бидејќи нивно е царството небесно” (Матеј 5,10)

ПРАВДОЉУБИЕ, НАСПРОТИ ЗЛОСТОРСТВО….

…..правдата се наоѓа на дното од вредностите. Таа е темелот. Таа секогаш стои меѓу омразата и љубовта….застапниците на правдата се гонети заради правда. Пример: промаченик св. Стефан, св. Јован Крстител, св. Јован Златоуст, св. Ѓорѓи Кратовски, св. Злата Мегленска….осмото блаженство не учи на: (1), да ја сакаме правдата и вистината и тоа да го покажуваме во животот на дело; (2), да бидеме смели и непоколебливи во бранењето на правдата и во сведочењето на вистината; и (3), ако треба, трпеливо да поднесеме и гонење заради правдата и вистината, имајќи постојана надеж во Бога….

“Блажени сте вие, кога ве срамат и прогонат и кога ќе говорат против вас секакви лоши зборови лажно – заради Мене! Радувајте се и веселете се, зашто голема е вашата награда на небесата! Така ги гонеа и пророците што беа пред вас” (Матеј 5,11 – 12)

МАЧЕНИШТВОТО, НАСПРОТИ ГОНИТЕЛИТЕ И МАЧИТЕЛИТЕ…..

…..трпение и истрајност во страдањата заради правда и заради Христа…мачеништвото не е фанатизам, тоа се темели на: верата, љубовта и надежта кон Бога и ближните, молејќи се за љубов кон сите….духовната радост оди заедно со страдањата…страдањата на сегашното време не се ништо спрема славата, која ќе се јави во нас….Оче прости им оти не знаат што прават / Господи не примај им го ова за грев….верата е најсилна кога се запечатува со крв….

*******************************

Блаженство е постојана радост што ја доживуваат луѓето чијашто совест е чиста и нема за што да ги осудува. Вистински блажен е оној, којшто има мир во совеста, радост во срцето и увереност во идниот вечен живот.

*********

Сите блаженства се во меѓусебна врска. Имено, човекот ако е смирен, тој ќе плаче за своите гревови; а оној што ги оплакува своите гревови, постанува кроток, тивок и милостив; милостивиот е чист по срце; а чистиот по срце, станува миротворец; оној пак кој што ќе го постигне тоа, тој ќе биде подготвен да поднесува страдања заради правда, да биде срамотен, прогонет и во опасности заради Христа маченички да пострада.

******************************************