ДВАЕСЕТ И ПРВА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Излезе сејач да сее семе…“
(Лука 8: 5)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Има ли поедноставни зборови со кои би се опишала суштината и значењето на Христовата наука, отколку зборовите кои Христос ги употребил во денеска слушнатата приказна за сејачот и семето. Има ли поразбирлива споредба со која би се опишала состојбата на човечките души, кои на различен начин ја прифаќаат Христовата вистина, отколку споредбата со семето, кое паднало на разни места на нивата и кое принесло различен плод. Сепак, денес имаме убава можност уште еднаш да ја протолкуваме прекрасната приказна за сејачот и семето и да го објасниме нејзиното мистично значење:
Божествениот Сејач цели дваесет векови непрестано ја обиколува земјата вдолж и попреку, се појавува во животот низ сите епохи, како вечен патник оди по патиштата на разни народи и насекаде го сее словото за вистинскиот живот и спасението. Прифаќан или отфрлан, сакан или презиран, Он со Своето име и дело ги исполнува вековите, кои почнуваат од таинствената Витлеемска ноќ.
А какви и колку многу историски пресврти доживеало човештвото низ сите дваесет векови? Дваесет векови четирите краја на земјата се сретнуваат во љубов, но и во омраза, во радост, но и во тага, во слога, но и во крвави војни, во разбирања, но и во кавги. Но, во текот на сите тие векови на вера, но и на богоотпадништво, еден лик останува неизменет, а тоа е Неговиот лик, ликот на божествениот Сејач.
Господ Исус Христос е величенствениот божествен Сејач на семето, кое раѓа живот, зашто „Неговите зборови се дух и живот“. Неговиот збор најмногу одговара на сите потреби на човечката душа, срце и волја. Во Неговите зборови човекот го достигнува своето високо назначување, афирмацијата на својата личност, која ја збогатува со вечни вредности. Неговиот збор ги решава сите прашања од човечкото незнаење. Христовите зборови, фрлени како семе врз почвата на човечката душа, траат низ сите времиња. Колку и да се менувале условите на животот, колку и да напредувале науката и техниката, сепак, Христовите зборови нема да престанат да бидат патоказ за човекот. Признавањето на Христовите современици дека Он има зборови за вечен живот, претставува признавање за сите времиња.
А, пак, секој земјоделец ја сака својата земја. Тој вложува труд да ја обработи земјата, па откако ќе го фрли семето, се надева на плод, кој ќе биде награда за неговиот труд. Затоа тој го бира семето, кое треба да биде посеано, за да роди здрав и убав плод. Така постапуваат сите совесни и разумни земјоделци. Но, уште повеќе е важно какво семе на духовен живот се сее во светот, зашто постојат различни семиња кои се сејат во човечките души. А семето, кое го сее божествениот Сејач е Божјото слово. Тоа семе е семето на верата, љубовта, правдата, мирот, чистотата…
Зрното на верата посеано во човечките души, раѓа живот. Оној, кој искрено верува, го љуби својот небесен Отец и синовски се потчинува на Неговата волја. А Неговата волја е совршеноста на човекот. Оној, кој верува, никогаш не е сам. Можно е сите да го остават, да го запостават, но тој во себе ќе има сили да го понесе бремето на најтешката осаменост, на најтешките моменти во животот.
И посеаното зрно на љубовта раѓа богати и вкусни плодови на животот. А и љубовта раѓа живот. Љубовта претставува светлина за душата, а науката за љубовта се вика Божји закон.
Божествениот Сејач сее семе, и тоа добро и здраво семе, меѓутоа, при сеењето секое зрно не паѓа на добра земја. Како што слушнавме во приказната, едни зрна паднале покрај патот и пропаднале без род, бидејќи биле изгазени и птиците небески ги исколвале. Истото се случува и со науката, која божествениот Сејач ја сее во светот. Зрната со вистината за животот пропаѓаат без род, тогаш, кога тие ќе паднат некаде при крајот на душата. А такви луѓе се оние кои ја слушаат науката за Божјото царство, и на кои таа наука им се допаѓа, но и покрај тоа, тие не ја примаат длабоко во својата душа и таа не постанува основа на нивното убедување. Зарем многумина од нас, кои денес се наоѓаат во овој храм, и кои ја слушнаа приказната за сејачот и семето, нема во себе да заклучат: Колку е добра и вистинска денешната евангелска поука која ја слушнавме! Колку голем Учител е Христос! Колку многу е убедлива Неговата наука! Но, сепак, кога ќе излезат од храмот, тие повторно ќе продолжат со стариот грешен начин на живеење. Токму кај нив семето паднало на неплодна почва и нема да донесе плод, зашто нивната внатрешност не е препородена и не е раздвижена со силата на Христовата наука. Господовиот глас се одбил од нивните срца. Тие го слушаат само Неговото далечно ехо, како познато, блиско и блажено сеќавање за нешто божествено.
Многу зрна на Божјата наука за животот не паѓаат длабоко во срцето, во центарот на внатрешниот живот, туку остануваат настрана од животното средиште на духот. Многумина ја слушаат науката и се восхитуваат од нејзината божествена величина, но во својот живот го чуваат само споменот за неа. Има луѓе, кои ја слушаат Божјата наука, но тоа го прават потполно ладнокрвно. И тоа семе паднало покрај патот на нивната душа и нема да донесе плод. Науката за Божјото царство паѓа покрај душата и не може да донесе плод тогаш, кога човекот целото свое внимание и сите свои мисли ги вперува кон земните задачи, кои ги смета за единствени важни во својот живот. Токму затоа денес од едни можеме да слушнеме: Немаме време ни можност да се посветиме на науката за Божјото царство; од други: денес не е време да мислиме за Божјото цартсво, зашто животот е краток, а задоволствата и минливите земни радости за нас се нешто најубаво; трети ќе речат: Зарем науката за Божјото царство може да ни помогне? Апсолутно не, зашто се надевам дека современата наука ќе ги реши сите наши животни проблеми; од четврти ќе слушнеме: Премногу сме зафатени со животните професионални обврски, па немаме време за никакви други науки; а други, пак, ќе речат: каква наука за вистината? Секоја вистина ја ограничува слободата на нашите мисли!
А сепак, силните и здравите се радуваат на животот. А на животот треба сите да му се радуваат. Токму затоа, божествениот Сејач ги обиколува сите души и го сее семето на вистинскиот живот. Оној, кој ќе го отвори своето срце за во неговите бразди да падне божественото семе, тој ќе ја познае вистината и во неа ќе го најде животот. Во тие срца и за тие срца ќе расцути пролетта, ќе созрее летото, ќе дојде жетвата и ќе се соберат безброј плодови. За нив ќе има живот во изобилство. А оние, пак, кои ќе ги затворат своите срца, нема да го примат семето на животот. Тежок е оној живот, кој е сличен на сува почва, која е жедна за вода, која испукала зашто нема дожд и која тажно овенала во својата јаловост.
Затоа, излезе Сејачот да сее семе… За Него сонцето никогаш нема да зајде, бидејќи сите времиња се Негов ден и нема да остави ниту една почва непосеана, зашто Неговите зборови се дух и живот. Амин!
*******************************************************
Седмият вселенски събор
Седмият вселенски събор бил свикан в 787 година в гр. Никея, при императрица Ирина (вдовица на император Лъв Хазар) и се състоял от 367 отци.
Съборът бил свикан против иконоборческата ерес, възникнала 60 години преди Събора при гръцкия император Лъв Исаврий, който, желаейки да обърне мюсюлманите в християнската вяра, решил да унищожи почитанието на иконите. Тази ерес продължила и при неговия син Константин Копроним и внук Лъв Хазар.
Съборът осъдил и отхвърлил иконоборческата ерес и постановил в светите храмове редом с изображението на Честния и Животворящ Кръст Господен да се разполагат и свети икони, да се почитат и да им се въздава поклонение, възнасяйки ума и сърцето към изобразените на тях Господ Бог, Божия Майка и Светиите.
След Седмия вселенски събор гонението на светите иконои отново било подновено от следващите три императора: Лъв Арменец, Михаил Балбоа и Теофил и вълнувало около 25 години Църквата.
Почитанието на светите икони било окончателно възстановено и утвърдено на Поместния събор в Константинопол в 872 година, при императрица Теодора.
На този Събор, в знак на благодарност към Господ Бог, дарувал победата на Църквата над иконоборците и всички еретици, бил установен празника Тържество на Православието, който Вселенската Православна Църква празнува и до днес в първия неделен ден от Великия пост.
********
Проповед в Неделя на светите Отци от Седмия Вселенски събор
На днешната неделя светата Църква чествува паметта на светите отци от Седмия вселенски събор.
Тъй като светите отци са едни от най-големите сеячи на словото Божие, и тяхното дело е една благословена за човечеството сеитба, положено е да се чете на сегашната света литургия евангелската Притча за сеяча (Лук. 8:5-15).
Аз ще я предам за ония, които не бяха тука, когато се чете светото евангелие.
Излезе сеяч да сее семе. Едни зърна паднаха край пътя и бяха потъпкани, и птиците небесни ги изкълваха; а други паднаха на камък и, като поникнаха, изсъхнаха, защото нямаха влага; други пък паднаха между тръни; и израстнаха тръните заедно със зърната и ги заглушиха; а други паднаха на добра земя и, като изникнаха, дадоха плод: едно тридесет, друго шестдесет, а трето сто (Марк. 4:8).
Учениците запитали Спасителя: “Какво значи тая Притча?” – и Той им обяснил.
В нея са нарисувани четири категории хора, според тяхното отношение към словото Божие, и е разкрита причината: защо словото Божие понякога не принася плод.
Сеячът в Притчата е Сам Господ Иисус Христос. Семето е словото Божие. Почвата – това са човешките сърца.
Сърцето на някои е “път”, по който са минавали и минават обикновено грехове и пороци. Вследствие на това то е станало “отъпкана почва”. Семената на словото Божие падат в него, но остават на повърхността. “Дохожда дяволът и грабва семето. Такива хора слушат словото на Царството Божие и не го разбират; невъзприемчиви са, сърцата им са “чужда земя”.
Сърцата на други, вследствие грехове, са станали колебливи, непостоянни, безволеви и приличат на “каменисто място”. Наистина, на каменисто място все още може да има малко пръст, та семената да поникнат. Ала това не е утешително: нямат влага! Ние знаем края: хората с такова сърце “кога чуят словото, с радост го приемат”, но те “временно вярват, а във време на изкушение отстъпват; непостоянни са кога настане скръб или гонение заради словото, тоз час се съблазняват” (Марк. 4:17), не са твърди и устойчиви.
Сърцата на трети са горе-долу сгодна, но заета “от тръни” почва. Това са хората, които “в живота си се задавят от грижи, богатство и светски наслади”. Такива хора слушат словото, но то пада сред тръни, които “заглушават словото, и то бива безплодно” (Мар. 4:18). Тези са людете, които, противно на казаното в Евангелието, искат да слугуват на двама господари: на Бога и на Мамона.
Но има и сърца, които са “добра почва”. Това са чистите, правите, кротките, смирените, пълните с добро съкровище сърца!… Човеците с такива сърца слушат словото и го разбират, приемат го, пазят го и принасят плод с търпение: “един дава плод сто, друг шейсет, а друг трийсет” (Мат. 13:23; Мар. 4:20).
Добрата жетва зависи от сеяча, семето и почвата. Бог е сеячът; Божието слово е семето; нашите сърца са почвата. По-добър, по-опитен сеяч от Бога няма; по-здраво и качествено по-хубаво семе от словото Божие също няма. Ако в живота ни има неуспех, безплодие, “глад”, пустота, вината е у нас, защото сърцата ни са земя пуста, изсъхнала и безводна (Пс.62:2)!
И днес Бог сее. Ще сее и утре. Ще сее до свършека на света. Сее и ще сее щедро, обилно и непрестанно. Сее и ще сее чрез стотици хиляди пастири, проповедници и учители! …
Когато зазвъни камбаната или забие клепалото, Бог зове в храма Своите чада, за да посее там в сърцата им, чрез свещенослужителите, Своето слово.
Братя и сестри, посещавайте църковните служби, слушайте църковни поучения, но всеки трябва да се потруди преди всичко за сърцето си: да го направи добра почва, да го разорава, да го чисти от ” камъни” и “тръни” (тоест от греховни зародиши и израстъци), да го напоява с чистото и святото. Само на така подготвена почва падналите семена на словото, при съдействието на Божията благодат, поникват, израстват и дават добър плод: едно сто, друго шейсет, и друго трийсет.
Светите отци, чиято памет чествуваме днес, са били не само големи и неуморни сеячи на словото Божие, но и изпълнители на словото. Техните сърца са били “добра почва”, на която това слово е пониквало, расло и принасяло най-обилен добър плод.
Да бъдем като Отците – това ще бъде най-добрата почит, която можем да им поднесем и отдадем! …
Нека винаги помним, че “всяко дърво, което не дава добър плод, бива отсичано и хвърляно в огън”(Мат. 3:10)!
Да се трудим и Бог да ни помага, та да не заслужим такава окаяна участ! Свети апостол Яков пише: “Бъдете изпълнители на словото, а не само слушатели!” (1:22).
Накрай, братя и сестри, искам да спра вашето внимание и на следното: Не само словото Божие е семе, но и всяко човешко слово. И не само проповядването на словото Божие е сеене, но и всяка наша беседа, всеки наш разговор е също сеене.
Ние изговаряме много думи, без да си даваме сметка за последствията от тях. Човешкото слово е живо зърно, способно да принесе съответен плод: ако нашите думи са пълни със здрави мисли, добри чувства и желания, те несъмнено ще принесат и добър плод; ако ли са изпълнени със зловредни мисли, лоши чувства и желания, то такъв ще бъде и техният плод. Както трънът не ражда грозде и репеят смокини, така и нашите гнили слова няма да принесат добър плод (Мат. 7:16)!
Братя и сестри,
Не забравяйте, че за всяко празно слово ще отговаряме в Съдния ден пред Бога (Мат. 12:36)!
Да внимаваме, щото никога да не излизат из устата ни гнили думи (Еф. 4:29), сквернословие, хула, лъжа, измама, клевета!
Да обуздаваме своя език, за да не грешим с него, защото, “който не греши с дума – казва свети апостол Яков, – той е съвършен човек, мощен да обуздае и цялото тяло” (3:2)! – Амин!
† Митрополит Софроний
*********************************
Проповед върху неделното литургийно евангелие
Плодородието на нивите, братя, зависи от много фактори и главно от природните явления: от дъжда, слънцето, водните запаси. Зависи, естествено, и от грижата на човека. Земеделците много добре знаят всичко това. Затова и много се молят, за да даде плод семето, което засяват в нивите. И когато дойде благословеното време да съберат плода на ръцете си, имат навик да предлагат първите плодове на “най-малките братя” Христови като благодарност към Бога.
Когато словото Божие се засява сред хората, то покълва със силата на Светия Дух. Църквата ни винаги се моли: “Благодатта на нашия Господ Иисус Христос и любовта на Бог Отец, и общението със Светия Дух да бъде с всички нас”. Бог никога не ни оставя. Винаги праща богатата Си милост и снизхождението Си, та ние хората да осъзнаем спасителното за света дело на Неговия Син.
Семето на нашата Църква, т. е. учението на Словото, е благовестието. Това е живото свидетелство, че Синът и Слово Божие стана човек за нашето спасение. За да ни даде възможност да станем чеда Божии, отговорни разпоредници на църковните тайнства и по благодат участници в пришествието Му при Всеобщото възкресение. Семето на благовестието дава плод, когато хората осъзнаят това спасително за света събитие. А осъзнаване означава съзнание, че действително нищо друго не изпълва нашето съществуване с увереност, надежда, сила и смелост, освен самият Богочовек Христос.
В ежедневния си живот вярващият християнин, който поверява живота си на благия Божи промисъл, със своето отношение показва плодовете на тази сеитба. Обича и прощава. Поема с отговорност живота. Бори се колкото сили има за мира, помирението, градивното съвместно съществуване. Започвайки от семейството си, квартала, града си, предлага от малкото или многото, което има. Казва добра дума, приема другия, който не е като него.
Осезаеми са, братя, плодовете на Светия Дух. Това е светостта!
Апостол Папаконстантину, митрополит на Поляна и Кукуш
*****************************************************
Днес се чете Евангелието от Лука притчата за сеяча „Едни зърна паднаха край пътя и бяха потъпкани, и птиците небесни ги изкълваха; а други паднаха на камък и, като поникнаха, изсъхнаха, други пък паднаха между тръни; и израснаха тръните и ги заглушиха. А други паднаха на добра земя и, като изникнаха, дадоха плод стократен”. Ние с вас добре знаем тази притча, братя и сестри. Тук ние можем да зададем такъввъпрос: а, собствено, в какво е отговорността, в какво е вината на човека, ако словото Божие не дава в него ръст, не дава в него плод?
Може би, такава е природата, може би, всеки от нас по рождение, по природа има еднаили друга нагласа на душата, както има крайпътна почва, както има камениста почва, както има бурени и ние за това не трябва да отговаряме защо не даваме никакъв духовенплод? Навярно, отговор на този въпрос може да се намери в този вариант на притчата засеяча, който ние намираме не в Евангелието от Лука, чуто днес от нас, а в Евангелието от Матея.
Там се казва, че това семе, което паднало на добра почва, принесло плод„стократно, шестдесет и тридесет”. В това е отговорът на нашия въпрос. Единственият нормален вариант – това е този случай, когато семето даваплод, то може да дава различен плод, защото ние действително всички сме много различни по природа. От Бога ни е дадено различно, защото ние имамеразлично призвание, и в различна степен трябва да изпълним това, което ни е предназначено да изпълним. Но, така или иначе, даже хората с най-малкидарования имат тези дарования и могат да принесат плод. Значи, получавасе, че ако ние не принасяме плод, причината не е в някакво наше вродено лошо устроение, не е в това, че ние по природа сме лишени от каквато и да едуховна възприемчивост; причината е в това, че ние сами извращавамесвоята природа, така неправилно направляваме своята воля, че ние сеоказваме тази крайпътна почва, или камениста, или с тръни.
Днешната притча – това не е притча за различните човешки характери. Това е притча, която ни изобличава в нашата зла воля, в нашата леност, в нашетонерадение, в нашето лекомислие, в това, че си позволяваме да серазпиляваме от стихиите на този свят, някакси се разтваряме в този свят и нищо не остава в нас цялостно. В такова състояние – разслаблено, разпиляноние, разбира се, губим всяка способност да служим на Бога и да принасямедуховен плод.
Да се замислим над това и нека този съд, който Господ днес в Евангелиетоизрича над нас, да ни бъде не за осъждане, а да вдъхне душа на нашияпровалящ се, угасващ духовен живот. Господ да пази всички нас! Амин!
Превод: прот. Йоан Карамихалева
Понеделник Кол. 2:13-20. Ев. Лук. 9:18-22.
Вторник Кол. 2:20-3:3. Ев. Лук. 9:23-27.
Сряда Кол. 3:17-4:1. Ев. Лук. 9:44-50.
Четвъртък Кол. 4:2-9. Ев. Лук. 9:49-56.
Петък Кол. 4:10-18. Ев. Лук. 10:1-15.
Събота 2Кор. 5:1-10. Ев. Лук. 7:2-10.
2. Беа заедно Симон Петар и Тома, кого го викаа Близнак, и Натанаил од Кана Галилејска, и Заведеевите синови, и двајца други од учениците Негови.
3. Симон Петар им рече: „Ќе одам да ловам риба.” Му рекоа: „И ние ќе дојдеме со тебе.” Тогаш излегоа и веднаш влегоа во кораб, но таа ноќ ништо не уловија.
4. А кога се раздени, застана Исус на брегот, само учениците не Го познаа дека е Исус.
5. Исус им рече: „Деца, имате ли нешто за јадење?” Му одговорија: „Не.”
6. А Он им рече: <Фрлете ја мрежата од десната страна на коработ и ќе најдете!” Ја фрлија, и не можеа веќе да ја извлечат од многу риби. 7. Тогаш ученикот, што го сакаше Исус, му рече на Петра: „Господ е.” А Симон Петар, штом чу дека е Господ, си ја препаша облеката – оти беше необлечен, и се фрли во морето. 8. А другите ученици, влечејќи ја мрежата со риби, дојдоа со кораб, оти не беа далеку од брегот, но само околу двесте лакти. 9. Кога пак излегоа на земјата, видоа накладен оган, и на него ставена риба и леб. 10. Исус им рече: „Донесете од рибите што ги уловивте сега!” 11. А Симон Петар влезе и ја извлече мрежата на земја, полна со крупни риби, на број сто педесет и три; и макар што беа толку многу, мрежата не се скина. 12. Исус им рече: „Дојдете, јадете!” И никој не смееше да Го праша: „Кој си Ти?”, оти гледаа дека е Господ. 13. Се приближи Исус, зеде леб и им даде, исто така и риба. 14. Ова беше веќе третпат како им се јави Исус на учениците Свои, откако воскресна од мртвите.
17. Ако, пак, барајќи да се оправдаме во Христа, и сами се најдовме грешници, зарем Христос е слуга на гревот? Тоа никако!
18. Зашто, ако одново го градам она што сум го урнал, тогаш и сам станувам престапник;
19. преку Законот умрев за Законот, и, за да живеам за Бога, се распнав со Христа;
20. и јас веќе не живеам, туку Христос живее во мене. А тоа што сега живеам во тело, живеам со верата во Синот Божји, Кој ме засака и Себеси се предаде за мене.
6. а друго падна на камен, па штом никна, се исуши, оти немаше влага;
7. едно, пак, падна меѓу трње; и израсна трњето, па го задуши;
8. а друго падна на добра земја, и кога изникна, донесе стократен плод.” Откако го рече ова, извика: „Која има уши да слуша, нека чуе!”
9. А учениците Негови Го прашаа, велејќи: „Што значи таа парабола?”
10. Он рече: „Вам ви е дадено да ги знаете тајните на царството Божјо, а на другите ќе им се зборува во параболи, та гледајќи да не виѓаат, и слушајќи да не разбираат.
11. А оваа парабола значи: семето е словото Божјо.
12. Она, што падна покрај патот, се оние, кои слушаат; но потоа доаѓа ѓаволот и им го зема словото од срцата нивни, за да не поверуваат и да не се спасат;
13. а она на камен – се оние, кои кога ќе го чујат словото, со радост го примаат; но немаат корен и веруваат некое време, па штом дојдат искушенија, тие се откажуваат;
14. тоа, пак, што падна меѓу трње, се оние, што го слушаат словото, но кога отидат, се подаваат на грижи, богатства и наслади од овој живот и не донесуваат плод;
15. а оние на добрата земја, се тие што го слушаат словото и го пазат во добро и чисто срце, и принесуваат плод со трпение.” Штом го рече тоа, извика: „Кој има уши да слуша, нека чуе!
14. а тоа стана, кога Христос го избриша ракописниот закон, што беше против нас, а кого го зеде од средината и го прикова на крстот;
15. и, откако ја одзеде силата од началствата и властите, Он ги изложи јавно на позор и ги победи на него.
16. Па така, никој нека не ве осудува за јадење или пиење, или за некој празник, или за млад месец или сабота;
17. тоа е сенката на иднината, а телото е Христос.
18. Никој своеволно да не ве мами со смиреномудрост и служење на ангелите, впуштајќи се во она, што не го видел, гордејќи се залудо со својот телесен ум,
19. и не се придржува кон Главата, од Која целото тело, поддржано преку зглобови и врски, расте со растење според Бога.
20. И така, ако вие со Христа умревте за световните стихии, тогаш сошто се препирате, како уште да живеете во светот:
19. Тие одговорија и рекоа: „Едни за Јована Крстител, други за Илија, а некои, пак, дека воскреснал еден од старите пророци.”
20. Он им рече: „А вие, за кого Ме мислите?” Петар одговори и рече: „За Христа Божји.”
21. И Он строго им заповеда, никому да не кажуваат за тоа,
22. велејќи дека Синот Човечки треба да пострада многу, да биде отфрлен од старешините, првосвештениците и книжниците, и дека ќе биде убиен, и дека на третиот ден ќе воскресне.
20. И така, ако вие со Христа умревте за световните стихии, тогаш сошто се препирате, како уште да живеете во светот:
21. не се фаќај, не вкусувај, не пипај!
22. Сите тие се определени на пропаѓање – кога се управуваат според човечките заповеди и учења.
23. Тие имаат само вид на мудрост во своеволното благочестие, а во смиреномудроста и во нештедењето на телото тие никако не се грижат, освен за наситување на телото.
3. Потребно е да се мисли на она што е небесно и да се оди по Христа. Христијаните дома.
1. И така, ако сте воскреснале заедно со Христа, барајте го она што е горе, каде што Христос седи оддесно на Бога:
2. мислете за небесното, а не за земното.
3. Зашто вие умревте, и вашиот живот е сокриен со Христа во Бога.
********
23. А на сите им зборуваше: „Ако некој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, нека го земе крстот свој и нека оди по Мене!
24. Оти, кој сака да ја спаси душата своја, ќе ја загуби; а кој ја загуби душата своја заради Мене, тој ќе ја спаси.
25. Зашто, каква му е ползата на човека, ако го придобие целиот свет, а себе погуби или си направи зло?
26. Бидејќи, кој се срами од Мене и од зборовите Мои, од него ќе се засрами и Синот Човечки, кога ќе дојде во славата Своја, и на Отецот и на светите ангели.
27. Вистина ви велам, овде стојат некои, што не ќе вкусат смрт, дури не го видат царството Божјо.”
*******
Среда –
17. И сè што вршите со збор или со дело, вршете го во името на Господа Исуса Христа, благодарејќи Му преку Него на Бога и Отецот!
18. Вие, жените, покорувајте им се на мажите свои, како што прилега во името на Господа!
19. Вие, мажите, сакајте ги жените свои и не огорчувајте ги!
20. Деца, на родителите свои бидете им послушни во сè, зашто тоа Му е благоугодно на Господа!
21. Татковци, не дразнете ја челадта своја, за да не паѓаат со духот!
22. Вие, робовите, во сè бидете им послушни на своите земни господари по тело, слугувајте им не само пред очи како да им угодувате на луѓе, туку во простотата на срцето, боејќи се од Бога!
23. И сè, што правите, правете го од душата, како за Господа, а не за луѓе,
24. знаејќи дека како награда ќе добиете од Господа наследство, бидејќи на Господа Христа Му служите.
25. А кој врши неправда, ќе добие според неправдата своја; и нема да се гледа кој е кој.
4. Молете Му се на Бога и за апостолите и за христијанската мудрост во зборови и дела. Поздрави и крај.
1. Вие, господарите, спрема робовите свои бидете справедливи и давајте им го она што е правично, кога знаете дека и вие имате Господар на небесата!
*******
44. Сложете ги во ушите свои овие зборови: Синот Човечки ќе биде предаден во раце човечки.
45. Но тие не го разбраа оној збор, зашто беше сокриен од нив за да не го разберат, а се плашеа да Го прашаат за неговото значење.
46. И им дојде мисла: кој од нив е најголем.
47. А Исус, знаејќи ја мислата на нивните срца, зеде едно дете и го постави пред Себе,
48. па им рече: „Кој го прима ова дете во Мое име, Мене Ме прима; а кој Ме прима Мене, Го прима Оној Што Ме пратил; зашто кој е најмал меѓу вас, тој ќе биде најголем.”
49. Одговори Јован и рече: „Наставниче, видовме еден човек, кој во Твое име истерува бесови, па му забранивме, бидејќи не оди со нас.”
50. Исус му рече: „Не забранувајте! Оти, кој не е против вас, тој е со вас.”
******
Четврток –
2. Бидете постојани во молитвата, бидете бодри во неа со благодарност!
3. Молете се исто така и за нас, за да ни ја +отвори Бог вратата на проповедта да ја разгласуваме Христовата тајна, поради која сум и во окови,
4. та да ја откријам, како што треба да зборувам!
5. Спрема надворешните однесувајте се благоразумно, ползувајќи го времето!
6. Зборот ваш секогаш да биде благодатен, зачинет со сол, за да знаете како треба на секого да му одговарате!
7. Што се однесува до мене, сè ќе ви соопшти Тихик, љубениот брат и верен служител и сотрудник во Господа,
8. кого нарочно поради тоа го испратив при вас, за да разбере како сте и да ви ги утеши срцата ваши,
9. заедно со Онисим, верниот и омилен наш брат, кој е од вас; тие ќе ви раскажат сè што станува овде,
******
49. Одговори Јован и рече: „Наставниче, видовме еден човек, кој во Твое име истерува бесови, па му забранивме, бидејќи не оди со нас.”
50. Исус му рече: „Не забранувајте! Оти, кој не е против вас, тој е со вас.”
51. А кога се приближија деновите на Неговата смрт, Он тргна по патот за Ерусалим;
52. и испрати пред себе гласници; тие отидоа и влегоа во едно самарјанско село да приготват за Него.
53. Но не Го примија, зашто имаше изглед на патник, што оди во Ерусалим.
54. Кога го видоа тоа учениците Негови, Јаков и Јован, рекоа: „Господи, сакаш ли да кажеме да падне оган од небото и да ги истреби, како што направи и Илија?”
55. Но Он се сврте кон нив, ги искара и рече: „Не знаете од каков дух сте вие;
56. зашто Синот Човечки дојде, не да погубува човечки души, туку да спаси.” И отидоа во друго село.
******
Петок –
10. Ве поздравува Аристарх, кој е затворен со мене, и Марко, внукот на Варнава – за кого добивте заповед: ако дојде при вас, примете го.
11. Исто така и Исус, наречен Јуст; тие се од обрезаните и единствени сотрудници за царството Божјо, кои ми беа утеха.
12. Ве поздравува од вашите Епафрас, служител на Исуса Христа, кој секогаш во молитвите свои се грижи, да бидете совршени и исполнети со секаква волја Божја.
13. Сведочам за него дека тој има голема ревност и грижа за вас и за оние што се во Лаодикија и Ерапол.
14. Ве поздравува Лука, возљубениот лекар, и Димас.
15. Поздравете ги браќата во Лаодикија, и Нимфана, и неговата домашна црква!
16. Откако ова послание се прочита при вас, направете да се прочита и во Лаодикијската црква, а она од Лаодикија да го прочитате и вие.
17. Кажете му на Архип: „Гледај ја службата, што си ја примил во Господа, да ја извршуваш!”
18. Своерачен поздрав од мене, Павла. Помнете ги оковите мои! Благодат меѓу сите вас. Амин!
******
1. Потоа Господ избра и други седумдесет ученици и ги испрати пред Себе по двајца во секој град и место, каде што и Сам сакаше да оди,
2. и им рече: „Жетвата е голема, а работници се малку; затоа молете Го Господарот од жетвата да испрати работници на жетвата Своја.
3. Одете! Ете, Јас ве праќам како јаганца меѓу волци.
4. Не носете со себе ни ќесе, ни торба, ниту обувки и +никого патем не поздравувајте!
5. И во која куќа влезете, прво кажете: »Мир на таа куќа!«
6. Па, ако биде таму синот на мирот, вашиот мир ќе остане на него; ако ли не, тој ќе се врати во вас;
7. и во таа куќа останете, јадете и пијте што ќе ви дадат; зашто работникот ја заслужува својата награда. Не преоѓајте од куќа в куќа.
8. И во кој град влезете, и ве примат, јадете што ќе ви принесат пред вас;
9. лекувајте ги болните што се во него и говорете им: »Се приближи до вас царството Божјо.«
10. А во кој, пак, град влезете и не ве примат, излезете по раскрсниците негови и кажете:
11. »И правот од вашиот град, што се прилепил на нас, ви го истресуваме; но знајте го ова, дека се приближи до вас царството Божјо.«
12. Ви велам, дека во оној ден на Содом ќе му биде полесно, отколку на тој град.
13. Тешко тебе, Хоразине! Тешко тебе, Витсаидо! Оти, ако во Тир и Сидон се беа извршиле чудесата што станаа кај вас, тие одамна, седејќи во вреќи и пепел, ќе се беа покајале.
14. Но на Тир и Сидон ќе им биде полесно на судот, отколку вам.
15. И ти, Капернауме, што си се издигнал до небото, до пеколот ќе паднеш.
*******
Сабота –
1. Знаеме дека, кога земното живеалиште на нашето тело, кое е како шатор, се разруши, тогаш имаме од Бога дом, куќа неракотворна, вечно живеалиште на небесата.
2. Затоа и воздишуваме, копнејќи да се облечеме во своето небесно живеалиште;
3. само, да не би и облечени, да се најдеме голи.
4. Оти, ние кои се наоѓаме во овој шатор, воздишуваме обременети; бидејќи не сакаме да се соблечеме, туку да се преоблечеме, та животот да го проголта смртното.
5. А Бог, Кој нè создаде токму за ова, ни даде и залог на Духот.
6. И така, секогаш сме спокојни, зашто знаеме дека, додека живееме во телото, ние се оддалечуваме од Господа,
7. бидејќи според верата живееме, а не според гледањето.
8. Но не се плашиме и сакаме што поскоро да го напуштиме телото и да се прибереме при Господа.
9. Па затоа и усрдно се грижиме да Му бидеме угодни, било кога живееме во телото, било кога го напуштаме;
10. зашто сите ние треба да се јавиме пред Христовиот суд. Та секој +да прими што заслужил, според она што го извршил во телото свое, било добро или зло,
******
2. Слугата на еден стотник беше тешко болен, на умирање; а многу го сакаше.
3. Па како чу за Исуса, ги прати при Него старешините јудејски, молејќи Го да дојде и да го излекува слугата негов.
4. А тие, штом дојдоа при Исуса,
Го молеа усрдно и велеа: „Достоен е да му го направиш тоа,
5. оти го сака нашиот народ, и синагогата тој ни ја направи.”
6. И тргна Исус со нив. А кога беа веќе близу до куќата, стотникот ги прати пријателите свои при Него, говорејќи: „Господи, не труди се, зашто не сум достоен да влезеш под мојот покрив;
7. затоа и сам себе не се најдов достоен да дојдам при Тебе, туку кажи само збор и мојот слуга ќе оздрави;
8. оти и јас сум човек подвластен, а имам и потчинети војници; па кога ќе му речам на еден од нив: »Оди!« – и тој оди; на другиот: »Дојди!« – и тој доаѓа; и на слугата свој: »Направи тоа!« – и тој прави.”
9. Штом го чу тоа, Исус се зачуди и кога се заврте кон народот, што врвеше по Него, рече: „Ви велам, ни во Израилот не најдов толку голема вера!”
10. Испратените кога се вратија, го најдоа болниот слуга здрав.
****************************************************
Поучни слова. Бигорски
Ѓакон Валериј Духанин
Оковите на страстите и како да се ослободиме од нив
(I дел)
Во духовниот живот на секој христијанин постои една јасна, би рекле очигледна задача – искоренување на гревовните страсти. Не можеме и да Му се служиме на Бога, и да бидеме предадени на гревовните навики. Според зборовите на Св. Игнатиј Брјанчанинов „кога страстите ќе завладеат со човекот, тогаш умот лишен од своето владеење, сервилно им служи на себеугодливите и поробувачки страсти, во исполнувањето на нивните лукави, чудни и гревовни потреби“. Односно кај страсниот човек целиот внатрешен свет е заробен во задоволувањето на страстите. Мислите и чувствата на срцето се насочени кон барање на она што ја задоволува гревовната потреба на нашата падната природа. Умот и срцето на таквиот човек се заробени, затворени во оковите на гревот, мислат и го посакуваат само тоа што е грев или влече кон гревот.
Очигледно христијанинот не може да постигне успех во духовниот живот кога се наоѓа под власта на страстите, тие „природни болести на човекот“, кога ги исполнува нивните желби, па дури и не се обидува да се бори со нив. Доколку целата смисла на духовниот живот се состои во тоа да ги оттргнеме умот и срцето од земјата, да ги вознесеме на небото и со целото свое битие да се приопштиме кон Бога, тогаш секоја гревовна навика, пристрасност кон нешто телесно, „го слегуваат умот и срцето од небото и го влечкаат по земја меѓу безбројните гадинки и влекачи на пространото житејско море“. Затоа вистинскиот духовен живот „бара трезвен и строго морален пристап“, бара искоренување на сите гревовни навики, оставање на секаква пристрасност кон земното, бидејќи во спротивно гревовните впечатоци ќе почнат да се пројавуваат во умот и срцето, да ја расејуваат молитвата, да не оддалечуваат од Бога и од спасението.
Страста подлежи на вечни маки и исполнувајќи ја својата гревовна волја веќе ја умртвува душата. Бидејќи таа не Му служи на Бога како на Источник на животот, туку на гревот како на почеток на вечната погибел. Ете зошто неопходен е подвиг преку кој треба да се вратиме од смртта кон животот, да оживееме за Господа, а за да го постигнеме тоа, треба да ја исполнуваме Неговата волја и да ги искоренуваме страстите. Но како да го направиме тоа?
Бидејќи страста сама по себе претставува гревовна навика, прикованост на душата кон лошото дело, од особена важност е овој синџир да се скрши, да се раскине врската. „Секое противење на потребата на страста, ја ослабува страста, постојаното, пак, противење ја уништува“. Колку и да ни го бара страста своето, треба да ѝ откажуваме послушност. Без поткрепа гревовната желба слабее.
Решително противење е можно само тогаш кога душата ја губи наклонетоста кон гревот, се исполнува со омраза кон страста. Кога ние нешто ќе замразиме, се трудиме да се држиме што понастрана од него. „Замразувањето на гревот е знак на вистинско покајание и решеност за водење на добродетелен живот“. „Кога нашата природа повредена од гревот ќе се крене против Евангелското учење, да ја изразиме својата омраза кон природата со отфрлање на желбите и потребите нејзини. Колку порешително е изразена таа омраза, толку порешителна ќе биде победата над гревот и природата со која владее гревот, толку побрзо и успешно ќе биде нашето духовно преуспевање“.
Светителот наведува ваков пример: „Кога некој постојано ги предава своите другари, нему другарите му се непријатели, ќе се оддалечат од него како од предавник којшто им посакува погибел; гревовите отстапуваат од оној што ги исповедува гревовите свои, затоа што гревовите наши се засноваат и крепат на гордоста на нашата падната природа, не трпат разобличување и срам“. Доколку гревовните навики ни станале другари, треба нив постојано да ги исповедаме, да ги разобличуваме преку таинството Покајание. Разобличени, тие ќе отстапат од нас: „Доколку си стекнал навика кон гревовите, почесто исповедај ги и наскоро ќе се ослободиш од ропството гревовно, лесно и радосно ќе Го последуваш Господа Исуса Христа“. За христијанинот тој подвиг треба да биде постојан, бидејќи страстите ќе нѐ вознемируваат до самиот крај на нашиот земен живот.
Треба да се знае и тоа дека иако е неопходен подвигот на христијанинот, сепак не е подвигот оној што го ослободува христијанинот од власта на страстите: него го ослободува десницата на Севишниот, го ослободува благодатта на Светиот Дух. Не ние сами се ослободуваме себеси со своите сили, туку нам победата ни се дава од Бога. Затоа самото делување на христијанинот преку противење на гревовните желби, не е ништо друго туку средство за барање на помош од Бога за искоренување на страстите. Знаејќи ја својата гревовна немоќ, ние треба во молитвата да ја бараме помошта и милоста Божја. Преку молитвата, всушност, ние Му оставаме на Бога да дејствува во нас и Он, доколку е по Негова волја, ќе ги искорени нашите немоќи.
*Цитатите се земени од Аскетски огледи – Игнатиј Брјанчанинов
Ѓакон Валериј Духанин
Оковите на страстите и како да се ослободиме од нив
(II дел)
Но, понекогаш страстите кај христијанинот можат да живеат долги години, а понекогаш се продолжуваат дури до самиот крај на животот и Св. Игнатиј ја гледа во тоа премудроста на промислата Божја, насочена кон полза за нашата душа. „Опасно предвремено бестрастие! Опасно предвремено стекнување на насладите на божествената благодат. Натприродните дарови можат да го погубат подвижникот кој не се научил од немоќта на своите падови, кој е неопитен во животот, неискусен во борбата со гревовните помисли, незапознаен доволно со лукавствата и злобата на демоните, со променливоста на човечката природа… тој може да ја злоупотреби самата благодат Божја. Заради неа може да се превознесува над ближните; заради неа може да се предаде на надменост и арогантност, по што следи губење на благодатта и душевна смрт“.
Ова тврдење на Св. Игнатиј бара особена внимателност. Светителот разјаснува каква треба да биде вистинската цел на искоренувањето на страстите, како и впрочем на целиот духовен живот – не барање на натприродни дарови, туку достигнување на смирението, и потчинување на својата волја на волјата Божја. Бестрастието без смирение, води кон превознесување.
Напротив, „тешката борба со страстите го сокрушува срцето на човекот, го смирува неговиот надмен дух, го присилува да се спознае во состојба на пад, опитно да ја открие таа состојба, го присилува да ја сфати неопходноста од искупување, да го прекине надевањето на себе, да ја пренесе сета своја надеж на Спасителот“, во што се состои и самата суштина на духовниот живот на христијанинот. Овде Св. Игнатиј ја изразува мислата со една прекрасна нишка која врви низ сета светоотечка аскеза: борбата со страстите доведува до смирение, притоа запазувајќи го во себе живо надевањето на Господа.
Затоа Св. Игнатиј често советува да не бараме од себе бестрастие, да не се притеснуваме поради својата грешност и недоличност, тие се својствени за нашата страсна природа, и ние треба да си признаеме пред себе дека сме страсни, да си признаеме дека не можеме а да на паѓаме во грешки. Но, од друга страна покајанието не ни се дава за да се препуштиме на гревот: ние не треба, откако ќе се признаеме себеси за грешни, да седиме со скрстени раце, затоа што со секоја наслада што ќе си ја допуштиме на подолг период од душата ќе исчезне состојбата на мир. Притоа знајте дека оној кој му служи и работи за гревот, тој како и да не го гледа својот грев, не се кае, живее безгрижно; страстите почнуваат да се откриваат дури кога христијанинот ќе почне да се бори со нив.
Така во врска со страстите Светиот определува две крајности, кои е неопходно да се избегнуваат: барањето за себе брзо бестрастие и безгрижното пребивање во страстите. Светителот укажува на патот на „златна средина“: смирена молитва кон Спасителот за помош, со свесност за сопствената гревовност и со, колку што е можно, противење на сите желби на нашата падната природа.
*********************
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Како цар на тронот свој
(I дел)
Знаеме, браќа мои, дека потполно сме ја искривиле смислата на зборот „човек“, бидејќи секој од нас ѝ припишува значење какво што му одговара. Сам Бог слезе на земјата и стана човек и од денешен ден (15 ноември почеток на Божикниот пост по нов стил), нѐ повикува да се подготвиме. Замислете си само што значи тоа некој од висините небесни да слезе на земјата! Разбирливо би било доколку оставаш некаква сиромашна куќа и одиш во богата куќа. Разбирливо е и доколку ја оставиш нивата своја и појдеш да студираш на Универзитет. Разбирливо е и доколку седнеш во авион и од земјата полеташ кон небото. Но тоа, Бог да ја остави Својата слава, ангелите, прегратката на Отецот и да слезе на земјата, е нешто пред кое мојата мисла запира кога и да посакам да размислувам за тоа. Бог да го направи тоа! Зошто?
Како што на Светата Литургија велиме: „Бог направил сѐ за да може човекот да го воздигне во Рајот, горе, на небото“. Но што е тој човек за кој Сам Христос се роди, се распна и воскресна? Кој е човекот за кого Самиот Христос на земјата стана роб, за да би можел него да го ослободи од ропство?
За да го разбереме ова ќе наведам еден пример. Некој млад човек сака да ја запознае девојката за која му зборувале. Но вечерта, непосредно пред таа средба, некаква соперничка фрла отров во лицето на таа девојка и ја нагрдува, уништува. Кога тој млад човек ќе дојде во посета би требало да му се покаже некаква нејзина фотографија за да би можел да сфати какво било нејзиното лице пред несреќата. Токму тоа се случило и со човекот. Неговиот лик се помрачил, и тој веќе не е онаков каков што Бог го создал. Кој е човекот што Бог го создал? Тоа ќе го видиме денес.
Бог создаде сѐ пред да го создаде човекот. Создаде небеса, ѕвезди, галаксии, планини, мориња, цвеќиња, и сите други „убавини земни“. Човекот го создаде последен за да го направи цар над сето тоа создание. И како што тоа многу убаво го кажува Св. Јован Златоуст: „Како што на небото никој не е повозвишен од Бога, така ни на земјата никој не е повозвишен од човекот“. Како што горе на небото, вели тој, не постои никој повозвишен од Бога, токму така ни на земјата очите твои не ќе сретнат ништо повозвишено од човекот. Барај насекаде, по пештерите, во длабочините морски, на високите планини, појди и со вселенски брод до планетите и безбројните ѕвезди: не ќе најдеш ништо поубаво и повозвишено од човекот. Тој е царот, а сето останато создадено од Бога му служи како престол.
Човекот е круна, венец на сета твар. Тој е над небото, над сонцето, над секоја ѕвезда. Тој е, како што вели Св. Златоуст, „најскапоцено од сѐ што гледаме“. Човекот е сѐ она највозвишеното и најскапоценото што може да се замисли. Сакајќи да ја изрази таа смисла, псалмопевецот нѐ прашува: „Што е најпосле човекот, та Христос непрестајно мисли на него?“ (спор. Псалм, 8, 5) Што е тоа човек та сѐ небесно, сецелата Света Троица се наведнува над него, онака како што мајката се наведнува над своето дете? Да видиме како Самиот Бог размислува за човекот, да видиме што вели Светото Писмо.
Се сеќавате ли дека при создавањето, Отецот, со Синот, и Светиот Дух направи совет: Седнаа да се договорат како посилно, помудро, поубаво да го создадат човекот. „Да создадеме човек по образот и подобието наше“, им рече Бог Отец на останатите Ипостаси, а потоа „земајќи прав од земјата“, значи откако зеде малку земја, со Своите Божествени раце го создаде човекот „и му дувна во лицето Дух животен“. Онаа земја ја претвори во „жива душа“. Што значи тоа? Додека од една страна Бог создаде сѐ Сам со Своето слово, од друга страна, кога беше создаван човекот – се собра Света Троица. На тој начин Он ја покажа Својата особена грижа за човекот, како и човековото величие.
„Му дувна Дух“. Има ли Бог уста, има ли здив? Тоа се човечки поими кои ја означуваат енергијата на Светиот Дух, дека Самиот Свет Дух му пријде на човекот богосоздадениот човек, и му даде бесмртна душа. Според тоа, човекот е земја, но под дејството на енергиите на Светиот Дух е и бесмртен, разумен и духовен. Светиот Дух дејствувал на него, како суштина и како енергија. Што значи тоа?
Сонцето е суштина и енергија. Сонцето како енергија дава светлина и затоплува. Ако тоа престане да ме осветлува и затоплува, ќе замрзнам и ќе ослепам. Ако, пак, сонцето згасне, ако сонцето престане да постои како суштина, јас ќе умрам и сѐ останато ќе исчезне. Истото бива и со Духот Свет. Човекот е со две природи. Тело и душа. Светиот Дух ги врзува, држи заедно и оживува тие два елементи на човекот. Ако Светиот Дух само за миг го напушти човекот, човекот ќе згасне: „Им го одземеш ли Духот Свој, умираат и земјата своја се враќаат“, вели Светото Писмо. Значи ќе замре душата негова. Ќе биде само еден смртник; ќе изгледа како да е жив, додека всушност ќе живее лажен живот.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Како цар на тронот свој
(II дел)
Што е значи човекот? Човечко и божествено битие. Она што е и Самиот Христос, значи човек и Бог. Човекот е создаден „по образ Божји“. Создаден е како пропадлив по тело, но со бесмртен елемент – душата, која од Светиот Дух непрестајно добива и стекнува живот. Тој е прашина, но и дух, видлив и невидлив, минлив и бесмртен, земен и небесен, „оној кој се допира до Бога“, како што вели Св. Григориј Богослов. Значи непрестајно се допира до Бога, заедничари со Бога, непрестајно се меша со Бога.
Гледате ли што е човекот! Бог, боголик. Има божествена и човечка природа, но не е создаден како совршен. Бог го создал според Својот „образ и подобие“, значи онаков каков што е и Он Самиот. Го создал како бог и му подарил две свои особини: ум и слобода. Да немаше човекот ум, ќе беше животно. Да немаше слобода, не би бил човечко и божествено битие. Бог му ги дал тие два елементи, како и со-постоењето со Духот Свети, за да стане сличен на Бога. Како што кога ќе запалиме оган можеме да се приближиме малку за повеќе да се стоплиме, како што кога имаме некаков текст се приближуваме до светлината за подобро да го прочитаме, така и душата своја можеме сѐ повеќе да ја приближуваме до Бога, за таа да може сѐ повеќе да личи на Него.
За да се случи тоа, потребен е голем труд, зашто како што вели еден руски писател, само со голем труд Го пронаоѓаш Бога, и само со голем труд Го задржуваш. За да стигнеш до тоа „по подобие“, односно до тоа непрестајно да стануваш сѐ посовршен бог, треба да страдаш и да се жртвуваш во животот. Поради тоа Светото Писмо борбата на христијаните ја нарекува „мака“, користејќи го изразот „ќе се намачиме и породиме“ (Исаија 26, 17 – 18). Како што жената при породувањето трпи болка, така и ти ќе трпиш болка ако сакаш сѐ повеќе во себе да Го раѓаш Бога. За Бог да стане твој личен Бог, Господ твој, Цар твој, треба да се жртвуваш, да поднесуваш болка. Треба да минеш низ болката за да стекнеш поголема доблест. Но како можеш да знаеш што ќе биде тоа што ќе треба да го принесеш на Бога?
Еднаш еден мој пријател, којшто доаѓаше од комунистичка држава, ми ја раскажа животната приказна на некој професор на Универзитетот што предавал историја и философија. Тој едно утро на своето биро затекнал документ со кој го известувале дека му се забранува на Универзитетот да се изјаснува како христијанин. Никогаш повеќе не отишол на факултет. Писмено побарал да ја примат неговата оставка. Го барале и го нашле во некаков рудник во работничка облека. Избрал да ја жртвува својата професија, но не и својот Бог. Којзнае колку може да нѐ чини тоа што сме христијани! Којзнае колку Бог може утре да побара од нас! „По подобие“ значи дека сум спремен, доколку е тоа неопходно, капка по капка да ја пролеам дури и целата своја крв.
„Некои ме прашуваат“, вели мудриот Паскал, „зошто ти меѓу сите религии веруваш во вистинитата религија, Христијанството. А јас одговарам: затоа што Христијанството има маченици“. Вистинската вера е онаа вера која има маченици, луѓе кои се спремни да ја исповедаат својата вера во Бога. Тоа е смислата на она „по подобие“. Но како се постигнува тоа?
Да видиме каков бил човекот во рајот. Поседувал ум и слобода, но и неколку дарови на кои требало да работи. Навистина со каква величественост Бог го создал човекот, а на кое ниво се спуштил човекот со својата волја!
Најпрвин, Бог на човекот му дал телесна бестрасност. Бог го создал човекот бестрастен. Човекот не знаел за маки, пот, грижи, не гладувал, ни боледувал, ниту му било ладно. Неговиот живот бил рајски. Имал уште и полова бестрасност, живеел како што живеат ангелите, не чувствувал болка, ниту наслада. Човекот бил некој кој непрестајно се вдлабочува во Бога. А сега, ако погледнеш околу себе, ќе најдеш болка, несреќа, болести, смрт.
Второ, човекот бил без грев. Да сакал, можел да не згреши. Ќе ви наведам еден пример за да сфатите што значи тоа. Ми доаѓаш ти кој вчера ме имаше обвинето, а јас сакам да ти покажам љубов. Меѓутоа, наеднаш во мене внатре се буди некаква омраза која ме наведува да си речам: „Остави го“. Кај првосоздадениот немало желба за грев, немало страсти и слабости. Да сакал, можел да остане безгрешен, какви што се, дури и денес, толку многу Светии на Црквата наша.
Трето, Бог на човекот му подарил бесмртност: значи, доколку човекот не згрешеше по своја волја, тој никогаш немаше да умре, без разлика на тоа што имаше материјално тело, зашто Светиот Дух беше со него. Кај Светиите на нашата Црква, кои доброволно и со извесна сила го предаваат духот свој на Бога, среќаваме траги од овој дар Божји. Тие знаат кога ќе се упокојат. Колку такви приказни постојат во историјата на нашите Светии!
Четврто, Бог го направил човекот цар. Му дал власт. Тој владеел со животните, лавовите, дивите мачки, тигрите. Сѐ му се покорувало на човекот: ветровите, морето, природните појави. Тој бил единствениот цар, единствениот владетел на светот. Со еден потег, со едно движење управувал со целата природа. Можел да му рече на дивиот ѕвер „седи овде“ и тој би седнал.
Петто, многу велат дека човекот некогаш не бил умен, дека немал знаење и дека малку по малку го стекнал. Но Светото Писмо и нашата Црква велат дека човекот бил создаден мудар, со многу знаење, особено со богопознание. Тој добро Го познавал Бога, бидејќи Го гледал, допирал, разговарал со Него. Бог бил неговиот личен Учител.
Шесто, животот човечки бил полн со радост, умилност и слава. Човекот имал светлина во очите и радост на усните свои. Ништо не му недостасувало бидејќи ја имал и оваа, последна и најважна особина, како клуч со кој се решаваат сите проблеми на нашиот живот.
Седмо, човекот имал непрестајна заедница со Бога и смелост пред Него. Првосоздадениот живеел како оној Светија во Стариот Завет кој Го сретнал Бога на пат, Му се поклонил, разговарал со Него, а кога го завршиле разговорот се вратил во својот дом. Додека, како што вели Светиот Златоуст, Ангелите трепереле, додека Херувимите и Серафимите не се ни осмелувале да Го погледнат Бога, човекот со Него „разговарал како пријател со пријател“. Како што ние пријателите меѓусебно разговараме, така и човекот разговарал со Бога. Бог бил предмет на размислување на првосоздадениот човек, светлина на неговите очи, копнеж на неговото срце. Бог бил неговиот другар, неговата радост. Он му давал храброст и сигурност во животот. „Заедницата со Бога“, вели Св. Иринеј, „е живот и светлина и уживање во добрата негови“. Божјата присутност на првосоздадениот му давала сѐ. Како што ние ни во еден миг не можеме да го замислиме своето срце без крв, своите бели дробови без воздух, така човекот во рајот ни за миг не можел да се замисли себеси без Бога.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Како цар на тронот свој
(III дел)
Стекнавме само еден основен впечаток за човекот, за тоа каков го создал Бог и каков го сака. Но што е човекот? Ако ја отворите третата глава од Евангелието според Лука, ќе го видите родословот Христов, Неговиот татко, дедо, сѐ до првиот родоначалник. На крајот Св. Ап. Лука вели дека Христос бил потомок, односно син „Матусалов, Енохов… Еносов, Ситов, Адамов“. Но тој не се запира тука. Продолжува понатаму и додава уште еден збор, „Божји“. Што значи тоа дека Адам предокот Христов бил син Божји? Тоа значи дека човекот е син Божји. Синот човечки е човек. Синот Божји, пак, е боголик, еден мал бог. Човекот е токму тоа. Колку само чест ни дал Бог! Каква слава ни подарил! „Зашто Негов род сме“ (Дела, 17, 28), ние сме род Божји. Неговите раце нѐ создадоа, вели псалмопевецот. Човекот е, значи, богосоздаден. Бог го создаде и не го напушти; дури за него и на Крст се распна. Зошто? За да не ја заборавиме својата величественост, својата благородност, да не заборавиме дека сме принцови небески, дека во порфир сме родени, бидејќи тогаш постои опасност да се најдеме со „искината горна облека“, како што вели еден поет, да станеме просјаци, парталковци.
Драги мои, како денес размислуваат луѓето кои не веруваат во Христа и како размислуваме ние! Со што се занимаваат луѓето? Со многу нешта, големи и мали, сериозни и ведри, вредни и безначајни. Еве некои од тие нешта. Ќе ги изразам во еден хаотичен поредок онака како што ги гледаме во светот. Атомска енергија, електричен фрижидер, телевизор, романтика и козметика, мода и фризури. Сателити, пријателски прошетки и брачни договори. Изложби, семинари, собири и други човечки забави.
Во една земја беше организиран некаков студентски собир. Четири илјади студенти, надеж на некаков си народ, протестираа зашто луѓето немилосрдно употребуваат отров за глувци. Бараа да се најде некаков друг начин за истребување на глувците.
Пред неколку дена еден наш земјак, наш сосед од Трикала ја прослави Грција. Постави светски рекорд. А пред неколку години имаше речено: „Ќе престанам со секаква забава, секаква злоупотреба, ќе се сконцентрирам на самиот себе за да го срушам рекордот“. И го сруши. Го надмина својот колега од Германија и прескокна 5, 49 м.
Би ги прашал студентите што се заинтересираа за глувците: дали некогаш сте се замислиле за човекот, за своето сопствено постоење? Да се задлабочиме во Светото Писмо за да ја видиме висината на која Бог сака да нѐ издигне. Св. Григориј Богослов вели дека човекот е едно „животно кое одовде се спасува, на друго место преминува, а крајот на тајната е дека со упатување на погледот кон Бога се обожува“. Значи човекот е едно око што гледа во Бога. Тој е како Светиите на нашата Црква кои во градовите и селата, во пустините и влажните пештери го призивале и барале Христа: „Да не сте Го виделе Оној Кого што Го бара душата моја?“ (Песна над Песните, 3, 3)
Некогаш во предвечерието во Рајот се слушнаа чекори и гласот Божји: „Адаме, каде си?“ (Битие, 3, 9) Од тој ден Бог чека да Му возвратиме со истото прашање, гласот Негов да одекне во срцата наши, да удри во нивните прегради, да заѕвони во длабините наши и да стане многу силен за да се слушне на небото, да стане глас кој ќе Го бара Него, глас кој ќе стане песна. Глас кој ќе пее: „Боже мој, Боже мој, каде си? Дај да Те видам, да Те освојам, бидејќи си ме создал сличен на Тебе и сакам да Те гледам само Тебе, Кој си мојот Праобраз. Боже мој, каде си? Кога би имал два живота, би Ти ги принел Тебе. Кога би имал четири очи, би Ти ги дал. Да можам да станам стрела, да се затегнам колку што можам, та како стрела да стигнам до небото, да Те најдам и засакам Тебе! Боже мој, кога би можел ’да умрам и со Христа да бидам‘“.
Тоа е, мили мои, човекот. Боголикиот образ и подобието Божјо. Поглед кој гледа во Бога, сила насочена непосредно кон Бога. Некој кој чувствува дека ни за миг не може да живее без Него.
**********************
Науката и верата: Роберт Џестроу
БОГ И АСТРОНОМИТЕ
Роберт Џестроу (7 септември 1925 – 8 февруари 2008) бил астроном, физичар и космолог, кој живеел и работел во САД. Бил главен научник во НАСА, популистички автор и футурист.
Докторирал на теоретска физика на универзитетот Колумбија во 1948 година, на само дваесет и три години. Подоцна се приклучил во НАСА, кога истата била основана во 1958 година. Бил првиот претседател на Комитетот за истражување на Месечината, а истовремено бил и директор на Теоретскиот оддел во НАСА (1958 – 1961). Бил еден од основачите на институтот „Годард“ за истражувања на вселената во 1961 година, каде што работел сѐ до неговото пензионирање во 1981 година.
Добитник е на повеќе медали: НАСА медал за извонредни научни достигнувања, медал на извонредност од универзитетот Колумбија, почесен доктор на науки од колеџот Менхетен и др. Неговите гледишта за создавањето биле дека иако е „агностик , а не верник“, според него, „завесата над мистеријата на создавањето никогаш нема да биде подигната со човечки напори, барем не во блиска иднина“. Автор е на повеќе книги: „Црвени џинови и бели џуџиња“ (1961), „Астрономија: основи и граници“ (1972), „Додека Сонцето не умре“ (1977), „Бог и астрономите“ (1978), „Волшебниот разбој: умот во вселената“ (1981), „Патување до ѕвездите: денес и потоа“ (1990).
Религијата на науката
Сега е јасно дека астрономските докази го поддржуваат гледиштето на Светото Писмо
за настанувањето на светот. Деталите се разликуваат, но суштинските елементи
и во астрономското образложение и во она на Светото Писмо, во книгата Битие, се исти:
синџирот настани што води кон човекот започнал нагло и наеднаш,
во точно одреден момент од времето, во блесок на светлина и енергија.
– Роберт Џестроу
Значи, три линии на очигледност – движењата на галаксиите, законите на термодинамиката и животната приказна на sвездите – водат кон еден заклучок: сите покажуваат дека вселената имала почеток. Неколку научници се осмелиле да прашаат: „Што имало пред почетокот?“ Едмунд Витакер, британски физичар, напишал книга за верата и новата астрономија, наречена „Почетокот и крајот на светот“, во која вели: „Нема основа да се претпоставува дека материјата и енергијата постоеле порано и дека одеднаш биле галванизирани на дело. Бидејќи што би можело да го издели тој момент од сите други моменти во вечноста?“, заклучува Витакер. „Поедноставно е да се претпостави создавање ex nihilo – Божја волја што ја создава природата од ни од што претходно постоечко“. Некои биле уште похрабри и прашале: „Кој бил Главниот Двигател?“ Британскиот теорист Едвард Милне напишал математички трактат за релативноста, завршувајќи го со изреката: „А за прапричината на вселената, во контекст на експанзијата, тоа му се препушта на читателот да го додаде, но нашата слика не е целосна без Него“.
Всушност, некои истакнати научници почнале да ја чувствуваат истата раздразнетост за ширењето на вселената што Ајнштајн претходно ја објавил. Во 1931 година, Едингтон напишал: „Немам некое мислење на оваа тема“, но „помислата за почеток ми е одбивна. (…) Едноставно, не верувам дека сегашниот поредок на нештата започнал со Големата експлозија… Да се шири вселената, тоа е апсурдно… невозможно… и воопшто не ме привлекува“. Германскиот хемичар Волтер Нернст напишал: „Да се негира бескрајното траење на времето, би значело да се негира самата основа на науката“. Во поскоро време, Филип Морисон од универзитетот МИТ изјавил во еден филм за космологијата на Би-Би-Си: „Тешко ми е да ја прифатам теоријата на Големата експлозија; попрво би ја негирал“. А Алан Сендиџ од опсерваторијата „Паломар“, кој ја востановил непроменливоста на ширењето на вселената на речиси десет милијарди светлосни години, рекол: „Тоа е толку чуден заклучок… што во стварноста е невозможно да биде вистинит“.
Постои еден чуден круг на чувства и емоции во овие реакции. Тие доаѓаат од срцето, а се очекува заклучоците да доаѓаат од мозокот. Зошто?
Мислам дека еден дел од одговорот е тоа дека научниците не можат да поднесат дека постои природен феномен што не може да се објасни, дури и со неограничено време и пари. Има еден вид вера во науката; тоа е верата на човек што верува дека има ред и хармонија во вселената, и дека секој настан разумски може да се објасни како производ на некој претходен настан; секое дејство мора да има своја причина; не постои Прапричина. Ајнштајн напишал: „Научникот е опседнат со чувството за универзална причина“. Оваа религиозна вера на научникот е нарушена со откритието дека светот имал почеток, во услови во кои познатите закони на физиката не важат и како резултат на сили или околности што не можеме да ги откриеме. Кога ова ќе се случи, научникот ја губи контролата. Ако навистина ги истражил последиците, тој ќе биде трауматизиран. Како што обично се случува кога ќе се соочи со траума, мозокот реагира со игнорирање на последиците – во науката ова е познато како „одбивање да се шпекулира“ – односно маргинализирање на почетокот на светот нарекувајќи го Големата експлозија, како вселената да е некоја петарда.
Размислете за огромните размери на проблемот. Науката докажа дека вселената екплодирала во постоење во одреден момент. Се поставува прашањето: која причина го предизвикала ова дејство? Кој или што ја ставил материјата и енергијата во вселената? Дали вселената била создадена од ни од што претходно постоечко, или била составена од претходно постоечки материјали? Науката не може да даде одговор на овие прашања бидејќи, според астрономите, во првите моменти на своето постоење вселената имала неверојатна густина и била опфатена од топлина на незамислив оган. Ударот од тој момент мора да уништил секаков и најмал доказ кој би довел до причината на таа голема експлозија. Можеби постоел цел еден свет, богат со структура и историја, пред да се појави нашата вселена; но ако постоел, науката не може да каже каков вид свет бил тој. Може да постои разумно објаснување за експлозивното раѓање на вселената; но ако постои, науката не може да го открие тоа објаснување. Потрагата по минатото на научниците завршува со моментот на создавањето.
Ова е еден извонредно чуден развој, неочекуван за сите освен за богословите. Тие отсекогаш го прифаќале словото на Светото Писмо: „На почетокот Бог ги создаде небото и земјата“. На тоа блажен Августин додал: „Кој може да го разбере ова таинство или некому да му го објасни?“ Ова е неочекувано, бидејќи науката имала неверојатен успех во откривањето на синџирот на причина и последица назад во времето. Можевме да го поврземе изгледот на човекот на оваа планета со преминувањето на прагот на животот, настанувањето на хемиските состојки на животот во sвезди што одамна исчезнале, обликувањето на тие sвезди од почетни магли, како и ширењето и ладењето на планетарниот облак со гасови надвор од космичката огнена топка.
Сега би сакале да го продолжиме ова истражување уште порано во времето, но бариерата на понатамошен напредок изгледа несовладлива. Не е во прашање уште една година, уште една деценија работа, уште едно мерење или уште една теорија; во овој момент се чини дека науката никогаш нема да може да ја крене завесата на мистеријата на создавањето. За научникот кој живеел според верувањето во моќта на разумот, приказната завршува како лош сон. Тој ги искачувал планините на незнаењето, веќе е на прагот да го освои највисокиот врв, и како што ја искачува последната карпа, го поздравуваат група богослови кои стоеле таму со векови.
превод од англиски: Ирена Маџаровска
извор: Robert Jastrow, The Enchanted Loom: Mind in the Universe (1981)
***********************
Игумен Нектариј Морозов
Трпете ме! Не. Подобро љубете ме…
Патувам со метрото. Вратите веќе се затвораат, и во тој отвор што сѐ повеќе се стеснува се обидува да се пробие еден крупен 50 – годишен човек. Го држам колку што можам едниот дел од вратата на својата страна, а тој се пробива внатре. Нешто ми зборува, јас расеано го поздравувам, си мислам: се заблагодарува. Тркалата удираат, зборовите не му ги разбирам јасно. Но, се покажа дека не заблагодарува. Прашува нешто. Му покажувам со знак дека не слушам, тој се приближува, ме облева со топлина и со здивот на тукушто испиениот алкохол.
-Но што? Што вели Бог? Мојот неочекуван собеседник покажува со главата кон отворениот тефтер во моите раце: се обидував нешто да пишувам.
Полека го ставам тефтерот во торбата. Кој знае, што може да се случи понатаму – бидејќи се случувало така во јавниот превоз: ќе праша нешто некој човек со душа истоштена, измачена од тага, од лукавата змија, ќе почнеш да одговараш, ќе се замислиш, а тебе само те тестираат „на лево па на десно“. Угледот го губи и не жали многу за тоа, а формата сака да ја сочува.
-За Бога, – му одговарам претпазливо, – подобро да не се зборува во таква состојба за подоцна да не се зажали поради кажаното.
-Да? Но тогаш ти кажи ми мене за трпението. Постои ли тоа воопшто? Треба ли луѓето да трпат?
-Треба, секако. Но подобро е да љубат.
Нему не му се допаѓа многу мојот одговор.
-Да се љуби… И што е тоа?
-Не може да се каже накратко… Но најприближно: да се однесуваме кон другиот како кон себе самиот, да постапуваме со него така како што би сакале другите да постапуваат со нас.
Тој ме гледа донекаде внимателно, толку колку што може да го фокусира својот поглед:
-Да и? Ти можеш така? Умееш да љубиш така?
-Не. Но многу сакам да научам. Се учам…
-А јас, ете, сум слушнал, рекол некој философ, дека љубов е да го прифатиш човекот таков каков што е. И уште… да се грижиш за него.
Пристигнуваме до мојата станица. Возот успорува. Жалам што го оставам, но треба да се вратам дома, да се спакувам и да појдам на железничката станица.
-Вие знаете… Љубовта повеќе се труди да му овозможи на човекот да стане таков каков што би можел да биде во согласност со идеалната замисла за него. Божјата замисла.
-Односно, не сакаш да ме прифатиш таков каков што всушност сум јас? Не сакаш да ме трпиш? Никој не сака? Не, не заминувај. Ајде да се договориме, ајде, да продолжиме понатаму!
Но јас секако треба да излезам, треба да појдам некаде. А тој, растроен и разочаран, мафта со рацете одделен од мене со преградата на одново затворените врати и нешто зборува, зборува…
А јас размислувам. За него, за себе, за трпението и љубовта.
Без трпението не може да се преживее, и спасението без него не е можно: „Со трпение спасувајте си ги душите“. И општењето со луѓето бара трпение, понекогаш дури и огромно. И трпението во тоа општење исто така е крајно неопходно: колку што има разни карактери во животот, толку покомплексни препреки за тебе стануваат недостатоците на ближниот, и толку на моменти подалечен од тебе е тој според своето внатрешно устројство, не само далечен туку и туѓ, па дури и непријателски.
Трпението е важно. Но љубовта е неизмерно поголема. И таа не е само во трпението, не е само во тоа „човекот да биде прифатен таков каков што е“.
Не, и во ова исто така. Затоа што Господ, совршената Љубов и единствениот вистински нејзин Источник, нѐ прима во сегашната наша состојба. Доколку не би нѐ примил, веќе одамна ќе нѐ немаше…
Но истовремено покрај тоа, токму Неговата љубов се претвора за нас во причина за постојан немир, дури и во случај кога не ја разбираме и не ја гледаме. Бидејќи токму таа ја започнува борбата за нас со нас самите. Љубовта гледа какви сме ние, го љуби тоа што од нас „останало“, бескрајно нѐ дарува, но таа исто така знае какви би требало да бидеме, го знае и тоа дека ние сѐ уште можеме да станеме такви. И таа се вознемирува, нѐ мотивира, нѐ следи, а понекогаш и едноставно нѐ повлекува кон исполнувањето на таа возвишена замисла за нас – доколку во нашите срца пронајде само една мала трошка на волја, стремеж кон тоа. Па нека е и толку мала што да е незабележителна за нас, Господ сепак ќе ја забележи.
Постојат луѓе кои „сѐ постигнуваат во животот сами“ (не помислувајќи впрочем дека постои Некој без Кого тоа ’сѐ‘, па и самиот живот би бил невозможен). Но мнозинството од нас има потреба од учители, или барем еден наставник. Некој што љуби, што е внимателен, но кој задолжително бара многу и повремено е многу строг. Повремено, односно тогаш кога сакаме ништо да не правиме, сакаме да седиме, да се успокоиме, никаде да не брзаме, да не одиме, туку да се потопиме во сладосната и спокојна почивка, или уште подобро – во сон.
Да, доколку учителот само бара, само е строг, тој може да го скрши ученикот, да го осакати неговиот живот. Но доколку тој, како што кажавме погоре, го љуби него, внимателен е и трпелив кон него, тој секогаш ќе може да види колку сили има ученикот, до кој степен сѐ уште не е реализиран неговиот потенцијал, што уште би можел да направи. Да се остави потенцијалот нереализиран е неправилно, па дури и опасно. И не поради тоа што некој би можел да те заобиколи, би ти ја зел наградата од рацете, би се истакнал пред другите, оттурнувајќи те тебе. Тоа е сето суета за која не вреди да се разговара.
Неправилно е и опасно да се проживее животот во безделничење, макар и една десеттинка, или една стотинка од него. Така поминатиот живот никогаш не донесува чувство на задоволство, ќе се покаже како грешка, како нечие потсмевање. Тој дури и доведува до внатрешен слом, ожесточеност и озлобеност, склоност кон пијанење за да се заборави, и се сфаќа како движење од празно во празно. И сосема, сосема не се сфаќа како дар Божји. Иако е дар. Дар занемарен.
Размислувам за човекот од метрото. Очигледно нему му е тежок животот. Не се остварило едно, не се добило друго, не успеало трето. И бараат од него на работа, бараат дома – жената, а можеби и децата. И уште подобро, бара и тој самиот од себе. А сили соодветни на сите тие потреби нема. И затоа така посакува, само да трпиме, само да прифаќаме, само да се грижиме.
Размислувам за себе. Се срамам, но и јас го посакувам истото: трпение, прифаќање и грижа. Но сепак, јас добро знам дека љубовта е поголема. Дека таа подобро од мене ги сфаќа моите вистински потреби и нужди. Јас бескрајно сум ѝ благодарен, поточно Нему, за сите нејзини пројави, за сите начини на кои од ден на ден ми се јавуваат нејзината строгост, нејзините барања. И благодарам за постојаниот немир, за неможноста да се предадам на долга почивка, а уште помалку на сон. За вистинскиот живот…
********************
Монах Григориј (Круг)
За иконата на Рождеството Христово
Светот до Овоплотувањето на Бога Словото наликуваше на изорана, наѓубрена и од влага натопена нива, која брза за да го прими семето на вечниот живот за да може да го зачне идниот век.
Навуходоносор во сон ја виде таинствената слика на Раѓањето Христово, за која пророчко објаснување даде пророкот Даниил. Каменот што без ничија помош се стркала од планината и го уништи идолскиот кип е образ на Раѓањето Христово. И обично, на иконата на Рождеството Христово, Спасителот како да наликува на тој камен што се стркала и ја уништи човечката гордост во вид на идол. Христос обично е изобразен на самата средина на иконата, повиен во пелени и многу малечок. Често Спасителот е изобразен како многу мал во однос на другите ликови на иконата, но Он истовремено има и господарско, царско место. Димензиите на ликот на Мајката Божја се поголеми во однос на другите ликови, со што е изразено исполнувањето на пророштвото што Навуходоносор го виде во својот сон, а кое Даниил го протолкува. Сликата на планината и на каменот кој сам се стркала од неа, е пророчка визија за приснодевството на Мајката Божја.
Во тоа смалување на Спасителот, Кој покорно ги прифаќа пелените и животинските јасли, е тајната на исцелението на човечкиот род од смртниот грев на гордоста што сатаната го внесе во „ушите Евини“. Целата човечка големина родена од вознесувањето на паднатиот сатана, со Рождеството Христово ја изгуби својата привидна неискажлива слава. Се исполни пророштвото за кое се пее во песната на Мајката Божја: „Ги симна силните од престолите и ги воздигна смирените“. Иконата на Раѓањето Христово е одраз на неминливата слава на Христовото доброволно снисходење, и сите нејзини црти, целото нејзино устројство зборува за тоа. Таа икона како да е печат на празникот со кој се изразува неговата основна смисла. Се изразува славата на доброволното вочовечување на Спасителот, славата на Неговото снисходење.
Се смета дека и канонот со кој цар Давид го победи надмениот поради својата сила Филистеец Голијат, е исто така прототип на поразување на гордоста со раѓањето Христово.
Сведоштвото за Богомладенецот Христос, Кој лежи во пештерата во прегратките на земјата, го наоѓаме и во Евангелието во зборовите на Самиот Спасител, во приказната за синаповото семе и Царството Небесно. Фрлено на земјата, семето синапово, иако најмало од сите семиња, станува големо растение и може да се каже дека Христос – Овоплотувањето на Царството Небесно, живиот Ерусалим, како синапово зрно фрлено во црните прегратки на земјата, се роди во темните прегратки на пештерата. И со самото тоа што Мајката Божја Го родила не некаде на земјата, туку во пештерата под земја, прегратките на земјата станале осветени и посолени, и во нив се зачнал еден нов дотогаш непостоечки живот. На иконите на Рождество пештерата обично е многу едноставна, нема обиди да се прикажат детали, да се прикаже светлина; тоа е обично една црна јама, како отворена уста на земјата, чиешто црнило со ништо не е ублажено. И како таква таа е спротивставена на светлината на Спасителот, на венецот што Му ја овенчува главата и на белината на пелените во кои Богомајката Го повила.
Земјата на иконата Рождество не е ни мазна, ни рамна; таа е целата во движење, полна со издигнувања, испакнатини и вдлабнатини. Нејзиното движење потсетува на морските бранови. Таа ридеста и брановита земја не зборува само за околината Витлеемска, туку има еден сосема поинаква, многу повоопштена и подлабока смисла. Земјата си го препознала денот кога ќе биде посетена. Таа Му одговорила на Христа така што целата оживеала, се раздвижила, почнала како тесто да расте, бидејќи во себе го почувствувала квасецот на вечниот живот. Земјата околу пештерата, брановидна и набрана, не е пуста, таа е исполнета со движењето на возбуда и радост. На иконите Рождество обично се изобразуваат и ангели, и мудреците и пастирите. Ангелите како први сведоци и благовесници на Рождеството Христово, мудреците и пастирите, пак, го претставуваат човечкиот род кој е повикан да се поклони на Христа. Мудреците и пастрите не прават еден хор и тие меѓусебно доста се разликуваат. Пастирите се претставници на одбраниот Јудејски народ кои на небото, кога тоа се отворило, здогледале мноштво ангели и ја слушнале нивната песна со која тие Го славеле Бога. Тие биле повикани да се поклонат на Христа во име на целиот Јудејски народ. Нив благовештението им го донеле самите ангели. Мудреците, пак, се претставници на паганскиот свет. И тоа на нивниот врв. Тие успеваат да ја достигнат смислата на Рождеството Христово. Но патот до тоа не е едноставен, туку дури и многу тежок, многу сложен пат; на поклонение кај Христа тие не доаѓаат од некаде блиску, туку од далеку, според Преданието на Православната Црква, од Персија, и патот кој го поминале раководени од ѕвездата бил долг и тежок. Не ги водел глас на ангел туку ѕвезда, иако тоа не било сосема едноставно. Св. Јован Златоуст вели дека ѕвездата што ги донела царевите во Витлеем не била обична ѕвезда, туку тоа бил ангел кој зрачел со светлина слично на ѕвезда; тој ги донел источните цареви на поклонение.
Пастирите и источните цареви на различни начини го слушнале благовештението, поминале различни патишта, а ги обединил и поврзал во едно Христос Емануил, Кому дошле да Му се поклонат; тие се обединети како два ѕида и поврзани со еден аголен камен на којшто почива единството на целата градба и без кој тие два ѕида никогаш не би можеле да се спојат, ниту би ја имало таа градба. Таа мисла многу јасно се гледа на иконите на Рождеството Христово.
Мудреците кои одат на поклонение прават една засебна група, не мешајќи се со пастирите. Пастирите стојат одвоено и ги слушаат ангелите. Во горниот дел на иконата веднаш на пештерата прикажана е ѕвездата која ги води царевите на поклонение на Христос. Ѕвездата не е прикажана едноставно, таа како да е предодредена да застане над пештерата; таа не е некоја самостојна појава, туку како да се раѓа од небесата прикажани при самиот врв на иконата. Символот на Витлеемската ѕвезда не е сочуван само на иконите на Рождество, туку се чува и во црковните обреди. При крајот на проскомидијата, на дискосот се става „ѕвездичка“ над агнецот изваден од просфората и положен на дискосот. Ѕвездичката е символ на ѕвездата што заблескала над Богомладенецот Христос во јаслите. И свеќникот којшто на Бадник се изнесува и се става на средината од храмот е исто така символ на Божикната Ѕвезда. Се смета дека ѕвездата има такво значење за празникот на Рождество Христово, бидејќи таа е неговиот таинствен праобраз, за што наоѓаме сведоштво во Откровението: „Јас сум потомок и род Давидов, сјајна Ѕвезда Деница“ (Откр. 22, 16).
На иконата Рождество Христово Свршеникот Јосиф е обично прикажан во длабока тага, измачен од сомнежи, бидејќи не може да ја сфати тајната на Рождеството од Дева. Пред него е лошиот дух во лик на старец – пастир, кој сака да му внесе немир. За многу икони на Рождество карактеристично е Мајката Божја да не е со лицето свртена кон Спасителот, туку кон Јосиф Свршеникот; на нејзиното лице се гледа голема тага и жалост. Како Мајката Божја да сака со својата сила да му помогне на Свршеникот Јосиф и таа нејзина загриженост веќе зборува за службата на Мајката Божја како Царица Небеска, како Застапничка на човечкиот род, Онаа што на себе ќе ја понесе тагата на целиот род човечки.
Спроти Рождеството Христово стариот свет бил под неприкосновена власт на Цезар. Со светот господарел Цезар Август. Власта на Римската Империја била организирана како власт на едно многу надворешно одржувачко и обединувачко начело. Иако едвај видливо, во светот сепак постоело уште едно обединувачко начело – Еврејството, кое било расеано. Како тенка златна мрежа тоа пронижувало и соединувало многу народи. Како безброј канали за наводнување тоа ја прекрило земјата и преку тие канали потекла водата на апостолската благовест.
********************
Свети Преп. Пајсиј Светогорец
За стариот календар
Преподобниот Пајсиј беше многу загрижен поради промената на календарот во Грција. Беше загрижен поради многуте проблеми што оваа промена ги предизвика и се молеше за нивно разрешување. Беше особено загрижен поради групите што ги создадоа „Старокалендарците“ и што дејствуваа самостојно, без благослов на Вселенскиот Патријарх и без заедништво со Помесните Православни Цркви. Некои од тие групи беа создадени и во Атина и Солун, меѓутоа со залагање на Преп. Пајсиј повторно се обединија со Грчката Црква.
Преподобниот велеше: „Би било добро овие календарски разлики да не постојат, но причина за нивното настанување не е ниту Црквата ни верата“. На приговорите дека измените во календарот ги направил папата, преподобниот Пајсиј велеше: „Новиот календар го направи папата, но стариот календар го направи идолопоклоник“, мислејќи на Јулиј Цезар.
За да ги разбереме ставовите на Преподобниот по ова прашање ќе го наведеме следниот настан:
Еден православен христијанин со грчко потекло, живеел со своето семејство во Америка долги години. Имал многу сериозен проблем. Тој бил „зилот“, односно старокалендарец, додека неговата жена и деца го следеле новиот календар. „Веќе не можевме ни празниците да ги прославиме заедно. Тие го славеа Божик тогаш кога јас го славев Св. Спиридон. Кога јас го славев Божик, тие го славеа Св. Јован. Но тоа беше нашиот најмал проблем. Најлошо од сѐ беше ‘учењето’ дека новокалендарците се еретици, дека ќе бидат осудени. Не е мала работа непрестајно да слушаш коментари дека твојата жена и деца ја издале сопствената вера и отишле на страната на папата, и тоа дека Светата Причест што тие ја примаат нема благодат. Зборувавме со часови, но не доаѓавме до никаков заклучок. Да бидам искрен, имаше работи кои и мене не ми се допаѓаа кај старокалендарците, особено кога нашите владици доаѓаа да разговараат со нас. Тие не зборуваа со љубов и болка во срцето за заблудените браќа и сестри што го прифатиле новиот календар, туку зборуваа со омраза и радост.
Велеа дека новокалендарците еден ден ќе отидат во пеколот. Беа многу фанатични. А кога тие ќе ги завршеа своите говори, јас чувствував внатрешен немир. Бев истоштен и во голема болка заради целата ситуација. Сигурно нешто ќе ме снајдеше од постојаните, секојдневни грижи. При една посета на Грција му спомнав за својот проблем на мојот роднина Јани. Тој ми кажа за некој старец Пајсиј. И решивме да појдеме на Света Гора за јас да се сретнам со него. Дојдовме на Панагуда каде што живееше Преподобниот. Тој нѐ послужи и со насмевка на лицето ми понуди да седнам кај него. Бев збунет од неговата присност. Чувствував според неговото однесување, дека тој веќе сѐ знае за мене.
-Како стојат работите со автомобилите во Америка? – беше неговото прво прашање. Бев запрепастен. Заборавив да спомнам дека работам на паркинг, занимавајќи се со автомобили по цел ден.
-Добро – беше единствениот збор што можев да го изговорам, гледајќи изненадено во Преподобниот.
-Колку цркви има во местото каде што живееш?
-Четири – одговорив, и ме облеа нов бран на изненадување.
-Со новиот или стариот календар? – дојде следното прашање како гром од ведро небо, па наместо да го зголеми моето изненадување, направи да се почувствувам уште попријатно, восхитен од необичниот дар на прозорливост на Преподобниот.
-Две со новиот, две со следниот календар – одговорив.
-А по кој календар одиш ти?
-Јас по стариот, а жена ми по новиот – одговорив
-Слушај, би требало да одиш таму каде што жена ти оди – ми го рече ова и се подготвуваше да ми даде подетални објаснувања.
За мене тоа прашање веќе беше решено. Веќе не ми беа потребни објаснувања и аргументи. Нешто неверојатно се случи во мене, нешто божествено. Она што веќе долго време ме мачеше замина далеку, ме напушти. Сите аргументи, сите закани и сите анатеми против новокалендарците што со години ги слушав, сега исчезнаа. Ја чувствував милоста Божја која преку Божјиот угодник делуваше на мене, и ме исполнуваше со мирот за кој толку долго копнеев. Мојата внатрешна состојба сигурно се виде и во моите очи. Можеби Преподобниот ја виде таа моја внатрешна состојба, па за момент застана. А потоа продолжи да ми дава уште некои совети и објаснувања. Можеби за да им ги пренесам на другите, а и за сам да ги ползувам за себе во искушенијата, доколку оваа божествена состојба ме напушти“.
„Секако, и ние на Атос го следиме стариот календар“, продолжи Преподобниот. „Но ова е друга ситуација. Ние сме обединети со сите цркви и со Патријаршиите кои го следат новиот и стариот календар. Нивните Свети тајни имаат иста благодат како и нашата. Нивните свештеници сослужуваат со нашите. Меѓутоа, додека овие несреќници беа отцепени, ми беше многу жал, зашто повеќето од нив се побожни, прецизни (во следењето на каноните), борбени во духот и со вистинска ревност. Но сето тоа се случи на еден необјаснив начин. Ни тие не знаеја што прават. Едни си заминаа поради солидарност со другите, други од самољубие, трети поради незнаење.
Тие сметаа дека ова е догматски проблем, дека сме сите измамени и поради тоа ја напуштија Црквата. Тие не постапуваат по благословот, не припаѓаат никому. И тоа не е сѐ. Најлошо е што тие групи и понатаму се делат и продолжуваат да се анатемисаат едни со други, престанувајќи да комуницираат меѓусебно. Не знаете колку само бев нажален заради целата оваа ситуација. Многу се молев. Важно е да имаме и да им покажуваме љубов, да сочувствуваме со нив и да не ги осудуваме. И уште поважно, треба да се молиме за нив, за Господ да го просветли нивниот ум, и понекогаш, доколку некој од нив побара помош од нас, треба да ги поучиме“, заврши Преподобниот.
Поминаа повеќе од пет години. Овој господин се врати во Панагуда да му се заблагодари на Преподобниот, зашто после првата средба одново ја пронајде својата духовна, но и семејна среќа. И со солзи во очите го раскажуваше овој настан. Со својата љубов, молитва и расудливост, Преподобниот знаеше кога да зборува, како тивко да ѝ помогне на Мајката Црква, избегнувајќи екстремни, скандалозни ситуации и да ги лечи раните што го мачат телото на Црквата.
*************************
Прва недела од Великиот Пост
Богослужението во седмиците од Великиот Пост можеме да го следиме уште од најрани времиња, зашто овој Пост во денешен вид се обликувал во периодот до IV век. Спомените кои ги славиме и богослужението во неделните денови не останале во целост зачувани во првобитната форма, зашто некои настани од свештената и црковна историја, биле дополнително воведени и добиле свое место во некои од неделите на Воскресенскиот Пост.
Првата седмица се нарекува чиста. Самите песни и молитви во оваа седмица ја воведуваат душата во една сосема друга димензија, на прагот од загубениот рај, кој допрва треба да биде освоен со духовен подвиг, преку воздржување, не само од храна, туку пред сѐ и од сите оние страсни наслади, од сето она што го оддалечува човекот од Божјата спасителна прегратка.
Во текот на постот молитвите се подолги. На богослуженијата на читањето му е отстапено поголемо место на сметка на пеењето. Во првата седмица, пак, должината на молитвите е уште понагласена, зашто во првите четири дена на Големото Повечерие, покрај вообичаеното, се чита и Покајниот Канон на Св. Андреј Критски.
Богослужението за време на Великиот Пост во Ерусалимската Црква најпрвин ни го изложува Етерија. Веќе во VII век тоа станува составен дел на Ерусалимскиот Устав, а понатаму е присутно и во сите други Устави.
Саботата во првата седмица од Великиот Пост му е посветена на Св. Вмч. Теодор Тирон, а во спомен на еден настан од времето на Јулијан Отстапникот. Имено, Јулијан намислил некако тајно да ги оскверни Христијаните, па за таа цел го повикал епархот од градот Константинопол да му ја соопшти својата тајна и нечиста намера. Му заповедал од пазарите да ја отстрани вообичаената храна и да ја замени со друга, попрскана со крв од идолски жртви, па така Христијаните, купувајќи ја, да се осквернат. Епархот постапил според заповедта. Но чудесната Божја промисла не допуштила тоа да се случи со верните. Така, Светиот Теодор Тирон му се појавил во видение на градскиот архиереј Евдоксиј и го известил за злобната намера на нечестивиот цар, велејќи му што поскоро да го собере стадото Христово и да му забрани да купува од предложеното на пазарите, затоа што е осквернето со крв од идолски жртви. Архиерејот, збунето го прашал великомаченикот како да го постигне тоа, кога има таква сиромаштија по Христијанските домови. Тогаш Светиот му го подал коливото и му кажал дека со тоа ќе може да го надополни недостатокот на Христијаните. Бидејќи архиерејот не знаел што е коливо, Св. Теодор му објаснил дека тоа е всушност варена пченица, и дека така ја нарекле Евхаитите. Запрашан кој е, тој му се претставил на архиерејот и му кажал дека е испратен од Христа за да го сочува стадото Негово.
Патријархот уште веднаш ги известил верните за чудесната Божја промисла со која Он уредил преку Својот угодник Св. Теодор, да ги спаси од царското лукавство.
Во спомен на овој голем настан, на овој ден Црквата предвидела да се прави коливо и да се празнува споменот на великиот маченик и добротвор Теодор Тирон.
Молебниот канон на Св. Теодор го составил Св. Јован Дамаскин, а неговиот спомен започнал да се слави уште во VII век, за што сведочи и Ерусалимскиот Устав.
Првата недела од Великиот Пост или Недела на Православието го слави споменот на востановувањето на почитта кон иконите (842 г.), кое се случило за време на царицата Теодора и Патријархот Методиј. Според историските прилики, оваа недела влегла во составот на богослужбениот поредок на Великиот Пост дури после 842 година, и тоа не веднаш, зашто Цариградскиот Типик (ΙΧ – Χ век) не ја ни спомнува, бидејќи според него за овој ден наместо неа било предвидено да се прославува споменот на Светите Мојсеј, Арон и Самуил. Тоа се согледува и во денешната служба, каде што постои мешање на стариот со поновиот спомен. Синајскиот Устав (Χ – ΧΙ век) исто така не ја споменува оваа недела. Имено, траги од неа се забележуваат дури во Евергетидскиот Устав (ΧΙΙ век), каде што исто така постои мешање на двете служби.
Во оваа недела посветена на Торжеството на Православието се извршува таканаречениот „Чин на Православието“, во кој верните во литија, со икони од Христос, Богородица итн. се упатуваат во соборните храмови каде што се чита „Синодиконот“, со кој им се оддава почит на сите оние кои се подвизувале и бореле за чистотата и славата на верата Православна. Главната мисла на овој чин е молитвено и благодарствено пеење за сочувување на мирот во Црквата и обраќање на заблудените на вистинскиот пат.
**********************
| Постои ли во Црквата дискриминација помеѓу половите?
✤✣✤ Рамноправноста на жените е современа тема која со особен замав започнува да се дискутира во пресрет на Меѓународниот ден на солидарност кон трудољубивите жени – во пракса познат како празник на жените што се одбележува на 8 – ми март. „Нарушување на правата на жените“ некои гледаат и во Православната Црква. Како што знаете, православната христијанка не може да биде свештеник, односно свештеничка, таа нема пристап во олтарот, во бракот е потчинета на мажот… да, тоа е навидум дискриминација. Но дали е така? Постои ли во Православната Црква дискриминација помеѓу половите? Каква е улогата на жената во Црквата? И што да им одговориме на неправославните и на оние коишто не веруваат во врска со прашањето за женско свештенство“. Игумен Нектариј (Морозов) „Кај мажот и жената се разликуваат улогите во животот“ -Поаѓајќи од тоа која е христијанката и што е Црквата, сметам дека дискриминацијата во Црквата во однос на полот како таква не постои. Да прашам: не се среќаваме ли ние понекогаш со луѓе коишто сметаат дека жената е битие, ако не од втор, тогаш не сосема од прв ред? Такви луѓе денес сѐ уште постојат. Безусловно, таквите ставови во поглед на полот никако не можат да се наречат христијански. Кај мажот и жената делумно се разликуваат улогите во животот. Така, мажот не може да биде мајка. Мајка може да биде само жената. Но жената не може да биде свештеник – тоа може да биде само мажот. Зборува ли ова за дискриминација? Не. Тоа само ни зборува за различните замисли на Творецот во однос на мажот и жената. Но секој човек, и мажот и жената, се повикани кон достигнување на највозвишеното совршенство кое му е достапно на човекот. И во Царството Небесно, не само меѓу Светиите, туку и меѓу Небесните чинови, пребива Божјата Мајка – жена по раѓање и по природа, и Таа е највозвишена од сите. Протоереј Сергиј Правдољубов Во Црквата нема полова дискриминација. Жената има едно совршено восхитувачко и различно од мажот својство – мајчинство! Тоа е особено тешко за мажот да го достигне. Тоа е таква возвишеност каква што гледаме дека е невозможно до крај да се постигне. Св. Атанасиј Ковровски, свештеноисповедник, еднаш рекол: „Кога гледам млада мајка со детенце на рацете, во неа го гледам образот на Пресвета Богородица“. Друг свештеномаченик им напишал на своите деца од Соловки: „Бидете задоволни со тоа што го имате“. Мајка, сестра, жена – каква длабочина и благодат во овие зборови. И може ли општествено-административното учество во организацијата на црковниот живот да ги замени овие три богодадени служења? Зошто да бараме друго и да го занемаруваме она што веќе ни е дадено? Во монаштвото нема голема разлика меѓу подвигот на мажот и на жената, особено ако се има на ум дека поголемиот дел од монасите во древноста немале свештенички чин, дури ни игумените на манастирите. И кога игумен Сава бил произведен во јерејски чин – тоа било толку необично, што тој засекогаш останал запаметен како „Сава Освештен“, за да се разликува од многу други игумени кои немале свештенички чин. А печењето просфори, способноста вешто да шијат одежди, да пеат на певница и управуваат со хорот, да читаат на служба и мноштво други активности во устројувањето на црковното богослужение, вклучително дури и можноста со благослов на архиерејот да се влегува во олтар и подава кадилница на свештеникот – сето тоа ѝ е дадено на жената. Затоа улогата на жената во црквата е многуобразна и многу полезна. Но само доколку безусловно се запазува душевна скрушеност, послушноста кон свештеникот и решителното отфрлање на природната желба за власт и раководење со сѐ и во сѐ. Протоереј Максим Козлов -Јас мислам дека во современиот црковен живот постои дискриминација во однос на мажите. Се шегувам. Кај нас, жените се занимаваат со клучни места во служењето, почнувајќи од централниот црковен апарат па сѐ до црковните медиуми. А да не зборувам за иконописците, регентите. Тука се уште и наставничките во Духовните школи, во Семинариите, и на нашите Универзитети. Кога се зборува за дискриминација, прашањето се сведува главно на тоа дека кај нас нема женско свештенство. Да, женско свештенство нема и нема да има, затоа што за Православието, свештенството не е вид на административно служење и личен животен призив, туку тоа служење се поврзува со првосвештенството на Господ Исус Христос. А Второто Лице на Света Троица – Бог Словото – се воплотил, на начин непознат за нас, но познат на Советот на Света Троица, како Бог Син. Тоа е податок со кој Православната Црква секогаш се раководела, се раководи и ќе се раководи. Протоереј Олег Стенјаев „И мажот и жената се Божји созданија“ Дискриминација во однос на полот постои во самата човечката заедница. Има најразлични луѓе. Меѓу нив и делумно оцрковени, и оцрковени. Но да тврдиме дека во црковната идеологија има основи за дискриминација на жената не можеме, затоа што според новозаветното толкување, во Христа, мажите и жените имаат еднаков статус на Божји созданија. И во самото Библиско откровение се зборува за тоа дека Бог ги создаде мажот и жената според Својот образ и подобие. А една од претставничките на женскиот пол дури и се издигнала на неискажлива висина. Повисока од Ангелите, Архангелите, Херувимите, Серафимите! Тоа е Пресвета Дева Марија. И заедно со светите мажи ги почитуваме и светите жени. Ако отвориме православен календар, меѓу Светиите ќе најдеме и машки и женски имиња. Така што самата наша традиција не дава основа за дискриминација на жената на полова основа. Протоереј Александар Кузин -Жените мироносици се апостоли на апостолите, според изразот на Евангелистот Јован Богослов – што повеќе од тоа?! Апостол Павле вели: „Жената да не поучува“, но тој исто така рекол дека со својот животен пример, со образот на благочестие, со благородниот изглед, таа го прави она што не може да го постигне силата на зборот. И кој е поголем? – Оној кој ја достигнува целта. Каде е тука дискриминацијата? Протоереј Павел Гумеров Секако, во Црквата нема никаква дискриминација, затоа што самиот збор дискриминација е понижување на едните и возвишување на другите. Постојат само извесни улоги и особености на секој пол, којшто во нас ги засадил самиот Господ. Тие улоги и особености постојат во нас независно од тоа каде живееме и во која култура сме воспитани. Токму затоа, во принцип никакво едначење меѓу мажите и жените нема и не може да има. А сега за улогата на жената во Црквата. Нејзината улога е совршено прекрасна уште од првите векови на Христијанството. Тоа е Ѓаконијата, односно социјалното служење, помагање на оние во неволја и беда; тоа е и оној не толку видлив удел, кога жените им служеле на Апостолите, на христијанските заедници со својата умешност и искуство. Во црковната уметност жените многу повеќе преуспеваат, и во пеењето, и во ракоделијата, и во сѐ друго угодно на Бога. Затоа треба да напомнеме дека токму Христијанството ја ослободило жената и ја издигнало на дотогаш невидено достоинство. Кога Адам и Ева биле протерани од Рајот, Господ му рекол на Адам: „Проклета да е земјата од твојот труд“, а на Ева: „Мажот ќе ти биде господар“, затоа што жената ја злоупотребила својата слобода. Но тоа било до доаѓањето Христово. А со Христовото доаѓање започнала новата ера. Претходно, во историјата на целиот дохристијански свет, особено на Истокот, постоело понижување и ропска положба на жените. Тогаш кон жените се однесувале каде-каде полошо отколку кон домашните животни. Христијанството поинаку се однесува кон жените. Апостолот Петар вели: „И почитувајте ги како сонаследнички на благодатниот живот за да не се појави препрека во молитвите ваши“ (1. Птр. 3, 7). Христијанството ја ослободило жената и денешната положба на жената слободно можеме да кажеме дека е резултат на тој уважувачки однос, којшто произлегол од христијанството. Секој пол има свои права и обврски, тоа е совршено нормално и дури и самата светска власт не може жената во потполност да ја изедначи во улогите со мажот. Тоа е просто невозможно. Протоереј Алексеј Умински „Светоста подеднакво му е дарувана и на мажот, и на жената“ -Секако, жената не е рамноправна во Црквата во однос на мажот. Но може ли тоа да се нарече дискриминација? Можеби. Зборот „дискриминација“ претпоставува некакво понижување и искористување, манипулација на полова основа. Еве, како на пример, кога мажот и жената за една и иста работа добиваат различна плата – тоа е очигледна дискриминација. Или кога дисциплинскиот однос кон мажот и жената е различен – односно кога мажот може да има олеснување во постот, а додека од жената се бара поголем пост, посурови кон неа се барањата за исполнувањето на заповедите – ете, тогаш тоа би било дискриминација. Напротив, за жените постојат поголеми олеснувања за време на бременоста, доењето, и други околности. Така што од оваа гледна точка во Црквата не постои дискриминација. Но постојат различни права. Забележително е што во мирјанските служби, во добротворната служба, во мајчинското служење, на жените им се даваат каде-каде поголеми права отколку на мажот. Исто и во служењето на мироносците. Тоа е еден од најомилените пасхални празници – Денот на жените мироносици. И во тоа се гледа огромниот залог и огромниот потенцијал на женското служење на Бога. Дискриминација може да се нарече отсуството на женското свештенство во Православната Црква. Но тоа не треба да се сфаќа како дискриминација, бидејќи во тој случај како дискриминација би требало да се сфаќа и тоа што мажот не може да раѓа, а жената може. Затоа што свештеничката служба е служба на татковството. Жената има своја можност да Му служи на Бога и на луѓето. А на мажот, пак, му се дава поинаква можност на служење, од којашто се лишени жените. Овие различни служби се надополнуваат една со друга во заедничкиот стремеж кон спасение. Ние можеме да зборуваме за различноста, за тоа што, општо земено, нас Бог нѐ создал различни во поглед на природата – мажи и жени, за едни на други да си служиме и едни со други да се надополнуваме. Но не може да стане збор за дискриминација. |
|
|
|
*********************
Протоереј Павел Гумеров
Како да се победи гневот
(I дел)
Сакајќи да го погуби човекот, непријателот го бара најслабото место во неговата душа. По правило, во психологијата и во речиси сите светски религии, гневот се смета како некаков вид на негирачка емоција, состојба на афект, емоционална возбуда. Но не е само тоа и не е само заради тоа страшен гневот. Гневот не е само една деструктивна емоција. Христијанството гледа на гневот како на страст. Односно своевидна гревовна зависност, стекната хронична болест на душата. Таа страст се вселува во душата, пушта корени и ја зазема, станува нејзин неизоставен дел. И човекот повеќе не може да живее без својата зависност, без својата страст. Тој станува нејзин послушен роб. Потоа од семето на навиката, со понатамошно раздразнување и гневење, израснува вистинско дрво на страста.
Корен на гневот обично е гордоста. Како што вели Преп. Пајсиј Светогорец: „Зависта, осудувањето, гневот, злопамтењето итн. произлегуваат од гордоста. Гордоста е, така да се каже, генералштаб на сите страсти“.
Кога човек е обземен од некаква страст, без разлика дали е гнев, пијанство или блуд, тој не мисли на другите, не размислува за последиците. Страста станува негово доминантно чувство коешто го заслепува острастениот и ги придушува сите негови чувства: љубовта, одговорноста, стравот, болката. Гневот се нарекува убиец на љубовта. Најглавната задача на непријателот на човечкиот род е да го разурне нашиот живот, предавајќи нѐ на гнев, да ги уништи нашите взаемни односи со ближните, и како неминовна последица да нѐ убие и нас самите, секако, пред сѐ да ја погуби нашата бесмртна душа. Бидејќи во редоследот на страстите, после страста на гневот доаѓа тагата и како пројава на оваа страст, очајот. Човекот кој е подложен на раздразнување, гнев, често пребива во униние, очај, нему сѐ му е одбојно, животот и околниот свет му се чинат грди и бесмислени. Унинието е своевидно духовно самоубиство. А тоа завршува и со телесен крај на животот. Кога човекот си заминува од животот доброволно, секако доколку не е мотивиран од некаков херојски подвиг, тоа секогаш се случува поради губењето на смислата на животот. На самоубијците им се чини дека нивното постоење во светот понатаму нема смисла. Нема потреба да се живее понатаму. Страшно е за цел на својот живот, наместо љубовта и служењето на Бога и ближните, дури и наместо самиот животот со своите наслади, да ги имаш уривањето и смртта.
Почеток на борбата со гневот
Со што да ја започнеме борбата со гневот? Со омраза кон него. Св. Теофан Затворник вели дека „На почетокот добро би било да се побуниме против гневот со тоа што ќе го замразиме, ќе го изгониме од неговото главно место на пребивање, и со силата на волјата и со будење на желба за противење на гневот, а секако и со покорување на Светата волја Божја. Потоа ќе продолжиме со противење на самите плодови на овој грев, и со систематско уништување на она што останало од него во нас, сѐ до степен на конечното истребување од својата душа“.
Треба да ја препознаеме оваа страст како непријателска, како нешто кое насилно го заробило нашиот живот и е насочено кон негово уништување. И да сфатиме дека не ние управуваме со сопствениот живот, туку нашата страст управува со него. Ние сакаме да не се гневиме, да не се раздразнуваме, да не ја истураме злобата на околината, сакаме во луѓето да гледаме само добро, но ништо од тоа, страста нѐ направила робови. Ете, тогаш сфаќаме дека не ние управуваме со страстите, туку тие раководат со нас, тие нѐ заробуваат. И кога ќе посакаме да станеме слободни од нивното влијание, кога ќе преземеме цврста одлука да поведеме беспоштедна борба со внатрешниот непријател којшто нѐ заробил, токму во тој момент започнува нашиот пат кон исцеление. Борбата со гневот е многу сериозна работа која бара трпение и време. Ние треба многу силно да посакаме да се бориме со него. А за тоа ни е неопходно да ја спознаеме сета погубност на оваа страст.
Откако ќе ја спознаеме сета своја немоќ и беспомошност, вториот чекор е една горешта молба кон Бога за помош. Таа молитва треба да биде секојдневна, придружена со вера, надеж, и смирение пред Бога. Многу добро е наутро кон утринските молитви да се придружи и молба кон Бога да ни даде сили да се бориме со гневот и раздразливоста, да ни помогне во настаните на денот и ближните што нѐ опкружуваат да го гледаме само доброто и така да го избегнуваме осудувањето, раздразливоста и навредливоста. Всушност, секогаш кога имаме некаква особена молба кон Господа, ние се трудиме постојано во текот на денот да си спомнуваме за неа во душата и во секое погодно време да вознесуваме молитви кон Бога: и на служба во храмот, и во слободните активности, и низ секојдневните обврски. Какви и да бидат тие молитви, во договор со духовникот, она што е најважно е тие да бидат усрдни.
Протоереј Павел Гумеров
Како да се победи гневот
(II дел)
Да се замрази страста
Како да се замрази страста: Умствено секако, сите ние ја сфаќаме погубноста на гревовната зависност и штетните навики. Но како да го замразиме тоа што толку години ни предизвикувало задоволство и со кое се поврзани многу пријатни доживувања. Да, колку и да е чудно, дури и една толку непријатна работа, како што е гневот, може да биде во нешто пријатен. На човекот којшто е подложен на неа, таа страст му дава дури и чисто физиолошко задоволство. Во моментот на гневот во крвта се зголемува адреналинот и како што е познато, тој хормон предизвикува многу пријатни чувства. Екстремните адреналисти дури и ги нарекуваат зависници од адреналин. Па така и оној што се гневи исто така е зависник од адреналин. Навистина подоцна, по испадот на гнев, по правило ни станува многу лошо, срамно, бидејќи во секој човек има совест „но тоа е дури потоа“. Гневот исто така повремено создава едно чувство, една илузија на власт над луѓето, на сила, моќ, што дури и му е многу пријатно на оној што се гневи. Но сепак, потребно е да умееме во оваа страст да ја увидиме и сета негативна страна, сета нејзина непријатна и разорна суштина. За тоа постојат неколку начини.
За да ја сфатиме сета непривлечност на страста што ја имаме, од особена важност е на себе и на таа своја страст да погледнеме од страна. Бидејќи ние не сме ни свесни во каков неприличен и одбивен лик се претставуваме кога се оддаваме на гневот. Постои еден совет: кога се гневиш, раздразнуваш и навредуваш, погледни се во огледало и наместо твоето вообичаено мило лице, ќе забележиш некаква бесовска маска. Ете токму тоа е она што го гледаат присутните во моментот на твоето раздразнување. Се сеќавам на раскажувањето на една жена на којашто нејзината сосетка неволно ѝ помогнала да се погледне себеси од страна во врска со семејните караници. Имено, еднаш сосетката ја сретнала таа дама и ја прашала: „Да не знаеш случајно кој од соседите толку им вика на своите домашни, постојано ги поттикнува на караници? Можеби треба да преземеме некакви мерки?“ И таа жена толку се засрамила бидејќи тие домашни караници ги предизвикувала токму таа, а сосетката за тоа не ни претпоставувала, бидејќи ја знаела како надворешно спокојна и почитувана жена. После добиената поука, споменатата жена почнала да бдее над себеси и домашните расправии престанале.
При страста на гнев особено е важна честата исповед. Освен покајанието поради гревот и поткрепувачката сила на Таинството, овде постои и еден друг момент: кога треба да му раскажеш на духовникот за сите тие непријатни за тебе нешта, како што се караниците, гневните испади, нападите на бес, кај тебе се јавува силно чувство на срам кое те спречува повторно да ги направиш овие гревови, за да не мораш повторно да ги кажеш, што е дополнителна мотивација во борбата со гневот. Разговорите за непријатните за тебе ситуации, особено срамот поради твоето невоздржание и лошо однесување, го прикажува овој грев во својата автентична грда форма.
Уште еден совет. Се вели дека кога некој премногу сака да се препушти на гневот, да започне да зборува навредливи нешта, да почне да вика, потребно е во тој миг, наместо пријатните чувства што обично ги дава гневот, да се предизвикаат непријатни. Помага во тој миг да се појде во кујната и да се изеде една мала лажичка сол. Откако по извесно време гневот ќе се поврзе со ова непријатно искуство, тој ќе ни стане одвратен и со време ќе престане. И воопшто, многу помага секогаш кога ќе ни дојде гневна помисла, желба за гнев, да си спомнеме и за ужасните последици коишто обично се јавуваат после гневниот испад и сета таа штета што гневот им ја носи на луѓето.
Да запреме додека сѐ уште не е доцна…
Но за да успееме да ги примениме сите овие методи потребно е да научиме една едноставна но неопходна работа – да стегнеме пауза, да запреме, како што се вели, да се оддалечиме од гневот. Ете токму тоа за човекот кој е раздразителен и склон кон гнев е особено тешко. Секој грев започнува со гревовна помисла. Тоа е кога гревот е сѐ уште во фаза на некаква концепција, идеја, проект. Но само уште еден чекор – и веќе се воплотува во дело. Еве што пишува за тоа Св. Игнатиј Брјанчанинов: „Обично луѓето ја сметаа мислата за небитна и притоа тие се особено немарни кон примањето на мислите. Од примените добри мисли се раѓа сѐ добро, од примените лажни, лоши мисли, произлегува сето зло. Мислата наликува на бродско кормило: од едно мало кормило, од една ништожна справичка врзана за бродот, зависи правецот и во голема мера судбината на целата таа огромна машинерија“. Така што неопходно е да се учиме на борба со помислите, да се учиме да ги отсекуваме во самиот почеток на нивниот пристап кон нашите души. На ова искуство се посветени многу дела на Светите Отци, оваа тематика е доста широка, и нејзиниот обем не дозволува нејзино детално разгледување. Но сметам дека секој може да се запознае со неа индивидуално.
Да се отсекуваат гревовните, гневните помисли, да не се беседи со нив, да се одгонуваат и се мисли на друго – ете тоа и значи да се „стисне пауза“. Кога ќе се бориме со гневот, ќе го правиме потребното и нема да му даваме волја на гневот, зашто тој лесно може да излезе од контрола. Налик на пожар којшто колку повеќе гори толку потешко е да се згасне, или како пукната брана која многу тешко може да се затвори. Кога ќе се разбуди желбата за гневење треба да се направи нешто драстично, да се почне со молитва, да се кажува на пример Исусовата молитва. Да се појде во друга соба, да се чита Евангелие, Псалтир. Доколку и за тоа нема сили, почнете со физичка работа или зафатете се со некоја едноставна активност. Гневот може да се преобрази во физичка активност. Ве уверувам дека после неколку километри трчање, желбата за гневење по правило се губи. И општо познато е: доколку не му се дава волја на гневот, доколку успееме да стиснеме пауза, тогаш гневниот испад и неодоливата желба да се препуштиме на емоциите поминуваат. И самиот предмет на конфликт повеќе за нас не е нешто важно. Но она што е најважно, тоа е да се научиме на време да стегнеме на пауза.
Доколку успееме да направиме макар и најкратка пауза, во тој миг треба да си претставиме, да си замислиме што ќе се случи понатаму ако си дадеме волја на чувствата и попуштиме на гневот. Да се потсетиме што обично се случува потоа. Што ќе придобиеме (ништо особено) и што ќе изгубиме (мирот во душата и мирот со ближните, нивното пријателско однесување кон нас, и освен тоа, во душата уште долго време ќе ни царува разорност, пустош и срам). Принципот на проценување е за нас многу полезно правило во животот. Бидејќи ние постојано застануваме пред избор во врска со тоа што е за нас примарно, а што второстепено, безначајно. Што ни е неопходно и полезно, а што сосема непотребно па дури и штетно итн.
Протоереј Павел Гумеров
Како да се победи гневот
(III дел)
Како да се преобрази гневот?
И сега она најважното. Недоволно е само да се научиме да го запираме гневот и да се воздржуваме од него. И тоа е важно, но недоволно. Тоа е исто како само да регистрираме симптоми и последици на болеста, наместо да ја лечиме. Кој е најважниот лек против страстите? Да се стекне во душата навика за добродетел спротивна на таа страст. За тоа пишувал и самиот Светија Игнатиј Брјанчанинов и многу други Свети Отци. Осветеното место не останува празно. Недоволно е само да се изгони гневот и да се престане со раздразливост. Да, и речиси невозможно – тој секако повторно брзо ќе се пробие надвор од длабочината на нашата душа во којашто сме го потиснале. Навиката да се гневиме, раздразнуваме и да осудуваме треба да биде преобразена во друга цврста навика, друга доминанта. Каква? Проштевање, сострадание, соживување со луѓето, разбирање, трпение и смирение. Секако, сите тие се пројави на една голема добродетел – љубов кон ближниот. Љубовта исто така е спротивна на страста на гордоста. А од гордоста, како што знаеме, и произлегува гневот. „Поразувајќи ја гордоста, ти ги поразуваш и сите страсти, и во срцето се вселува смирение и љубов“, вели Преп. Пајсиј Атонски. Треба да имаме на ум дека страста е многу упорна гревовна навика, која станува неделив дел од душата, и за да ја победи на острастениот е потребен многу голем труд, непосредна борба со неа и стекнување на цврсти навики за добродетели. Но тоа не може брзо да се постигне. Хроничната и многугодишна болест не се лечи за две недели – потребно е време. Затоа во никој случај не треба да се крева раце и да се паѓа во униние, доколку за кратко време не видиме сериозни резултати. На тој пат речиси неизбежни се падови, скршнувања, рецидиви. Но колку подолга и поупорна е борбата, толку постабилна ќе стане навиката.
Еве нешто малку за тоа како да се изменат односите кон ближните, спротивно на поранешната раздразливост и гнев. Многу полезно е да се ставиме на местото на човекот чиешто однесување кај нас буди гнев. Да се погрижиме да ги сфатиме вистинските мотиви за неговото однесување. Неодамна кај мене на исповед дојде млад човек и ми кажа дека него многу го гневат недисциплинирани возачи кои создаваат кризни ситуации на патиштата, ги претекнуваат другите возила, на семафори не се придржуваат на правилата и др. Па не може тој сето тоа да го трпи! Тогаш јас го прашав: „А вие, самите, секогаш ли возите според правилата, никогаш не ги нарушувате?“ Тој одговори дека, секако, ги нарушува, но сепак, не сфаќа како може толку невнимателно да се вози. Тогаш јас му наведов пример, којшто се надевам му помогна да го измени односот кон некои немарни возачи. Замислете си дека тој човек којшто ве „претекнал“ и брза или несовесно поминува на раскрсница, само што добил телефонско известување од својата бремена жена дека треба итно да ја однесе во болница за пораѓање, или, пак, нешто лошо се случило со неговото дете – зарем постојат малку причини за брзање! Секако, нема ништо добро во нарушувањето на правилата, но зошто ние секогаш мислиме дека возачот што брза е немарен и подлец. А ете, тоа не секогаш се покажува како вистинито. Се каам бидејќи и јас сум имал моменти кога сум ги прекршил сообраќајните правила. На пример кога брзав кон сопругата оти наеднаш ѝ стана лошо, или кога таа ми се јави и ми рече дека син ми се попарил со врела вода. Сметам дека тогаш многу возачи не го одобруваа мојот начин на возење.
Помисли на тоа дека не ги знаеш вистинските причини за однесувањето на оној што те гневи
Ние многу често брзаме да го осудиме човекот, без да ги знаеме вистинските мотиви за неговата, можеби, непристојна постапка. Наместо да се потрудиме да се задлабочиме во неговото однесување и да се обидеме да си претставиме што се крие зад тоа. Сите ние сме воспитани во потполно различни семејства, се разликуваме според своето животно искуство, образование, наследност, здравје, услови за живот. Секој има потполно индивидуална животна ситуација, различна од нашата. Ни се чини дека човекот сакал да нѐ навреди, а тој можеби едноставно лошо бил воспитан од родителите, нам во тој поглед ни се дало многу повеќе отколку нему. Ако почнеме да мислиме така, ние дури и ќе почнеме да го жалиме нашиот ближен и ќе ни стане лесно да му простиме. Само доколку доволно добро го запознаеме човекот, ќе можеме делумно да сфатиме што навистина се крие зад неговите постапки. Можеби никогаш нема да го дознаеме тоа, бидејќи и самиот човек понекогаш не ги сфаќа вистинските мотивации за своето однесување. Само Господ ги знае срцата на луѓето и според тоа може да суди, но не и ние.
Треба секогаш да се стремиме во нашите ближни да ги видиме добрите страни и црти коишто кај секого безусловно постојат. Речиси кај секој човек има знаење, умеење, карактерни црти коишто ние ги немаме, но би сакале да ги стекнеме. Забележувајќи го сето тоа, ние ќе сфатиме дека општењето со него може да ни донесе голема полза.
На таков начин ние ќе се свртиме кон другите страни на човекот и веќе нема да ги забележуваме оние непријатните за нас. Доколку, пак, веќе подолго време општиме со него, би можеле да си спомнеме и за сите добрини што тој некогаш ни ги направил. Постои и еден друг начин за зближување со човекот и менување на својот однос кон него на подобро – да направиме за него нешто што му е пријатно и добро. Дури и кога некој човек не само што не ни е пријатен, туку е и непријателски настроен кон нас, треба да имаме на ум дека злото не се победува со зло, како што вели Ап. Павле: „Но победувај го злото со добро“ (Рим. 12, 17 – 21). Вие сите сигурно добро се сеќавате на цртаниот филм за малиот ракун којшто се плашеше од „оној што седи во езерцето“, и правеше страшни гримаси за да го исплаши. Но наместо тоа, тој уште повеќе се исплаши, затоа што неговиот сопствен одраз во водата му се виде страшен и непријателски. Дури кога му се насмевна, тој успеа да го надмине стравот, бидејќи „оној кој живее во водата“ му одговори со насмевка.
Ете, понекогаш дури и само со насмевка или пројавено трпение можеме на раздразнетиот човек да му направиме добро дело и, што е најважно, да го измениме односот кон него.
Едно време мене ми се случуваше да имам подолги телефонски разговори со болни луѓе. Или со психички растроени или, пак, со болни од некои други тешки болести. Не кријам, често ваквите разговори многу силно ме истоштуваа и раздразнуваа. Но кога се обидов да се поставам себеси на местото на овие несреќни, болни луѓе, сѐ ми помина. Сфатив дека тие долги телефонски радости за нив претставуваат една од малкуте радости што ги имаат. Тие едноставно не можат да сфатат (затоа што самите никогаш не работеле и немале семејство), дека му го одземаат времето на еден зафатен семеен човек.
Познато е дека кај другите луѓе, во нивното однесување, нас повеќе од сѐ нѐ гневат постапки и карактерни црти коишто ги мразиме кај себе самите. Често гневот е една скриена вина. Едноставно несвесно го користиме за да прикриеме други чувства. Односно, нам некогаш ни било многу срам за некоја слична постапка и сега кога гледаме кај другите нешто такво, ние многу се гневиме и ни е непријатно. Тој ефект на огледало е прекрасно опишан во познатата басна на Крилов „Огледало и мајмун“, која ни е позната од школскиот период. Да си спомнеме исто така и за советот на Криловиот Мишко: „Наместо да ги оговараме другите, не е ли подобро да работиме на себе?“ Односно, треба да сфатиме дека ние самите сме далеку од безгрешни и дека нешто слично такво имало и во нашиот живот.
Протоереј Павел Гумеров
Како да се победи гневот
(IV дел)
Молитва за тие што ни будат чувство на гнев
Во справувањето со непријателството, гневот и навредливоста, многу помага молитвата за оние што ги предизвикуваат во нас тие чувства. Токму таа заповед ни ја дал Христос велејќи: „…Молете се за оние што ве навредуваат и гонат“ (Матеј 5, 44). Овој начин е проверен и Господ ги помирува дури и оние коишто се во големо непријателство. Освен тоа, кога се молиме за оние кои нѐ раздразнуваат, ние веќе почнуваме да сочувствуваме со нив и навредата поминува.
Гневот во нас може да биде предизвикан не само поради однесувањето на луѓето, туку и од надворешни фактори, пречки и некои случки во нашето постоење. Затоа неопходно е и односот кон сите нив да се измени, да се преобрази од негативен во позитивен. Треба да се учиме да ги анализираме собитијата и секогаш во нив да гледаме не некаква бесмислена низа на случајности, туку плод на промислата Божја која нѐ води кон спасение. Неопходно е да се сфати дека сите искушенија за нас имаат особено длабока смисла и дури и во најсложените, најтешки животни ситуации може да се најде за себе голема полза, да се стекне драгоцено искуство. Во секоја работа, во секое занимање, дури и она најздодевното и рутинско, може да се научи нешто полезно и пријатно за себе и од тоа да се стекне задоволство.
„Гревот мој е секогаш пред мене“
Како заклучок сакам да кажам една многу важна и на прв поглед непријатна, па дури и „ужасна работа“: човекот никогаш не може во потполност да се избави од ниту една стекната страст. Но тука би додал дека не треба пред време да се плашиме. Зошто не треба? Бидејќи човекот може да ја победи страста само со помош Божја. Затоа и патот на исцеление од страста и борбата со неа е преку осознавање на својата немоќ. Но да се победи, тоа не значи потполно да ја убиеме и да се избавиме од страста. Со помош на Бога може само да се врзе страста, да се смири, како некое диво животно.
Притоа, врзувајќи ја страста, правејќи ја неа безопасна за себе, ние не смееме да се вратиме на поранешната безгрижна состојба, во која сме биле до стекнувањето на страста. Па така, зависникот од алкохол или наркотици никогаш не смее да го заборави својот претходен страдале опит. Бидејќи тој негативен опит, свесноста за својата склоност кон зависност и последиците што ги поднел заради неа, треба секогаш да бидат како своевиден потсетник којшто ќе го држи во будност, исто како што тешко болниот од желудник треба цел живот да се придржува на соодветна диета или режим. Луѓето коишто биле подложни на некоја страст, а сега се наоѓаат во една подолга ремисија, треба задолжително целиот свој живот да имаат свест за својата слабост, својата склоност кон таа страст. Само во тој случај страста станува безопасна за нив. „Бидете трезвени, бидете будни, зашто вашиот противник, ѓаволот, обиколува како лав што рика и бара некого да проголта“ (1 Птр. 5, 8).
Значи ние треба секогаш будно да стоиме на вратата на својата душа и секогаш да бидеме на штрек.
Но повторувам, не треба да се плашиме. Господ сѐ ќе устрои на наша полза. Доколку би имале можност во потполност да ја избришеме свеста за нашиот претходен гревовен опит, тоа не би ни било од полза. Зашто човекот, за жал, е склон кон гревот и стекнувајќи целосен заборав за него, ние многу брзо би му се вратиле. Исто така, притоа, можно е и лесно да се падне во гордост, помислувајќи дека ние сами со сопствени сили сме ја победиле страста. А вака, си ги носиме последиците од нашите страсти како епитимија и секогаш ја чувствуваме својата немоќ, не заборавајќи на нив. „Зашто беззаконијата мои ги знам и гревот мој е секогаш пред мене“ (Пс. 50, 5). И тоа не е лошо. За нас е многу подобро во овој живот да пострадаме за гревот, за да би можеле да се ослободиме од страдањата за нив во вечноста.
И уште нешто: искусувајќи го опитот на борба со страста и спознавајќи ја својата слабост, ние стануваме многу поподготвени и повооружени против неа, отколку оној кој таков опит немал. Искусниот дури може и на другите да им помогне во нивната борба со страста. И да знаете: кај човекот кој постојано води борба со својата гревовна зависност, веројатноста за тоа дека тој одново може да згреши со тој грев е помала отколку за оној кој никогаш не паднал во таков грев.
Во претстојниот Пост ви посакувам на сите Божја помош во борбата со страстите.
Крај
***********************
„Без духовен живот не може да се постигне успех во спортот“
Интервју со протоереј Николај Соколов
Денес спортот е една од најважните компоненти на општествениот живот. И не само тоа, спортот е професија, спортот за жал е дури и бизнис, а понекогаш спортот е и политика. Спортистите што постигнале високи резултати стануваат национални херои, идоли на милиони: ним луѓето им се восхитуваат, со нив се гордеат, сакаат да им се угледаат. А дали меѓу нив има многу верници? Дали спортистот со своите резултати може да Му служи на Бога? До што доведува спортот повеќе – до обединување или до поделба на луѓето? И воопшто, дали спортот, не само професионалниот, туку и аматерскиот, секојдневен, се спојува со христијанскиот живот?
-Често гледаме како спортистите се прекрстуваат пред натпреварот, како носат крстиња. Според вас, какво место во животот на спортистот зазема верата во Бога?
-Секој човек во својот живот Го среќава Бога. Оваа средба се одигрува на различни начини: понекогаш во детството, понекогаш во младоста, некогаш и во зрелите години, а некогаш и на смртната постела. Во близок контакт сум со светот на спортот и гледам како Господ ги повикува нашите спортисти да Му служат преку спортот. Преку духовниот живот кој кај нив почнува со тежок труд – скоро кај сите уште од раното детство. Уште не ни тргнале на училиште, а веќе тренираат во спортските секции: тоа понекогаш се секојдневни тренинзи од по неколку часа, станување во 6 наутро, натпревари, кои за детскиот организам претставуваат многу сериозно оптеретување. И гледам како скоро сите спортисти се чувствуваат: не се осамени во овој живот, и покрај сите тешки ситуации можат да се обратат кон Бога во молитвата. И сите доаѓаат до мислењето дека без помош одозгора, без Бога, не би можеле да постигнат добри резултати.
-На некои од нив верата им ја всадиле самите нивни родители, кои уште од детство ги воделе во храмот. Воспитани се како верници и ја сочувале верата и кога пораснале, занимавајќи се со спорт сега како олимпијци. Други, пак, во храмот ги водел тренерот кој бил човек – верник. А се случува и самите животни околности да се такви, така што самите спортисти, сега како возрасни луѓе, си наоѓаат духовник. Навистина, кога влегов во светот на спортот, во годините на застој, кога попушташе Советската власт, не секој сакаше да признае дека е парохјан на овој или оној храм. Бидејќи патувајќи во странство на Олимписките игри, на овие или оние натпревари, тие требаше, да речеме, да бидат идеолошки исправни. Затоа што сите беа комсомолци… Никој не сакаше да го истакнува својот верски живот. Но имаше меѓу нив и верници.
-А како спортистот може да Му служи на Бога?
-Чесно натпреварувајќи се, не користејќи допинг и забранети препарати, потпирајќи се на спортското искуство и постигнатите резултати, со Божја помош, која безусловно ги следи оние што Му се обраќаат. Тие дури и прават своја мисија, настапуваат како мисионери. Бидејќи во многу интервјуа новинарите прашуваат: „Дали сте верник?“ И ако олимпискиот шампион каже дека е, верува во Бога, има духовник, на овој натпревар е дојден со благословот на овој или оној епископ, или свештеник, луѓето почнуваат да помислуваат: „А зошто јас немам духовник? Зошто јас не одам во храмот?“ Така самиот живот на спортистите потврдува дека спортот е пат кон духовниот живот.
-Се покажува дека успехот на спортистот ги поттикнува и обичните луѓе?
-Да. Многу луѓе ми се обраќаат како на старешина на храмот, како на свештеник којшто духовно раководи со олимписките делегации, со нашиот Олимписки комитет и прашуваат: „А дали кај вас доаѓаат тие и тие олимписки шампиони? Да?“ И почнуваат и тие да доаѓаат во храмот.
-А дали се случува спортистот да си замине од Бога? И ако се случува, во кои околности?
– Отворено откажување од духовниот живот, или така да се каже, разочарување, не сум видел. Но имаше случаи на тешки духовни состојби при порази на натпреварите, во случај на тешки повреди… Меѓутоа, токму тогаш молитвата станува посилна. Една од задачите на духовниот на олимписката репрезентација е на спортистот кој паднал во тешка духовна состојба да му влее нови духовни сили, да го поддржи. Животот продолжува и спортот е спорт, како што се вели. Победува посилниот, таква е и волјата Божја. Но дури и кога спортистите не освојувале први места и испаѓале од екипата, немало случај некој да ми каже дека ја напушта Црквата. На тоа не сум наишол. Напротив, таквите уште почесто доаѓаат во храмот за да добијат поддршка и утеха. И на Олимписките игри тие се повеќе на број отколку оние што доаѓаат да се заблагодарат за своите награди.
-На сите ни е позната поговорката: „Во здраво тело – здрав дух“, и тоа токму во овој изменет облик, оригиналната употреба е токму спротивната. Дали се согласувате со тоа што се тврди во оваа популарна изрека?
-Господ ни дал дух, душа и тело. Духот и душата се единствени, а телото треба да се потчинува на движењата на душата и духот. И сметам дека човекот во спортот, тренирајќи го своето тело истовремено ја тренира и својата душа, и својот дух, бидејќи без духовен живот малку се оние кои можат да остварат големи достигнувања во спортот. На пример: во боречки вештини – таму во самата суштина постои духовната компонента! И резултатите се постигнуваат не толку благодарение на силата, колку што благодарение на внатрешната енергија која Господ му ја дава на човекот, а за тоа треба да се има подвигот на вистински духовен живот. Затоа „во здраво тело – здрав дух“, е онаа синергија која треба да постои во идеален случај. Човекот своето тело и здравје да ги прифаќа како скапоцен дар Божји. А тоа може да се постигне само преку занимавање со спорт уште од детство. Или барем така што наутро ќе правиме вежби.
-Во црковните средини постојат различни односи кон спортот. Некои сметаат дека спортот проповеда незнабоштво, бидејќи Олимпијадата, нејзината идеологија и ритуали потекнуваат од античкиот пагански свет. Што би рекле на тоа?
-Ќе одговорам преку собитијата од нашиот современ живот. Веројатно не е случајно тоа што Неговата Светост, Патријархот одредил свештеник за Олимписките игри, што дава благослов, што служи молебни пред олимписките натпревари и што спортистите – барем онаа група која пред заминување на Олимписките игри се собира во Москва – доаѓаат на богослужби во главните храмови: во храмот на Христос Спасителот, а еднаш такво богослужение беше одржано дури во Успенскиот храм во московски Кремљ, како и во Казанскиот храм во Петербург. И сите спортисти учествуваат на молебните и дури пеат на молебните и сите земаат благослов од Патријархот. А последниот пат кога Олимписките игри се одржуваа во Сочи, Светејшиот Патријарх служеше молебен во храмот во Сочи и сите спортисти со радост пристапуваа за благослов. Се радуваа и руската, и украинската, и молдавската, и грузиската екипа. Сите православни екипи беа како една целина, како една Црква. Тоа е првото нешто на кое сакам да укажам…
-Јас никогаш не сум бил спортист, ништо не сум постигнал, но во младоста се занимавав со веслање и стрелаштво, без никаква штета по својот духовен живот. Така што моето занимавање со спорт имаше дури и некакви резултати. Мене спортот ми е близок и не гледам дека тој му противречи на духовниот живот. Ако станува збор за луѓе кои физички се развиваат, да се сетиме на монашката работа. На Атон и во другите манастири… кога треба да се исечат голем број на дрвја, да се изделкаат, да се исцепат дрва, да се донесат, однесат, да се поправи храмот, манастирот, ѕидовите… сето тоа претставува тешка физичка работа. И тоа се напори налик на оние што спортистите ги вложуваат за да би можеле да остварат некакви резултати во спортот. А овде духовното се преплетува со физичкото.
-Но во спортот е поинаку. Таму овој труд се плаќа, а монасите не добиваат пари.
-Да, во спортот постои материјалната компонента. Има и опасности: се појавува извесна гордост. Понекогаш луѓето достигнувајќи врвни резултати забораваат дека за сѐ треба да Му заблагодарат на Бога и да продолжат да работат. И имало случаи кога спортистите откако ќе ја освоеја одредена титула, награда, или медал, вклучително и златен, почнуваат да водат, така да се каже, еден испразен светски живот. И после извесно време го напуштаат портот сметајќи дека постигнале сѐ што сакаат и дека од дивидендата што ја стекнале ќе можат безгрижно да живеат. Ова по правило се завршуваше ако не трагично, во секој случај жално. Затоа што луѓето почнуваат да злоупотребуваат одредени работи… Освен тоа, и ова спортистите треба секогаш да го имаат на ум, кога ќе престанеш професионално да се занимаваш со спорт, без разлика дали е тоа бокс, или пливање, или гимнастика, или некој друг спорт, ако твојот организам и твоето срце повеќе не се подложени на ова сито оптеретување на кое биле навикнати, ако нагло престанеш да тренираш, тогаш болестите се неизбежни. За да може човекот да го сочува здравјето треба постојано да вложува напор. И ако наместо физичкото оптеретување се подложиш на оптеретување во вид на алкохолизам, сѐ добива спротивен ефект.
***********************
проф. д-р Ратомир Грозданоски
Заблудата околу славењето на Св. Трифун и Св. Валентин
(Зошто Св. Валентин го нема на тој ден во календарчето)
Медиумите ја разгореа војната и започна војувањето кое не престанува, туку катагодина, на овој ден, се обновува. Штом ќе дојде празникот, веднаш се прашува: кого ќе прославувате вие? Се отвори војна меѓу христијаните. Па се ставаат бомбасти наслови: Свети Трифун против свети Валентин; или: Свети Трифун ВИА свети Валентин; Свети Валентин е католички; Православните не треба да го слават; Празник на љубовта и виното; Младите го слават свети Валентин, а старите свети Трифун; Двете во едно: вино и љубов; Најдобро заедно: и љубов и вино итн.
Во текстовите се говори колку се различни тие два празника, па сепак, им се наоѓа „нешто“ заедничко, а тоа било виното и љубовта, па тука застанува светот, престанува сè и не се спомнува веќе ни свети Валентин, ни свети Трифун.
За нив се вели дека биле многу далечни, еден од Запад, а другиот од Исток, а меѓусебно далеку – како исток и запад. Немале ништо заедничко, па можеме да ги пуштиме во војна еден против друг…
За да не бидат сами на бојното поле, ќе ги поставиме и двата табора на верниците христијани, да војуваат едни против други – католици и православни. Па, ако си православен, немаш право да го славиш свети Валентин, а штом си католик, тогаш не треба да знаеш за свети Трифун. Нашето е наше – нивното е нивно и нема мешање, нема одење по туѓо, оти веднаш ќе те прогласат за таков – како другите. А, тоа е срамота!
Да, срамота е и тоа не еднаш, туку многупати е срамота што се прави така и што се доведовме до таму, да не знаеме што правиме и како треба да правиме, за да не се срамиме: пред Бога, пред светиите, пред верата христијанска и пред луѓето – како луѓе.
Вистината е јасна и едноставна. Ништо нема спорно и ништо за бој на едни против други. Не се проблем светиите, верите и празниците, туку ние. Сè е јасно.
И двајцата светии: и свети Трифун и свети Валентин се свети маченици за верата христијанска. Тие се свети мажи кои си го дале животот за верата. Биле мачени и убиени заради Христа. Пострадале во времето кога христијанството било гонето и кога христијаните биле убивани, само, ако јавно говореле дека се христијани и ако други учеле во верата.
Свети Трифун и свети Валентин живееле во третиот век и правеле многу добрини и чуда, помагајќи им на луѓето, пожртвувано до смрт. Дале сè што имале и себеси се дале, за да им направат добро на другите, водени само од љубов кон луѓето и кон Бога. Такви биле и двајцата: добротвори, чудотворци и маченици. Свети Трифун бил убиен во 250 година, а свети Валентин во 273 година – 23 години подоцна. И на двајцата им била отсечена главата со меч, по наредба од царот.
Точно е дека биле едниот од Исток, а другиот од Запад, но не биле далечни како исток и запад, туку биле едно и заедно во Господа Исуса Христа, за Кого и умреле, со иста вера – христијанска.
Свети Трифун бил од едно селце во Мала Азија, во областа Фригија, од селото Кампсада. Родителите му биле многу сиромашни, та го дале од мал да ги пасе гуските во селото. Тој пораснал како беден гускар и како младич им служел на селаните и им помагал на сите во сè, а Господ го наградил за неговата добрина и му дал дар на чудотворство, да лекува болни и да ги заштитува лозјата, овоштарниците, градините, посевите и нивите. Да им прави добро на сите: и на луѓето, и на животните, и на растенијата. Ја излекувал дури и ќерката на царот. Отишол во Рим и ја излекувал. Се разбира, царот богато го наградил, а тој сето богатство го раздал на сиромасите и им се придружил повторно ним, продолжувајќи да живее сиромашно, во пост и во молитва и да им прави добро на луѓето. Сиромавиот гускар брзо станал царски човек и богат човек, но тоа не го погордеало и тој пак се вратил кај гуските и кај луѓето на кои им требала неговата помош.
Потоа, дошол друг цар на престолот, којшто чул дека Трифун проповеда христијанство и му ја отсекол главата, а тој и кога го мачеле, Го славел Бога што му дал можност да страда за Христа и за верата христијанска. Главата му била отсечена на 14 февруари. Затоа го празнуваме овој ден: Празник на светиот маченик Трифун.
Во истото тоа време, кога живеел свети Трифун во Азија – на Исток, во Италија, на Запад, живеел свети Валентин, во градот Интерамни, а потоа и во Рим, како затвореник, каде што бил и погубен. И тој, како свети Трифун, уште од младоста бил многу добар и истакнат христијанин, та Бог го избрал да стане и свештеник и проповедник на верата. Пастирствувал како добар пастир и Му служител на Бога и на народот без страв, и не само тајно, туку и јавно, пред сите говорел за верата. Го викнале на суд во Рим, а тој и таму додека бил го правел истото. Царот наредил да биде измачуван и убиен овој храбар и добар свештеник Христов, којшто постанал свештеномаченик на целата Црква Божја. Се упокоил на 12 август и Црквата го определила тој датум за негов празник. На 12 август се празнува свети Валентин.
Двајцата свети маченици се прогласени за свети и ги празнува целата Црква и на Исток и на Запад – и православна и католичка – и двајцата имаат свои празници.
Православната црква ги празнува на различни датуми и двајцата маченици.
Но, Црквата во Рим, во 10/11 век имала мака со големите прослави на многубожечкиот празник на блудот, поврзан со римската митологија и со легендата за волчицата што ги хранела Ромул и Рем, од кои настанал Рим итн. За да се потиснат и да се исфрлат тие неморални прослави, Црквата го преместила празникот на свети Валентин, точно на датумот на тој многубожечки празник на блудот. Свети Валентин бил многу почитуван и славен, та луѓето го потиснале и го заборавиле многубожечкото празнување на блудот и развратот. Веќе не се говорело за таа „љубов“, туку за љубовта кон луѓето и кон Бога која спасува. Се постигнало исфрлање на тој срам и зло. Но, пет века подоцна, по 15 век, започнало повторно да се враќаат старите многубожечки идеи за празнувањата како: ден на љубовта, ден на вљубени, подарувања, блудствувања итн. Кога овие нехристијански начини на празнување достигнуваат до бесмисленост во дваесеттиот век, католичката црква во 1969 година го избришала свети Валентин од календарот и веќе го нема на 12 февруари како празник, за да не се валка христијанскиот лик на светителот и затоа што нема доволно точни податоци за него од третиот век. Сите поинакви празнувања кои денес светот ги прави на овој ден немаат никаква врска со Црквата и со светителот, па тие се нецрковни и се од типот на осми март, денот на жената и сл. Нив, како празници, ги нема во ниеден календар. Прочитајте и видете: каде пишува празник – ден на љубовта или ден на жените. Нема, и не треба да има, бидејќи да се љуби со вистинска љубов треба постојано и треба непрестајно да се сака својата мајка и жена. Сè што е поинаку од тоа е недостоинствено, формално, лицемерно, лажно и навредливо. А, што утре… и задутре? Таа формалност и измама, која во поново време, добива уште повеќе нагласеност и помешаност со сè и сешто, со секаков декор и секакви идеи, не е христијанска, не е црковна и не е поврзана со светителот и со црковното празнување.
На овој ден е празникот свети Трифун. Црковното празнување е тоа: богослужението, Литургијата, молитвите и поуките од светите луѓе кои не само што говореле за доброто и за добрината, туку и така правеле и така живееле. Љубовта кон луѓето им била доказ и показ дека Го сакаат Бога.
Сè друго е нецрковно и не е свето, туку доаѓа од световното и од светот. А, овој свет полесно и повеќе го прифаќа она што доаѓа од светот, отколку она што доаѓа од светото.
Православната црква денес го слави свети Трифун. Нашата македонска православна традиција го одбележува овој празник според црковниот ред на богослужение и осветување, а и според преданието и со нашата прекрасна стара традиција. Така правете!
Честит празник. На многаја лета.
**********************
Монах Григориј Круг
За иконата на Сретение Господово
Сретение е средба на старецот Симеон со Бога. Целиот Стар Завет го дочека исполнувањето на желбата на „своите молитви“. Симеон, старец со воздржание во животот, откако дочека длабока старост го доживеа на крај денот кога беше просветен; тој Го прими во своите раце Бога поради што и беше наречен Богопримец. Така тој го дочека исполнувањето на своите надежи и ја понесе на своите раце утехата на Израилот во Христос Емануил.
Старецот Симеон, според Преданието свештеник на Ерусалимскиот храм, поради своето неверие беше осуден на длабока старост за да би можел да се увери во доаѓањето Христово; тој доживеа и да Го види, и на раце да Го понеси Христа. И празникот Сретение, како и иконата на празникот, се израз на радост поради исполнувањето на Старозаветните ветувања за Христовото доаѓање. Во Симеон како да се собрала сето старозаветна благочестие и сета неугасена жед на јудејскиот свет да се сретне со Спасителот. Но само нему му беше дадено да Го доживее ова и со свои очи да Го види Христа. Тој го дочека тоа и се сретна со четириесетдневниот Господ, Кого што Богомајката и Јосиф Обручник Го донесоа во храмот за да го исполнат законот.
На иконата старец Симеон е изобразен како во своите раце Го држи Спасителот. Секоја црта на старчевото лице како да ја изразува со тоа држење на Господ во своите раце, суштината на сите старозаветни надежи. Старецот е наведнат над Богомладенецот, секоја линија на неговото тело како да е насочена кон Спасителот, и со тој наведнат став тој како да станува сад во којшто се влева благодат, додека неговите раце, мирни и прекриени со краевите од одеждата, прават престол за Спасителот.
Спасителот е претставен како седи на рацете Симеонови, но не како обично новороденче, туку како четириесетдневен цар на престолот. Христос со Својата десна рака го благословува Симеон, кој е наведнат над Него, а во левата има свиток со којшто го разрешува од гревовите. На иконата на Сретение Спасителот со лицето не е свртен кон Мајката, туку кон Симеон, и таквата положба на Христовата глава укажува на особеноста на Неговото служење, која се препознава и тогаш, кога на Преполовение на Пасха, дванаесетгодишниот Христос како да ја игнорира Мајката додека беседи со свештениците на Ерусалимскиот храм. Тоа занемарување на семејството е нагласено со целата композиција на иконата, со распоредот на нејзините ликови.
На средината на иконата не е изобразен некаков човечки лик, туку престол со архиволт на столбовите. И престолот и столбовите на коишто се држи архиволтот како да ја делат иконата на два дела. Од една страна се изобразени ликовите на Мајката Божја и Јосиф Обручник, а од другата на Симеон и пророчицата Ана кои се дојдени на Сретение со Христа. Јосиф Обручник во рацете носи два гулаби, жртви кои се принесуваат при обредот. Тие два гулаби Црквата ги толкува како праобрази на јудејскиот и паганскиот свет. Мајката Божја е наведната, со положба на рацете како да Го носи Спасителот: Мајката Божја како да Го носи Спасителот, но Спасителот не е повеќе во Нејзините раце: Него Го држи Симеон Богопримец, и престолот на самата средина од иконата, којшто се наоѓа помеѓу Мајката Божја и Христос на рацете Симеонови, прави како некаква ненадминлива препрека. Мајката Божја е претставена како да е лишена од Спасителот; целиот Нејзин лик со рацете наведнати како Спасителот да е сѐ уште во нив, изразува неискажлива тага. Тоа е предзнак на идното мајчинско страдање на Мајката Божја, проречено од Симеон: „А и тебе самата, меч ќе ти ја прободе душата, за да се откријат мислите на многу срца“ (Лк, 2, 35).
И положбата на рацете на Мајката Божја, и целото Нејзино држење изразува претчувство дека таа ќе Го изгуби Синот; а тоа Мајката Божја и го поднела стоејќи крај крстот.
Сретението припаѓа на Големите празници со коишто се слави Христос, но според богослужбената содржина е близок до празниците посветени на Богородица, и првично, кога настанал, е сметан за празник со којшто се слави Мајката Божја. На иконата, ликовите на Христа и Мајката Божја имаат исто значење: Младенецот Спасител седи на рацете од Богопримецот Симеон, кој, пак, на свои раце Го примил Спасителот, символизирајќи го така старозаветниот свет кој се исполнува со Божественото; и Мајката Божја, која тргна на крстниот пат, и која Го дава својот Син поради спасението на светот. И целата композиција на иконата е одраз на двојната природа на празникот: радоста на Црквата за Сретението и страдалната тага на Великата Седмица, односно она за што зборуваше Симеон Богопримец и што им даде пророчка смисла на неговите зборови: „Еве, Овој лежи за паѓање и подигање на мнозина во Израилот, и е знак против Кого ќе се говори“ (Лк. 2, 34). Овие зборови се полни со есхатолошка смисла која се однесува на Спасителовото служење во целина, за да се исполни кажаното (за крајот на времето и надежта во доаѓањето на Судот и Идниот век). По својата смисла есхатолошки се и зборовите упатени кон Мајката Божја: „Ќе ги понесеш сите таги на светот поради спасението на паднатиот човечки род“.
************************
Архимандрит Андреј Конанос
Покајанието – слатка тага на душата (I дел)
Најголемото знаење
Доколку во нас има покајание тогаш сѐ би било поинаку. Па така, што е тоа покајание и што значи да си ги осознаеш своите гревови? Што значи тоа да жалиш поради своите грешки? За тоа ние постојано се молиме во храмот – за Христос да ни даде да го поминеме останатото време од нашиот живот во мир и покајание. Ние постојано се молиме за тоа, но тоа секогаш бега од нас. Покајанието бега од нас!
„Покајание“ – колку убав збор! Измена на мојот ум (грчкиот збор μετὰνοια), го менувам својот поглед на работите, го менувам своето мислење, своето настроение, срцето, односот кон животот, поинаку гледам на светот, на животот, станувам нов човек. Покајанието означува повторно раѓање, обновување на мојата душа, јас буквално се враќам назад во времето и ставам нов почеток, и станувајќи нов човек, јас одново станувам дете и отворам нова страница во својот живот, потполно нова. За таму да запишам нешто ново и да го избришам старото, да го фрлам од својот живот и да почнам да живеам одново.
Кон покајанието се стремиме и покајание бараме од нас самите. Господ нѐ замолил да имаме покајание, Он вели: „Покајте се!“ (Матеј 4, 17). За покајанието постојано зборуваше и Св. Јован Претеча: „Покајте се!“ – викаше во пустината. Тој пустиножител, подвижник, таа пустинска птица, тој крин пустински постојано зборуваше: „Покајте се зашто се приближи Царството Небесно“ (Матеј, 3, 2). Изменете се, исправете се, сфатете ги своите грешки, согласете се дека сте грешни луѓе и прифатете го очигледното: дека покајанието ни е неопходно. Тоа го рече и Самиот Господ – Свети Јован Претеча си заминува од историската сцена, и доаѓа Господ во нашиот живот и ни го вели истото.
Ние сепак немаме покајание! Ние немаме покајание и дури сега, слушајќи го ова, ти си велиш во себе: „Што ти е, сега најде да ми зборуваш за покајание? Јас имам толку многу обврски, треба да трчам по децата, да ги соберам од училиште, треба да готвам, треба да испазарам, да одам по продавници, треба да се појде на лекар и уште колку работи имам на глава! Времето ми е сведено на минимум, не ми стасува, толку многу работи треба да направам, не успевам да го направам ни она најнеопходното. А ти ми велиш да се покаам – што да направам за да се покајам? Не можам да го сварам тоа да се покајам! Не сфаќам што ми зборуваш, што е тоа покајание?
Си спомнувам за зборовите на Св. Јован Лествичник, којшто вели дека тоа што ти никако не успеваш да го направиш, тоа за кое никогаш немаш време, тоа е она единственото што Христос ќе те праша дали си го направил; единственото за што ќе даваш одговор пред Бога; единственото кое Христос ќе го побара од твојата душа во Судниот Ден. Покрај љубовта, покрај сѐ што е добро и што Господ го бара од нас: смирението, добротата, милостината, сите добродетели, сите нешта што ја украсуваат душата и го оживотворуваат нашето битие, покрај сето тоа Он ќе побара да види и дали сме имале покајание: тогаш кога си направил грешки, кога си претрпел неуспех во сѐ што си сакал да постигнеш, (а ние, секако, сите трпиме неуспеси, никој совршено не го достигнал тоа што го сакал, никој не ја достигнал висината на којашто сакал да се искачи. Никој не може да има совршена љубов, совршено смирение, потполна и некористољубива самопожртвуваност, чистота на срцето, никој не може да го има тоа до степен на совршеност како што сака Бог). И Господ вели:
„Кога не можеше да ги достигнеш сите тие убави нешта што ги сакаше во животот, бидејќи беше слаб, па дури и она постигнатото го извалка со својата злоба и себичност, дали барем имаше во себе покајание? Дали покајанието ги пронижа сите страни од твојот живот, сите моменти од твојот живот? Ги украси ли покајанието, ги исправи ли? Ти беше грешен, нема да ти судам за тоа што беше грешен, бидејќи знам, како Бог, дека ти си грешен. Знам дека ти си земја, знам дека ти си прашина и не очекувам од тебе ништо подобро – јас знам дека ти сам ништо не можеш да направиш! ’Бидејќи без мене не можете да направите ништо‘ (Јован 15, 5). Ти не можеш да направиш ништо, го знам тоа и не се лутам кога ја гледам твојата немоќ, бидејќи знам дека ти си целиот една голема слабост, една рана“.
Да, човекот е една голема рана на Вселената. Бог го знае тоа и затоа нема да ни суди, нема да нѐ прекори за тоа што сме грешни, нема да нѐ прекори дури и за тоа што не сме достигнале големи цели во животот. А и не можеме да достигнеме некакви си големи цели, зашто сме луѓе мали и бессилни. Сето возвишено што може да се достигне Му припаѓа Нему. И сето она големо што произлегува преку нас, исто така Му припаѓа Нему. Он ни дава сила, благодат, крепост и дејствува преку нас.
Бог нема да ни суди поради тоа што не сме пошле по сите краишта на Вселената, да мисионериме, доколку Самиот не нѐ повикал на тоа дело. Бог нема да ми суди за тоа што не сум воскреснал мртовец, бидејќи не е мое да правам така. Не сум јас Животот, Патот и Вистината. Не сум јас Оној што кажа: „Кој верува во Мене, и да умре ќе живее“ (Јован 11, 25). Христос го кажа тоа. Христос може да воскресне мртовец, а не јас. За тоа Он нема да ми суди. Господ нема да ме прекори дури и за тоа што сум грешен, и за тоа што не сум ги нахранил сите бедни на светот, бидејќи сам не можам да го направам тоа.
„Знам, дете мое, дека ти си човек, ти си земја; дека под облеката што ја носиш, под расото што го носиш, криеш плот и таа плот е земја, и прашина, и пепел, која го бара сличното на себе и Јас знам кој си ти. Но има нешто што Јас го чекав од тебе“, ќе ми рече Христос, „нешто што и ти, како прашина, и земја, и Мое создание можеш да го направиш, и требаше да го направиш, и што Јас го чекав од тебе целиот твој живот. Чекав да го направиш тоа. А што е тоа? Да се покаеш! Барем да се покаеш. Ти не си свет, Јас знам. Но Јас дури и не видов дека ти се согласуваш со тоа. Јас не видов дека ти жалеше за себе самиот, дека ја позна својата мерка, дека го сфати очигледното. А што е тоа? Тоа дека си безначаен, мал, бессилен. Јас не видов“, ќе рече Христос, „дека ти се согласи со тоа, дете Мое. И те гледам крајно себичен, совршено неисправен, непопустлив, совршено тврдоглав, имаше голема доза на инает во тоа што го зборуваше, во тоа што го мислеше, во тоа што го правеше. Си стоеше на своето, не се покаја, срцето твое не го прими тоа, затоа што секогаш беше тврдо, секогаш остануваше непроменливо во своите желби, решенија, постапки. Не ја видов таа сладост на покајанието. А сакав да видам дека ти се согласуваш со тоа. Сакав да видам дека тагуваш, да видам да се приземјиш, и да влезеш во својата мерка, да ја разбереш својата мера. Сакав да го сфатиш тоа и да Ми кажеш:
’Господи, тоа сум јас. Толку мал, толку слаб, толку грешен. Гревови во мене има многу и јас ги знам, размислувам за нив, тагувам, душата моја страда, очите пролеваат солзи, плаче душата моја. Ако и нема солзи од моите очи, бидејќи се дар од Бога, во душата сепак, многу плачам. И доколку на очите мои нема солзи, барем воздивнувам, се мачам поради тоа, признавам и го велам ова. Се согласувам и велам: Ах, Боже мој, јас не сум таков каков што ме создаде. Не сум таков каков што треба да бидам, за да ме гледаш и да ми се радуваш. Кога ме создаде, кога ме изваја во рајот, кога со Своите пречисти раце ми даде живот, кога собра земја и го создаде делото на Твоите раце, човекот, мене, сиот свет – Ти не мислеше дека ќе дојдам до тука. Ти не сакаше да паднам до тој степен. А јас толку паднав. Се согласувам со тоа, воздивнувам, тагувам, се мачам‘“.
Ете тоа значи покајанието – тага на душата, но слатка тага. Тага која е придружена со надеж – надеж во Христа. Тага која е придружена со чувство дека постои Некој, Кој е пред тебе.
Архимандрит Андреј Конанос
Покајание – слатка тага на душата
(II дел)
Најголемото знаење
И само да си ја признаеш грешката, немоќта своја и да бидеш спремен да заплачеш, да се разочараш, Он нема да те остави да се разочараш. Веднаш те поткрепува, ги подига очите и вели: „Види, погледни тука, дојди овде, доволно ми е што го прифати тоа, доволно што го разбра, доволно е што дојде до познание на вистината, а тоа е најголемото знаење. Најголемото знаење, дете мое, е тоа што ти сега го сфати. А што? Тоа дека си немоќно создание, дека си грешен. Го разбра? Го разбра, нели? Штом го сфати тоа, ништо друго од тебе не барам. Сакам да го примиш за да омекне твојата душа, за срцето твое да се исполни со сладост, за солзи да потечат од срцето свое. За ти да Ме побараш сега веќе како потреба на твојата душа, да кажеш во себе, со шепот, гласно или со песна: ’Господи, помилуј, Господи, помилуј ме веќе, не можам сам, многу сум слаб‘. И кога ќе го кажеш тоа, сѐ друго ќе ти дадам. Но ти прво согласи се, покај се, прифати кој си, тоа е покајанието – тага поврзана со надеж, болка, стеснување на душата, на срцето, поради она што сме, немир поради нашата бедна состојба, поради тоа што секој од нас го направил: за малите и големите престапи“.
„Нека не помине ни еден ден во твојот живот“, ми кажа еднаш еден Светогорец, „во кој ти вечерта пред да заспиеш нема да Му се обратиш на Бога: ’Господи, проти ми ги грешките што ги правам секој ден и што ги направив денес!‘ “ Никогаш не го заборавај тоа. Не заборавај дури ни на еден ден дека ти си грешен, не си совршен, дека си направил многу престапи и ги знаеш, а некои дури и не ги знаеш, за некои потполно си несвесен. Грешки што не си ги спознал, но произлегле од твојата душа како атмосфера што си ја создал околу себе, како поглед со кој си огорчил некого, како зборови што си ги кажал и не си сфатил како тие се одразиле кај другиот. Си направил многу гревови, мали и големи. Секоја вечер пред да заспиеш, прифаќај го тоа и не се чувствувај безгрешен, не се чувствувај совршен, значаен, голем, страшен, неранлив, уникатен. Не! Човек си, што значи – немоќно создание. Иако ти си величествено битие, највозвишеното битие во Вселената, дело на рацете Божји, исклучително суштество во Вселената, мал космос, во човекот постои цела Вселена, нашето срце, нашата душа – сепак, и толку голем, ти си многу мал, немоќен и безначаен. Тоа ни помага да почувствуваме покајание. Тоа дело што го извршува покајанието, кога Бог ќе се допре до нас…
Денес, меѓутоа, луѓето не се каат, тие не можат да ги сфатат своите грешки. Се чувствуваме многу надмени, многу динамични, и во весниците, и во филмовите, и во начинот на кој зборуваме, и во начинот на кој се караме со другите. Се плашиме да признаеме дека сме виновни, и велиме:
„Ако го признам тоа, што ќе речат другите? Ако го кажам тоа ќе си го нарушам својот имиџ. Денес светот е таков што за да одиш напред треба да си жесток, да си најдобар од сите, не треба никогаш да признаеш дека си направил грешка, оти ако направиш така, ќе те изедат“. Ете така велат.
-Не вели дека си немоќен, не се согласувај со тоа!
-Но ако сум?
-Не! Дури и да си, не го кажувај тоа! Не го прифаќај. Кажувај го тоа што не си, доволно е за да создадеш впечаток кај другите!
-Но како ќе си помогнам себеси? Како ќе се изменам? Овде не станува збор за некаква работа што треба да ја почнам, па морам да кажам дека имам квалитети што ги немам за да не ми го земат местото. Овде зборуваме за односите со луѓето, за врската со Бога, за врската со самиот себе, за тоа дека не треба да се согласам оти имам потреби, оти сум немоќен, правам грешки и имам недостатоци.
-Не, не го прифаќај тоа! Ќе ти биде минус. Тоа е ниска самооценка – така ќе ти речат. Ќе те видат другите и ќе те потценат. Ќе го изгубат убавото мислење за тебе!
-Да, но ако не прифатам дека сум немоќен, ако не ги прифатам своите грешки, ќе живеам постојано во лага…
Вчера размислував за гревовите што ги направив само во текот на вчерашниот ден, од утрото до вечер и си спомнав за тоа што праведниот Јов го кажува во Стариот Завет, имено, дека дури и само еден ден да живее човекот (доколку целиот наш живот не беше 90 години, или 80, или 70, или колку и да е, туку само еден ден, како кај некои пеперуги што живеат само еден ден), дури и толку краток да беше нашиот живот, пак ќе имавме гревови. Нешто ќе направевме. Нешто ќе кажевме. Човекот е немоќен, грешен, тој е заквасен со немоќта, со потребите, со несовршенството – не сме совршени.
Кога размислуваш за своите гревови вели: „Како да не побарам прошка, како да не се согласам, стојам пред Бога во покајание за гревовите извршени во текот на седмицата, месецот, десеттолетието, целиот живот“. Прегрешенија, грешки што ги трупаме, трупаме, се кријат во нас, се таложат, никогаш не ги забележуваме, никогаш не мислиме на нив, се мачкаме со бои, се украсуваме, си ставаме парфеми, впечатливо се облекуваме, се забавуваме, танцуваме, слушаме музика, гледаме филмови, но внатре во нас постои тој свет, сокриен свет, свет душевен, свет со убавина но и со грдотијата што сме ја натрупале. И ако никогаш не ја видиме таа гнасотија, ако не ја допреме, ако таа кал, таа тиња, никогаш не ја извадиме од нас, за да се види сета убавина на нашата душа, ако не исчезне таа нечистотија, за да се покажат боите на љубовта, боите на душата, сиот прекрасен свет што го имаме во нас, што ќе биде? Оставаме ѓубрето да се трупа во нас…
Се сеќавам еднаш кога си влегов дома, имав заборавено да го исфрлам ѓубрето. Заборавив и вториот ден. Од многуте обврски што ги имав, заборавив и кога си влегов дома, од самата разлика на воздухот надвор и внатре, го почувствував мирисот. Таа смрдеа, тој мирис на смрт, што излегува од нашата душа. Само два дена го имав оставен ѓубрето внатре и цела соба се замириса. А замислете има луѓе, има наши браќа, или ти или јас, коишто години наназад сме оставале во себе работи, па се натрупале, состојби, скриени тајни, случки, коишто никој не ги знае освен ти и Бог. Нешто што си го направил или кажал и го знаеш само ти и Он. Ти и Бог, или ти и твоето јас.
Има некои работи, што само и да помислиме на нив, веќе ни ја мачат совеста, чувствуваме дека правиме грев. Постојат тие нешта, а ние ги оставаме и велиме: „Нека, остави ги!“. Ги потиснуваме како облеката во гардероберот, којашто немаме време да ја подредиме, ги фрламе внатре и ги натиснуваме како што доаѓаат. А големо дело е да ставиш ред, да ја подредиш душата да видиш што има во неа. И кога ќе видиш ќе се ужаснеш, нема да издржиш, ќе паднеш во униние, ќе те фати депресија, ќе се разочараш, но доаѓа Христос и вели: Не треба да те обземе разочарување, туку само една мала тага, тага по Бога, којашто го буди во нас покајанието, вистинското покајание, покајание што води кон радост, тага што сепак те изведува на полјанката на среќата“. Треба малку да се натажиш, за да ѝ дадеш поттик на душата. Има една тага како поттик, како будење, жал што ја тера душата да се разбуди од летаргијата. Таа тага треба да ја почувствуваш, и само неа, а не тагата на очајот, на безнадежноста, на разочарувањето, на паниката, која многупати доведува и до самоубиство.
Некои ќе си ги видат гревовите и велат: „Не можам повеќе да издржам, тоа што го видов – ме ужаси, не можам да се поправам никако. Не можам никако да се спасам. Нема надеж за мене, ќе се самоубијам, ќе ставам крај на својот живот!“ Не таква тага! Тоа е другата крајност. За нас важи тоа што Господ го кажа, што не е крајност, туку умереност и рамнотежа: да се нажалиш и да се разбудиш, да се нажалиш за да тргнеш напред, да ја поттикнеш својата душа, за да ја доближиш до Бога. И тогаш не ти треба ништо повеќе. Тоа го бара Бог – да прифатиш, да ја наведнеш главата и да кажеш: „Грешен сум! И јас сум човек, правам грешки“.
Архимандрит Андреј Конанос
Покајанието – слатка тага на душата
(III дел)
Ќе дојде часот кога ќе се каеме за изгубеното време
„Да, те навредив, прости ми. Ти не си виновен, јас сум. Прости ми, пред некој ден те нажалив. Не беше поради јадењето, имав некаков проблем на работа и го покажав сиот свој егоизам. Немам веќе образ да сакам, да проштевам, да те прифатам каков што си, да покажам трпение. Тоа сум јас – не го кажувам ова рамнодушно, но не го кажувам ни во очај, го кажувам умерено, со смирение, со простодушност, со добрина во срцето и очекувам од тебе разбирање. Сега, Господи, кога си ги признав гревовите, слабостите, кога се каам пред Тебе, спремен сум на сѐ. Сепак твојата добрина, твоето сфаќање ќе ми ја утеши душата повеќе од сѐ. Секоја душа го очекува тоа“.
Тоа треба да го очекуваш од другиот. Кога ќе се покаеш, кога вистински ќе се смириш и речеш: „Прости ми, згрешив, се каам“, никој нема да биде толку жесток, толку непријателски настроен што да те удри, да те нападне уште посилно. Пред твојот чист поглед, пред твоето покајано и насолзено око, ќе изгасне гневот на другиот. Тој ќе се предаде и ќе рече: „Добро. Нема проблем, не грижи се, си го рекол тоа, си го рекол, човек си, ти се испуштило!“. Смирението, покајанието, признавањето го топи и железото, ги разбива демоните, го парализира злото.
Јас, напротив, го немам тоа покајание, го немам тоа смирение. Правиме толку многу грешки, нажалуваме толку многу луѓе, повредуваме толку многу души, презираме толку луѓе, ги одминуваме, рамнодушни сме, правиме толку многу престапи, толку многу гревови. Не зборувам за другите, зборувам од лично мое искуство. Но не само од мое искуство, туку и од искуството на другите. Човек кога е свештеник знае сѐ, ги знае и своите гревови, ги знае и оние на другите, ги слуша гревовите на сите луѓе и гледа дека има многу гревови во светот за коишто некој ќе треба да се кае. Многу се гревовите што ги правиме без дури и да размислиме за нив: изгубени часови, бесконечно изгубени часови за коишто немаме никаква грижа на совеста. Губиме толку многу време во животот, време напразно потрошено за кое некогаш горко ќе плачеме. Ќе плачеме, но ќе биде доцна. Ќе плачеме со оние коишто за глупости изгубиле бесконечен број на часови пред телевизорот, пред компјутерот, додека требало да спремаат испити, или поминале часови во коишто воопшто не се помолиле, не прочитале ништо. Безделни денови, денови во коишто не научиле да љубат, да проштеваат. И ќе речат: „Како така ми помина животот? Како така летнаа годините? Како наеднаш станав на 80 – 90 години и што направив во животот? Ништо! Зошто? Зошто, кога Христос ни вели дека за еден миг можеш да се покаеш, зошто, кога разбојникот за една минута влезе во рајот, а јас изгубив не само една минута, туку илјадници, милиони минути и не направив ништо за својата душа? Ужас! Како помина времето на мојот живот?“
Ќе дојде часот кога ќе се каеме за загубеното време. Ќе дојде часот кога ќе се покаеме за зборовите што сме ги кажале. Зборови… колку односи се расипале заради навредливи, горчливи, злобни, саркастични, иронични зборови со коишто сме го понижиле другиот и чашата се прелеала – од само еден збор, од една навреда. Така пропаднале цели семејства.
Ќе дојде часот, дај Боже да биде сега, кога ќе потече солзата на покајанието од нашите очи и ќе Му речеме на Бога: „Господи, како можев да зборувам така, како можев така да ги повредам другите, какви се тие нешта што излегуваат од мојата уста!? Не, воопшто не пазам на навредливите или лоши зборови – јас едноставно така си комуницирам со другите. Цело време навредувам, ироничен сум, не почитувам – што е тоа што излегува од мојата уста? Колку пати осудив, колку пати се занимавав со животите на другите, зборував за луѓе кога тие не беа присутни во моментот, им го валкав животот, им ги толкував постапките без да знам дали тоа што го кажувам е вистина, без да сум срцезналец. Колку пати, Господи, си го присвоив Твоето право на себе? Ти го одземав правото што само Ти го имаш? А кое е тоа право? Да ги судам другите. Колку пати го направив тој грев и многу ретко се каев. Уште не сум се покајал, зашто да го сторев тоа, ќе престанев со тој грев. Да се бев покајал немаше да го повторам. Ако не ми се допаѓаше, ќе го пресечев… “
Ако некое јадење не ти се допадне, ако е горчливо, невкусно, нема да го јадеш повторно. Нема да го приготвиш повторно, не го пробуваш дури ни на шега, не ти се допаѓа. И покрај тоа, постојано правиме едни и исти гревови и никогаш не се покајуваме. Зошто? Бидејќи ни се допаѓаат. Ни се допаѓа тоа што го правиме. Сме навикнале, ни се допаѓа порокот. Ни се допаѓа егоизмот, нашите страсти, да сме љубопитни за животот на другиот, да ги видиме другите да губат, да се разделат, да оговараме за тоа, затоа што го сакаме тоа. Кога на телевизија се дава документарен филм со научна или филозофска тема, на пр. историја на уметноста, го менуваме каналот. Но ако најдеме канал на кој се дава за туѓите животи, кој се развел, зошто се развел, како се скарале – седнуваме и гледаме, ни се допаѓа, нешто ни се случува и се ситиме од неуспехот на другите. Не плачеме за нив, не се каеме – ниту за нас, ниту за нив, ниту за маките во светот, и се радуваме да слушнеме дека некаде далеку од нас експлодираат бомби, има болка, искушенија, проблеми. Тоа ни буди скриена наслада, оти, слава Богу, не ние туку други пострадаа од тоа.
„Дај кажи што се случи? И што му рече на крај? Дозна детали?
Ни се допаѓа сето тоа и не се каеме. Се насладуваме, правиме гревови. Ако посакаме да се покаеме, ако посакаме да заплачеме, како што велат Светиите: „И сета вода од реките, па и од морињата и океаните, да истече преку нашите очи, нема да е доволна за нашиот плач. Да плачеме за нашите и за гревовите на другите. Да признаеме дека не сме тргнале на добро. „Блажени се оние што плачат, зашто тие ќе бидат помилувани, зашто тие ќе се утешат.“ Оние што плачат се тие што тагуваат, што имаат покајание, што жалат за својот грев и за гревовите на светот, што се каат за своите гревови, за вознемиреноста на луѓето, за проблемите на другите, за нивните непокајани браќа, и го земаат на себе нивното покајание, па велат: „Господи, се каам за оние што не се каат. Те молам, помилуј ги !“ А ние? Ние – ништо, немаме ништо заедничко со тоа.
Архимандрит Андреј Конанос
Покајанието – слатка тага на душата
(IVдел)
Ќе дојде часот кога ќе се каеме за изгубеното време
Колку неродени деца очекуваат насолзени очи од родителите, а солзите уште ги нема? Колку абортуси има, извршени само со еден потпис – докторите, договорите, документите, сѐ е само формалност. Си велиш, така прават многу луѓе, многу жени прават абортуси. Тие вршат убиство, а ти уште не си заплакал. Многупати кај мене доаѓаат жени и се исповедаат, а и мажи исто така, зашто и тие имаат одговорност за она што им се случило на жените, и не ни спомнуваат абортус. Прашуваш кротко:
-Да не сте направиле абортус некогаш?
-Да, два пати.
-И тоа го кажувате туку така?
Ти, татко, спремен ли си да плачеш за двете деца кои не се веќе меѓу живите, но и да плачеш уште повеќе за живите мртви родители? Тука дури и не станува збор за тоа дека згрешиле, затоа што се луѓе, и јас би можел да го направам истото, и секој би можел да го направи во својата немоќ, од невнимание или од други причини. Но ниту една солза! Не тагуваш ли за тоа што си го направил? Не го осознаваш ли? Не разбираш ли дека за тоа треба да дадеш нешто? На кого? Не на мене, не на Бога, туку на тие души, на тие деца кои никогаш не се порадувале на овој свет, не поживеале. И пари да немаше, барем ќе просеа во метрото. Но ти никого не праша за судбината на тоа дете. Ти не ги уби за да не врват лошо во животот, туку, просто, сам си ја донесе одлуката. Просто, уште веднаш се претвори во бог и рече: „Јас ќе решам што ќе биде, јас ќе си го определам животот, јас ќе кажам дали ќе живеат или не!“
Уште не си сфатил дека твоето его те уништило и не си заплакал поради тоа. Си направил абортус или сакаш да направиш, а не си ја разбрал грешката и не си пролеал ниту една покајна солза од твоите очи. Зарем не е страшно тоа? Каде е покајанието? Нема покајание. Колку илјади абортуси се вршат во нашата земја? Приближно 350 – 400 илјади годишно, според официјалната статистика, бројка којашто се регистрира во документите и во болниците, а уште колку други што се прават скришно, што не се објавуваат од разни причини – семејни, или поради авторитетот, поради имиџот во семејството, во светот, во општеството. Дали било кое од тие семејства пролеало барем една солза? Не сум срцезналец, ниту ги судам, ниту ги обвинувам, туку едноставно објаснувам дека земјата на срцето ни жеднее по солзи, затоа што е многу сува, земјата на нашата планета бара солзи, бидејќи пресушила. Ние сме грешни, но немаме покајание и тоа е нашата трагедија, а имено живееме во една гревовна епоха. Сите епохи биле гревовни, но денешната епоха во голема мера е без покајание, жестока, непријателска, надмена пред Бога. Тоа е една револуција, бунт против Бога и дрскост, што е најтрагичното. Трагичното е не тоа што правиме гревови, туку тоа што сме дрски и го претвораме гревот во начин на живот. Наместо да признаеме и да кажеме: „Господи, прости ми, Те молиме за Твојата помош, за да излеземе од калта!“, ние велиме: „Добро правам, така прават сите, така си сакам. Така ќе си правам!“
Тоа веќе не е човечко. Тоа е сатанско. Така сакам, така ми се допаѓа, нема да се сменам – тоа мислење е сатанско. Ова го слушнав не од Старци, ниту од книги, да ви кажам ли? Од самиот ѓавол го слушнав ова – не сум го видел ѓаволот во животот лично но сетете се кога ви раскажував како еднаш случајно присуствував на едно истерување на нечист дух. Тогаш сето тоа траеше 30 минути, слушнав толку многу работи, и особено многу се замислив. Во еден момент свештеникот го праша нечистиот дух:
-Кој е посилен? Ти знаеш зошто те прашувам, затоа што посилниот е Христос, а не ти. Прифати! Така ли е?
-Не ти кажувам!
-Кој е посилен, ти или Господ?
-Не ти кажувам!
И најпосле свештеникот му рече:
-Те заколнувам во името на Господа да ми кажеш!
И искушувачот му одговори:
-Па кога знаеш дека Назареецот е посилен од мене, зошто ме прашуваш?
Свештеникот одговори:
За ти да го кажеш тоа!
Тоа го слушнав со сопствените уши, не само јас туку многу луѓе, и тоа образовани. Со други зборови, не е ова некаков фолклор, па да речеш „во ова само бабите можат да веруваат“. Имаше дури и еден новинар, видов дека држеше диктафон и запишуваше, не знам што сакаше, ќе правеше ли репортажа, не знам. Свештеникот продолжи:
-Знаеш ли дека доколку се покаеш Бог ќе те прими одново? Пак ќе те прими, како светол ангел, пак ќе те прими во Својата близина, го знаеш ли тоа? Како Свое возљубено блудно чедо кое се враќа. Знаеш ли дека ќе те прими во Своите прегратки ако се покаеш?
Искушувачот одговори:
-Знам. Го знам и тоа.
Свештеникот му рече:
-Па тогаш, безумнику, зошто не се покаеш? Глупав си што не се покајуваш.
Низ целиот храм се слушна еден крик од којшто сите луѓе се скаменија, зашто беше еден див глас, силен, но и многу сигурен и уверен, којшто рече:
-Затоа што НЕ САКАМ!
Не можам да го имитирам. Долго одекнуваше тој глас, беше еден крик: „Не сакам! Не сакам!“ Ѓаволот не сака да се покае. Секогаш кога ти велиш: „Не сакам да се променам, не сакам да си ја признам грешката, не сакам, бре, жити детето, остави ме на мира! Сакам да пијам, сакам да пушам, сакам да грешам, да развратувам, сакам, ми се допаѓа, убаво ми е, остави ме!“ – тоа е веќе алармантно.
Да кажеше дека грешиш, бидејќи си човек, бидејќи и јас грешам, бидејќи сите прават гревови, само Господ е безгрешен, оти нели „никој не е без грев“. Сите сме грешни, но барем пред Тебе Единиот згрешивме, но и Тебе Единиот Ти припаѓаме. Не престанувам да грешам, но пак доаѓам кај Тебе, паѓам пред Твоите нозе, ја просам Твојата милост, Ти велам дека згрешив и Ти пак ме примаш. Тоа е разликата меѓу оној што се кае и непокајаниот. Оној што се кае греши, но се покајува. Но непокајаниот којшто греши, тврдоглав е, прави грев и задоволен е од тоа. Прави грев и се радува, го негува, го развива, го утврдува во себеси и во своето срце го доживува адот и сатанската атмосфера уште сега во овој живот. Нема потреба да прашаш каде ќе одиш, нема потреба да прашаш дали ќе одиш во рајот или во адот. Уште сега го чувствуваш рајот или адот. Покајаниот уште сега го чувствува рајот, плаче, се согласува дека е виновен, но се радува, зашто ја гледа Христовата прегратка, го гледа прстенот што му го дава Небесниот Отец, царскиот прстен, прстенот на посиновувањето, новата облека и Он му вели:
-Чедо, те сакам!
-Грешен сум.
-Те сакам!
И велиш:
-Христе мој, каква е таа радост што ми ја даваш! Грешен сум и ме љубиш? Како ме љубиш со тој грев којшто одвраќа?
А Господ ти вели:
-Не те сакам заради тоа што си го направил, те сакам поради тоа што сега ми го даваш. Поради твоето срце што ми го даваш одново, што повторно се враќаш при Мене, што ми подаваш рака, што ме љубиш одново – тоа го сакам! Твоето враќање!
Архимандрит Андреј Конанос
Покајанието – слатка тага на душата
(V дел)
Ќе дојде часот кога ќе се каеме за изгубеното време
Тоа е убавината на Црквата. Се каеме, се враќаме, паѓаме и стануваме – преовладува чувство на враќање! Тешко е чувството на пад, таа горчина во душата, тагата и унинието што нѐ опфаќа, но о друга страна се радуваме што имаме Отец, Го најдовме Месијата, Го најдовме Избавителот. Радувај се Ти, Која си Го родила Учителот на заблудените, радувај се Ти, Која си Го родила Избавителот на пленетите! Он е нашиот Избавител, а ние сме оние пленетите, заблудените. Доаѓа нашиот Избавител, имаме Патеводител, и тоа е нашата радост, а не тоа што сме лоши – тоа е тажно.
Во Црквата има многу надеж, многу оптимизам. Покајанието е натопено со солзата, којашто штом ќе почне да станува жална, веднаш се претвора во радост. И веќе не знаеш зошто плачеш – затоа што тагуваш или затоа што се радуваш! Има луѓе кои за време на исповед плачат, плачат, сум видел такви што плачат, и ги прашуваш: „Сега зошто плачеш? Нели Господ ти прости!“ И вели: „Не знам, плачам и за тоа што го направив, плачам и затоа што ја чувствувам прошката, што Господ ме облеа со Својата љубов. Почувствував една прегратка во срцето, кога Му ги кажав гревовите, почувствував дека ме прегрна! Мене, гнасниот, грешниот, непотребен Негов слуга – како може да ме љуби толку со таа моја смрдеа? Како ме прегрнува мене, неизмиениот?“
А како таткото на блудниот син си го прегрна своето дете коешто беше во партали, со недели наназад немиено, валкано? Тој пречист татко, како го допре откако син му беше презрен во очите на луѓето. И Таткото рече:
-Ако зборуваш така, значи уште не Ме познаваш. Ако Ме нарекуваш Татко, а Ме сметаш за таков, уште не си разбрал каков е Бог. Не си го сфатил океанот на љубовта Моја, на Моето човекољубие, на Мојата добрина, на Мојата „несправедливост“. Јас сум Бог, неправеден според твоите мерки, бидејќи ја немам твојата справедливост, ги немам твоите мерила, туку ја давам Својата прошка како што сакам.
И додека ти на твојата вага треба да ѝ поставиш соодветна тежина за да постигнеш рамнотежа, Господ балансира како што Он сака. Он му плаќа на работникот од последниот час исто толку како на оној што работел од утро до вечер. А овој, последниов, негодува и вели:
-Господи зошто вака? Јас работев од утро до вечер и Ти ми даде плата, а тој дојде и започна да работи од вечерта и има иста плата. Зарем не е несправедливо тоа што го правиш?
А Бог му вели:
-А тебе зошто ти пречи тоа? Зошто те иритира? Љубовта е несправедлива.
Љубовта онеправдува. За таа неправда треба да се фатиме цврсто и да се надеваме на неа па така да се спасиме. Ако Бог ми суди според правда нема да се спасам, но ако ми суди не по правда, туку со љубов, милосрдие и прошка, на божествен начин, тогаш има надеж за моето спасение. „Господи, ако гледаш на моите беззаконија, тогаш кој ќе постои Господи?“ Кој ќе издржи, кој ќе го истрпи тој суд. Ако гледаш на моите гревови нема начин да се спасам. Но Твојата милост ќе натежне, ќе натежне една солза.
А ти имаш ли една солза? Тоа е она што го нарекуваме Божја благодат, што го нарекуваме Христово допирање до нашата душа. Тоа е плод на Светиот Дух. Плодот на Духот е обилни солзи. За тој дар не пишува во Писмото, затоа што е скриен и ненадеен дар, бликнува наеднаш и доаѓа од Бога според Неговата волја, така Бог нѐ восхитува. Светиот Дух има многу дарови, не само дарот на солзите, туку има и бескрај други дарови, божествени смисли, возвишени мисли, единствени доживувања, Божествено сјаење околу нас, Христова благодат, солзи… многу работи ни дава.
И така, ја имаш ли таа солза? Ако ја имаш тогаш има надеж за рајот. Прекрасна е таа солза која се лизга и Бог ја зема, ја зема нашиот ангел, а ти си мислиш дека таа исчезнува. Бог ја зема и ја носи во рајот каде што таа станува дијамант. И наеднаш ангелите гледаат на небото силна светлина и Му велат на Бога:
-Што е тоа што блесна? Што е тоа што сјае денес меѓу нас, среде ова свештено собрание? Што блеска толку силно денес, Господи?
А Он одговара:
-Тоа е солзата на еден човек што се кае, едно Мое чедо се покаја. Едно мое создание плачеше денес, плачеше горко. Му ги зедов солзите и ги направив дијаманти, коишто ќе го очекуваат за да го украсат неговиот венец кога ќе дојде во Моето Царство.
Тие дијаманти ќе ни дадат убавина. Тогаш тие солзи ќе ја разубават и нашата душа и веќе нема да има солзи, „таму каде што нема да има ни болка, ни тага, ни воздишка, но живот бесконечен“. Живот бесконечен. Но треба да има една солза, барем една солза. Старец Ероним Егински – има книга за него, напишана од негово духовно чедо – вели: „Солзи имам многу, но очите ми се мали, не ги собираат. Не ми стасуваат очите, Господи, за да ги исплачат солзите што ги имам од љубов кон Тебе, од покајание за моите гревови и за гревовите на луѓето!“
Колку убаво нешто е да имаме покајание! Секогаш, а не само во Великиот Пост. Секогаш треба да имаме покајание. Зашто и во денот на Пасха ќе си допуштиме грешки, дури и на Пасха и на Успение Богородично можат да се случат недоразбирања – колку кавги стануваат заради јадењето, заради семејни проблеми, а празници се! Некој може да каже дека празниците се време на радост – Рождество Христово, Пасха, самото лето, кога одиме на море, патуваме, си го минуваме одморот, значи не се време за покајание. Но погледни, и таму каде што одиш децата твои ќе побараат сладолед, ти ќе почнеш да се нервираш што немаш пари и се лутиш на жена ти затоа што сака да запрете и започнуваат недоразбирањата. Ете нов повод за покајание. А како ќе се помирите? Така што ќе се покаете! За време на одморот, и во најубавото одморалиште, и на најубавото море, и на најубавите плажи ќе се појават поводи за покајание. Каде и да одиш треба да го носиш покајанието со себе, да го имаш постојано со себе. Тоа е многу полезно, многу неопходно, каде и да си, како кутијата за прва помош при патувања. Тоа ќе ти ги исцели раните на секојдневието, траумите – големи и мали. Тоа може да ги исцели сите големи душевни болки. Кога ќе се појават пред Бога, сите оние коишто се покајале, ќе имаат голема надеж за спасение. Останатите, коишто никогаш не сме се покајале, што ќе правиме?
Се сеќавам на еден случка од „Добрословот“ (Евергетинос), во него се зборува за еден мрзлив христијанин којшто безгрижно си го поминал животот без некогаш да се покае за она што го направил. Тој постојано правел гревови. Дошол крајниот час – и имал видение како Бог ја суди неговата душа. Таму бил и неговиот ангел чувар, даден на крштението, којшто барал да најде нешто добро за да може да каже „Господи, тој го направи ова“. Ангелот сепак не можел да види ништо добро во неговиот живот туку само егоизам, нервоза, измислици, гнев, оддалеченост од Бога. Сега што да прави, што да Му каже на Бога, сите тие работи со коишто се потсмевал, гледа дека се вистински. Што да каже тој човек пред Бога сега? Крај на лагите, крај на шегите. Тој си мислел дека вечниот живот е шега и велел дека само овој живот е вистински. Да јадеме, да пиеме, да го имаме она што е од овој свет, другото се измислици. И што гледа сега? Гледа дека она што го сметал за измислица е вистина, а тоа што го сметал за вистина е илузија. И заврши романот – во романите обично на крај луѓето поминуваат добро … а ние уште подобро. Да, но сега сфаќа дека не е подобро, туку полошо, дека тој воопшто не се подготвил за она другото што го очекува. Не поседува ништо и наеднаш почнал да размислува за својот живот. Тој видел како тасот на вагата натежнува под неговите пороци. Ангелот негов бил многу натажен и плачел, а ѓаволот се радувал. Наеднаш и тој започнал да плаче, и тој, немоќниот, којшто бил на умирање, започнал да плаче и да вели: „Што направив, Боже, цел живот, цел живот во глупости, цел живот падови, цел живот далеку од Тебе – тоа е најлошото, тоа е мојата најголема глупост! Мојот најголем грев. Не Го познав Бога! Живеев како кучињата, дури и полошо од нив, зашто тие умерено ги следат своите инстинкти, а јас ги следев само моите животински инстинкти, страстите и ништо друго. Не помислив дека Бог постои! Не мислев дали постои душата. Сега гледам сѐ“.
Тој човек го гледал целиот свој живот како на лента. Никогаш немал заплачено. Тој, толку тврдиот по срце, започнал да плаче и зел една крпа и си ги избришал очите. Вагата веќе била натежната кон неговите пороци, стрелката се спуштила до долу. Во последниот момент ангелот смислил нешто. Љубовта секогаш смислува нешто. Љубовта е инвентивна. Што направил ангелот? Тој ја зграбил таа крпа, тоа натопено од солзи крпче и го ставил на другиот крај на вагата со зборовите: „Господи, пред да донесеш крајна одлука види го ова крпче, овие солзи, зарем не можат тие да направат чудо. Види му го покајанието, макар и сега во последниот миг, две минути пред да се упокои. Ти си милосрден, Господи, и другпат си го направил тоа, на Крстот го спаси разбојникот во последниот миг“. Тој го поставил натопеното крпче и вагата натежнала на другата страна, Господ му простил.
Семоќна е таа солза, солзата на покајанието! Имаме ли такви солзи? Да најдеме време во нашиот живот, денес, утре, задутре, секој ден да се покајуваме по малку за тоа што сме го направиле и за тоа што имаме намера да го направиме. За тоа што го прават нашите ближни, и за кое никогаш не сме се каеле. А и тие никогаш не се покајале.
Да Го молиме Господа да нѐ допре со тој жезол со кој Мојсеј ја допре карпата и бликнала вода во пустината. Нека Господ ја допре таа карпа на нашето срце, тврдо како камен, и да потече таа животворна солза. Помолете се за мене, а и јас за вас. Амин.
*************************
Архимандрит Рафаил Карелин
Молитвата – највозвишеното дело на човекот
(I дел)
–Што претставува Исусовата молитва?
Познание на името на Исуса Христа.
–Што значи тоа?
Познание на светоста и спасоносноста на ова име за човечката душа. Тоа се открива преку благодатта, се спознава преку Светиот Дух, менувајќи ја самата човечка природа: неговиот дух, душа и тело, чистејќи го од грев и неговото срце, и умот, и неговото сеќавање.
–Како дејствува Исусовата молитва?
Дејствува Самиот Господ Исус Христос, Кој благоволи да стане Спасител на светот и од сите имиња го избра името Исус. Тоа име е нераскинливо поврзано со Неговата Личност. Затоа, зборувајќи за името на Синот Божји, ние зборуваме за Неговите божествени дејства. Во името на Исуса Христа дејствува полнотата на Света Троица. Синот проштева и спасува, Духот осветува, Отецот благословува. Преку дејството на Светиот Дух се спознава Синот, во Синот се открива Отецот.
–Што е неопходно за Исусовата молитва?
Прво Верата дека Исус е твојот Спасител, потоа покајанието кое во срцето ја сместува благодатта за да делува и најпосле надежта дека името на Исуса Христа, Кој го победи светот, ќе го победи и демонот во твојата душа. За молитвата се неопходни и трудот и трпението. Верата преку молитва преминува во надеж, надежта во љубов. Љубовта е врвот, а дејствувањето и покајанието се темелите. Зборовите на Исусовата молитва претставуваат тули на духовното здание. Човекот не знае кога работата ќе биде завршена, но ако не ја доврши во својот земен живот, она што недостасува ќе го надомести Самиот Господ.
–На што се мисли овде?
Целта на молитвата е спојување на срцето со името на Исуса Христа. Ако човекот не ја достигнал непрестајната молитва за време на својот земен живот, но постојано вложувал напор за тоа, во часот на смртта Господ ќе му ја даде молитвата како крилја на коишто душата негова ќе се вивне кон небесата.
Воопшто, непрестајната срдечна молитва е големо богатство кое се стекнува со голем труд.
–Каков е тој труд?
Тоа не е само повторување на молитвата, туку и потчинување на целиот свој живот на молитвата. Што и да прави човекот, тој мора да го прави тоа како да се подготвува за молитва. Еден древен вајар го прашале како успеал да постигне таква убавина и совршенство на своите скулптури. Вајарот одговорил: „Го земам мермерот и го отсекувам од него сето она што е одвишно“. Слично на ова, и човекот кој тежнее кон Исусовата молитва, треба да отсече сѐ што е одвишно и непотребно, сето она што го расејува умот, оптоварува сеќавањето, раслабува волјата, а чувствата ги прави разгалени и каприциозни. Ако човекот не го потчини својот живот на молитвата, без оглед на сиот негов труд, молитвата ќе остане надворешна, срцето разделено, а умот постојано ќе отстапува од зборовите на молитвата. Тогаш може да се случи нешто друго: пред смртта ќе се подигнат страстите што живееле во неговата душа и ќе ја згаснат молитвата како што ветрот ја гасне запалената свеќа. И душата ќе замине во вечност, губејќи го Христовото име.
–Значи оној којшто не ја достигнал будната молитва ќе биде напуштен во смртниот час?
Треба да се каже дека постојат два вида на расеана молитва. Првиот е кога човекот се труди, но не може да завладее со своето внимание. Умот ги напушта зборовите на молитвата и се врти кон земните нешта. Се крева цела бура на помисли која ги гуши зборовите на молитвата, но човекот сепак, не ја остава молитвата, туку со силата на волјата повторно го враќа умот на зборовите од молитвата, се труди да го заклучи во нив, но одново умот се оттргнува, како ѕвер од мрежата, и човекот одново со напор на волјата го враќа внатре, на зборовите од молитвата што умот ги напуштил. Овде е присутна борба. И поради трудот што човекот го презема ваквата молитва е спасоносна.
Вториот вид е лажната молитва. Човекот Го лаже Бога, оди по лесниот пат и ја чита или изговара молитвата не водејќи сметка за вниманието. Тој не сфаќа пред Кого стои, што прави, со Кого разговара, се преправа дека се моли, а потоа толку се навикнува на ова лицемерие што веќе не го ни забележува. За таквата лажна, мрзлива молитва Пророк Јеремија пекол: „Нека е проклет секој, кој немарно го извршува делото на Господа…“ (Јерем. 48, 10). Овде „проклет“ значи одлачен од Бога. Поради ваквата недостојна молитва, како и поради недостојното причестување, човекот уште повеќе се оддалечува од Бога. За непрестајна молитва потребно е да се чисти умот, за тој очистен ум да се спои со чистото срце. Затоа човекот треба да се чува од лагите кои го валкаат срцето и исполнуваат умот со помисли, како и од злобата, бидејќи со злобно срце не може да се соедини името на Исуса Христа.
–Што стекнува човекот од молитвата во овој живот?
Мир и радост. Гревот душата ја исполнува со горчина и постојан немир. Благодатта Божја, пак, на немирната душа ѝ дава спокој. Надворешното не може да му пружи среќа на човекот, додека во неговата душа постои смрдлива јама. Напротив, молитвата што се твори во срцето и најбедната колиба ја претвора во дворец.
–Кој е најдобриот начин за творење на Исусовата молитва?
Будно да се следи своето срце, да се изгонуваат помислите при самото нивно појавување, како добрите, така и лошите, и да се заклучува умот во зборовите на молитвата. Како пример за тоа може да послужи мачката која седи покрај глувчја дупка и бдее и истиот момент кога ќе се појави глушецот, таа се нафрла на него. Така и умот треба да стои над срцето и со силата на ревноста да ги убива помислите и да ја вселува молитвата во срцето. Како што на чист лист хартија лесно се забележуваат буквите, така и во срцето празно од помисли се врежува името на Исуса Христа. На оние коишто расеано го изговараат името Божјо, тоа им изгледа како нешто познато и нешто на што веќе навикнале, но за тие што се молат со внимание тоа ќе биде секогаш ново и поинакво, бидејќи човекот се менува, а со тоа и неговата способност за богопознание.
Божеството е безгранично. И човековиот вечен живот е вечно богопознание преку приближување кон Него, по пат на осветлување со божествената светлост која и самата душа ја прави слична на светлината.
Архимандрит Рафаил Карелин
Молитвата – највозвишеното дело на човекот
(II дел)
Ако за Исусовата молитва е потребно откажување од световната култура, вклучително од философските и другите знаења, или нивно сведување на минимум, зарем тоа на луѓето нема да им изгледа како своевидна прослава на незнаењето и пофалба на неукоста?
-Прашањето е неправилно поставено. Овде не се спротивставува незнаењето на знаењето, туку највозвишеното знаење, надзнаењето – на световното знаење. Овде човекот личи на патник што нашол богатство. Како да го земе со себе? Човекот исфрла од својата патна торба сѐ од што може да се ослободи, за да би можел да ја наполни со скапоцености, за да може да ги понесе со себе. Зарем може да се каже дека поради тоа ќе стане посиромашен? Обично луѓето кои немаат претстава за духовниот живот, сметаат дека одрекувањето од световните знаења задолжително води до интелектуална празнина, мрзливост на мислите и необразованост. А овде се случува нешто сосема друго: премин од пониското кон повозвишеното, од душевното кон духовното, од минливото кон вечното. Затоа Исусовата молитва го прави човекот мудар, таа му открива други знаења, кои се толку над сѐ што може да стекне човечкиот интелект, колку што е оддалечено небото од земјата.
Науките од овој свет се знаења за созданието Божјо и тоа се знаења условни и променливи, несигурни и непотврдени, а молитвата е познание на Оној Кој ги создал видливите и невидливите светови, пред Кого земјата е налик на зрнце песок на морскиот брег, пред Кого космосот е само најнизок степен на создаденото, на онаа таинствена лествица која оди во бесконечна висина. Бог му се открива на човекот во молитвата, Бог ја осветлува со Својата светлина човечката душа, Бог, Кого не може да Го смести во себе целата Вселена, слегува во човечкото срце. Затоа светоста е највисокото знаење на коешто е повикан човекот. Умот на философот и научникот кои сакаат со напорите на својот разум да ја пронајдат вистината, се заплеткува во јазолот на противречности, талка по лавиринтите од кои нема излез и препуштајќи се на земното, се претвора во грутка земја. Молитвата е учество на човекот во највисокиот живот и премин од смртта кон бесмртноста. Философијата и науката не го прават човекот подобар, а молитвата ја менува самата негова природа, тој како да станува друго битие, како што станува поинаков металот кога ќе се растопи во огнот. Затоа молитвата е голем дар од Бога за човекот, кој го прави човекот сличен на ангелите.
Безумство е да не веруваш во Бога, но уште поголемо безумство е да се верува во Него, а истовремено да се однесува кон Него како кон спореден фактор на својот живот, оставајќи за Него само едно мало ќошенце во својата совест и срце; да Му даваме трошки од својот живот, за богоопштење да одвојуваме само мали паузи помеѓу обичните земски активности. Неверието е демонско одрекување на духовната очигледност. Половичната вера е понижување на Божеството. Во Откровението постои следнава слика: Христос чука на затворената врата, оваа врата е човечкото срце (види Откр. 3, 20). Оној што не верува не ја отвора вратата за Бога, тој не го слуша, или не сака да го слушне ова чукање. Млаките христијани, какви што се денес повеќето од нас, ја отвораат вратата, но на Христа не Му даваат место во собата, туку во ходникот, плашејќи се дека присуството Божјо ќе им пречи на нивните вообичаени работи; за нив Бог не е изворот на животот, не е најголема радост на нивното постоење, не е вечна Светлина што ги осветлува човечките души, туку е пред сѐ гаранција за нивната благосостојба.
Погледнете ја молитвата на современите христијани. За што тие најчесто Му се молат на Бога: за спасение на душата, за вечен живот, за враќање на благодатта, за љубов кон непријателите? Не, тие се молат за успешно завршување на работата, за исцеление од болести, за избавување од несреќи, а Бог како внатрешен живот на нивното срце им е потполно непотребен и несфатлив. Само понекогаш настапува некакво проѕирање, особено кога ќе се упокои љубениот човек: тогаш тие се сеќаваат на вечноста, тогаш се молат за покој на душата на оној кој ја поминал границата на овој свет, тогаш ја чувствуваат несигурноста и минливоста на сѐ што е земно, сфаќаат дека се држеле за сенки кои не можат да се задржат во рацете, и дека вистинскиот живот е надвор од границите на земното постоење. Меѓутоа, ова проѕирање необично брзо исчезнува и се заборава, како некаква искра која пламнала и во истиот миг се угаснала, и повторно срцето се скаменува и потонува во вообичаената дремка.
Колку пати човекот ќе се увери дека во гревот нема среќа, туку се присутни само пустош и горчина. И повеќето овие лекции поминуваат без трага, тој повторно ја бара среќата во нечистотијата од која до неодамна му се вртеше во главата и му беше мака и повторно Го продава Бога, повторно му верува на ѓаволот. Нашиот однос кон Бога можеме да го наречеме скотски. Нашиот однос кон сопствениот дух треба да го наречеме непомирливо непријателство. Нашиот однос кон сопствената душа – постојана измама, нашиот однос кон сопственото тело – покорност на господарот кон својот безобразен слуга, кој владее во неговата сопствена куќа, се пијани, ја ограбува оваа куќа, го принудува да му служи.
А кои сме ние самите? Какво е ова таинствено „јас“ што го одредува нашиот живот, што одговара на прашањето: дали сме со Бога, или сме со ѓаволот? Тоа е оној таинствен центар на човечката душа каде се сумира целиот човеков живот, но каде што останува неговата слободна волја. Нашето „јас“ е она што ја носи последната одлука, тоа е образот и подобието Божјо, кои се неуништливи во човекот. Човекот истовремено е и личност, и објект на овој свет. Највозвишената и најсовршената Личност е Бог. Со приближувањето кон Бога се обновува човечката личност, човекот станува сѐ понезависен од надворешното и внатрешното, односно од она што го наследил, своите навики, претходниот живот, своите страсти. Надвор од Бога човекот од личност се претвора во предмет, тој како да се материјализира, неговата душа го губи оној центар што го нарековме слобода, таа бива поробена и проголтана од надворешното. Во Светото Писмо, ѓаволот е наречен „туѓина“ (види Јован 10, 5), тој е туѓ на душата, но душата без Бога му се покорува и станува негова слугинка.
Исусовата молитва го просветлува во човекот образот Божји, безгранично го зголемува потенцијалот на неговата внатрешна слобода. Светоста е својство на Христовото име. Во човекот светоста се изразува како спротивставување на светот, телото и демонот, односно на похотите на плотта, похотите на очите и на духот на гордоста. Во Новиот Завет пишува за огнот којшто ќе ги преобрази небото и земјата. Исусовата молитва, пак, е огнен зрак којшто го преобразува срцето. Гревот што во нас живее ги разединил умот и срцето. Умот живее во светот на фантазии и претстави, срцето – во светот на страстите. Исусовата молитва ги зближува умот и срцето, чистејќи ги. Кога умот и срцето се соединуваат во молитва, започнува преобразба на човекот, на неговите дух, душа и тело.
Ларвата се затвора во кукла. Во неа таа како да умира, се претвора во густа безоблична маса, а потоа невидливо во куклата се создава пеперутка, едно крилато битие што воопшто не наликува на ларва. Умот којшто се потопил во срцето е налик на оваа ларва: во мракот, во незнаењето на материјалните претстави, во незнаењето на овој свет, тој се преобразува заедно со срцето, се приближува кон онаа духовна состојба што ја имал Адам пред падот во грев. Оваа состојба Светиите ја споредувале со оган кој ја грее душата и со светлина во којашто човекот го гледа светот во неговата првосоздадена убавина, истата онаа светлина во која Го созерцава Бога. Во оваа светлина тој ја гледа бездната на својата душа, ги гледа страшните рани од своите гревови, ги гледа демоните како црви во труп што се распаѓа. Тој го гледа предворјето на пеколот во своето срце и истовремено чувствува дека со името Христово може да се врзе и зароби оваа страшна мрачна сила, како што во Откровението Ангелот со окови го врзал сатаната. Тој наликува на човек што седи на карпа во која удираат брановите на бурното море: тие удираат во карпата, но не можат да ја достигнат. Оваа карпа е името на Исус Христос од Кого се плашат демоните.
Без Исусовата молитва човекот само добива удари од непријателот кој е сокриен од него во темнината, а со молитва тој самиот може да ѝ задава удари на оваа пеколна сила. Името на Исус Христос ја принудува да трепери. Човекот гледа како благодатта Божја, налик на вешт лекар ги лечи раните во неговото срце, така што не остануваат ни траги од нив. Меѓутоа за тоа се потребни труд и самопожртвуваност: молитвата треба да се смета за главно занимање во животот, а сѐ останато за споредно. Имало случаи заробеник во текот на многу месеци, па и години да ги сечи со турпија своите окови, или пак, со парче железо да копа тунел под затворскиот ѕид. Тој се трудел постојано и неуморно само за да може повторно да се сретне со своите роднини и пријатели, повторно да ги види сонцето и небото, да вдиши чист воздух со своите гради, наместо смрдеата на затворот, да не биде жив закопан во подземјето, и кога ќе успеел да стекне слобода, заборавал на сиот свој претходен напор и труд. Затворот и оковите се нашите гревови. Исусовата молитва на почетокот е исто толку тешка, како што е тешко да се сечат окови со турпија, или со рака да се копа земјата и расфрлува по подот. Меѓутоа, кога благодатта ќе го допре срцето, тоа ќе почувствува дека неговите окови паднале. Исусовата молитва се претвора на љубов на душата кон Бога, а во оваа љубов се крие вистинскиот живот за кој светот не знае, вистинската радост и слобода. Кога затвореникот се будел од сон, тој знаел дека за него главно е да ги сече со турпија оковите, овде немало избор – или слобода, или смрт. Човекот, будејќи се наутро, треба да знае, не само со умот, туку и со срцето, дека во тој ден за него е главна Исусовата молитва, а сѐ останато, сите световни активности се позадина на којашто треба да тече молитвата. И ова знаење треба да премине во решителност на волјата. Легнувајќи во постела, човекот треба да потоне во сон со молитва, будејќи се ноќе, треба да стане на молитва; ако денот го посвети на молитвата, таа ќе го посетува и ноќе за време на сонот; ако, пак, дел од ноќта се моли, целиот утрешен ден за него ќе биде поинаков.
Во Евангелието се раскажува за мудриот трговец којшто ги продал сите свои имоти за да би можел да купи еден скапоцен бисер (види Матеј, 13, 45 – 46). И човекот мора да го продаде својот мисловен имот – своите световни знаења, своите помисли, слики на земна убавина, своите мечти и соништа, својот интелектуален имот во којшто навикнал да живее како на семејно наследство, да продаде сѐ, да се одрече од сѐ за да би можел да стекне еден бисер кој е поскапоцен од целиот свет; тој бисер е името на Исус Христос; со овој бисер се стекнува Царството Небесно.
*********************
Петок од Третата седмица на Великиот Пост
За гревот и покајанието
Од книгата „Седум смртни гревови“: Гревот е престапување на законот Божји, неисполнување на Светите заповеди Божји. Човекот може да згреши со дело, со збор, со помисла, свесно, несвесно, волно и неволно.
Грешиме „со дело“ кога правиме нешто противно на заповедта Божја. Ако човекот се предава на прејадување, пијанство, лакомство, тој греши против заповедта Божја. Крадењето, грабежот, убиството и другите слични постапки се исто така гревови со дело.
Гревот „со збор“ е кога зборот е противен на волјата Божја. На пример празни разговори и зборови. Господ Исус Христос, забранувајќи го тој грев, вели: „И ви велам дека за секој лош збор, што ќе го изговорат луѓето, ќе одговараат на судниот ден“. (Мт. 12, 36). Доколку го разобличуваме со зборови нашиот ближен, го прекоруваме, доколку кажуваме очигледни неправди против него, се жалиме на него несправедливо, го клеветиме од омраза, ние грешиме против заповедта Божја: „Не сведочи лажно против својот ближен“. Овие гревови со збор често стануваат поштетни од многу гревови со дело и можат да стојат на исто рамниште со човекоубиството.
Грешиме „со помисла“ доколку имаме било какви желби, противни на љубовта кон ближниот, кога постапуваме против заповедта Божја: „Не посакувај ништо што е туѓо“. Гревот со помисла е исто толку тежок како и гревот со дело или збор и строго се забранува во Светото Писмо.
„Свесни“ гревови се оние што ги правиме, иако знаеме дека се забранети со законот Божји, но ги вршиме според нашите страсти – од гордост, злоба, мрзливост и слично – и се оправдуваме себеси со лажни аргументи. Постапувајќи така, достојни сме за прекорот што му го упати господарот на својот лукав и мрзлив слуга (види Мт. 25, 26 – 30).
„Несвесните“ гревови, произлегуваат од слабоста на нашата човечка природа. Многу е тешко да се запазиме себеси од овие гревови и да се заштитиме од нив. „Кој може да ги согледа своите грешки?“ (Пслм. 18, 12), вели пророк Давид, односно кој може да ја спознае својата грешка направена во незнаење. Бидејќи и тоа е грев, можно е и од него да се сочуваме; затоа тој додава во молитвата „и од тајните мои очисти ме“ (Пслм. 18, 12), односно од гревови што сум ги направил во незнаење и по слабоста моја, кои или ми се непознати, или не ги помнам, или, пак, дури и не ги сметам за гревови.
Да се греши „волно“ значи да се греши намерно и од злоба. Апостол Павле вели вака за овие гревови: „Зашто, ако, откако ја познавме вистината, своеволно грешиме, тогаш нема веќе жртва за гревови.“ Ако отстапиме од Христа и свесно се кренеме против Него, не можеме да добиеме прошка, како што се изјаснува за тоа Апостолот велејќи: „Зашто оние, кои веднаш се просветија, вкусија од небесниот дар, станаа учесници на Светиот Дух. И откако вкусија од добриот збор Божји и од силите на идниот век, отпаднаа, – не е можно пак да бидат обновени за покајание, кога повторно во себеси Го распнуваат Синот Божји и Го хулат“ (Евр. 6, 4 – 6). Но она што е невозможно за човекот можно е за Бога: посебна милост Божја може да се допре до срцето на грешникот и да го врати на патот на вистината.
„Неволниот“ грев е оној кого човекот го прави против својата волја и желба.
Од големото мноштво на гревови, најглавните, најтешките гревови се именуваат како „смртни“, бидејќи за непокајаниот грешник кој упорно пребива во нив, после смртта телесна настапува и смрт душевна, а заедно со неа и вечно оддалечување од Бога и погибел. Има седум смртни гревови: гордост, среброљубие, блуд, завист, стомакоугодие, мрзливост и гнев. Од тие гревови како од семе на мајка, се раѓаат сите останати гревови. Но доколку ги искорениме тие седум гревови, тогаш сите нивни деца, сите останати гревови ќе исчезнат.
Преп. Ефрем Сирин: Пресветиот Бог, Единствениот, Безгрешниот, од љубов кон тебе не Го поштеди ни Единородниот Свој Син, а ти беден грешнику, кој не се каеш, ни најмалку не се сакаш самиот себе!
Св. Јован Златоуст: Бога не го разгневуваат толку гревовите направени од нас, колку нашата утврденост во намерата да не се промениме.
Св. Јован Кронштадски: Пред сѐ, треба да имаме покајание за своите гревови. Но тоа многу често, ние духовниците не го гледаме кај своите духовни чеда. Многу од вас доаѓаат на исповед со совршена рамнодушност. И доколку не ве прашаат нешто, ништо и не би рекле, или би рекле само воопштено, тоа дека сте грешни во сите гревови. И барем тоа да го кажувате со срдечно сознание за својата вина! Туку не, без никаква свест за гревовите, а само така, колку побрзо да завршите со исповедта. Возљубени мои, да не го претвораме делото на крајното милосрдие Божјо кон нас грешните, во повод за гнев Божји. Зошто сме толку нечувствителни! Нема ли за што да зажалиме на исповедта! Малку ли гревови имаме! Дури и целиот свој живот да плачеме за гревовите свои, и тогаш не би направиле ништо отповеќе, туку само би го исполниле својот долг. Ах, ако некој вели дека нема грев, тоа тој се лаже самиот себе и напразно во таков човек бараш вистина. Не ги гледате гревовите свои? Тогаш молете се на Бога за Он да ви даде да ги видите; инаку напразно после свештеникот повторувате во црква: „Господи! Дај ми да ги видам моите прегрешенија!“ да се потрудиме уште сега со сите сили да ги видиме своите гревови, за потоа на исповед со срдечно покајание да ги признаеме.
******************
Четврток од Третата седмица на Великиот Пост
За чистотата на срцето
Преп. Симеон Нов Богослов: Во чистото срце дејствуваат не една, не две, не десет добродетели, туку сите заедно, слевајќи се, така да се каже, во една добродетел.
Преп. Исак Сирин: Чистотата на душата е првоначалниот дар на нашата природа. Без чистота од страстите, душата не може да се излечи од болеста на гревот и не може повторно да ја стекне славата што ја изгуби со престапот.
Блажен Дијадох: За чистата душа се својствени непристрасен збор, незлобива ревност и непрестајна грижа за славата Господова. Тогаш (кога душата е чиста), тогаш и умот го урамнотежува својот сад (како што се урамнотежуваат тасовите на вагата), и станува трезвен во сите свои расудувања, како во чиста и непоткуплива судница.
Св. Јован Кронштадски: Што е тоа чисто срце? Кротко, смирено, нелукаво, простодушно, доверливо, нелажно, несомнежливо, незлобливо, добро, некористољубиво, незавидливо, непрељубодејно.
Преп. Јован Карпатски: Кој сака да биде наречен мудар, и разумен, и пријател Божји, тој нека се труди усрдно душата своја да ја претстави пред Господа, таква каква што од Него ја примил: чиста, неповредена и целосно непорочна. За тоа ќе биде овенчан на небесата и ублажуван од ангелите.
Преп. Симеон Нов Богослов: Чисто срце, сметам јас, има оној кој не само што не се тревожи и растажува од каква било страст, туку дури ни не помислува на нешто лошо и мирско, па и кога би го сакал тоа, и само споменот за Бога го чува во себе со неодолива љубов. Бидејќи окото на душата – умот, кога ништо не го попречува неговото созерцание, чисто во чиста светлина Го гледа Бога. Срцето е чисто и се нарекува така, кога не наоѓа во себе никаква световна помисла, туку целосно е прилепено кон Бога и соединето е со Него така, што да не си спомнува воопшто за нешто световно, ни тажно, ни радосно, туку пребива во созерцание, се вознесува до третото небо, се восхитува во рајот гледајќи го наследството на благата што им се ветени на Светиите, што всушност се однесува на вечните блага, колку што се можни тие за немоќта човечка. Ете што е знак на чистотата срдечна и сигурен показател, според кој секој може да си ја определи мерката на својата чистота и да се види себеси како во огледало.
*******************
Среда од Третата седмица на Великиот Пост
За добродетелите
Св. Максим Исповедник: Три начела нѐ поттикнуваат кон доброто: семето на доброто што природно го имаме и ни е вродено, светите сили и добрата волја. Природното семе на доброто – кога на пример постапуваме со луѓето онака како што ние би сакале тие да постапуваат со нас, или кога ќе видиме човек во неволја и мака и природно сочувствуваме со него. Светите сили – кога се чувствуваме поттикнати кон добро дело и наоѓаме во себе добро содејствие и успеваме. Добрата волја – кога го разликуваме доброто од злото и го избираме доброто. Меѓу човечките постапки многу се добри сами по себе, но можат да станат не добри поради некаква си причина. На пример, постот, молитвата, милосрдието, гостољубието, сами по себе се добри дела, но кога се прават поради човечка слава и од суета, тогаш тие веќе не се добри. Од добродетелите едни се телесни (пост, ракоделие), а други душевни (љубов, великодушност, кротост); и така ако се случи поради некакви околности или телесна состојба, на пример поради болест или од некоја друга слична причина, да не можеме да ги исполниме гореспомнатите телесни добродетели, тогаш имаме снисходлива прошка од Господа, Кој и ја знае причината за тоа; но ако не ги исполнуваме добродетелите душевни, никогаш не ќе имаме оправдување, бидејќи тие не подлежат на такви препреки.
Св. Јован Златоуст: Ти Ме прими Мене, вели Господ, во својот дом, – а Јас ќе те примам тебе во Царството на Мојот Отец. Ти Ме избави од глад – Јас ќе те избавам од гревовите. Ти погледна на Мене врзаниот – Јас ќе те ослободам тебе од врските. Ти Ме прими Мене Скитникот – Јас ќе те направам граѓанин на Небото. Ти Ми подаде леб – Јас ќе ти го дадам Царството во наследство и владеење. Ти Ми направи тајно, Јас ќе ти вратам јавно. Твоето го сметам за милостина, а Моето за долг. Ти погледна на Мене окованиот – и поради тоа нема да го видиш огнот геенски. Ти Ме посети Мене болниот и затоа нема да ги искусиш митарствата и казните. О, навистина благословени раце што творат добро, кои се удостоија да Му послужат на Христа. Лесно ќе поминат низ огнот нозете што оделе кон болни и во затвор заради Христа, и нема да ги почувствуваат врските на гревовната тежина. Ти си бил со Него во зандана, со Него и ќе царуваш.
Св. Исидор Пелусиот: Добродетелта озарува сѐ. На оние коишто прават добри дела, кога тие се видливи и тоа служи за полза, Спасителот им рекол: „Така да свети вашата светлина пред луѓето, за тие да ги видат вашите добри дела, и да Го прослават вашиот Отец Небесен“ (Мт. 5, 16. Но, исто така, доколку други, пак, притоа мислат повеќе не на словото од Владиката, туку на својата слава, ним Спасителот им дал ваков совет: „Гледајте да не ја покажувате својата праведност пред луѓето, за да ве видат; инаку нема да имате награда од вашиот Отец Небесен“ (Мт. 6, 1). При ова првото станува збор за тоа дека добрата нарав и љубовта кон доброто не можат да се сокријат, дури и кога би го сакале тоа оние што прават добро, а во вториот случај зборовите го зауздуваат славољубието. Кај првите Господ го забранува порокот, а кај вторите желбата да се направи спектакл од доброто. Порокот е забранет за да би можеле непрестајно да ги последуваме добродетелите. А во врска со второто само добродетел којашто се прави не за покажување може во вистинска смисла да биде наречена така, и навистина е добродетел. Доколку таа се помеша со славољубие, престанува да биде вистинска добродетел. Нешто ми вели дека, оние коишто даваат милостина за да бидат видени, не го прават тоа од добротољубие… а зборовите „да засветли светлината ваша“ не значат дека треба ние да се величаме, туку се употребени во смисла дека доброто дело не може да не стане јавно, дури и кога би се обидувале да го сокриеме. Како што светилникот во ноќ без месечина ги привлекува на себе погледите, така и добродетелта, дури и против волјата на тие што ја поседуваат, ги озарува сите.
******************
Вторник од Третата седмица на Великиот Пост
За стравот Божји
Св. Исак Сирин: Како што е невозможно да се преплива големо море без кораб и лаѓа, така никој не може без страв да ја достигне љубовта. Смрдливото море што стои меѓу нас и мислениот рај, можеме да го препливаме само на лаѓата на покајанието, на којашто има весла на стравот. Но ако тие весла на стравот не управуваат со коработ на покајанието, на којшто по морето на овој свет пловиме кон Бога, ќе потонеме во оваа смрдливо море. Покајанието е нашиот кораб, а стравот неговото кормило, љубовта, пак, Божествено пристаниште. Затоа, стравот нѐ воведува во коработ на покајанието, нѐ превезува по смрдливото море на животот, и нѐ води по патот кон божественото пристаниште, коешто е љубовта. И кога ќе ја достигнеме љубовта, тогаш сме Го достигнале Бога, и патот наш е завршен, и сме пристигнале до островот на тамошниот свет, каде што е Отецот, Синот и Светиот Дух.
Св. Климент Александриски: Стравот е почеток на љубовта и потоа сѐ во неа поминува. Стравот Божји, имено, не е страв од Бога, туку страв да не отпаднеме од Бога и западнеме во гревови и страсти.
Св. Ефрем Сирин: Стравот Господов е извор на животот. Стравот Господов е тврдина на душата. Стравот Господов ја доведува во ред духовната мисла… никој од луѓето не е толку висок како оној што се бои од Господа. Оној што се бои од Господа е подобен на светлина која на многумина им го покажува патот на спасението. Оној кој се бои од Господа е налик на утврден град што стои на гора; и пред неговото лице треперат лукавите бесови.
Преп. Авва Доротеј: Постојат два вида на страв: еден е првоначалниот, а вториот е совршен… На пример оној што ја исполнува волјата Божја поради страв од маките, тој е уште почетник, бидејќи тој сѐ уште не го прави доброто заради самото добро, туку поради страв од казна. Другиот, пак, ја исполнува волјата Божја од љубов кон Бога, љубејќи го, имено, за да Му благоугоди Нему; тој знае во што се состои суштинското добро, тој познал што значи да се биде со Бога… таквиот се бои од Бога, ја исполнува волјата Божја, веќе не од страв заради казна, веќе не за да избегне мачење, туку затоа што тој, вкусувајќи од самата сладост на пребивање со Бога, се плаши да не отпадне, се плаши да не биде лишен од неа. И ова е совршен страв, којшто се раѓа од таа љубов и го изгонува првоначалниот страв. Токму затоа Апостолот и вели: „Совршената љубов го изгонува стравот“ (1.Јован 4, 18). Но исто така е невозможно на друг начин да се достигне совршениот страв, освен преку првоначалниот страв.
**********************
Понеделник од Трета седмица на Великиот Пост
За Постот
(На своеволниот волјата, на спасениот рај)
Св. Јован Лествичник: Постот е присилување на природата, оставање на сѐ што го задоволува вкусот, гасење на телесните возбуди, истребување на лукавите помисли, ослободување од скверните сновиденија, чистота на молитвата, светило на душата, запазување на умот, истребување на срдечната нечувствителност, врата на умилението, смирена воздишка, радост на сокрушеноста, воздржание од празнословие, причина за безмолвие, чувар на послушноста, олеснување на сонот, здравје на телото, виновник за бестрастието, разрешување на гревовите, врата на рајот и небесно насладување.
Протојереј Валентин Амфитеатров (Извадок од книгата Великиот Пост): Поминаа две недели од Великиот Пост, во којшто Православната Црква нѐ повикува кон поправање, кон покајание. Таа, како нежна и грижлива мајка, ни предлага да ја поминеме Светата Четириесетница под нејзино раководство. Ни предлага и ни нуди правила на живот, едни поучувајќи, други кротко разобличувајќи, а трети, пак, поддржувајќи ги и укрепувајќи ги на вистинскиот пат.
Но многу од нас нејзиниот совет не го слушнавме, или, пак, не обрнавме внимание на тие повици. Многу од нас времето нѐ носи напред како бурен виор, нѐ влечка по себе, како некакви бездушни предмети, лишени од сопствените сили. И ние, влечејќи се сѐ подалеку и подалеку, наликуваме на луѓе кои имаат очи, но не гледаат, имаат уши, но не слушаат. Времето незапирливо си врви, и ние само ги броиме деновите и страшните беди и несреќи што ни се случуваат, не замислувајќи се над нивното внатрешно значење. А во тие страшни денови се крие една страшна и длабока поука. Всушност би требало причината за несреќите што ни се случуваат да ја видиме во самите себе. Се уништува себеси одреден поединец, се уништува себеси и цела нација поради гревот. Умножувањето на гревовите ги умножува болестите и видовите на болести, скратувајќи го така нашиот живот.
Очигледен и јасен грев на нашето време е самољубието, коешто го презира и законот Божји, и законот на државата, и законот на природата. Човекот не сака да ги ограничи своите похоти, не го смета за потребно тоа да се воздржува. Кому не му е јасно дека цела маса народ гине од неумереност и од пијанство? Почетокот на тие два грева се наоѓа во тоа што луѓето ги занемаруваат повиците на Црквата, која бара од нив воздржание и трезвеност. Доколку човекот ги наруши тие барања, сигурно ќе ги наруши и оние закони што му ги налага општеството.
Во дните на востановениот пост луѓето водат срамен живот, не разликувајќи го Постот од другите денови. Кога луѓето несовесно го нарушуваат Постот и пред општеството, тогаш тие одат уште подалеку: се прејадуваат и опиваат и на тој начин го нарушуваат и третиот закон – законот на природата. Казната за нарушување на тие закони не доцни: ние гледаме цела низа на несреќи што произлегле од невоздржанието. Секако и душевните пороци носат со себе неброени несреќи.
Црквата, како нежна мајка, учи на смирение, Државата – кон самоуважување, природата – кон запазување на човечкото достоинство во себеси. И повторно ние ги нарушуваме овие закони, а по нарушувањето следат таги и болки за нашето тело. Каде е причината за сите наши внатрешни и надворешни тешкотии? Во не сакањето да го исполниме законот Божји. Каде е причината за нашите несовесни потфати и несреќи и неуспеси од тие потфати? Во тоа што ние се залагаме не за свое дело, се нафаќаме горделиво да го поминеме коработ преку бурната морска шир, кога сме сѐ уште неопитни во пловење по река со чамец. Каде е причината за отсуството на карактер и волја во нас? Во тоа што ние премногу своеволно живееме, не поставувајќи си себеси ни мерка ни цел. Тоа е причината што живееме долго, а животот ни минува без задоволствата и насладите што Бог ги предвидел за човекот на земјата. Човекот не влегува во храмот, не ги знае насладите што му ги дава Божјото Слово, Божествените служби. Човекот себично живее во семејството, се љуби само себеси – од тоа тој не ја сфаќа семејната радост и не ги чувствува во себе самиот благородните чувства на великодушност, преданост, љубов. Навикнат да живее само за себе и во себе, тој не ја разбира народната тага, не ги разбира народните болки, и наликува на камена статуа, која каде и да е поставена, ќе биде безгласна и нечувствителна.
Но Црквата одново незамолчливо повикува кон поправање. Спасителот нѐ повикува кон верата. Да поверуваме и ќе се исцелиме; и тогаш Он ќе ни каже, како што му кажа на исцелениот фатен во Евангелието: „Синко, ти се опростуваат гревовите твои“ (Мк. 2, 5). Амин.
************************
Св. Григориј Палама – Непобедливиот поборник за Православието
Овој богомудар маж бил роден во Константинопол во 1296 година во благочестиво семејство, во непосредна блискост со дворот на царот Андроник. Останал без татко на седум годишна возраст. Откако завршил византиско образование, преку кое се стекнал со голема мудрост, успеал да ги убеди својата мајка и своите двајца браќа и две сестри да заминат заедно со него во манастир. Св. Григориј најпрвин отишол на Света Гора во Големата Лавра, а еден период бил и пустиножител во скитот Глосна. Откако започнале нападите од Турците, многумина монаси го напуштиле Атос засолнувајќи се на разни места. Меѓу нив бил и св. Григориј заедно со уште неколку монаси. Тие се засолнале во околината на Солун, предавајќи се сосема на молитвата. Но, многумина погрешно го протолкувале нивниот начин на живот. Еден од нив бил Варлаам Калабриски. Тој ги обвинувал дека се богомили односно месалијани. Имено месалијаните учеле дека крштението како и останатите Свети Тајни не се задолжителни, и дека доволно е само харизматичното лидерство – нешто што е спротивно на учењето и пастирската служба во Црквата. Подоцна св. Григориј се покажал како силен поборник против заблудите на неговиот противник Варлаам, кој во секој исихастички, молитвен акт согледувал масалијанизам.
Кога наполнил 30 години, Палама примил свештенички чин и нешто подоцна повторно заминал на Атос, во ќелијата на Св. Сава. Тука се предал на исихастичкиот подвиг, соединувајќи се со Бога и духовно хранејки се со Него. Токму неговиот живот, кој бил преисполнет со благодатта од Св. Дух, е вистинската причина што св. Григориј неуморно се борел против луѓето со еретички умови, докажувајќи им дека философијата и интелектуалноста не се единствениот пат да се стигне до најголемата цел во човековиот живот – просветлувањето со Таворската светлина – и дека таа е достапна на сите, а не само на елитата.
Расправата меѓу св. Григориј и Варлаам започнала во оној момент кога двајцата биле повикани да се соочат со догматскиот проблем „Филиокве“. Варлаам сметал дека проблемот може да се реши по дијалектички пат, врз основа на библиски искази. Палама кон решавање на проблемот тргнувал од духовна страна, од вистинското христијанско искуство, помогнато од философијата и дијалектиката.
Но, како што ниту една голема личност не поминува без искушенија, така и Палама од своите противници бил затворен, а неговото учење – осудено. Подоцна во неговите дела се потврдила вистината, при што бил ослободен и хиротонисан за архиепископ Солунски.
Св. Григориј богомудро ја бранел вистината и отфрлајќи го влијанието на месалијаните го потврдил заедништвото со Самиот Бог, а не само благодатта. Противникот Варлаам погрешно учел дека крајната цел на молитвата и умственото набљудување е духот да се ослободи од материјата, искривувајќи го Светото Предание на Светите Отци на Црквата, кои пишувале за целосно преобразениот човек преку чинот на молитвата. Духот, Кој што осветува, го осветува целиот човек и ја оживотворува душата, преобразувајќи го и телото. Човекот не е целосен доколку не е во заедништво со Бога. Да се биде обожен значи да се биде со Христа, да се заедничари со Него во Црквата Негова, особено на Литургиското Собрание, каде што ние Го примаме целиот Христос.
Расправата меѓу св. Григориј и Варлаам завршила со потпишување на манифест во корист на вистината, најпрвин од страна на Светогорското монаштво, а потоа и од страна на Соборот во Константинопол во 1341 год. Св. Григориј се упокоил 1359 г., а во 1368 со одлука на Синодот на Константинопол бил канонизиран за светител.
Приврзаниците на Варлаам тврделе дека монасите би требало да имаат познавање од областа на философијата, оти во спротивен случај тие не би биле компетентни да зборуваат за Бога и со Бога да се соединат. За противниците критериум бил интелектуалниот дар, кого го нарекувале духовен дар, како и познавањето на тајните на природата. Кај нив просто постоела добра конструкција на зборови. Но, Палама ставајќи се во одбрана на монаштвото, покажува дека човекот кој полага надеж во Бога, кој е ослободен од секакви грижи, природно ја поттикнува својата душа да ги набљудува Божјите созданија и треперејќи од восхит, тој го продлабочува своето разбирање. Друг пат за разбирање на Божествените нешта не постои. Интелегенцијата е дар што секој може да го стекне со вежбање во мудроста т.е. со учење, а тој дар е добар, тогаш кога човекот знае да го искористи внимателно и да го стави во служба на Бога. Тоа е нешто како мед и пелин, и притоа секогаш треба да се внимава, кога се одвојува медот да не се земе и од пелинот. Од таква невнимателност потекнале сите ереси. Арогантноста на философијата нема ништо заедничко со понизноста, затоа гордоста треба да се совлада и секогаш оној кој сака за Бога да слови и со Бога да заедничари, треба да се подвизува и да се моли.
Противниците зборувале дека просветлувањето на Тавор и слегувањето на Светиот Дух врз апостолите е умствено набљудување и дека е јасно достапно на сетилата. Палама во својот одговор зборува за неможноста на познанието на Бога во целост, односно во Неговата суштина. Бог е над секое име и над секој збор употребен за Негово опишување. Кога светиите биле просветлени од божествената светлина, тоа значи дека најнапред кај нив постоела еден вид умствена аскеза. Гледањето на Светлината е неискажливо искуство, обожување кое се јавува со помош на Божјата благодат, откако од умот, преку молитвата, ќе бидат отстранети сите негативни активности што се наталожиле во него. Тогаш Духот Божји е во нив и тоа не е умствена активност, туку е резултат на чистата молитва, која се извршува во чистотата на срцето, каде Совршено Чистиот се населува. Така умот се издига над молитвата и таму таа престанува. А граница не постои, бидејќи се согледува Безграничниот. Тогаш човекот знае дека Бог е Дарителот на таа светлина и дека во споредба со Него тој е капка снег, со која знаеме што ќе се случи, доколку ја изложиме на сонце.
Варлаам велел дека таа светлина била символ Божји. Но какво е ова размислување? Ако на небесата постојат символи, знаци, примери, загатки, тогаш ние сме се излажале и залудно се надеваме во ветувањето дадено од Бога дека ќе ја стекнеме вистинската божественост, а не гледаме ниту дел од таа божественост. Дали е можно таа светлина на идниот век да ја наречеме само символ? Сигурно не, сé додека ја бараме таа светлина. Светиите нé потсетуваат дека Бог не е достапен на сетилата и дека духовното познание е дар од Светиот Дух. Тоа познание го имаат оние кои се целосно Божји и кои Го знаат Бога. Тие ја согледуваат Светлината, бидејќи самите се светлина. Сé што гледаат е светлина, а таа светлина е различна од секоја друга светлина.
Но, тоа не е природна состојба, бидејќи не би можело да се разбере како човекот е повикан да излезе од самиот себе, да се надмине себеси и својата природа за да се соедини со Бога. Тоа е карактеристично само за светиите, кои се родени од Бога и кои се дух роден од Светиот Дух. Христос не ќе имаше потреба да дојде, доколку обожувањето беше природно, оти тоа едноставно ќе му беше достапно на секој народ, дури и пред Неговото доаѓање. Тогаш и ангелите и сите луѓе ќе беа повеќе или помалку богови.
Варлаам користел и текстови од Светите Отци, но испревртено ги толкувал.Така на пр. тој велел дека само со посредство на ангел човекот може да Го сретне Бога, бидејќи како што вели Псевдо Дионисиј Ареопагит ние сме подредени на ангелската хиерархија. Но, св. Григориј, спомнувајќи си за Мојсеевото видение на Синајската гора, вели дека тој таму не бил посетен од ангел, туку од Самиот Син Божји… „Јас сум Бог на Авраама, Исака и Јакова“. Синот Божји слезе на земјата и стана човек, за да му се јави на човекот и да зборува со него без посредник. Св. Григориј заклучува дека обожувањето е дар поради телесниот, душевниот и духовниот напор на личноста задоена со стремеж кон Бога. Бог таквите ги препознава и им се открива во најбожествената светлина, во најбожествената благодат на Духот и се соединува со нив. Тој ќе рече: „Во Својата неизмерна љубов кон човекот, Синот Божји не само што ја соединил Својата Божествена Ипостас со нашата природа, примајќи го душевното тело и разумната душа, јавувајќи се на земјата и живеејќи со нас, туку, о какво неизмерно и прекрасно чудо! Он се соединува исто така и со човечките ипостаси, опфаќајќи го со Себе секој верен, преку причестувањето со Неговото Свето Тело. Така и со нас Он постанува едно тело, нé прави да бидеме храм на целото божество, бидејќи во Самото Тело Христово ’живее сета полнота на Божеството‘( Кол. 2, 9)“.
Нека премилостивиот Бог, по молитвите на ова големо светило, ги испрати Своите благодатни сили, за да нè поткрепи на патот кон присоединување со Него, кон очистување на нашите души, та така преобразени, достојно да се поклониме на Неговите страдања, примајќи ја на крај и невечерната светлина на Неговото Воскресение. Амин.
************************
Сабота од Втора седмица на Великиот Пост
За упокоените
(Родителска сабота)
Св. Јован Златоуст: Не напразно се даваат приноси за упокоените, не напразно молитви, не напразно милостина: сето тоа го востановил Светиот Дух, сакајќи ние да стекнуваме полза еден преку друг.
Св. Филарет Московски: Доколку сепроникливата премудрост Божја не ни забранува да се молиме за упокоените, не значи ли тоа дека исто така е дозволено да се фрли јаже, иако тоа не е секогаш доволно сигурно, но понекогаш, а можеби и често, е спасително за душите кои паднале далеку од брегот на привремениот живот, но не ги достигнале вечните пристаништа?
Св. Филарет Московски: Ти плачеш поради тоа што упокоениот те оставил тебе, а не размислуваш за тие коишто тој ги нашол!
Свештеник Михаил, извадок од книгата „За покој на упокоените“: На надгробните плочи оставени на местото на погребените Христијани во раните постапостолски времиња, се среќаваат натписи: „Живи во Духот“, „Живи во Бога!“
Колку радост се крие во таквите пожелби на живите! Што може да биде поблажено за нив отколку да живеат во Бога.
„Живи во Бога!“ – во таа пожелба кон покојните, Христијаните ја изразувале и својата вера во светлата бесмртност на христијанската душа, соединета со вечно Живиот Бог, и радоста на заедницата на живите и мртвите во Бога, бидејќи Бог „Не е Бог на мртвите, туку на живите, бидејќи во Него се сите живи“ (Лука, 20, 38).
Заедницата на верникот со Бога со блажена радост се доживува од неговата душа. Заедницата со Бога е истовремено и општење на Христијанинот со сите други верници. Пребивајќи во Христа, ние општиме со сите наши упокоени роднини, нашите предци, и со сите оние чијшто прав е расеан по целата земја пред стотици и илјадници години. Нас сите – и мртвите и живите – нѐ обединува Христос; и ние сите – и мртви и живи – живееме во Христа. Каква радост е да се живее во Христа!
Но живееме ли ние во Христа? За жал, не, не живееме.
Што ни е потребно за да живееме во Христа и Христос да живее во нас?
Одговорот е еден: да не грешиме. Сѐ што му е противно на Господа, „сѐ што Му е мрско ти не треба да го правиш“ (Сир. 15, 11), а треба да постапуваш во животот така како што Он постапувал. За Христос да пребива во нас ние „треба да ги имаме истите мисли, што ги има Исус Христос“ (Фил. 2, 5), а тоа е толку тешко! Подвижниците на благочестието преземале големи напори за да ја разгорат во себеси љубовта кон Бога и да се приближат кон Него. Непрестајната молитва, придружена со внимателно запазување на заповедите Божји, го помага нашето приближување кон Бога.
И колку повеќе во нас има љубов, толку поблиски сме ние до Бога, и толку поцелосно ќе биде нашето пребивање со Бога и во Бога. „Бог е љубов, и оној кој пребива во љубовта, пребива во Бога, и Бог – во него“ (1.Јов. 4, 16).
Ете дури тогаш, а не порано, ние живите ќе добиеме вистинска можност да општиме со нашите упокоени. Тогаш ние живите, и самите осветени од пребивањето во нас на Христа Бога, можеме и за другите да бараме во молитва помилување, и осветување, и спасение.
Сакате ли да добиете по смртта упокоение со Светиите? Трудете се, уште сега, додека живеете на земјата, да водите праведен живот: да ги исполнувате заповедите Божји, да творите милостина, да се поткрепувате со Светите Таинства во Црквата Христова, да се молите за прошка на своите претходни гревови, и да барате од Господа благодатна помош за да не грешите понатаму.
Сакате ли да се молат за вас другите тогаш кога вие ќе се упокоите? Молете се и вие сега за претходно упокоените раби Божји.
***********************
Петок од Втората седмица на Великиот Пост
За воздржанието
Св. Јован Лествичник: Завладеј со стомакот, за тој да не завладее над тебе.
Св. Јован Златоуст: Постот на телото е храна за душата.
Св. Инокентиј Херсонски: Сети се дека Адам во рајот не бил пониско од тебе во совршенството – се обидел да опстојува без воздржание – и што се случи?
Св. Јован Колов: Кое од животните е толку силно како лавот? Но поради својот стомак и тој паѓа во мрежата и тогаш сета негова моќ е понижена.
Преп. Ава Серапион: Никогаш не може да ја достигне совршената чистота, оној кој се надева да ја стекне неа единствено со телесен пост, доколку не сфати дека воздржанието му е потребно за да може, после смирувањето на телото со пост, полесно да стапи во борба со останатите страсти.
Од книгата „Како да се сочува постот“: Како што телесниот пост подразбира ограниченост во храната, употреба на посебен вид храна и поретко примање на храна, така и душевниот пост треба да вклучува во себе: ограничување на надворешните впечатоци – храната за душата, тоа се информациите коишто по навика човекот ги прима во огромни размери; контрола над информациите, односно над квалитетот на храната што ја прима душата, со исклучување на сето она што ги буди страстите; поретко примање на храна, односно периоди на молчание, безмолвие, пребивање сам со себе, коишто му даваат на човекот можност да ги спознае своите гревови и да ја оствари главната цел на постот – покајанието.
Нашите страсти се тесно поврзани со сетилните слики. Страста се појавува во свеста во вид на гревовна слика, и обратно, гревовната слика, примена од надвор буди страст во нашето срце. Сцена на којашто непрестајно се манифестираат човечките страсти во сета нивна разнообразност, ефективност и суптилност, во нашето време е телевизорот. Телевизорот го држи човекот во страсна напрегнатост, бидејќи во пространството на неговиот екран е заклучено жариштето на сите чувствени емоции, страсти, похоти, жестокост, беззаконија. Тоа со што човекот од минатиот век можел, и тоа случајно, да се сретне само неколку пати во животот (на пример приказ на убиство), сега тој го гледа секој ден…
Душата има три способности: разум, чувства и волја. Од неразделната дружба со телевизорот волјата кај човекот се обессилува, како кај тие кои често се подложени на хипнотички сеанси; чувството затапува и бара сѐ понови и поинтензивни доживувања „и допинзи“, а разумот станува поробен од сликите коишто се менуваат една по друга и коишто го внесуваат неговиот живот во некаков фантастичен свет, во една фантазмагорија која постојано трае.
И каде е тука местото на безмолвието, на срдечната молитва? Човекот не се гледа самиот себеси, бидејќи живее не во дом, туку во театар со непрекинати претстави.
*************************
Четврток од Втора седмица на Великиот Пост
Св. Григориј Палама: Нека никој не мисли, браќа мои христијани, дека само лицата со свештенички чин и монасите имаат долг непрестајно и секогаш да се молат, а не мирјаните. Не, не, сите ние, Христијаните, сме должни да пребиваме во молитва.
И Св. Григориј Богослов, учејќи ги сите Христијани, им вели дека треба почесто да го спомнуваат во молитва името Божјо, отколку што дишат воздух… Освен тоа, внимавајте и на начинот на молитва, како може непрестајно да се молите, а тоа е имено, со умот. Тоа можеме да го правиме секогаш кога ќе посакаме. И кога седиме на ракоделие, и кога чекориме, и кога сме на трпеза, и кога пиеме, секогаш со умот можеме да се молиме и да твориме умна молитва, благоугодна на Бога, молитва вистинска. Со телото ќе работиме, а со душата ќе се молиме. Нека надворешниот наш човек ги исполнува своите телесни активности, а внатрешниот секогаш нека биде посветен на служење на Бога и никогаш да не го остава тоа духовно дело, умната молитва, како што ни заповеда и Богочовекот Исус, велејќи во Светото Евангелие: „Но ти, кога се молиш, влези во својата скришна соба и, откако ќе ја затвориш вратата, помоли Му се на твојот Отец, Кој е во тајност; и Он, кој гледа тајно, ќе те награди јавно“ (Мт. 6, 6). Соба на душата е телото, вратата, пак, се нашите пет телесни сетила. Душата влегува во својата дом, кога умот не талка таму-ваму по делата и световните работи, туку се наоѓа во внатрешноста на нашето срце. Нашите чувства се затвораат и остануваат такви, кога не им дозволуваме да се прилепат до надворешните сетилни нешта, а и умот наш на таков начин останува слободен од секакво световно пристрастие и со скриена молитва се соединува со Бога, својот Отец.
Св. Јован Златоуст: Сите луѓе имаат потреба од молитвата, не помалку отколку што дрвата имаат потреба од вода; и како што тие не можат да раѓаат плодови ако не примаат сок од коренот, така и ние, бидејќи не сме напојувани од молитвата, не можеме да раѓаме изобилно многуценети плодови на благочестието.
Св. Јован Лествичник: Стоењето на молитва е едно, но во пракса тоа има во себе многу различни и разни степени. Едни му пристапуваат на Бога како кон другар, а истовремено и како кон свој Владика, и Му принесуваат песна и молитва, веќе не за себе, туку застапувајќи се за ближните. Други бараат духовно богатство, слава и поголема смелост. Некои Го смилостуваат Бога да ги извади од замките на непријателот. Други бараат некакво достоинство. Едни други, пак, Го молат за целосна прошка на гревовите. Некои просат ослободување од темничните окови, а други разрешување на гревовите.
Пред сѐ, треба да ги напишеме на хартија нашите искрени молби и благодарења кон Бога, потоа исповедањето на нашите гревови и чувствените изливи на скрушената душа; а најпосле да ги упатиме кон Царот на сите нашите молби. Овој начин на молитва е најдобриот, како што ангел Господов му покажа на еден брат.
Доколку ти некогаш си застанал пред земниот судија, како обвинет, тогаш нема да бараш друг начин за стоење на молитва. А ако, пак, не си застанал пред судот и не си видел други казнети, тогаш, во краен случај, научи се да се молиш од примерот на болните, како тие го смилостуваат лекарот за поштеда, кога телото им е во болки.
Не употребувај во молитвата своја премудри изрази, бидејќи често простото и неукрасено детско пелтечење Му е поугодно на небесниот Отец.
**********************
Втора недела од Великиот Пост
Православното учење за посниот подвиг со особена сила се открива во Втората недела на Великиот Пост, посветена на Св. Григориј Палама и неговото учење за благодатната сила којашто слегува одозгора и го озарува целиот човек, откривајќи му ги најтаинствените доживувања на неговиот дух. Оваа седмица и Недела е своевиден повик од Црквата кон Господа – Дарителот на Светлината – со кој таа проси благодатно просветлување за оние кои духовно се подвизуваат. Самото богослужение на оваа седмица и недела го повикува човекот да чекори по патот на смирението, и во скрушеност да Му се обрати на Бога за Он, просветлувајќи го неговото внатрешно битие, да ги исцели слабостите на неговата природа.
Славниот Солунски архиереј и пофалба на архиереите, Свети Григориј Палама, и самиот многу строго се подвизувал на Атон и го просветлил својот сопствен живот предавајќи се на умната молитва. Неговата остроумност била плод не само на познавањето на науките, туку и на неговиот благодатен живот во Христа. Со нивна помош тој го побил еретичкото учење на Варлаам, кој го отфрлал православното учење за несоздадената светлина и не ја допуштал можноста за достигнување на тоа озарување, како плод на молитвата, постот и другите духовни подвизи на самоодрекувањето. Имено, на Соборот свикан во 1341 година во Константинопол овој свет син на Божествената светлина го разобличил споменатиот еретик и го заштитил православното учење за несоздадената светлина, со која Господ засветил пред Своите ученици на Таворската гора.
Црковната служба во чест на Св. Григориј Палама и неговото житие ги составил Константинополскиот Патријарх Филотеј во XV век, а канонот е дело на Генадиј Схолариј (XV век).
Втората недела од постот не била отсекогаш посветена на Св. Григориј, туку претходно била во спомен на евангелската парабола која зборува за покајанието на блудниот син. Сведоштво за тоа постои во Ерусалимскиот Устав од VII век, како и во Синајскиот Канонар (X – XI), а додека, пак, во Уставот на великата Цариградска Црква (IX – X век), оваа недела била посветена на Св. Поликарп епископ Смирненски. Евергетидскиот Устав (XII век) нема некои особени спомени за оваа недела. Кај него за овој период од постот во богослужбите преовладуваат претежно воскресни песнопенија. Во денешната служба од словенскиот Триод првиот канон зборува за покајанието на блудниот син, како за стар спомен, а вториот канон, пак, го пофалува светлиот пример на Св. Григориј. Оваа специфичност не се забележува во грчкиот Триод.
********************
Среда од Втората седмица на Великиот Пост
За молитвата
Свети Игнатиј Брјанчанинов: Што е постот во суштина? Зарем не се лажат оние кои сметаат дека е потребно да го запазуваат постот само формално, но не го љубат и тешко им е во срцето? И може ли да се нарече пост само запазувањето на оние правила за невкусување мрсна храна во посни дни? Ќе биде ли постот пост, доколку покрај внесувањето на извесни измени во составот на храната, не одвоиме време да се замислиме за покајанието, ни за воздржанието, ни за очистувањето на срцата преку засилена молитва?
Постот – тоа не е диета. Апостолот вели дека: „Храната не нѐ приближува до Бога“ (1. Кор. 8, 8). „Во видливото воздржание на телото нема совршенство, тоа може да го постигнат и неверните од неопходност или од лицемерни причини“, вели Преп. Јован Касијан Римјанин. Воздржанието во храната – тоа е само темел за понатамошната градба, со која „ нашиот ум се запазува во потребна чистота и трезвеност, а нашето срце, пак, во потребната суптилност и духовност“.
Св. Јован Лествичник: Молитвата е свештена царица на добродетелите.
Св. Филарет Московски: Како што од облакот избива молња, така и од молитвата пробива светлината на вистината и расудувањето.
Св. Јован Златоуст: Ништо толку не му помага на преуспевањето во добродетелите, како честото беседење со Бога.
Св. Григориј Ниски: Плодови на искрената молитва се: простодушност, љубов, смиреномудрие, трпение, незлобивост и слично на тоа. Сето тоа што уште пред вечноста раѓа плод, е плод на усрден живот. Такви плодови ја украсуваат молитвата; доколку ги нема, попусто се трудиме во неа.
Св. Теофан Затворник: „Вистина, вистина ви велам: што и да побарате од Отецот во Мое име, ќе ви даде“ (Јован, 16, 23), рече Господ и уште потврди: „Вистина, вистина ви велам“. Каков срам е тоа за нас што не умееме да се ползуваме со таквото неотстапно ветување! И добро би било, само ни е срам од тоа: ова фрла сенка на самото ветување, ако е тоа големо и навидум неостварливо. Не, вината е целата во нас и е главно во тоа што ние себеси не се сметаме за верни слуги Христови, и совеста не ни дава да бараме било каква милост од Господ. Уште повеќе, дури и ако некој пристапи да побара нешто од Бога, тоа го прави со поделена душа: ќе го спомне само попатно во својата молитва еднаш-двапати и го остава; да и потоа вели, „не слуша Бог“. Не, доколку бараме нешто особено, треба да бидеме неотстапни и непоколебливи во молитвата, налик на вдовицата, која и суровиот судија со својата упорност го принудила да ѝ удоволи на молбата. Денешните молитвеници, кога бараат нешто во молитва, молитвата ја придружуваат со пост, бдение, лишување од секаков вид и секакво благодејание и притоа бараат не ден – два, туку месеци и години; и тоа и го добиваат. Подражавајте ги нив доколку сакате да имате успех во молитвата.
********************
Митрополит Струмички Наум
Автономија како црковна аномалија
Меѓуправославната подготвителна комисија, од 9 до 17 декември 2009 година, во Шамбези, на тема „Автономија и начинот на нејзиното прогласување“ заклучува дека „последиците“ што произлегуваат од прогласувањето на автономијата за автономната Црква и нејзините односи кон автокефалната Црква се следните:
А) Поглаварот на автономната Црква го спомнува само името на поглаварот на автокефалната Црква;
Б) Името на поглаварот на автономната Црква не се запишува во диптисите;
В) Автономната Црква добива свето миро од автокефалната Црква;
Г) Епископите на автономната Црква се избираат и востоличуваат од нејзиниот надлежен црковен орган; во случај на докажана неспособност за тоа на автономната Црква, таа се потпомага од автокефалната Црква, кон која припаѓа.
Овие заклучоци и до ден-денес се важечки.
Самиот ’статус на автономија‘ на една Црква, како што ја замислиле претставниците на Меѓуправославната подготвителна комисија, е само една еклисијална (црковна) аномалија, која се темели на две еклисиолошки ереси или теолошки погрешни учења, кои ги препознаваме во точките А и В од нивните заклучоци. Да ги разгледаме теолошки, поединечно, па ќе дадеме и наш заклучок за негативните црковни последици од така замислената „автономија“.
Под точка А читаме дека поглаварот на автономната Црква го спомнува само името на поглаварот на автокефалната Црква. Од логиката на кажаново, не се предвидува, што е клучно во меѓусебните односи на епископите, и поглаварот на автокефалната Црква да го спомнува поглаварот на автономната Црква. Делот од Светата Литургија каде што се бара од автономниот поглавар да го спомнува автокефалниот, и неспомнувањето на останатите епископи на автономната Црква од страна на автономниот поглавар, исто така, е многу спорно, но подобро да не го образложуваме сега и овде. Тие прашања ќе станат јасни ако се објасни од каде тој порив за неспомнување кога Бог за сите нас си спомнува.
Што е битно да објасниме? Во Православната Црква, Епископот е на место и во обличје Христово. Епископите се меѓу себе еднакви по власт – секој во својата епархија. Локалната епископална Црква ги има сите потребни дарови за спасение на луѓето во сета нивна полнота. Никаква натструктура на власт во Црквата Христова, од кој било вид, не може да се појави над Епископот и да управува со него. Следствено, спомнувањето на епископите меѓу себе е само израз на нивното единство и на заедницата во Црквата Христова.
Така, не е нормално епископите (ова посебно важи за поглаварите) да не се спомнуваат по име меѓу себе, а притоа да не дојде во прашање нивната заедница; но веќе е ерес спомнувањето да се користи како инструмент за контрола, потчинување или ерархиска подреденост од страна на поглаварот на автокефалната Црква над целата автономна Црква и нејзините епископи, односно, поединечно земено, над Тело Христово возглавено од еден епископ, над Самиот Христос. Оваа незадржлива еретичка желба за демонстрација и концентрација на човечка власт во Црквата одамна ја парализира христијанската мисија во светот.
Во спомнувањето на надлежниот епископ од страна на неговото свештенство има и елемент на контрола од страна на надлежниот епископ над неговото свештенство, кое реално е ерархиски подредено на својот епископ и е со строго делегирани права од него. Но таквото спомнување да се направи средство за контрола над група епископи кои сочинуваат друга помесна Црква, односно, поединечно земено, над Тело Христово возглавено од еден епископ, односно над Самиот Христос, е прецизно речено, еклисиолошка ерес.
Треба да се знае дека сите епископи на една помесна Црква задолжително го спомнуваат на Светата Литургија Првиот по чест меѓу себе, но, исто така, и Првиот треба да ги спомнува сите епископи на Литургијата што ја служи. Нарушувањето на спомнувањето од чија било страна е нарушување на единството. Спомнувањето нема врска со никаква потчинетост и затоа треба да биде обострано.
Под точка В читаме: автономната Црква добива свето миро од автокефалната Црква. Како прво, според светите Канони на Црквата (6-то правило Картагенски – освен епископот, друг не смее да осветува свето миро), светото миро може да го подготвува секој епископ; а како второ, епископот го подготвува светото миро не за себе, туку за своето свештенство – како еден инструмент за контрола над него и покрај делегираната (пренесената) власт од него на свештениците да ја извршуваат Светата Тајна Крштение. Е, сега, од инструмент за контрола на епископот над свештенството некој овде сака варењето на свето миро да го претвори во инструмент за контрола од страна на автокефалната Црква над административно автономната Црква. А спомнавме дека само обидот за демонстрација на власт само над еден епископ е обид за потчинување на Тело Христово, на Самиот Христос.
Значи, и двата инструмента за контрола од страна на епископите над свештенството (спомнувањето и варењето на свето миро) – што е нормално и оправдано, некој сака да ги претвори во инструменти за контрола од страна на автокефалната Црква над т.н. автономна Црква – што е ненормално и теолошки неодбранливо. Една Црква или има услови за ’автокефалност‘ или нема, и толку. Доколку има, може да ѝ биде призната и фактичка автокефалност од Црквата од која се осамостојува, додека не биде официјално призната од сите помесни Православни цркви.
Еклисијалните и еклисиолошките последици од т.н. автономија, сфатена како што ја предлага Меѓуправославната подготвителна комисија, се такви што сите епископи на автономната Црква, кои божем ги издигнува на некое повисоко ниво на административна независност – како што лажно се претставува идејата за автономија, всушност, ги прави само викарни на поглаварот на автокефалната Црква; затоа што, нели, нив никој не ги спомнува како заедничари во едната Литургија Божја и одземена им е можноста да варат свето миро.
Таканаречената автономија, меѓу другото, претставува хулна претпоставка дека една помесна Црква е на некој начин непотполна, незрела, неискусна или во кој било поглед фалична. Кога веќе знаеме дека само локалната епископална Црква ги има сите потребни дарови за спасение на луѓето во сета нивна полнота, тогаш како може збир на неколку такви Цркви, посебно организиран во помесна Црква поради специфични пастирски состојби, да биде во нешто фаличен?
Црквата не е ограничена да изнајде или предложи и нови форми на канонско единство, ако сакаат нејзините претставници. Ваков позитивен опит имаме и од досегашниот дијалог меѓу СПЦ и МПЦ-ОА.
Овие еклисијални и еклисиолошки девијации при одредувањето на т.н. статус автономија, за кои погоре говоревме, се суштинско прашање за еден следен Вселенски собор, бидејќи се работи за воведување ерес во Црквата. Борбата против ересите и утврдувањето на вистинската вера отсекогаш билe клучни причини и тема за свикување и одржување на Вселенските собори.
Исто така, за сите горенаведени неправославни учења, епископите во САС на МПЦ-ОА се свесни и разговарале меѓу себе, и согласни се дека нема да потпишат никаков документ што нив ќе ги содржи. Всушност, со овој текст само ги сумирав и пренесов нивните благочестиви мислења во чест на Неделата на Православието.
*********************
Петок од Четвртата седмица на Великиот Пост
Св. Јован Златоуст: Секогаш кога ќе се оградуваш себеси со крстниот знак, се преисполнуваш со голема смелост и целиот себеси се предаваш во благоугодна жртва на Бога.
Св. Григориј Богослов: Кога го твориш крстниот знак, спомнувај си за сета сила на крстот, сето дело на нашето спасение и бргу ќе го изгасиш својот гнев и сите останати страсти.
Преп. Теодор Студит: Крстот Христов гордиот и високоумниот го смирува, мрзливиот го поттикнува во срцето на подвиг, расеаниот го потчинува на бремето на своето учење, жестокосрдечниот и свирепиот го скротува и општо секого преобразува, ако тој му пристапува само со цврста намера да го исправи својот живот.
Св. Јован Златоуст: Христос дојде и донесе прошка, оправдание и живот, но ги дарува не само така, туку преку посредство на Крстот. Во Крстот Христос е смислата на целиот живот и сите дела на Спасителот.
В. Талин: Христијаните свето го почитуваат Крстот Господов. Целиот христијански живот е осенет и освештен со крстното знамение. Од рано детство па до самата смрт, верниот Христијанин го носи на себе, на своите гради, крстот како знамение на Христовата победа, заштита и сила. Секое дело тој го започнува и завршува со крстниот знак, и сѐ прави во слава Христова. Со крстното знамение Христијанинот го започнува својот ден, и со крстното знамение тој оди на почивка, завршувајќи го денот во слава Божја.
***************************
Значењето и историјата на празникот „Благовештение“
Огромно и неприкосновено е значењето на Богородица во животот на Црквата. Таа е Онаа која Му ја даде човечката природа на нашиот Господ Исус Христос; Онаа во која видовме чудесен спој на сите добродетели; Онаа која го исправи старозаветниот престап – преку Ева влезе гревот во човекот, а преку Дева дојде Спасението негово. Некогаш во сетилниот Рај човекот се оддели од Бога, а овде во Црквата, преку Богородица, тој се соединува со Него. Некогаш змијата ѝ шепотеше на Ева, на грев наведувајќи ја, а еве, сега, Архангелот Гавриил, со блага вест Дева ја поздравува, соопштувајќи ѝ за Овоплотувањето кое во неа треба да се изврши.
Ако зборуваме за Христа, „не можеме да ја изоставиме таа што Му даде тело, а кога зборуваме за Богородица, истовремено се осврнуваме и на Христа, зашто таа од Него црпи благодат и значење“ (Митрополит Јеротеј Влахос). И затоа теотокологијата е тесно поврзана со христологијата, што исто така се согледува и во животот на Црквата, во животот на Светиите, чијшто карактеристичен белег е нежната љубов кон Мајката Божја.
„Денес е почетокот на нашето спасение и објавувањето на тајната од вековите…“, се вели во тропарот. И навистина Благовештението е почеток на сите Господови празници, означува „добра вест“ „блага вест“, благоизвестие за најголемата и најрадосната вест во историјата на човештвото, за спасението на човечкиот род, коешто се изврши преку Овоплотувањето на Синот Божји во утробата на Дева Марија.
„Празникот Благовештение е воедно и Господов и Богородичен. Господов бидејќи се однесува на Христа Господа, Којшто беше зачнат во утробата на Богородица, а Богородичен бидејќи се однесува на онаа личност којашто придонесе во зачнувањето и вочовечувањето на Бога Словото“ (Митрополит Јеротеј Влахос).
Воведувањето на овој празник во животот на Црквата може со сигурност да се следи дури од VII век. Но постојат некои факти, според кои неговата историја би можела да го има својот почеток уште од многу порано, односно уште од III век. Имено, постојат неколку беседи кои им се припишуваат на Светите Григориј Чудотворец, Петар Хрисолог и Атанасиј Синајски, но некои истражувачи сметаат дека тие не се автентични. Исто така, во VII век во Назарет постоела базилика посветена на Благовештение, како и базилика во Витлеем, посветена на Раѓањето Христово, што ја изградила Св. царица Елена во куќата каде што се случило Благовештението. Јероним (+420) пишува дека во Назарет, на самото место каде што ѝ се јавил Арх. Гавриил на Пресвета Богородица, постоел храм во спомен на истиот настан. Тогаш зошто не би можеле да кажеме дека овој празник започнал да се слави многу порано, кога веќе уште во ранохристијанскиот период постоеле храмови посветени на ова свештено собитие? Во прилог на ова се и беседите изговорени во Цариград во V – от век, од страна на Прокло Патријарх Цариградски и Василиј Селевкиски. Нивната содржина зборува за овој настан.
Сигурната историја на празникот може да се следи од VII век, односно од Трулскиот Собор (692 год.), кој предвидува во деновите на Великиот Пост да се служи Литургија на Претходно осветени дарови, освен во сабота и недела, како и на празникот Благовештение.
Богослужбата на овој празник ја пишувале повеќе химнографи, меѓу кои Светите Андреј Критски, Јован Дамаскин, Козма монах, Анатолиј Цариградски, Лав Мудри и други.
*************************
Среда од Четвртата седмица на Великиот Пост
Надвор од крстот нема живо познание на крстот – Св. Игнатиј Брјанчанинов
Св. Димитриј Ростовски: Треба да знаеме дека Господ не нѐ принудува да го носиме Неговиот Крст, односно да го претрпи истото страдание, какво што Он го прими заради нас. Тој не вели: „Ако сакаш да одиш по Мене, земи го Крстот Мој“, туку вели: „Секој да си го земе својот крст“ (види Матеј 16, 24). Бидејќи Господ наш знае дека ние не можеме да го носиме Неговиот Крст. Но својот, пак, со наша сила и со Негова помош можеме.
Платон, Митрополит Московски: И тој Крст не беше толку тежок за Него, колку што беше олеснителен и спасителен за нас. Неговото бреме – наше успокојување; Неговите подвизи – наша награда; Неговата пот – наше олеснување; Неговите солзи – наше очистување; Неговите рани – наше исцеление; Неговото страдање – наша утеха; Неговата крв – наше искупување; Неговиот Крст – наш влез во рајот; Неговата смрт – наш живот.
Преп. Јован Касијан Римски: Крстот наш е всушност стравот Господов; и како што распнатиот не може да се движи онаму каде што би сакал, така и ние своите волја и желби треба да ги управуваме, не според тоа што ние пријатно и што им годи на нашите похоти, туку според законот на Господа, со Кого ние сме сораспнати. И како што прикованиот на крст не мисли за сегашноста и предметите на своите страсти, не се грижи за утрешниот ден, не сака водство, не се гордее, не спори, не ропта, не тагува по сегашноста, не ги помни поранешните навреди, туку се смета себеси мртов за сѐ вештествено, и мисли само за тоа каде ќе треба да појде по неколку минути, така и ние, приковани со стравот Господов, треба да умреме за сѐ, не само за световните пороци, туку и за сѐ што е световно и целото наше внимание да го насочиме таму каде што би можеле во секоја минута да се преселиме. На таков начин можеме да ги умртвиме сите наши похоти и плотски страсти.
Св. Теофан Затворник: Што е крстот? Секаков вид на неудопство, тежина и мака, како внатрешни, така и надворешни, кои ни стојат на патот на добросовесното исполнување на заповедите Господови, во животот во духот на Неговото учење и барање. Таквиот крст толку се сраснува со христијанинот, што каде е христијанинот таму е и тој крст, а каде го нема тој крст, таму нема ни христијанин. Сеопштата лагодност и животот во задоволства не му приличи на вистинскиот христијанин. Неговата задача е да се очисти себеси и да се поправи. Тој е како некој болен кој има потреба од каутеризација и ампутација, а како може тоа да помине без болка? Тој сака да се извлече од ропството на силниот непријател, а како тоа би можело да се случи без борби и рани? Радувај се кога го чувствуваш на себе крстот, бидејќи тоа е знак дека одиш по Господа по патот на спасението. Потрпи малку. Уште малку крај и венец!
**********************
Вторник од Четвртата седмица на Великиот Пост
Крстот е знамение на идната бесмртност – Преп. Авва Исаија
Тропар: Си нѐ искупил од законската клетва со чесната Твоја крв, на Крстот приковувајќи се и со копје прободувајќи се, бесмртност си му источил на човекот, Спасителу наш, Слава Ти.
Епископ Силвестер: Исус Христос секој наш долг го откупи поодделно… За ова Исус постеше, беше искушуван и го победи искушувачот; за ова беше потребно дрво за дрво, и рака за раката подадена во невоздржание, рацете приковани за раката своеволна, оние раце коишто ги собраа во едно сите краишта на светот за раката на протераниот Адам; за ова се вознесе на Крст поради падот, вкуси жолчка поради забранетиот плод, прими трнов венец поради лошото владеење, прими смрт поради смртта и погребение поради враќањето во земја.
Св. Андреј Критски: Да не беше Крстот, Животот не ќе беше прикован на дрво. А доколку Животот не беше прикован, не ќе истечеа од реброто потоци на бесмртност, крвта и водата, очистителни за светот.
Св. Филарет Московски: Спомни си за Христа во пештерата и во затворот, и нема да те соблазнува велелепно украсениот дом. Спомни си за Христа оголениот и облечен во облека на потсмев, и нема да посакаш раскошна облека. Спомни си за оцетот и жолчката што Христос ги вкуси и нема да бидеш алчен за празнични пирови. Спомни си за Христа Кој ја пролеа Својата крв и за оние што ја пролеаја Неговата. Сети се дека на Крстот се молеше и за оние коишто Го распнаа на Крст, и веќе нема да мислиш за одмазда на душманите свои, туку великодушно ќе им простиш.
Св. Атанасиј Велики: Зошто Господ не претрпе некаква друга смрт, туку баш Крстна? Оној што го прашува ова, тој нека знае дека токму оваа, а не некаква друга смрт, можеше да биде спасителна за нас, и токму неа ја претрпе Господ заради нашето спасение. Имено, ако Он дојде за на Себе да ја понесе нашата клетва, тогаш на каков друг начин ќе станеше Он клетва ако не ја понесеше на Себе смртта како клетва? А токму таква е Крстна смрт, бидејќи е напишано: „Проклет да е секој што виси на дрво“ (Гал. 3, 13). И второ, ако смртта на Господа е искупување за сите, ако со неа се разрушија преградите и беа повикани народите (Ефес. 2, 14), тогаш на каков начин би можел Он да нѐ повика кон Отецот, ако не распнат на Крст? Имено, само на Крст може да се умре со раширени раце.
***************************
Три современи настани кои ја сведочат силата на Крстот
На гости кај „видовитата“
-Сакаш ли да ти помогнам? – ми предложи една позната видовита жена – екстрасенс, со голема љубов и почит и потполно бесплатно.
-Јас веќе толку луѓе сум излечила! Можам и операции да правам од далеку!
Јас се согласив од љубопитност. И таа почна да прави движења со рацете на растојание од еден метар од мене. Потоа вели:
-Не можам, нешто ме спречува. Имаш нешто метално на тебе. Треба да го тргнеш.
-Имам часовник, игла и крст.
-Часовникот и иглата можеш да ги оставиш, ама крстот многу пречи, не се гледа ниту еден орган во телото…
Да го симнам крстот не сакав, ми изгледаше нелогично: метал си е метал. Како може еден да пречи, а друг не.
Дури потоа ми се разјасни зошто „многу пречи“. Една година после овој експеримент ми падна во очи статијата наречена „Го разбива опиумот на безверието“, од игумен Ефрем. Во неа го пишуваше следново:
„Современата младина, лишена од вера, а често и од благодатта на Светото Крштение, преку демонизирање, станува лесно управувана толпа, којашто можат да ја раководат неколку силни магови – екстрасенси. Демонизирањето, односно вселувањето на бесот, екстрасенсите го спроведуваат со помош на тајни заколнувања, маѓепсување со предмети и особени движења. А крстот им пречи, со него многу тешко им успева, бидејќи тој ја привлекува благодатта Божја на човекот и не им дозволува на демонските сили да навлезат во телото. Ете зошто екстрасенсите секогаш бараат да се симне крстот“.
Црно куче
Во 1998 година, во една прилика со мојата сопатничка одевме заедно по еден селски пат. Наоколу ни жива душа. Одеднаш на крстопатот гледам – со полна брзина залетана кон нас една црна кралска дога, се дави од лаење. Сопственикот на кучето никаде на видик. Очигледно го пуштил кучето да трча слободно, а тој седи некаде во сенка. Во мене сѐ замре. Да бегам нема смисла, а да се скријам нема каде.
-Не плаши се, – ми рече сопатничката и го прекрсти кучето, кое веќе беше на три метри од нас – во Името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух! Запри!
Кучето застана како вкопано во земја и замолчи.
Чудно вино
-Неодамна ми се случи нешто толку необично, што друг да ми раскажуваше не би поверувал, – ми кажа на средбата еден од нашите парохјани.
-Ти знаеш де, одвреме-навреме посетувам една старичка. Таа е мајка на мои соученици. Обајцата нејзини синови, близнаци, умреа пред неколку години од глад. Обата беа неженети, така што и нивната мајка остана сама на светот. Бидејќи сама, како што обично оди, го препишала својот мал трисобен дом на соседите, за тие да се грижат за неа и да ја хранат. И секако, тие не се трудат којзнае колку многу, но сепак ѝ даваат некакви продукти. И се разбира, не можат да дочекаат да ја погребат.
И воопшто не им се допаѓа што навраќам кај неа. Знаат дека не е потполно сама. Јас еднаш му раскажав за таа ситуација на мојот духовник, а тој ми рече: „Биди внимателен, можат и тебе да те убијат“. Тој, знаеш, ништо не кажува онака без причина. Се зачудив, секако, но не го сфатив тоа како предупредување.
И така еве, пристигнувам јас кај таа старичка на некаков си црковен празник. Таа извади од некаде шише со вино. „Ајде“, ми вели, „во спомен на децата мои“. А јас, секако, од вино никогаш не се откажувам. „Ајде“, велам. И нешто мене тоа шише не ми се допадна. Го зедов и го прекрстив како што е редот. И можеш да замислиш – виното ја промени бојата! Пред наши очи! Стана некако матно црвено. „Од каде ви е ова вино?“, ѝ велам јас. „Соседите“, одговара таа. „Одамна ми го дадоа, ама досега немав прилика да го отворам“. Што се случи со виното, не се ни обидовме да сфатиме. Но, не се напивме од него. Претпазливиот и Бог го пази. И потоа му го раскажав тој случај на духовникот. Но таквите работи тој ги прима како да се подразбираат: „Добро што си го прекрстил“, ми рече.
*************************
Понеделник од Четвртата седмица на Великиот Пост
Св. Димитриј Ростовски: Затоа Црквата и го воздигнува Крстот Христов, за ти војувајќи со тоа знамение, да ги победуваш непријателите свои. Затоа што и војниците на земниот цар, кога се држат блиску до военото знаме, подобро се спротивставуваат на непријателите, и оној војник којшто се оддалечува од него, поскоро ќе погине.
Св. Јован Златоуст: Гледај како небесниот Цар ги наоружал воините што Го следат! Он не им дал штит, ниту шлем, ни лак, ни оклоп, ниту, пак, нешто друго слично, но што од сето тоа би било посилно од силата на Крстот, вистинското знамение на победата над демоните.
Св. Ефрем Сирин: Ако ти, брату мој, секогаш го употребуваш светиот крст за своја помош, нема да ти се случи зло и рана нема да се приближи до телото твое.
Протоереј Г. С. Деболски: Стоејќи со почит пред Животворниот Крст Господов и повикувајќи нѐ на поклонение пред него, Црквата во Четвртата седмица воскликнува: „Оваа Света и Светоносна седмица, му го предлага на светот сечесниот Крст: пријдете и поклонете се со страв и љубов. Божествениот и сечесен Крст е за нас сокровиште на осветувањето и сила“.
Св. Амвросиј Медиолански: Благодарете му, браќа, на божественото милосрдие за тоа што ви даде безбедно да ја достигнете половината на Четириесетницата. Но за овој дар достојно да Му заблагодарат можат само оние кои се труделе да живеат така како што бевме поучени во почетокот на Четириесетницата, односно оние кои се грижеа да испросат за себе отпуштање на гревовите со секојдневен пост, дела на милосрдие и посетување на богослужбите. А што се однесува до оние кои го занемариле сето тоа, односно не постеле секојдневно, не твореле милостина, не се труделе во молитвата или се молеле без срдечно покајание, тогаш тие треба не да се радуваат, туку да пролеваат солзи.
*********************
За Третата недела и Четвртата седмица од Великиот Пост
Постот го поткрепува телото, умот и срцето ги просветува, преку него во духот човечки венеат страстите и добри дела се извршуваат, умот се издигнува кон небото и од таму прошка од Бога за нас се симнува. И ете Црквата, во Неделата од третата седмица на Великиот Пост, на сеноќното бдение среде храмот го изнесува Животворниот Крст пред кого цела недела ќе се поклонуваат верниците; го изнесува среде Четириесетницата, за преку него да им напомне на верните за страданијата и смртта Господова, да ги охрабри и утврди оние што постат за да го продолжат подвигот на постот. И бидејќи поклонението на Крстот продолжува и во Четвртата седмица од Постот па сѐ до петокот, целата Четврта седмица се нарекува Крстопоклона.
Во неделната богослужба се сликаат страданијата на Спасителот, но заедно со Неговото славно Воскресение, што претставува радост и утеха за верниот народ, а тоа се согледува во пасхалните ирмоси на канонот од Утрената неделна богослужба.
Во најстарите Устави, како Ерусалимскиот (VII век), не постои спомен за поклонение пред Крстот во оваа Трета недела, но во Цариградскиот Типик (IX – X век) апостолот и евангелието на богослужбата за оваа недела се исти како и денешните, што укажува дека веќе од овој период можеме да ја следиме историјата на востановувањето на овој спомен. Овој Типик ја посветува не само Третата недела од Постот на Крстот, туку и целата Четврта седмица, нарекувајќи ја „η μέση ευδομάς“. Евергетидскиот Типик (XII век), ја содржи речиси истата богослужба која се практикува и денес. Стихирите, односно богослужбените текстови за оваа недела и седмица ги напишале Св. Јосиф Студит и Св. Теодор Студит, како и Св. Теофан Исповедник. Токму поради тоа што крстот нѐ учи на скромност, во богослужбите на оваа седмица провејува и споменот за митарот и фарисејот.
Во особеностите на оваа недела, во понеделник, среда и петок на Првиот час, наместо „Стапките мои…“, се пее „На Крстот Твој се поклонуваме Владико, и Светото Твое Воскресение го славиме“, а во петок после отпустот на Часовите, Крстот свечено се внесува во олтар.
Словото за Крстот – за нас кои се спасуваме – сила Божја
„На Крстот Твој се поклонуваме Владико, и Светото Твое Воскресение го славиме“.
Како што патник, заморен од долгиот пат, наоѓа одмор под разгрането дрво, така и Православните Христијани, исполнувајќи го своето духовно патешествие кон Небесниот Ерусалим, кон Пасхата Господова, го наоѓаат на средината од патот „Дрвото Крстно“, за под неговата сенка да соберат сили за понатамошниот пат. Или како што пред доаѓањето на царот, кој се враќа од победа, најпрво доаѓаат неговите гласници, знамение и скиптар, така и Крстот Господов ѝ претходи на Христовата победа над смртта – светлото Воскресение.
Крстот ни е даден во својство на знамение на челото, како што на Израилот му било дадено обрезанието. Имено, преку него, ние верните, се разликуваме од неверните и се препознаваме. Тој ни е штит и оружје и спомен за победата над ѓаволот. Тој ни е печат за да не се допре до нас истребувачот, како што се вели во Светото Писание.
***********************
Проф. д-р Ратомир Грозданоски, протоѓакон
Толкување на Евангелието во Третата недела од Великиот Пост
Вистинските Христови Следбеници
„И кога го повика народот и учениците Свои, им рече: ’Кој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, и нека го земе крстот свој и нека оди по Мене‘. Зашто кој сака да ја спаси душата своја, ќе ја загуби; а кој ја загуби душата своја заради Мене и Евангелието, тој ќе ја спаси. Оти каква полза е за човека, ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости? Или каков откуп ќе даде човекот за својата душа? Зашто кој се срами од Мене и од зборовите Мои во овој прељубодеен и грешен род, и Синот Човечки ќе се срами од него, кога ќе дојде во славата на Својот Отец со светите ангели. И им рече: ’Вистина, ви велам: тука стојат некои, кои нема да вкусат смрт, дури не го видат царството Божјо, дојдено во сила‘“ (Марко 8, 34-38; 9, 1)
Откако ја открил тајната на страданијата и воскресението, за да не бидат разжалостени Апостолите, Спасителот започнал да ги бодри и да ја бара нивната поддршка. Он им кажал дека тие што сакаат да Го следат треба да бидат подготвени на жртви и страдања.
Неговите зборови „Кој сака да врви по Мене“, укажуваат дека прифаќањето на Христа и на Христијанството е израз на слободната волја на човекот, и лично од секој човек зависи дали во овој грешен свет ќе се определи за или против Христа.
Зборовите „да врви по Мене“, значат следење на Христа, односно, повик кон човекот да живее Христијански, евангелски живот.
Потоа Спасителот вели: „нека се одрече од себе“. Сето тоа бара самоодрекување, а самоодрекувањето се состои во нашата борба против секое самоволие и самољубие… Одрекувањето од себеси значи одрекување од својата телесност и од световната волја; одрекување од мрачната свест, од материјалната корист и од врската со овој свет. Одрекувањето од себеси треба да биде и одрекување од лошите постапки.
Зборовите „и нека го земе крстот свој и нека оди по Мене“, значат човекот да биде подготвен да поднесе смрт, бидејќи крстот во тоа време, се сметал за орудие на најпонизната казна. На крст биле распнувани тешките разбојници заради нивните гревови. Носењето на крстот свој е символ на поднесените страдања од љубов кон Бога. Во Римската Империја се практикувало секој што ќе биде осуден на распнување, сам да го носи својот крст до местото на распнувањето. Во Христијанството, носењето на крстот е средство за најдобро потсетување и разбирање на Христовата смрт заради нас. Ставрологијата има особено значење во Христијанството. Крстот стана символ за нашето спасение. Оваа вистина ја разбираат само луѓето кои веруваат во Христа и со својата душа учествуваат во Христовите страдања, за да бидат учесници и во Воскресението. Секој од нас го носи својот крст и оди по својата Голгота…
Бог човекољубиво кажува дека доколку се предадеме на смрт заради Христа, тогаш сме ја запазиле душата своја. Но да не загинеме како разбојници, како казненици, или како самоубијци, бидејќи тогаш смртта не е заради Христа, туку заради гревот што сме го направиле, и на тој начин ја губиме душата своја… И секогаш кога се трудиме овоземно да мислиме, да дејствуваме и да ја спасуваме нашата душа, значи дека сме ја загубиле и тогаш нашиот живот е повеќе животинско опстојување, отколку човечко живеење… Треба да бидеме особено внимателни бидејќи овоземниот живот, сакале ние или не, поминува или протекува како песокот низ прсти… Затоа одбивањето да се носи Христовиот крст на себеси значи духовна смрт. Сите луѓе еднаш мора да умрат, но Христијаните не треба да се плашат од смртта. За нив смртта ја загубила силата и ја нема „осилката“ на гревот (1.Кор. 15, 55-56).
Слично нешто Христос изрекол и во други пригоди (Лука 17,33; 9, 23-27). Евангелистот Марко напишал: „А кој ја загуби душата своја заради Мене и Евангелието тој ќе ја спаси“. Само во Евангелието според Марко го има изразот „и Евангелието“, што е всушност дообјаснување. Со тоа апостолот сака да објасни како треба да се живее во Христа, а тоа живеење е според Евангелието.
„Оти каква полза е за човека, ако го придобие целиот свет, а на душата своја ѝ напакости?“… според Божјите мерки за вреднување најскапа е човековата душа. Нејзината драгоценост ја надминува вредноста на целиот свет. Ни целиот свет со сите свои богатства не вреди колку вечниот живот на душата. Затоа не треба да тргуваме со бесценетоста на нашата душа, туку да ја поставиме над сѐ и да ѝ ја обезбедиме вечноста!… Спасението не може да се купи со никакво богатство. И целиот свет да го добиеш, тој не вреди колку една човечка душа, бидејќи со него не можеш да ја откупиш душата.
„И им рече: ’Вистина, ви велам: тука стојат некои, кои нема да вкусат смрт, дури не го видат царството Божјо, дојдено во сила‘“. Постојат повеќе различни мислења од кои најзначајни се две толкувања: првото кое се поврзува со настанот што следи, а тоа е Христовото Преображение, и второто, во кое овој текст се поврзува со Второто Христово доаѓање.
Првото мислење го застапува Блажениот Теофилакт Охридски, и поврзувајќи го со ова Преображението, вели дека Апостолите, во врска со Христа претходно се искажале дека Он е „Син на Живиот Бог“. А потоа, Он им зборувал за Своите страдања во Ерусалим, поради што Апостолите се соблазниле и се натажиле, бидејќи мислеле дека ќе Го изгубат нивниот Господ и Учител. Согледувајќи го тоа, Он решил да им каже дека „тука стојат некои“, а се однесувало на тројцата апостоли: Петар, Јаков и Јован, кои нема да умрат додека Он не се преобрази пред нив, та тие да го видат Неговото свето Преображение, и да сфатат во каква слава ќе се јави Он при Неговото Второ доаѓање.
Христовото Преображение е предзнак, најава и претставување на Второто Христово Пришествие. Во таква слава и „сила“ ќе се појави Христос при Второто доаѓање. И тогаш Он така ќе засветли, а така ќе светат и праведниците Божји, како што во таа преображенска светлина засветиле и пророците Мојсеј и Илија. Во старата Црква, многу од Христијаните очекувале дека Второто Христово доаѓање ќе се случи во нивно време, во времето на апостолските сведоци. Ваквото мислење и очекување постоело и во Солунската Црква, па затоа Апостол Павле го напишал посланието, во кое ги поучува и им кажува како треба правилно, христијански да го очекуваат тој ден. Веројатно и Св. Јован Богослов го почувствувал тоа кај првите Христијани, а и Св. Ап. Петар (види: Јован 21, 23; 2.Петр. 3, 4). Според тоа лесно е да се разбере дека првите Христијани го очекувале Второто Христово доаѓање во нивно време. Од таму и произлегува второто толкување со кое овој текст е поврзан со Парусијата – Второто Христово доаѓање…
Христовото пророштво во овој стих толкувачите сметаат дека се однесува на:
1.Преображението кое веднаш потоа се случило;
2.Распнувањето на Крстот;
3.Христовото Воскресение од мртвите;
4.Слегувањето на Светиот Дух врз Апостолите;
5.Ширењето на Царството Божјо од Апостолите по целиот свет;
6.Второто Христово доаѓање.
************************
Сабота од Третата седмица на Великиот Пост
За молитвата за покојните
Св. Кирил Ерусалимски: Сакам и со пример да ве уверам, бидејќи знам многумина кои велат: „Што полза има душата, која со гревови или без гревови си заминува од овој свет, кога ја спомнуваат на молитва? А зарем ако некој цар ги испрати оние што му се непријатни во прогонство, а потоа нивните ближни сплетат венец и му го принесат за оние што трпат казна – нема ли царот да им ја ублажи казната? На таков начин и ние, принесувајќи Му на Бога молитви за покојните, дури и кога се грешници, не плетени венци, туку Христа закланиот за нашите согрешенија Го принесуваме, смилостивувајќи Го Човекољубецот Бога и за нив, и за нас самите.
Архиепископ Филарет Черниговски: Уделот на оние што си заминале од нас е исто така во рацете на Господа, како и уделот на оние што остануваат. Живееме ли, умираме ли – Господови сме! (Рим. 14, 8)
Св. Филарет Московски: Доколку те обзема тага или жалост по добриот и возљубен од тебе покојник, речи си себеси: „Животот наш е на небесата“ (Фил. 3, 20).
Протоереј И. Толмачев: Над покојниот пролевај солзи и оплакувај го, но не биди неутешен како оној кој нема надеж.
Молитва за покојните:
Упокој ги, Господи, душите на упокоените раби твои: моите родители, сродници, добротвори (имиња), и сите Православни Христијани, прости им ги сите согрешенија волни и неволни и дарувај им Царство Небесно.
Архимандрит Кирил Павлов: Долгот на љубовта кон ближните нѐ обврзува да се молиме за упокоените што преминале во вечност. Нивниот удел ни е непознат, но ние секако треба да се молиме за нив, бидејќи тоа за нив е многу добро, а за нас е од голема полза. Правејќи молитва за покојните, ние им ја сведочиме својата љубов кон нив, искажуваме сострадалност, милосрдие. А нели Господ рекол: „Блажени се милостивите зашто тие ќе бидат помилувани“. Освен тоа, доколку нашиот ближен за кого се молиме Му угодил на Господа, тој самиот има пред Господа смелост и пред Него може да ги вознесе своите молитви за нас.
Додека постои на земјата победничката Црква, со нејзино посредништво уделот на покојните грешници сѐ уште може да се измени на подобро. Каква утеха е тоа за тажното срце, колку многу светлина во несфатливото за умот Христијанство! Зраците на светлината што се излеваат од него, продираат и во мрачното царство на упокоените.
***********************
Вторник од Шеста седмица на Великиот Пост
За осудувањето
Од дневникот на свештеник Александар Елчанинов: Со осудување е исполнет целиот наш живот. Ние не ги поштедуваме туѓите имиња; лекомислено, често дури и без злоба, осудуваме и клеветиме, веќе речиси по навика. Како што есенските лисја шушкаат, и паѓаат, и гнијат, загадувајќи го воздухот, така и осудувањата го разоруваат секое дело, создаваат пречки на недоверба и злоба, ја фрлаат во пропаст нашата душа. Знак за необјективно судење е острастеноста, злобата, немањето љубов поради себештедењето, непризнавањето на својата огревовеност, а строгост кон другите.
Преп. Исак Сирин: Не ги презирај грешниците поради нивните недостатоци, за и самиот да не бидеш искушан во истото што го искусиле тие.
Преп. Ефрем Сирин: Не се потсмевај и не го осудувај оној што паднал во искушение, туку подобро моли се за и самиот да не те снајде нешто слично.
Преп. Јован Лествичник: Дури и со свои очи да го видиш оној што греши, ни тогаш немој да го осудиш; бидејќи често и очите лажат.
Преп. Авва Доротеј: Не го осудувај ближниот: тебе ти е познат неговиот грев, но покајанието негово ти е непознато.
Преп. Нил Синајски: Вразуми го оној што греши, но не го осудувај паднатиот, бидејќи ова последното е дело на злословие, а првото дело на оној кој сака да поправи.
Св. Тихон Задонски: Кога нешто лошо ќе видиш или слушнеш за ближниот свој, запечати ја устата со молчание, а воздивни за него кон Господа, за Он да го исправи.
********************
Понеделник од Шеста седмица на Великиот Пост
За смирението
Преп. Авва Исаија: Суетен е трудот на оној кој без смирение пости строго и поднесува тешки подвизи.
Инокентиј Архиепископ Херсонски: Смирението е неопходна добродетел на созданието; само на Единиот Бог Му доликува величие.
Св. Јован Златоуст: Покајанието го подига паднатиот, плачот за гревовите чука на небесните врати, а смирението ги отвора.
Св. Филарет Московски: Смирението е столб на добродетелта. Како што солта ѝ дава вкус на храната, така смирението ги прави совршени добродетелите. Без сол храната брзо се расипува; без смирение добродетелта брзо се расипува од гордост, суета, нетрпеливост и на крај пропаѓа.
Преп. Силуан Атонски: Поради смирението душата стекнува спокој во Бога, но за да може да го задржи тој спокој, душата треба долго време да се вежба. Ние го губиме спокојот бидејќи сѐ уште не сме се утврдиле во смирението.
Св. Атанасиј Александриски: Смирениот не го памети злото што другите му го причинуваат и не го осудува оној кој греши. На таков начин тој трикратно стекнува отпуштање на своите гревови: како оној кој не суди – нема да биде суден, како смиреномудар – ќе биде оправдан, како оној што проштева – ќе добие прошка.
Преп. Максим Исповедник: Не се споредувај со духовно послабите луѓе, туку подобро рашири се себеси по мера на заповедта за љубовта. Споредувајќи се со луѓето ќе паднеш во напаста на надменоста, а ширејќи се себеси по мера на љубовта ќе ја достигнеш висината на смиреномудрието.
*********************
Четврток од Петта седмица на Великиот Пост
Св. Димитриј Ростовски: Секој Христијанин треба да знае дека чистотата на надворешниот човек, односно чистотата на телото, без чистотата на внатрешниот човек, т. е духот, не е вистинска чистота, како што се изјаснува Св. Евтимиј Велики, кој вели дека и оној кој не твори скверен грев со телото, но прељубодејствува со умот, има скверни помисли, ги прифаќа, им се потчинува, и се насладува од нив, исто така е блудник и не може да биде храм на Светиот Дух. Бидејќи Светиот Дух е како пчелите: како што пчелата не влегува во смрдлив сад, така и Духот Свет не влегува во нечиста душа.
Преподобен Јован Колов: Кога царот сака да освои некој непријателски град, тој пред сѐ го пресекува неговото снабдување со храна: граѓаните, бидејќи измачени од глад, за да не пострадаат се покоруваат. Така станува и со плотските страсти: доколку човекот го минува животот во пост и воздржание, во неговата душа страстите постепено се губат.
Св. Теофан Затворник: Чистота на целомудрието е кога покрај телесното целомудрие, односно чистота од секаква плотска гревовна скверна, се запазува и чистотата на душата од секакви нечисти мисли и желби.
Преподобен Исак Сирин: Чистотата е знак за здравјето на душата, извор на духовна радост. Оној што сака да стекне љубов кон Бога, треба добро да се грижи за чистотата на својата душа. Вистинската чистота прави душата да стекне смелост во молитвата, оти смелоста е плод на чистотата и трудот за нејзино стекнување.
Св. Теофан Затворник: Чистотата е добродетел спротивна на блудната страст, таа е оддалечување на телото од дејствително паѓање во грев и од сите дела што водат кон грев, оддалечување на умот од помисли и блудни мечти, а на срцето од блудни чувства и нагони, што доведува до тоа и телото да се оддалечи од плотските страсти.
*******************
| Среда од Петта седмица на Великиот Пост
За блажената послушност и вистинското покајание Блажен е оној кој совршено ја умртвил својата волја и сета грижа за себе ја предал на својот учител во Господа зашто тој ќе стои оддесно на Исуса Распнатиот. Оној којшто во разговорите упорно сака да настојува на своето мислење, дури и кога тоа е справедливо, тој да знае дека боледува од демонска болест. Душата што постојано ја има на ум исповедта, тој со помош на неа, како со некаква узда, успешно се воздржува од грешење. Послушниот сам на себе си изрекува пресуда: ако совршено се покорува Христа ради, се ослободува од сопствената вина, дури и кога не мисли дека е совршено послушен; но доколку во било што ја изврши својата волја, самиот ја носи одговорноста, дури и кога мисли дека е послушен. Кој го отфрла укорот, било праведен или неправеден, тој го отфрла и своето спасение; а оној што го прима, било со болка или без болка, брзо ќе прими прошка на своите гревови. Усрдно пиј го понижувањето како вода на животот, од секој човек кој сака да те напои тебе со овој лек што очистува од блудната похота. Знак за усрдно покајание е тоа што човекот се смета себеси достоен за сите видливи и невидливи искушенија што му се случуваат, па дури и за уште поголеми. Покајанието е возобновување на крштението. При исходот на нашите души, браќа, нема да бидеме обвинуваме за тоа што не сме твореле чудеса, ниту што не сме богословствувале, ни што не сме достигнале виденија, но без сомнение, ќе треба да дадеме одговор на Бога за тоа што не сме плачеле за гревовите. |
**************************
Вторник од Петта седмица на Великиот Пост
Св. Јован Лествичник
За безгневието и кротоста
Почеток на безгневието е молчење на устата кога срцето е возбудено. Средината е молчење на мислите при мало вознемирување на душата. А врвот, пак, непоколеблив мир и покрај тоа што дуваат нечисти ветрови.
Ако знак на најдлабока кротост е тоа што во присуство на оној кој нѐ предизвикува ќе го сочуваме мирот во срцето и љубовта кон него, тогаш знак на крајна гневливост е секако, кога самите себе со зборови и со движења се караме и гневиме на оној што нѐ навредил.
Видов тројца монаси кои истовремено претрпеа иста навреда. Првиот се навреди, но премолчи. Вториот се зарадува заради себе, а нажали поради оној кој му нанесе навреда. А третиот, замислувајќи ја штетата што ближниот на таков начин си ја нанесе, заплака со врели солзи. Така заедно можеа да се видат подвижникот на стравот, наградата и љубовта.
Прв степен на блажена трпеливост е во тоа да се поднесува понижувањето, макар и со горчина и болка во душата. Средината е да се најдеш во такви околности без да пројавиш тага. А крајот (ако може да има крај) е да ја сметаш навредата за пофалба. Првиот нека се радува, вториот нека биде среќен, а третиот нека ликува оти е блажен во Господа.
Ако Светиот Дух се нарекува и е мир на душата, а гневот е и се нарекува вознемирување на срцето тогаш ништо толку не го попречува доаѓањето на Светиот Дух кај нас, како што го прави тоа лутењето.
Кротоста е непоклатна состојба на душата, која не се менува, без разлика дали трпи разновидни понижувања или, пак, слуша пофалби.
За среброљубието
Оној кој го вкусил небесното, лесно го презира земното. А кој не го вкусил небесното, се радува на стекнувањето на земни богатства.
Среброљубието е и се нарекува корен на сите зла. Тоа доведува до омраза, кражба и завист, до раздвојување и непријателства, до судири и злопамтења, до суровост и убиства.
За лагата
Лагата е исчезнување на љубовта и производ на многуглаголивоста и шегите.
На оној којшто стекнал страв Господов, лагата му станува туѓа, бидејќи за неподмитлив судија ја има својата совест.
Еден е судот за оној којшто лаже во страв од маките, а друг за оној којшто лаже без никаква реална опасност. Некој лаже поради развеселување, друг поради сластољубие; Некој за да им приреди забава на присутните, а друг за на ближниот да му сплете мрежа и нанесе зло.
Мало дете не знае за лага, не знае за неа ни душата која во себе нема лукавство.
*************************
Понеделник од Петтата седмица на Великиот Пост
За злопамтењето
Св. Јован Лествичник: Злопамтењето е последица на гневот, чувар на гревовите, омраза кон праведност, пропаст за добродетелите, отров за душата, црв на умот, посрамување на молитвата, пресекување на молењето, отуѓување на љубовта, трн забоден во душата, непријатно чувство во кое со горка наслада се ужива, грев кој не престанува, вечно присутен престап на законот Божји, трајна злоба.
Оној кој го совладал гневот, го уништил и злопамтењето: бидејќи додека е жив таткото дотогаш ќе се раѓаат и децата.
Кој стекнал љубов, нему му станало туѓо да се гневи, а оној што во себе негува непријателски чувства, самиот си задава непотребни маки.
На злопамтењето, кое е многу далеку од цврстата и вистинска љубов, лесно му се приближува блудот. И тоа така незабележително, како што понекогаш ќе забележиме вошки скриени во пердувите на гулабот.
Ако веќе сакаш да бидеш злопамтило, биди злопамтив кон демоните.
Злопамтењето се претставува како учител на Светото писмо: зборовите на Светиот Дух ги толкува на свој начин. Нека го посрами молитвата Исусова, која не можеме да ја кажуваме ако сме злопамтиви.
Ќе дознаеш дека потполно си се избавил од оваа гнилеж, не тогаш кога ќе се помолиш за оној кој те навредил, ниту кога за злото ќе му вратиш со добро, или ќе го поканиш кај тебе на трпеза, туку тогаш кога на веста дека тој претрпел некаква душевна или телесна несреќа, ќе се растажиш и ќе заплачеш за него како за себе самиот.
Споменот за Исусовите страдања го лечи злопамтењето, кое се изложува на силен срам пред Неговото трпение.
Непамтењето на злото е знак за вистинско покајание.
Сум видел злопамтила кои другите ги советувале да не го паметат злото и бидејќи се засрамиле од сопствените зборови, успеале да се ослободат од сопствената страст.
********************
Сабота од Четвртата седмица на Великиот Пост
Св. Јован Максимович: О, роднини и блиски на покојните! Правете го за нив тоа што е потребно и што е во рамките на вашите сили ползувајќи ги своите средства, не за надворешно украсување на гробот, туку за да им помогнете на оние во неволја, во спомен на своите покојни ближни, и на Црквата каде што за нив се вознесува молитва. Бидете милосрдни кон своите покојни, погрижете се за нивните души. Истиот тој пат лежи и пред вас. И колку тогаш ќе сакаме некој да нѐ спомне на молитва! Затоа да бидеме и ние милостиви кон упокоените…
Св. Јован Кронштадски: Неопходно е со љубов и од сѐ срце да се произнесуваат имињата на тие што ги спомнуваш, носејќи ги во душата нивните лица… не е добро пред лицето Божјо само да се редат со устата имиња, без учество и љубов на срцето… голема е разликата помеѓу бесчувственото редење на имиња и нивното срдечно спомнување.
„Тешко мене, колкав подвиг има душата, разделувајќи се од телото! Жално, колку солзи пролева тогаш и нема која да ја помилува! Кон ангелот ги крева очите, залудно се моли: кон човек ги подава рацете, но нема кој да ѝ помогне. Затоа, возљубени, мои браќа, мислејќи на нашиот краток живот, за претставениот просиме од Христа покој, и за душите наши голема милост“.
*******************
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(I дел)
Во потрага по одговор на прашањето: Зошто во светот постои зло, ако Бог е еден и добар и семоќен? – младиот Августин се обратил кај манихејците. И манихејското толкување отпрвин му се покажало логично: ако во светот има добро и зло, тоа е затоа што има два бога – добар и лош, има две сили – сили на добрите суштества и сили на лошите суштества, кои се борат едни против други. Но подоцна Августин се замислил: Во што е смислата на таа борба? Обраќајќи се кон Бога во своите „Исповеди“ Августин пишува: „А што би Ти направило тоа непознато племе на мракот коешто манихејците обично го ставаат против тебе како некаква непријателска сила, доколку Ти не сакаш да се бориш со него?“ Каква е смислата за Бога да се бори против злобните сили? Бидејќи тие ништо не можат да Му направат – ниту да Го убијат, ни да Му наштетат, ни да Му нанесат болка. И Августин се разочарал во манихејството.
Истото ова прашање за злото тој му го поставил и на Св. Амвросиј Медиолански, којшто му одговорил: Злото не е од Бога, туку од човекот, од неговата слободна волја: „Слободната волја во своите одлуки е причина за тоа што ние правиме зло и трпиме праведен суд“.
Но и овој одговор не го задоволил Августин. Бог, Кој го создал човекот со слободна волја, знаел како тој ќе располага со неа. Зошто Он го создал човекот токму таков? Бог, кога ги создал ангелите, знаел дека еден од ангелите ќе отпадне и ќе биде искушувач на човекот, насочувајќи ја неговата слободна волја кон зло. Зошто Бог создал такви суштества, знаејќи кон што ќе доведе тоа? Произлегува дека човекот е само исполнител на злото, а неговиот вистински извор е сепак, Бог. Одговор нашол кај Плотин, чијашто книга му дошла во раце на Августин. И како што признава самиот богослов, читајќи ја тој буквално како да го читал Евангелието според Јован.
Каков одговор дава Плотин? Целиот космос што е достапен за умот, философот го претставува како хиерархија на ипостаси – на ниво на битието. На врвот е Апсолутното Добро, коешто Плотин го насловува како „Едно“. Од тоа „Едно“ произлегло сѐ во светот, оттука сѐ во светот е добро, но добро во помал степен. Злото не постои, онтолошки во принцип злото е невозможно: злото – тоа е небитие. Она што постои е добро, но тоа добро е во помал степен и затоа можеме да го наречеме зло, не апсолутно зло, туку зло како добро во некој мал степен.
Августин, откако ги прочита овие расудувања или толкувања, пронајде и за себе одговор како да го спои постоењето на семоќниот и добар Бог и постоењето на злото во светот. „Мене ми стана јасно“, пишува Августин, „дека само доброто може да стане полошо. Доколку тоа би било апсолутно добро, или, пак, потполно не би било добро, тогаш не би можело да стане полошо“. И од тука се подразбира дека Бог не може да стане полош; и тоа што не постои исто така не може да стане полошо. „Влошувањето нанесува штета; доколку тоа не би го намалувало доброто, тоа не би нанесувало штета“. Ова е одговорот на Августин.
Злото онтолошки е невозможно. Сѐ што постои е добро, само во различен степен. А зло го нарекуваме намалувањето на доброто. После таквото извонредно објаснување на Августин, таа мисла почнала да се изразува со помош на разни примери. На пример. Постои ли темнината? Секако не! Постои само светлината – посилна или послаба. И има носители на светлината – електромагнетни бранови, фотони, кванти. А носители на темнината не постојат. Ние не велиме „Запали ја темнината“, туку велиме „запали го светлото“. Има ли смрт? Смрт нема – има само живот. Болеста е намалување на животот, а смртта – отсуство и на животот и на болеста.
Имено, таков одговор даваат и многу други отци на Црквата, особено Кападокиските Отци. На пример Св. Василиј Велики, во беседата „За тоа дека Бог не е виновен за злото“, пишува: „Не си претставувај во себе дека злото би можело да има своја особена самостојност. Злото е лишеност од добро. Создаден е видот, а слепилото произлегло од губењето на видот“. Кај Свештеномаченик Дионисиј Ареопагит исто така може да сретнеме мисла дека злото не постои: „Едни се придружени на Доброто во совршенството, други се повеќе или помалку лишени од Него, трети имаат кон Доброто некаков нејасен однос, а кај четврти – Тоа се јавува во вид на едно исклучително слабо ехо“. И од тука произлегува дека „злото само по себе е неизвршено добро“. Така што „злото е небитие“, или злото не постои меѓу суштествата, извлекува заклучок Дионисиј: „Злото како такво не постои никаде. Злото произлегува не од силата, туку од слабоста“.
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(II дел)
Христијанство без Христа Спасителот
Наоѓајќи одговор на прашањето за злото и разјаснувајќи се со манихејците (а на спорот со манихејците Августин посветил многу свои дела), Августин, така да се рече, можел на таа проблематика веќе да не се враќа. Но нему му било дадено повторно да се соочи со сите тие прашања, овој пат во уште посериозен вид. Се појавило учењето на Пелагиј, по кое тргнале не мал број на христијани. Во пелагијанството Августин согледал многу опасна ерес. Особено затоа што уште од почетокот ова учење било усвоено и од многу христијански богослови, и од свештеници, па дури и од епископи, како што се вели „на јуриш“.
Како се родило учењето на Пелагиј и што е неговата суштина? Пелагиј, британски монах, пристигнал во Рим, којшто во тоа време веќе бил престолнина на христијанската империја, надевајќи се дека тука ќе сретне благочестиви луѓе, исповедници на Христа, но наместо тоа наишол на грешници кои не се ни труделе да се покаат за своите гревови. Дури и уште полошо, овие грешници го оправдувале своето гревовно однесување токму со христијанските догми. „Ние не можеме да не грешиме“, велеле тие луѓе кои себеси се нарекувале христијани, „бидејќи нашата природа е повредена од првородниот грев“.
И вознемирениот Пелагиј веднаш започнал со проповеди во коишто велел дека најважното кај човекот е неговата слободна волја. Бог го создал човекот со слободна волја, и Бог бара од нас да го избираме доброто и да не вршиме зло. Затоа и постои рајот за праведниците и адот за нечестивите. Човекот е потполно слободен во изборот на доброто и злото, и нема причина своите гревови да ги товари на Адам и Ева: бидејќи во тоа време постоело мислење дека тие се виновните, дека луѓето грешат поради нивниот грев.
Пелагиј бил извонреден проповедник. Неговите беседи восхитиле многу од чесните христијани, коишто воопшто не се согласувале со својата позиција на псевдо – христијани, ниту со сфаќањето дека не можат ништо да направат во врска со својата гревовна природа. Се појавило големо мнозинство на следбеници на Пелагиј.
Августин бил еден од оние малкуте кои во таа, би рекле, потполно логична и правилна проповед, препознале сериозна закана. Во што е опасноста? Зошто тој во ова видел ерес? Всушност причината се крие во тоа што од учењето на Пелагиј за слободната волја на човекот, произлегувале навистина еретички заклучоци.
Пелагиј учи дека човекот се спасува со своја слободна волја: правам зло, тоа значи дека пропаѓам во ад; правам ли добро, значи го заслужувам рајот. Но, што е тоа слобода на волјата? „Тоа е изборот“, одговара Пелагиј. Изборот помеѓу доброто и злото. Таа слобода на волјата ја поседува секој човек. Таа не може да биде присутна во поголема или помала мера: слобода на волјата или постои или не постои. Кај каменот или животното не постои, кај човекот постои. Адам поседувал слободна волја. Можел да не згреши, можел да згреши – тој згрешил. А дали до доаѓањето на Христа човекот поседувал слободна волја? Поседувал. Дали кај човекот во Црквата постои слободна волја? Постои. А човекот надвор од Црквата – има ли слободна волја? Има. Од тука произлегува: првородниот грев никако не ја изменил природата човечка, бидејќи човекот си останал слободен. И друг заклучок: Црквата нема никаква улога во спасението на човекот: човекот и во Црквата, и надвор од Црквата останува подеднакво слободно битие.
А во што се состои тогаш мисијата на Христа? Зошто ние велиме дека без Христа спасението е невозможно? Секако, Пелагиј се сметал себеси за христијанин, и затоа тој велел: „Да, без Христа е невозможно спасението, бидејќи Христос нам јасно ни покажал што е добро, и што е зло. Имајќи го Евангелието, ние веќе не можеме да велиме дека не знаеме што е злото, и да постапуваме неправилно од незнаење. Не, сега ние знаеме како треба правилно да се живее: ги имаме Заповедите, Го имаме Христа Кој ни покажа извонреден пример за тоа како да се однесуваме во најсложените ситуации“. Од учењето на Пелагиј произлегува следново: значи Христос е едноставно Учител. Да, секако, тука е и Неговата победа над смртта, но тоа е само еден последен и завршен аргумент во синџирот на некои докази дека Он, покрај тоа што е Учител, уште е и Бог Кој може и смртта да ја победи. Значи ништо повеќе од еден обичен аргумент. И крсната смрт на Христа не е она најважното. Најважно е дека Христос е Учител.
Според Пелагиј Црквата е безусловно потребна, но само како некаква институција во која не нѐ учат на злото. А да се спасиме надвор од Црквата е тешко, единствено поради тоа што надвор од неа човекот не знае што е добро, а што е зло, оди на слепо, без раководител, а доколку се појави и некој таков, тоа ќе биде како слепец да води слепец.
Оттаму, според учењето на Пелагиј, и без Христа и надвор од Црквата спасението е можно, а првородниот грев немал никакво влијание врз судбината на човештвото. Ова е многу логична и убедлива ерес и затоа уште поопасна.
**********************
Валериј Духанин
Зошто се опасни нашите гревовни страсти
(I дел)
Од историјата на Рим е познато дека Тарпеја, ќерката на началникот на тврдината на Капитолискиот рид, се согласила да ги пушти непријателските војници, соблазнета од нивните златни гривни. Таа ги пуштила под услов војниците да ѝ ги подарат сите украси што ги носат на левата рака. Воините го исполниле ветувањето: нивниот предводник Гатиус прв ѝ го дал својот штит и гривната, и веднаш потоа војниците почнале да ги фрлаат кон неа своите скапоцени украси и штитови, додека таа не паднала мртва под нивната тежина. Така една мала желба станала причина за погибел.
Со секоја гревовна страст се случува практично истото. Човекот ќе се соблазни од некакво си замислено богатство, еднаш ќе даде согласност и понатаму таа страст нафрла врз душата бесконечен товар, ја поробува и на крај ја убива.
Еден наш современик учеше во Јерославското уметничко училиште. Сѐ беше добро, но во еден миг тој дојде до извесно „откритие“ дека наводно алкохолот во мали количини ги поттикнува творечките способности, го помага откривањето на талентот, при што исчезнува природната ограниченост. И ете ова откритие го доведе до таму што за овој човек стана невозможно да твори или на било каков друг начин да се изразува себеси без алкохол, во трезвена состојба тој беше тажен, здодевен и изгубен; а кога ќе се поднапиеше се претвораше во уметник и херој. Така тој пиеше за да го одржува својот дух. Но по извесно време почна да чувствува дека неговата душа му припаѓа на некаков си злобен господар, а во него самиот царува пустош. На еден празник си пиел во својот стан заедно со својот познаник. Тој дури и не забележал дека во еден миг изгубил контрола над реалноста, буквално се потчинил на некаква туѓа волја, го скршил балконското стакло, и направил неколку чекори по тесната настрешница. Нему до тогаш му се чинело дека пиењето алкохол вдахновува и окрилува, доведува до творечки полет, и еве нему навистина му се случило да полета, само не творечки, туку од V – ти кат.
Секоја гревовна зависност воопшто е уривање, уништување на она убавото што Бог го всадил во секого од нас. Страста паразитира на нашите природни способности, потреби, дарови и ги претвора во штета за човекот. Потребата за јадење и пиење се претвора во стомакоугодие и пијанство, потребата за љубов во блудна похота, потребата за совршенство – во гордост и самоувереност.
Што е страста? Таа е гревовна приврзаност, болна склоност на нашата природа кон она што ни штети и не разрушува однатре. Страста – тоа е грев којшто преминал во навика. Во внатрешноста на човекот се јавила потреба од некаков си грев, нешто незапирливо не влече кон него, противењето на таа наклонетост предизвикува внатрешна болка, болка која како да вели: „Поскоро задоволи ме, инаку нема да имаш мир“.
Страста е нешто што те гризе од внатре: завист, љубомора, осудување… таа лишува од внатрешен спокој, го раскинува срцето, предизвикува бура од помисли, го помрачува умот, а волјата ја стега со челични притисоци. Човекот буквално станува исполнител на туѓа, злобна волја, го прави она што не би го правел во здрава состојба на душата. Ова особено е очигледно кај гневот: губењето на разумноста води кон јарост и физичко уништување на сѐ што е во близина. Но не помалку се разорни и другите страсти, на пример унинието, кое го затвора човекот во себе, го лишува од внатрешен живот, го имобилизира и не му дозволува да се изрази себеси во дејствителна љубов кон ближниот.
Значи, секоја страст е неадекватност. Човекот се однесува несоодветно на здравото поведение. Изливите на гнев, нескротливите блудни нагони, бескрајната гордост – сите тие се аномалии на човечкото однесување, кои произлегуваат од едно длабоко гревовно растројство, од внатрешната слабост во душата на човекот.
Страста никогаш не може да го направи човекот среќен и затоа за жалење е оној којшто брза да ја задоволи секоја потреба на својот ненаситен ѕвер. Буквално управуван од невидлив водач, страсниот човек безволно се труди и брза да ги насити безумните потреби на страста, но и после неговото наситување сепак, останува незадоволен. Човекот, лишен од Бога, секогаш ќе биде незадоволен во сѐ. Тој сака да граба, да се наситува, да стекнува, но никогаш не чувствува исполнетост.
Валериј Духанин
Зошто се опасни нашите гревовни страсти
(II дел)
Доколку ја оставиме страста на мир, таа ќе си бара сѐ повеќе нова храна, уништувајќи во душата сѐ што е живо. Затоа, вистинскиот однос кон гревовната страст може да биде само војување со неа. Било каква согласност со неа води кон трагедија.
А што се случи со претходно спомнатиот мој познаник? Слава на Бога, тој не се упокои, него го залечија и тој излезе од болница со повреден рбет, со неподвижна лева рака и за жал со една така нескротлива желба и понатаму да пие. Сега тој не пиеше за постигнување на уметнички успеси, туку за надминување на чувството на инфериорност. Неговиот оштетен црн дроб реагираше со неиздржлива болка на секоја нова доза на алкохол. По следното пијанство во него наеднаш се случил некаков си внатрешен преврат. Од некаде му се јавила мисла дека тој е пропаднат, дека потполно пропаднал духовно и дека ако паднеш во рацете на ѓаволот, тој само би те довршил без никаква милост. Гледаме дека остатоците на светлината и образот Божји, коишто постојат во душата на секој човек, дури и на оној паднатиот, се пројавија и во овој случај. Доаѓајќи си на себе, тој наеднаш ја забележал Библијата, на којашто порано не ѝ обраќал никакво внимание, механички ја отворил, како што се покажало, на страниците на Евангелието, и почнал да чита.
Додека читал, неочекувано за самиот себе, тој забележал дека го напушта стравот. Евангелието вселило во него некаков внатрешен мир и утеха. Од тие чувства тој не сакал да се раздели па затоа ја читал без прекин свештената книга и тоа три дена по ред, дури и ноќе кога спиел, се плашел да ја испушти Библијата од раце. Потоа тој почнал да се моли, поточно таа молитва на некаков начин сама излегла од неговото рането срце: „Боже, ако постоиш, спаси ме мене, избави ме од пијанството. Доколку не ми помогнеш, јас утре повторно ќе почнам да се пијанам. Те молам помогни ми“. И оваа негова срдечна молитва направила чудо – внатре згаснал огнот којшто секогаш порано го прогонуваше и тераше да оди по шанковите, тој дури престанал и да пуши, но она што е најважно е дека внатре во неговата душа, наместо пустош се родила животна радост.
Ние често се чудиме зошто никако не успеваме да се разделиме од некои свои гревови. Зашто ние не би сакале да го правиме тоа што го правиме, но сепак, продолжуваме, буквално сме се претвориле во еден безволен механизам којшто го извршува она што му е наложено во неговата програма.
Страстите премногу длабоко навлегле во нас, ги примаме како свои природни потреби, и потоа станува невозможно да ги победиме со свои сопствени сили. И иако досега никој не умрел поради тоа што се откажал од алкохол, или блуден грев, ние грешиме така – како да ќе умреме буквално, ако не згрешиме.
Но, ако во раце ни дадат отровна змија, зарем би се согласиле да си играме со неа? Треба да се сфати дека секоја гревовна страст е една змија која ја каса душата и ја труе со сатански отров. И потоа треба да си го усвоиме следниот принцип: подобро да умрам отколку да згрешам.
Праведниот Алексиј Мечев вели: „Треба гревот да се замрази, сето тоа да изгори внатре во срцето, кога ќе почнеш да го спомнуваш… и дури тогаш, гревот ќе ни стане одбоен и веќе нема да се вратиме на него“. Доколку имаме одбојност кон страста, ние ќе се држиме понастрана од неа. А имајќи љубов кон Бога, повеќе ќе се стремиме кон Него.
Потполно да се победи страста може само со Бога. За мојот гореспомнат познаник немаше друга можност, за него Бог не бил една теоретска вистина, туку единствена Реалност, Која може да помогне. Срдечната молитва, со силна надеж, со желба да се спасиме, може да направи вистинско чудо. Решителноста на срцето и огнената молитва, ја отвораат вратата на душата за Бога, а Неговата благодат внатре прави преобразба, очистува и ослободува, спасува и исцелува.
Црквата нѐ учи да владееме со своите природни потреби, да се воздржуваме од јадење и пиење во определено време во годината, или денот (постите и Евхаристиското воздржание). Тоа е еден драгоцен опит на владеење со себеси, кога телото си го бара своето, но ти се издигнуваш над неговите потреби.
Доколку се учиме да се воздржуваме од она што ни е природно – јадењето и пиењето, тогаш ќе можеме да се научиме да се воздржуваме и во тоа што ни е противприродно – страстите и гревовните нагони. Нема да умреме поради тоа што не сме го достигнале или поминале следното ниво на компјутерската игра. Напротив, само тогаш ќе го почувствуваме вистинскиот живот. Кога ќе се научиме да ги победуваме своите ситни желби, тога ќе можеме да достигнеме победа и над долгогодишните свои страсти.
Секако, животот на секој поединец си има свои особености. Што значи дека секој си гради свој опит на борба со гревот. Но Бог се нарекува Себеси наш Небесен Отец, без разлика на нашите лични особености. Нема грев којшто не бил простен заради покајанието, и нема страсти коишто сеисцелителната помош Божја не би можела да ги искорени. А Преп. Силуан Атонски напишал: „На тие коишто се борат со гревот, Господ им ја дава не само Својата прошка, туку и благодатта на Светиот Дух, Којшто ја радува душата и ѝ дава длабок и сладок мир“.
************************
Митрополит Антониј (Сурошки)
Што значи да се биде Христијанин?
(I дел)
Што значи да се биде христијанин? Како се станува христијанин во современиот свет? Да се биде христијанин, во извесна смисла е многу едноставно. Христијанин – тоа е ученик и Христов другар. Овие поимања се сродни, но помеѓу нив постои разлика. Од една страна, ние сме Христови ученици, Негови следбеници и должни сме да учиме за Него преку Евангелието, за она во што Тој верува, за она во што Тој поучува. Не го употребив залудно изразот: „Она во што Тој верува”. Еднаш во Москва, на скалилата на ресторанот „Украина”, еден млад офицер ми постави прашање:
-Добро. Вие верувате во Бога. А Тој ваш Бог, во што Тој верува?
-Бог верува во човекот, му одговорив. Тоа е многу важен момент во христијанскиот живот: да се верува во Бога и во човекот, започнувајќи од себе самиот. Христос не залудно ни вели дека должни сме да се љубиме самите и ближниот како себе си. Да се љуби – тоа значи да се биде подготвен да се направи сѐ што е можно, за секој човек да ликува во својот живот, за да расте во полна мера на своите можности и да биде достоен на своето човечко име. Затоа, првото на што нѐ учи Христос кога стануваме Негови ученици, е да се надеваме и да веруваме во човекот, да се љуби човекот дури и по цена на сопствениот живот. И тоа не значи, доследно, да се умре за него, можно е да се даде целиот живот за еден човек или за некоја група луѓе без да се има потреба телесно да се умре во буквална смисла на зборот. Но, Христовите ученици умираат телесно, сведочејќи за својата вера во Христос. Понекогаш човекот е должен да умре, за другиот да може да диши слободно, да оживее, да најде простор во својот живот, должен е да се жртвува себе си, да се заборави себе си, за да се помни другиот човек. Никој нема поголема љубов од оној кој е подготвен својот живот да го даде за ближниот. А животот е и долг, и тежок. Првиот чекор е направен – кога човекот не размислува за ништо што го приврзува за себе самиот, но само за можноста да им служи на другите.
Да се биде Христов ученик – тоа значи да се верува во човекот, започнувајќи од себе, а потоа и во сите други. Ние сме убедени дека во секој човек има светлина, има добрина. Светлината свети во темнина. Темнината не секогаш ја восприема светлината, но таа не е во состојба да ја опфати или да ја изгасне. Светлината има самобитност, сила, живот, додека темнината е отсуство на сето тоа. Во оваа смисла, ние сме подготвени да веруваме во човекот. Освен тоа, во Евангелието сретнуваме многу нешта кои ни укажуваат на кој начин можеме, заедно со Бога, да ја реализираме својата вера во човекот, како можеме, заедно со Него, до последен миг да се надеваме на тоа дека дури и престапникот може да порасне според мерата на сопственото име – човек. Се случува, човекот да живее недостојно во текот на сиот свој живот, па одеднаш, среќавајќи се лице в лице со можноста, односно, со увереноста во тоа дека му претстои смрт, да се вразуми и да стане совршено друг човек. Човекот може да живее како престапник, а да умре како праведник. За тоа сведочи и Преп. Серафим Саровски. Тој вели дека почетокот на животот, годините на детството и крајот на животот во најголем дел се спокојни, светли и добри, но во средината на животот се случува вистинска бура. Должни сме да го знаеме тоа кога размислуваме за себе и за другите.
Често слушаме: Да се биде христијанин – тоа значи да се исполнуваат Христовите заповеди. Секако! Но тие не се наредби:треба да се живее така, да се живее вака; и доколку не живееш на тој начин, ти следува казна. Не! Христовите заповеди не се наредба, тие се откровение, за тоа какви сме повикани да бидеме, какви можеме да бидеме, а со самото тоа и какви сме должни да бидеме.
Си спомнав и за тоа дека должни сме да бидеме не само Христови ученици, туку и Негови другари. Ми се случува на исповед да ми дојде, поточно, да ми испратат дете на возраст од 7 – 8 години. На исповедта тоа набројува една цела редица гревови. Јас само слушам, а потоа му поставувам наједноставно прашање:
-Кажи ми: дали се чувствуваш виновен или го повторуваш тоа за што те укориле твоите родители?
-Не, мене мама ми рече дека јас мора да го исповедам тоа што неа најмногу ја лути, а со тоа јас го нарушувам спокојниот живот и домашниот мир.
-Добро! Сега заборави. Не се работи за тоа. Ти не си дошол кај мене за да ми раскажуваш за тоа што најмногу ги лути твојата мајка и твојот татко. Најпрвин кажи ми: знаеш ли нешто за Христос?
-Да.
-Си го читал Евангелието?
-Мама и баба ми раскажуваа нешто, а и јас по нешто сум читал, и во црква сум слушал…
-Кажи ми: Христос тебе ти се допаѓа како Човек?
-Да.
-Ти би сакал да се здружиш со него?
-О, да!
-А ти знаеш што воопшто значи некому да му бидеш другар?
-Да! Тоа значи: да се биде другар.
-Не, тоа не е доволно. Другар – тоа е човек кој му останува верен на својот другар во сите околности во животот; кој е подготвен да направи сѐ за да не го разочара, да не го измами, кој ќе остане со него доколку сите други му го свртат грбот. Другар – тоа е човек кој на својот другар му е верен до крај. Еве, замисли си: ти си на училиште. Доколку Христос би бил едно обично момче и сиот клас би се нафрлил на Него, што би направил ти? Би имал ли храброст и верност да застанеш рамо до рамо со Него и да кажеш: доколку сакате Него да Го тепате, тепајте ме и мене, зашто јас сум со Него? Доколку си подготвен да бидеш таков другар, тогаш ти можеш да кажеш: да, јас сум Христов другар: и пред себе веќе ги имаш прашањата за твојата исповед. Читај го Евангелието! Од него ќе научиш како да живееш, како да не се разочараш себе си; ќе научиш да живееш за Он да ти се радува, гледајќи каков човек си станал благодарение на таа дружба. Го разбираш ли ова?
– Да.
– Подготвен ли си за таков потфат?
– Да!…
Митрополит Антониј (Сурошки)
Што значи да се биде Христијанин?
(II дел)
Сиот христијански живот се состои во тоа да Му се биде верен другар на Христос; да се има сознание што Он сака, што Му е одвратно, што Го довело до смртта, та човекот да се однесува соодветно на тоа. Во првите векови на Христијанството, да се биде Христов другар, да Му се биде верен, да Му се биде предаден, тоа значело да се биде подготвен пред лицето на Неговите непријатели и гонители на Неговата вера, да се каже: „Јас сум еден од нив“. Доколку е неопходно и да се пострада за Него. И не е доволно само да се пострада. Во древноста, да се претрпи мачеништво за Христа се сметало за чест, за нешто што е од исклучителна важност во животот. Во житијата на светите постои еден трогателен расказ за една мајка која брзала накај Римскиот Колосеум, и по патот го сретнала својот познајник кој ѝ рекол:
-Каде си се упатила? Таму ги измачуваат христијаните.
-Да, вели таа, и јас сакам да умрам со нив.
-Но зошто со себе го носиш и своето дете?
-Па како? Зарем да го лишам од радоста да умре за Христа?
Нам денес не ни се заканува смрт или опасност во такви размери и со таква жестина. Но пред нас постојано се поставува прашањето: со Христа си, или против Него? Доколку ти, дури и за најситни нешта, а поради корист си подготвен да лажеш, тогаш не си Христов ученик. Доколку си спремен да заборавиш на потребите на другиот човек, зашто тоа не ти е од полза и затоа што од тебе се бара нешто на кое не си подготвен да одговориш – не си Христов ученик. Да се биде Негов ученик – тоа не значи дека е неопходно цело време да се прават херојски дела. Доволно е секој ден да се извршуваат мали дела; доволно е да се негуваат чисти мисли кои би биле достојни на таа љубов која Бог ја има за тебе, да не се срамиш од своето име – Христијанин.
Да се биде ученик на Христос, тоа значи пред луѓето да се каже:
-Да, јас сум Христов! Вие сакате да ме изолирате? Направете го тоа. Но, јас нема Него да Го напуштам само за да останам ваш другар.
Тоа е многу важно. Ретко ни се дава можност да правиме херојски дела, и нема потреба од секојдневен хероизам. Во врска со ова, уште пред многу години отец Сергеј Булгаков напиша статија со наслов „Хероизмот и подвижништвото”. Тој вели дека хероизмот е само еден миг, во кој човекот презема своевиден потфат, што може да му го доведе животот до крај или да му донесе победа. А подвижништвото – тоа е форма на живот, во која човекот постојано учи како да живее во Христа; постојано во својата душа го излева Христовиот свет; постојано, соединувајќи се со Христа, се удостојува да го носи името човек. А какво е тоа човечко име? Повторувам: погледни кон Христос. Он, во полна смисла на зборот, е Единствениот Човек во историјата на човештвото, Кој е така величествен, така прозрачен, така откриен во Бога; и така човекот, соединет во едно со Него, не престанува да биде човек.
Во настанот за воплотувањето на Христос тоа игра централна, колосална улога. Ние веруваме дека Бог станал човек, се воплотил; Исус, роден од Дева, во потполна смисла на зборот не престанал да биде човек – сличен на нас. Како е тоа возможно? Како можат Божественото и човечкото да се соединат на тој начин? Одговорот го има Св. Максим Исповедник, кој ни вели дека божественото се соединило со човечкото во Христос, слично на огнот соединет со усвитено железо. Еве, сме го положиле мечот во жарта. Најпрво тој е сив, без израз. Го извлекуваш: сиот гори во светлина и оган. Железото и огнот се така соединети, што сега со огнот може да се сече и да се жари со железото. Ние сме повикани на тој начин да се соединиме со Христос, за Неговиот живот да стане наш живот. Во Таинствата за кои ќе биде кажано подоцна, имено, се открива тој момент кога ние се соединуваме со Христос, кога нашето тело станува Негово тело, како во секој човек поединечно, така и севкупно, во сите луѓе. Отец Сергеј Булгаков вели дека Христијанската Црква го објавува присуството на воплотениот Хрстос на земјата и затоа сите ние стануваме членови, честички на Неговото Богочовечко Тело. Ете што значи да се биде христијанин.
Како ова да се примени практично, во текот на целиот живот на земјата? Тоа е толку едноставно, а понекогаш таа едноставност станува многу страшна. Се сеќавам на приказната на мојот пријател кој е сѐ уште жив, постар е од мене десет години. Тој беше епископ во градот Цирих – Швајцарија. Кога живееше во Париз како студент, секогаш се жалеше дека е многу висок и дека е со толку широки гради што не може ниту да се движи, а да не остане незабележан. Се сеќавам, во една прилика тој стоеше во метрото, а едно малечко детенце го влечеше за ракав, велејќи му: „Чичко, зарем тебе не ти е здодевно таму горе?” Детето беше мало, а Володја многу висок.
За време на војната добив писмо од него, во кое тој, помеѓу останатото, ми напишал: „Секогаш се жалев на тоа дека сум со толку широки гради, горостасен, а сега многу се радувам за тоа. Кога има престрелка, двајца луѓе може да се скријат зад мојот грб“.
Тоа не беа само обични зборови – тој беше на фронт. Во него стрелаа луѓе, а тој го жртвуваше својот живот. Не беше убиен, но сепак, тој го жртвуваше својот живот. Со самото тоа што не му го одзеле животот, тоа не значи дека тој не бил подготвен да го даде, да го положи „за своите другари”, т.е. за другиот човек. Не за својот другар, туку едноставно за тоа војниче кое можело да се скрие зад него.
Исто така и ние можеме во текот на сиот свој живот, и во големи и во мали нешта да бидеме, можеби не херои, зашто за тоа ретко се укажува можност, туку подвижници, постојано да се подвизуваме за сѐ повеќе да наликуваме на Христос, сѐ повеќе да Го радуваме со тоа; постојано да светлиме восприемајќи ја Неговата Личност, учејќи за тоа што Му е одвратно, а што Му претставува радост.
Се сеќавам на еден свештеник, тогаш сѐ уште многу млад, кого јас го гледав како старец бидејќи тогаш имав само десет години. Тој мене многу ме изненади. Го викаа отец Георгиј Шумкин. Беше свештеник во нашето детско одморалиште. И сите нас нѐ изненадуваше тоа што тој умееше да нѐ љуби безрезервно. Кога бевме добри, неговата љубов претставуваше ликувачка радост. Кога се лишувавме од благодатта, кога лошо се однесувавме, неговата љубов не се менуваше, туку преминуваше во остра болка што нѐ лекуваше и менуваше. Во тоа време јас за Бог не знаев ништо. Тоа ме вчудовиди и остана во моето сеќавање и во моето срце. Сето тоа ми се откри кога дознав за Бога… Бог нас нѐ љуби токму така. Он ликува, и Он умира на Крстот. Острата болка во срцето на отец Георгиј за нас стана повод да се преродиме и потоа да преобразиме и други луѓе. Мнозина од нас се променија поради тоа што не можеа да истрпат гледајќи ги неговите страдања.
Ете во што се состои, со едноставни зборови и во рамките на обичното секојдневие, животот на христијанинот во современиот свет.
************************
Велигденска приказна: Што всушност значи да си богат…
Ви претставуваме велигденска животна приказна која ќе ви открие дали сте богати или сиромашни и ќе ве научи што всушност значи да си богат…
„Никогаш нема да го заборавам тој Велигден, 1946 година. Татко ми почина пред пет години и ја остави мајка ми да се грижи за мене и моите шест браќа и сестри, што секако не беше лесно, бидејќи немавме многу пари.
Еден месец пред Велигден, свештеникот од нашата црква соопшти дека организира хуманитарна акција за едно сиромашно семејство од нашиот град, и нè замоли сите да дадеме колку што можеме.
Долго размислувавме како нашето семејство може да помогне и одлучивме да јадеме само компири тој месец, да не ги палиме светлата во домот кога не е неопходно и на тој начин да заштедиме за сиромашното семејство.
Дојде и Велигден. Врнеше многу тој ден, а нашите чевли беа стари и искинати. Немавме ни чадор, па додека одевме до црквата дождот ни влегуваше под облеката. Но ништо од тоа не беше важно, бидејќи успеавме да заштедиме 70 долари и постојано мислевме на радоста на сиромашното семејство кое ќе ги добие парите. Мама му го даде пликот на свештеникот, а по службата се вративме дома.
Подоцна тој ден, свештеникот дојде во нашиот дом и ѝ даде на мама еден плик. Во него беа парите кои ги собравме и уште 17 долари кои ги дале нашите сограѓани за сиромашното семејство. Не можете да ја замислите нашата тага тој ден. Тој плик ни откри една страшна вистина: сиромашното семејство сме биле токму ние. Никогаш немавме убава облека, нови играчки ни разновидна храна, но сè до тој ден не почувствувавме дека сме сиромашни. Мислевме дека семејства како нашите, каде царуваат мирот и слогата, сè богати. Не знаевме ни што да правиме со толку пари, што прават сиромашните кога ќе добијат голема сума на пари?
Можете ли да ја замислите нашата тага?
Наредната недела не сакавме да одиме во црква, токму поради срамот од нашата сиромаштија. Мама сепак нè убеди, па со наведнати глави влеговме внатре.
Свештеникот повторно нè замоли за помош, овој пат за изградба на покрив на црква во некое сиромашно место. Кажа дека 100 долари ќе бидат доволни за нашиот град да помогне да се направи покрив на црквата.
Одеднаш нè огреа сонце. Мама го предаде пликот со парите кои ги добивме за Велигден како прилог за покривот на црквата. Кога на крајот на службата свештеникот ги преброи сите прилози, соопшти дека сме собрале околу 100 долари и рече дека во нашиот град сигурно има богати луѓе штом така брзо се собра потребната сума. Замислете, 87 од тие 100 ги подари нашето семејство! Не бевме ние сиромашни, напротив, ние бевме тие богати луѓе за кои зборуваше свештеникот.
Да, никогаш нема да го заборавам тој Велигден, денот кога тагата дојде во нашиот дом, за набрзо повторно да завладее среќата.
Убаво е да си богат, убаво е сите на овој свет да се богати како моето семејство, бидејќи богатството кое го имаме ние не може да се мери со ниедно друго”.
********************
Четврток од Шеста седмица на Великиот Пост
За човечката добродетел и познавањето на самиот себе
Св. Филарет Московски: Понекогаш видливите, но имагинарни добродетели му попречуваат на човекот да го види невидливиот, но реален грев.
Св. Тихон Задонски: Труди се да се спознаеш самиот себеси и тогаш многу ќе знаеш.
Св. Григориј Богослов: Сакаш да знаеш колку си станал добар? Испитај се себеси колку лош се чувствуваш. Колку посветол е твојот поглед, толку појасно ќе ја видиш славата Божја и својата гревовност.
Преп. Авва Исаија: Оној кој е понемарен кон себе, тој повеќе се смета себеси за угоден на Бога. Но тој што се грижи да се очисти себеси од страстите и беззаконите дела, се срами да ги подигне своите очи кон небото и кон Бога: бидејќи се гледа себеси многу далеку од Него.
Архимандрит Лазар Абашидзе: Добрите дела, извршени без вера, без Бога, се посветени на овој свет, од овој свет тие и добиваат плата: слава, чест и почит. На славата вечна, небесна, тие му се туѓи. А делата на верата имаат внатрешна посветеност на Бога, се творат со молитва, со обраќање кон Бога, и колку што може потаинствено, за да ги знае само Единиот Бог; таквите дела имаат помал надворешен впечаток, затоа ги прима Господ и ќе ги прослави нив во идниот живот.
Св. Игнатиј Брјанчанинов: Доброто на нашата падната природа е помешано со зло, како што е затруена вкусната и здрава храна кога ќе се помеша со отров. Внимавај да не правиш добро од својата падната природа! Правејќи такво добро ќе го предизвикаш својот пад, ќе си создадеш самомнение и гордост и ќе достигнеш сличност со демоните. Напротив, прави го евангелското добро, како вистински ученик на Богочовекот и ќе станеш подобен на Богочовекот.
************************
Среда од Шестата седмица на Великиот Пост
За незлобливоста
Св. Григориј Богослов: Веднаш штом некоја навреда ќе го разгори твоето срце, спомни си за Христа и Неговите рани и размисли дека тоа што го трпиш е толку мало во споредба со страдањата на Владиката: и тогаш како со вода ќе ја изгаснеш својата болка.
Св. Јован Златоуст: Да бидеме снисходливи кон своите непријатели за и Бог да ни снисходи во нашите слабости.
Преп. Теофил Киево-Печерски: Треба да се молиме и за непријателите: повеќето од нив не ни знаат што прават, та тие се дури и наши добротвори: со нападите свои нѐ утврдуваат во добродетелта и овде на земјата го смируваат нашиот дух, а на Небесата ни плетат рајски венци.
Св. Филарет Московски: Каква жална состојба – да вратиш со омраза на омразата и со навреда за навредата. Што, зарем непријателот е посилен од тебе? Зошто ти служи тогаш твојата одмаздољубивост, освен за забрзување на твојата погибел? Па и ако силите ви се подеднакви, што би можел друго да очекуваш освен взаемен пад и беда? Најпосле дури и ако тој не е во состојба да ти се спротивстави, зарем помалку е страшно чекањето во заседа отколку директниот напад? А што со мачните мисли, завери, замисли, потфати кои се свртуваат на сопствена штета, па тешките мисли за твојата невозможна среќа и уште потешките за среќата на противникот, и самите тие, најпосле, се оптоварени со големи грижи на совеста, а понекогаш и со сеопшт презир? Ах, колку маки за срцето што мрази – тоа е адот на земјата, пламенот геенски.
Преп. Антониј Велики: Како што огнот ги зафаќа големите шуми кога ќе го занемариш, така и злобата доколку ѝ допуштиш да влезе во твоето срце ќе ја погуби твојата душа, ќе го оскверни телото, ќе ти донесе многу неправедни помисли, ќе предизвика немир, раздор, озборување, зависти, омраза и слични злобни страсти, отежнувајќи му на телото и причинувајќи му болести.
***********************
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(I дел)
Во потрага по одговор на прашањето: Зошто во светот постои зло, ако Бог е еден и добар и семоќен? – младиот Августин се обратил кај манихејците. И манихејското толкување отпрвин му се покажало логично: ако во светот има добро и зло, тоа е затоа што има два бога – добар и лош, има две сили – сили на добрите суштества и сили на лошите суштества, кои се борат едни против други. Но подоцна Августин се замислил: Во што е смислата на таа борба? Обраќајќи се кон Бога во своите „Исповеди“ Августин пишува: „А што би Ти направило тоа непознато племе на мракот коешто манихејците обично го ставаат против тебе како некаква непријателска сила, доколку Ти не сакаш да се бориш со него?“ Каква е смислата за Бога да се бори против злобните сили? Бидејќи тие ништо не можат да Му направат – ниту да Го убијат, ни да Му наштетат, ни да Му нанесат болка. И Августин се разочарал во манихејството.
Истото ова прашање за злото тој му го поставил и на Св. Амвросиј Медиолански, којшто му одговорил: Злото не е од Бога, туку од човекот, од неговата слободна волја: „Слободната волја во своите одлуки е причина за тоа што ние правиме зло и трпиме праведен суд“.
Но и овој одговор не го задоволил Августин. Бог, Кој го создал човекот со слободна волја, знаел како тој ќе располага со неа. Зошто Он го создал човекот токму таков? Бог, кога ги создал ангелите, знаел дека еден од ангелите ќе отпадне и ќе биде искушувач на човекот, насочувајќи ја неговата слободна волја кон зло. Зошто Бог создал такви суштества, знаејќи кон што ќе доведе тоа? Произлегува дека човекот е само исполнител на злото, а неговиот вистински извор е сепак, Бог. Одговор нашол кај Плотин, чијашто книга му дошла во раце на Августин. И како што признава самиот богослов, читајќи ја тој буквално како да го читал Евангелието според Јован.
Каков одговор дава Плотин? Целиот космос што е достапен за умот, философот го претставува како хиерархија на ипостаси – на ниво на битието. На врвот е Апсолутното Добро, коешто Плотин го насловува како „Едно“. Од тоа „Едно“ произлегло сѐ во светот, оттука сѐ во светот е добро, но добро во помал степен. Злото не постои, онтолошки во принцип злото е невозможно: злото – тоа е небитие. Она што постои е добро, но тоа добро е во помал степен и затоа можеме да го наречеме зло, не апсолутно зло, туку зло како добро во некој мал степен.
Августин, откако ги прочита овие расудувања или толкувања, пронајде и за себе одговор како да го спои постоењето на семоќниот и добар Бог и постоењето на злото во светот. „Мене ми стана јасно“, пишува Августин, „дека само доброто може да стане полошо. Доколку тоа би било апсолутно добро, или, пак, потполно не би било добро, тогаш не би можело да стане полошо“. И од тука се подразбира дека Бог не може да стане полош; и тоа што не постои исто така не може да стане полошо. „Влошувањето нанесува штета; доколку тоа не би го намалувало доброто, тоа не би нанесувало штета“. Ова е одговорот на Августин.
Злото онтолошки е невозможно. Сѐ што постои е добро, само во различен степен. А зло го нарекуваме намалувањето на доброто. После таквото извонредно објаснување на Августин, таа мисла почнала да се изразува со помош на разни примери. На пример. Постои ли темнината? Секако не! Постои само светлината – посилна или послаба. И има носители на светлината – електромагнетни бранови, фотони, кванти. А носители на темнината не постојат. Ние не велиме „Запали ја темнината“, туку велиме „запали го светлото“. Има ли смрт? Смрт нема – има само живот. Болеста е намалување на животот, а смртта – отсуство и на животот и на болеста.
Имено, таков одговор даваат и многу други отци на Црквата, особено Кападокиските Отци. На пример Св. Василиј Велики, во беседата „За тоа дека Бог не е виновен за злото“, пишува: „Не си претставувај во себе дека злото би можело да има своја особена самостојност. Злото е лишеност од добро. Создаден е видот, а слепилото произлегло од губењето на видот“. Кај Свештеномаченик Дионисиј Ареопагит исто така може да сретнеме мисла дека злото не постои: „Едни се придружени на Доброто во совршенството, други се повеќе или помалку лишени од Него, трети имаат кон Доброто некаков нејасен однос, а кај четврти – Тоа се јавува во вид на едно исклучително слабо ехо“. И од тука произлегува дека „злото само по себе е неизвршено добро“. Така што „злото е небитие“, или злото не постои меѓу суштествата, извлекува заклучок Дионисиј: „Злото како такво не постои никаде. Злото произлегува не од силата, туку од слабоста“.
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(II дел)
Христијанство без Христа Спасителот
Наоѓајќи одговор на прашањето за злото и разјаснувајќи се со манихејците (а на спорот со манихејците Августин посветил многу свои дела), Августин, така да се рече, можел на таа проблематика веќе да не се враќа. Но нему му било дадено повторно да се соочи со сите тие прашања, овој пат во уште посериозен вид. Се појавило учењето на Пелагиј, по кое тргнале не мал број на христијани. Во пелагијанството Августин согледал многу опасна ерес. Особено затоа што уште од почетокот ова учење било усвоено и од многу христијански богослови, и од свештеници, па дури и од епископи, како што се вели „на јуриш“.
Како се родило учењето на Пелагиј и што е неговата суштина? Пелагиј, британски монах, пристигнал во Рим, којшто во тоа време веќе бил престолнина на христијанската империја, надевајќи се дека тука ќе сретне благочестиви луѓе, исповедници на Христа, но наместо тоа наишол на грешници кои не се ни труделе да се покаат за своите гревови. Дури и уште полошо, овие грешници го оправдувале своето гревовно однесување токму со христијанските догми. „Ние не можеме да не грешиме“, велеле тие луѓе кои себеси се нарекувале христијани, „бидејќи нашата природа е повредена од првородниот грев“.
И вознемирениот Пелагиј веднаш започнал со проповеди во коишто велел дека најважното кај човекот е неговата слободна волја. Бог го создал човекот со слободна волја, и Бог бара од нас да го избираме доброто и да не вршиме зло. Затоа и постои рајот за праведниците и адот за нечестивите. Човекот е потполно слободен во изборот на доброто и злото, и нема причина своите гревови да ги товари на Адам и Ева: бидејќи во тоа време постоело мислење дека тие се виновните, дека луѓето грешат поради нивниот грев.
Пелагиј бил извонреден проповедник. Неговите беседи восхитиле многу од чесните христијани, коишто воопшто не се согласувале со својата позиција на псевдо – христијани, ниту со сфаќањето дека не можат ништо да направат во врска со својата гревовна природа. Се појавило големо мнозинство на следбеници на Пелагиј.
Августин бил еден од оние малкуте кои во таа, би рекле, потполно логична и правилна проповед, препознале сериозна закана. Во што е опасноста? Зошто тој во ова видел ерес? Всушност причината се крие во тоа што од учењето на Пелагиј за слободната волја на човекот, произлегувале навистина еретички заклучоци.
Пелагиј учи дека човекот се спасува со своја слободна волја: правам зло, тоа значи дека пропаѓам во ад; правам ли добро, значи го заслужувам рајот. Но, што е тоа слобода на волјата? „Тоа е изборот“, одговара Пелагиј. Изборот помеѓу доброто и злото. Таа слобода на волјата ја поседува секој човек. Таа не може да биде присутна во поголема или помала мера: слобода на волјата или постои или не постои. Кај каменот или животното не постои, кај човекот постои. Адам поседувал слободна волја. Можел да не згреши, можел да згреши – тој згрешил. А дали до доаѓањето на Христа човекот поседувал слободна волја? Поседувал. Дали кај човекот во Црквата постои слободна волја? Постои. А човекот надвор од Црквата – има ли слободна волја? Има. Од тука произлегува: првородниот грев никако не ја изменил природата човечка, бидејќи човекот си останал слободен. И друг заклучок: Црквата нема никаква улога во спасението на човекот: човекот и во Црквата, и надвор од Црквата останува подеднакво слободно битие.
А во што се состои тогаш мисијата на Христа? Зошто ние велиме дека без Христа спасението е невозможно? Секако, Пелагиј се сметал себеси за христијанин, и затоа тој велел: „Да, без Христа е невозможно спасението, бидејќи Христос нам јасно ни покажал што е добро, и што е зло. Имајќи го Евангелието, ние веќе не можеме да велиме дека не знаеме што е злото, и да постапуваме неправилно од незнаење. Не, сега ние знаеме како треба правилно да се живее: ги имаме Заповедите, Го имаме Христа Кој ни покажа извонреден пример за тоа како да се однесуваме во најсложените ситуации“. Од учењето на Пелагиј произлегува следново: значи Христос е едноставно Учител. Да, секако, тука е и Неговата победа над смртта, но тоа е само еден последен и завршен аргумент во синџирот на некои докази дека Он, покрај тоа што е Учител, уште е и Бог Кој може и смртта да ја победи. Значи ништо повеќе од еден обичен аргумент. И крсната смрт на Христа не е она најважното. Најважно е дека Христос е Учител.
Според Пелагиј Црквата е безусловно потребна, но само како некаква институција во која не нѐ учат на злото. А да се спасиме надвор од Црквата е тешко, единствено поради тоа што надвор од неа човекот не знае што е добро, а што е зло, оди на слепо, без раководител, а доколку се појави и некој таков, тоа ќе биде како слепец да води слепец.
Оттаму, според учењето на Пелагиј, и без Христа и надвор од Црквата спасението е можно, а првородниот грев немал никакво влијание врз судбината на човештвото. Ова е многу логична и убедлива ерес и затоа уште поопасна.
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(III дел)
Не избор, туку независност
Августин бил еден од малкуте кој согледал сериозна опасност во учењето на Пелагиј и ја сфатил причината за неговата заблуда.
А причината лежи во тоа што, според Августин, Пелагиј неправилно ја сфаќал слободата, бидејќи доколку, како што учи Пелагиј, слободата се сведува на избор, тогаш произлегува дека човекот самиот се гради себеси: тој може да стане лош, а може да стане и добар. А по својата природа како е човекот? Испаѓа дека е никаков. Односно Бог го создал човекот неутрален, ни добар ни лош. А во Библијата читаме дека Бог го создал човекот според својот образ. И што сега, човекот создаден по образот на добриот Бог, не е ни ваков ни таков? И волјата на човекот, рамнодушна и кон доброто и кон злото, подеднакво може да го прими или отфрли и тоа и она другото? Тоа е првото несовпаѓање на учењето на Пелагиј со Христијанството, кое го забележува Августин.
Исто така Августин напомнува, и можеби тука се покажа и влијанието на Плотин, дека Пелагиј слободата ја третира крајно површно. Слободата, тоа не е избор, изборот е само една пројава на битието кое поседува слобода. Зошто јас, човек, можам да постапувам слободно, а листот хартија што лежи на мојата маса не може да постапува слободно? Затоа што листот зависи од мене, а јас не зависам од него. Слободата е независност, онтолошка состојба на независност.
Августин им поставува на Пелагијанците сериозни прашања коишто ги ставаат во ќорсокак. Бог, слободен ли е? „Безусловно!“ одговараат Пелагијанците. Бидејќи тие се сметаат себеси за Христијани, и веруваат во Бога како во Личност. Но ако Бог е слободен, а слободата е избор помеѓу доброто и злото, значи и Бог може да твори зло? „Не, Бог не може да твори зло“, велат Пелагијанците. Но тогаш, значи, Бог не е слободен, Тој нема избор, доколку прави само добро. А ако Он не е слободен, значи Он не е Личност. Општо земено ќорсокак: или Бог не е слободен и Он не е Личност, или Бог може да згреши, доколку слободата е избор помеѓу доброто и злото.
Августин им објаснува на Пелагијанците: грешката ви е во тоа како вие ја сфаќате слободата. А доколку слободата е онтолошка независност, тогаш Бог е апсолутно слободен, бидејќи Он од ништо не зависи. Он е Творец на тој свет. Сѐ зависи од Него, а Он од ништо и затоа слободата на Бога е апсолутна. Имено, токму и затоа Он не може да згреши, бидејќи гревот е зависност од нешто. А Бог е добро и Бог зависи само од Самиот Себе. Он постапува само според Својата сопствена љубов.
Како што се сеќаваме, според Августин, целиот создаден свет се заснова на извесни хиерархиски скалила и тие скалила ја откриваат мерата на независност. Ангелите зависат од Бога, но се во поголем степен независни отколку човекот. Човекот зависи од ангелите и од Бога, но е независен, така да се каже, од некои појави во материјалниот свет. Не од сите, бидејќи човекот има не само душа, туку и тело. Душата не зависи од гравитационата сила, но телото зависи. Токму затоа слободата на човекот е ограничена од мерата на неговата независност. Од тука може да се заклучи: човекот е создаден од Бога како добро и слободно битие. Според тоа, слободата не е само избор помеѓу доброто и злото. Не треба да се вели дека слободата или ја има или ја нема, дека таа не може да постои во поголема или помала мерка, како што учи Пелагиј. Слободата може да постои во поголема мера, таа може да биде и апсолутна, како кај Бога. Слободата може и воопшто да ја нема, како кај мртвите предмети, на пример каменот. Човекот е повикан кон потполна слобода: да стане совршен како Бог.
Гревот на слободата и доброто на благодатта
И овде Августин се навраќа кон анализата на гревопадот, односно кон каменот за сопнување, на којшто налетале Пелагијанците. Ќе напомнам: Пелагиј тврдел дека гревопадот никако не повлијаел на природата на човекот.
Августин, пак, расудува вака: Бог го создал човекот совршен до определена мера. Но се разбира, човекот, сепак, е создание и токму затоа до одреден степен несовршен. Бог поставил пред човекот задача: да стане совршен. Човекот можел да згреши, но бил должен да достигне таква состојба во која не би можел да згреши. Сепак, човекот го избрал другиот пат. Тој ја реализирал таа можност да згреши и отпаднал од Бога. Доколку што во првобитната состојба човекот бил добар и неговата волја била насочена кон Бога, до тој степен, откако го направил првородниот грев, човекот ја променил насоката на својата волја и се одвратил од Бога: неговата волја се наклонила кон злото. И повредата на првородната природа, според Августин, означува тоа, дека сега човекот не може да не згреши.
И тоа е заклучокот на Августин: во состојба на повредена природа, човекот не може да не згреши; сѐ што човекот прави по својата слободна волја е зло. Значи, со други зборови: сѐ што јас слободно ќе изберам е грев: убиство, кражба, измама, или нешто слично, а доброто што го правам не е по моја волја, доброто во мене го прави само Бог, само благодатта.
Патем, еве уште една опасна последица од учењето на Пелагиј: наводно благодатта не е потребна, таа е дури и штетна, бидејќи доколку Бог некому помага, се постигнува нечесност, односно се постигнува тоа човекот не сам со своите усилби да прави добро, туку Бог да го прави тоа за него, и така човекот незаслужено го стекнува рајот.
„Не“, вели Августин, „без благодатта, ние не можеме ништо добро да направиме. И затоа ни е неопходна Црквата во којашто стекнуваме благодат, затоа ни се неопходни Таинствата во кои ни се дава таа благодат. Без нив не е можно никакво спасение“.
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(IV дел)
Слободата како предопределба
Полемиката со Пелагиј, Августин ја водел во последните години од својот живот. Судирајќи се со оваа ерес, богословот наеднаш открил дека во првите години од своето христијанско служење, и тој самиот се согласувал со тоа, што е кај човекот слободната волја. И Августин се прекорува себеси заради тоа. Тој дури во своите „Retractationes“ вели:: „Многу работи што ги имам кажано за слободната волја одат во прилог на пелагијанскиот спор“. За тоа дека кај човекот постои слободна волја, независна од Бога, тој пишувал во својот поранешен труд, којшто така и се нарекува „За слободната волја“. Но во подоцнежните трудови Августин во својот заклучок доаѓа до една друга крајност: кај човекот нема слободна волја. Навистина, таа постои, но како последица од првородниот грев се изменила и сега може да постои избор, само помеѓу еден вид на зло и друг. За доброто кај човекот нема никаква слободна волја – доброто во човекот го прави само Бог. На тоа му е посветен, на пример, трудот „За предопределбата на Светиите“.
Да, Светиите се предопределени да прават добро, но тоа не ја намалува нивната слободна волја, бидејќи благодатта која слегува на Светиите, дејствува како сила не однадвор туку однатре: човекот стекнува сознание дека тој се наоѓа во гревовна состојба и стекнува сила да се бори со тој грев. А доколку човекот, со помош на благодатта, успева да се воздржи од гревот, тогаш тој станува во поголем степен независен, стекнува поголема слобода – односно се приближува кон Бога. И токму тоа е и смислата на стекнувањето на поголема слобода – да Му се приближиш повеќе на Бога.
Ова разнолико толкување на слободата од страна на самиот Августин во различни периоди од неговиот живот, подоцна ќе доведе до многу спорови. Еден од најзабележителните примери – т.е најзначајниот спор е помеѓу католикот Еразмо Ротердамски и реформаторот Мартин Лутер. Тие обајцата се повикувале на Августин, но Еразмо велел дека подобро е да се читаат само делата на младиот, а не на зрелиот Августин, бидејќи „Августин после спорот со Пелагиј се покажал помалку во право во однос на слободната волја отколку што бил претходно“. Лутер, пак, тврдел: Не, треба да се читаат делата на Августин од подоцнежните години, оној мудриот којшто ги сфатил заблудите на својата младост. Во трудот „За ропството на волјата“, Лутер укажува дека при присуство на слободната волја во човекот, Бог не игра никаква улога во спасението на човекот. Затоа Еразмо тврди дека човекот може и со своите добри дела да се спаси, инаку нема за што да го наградуваат или казнуваат, а Лутер го обвинува Еразмо за Пелагијанство, настојувајќи дека: не, спасува само Бог.
Освен тоа, Августин го има и одговорот за прашањето на Пелагиј во врска со заслугите на човекот, бидејќи доколку – прашува Пелагиј – човекот се спасува само со благодатта, тогаш значи напорите и заслугите на човекот не значат ништо? Оној што Бог го избрал, него и го спасува? А кого не го избрал, не го ни спасува? И човекот не се спасува само поради некаков непознат Божествен избор? Августин одговара доста необично, но на карактеристичен за него начин: „Не треба да се сомневаме во Божјата добрина. Доколку Бог некого предопределил за спасение, тоа е прекрасно и значајно. Бог ништо не прави лошо. И доколку Он некого предопределил за осуда и во тоа се пројавува Божјата милост. Зошто Он повеќе го избавува овој, отколку оној? ’Недостижни се Неговите судови и несфатливи патиштата Негови‘ (Рим. 11, 35). Бидејќи и нам овде, подобро ни е да слушнеме или кажеме: ’А ти, кој си човеку, што спориш со Бога‘ (Рим. 9, 2). Не треба да се осмелиме да зборуваме така како наводно да го знаеме она што останува сокриено по Божја промисла. А нели тој не може да посака ништо неправедно?“ („За предопределувањето на Светиите“)
Многу православни богослови праведно заклучуваат дека во спорот со Пелагиј, Блажениот Августин, така да се каже, ја преминал линијата и застанал на совршено спротивниот став: слободата на волјата не игра никаква улога во спасението на човекот, човекот го спасува единствено Божествената благодат. Според православното учење, благодатта Божја никако не ја нарушува слободната волја на човекот, тие дејствуваат заеднички. Како што вели Преп. Јован Касијан Римски: „Во делото на нашето спасение учествува и благодатта Божја и нашето слободно произволение. Иако човекот, некогаш може сам од себе да бара добродетели, за да ги исполни тие желби, тој секогаш има потреба од Божјата помош“ („Дијалози“).
Виктор Петрович Лега
Како да не се заплеткаме во мрежите на слободата
(V дел)
Поредок во љубовта
Прашањата кои Августин ги покренува во спорот со Манихејците и Пелагиј засегаат особено важен дел на философијата – етиката. И тој го разгледува не само проблемот на доброто и злото, туку и на љубовта и среќата – на нив Августин им посветува сериозно внимание, особено на прашањето што е љубовта.
Ете Христос ни заповедал: „Возљуби Го Бога… Возљуби Го ближниот свој…“ Љубовта е она главното со што се спасува човекот и кое Христијанинот, пред сѐ, треба да го пројави во овој живот. А што значи тоа „љубов“? Љубовта може да биде разновидна: некој љуби да прави добро, некој пак, да прави грев. Доброто човекот го избира благодарение на благодатта Божја, а злото како последица на повреденоста од гревот. Токму затоа кај човекот има и добра волја и прељубодејна волја. Како да ја разграничиме едната волја од другата? Човекот секогаш стреми кон среќа. Тој стреми кон посакуваното, кон тоа што тој го сака. Бидејќи, „блажен е само оној којшто има сѐ што сака, но не сака ништо неразумно“ („За Троица“, XIII, 5). Но, кон што треба ние да стремиме? Правилно ли посакуваме? Правилен ли е предметот на нашите желби? И овде Августин се потпира на учењето на Аристотел за природните места. Да се потсетиме дека Аристотел даде објаснување зошто, да кажеме, каменот паѓа на земја кога е фрлен нагоре. Тоа е затоа што каменот се стреми кон своето природно место. Природно место на тешкиот предмет е центарот на Космосот. Земјата се наоѓа во центарот на Космосот и според тоа, каменот стреми кон природното место, поточно кон земјата.
И Августин пишува во „Исповеди“: „Секое тело како последица на својата тежина стреми кон своето место. Секој влече не само надолу, туку исто толку и кон своето место. Огнот се стреми нагоре, каменот надолу. Тие привлечени од својата тежина го бараат своето место. Маслото, доколку го сипеме надолу, ќе се крене над водата, таа, пак, налеана на масло ќе падне долу: тие привлечени од својата тежина го бараат своето место. Каде што нема поредок, таму е и немирот. Подредувањето успокојува. Мојата тежа е мојата љубов: таа се движи со мене, таму каде што јас не би се насочил“. Затоа моето природно место е во мојата љубов. А бидејќи Бог е Љубов, моето природно место е во Бога.
Но, ако каменот или маслото паѓа или се крева, потчинувајќи се на природните закони, човекот сепак, има слободна волја и доколку тој има неразумна волја, може и да не стреми кон своето природно место. Тој може да стреми погрешно кон она место кое не му е природно и нормално. Неговата љубов може да биде злобна љубов, а тој треба да има добра љубов. И Августин заклучува: „Треба да умееме да ја разликуваме добрата љубов од онаа злобната. Треба да ја љубиме добрата љубов т. е. љубовта кон Бога и да ја замразиме злобната љубов“. „И самата љубов треба да ја љубиме“, пишува тој, „запазувајќи извесен поредок, за да можеме на добар начин да го љубиме тоа што сме должни да го љубиме, за таа во нас да биде добродетел која го прави нашиот живот добар. Токму затоа, мене ми се чини концизна и точна таквата определба на добродетелта: таа е поредок во љубовта“ („За градот Божји“ XV, 22). А каков може да биде поредокот во љубовта? Ние треба повеќе од сѐ да Го љубиме Бога, а понатаму по хиерархија: колку е посовршено созданието Божјо, толку повеќе треба да го љубиме. Затоа својата душа треба да ја љубиме повеќе отколку телото. Но и телото треба да го љубиме, бидејќи и тоа е исто така Божја творба, но притоа не да го претпочитаме пред душата, доколку наеднаш се појави таква ситуација во која треба да бираме што да жртвуваме – душата или телото.
Доколку кај човекот постои тој поредок во љубовта и тој го достигнува своето природно место, таквиот човек достигнува блаженство и среќа. Бидејќи блаженството не може да постои без владеењето со доброто. Не треба да го посакуваме тоа што е зло, инаку тоа ќе го доведе човекот до несреќа. Да се насладува човек може само со безусловната добрина, со сѐ останато може само да се ползува. Да се насладуваме, тоа значи да го восприемаме нештото како нешто што постои апсолутно објективно, независно од човекот, како нешто што постои само по себе. Со едни предмети можеме да се насладуваме, со други можеме само да се ползуваме. Овде е многу важно да умееме да разликуваме со што треба да се насладуваме, а со што да се ползуваме. Доколку со нешто се ползувам, тоа значи дека тој предмет постои заради мене. Доколку со нешто се насладувам, треба да сфатам дека тој предмет постои независно од мене и во своето постоење на некаков начин зависам од него.
Расудувајќи вака, ние доаѓаме до заклучокот дека треба да се насладуваме само со Бога, со сѐ останато треба да се ползуваме. Но во животот ние постапуваме потполно спротивно: се ползуваме со Бога. „Господи, дај ми богатство, дај ми здравје, а јас потоа со тоа богатство и здравје ќе се насладувам“, бараме ние од Бога. Во тоа се пројавува повреденоста на нашата природа: ние се збунуваме кога станува збор за тоа со што треба да се насладуваме, а со што да се ползуваме и тоа нѐ води во несреќа. „Бидејќи кога творбата ја љубиме сама по себе, тогаш тоа е страст, и тогаш таа не му помага на оној кој се ползува од неа, туку му штети на оној кој ѝ се насладува. И бидејќи созданието е или рамно на нас, или пониско од нас, произлегува дека треба да се ползуваме од пониското заради Бога, а да се насладуваме во Бога. Бидејќи ти во себе треба да се насладуваш не со себе самиот, туку со Оној Кој те создал. Според тоа ти треба да се насладуваш со она кое го почитуваш како самиот себе“ (пишува Августин во трудот „За Троица“).
Крај
************************
Митрополит Струмички Наум
Процеси на црковна централизација и децентрализација
Организациските осцилации, во црквата како административна целина, се движат од обид за нејзина материјално-финансиска централизација (централен црковен имот и платено свештенство), па до обид за нејзина „духовно-административна“ централизација, како и обратно – сѐ до фактички административно-материјални и формални „духовни“ поделби.
Епископот е икона Христова, тој е на место и во обличје Христово, а локалната Црква што ја предводи и возглавува е Црква во сета своја полнота на Божји дарови потребни за спасение на секој човек. Локалната епископална Црква во Светата Литургија е вистинското воскреснато и вознесено Тело Христово, кое благодатно ги вклучува во себе сите верни – и сегашни, и минати, и идни. Локалната Црква, собрана околу својот епископ на Светата Литургија, е единственото реално и видливо присуство на Царството Небесно во светот.
Од реалната и видлива литургиска структура на Црквата произлегува и нејзината црковно-административна структура. Затоа, никаква административно-црковна натструктура на власт, како управувачка сила над епископот – кој е икона Христова, не може да се случи, а истовремено тоа да не е воведување ерес во пракса и напуштање на православната еклисиологија. Или, едноставно речено, каков било модел (теоретски и практичен) на управување над епископот – како икона Христова, е невозможно да се измисли а да не е ерес.
Како управувачка би се сметала онаа сила која наместо епископот би одлучувала во локално-соборната Црква – која тој ја возглавува, или би го претставувала и би гласала наместо него во поширокото административно уредување на Црквата. Од друга страна, одлуките што би ги донесувала натструктурата на власт би биле обврзувачки за епископот, иако тој не учествувал во нивното донесување или бил само декор. Вакво централистичко тежнеење отсекогаш постоело.
Пројавите на ова централистичко тежнеење се лесно забележливи во реалниот живот на административно-помесно организираните цркви, во додатоците на текстот од Светата Литургија или, на пример, во правно-формалното регулирање на статусот на автономната црква каде што: двете средства што се користат за надзор на епископот врз своето свештенство – варењето свето Миро и спомнувањето на името на епископот на богослужбите, централизацијата сака да ги наметне како средства на контрола над административно-помесно организираните цркви.
Основа на централистичкото тежнеење и пракса е немањето внатрешно духовно покритие за позициите што во црквата се држат. Според критериумите на светите Отци, ѓаконот треба сигурно да чекори по патот на очистување на срцето од страстите, презвитерот треба да е просветлен, а епископот обожен.
Оној што својата лична позиција кон другите во црковната организација ја гради врз основа на само административна и друга световна сила, а не врз основа на духовен авторитет, кон послабите и потчинетите ќе биде тиранин, а на посилните – во световна смисла, ќе им биде слуга. Оттука па натаму, процесите на централизација и децентрализација во црковното организирање лесно можат да се предвидат – секако, не превидувајќи го факторот на Божјата промислителна интервенција, во времето.
За жал, тоа е она што се случува откако веќе ќе се одрече тајната на светата Педесетница, односно принципот на Богочовечкото содејствително управување во Црквата, во корист на само едната страна – нормално, човечката. „Теологијата“ што ова однесување го оправдува, како и бесплодните теологизирања отпосле, се само празен изговор.
Господи Исусе Христе, преку Богородица, помилуј нѐ!
******************
ЕДИНСТВО ВО ХРИСТА
Оче Свети, да бидат сите едно (Јован, 17, 21).
Така нашиот Спасител се молел за нас, Своите следбеници, сите да бидеме едно. Да бидеме со едни мисли и да имаме една љубов (Фил. 2, 2). Да живееме во мир, со љубов да се однесуваме едни кон други, сите да зборуваме и да работиме едно исто, да нема меѓу нас расправии туку да бидеме утврдени во еден разум и во една мисла. Не треба да кажеме за себе: „Јас сум Павлов“, друг: „Јас сум Аполосов“, трет :„Јас сум Петров“, а друг : „Јас сум Христов“, бидејќи Христос не се разделил. Ниту, пак, Павле или Аполос се распнале за нас (Кор. 1, 10-14). И навистина, што е подобро и поубаво од тоа браќата да живеат во единство, мир и согласност, да бидат едно во Исуса Христа? Што е подобро од тоа семејствата да живеат во мир и љубов, во единство и слога?
Кој не се радува на договорот за еднодушност во општеството?
Сите да бидеме едно. Тоа е топла желба на нашиот Спасител. Он проѕирал во иднината и гледал расправии, борби, разединувања што ќе ги внесе сатаната меѓу Христовите следбеници. Христос уште пред своите страдања го предупредил Петра: „Еве, сатаната посака да ве сее како пченица“ (Лк. 22:31).
Христос ја прорекол судбината на разделеното царство (Матеј, 12, 25). Он силно сакал Своите следбеници да ги сочува да не потпаѓаат под влијание на сатаната, кој рика и бара некого да го проголта.
Кон единство, мир, љубов и слога Он ги повикувал сите. „И други овци имам што не се од ова трло, и нив треба да ги приберам…; и ќе биде едно стадо и еден пастир“ (Јован, 10, 16). Таа задача, да се собираат, да се соединуваат, да се спасуваат – Он им ја доверил и на апостолите.
Борбата упорно продолжува. Сатаната употребувал најразлични начини и средства да ги расее, да ги разедини, да ги фрли христијаните во очај, да го попречи христијанството. Но и апостолите и нивните ученици биле цврсти, ги одбивале нападите на злото. Полни три века христијаните биле изложени на страшни крвави гонења. Почнувајќи од архиѓаконот Стефан, кој бил убиен со камења, и Јаков кој со меч бил заклан од Ирод, па сѐ до Константин Велики, кој го ставил ножот во својата ножница, ние гледаме плејада маченици, што со молитва кон Бога и насмевка на усните ги жртвувале своите животи за Христа и за Неговата наука. Во мрачните катакомби тие светеле. Во занданите и во просториите за ѕверови тие пееле. На кладите Го фалеле Бога. И со таа сила ја отапеле острицата на мечот, ја угасиле огнената сила, го победиле светот. Римските императори и нивните џелати го положиле оружјето. Галилеецот ги победил.
Тогаш сатаната ја променил својата тактика. Употребил друго средство. Ослободена од крвавите гонења во 313 година, Црквата била изложена на нови внатрешни несогласувања. Набргу никнале Ереси и расправии и брзо се намножиле за повторно да Го распнуваат Христа и да го разединуваат Христовото стадо.
Така, Црквата била распнувана и растргнувана сѐ до средината на IX век, кога најпосле вистината загосподарила над лагата и над заблудите. Во таа не малку жестока борба се појавиле големите исповедници на вистината и смелите заштитници на правдата, кои со апостолска ревност и со пророчка смелост ги соборувале еретичките учења и ги разобличувале лажните учители. Ние денес го славиме споменот на Светите Отци на Првиот Вселенски Собор, кои го осудиле и го отфрлиле лажното учење на александрискиот свештеник Ариј што учел дека Христос не е Син Божји – рамен по божество со Бога Отецот. Тие го составиле и го утврдиле вистинското учење за Бога Отецот и за Синот Божји во првите седум членови од Символот на Верата. Така го сочувале единството на верата, за кое Спасителот со крвава пот се молел.
Дали треба да ја докажуваме ползата од единството? Треба ли поподробно да зборуваме за значењето на слогата, еднодушноста и едномислието? Тоа е моќен лост за напредок во секое добро дело. Тоа е првиот услов за успех и благосостојба. Не вели залудно поговорката: „Сложни браќа планина преместуваат“. Мувите со своите слаби тела би подигнале и човек, кога би можеле да се сложат. Целата наша народна историја е прекрасен доказ за значењето на слогата и за резултатите од раздорот. Секогаш кога сме биле сложни, согласни, ние сме достигнувале слава, почест и успех. Неслогата, раздорите и несогласувањето, пак, донесувале катастрофа, понижување и ропство. Кој не ја гледа ползата од слогата? Таа е неопходна за успехот на секоја работа. Уште попотребна е таа во животот на Црквата. Затоа Христос толку топло се молел сите да бидеме едно. Затоа и Светите Отци така ревносно го чувале единството.
Но како тоа единство да се утврди? Како да се постигне? Дали со закони и со наредби? Не. Таквото единство не е со долг век, бидејќи брзо се урива и распаѓа.
Апостолот Павле ни објаснува каде треба да ја бараме причината за раздорите и како да ги отстраниме. „Штом меѓу вас има завист, кавга и несогласувања, значи дека уште сте телесни“ (1Кор. 3, 3). Живеете само за своето тело. Му служите само на телото. Духовното е придушено во вас. Телото раководи и управува со вашите работи, а вие сте Христови. Он Себеси се жртвувал, за да ве направи служители на духовното, а не на телесното. Ако секој со чисто срце се предаде на служба на доброто, единството само по себе ќе дојде. Но човекот треба да расте духовно, да стане подуховен, да се воздигне над ситниот егоизам. Единството во Христа не се наметнува со сила, за него треба да се дорасне. Христијанинот треба постојано да расте во Христа, како што детето секојдневно расте. Детето не може одеднаш, според својата тврдоглава желба, да порасне повисоко. Така и христијанинот не може да дојде до единство. Тој треба да расте и да се усовршува во Христа. Единството може да се постигне само на височините на животот, а не и во ситниците. Оној што се усовршува во Христа, тој оди нагоре, се искачува. Поаѓаат, да речеме, неколку луѓе од рамнината кон врвот од разни точки. Рамнината е покриена со грмушки и кал. Таму смрди, задушливо е. Луѓето тонат во калта, а и грмушките ги одделуваат еден од друг. Разединети се. Не се гледаат и не можат да го зачуваат единството во своите дела, затоа што им пречат грмушките. Штом ќе се оддалечат од калта и ќе се искачат, тие почнуваат да се гледаат едни со други. И колку повеќе се искачуваат, толку повеќе се приближуваат. А кога ќе стигнат до врвот, тие веќе се едно. Еден останал назад во грмушките. Нему не му се оди нагоре, бидејќи е потребен труд и напор. Не го гледа она што другите го гледаат од височината и го порекнува, им се лути на другите што не се согласуваат со него, што не гледаат со неговите очи. Овде единство нема, бидејќи луѓето се горе во височините, а заостанатиот се вкопува во ситниците и останува ситен. Другите одат нагоре, растат духовно и постигнуваат единство во Христа. Затоа, за да станеме едно во Христа, треба да растеме во Христа, во нашите души да ги развиваме духовните плодови, да станеме подуховни. Додека сме телесни, залудно ќе очекуваме помеѓу нас да престанат расправиите и раздорите. Во мирот, слогата и единството е нашиот успех – успехот на Црквата и на Христовото дело. Секој да си ја извршува својата работа во служба на општеството, имајќи го секогаш пред очи Христос, Кој не си угодувал Себеси, туку поднел исмејување и страдање заради нас. Така ќе можеме со една уста и со едно срце да Го славиме и воспеваме Отецот, и Синот, и Светиот Дух. Амин.
*******************
Митрополит Струмички Наум
Да, Секогашдева Марија е Богородица, а не божица
Додека постои царското и есхатолошко свештенство, односно луѓе кои ќе живеат во покајание, ќе постои и светот. Тоа воопшто не мора да бидат свештеници или епископи, иако подобро е токму тие да се. Колку ли ова повеќе важи за Богородица, првата носителка на тоа царско и есхатолошко свештенство, преку Која секој Божји дар го добиваме. Секоја благодат преку Неа ја добиваме, односно ништо што од Бог добиваме, не може а да не е преку Неа.
Не смее да се наруши рамнотежата на Богочовечката синергија во Црквата, каде што ни само Бог сѐ прави, ни само човекот. Првото е ерес на монофизитизмот, а второто е ерес на несторијанизмот. Така, точно е дека Бог сѐ направи – за нас и наше спасение, но ништо од тоа што направи не ќе беше возможно без Нејзиното „да“.
Богородица не можела да биде која било жена, како што протестантите тврдат, затоа што Бог би испаднал садист, Кој иако можел веднаш да нѐ спаси, чекал со илјадници години да се појави Дева Марија. Значи, не можело која било жена, туку Таа што самата се подготвила за тоа. Ниту таа девојка била нешто посебно и одделно од човечкиот род, како што тврдат римокатолиците. И во двата случаја крајно се нарушува Богочовечката рамнотежа, чиј чувар е православниот благодатен опит и теологија на Црквата.
Нас не нѐ спасува само Христос како Богочовек, Кој после целиот Домострој на нашето спасение се вознесе на небесата и седна оддесно на Отецот, туку се спасуваме во Црквата како Тајна на Телото Христово. Како што би рекол нашиот преподобен ава Јустин, толкувајќи го свети Апостол Павле (парафразирам): во Црквата на Светиот Дух, како Тело на Богочовекот Христос, секој молитвено и благодатно се спасува и се восовршува преку сите и со сите, и сите се спасуваат и се восовршуваат преку секого и со секого. Затоа што секој, по благодатта на Светиот Дух, живее во сите и сите живеат во секого.
Освен ова благодатно проникнување, проземање, друг начин на постоење и спасение за нас христијаните е невозможен, и незамислив. Ние не сме етичко тело, ние сме Тело Христово – еден со друг благодатно-органски поврзани и еден на друг органи. Спасението е тајна на учество во Телото Христово токму на овој начин. Е, сега, условно речено, кој било светител можете мисловно да го изоставите од ова Тело, но обидете се мисловно да Ја изоставите Богородица од овој Богочовечки организам и ќе видите дека ништо нема да остане од него и од нашето спасение.
Целата Богочовечка рамнотежа, чиј чувар е Православната Црква, односно Светото Предание и православниот аскетско-исихастички подвиг, несвесно се напаѓа со едно крајно неблагочестиво споредување во следниот текст, од кој еден мал дел ви пренесувам:
„Меѓутоа, таа не е божица. Таа не е седржителка. Таа не е господ и не е господарка на постоењето, ниту царица на универзумот. Таа не создала ништо од она што постои (Творец на сето тоа е Господ). Таа не го промислила нашето спасение после падот на Адам и Ева. Таа не ги надахновувала светите пророци да го пророкуваат доаѓањето на Синот Божји на овој свет.
Таа не беше биена ниту исмевана заради нашите престапи и беззаконија, не се себепринесе на крст за спасението на светот, таа не пострада распната на крст, за да со својата смрт – смртта ја уништи“ итн… (целиот текст видете го во фејсбук групата „Да живееме заедно како Црква“).
Е, ова е извонреден пример на текст напишан, верувам, со добра намера, но по човечка логика – кога човек пишува од самиот себе, не преку просветлување на умот и дарот на умно-срдечната молитва. Текст кој затоа содржи несторијанско-протестантско, само човечко, логично толкување, а кој истовремено смрди на монофизитизам, каде што Бог е сѐ, а човекот е ништо. Текст на кој, по човечка логика, неопитните нема лесно да му најдат замерка, но кој, по Богочовечка логика, покажува неосвестена, а голема прелест. Текст на кој по Богочовечка логика може да му се негира секоја реченица посебно. Текст, кој по мое мислење, неговите слепи поддржувачи ги остава без Причест.
А убаво ви напишав минатиот пат: „Со влегување во Црквата човекот треба да ’замолкне‘ со устата, а да проговори со делата, сѐ до добивањето на дарот на просветлување на умот, односно дарот на умно-срдечната молитва! Може да говори јавно за духовни работи само во два случаја: ако е свештено лице (или не е, но некој го прашува нешто) и само кога за тоа има благослов од духовниот отец (епископот) – но и тогаш не од себе, туку од светите Отци“. Зошто се превознесувате со својот затемнет ум? И зошто со таков ум се обидувате да пишувате и да го толкувате Евангелието, и тоа не за кој било, туку за самата Мајка Божја, пред Чија тајна и небесните воинства скромно молчат; Која светите Отци Ја нарекле и Црквородица. Зошто?
Или, најкратко речено, зошто Нејзе би Ѝ требало да биде божица, кога Таа е Богородица?
Пресвета Богородице, прости ни и спаси нѐ!
************************
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(I дел)
Исихазмот во XIV век, всушност не бил духовно движење за монаштво, во таа мера во којшто бил духовно движење за спасување на членовите на Црквата. Исихазмот во рамните на Црквата се појавил рано и тој претставува теологија, искуство, плод на Светиот Дух Кој го чува карактерот на Црквата како тело Христово. Да претпоставиме дека Бог поинаку ги има уредено работите така што XIV век да не се случил соборот на којшто Св. Григориј Палама се борел и дал крв од своето срце, дел од својот живот, плод од своето искуство за да бидат донесени овие одлуки, тогаш работите можеби не би биле толку едноставни како што денес ги доживуваме.
Поводот којшто создал предуслови за свикување на соборот во XIV век на којшто во полн сјај заблескал Св. Григориј Палама, што и денес блеска како сјајна ѕвезда на небото, е многу длабок.
Во тоа ризично време Св. Григориј ја прослави и утврди Православната вера откако претходно и самиот стана „сад на Духот“, како што се вели во богослужбата на неговиот спомен. Од овој сад тој го изнесе богатството на Духот Свет и го раздели по целото тело на Црквата, па заради тоа во службата се нарекува „боговдахновена уста на благодатта“, уста која го шири огнот на Светиот Дух. Тој во нашата Црква толкава радост и ѝ подари толку одлучувачки догматски победи, што сите го исповедале како „голема радост на Вселената“.
Знаете ли колку уште од почетокот на црковниот живот бил вложен труд и борба за догмите? Од тука веднаш во нас се раѓа прашањето: „А што се најпосле толку битни тие догми, што толку заради нив пострадале та дури и манастири поради нив биле уништувани: (бидејќи еретиците се кревале против монасите), па поради нив и некои делови од Црквата се отцепиле“.
Секако во наше време зборот догма ни во срцето, ни во ушите не звучи правилно. Поради тоа што денешниот човек одрекува секаков облик на авторитет, зборот догма на неговата душа ѝ звучи многу остро. Современиот човек знае да ја покажува својата волја, да го наметнува своето мислење, да ѝ угодува на својата развратност, на својата духовна неодговорност, да ја поддржува слободата (самоволието) и еманципацијата, да вели дека не верува во догми – тој едноставно не ги разбира нив, мисли дека догмите се богословски дефиниции без некаков суштински повод и причина. Нема никакви богословски знаења, ниту метафизички искуства, па затоа негативно реагира на зборот догма. Овој збор го поврзува со наметнувањето на закони кои човечките души ги лишуваат од слобода, а го поврзува и со неразбирливите философски начела.
Но за нас догмата е нешто друго. Словото и духот на Светото Писмо и Свештеното Предание, се заеднички договор на Светите Отци. Догмите се засноваат на Светото Писмо, но се развиваат и формулираат во Црквата, и тоа на Вселенските и Помесните Собори. Догмата е предводник која го води човекот, но според неговата слободна волја. Ние верните многу добро знаеме дека Светите Отци на нашата Црква, со својот живот и учење и Светите Собори, од преголема љубов кон стадото на Црквата, и од опитно сознание и пастирска одговорност, ја протолкувале содржината на верата за ние да можеме да ги стекнеме автентично изразените вистина, пат и живот на спасението.
Бидејќи догмата е толку важно прашање, постои соборно правило кое ги обврзува архиереите два пати годишно да се собираат на собори и заедно со канонските прашања да ги проучуваат и догмите. Вториот Собор бара: „Верата на сите оние луѓе кои се прославија во Божјата Црква… цврсто да се држи и до крајот на вековите да се одржи непоколеблива, како и нивните богопредадени списи и догми“. Догмите треба да останат онакви кави што Христос ги втемелил во Својата Црква, бидејќи имаат „возвишена убавина“, односно богодостојна красота, красотата Христова, Славата Небесна, тие се живот на Царството Небесно. Оној кој ја валка „возвишената убавина“ на догмите го губи спасението, Го губи Бога.
Некој професор им предавал физика на учениците од основно одделение и секако, дошло до разговор и за Бога бидејќи и природата сама од себе зборува за Бога. Наеднаш, еден од учениците станал и рекол: Ама господине, татко ми ми рече дека Бог не постои. За кој Бог станува збор? Зарем е можно тоа дете, кое растело со такво размислување, да сфати што значи догмата и тоа дека догмата е столб на Црквата? Секако, би можеле да кажеме и нешто друго: „Зарем е можно тоа дете да живее без Бога?“ Ни боровите, ни елките, ни кедрите, ни кипарисите не можат да живеат без Бога: па како може тоа создание да живее без Бога? Дури ни едно цветче кое трае само еден ден не може да живее без енергијата Божја. Затоа е природно тоа што она дете, дете без темел, без корен, дете на нашето време, коешто на таков начин е задоено со тоа, не може да го разбере она што го кажува Црквата.
Но Црквата не е човечки организам, туку Богочовечки, токму затоа нејзиниот живот, како и нејзиното учење е тајна. Догмата, значи, е откривање на тајната. Не можеме да имаме Црква, а притоа да не го откриваме нејзиниот живот. Откривањето на Божественото битие на Црквата се случува преку догмите. Според тоа, догмата е единственото богатство кое ни ги отвора очите за да би Го разбрале Бога и да би Го имале покрај себе. Ако преку догмите не Го запознаеме Бога, нема да можеме ни да Го засакаме, ниту некогаш да Го доживееме во своето срце.
Тој професор, истиот тој ден, само што поминал преку школскиот праг здогледал некое тригодишно дете како плаче, липа, и со страв му паѓа во прегратки викајќи: „Баба рога!“ Станувало збор за свештеник. Детето било навикнато кога прави беља мајката да му се заканува на ваков начин: „Ќе те дадам на бабарогата“, му велела и покажувала кон свештеникот. Може ли тоа дете, кое научило дека свештеникот е бабарога, некогаш да ги разбере догмите? Може ли да Го разбере Бога? Колку само ги сакатиме луѓето, а и самите себеси, кога не им даваме можност да се запознаат со догмите.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(II дел)
Догмите се закон Господов, кој е „беспрекорен, кој ги обраќа душите“ од заблудата па дури и од смртта. Тие се „сведоштво Господово“, кое е „вистинито“, кое и младенците ги умудрува. Тоа се права Божји кои го радуваат срцето, а совеста човечка ја прават светлина, светлина што гледа и го разгонува мракот.
Тоа, мили мои, е догмата што ја поддржувал и Св. Григориј Палама. Но пред да продолжиме, ајде накратко да разјасниме што значи поимот догма.
Догма е мислење, увереност, некаква заповед што ја дава царот, или некој владика, или Соборот. Догмата е нешто што е заповедано. Но зборот догма има и едно подлабоко значење што се користи во богословието, значи заедница со Бога. Доаѓа од глаголот δέχοθμαι (прима, прифаќа), кој во себе го содржи поимот на личносно придвижување кон оној кого го прифаќам, и кој, според мојата волја, сега веќе управува со мојот живот. Според тоа, догмата значи дека Го примам Бога „каков што е“. Го примам личносно, слободно, со доброволна вера. Доброволно себеси, срцето свое го правам сад за да би можел да го исполнам со словото Божјо. Догмата, значи, е учење и мудрост на Црквата што ја избирам и спремно прифаќам од љубов кон Мајката Црква, која е чувар на богатството на Божествената благодат. Тоа значи дека од сега па натаму, Го избирам Бога, онака како што за Него учи и верува Црквата.
Догмата ме соединува со Бога и со Црквата. Таа за мене е заедница, присуство Божјо кое го прифаќам, кое го примам, па според тоа догмата е моја прегратка со Бога. Догмата е автентично мислење на Црквата, православно чувство за Бога, самосвест на Црквата дека е тело Христово, тело на Вистинскиот Бог, дека таа самата е Христос. Тоа е исто како да кажам: јас сум тој и тој. Јас го знам тоа, и верувам во тоа. Тоа е мојата догма. Не го менувам својот идентитет. Таа е потполна сигурност на Црквата и верните, не се обидува да ги убеди другите, не бара ништо, само во своите прегратки го прима Оној Кој доаѓа.
Догмата не е наметлив закон, не е несфатлив философски поим, ниту репресивна и задолжителна обврска, ни заканувачка одредница на нашиот живот, не подлежи на философски толкувања. Таа е идентитет на Црквата: ни кажува што е Црква, а што (Кој) е Бог.
Догмата го поедноставува она што е таинствено и тешко разбирливо, за да ни биде поедноставно и подостапно. Бог како суштина е непоимлив, недопирлив, недостапен, непристапен, трансцендентен, небесен. На човечкиот ум му е невозможно да ја сфати Неговата природа. За да можеме да Го разбереме, треба некој да ни објасни како Он дејствува, како се надвиснува над нас. Зарем не вели: „Отецот Мој до сега работи“? Бог постојано дејствува во срцата наши, во Црквата Своја, во човечката заедница, во рајот, дури и во длабините на пеколот, во подрумите на ладните срца и загушливата совест, и во непромислените човечки умови, за ако може некого да спаси. Како дејствува Бог? Како несоздадената Божја енергија доаѓа до нас? Токму тоа како, на кој начин, откровението на Бог Кој слегува, е всушност догма.
Да претпоставиме дека набљудуваме некој како полека, храбро слегува од врвот на некоја планина. Со леснотија го следиме, неговите траги се веќе видливи. Догмата е баш тоа: Следење на енергиите Божји, оцртување на Неговите чекори. Ако сакам, можам да Го уловам Бога, да Го гушнам, цврсто да Го прегрнам, да се хранам со Него, да Го поставам во себеси, така што да пребива во срцето мое, кога јас ќе бидам Негов син и ќерка, и ќе ми биде според Бога. Несоздадениот Бог слегува од високите планини, од небото, доаѓа кај мене создадениот, грешен човек за да ме соедини со Себе. Бог слегува за јас, создадениот, во својата утроба да Го примам Духот, несоздадената енергија. Како можам да го постигнам тоа? Тоа ми го кажува Самиот Бог, и ние тоа го нарекуваме догма.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(III дел)
Зборот догма по својот корен е сечовечки. Не го нарекуваат само Елините така. Во тој збор има откровение Божјо. Коренот „док“ или „дек“, постои и во латинскиот, и во индискиот (индоевропскиот) и во другите јазици. Како што рековме веќе, тој значи дека наоѓам и примам некого, во овој случај Го примам Бога. Догмата значи средба, прегратка, поздрав, љубов, помирување: означува на кој начин човекот се соединува и се помирува со Небесниот Бог.
Небескиот Отец, „Кој до сега работи“, ни Го испрати Синот Свој за Он до века да биде со нас. А како е Христос со нас? Каде е? Кој Го видел? Тоа е голем проблем на човечката совест, голема жал на луѓето кои не сакаат, а и не можат, да живеат без Бога. Што да правиме кога не Го гледаме Христа? Отецот ни Го испрати Синот, а Синот ни го испрати Духот Свет, благодатта. Така „благодатта на Господ наш Исус Христос, и љубовта на Бога Отецот и заедницата на Светиот Дух“, Трите Ипостаси, нам ни дава сѐ. Бог со понижувачка смрт ни Го предаде Својот Син и со Светите Тајни, а особено со Светата Тајна на Божествената Евхаристија, ни Го дава во раце. Значи, догмата е Откровение, познавање на Бога, како и давањето на Бога и на Црквата наша.
Според теолозите, секако, догми има многу: Тријадолошка догма, Христолошка, Антрополошка, Литургиска, Еклисиолошка и др. А догмата, всушност, е само една. Догмата е нашето ракување со Бога, целив Божји положен на нечистите усни на нас, грешните луѓе, светотаинска визија, што ни ја предала нашата Црква, визија на духовниот човек.
Колку убаво зборува псалмопевецот: „И излегува како младоженец од брачното легло. Се радува како исполин, минувајќи по патот свој“ (Псал. 18, 5). Го покажува Бога како излегува од Своите царски одаи, како поминува по небото, одејќи по „патот свој“. Кој е патот Божји? Тоа е патот на нашата средба. Бог ни доаѓа во пресрет дење и ноќе за да ни се даде Себеси, спасението Свое. И пак вели: „Ништо не е сокриено од топлината Негова“ (Псал. 18, 6). Бог е жар Кој стоплува и никој нема да остане во студот. Сите ќе се згреат. Меѓутоа, постојат и луѓе кои не се греат со Бога: тие кои немаат догми, значи сите оние кои не сакаат, кои одбиваат, кои не ја подаваат раката своја за да се ракуваат. Но Бог ни вели: „Барајте Ме и ќе Ме најдете“ (Матеј, 7, 7; Лука, 11, 9). Догмите не се загатки, ни неразбирливи енигми – нив душата ги чувствува, како што го чувствуваш некого кога ќе го прегрнеш, исто така Го чувствуваш и Бога.
Да појдеме понатаму, за уште подлабоко да навлеземе во оваа наша тема. Ние Го сакаме Бога, копнееме по Него, така што „ќе се зарадува срцето кое ја бара благонаклонетоста Божја“, односно љубовта Негова, приближувањето Негово, како што вели Стариот Завет. И продолжува: „Барајте Го Господа и бидете силни, барајте Го лицето Негово до века“. Кога Го барате Бога, не запирајте, не се повлекувајте, бидете силни, оти Бог нема да ве заборави. Ќе дојде и ќе ви се даде. Ќе Го видите Лицето Негово и ќе се просветите. Изговарајќи ја Исусовата молитва, Го имате името Негово, присуството Негово, благонаклонетоста Негова, Личноста Негова, сите догми. Кога дејствуваш, ти го чувствуваш тоа, се радуваш, живееш.
Догмата е значи, изразена со помош на логиката и изведувањето заклучоци, но таа всушност е Вистината и Животот Божји, израз на љубовта Негова кон човекот. Таа е нашето спасение, радост наша, надеж наша, вечност наша, сигурност наша, наш пат кон успехот, наше обожение. Кога ја познавам догмата, тоа е исто како да сум Го фатил Бога за рака, па чекориме заедно. Ќе нѐ фати човек за рака, па колку се радуваме, а колку повеќе кога нѐ држи раката Божја! Псалмопевецот во псалмот за Богомајката вели: „Царицата стои покрај тебе оддесно од Тебе, во облека украсена и со злато проткаена“ (Псал. 44, 9). Христос ја зеде за рака Царицата, Црквата, душата и ја изведе на високо место да ја покаже на народот, велејќи: „Ова е вашата Царица“. Ја удостои да стои оддесно Нему. Бог нас, човекот, го става од својата десна страна. Он ни оддава почест, наместо ние Нему. Човечката природа и Црквата, како што вели Св. Василиј Велики, се облечени, украсени, „со позлатена облека“, односно со умните догми „проткаена и украсена“. Значи, догмите се позлатената и украсена облека на Црквата и душата.
Ете зошто имало толку многу борби околу догмите: за Бог да ни оддаде чест и да нѐ постави од Својата десна страна. Ете зошто толку многу Отци ја дале својата крв: од неизмерно човекољубие, за ние поради своето незнаење да не бидеме лишени од можноста да Го живееме Бога. Догмите не се философски разговори, тврдоглавост или самољубие. Луѓето, или Соборите, не се оние кои ги одредуваат догмите. Св. Јован Златоуст вели дека догмите се божествен глас: „Бог кажува, а тварта последува“; Бог кажува, а тварта го следи тоа, го покажува тоа, сведочи, „а зборот Божји е небесен знак“.
Колкаво само богатство ни дарува Бог! Какво наследство! Најголемо што би можеле да го имаме. Каков е нашиот Бог! Како само можел да постигне таква соединетост, такво меѓусебно залагање, таква врска: да го соедини она што не би можело да се соедини, да го поврзе несврзливото, Божествената природа со човечката природа! Зарем догмите не вредат за крвта и борбите? Зарем не вреди и тоа да ги сакаме, да ги учиме и да ги живееме догмите?
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(IV дел)
Претходната недела славевме и друга победа: кога неукиот Лав III Исавријанец станал цар и посака да ја укине догмата за иконопочитувањето, Црквата му се спротивставила, бидејќи знаела дека тоа го засега спасението. Значи, тој цар пошол кај Патријархот Св. Герман и му наредил: „Симни ги иконите оти тоа се погрешни и изопачени нешта, тоа е идолопоклонство“. А што направил тогаш Патријархот: го симнал својот омофор, како да му одговорил: „Го жртвувам својот престол и животот свој“. Царот си заминал неутешен. А мислел дека ќе го победи. Исто му рекол и на папата Григориј II, а овој му одговорил: „Догмите на верата се Божја работа. Остави ги тие твои лудости. Навистина измената, отстапувањето од догмите е лудост“.
Но ајде ние, бидејќи ја имаме мудроста на Светиот Дух, да се допреме до догмите што нашата Света Црква ни ги предала со толку многу маченички печати. Ајде да видиме како тие се поврзани со нашиот живот. Треба ли значи и ние, кои сме вистински деца на Црквата, да ги познаваме догмите? Како што ни телото не постои без глава, на сличен начин и без догмите нема живот. Бидејќи догмата ни го дава знаењето и начинот на којшто можеме да Го имаме Бога во својот секојдневен живот.
Сето она што во својот црковен, семеен и личен живот го правиме, почива на догмите. Ќе наведеме неколку примери за да можеме подобро да сфатиме дека навистина догмите се потпора на нашиот црковен и општествен живот.
Повеќето луѓе влегуваат во брачна заедница. Ги оставаме своите семејства, таткото, мајката, што нѐ родиле и се труделе околу нас, и засакуваме и стапуваме во брак со некого кого не го ни познаваме. Зошто? Само колку да се ожениме? Да не живееме како многу други во општеството кои не сакаат да го понесат товарот на одговорноста? Тоа е прашање на догмата, прашање на животот и смртта. Кај идолопоклониците бракот постоел и пред Христовото доаѓање. Условите, обичаите и сето она што е врзано за бракот било јасно одредено и тоа во толкава мерка што бракот бил своевидна религиозна литија. Кај идолопоклониците сите општествени прилики имале религиозен карактер и биле насочени кон Бога. А колку повеќе така треба да биде и кај нас, кои сме Христијани!
Но зошто да стапам во брак? Бидејќи бракот е влегувањето на Бога во мојот живот. Бракот значи Тајна „во Христа и во Црквата“. Таа моја заедница не ме поврзува со мојот брачен другар – ме поврзува со Бога. Јас престанувам да бидам една индивидуа, и мојот брачен другар престанува да биде друга индивидуа, се укинуваат лицата и имињата, и ние стануваме едно тело: „И двајцата ќе бидат едно тело“, како што вели Евангелието. „Едно тело“ не значи телесна поврзаност на сопружниците, тоа значи дека се укинуваат двете личности и произлегува една, еден нов човек, богочовек, кој произлегува после чинот на Светата Тајна брак. Како што во Светиот Путир ставаме леб и вино и ги благословуваме, па тие повеќе не се две нешта туку едно, Еден Христос. Така е и овде: двете личности биваат една, значи стануваат тробитие со Христа. Значи веднаш нашиот брак има единство и сличност со Света Троица.
Гледате ли како работите се менуваат кога некој правилно ќе размисли не само за догмата туку и за она што е поврзано со неа? Бог, кога ја востановил догмата за бракот, рекол: „Поради тоа ќе го остави човекот таткото свој и мајката своја, и ќе се прилепи до жената своја“. Бидејќи доаѓа до многу проблеми кога некој ќе стапи во брак, а нема да се раздели од своите родители. Проблеми помеѓу свекрвите и снаите, несогласувања, недоразбирања, расправии. Колку солзи! Снаата заминува, се враќа при мајката, па одново му се враќа на мажот, мажот ветува. Зошто? Причината лежи во тоа што воопшто не внимаваме не само на она што догмата го кажува, туку ни на тоа на каков начин таа кажува дека се извршува Светата Тајна. Секоја ситница има своја смисла. За таа догма зборуваа и Св. Ап. Павле и Св. Ап. Петар. Жената, велат тие, е слаба, нејзиниот свет е чувствителен, веднаш пука, поради тоа треба да ѝ се обраќаш и кон неа да се однесуваш со уважување и почит. А што се случува кога мажот ќе заборави на она што Св. Ап. Петар го кажува и одредува и кога жената ја смета за силна? Жената ќе се скрши, па тој тогаш или ќе ја води по лекари или ќе ѝ држи предавања дека „не го сака“, и „не го почитува“.
Гледате ли колку дури и бракот, најсветовниот сплет на односи, зависи од догмата на Црквата? Сите облици на живот се апсолутно поврзани со нашите догми, кои сѐ издигнуваат во Божествената сфера. Исто така, како би можеле да се разбереме самите себе ако не ги знаеме догмите? Гледам дека моето дете прави грев. Како би можел да ја протолкувам таа постапка на своето дете, да сфатам дека треба да разговарам со него, дека треба да го воспитам за да може да стигне онаму каде што Бог сака, ако не ја познавам догмата за падот и повторното создавање на човекот, односно антрополошката догма? Ќе си велам само дека човекот е слаб, немоќен, „не го правам она што го сакам, туку тоа што го мразам го правам“? Ако значи не ја сфатам догмата, ќе потфрлам во воспитувањето на своето дете. И јас секако, ќе можам да се чувствувам оправдан и да мислам дека детето не ме слушало: всушност јас не сум Го послушал Бога и догмата Негова, за да знам како да се однесувам.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(V дел)
Уште еден пример. Грешам. Како ќе го препознаам својот грев, ако не ја знам догмата за падот човечки и Крстот Христов, со кој се укина смртта што настана од гревот? Ако не ја знам догмата за Крштението, за нашето погребение со Христа? Како да ја сфатам смртта на своето дете, или на мајка ми, ако не ја знам догмата за воскресението од мртвите, тоа дека „го чекам воскресението од мртвите?“ Како ќе можам да го живеам животот со сите негови проблеми, ако не знам дека хоризонт на овој живот е Царството Небесно? Сѐ е поврзано со догмата, бидејќи сѐ е поврзано со Бога. Како ќе можам да имам надеж во иднината и радост во својот живот, ако не ја знам догмата за овоплотувањето Христово, од кое можам да црпам надеж и радост? Како ќе можам да не се расејувам, туку да Го имам Единиот Бог, ако не ја знам богословската догма за единството Божјо? Како ќе се погрижам за својата душа, ако не знам дека таа постои, ако не знам кога се родила во мене, како се родила, како постои? Дали во телото, во срцето, во утробата? И тоа дека се обожува, бидејќи е храм Божји? Тоа е исто како да имаш некаква алатка, која никогаш не си ја зел во раце и не знаеш како таа работи, па наеднаш ти станува неопходна, но не функционира, бидејќи не си се запознал со неа. Така е и во животот.
Како, значи, да сфатам дека Единиот Бог доаѓа и се соединува со мене и јас се обожувам, кога ќе сфатам дека неизменливиот Бог преминува во мојата личност и јас, не поминувајќи го она што сум, се простирам во Божеството по благодат, по промисла, по Божјо снисходење – бивајќи некој кој Го носи Бога. Како што сонцето и облаците, серафимите и херувимите Го носат Бога, така и јас бивам некој кој Го носи Господа. Како да го протолкувам својот живот ако не ја знам догмата за создавањето на човекот по образот Божји?
Уште еден пример. Станувам монах. Каков монах ќе бидам, ако не ја знам догмата на Црквата за таинствените бракови на Откровението, за Светиот Дух Кој ги зема подвижниците и ги претвора во живот небесен? Колку и да се трудам во манастирот, нема да успеам, бидејќи и јас сум слаб како оној крадец, или оној разбојник и прељубодеец. Сите ние сме во еден ист лонец, сите сме скршени садови. Гревот нѐ направил безумни, нѐ откинал и разглобил. Како значи, ако не ги знам догмите, ќе ја сочувам неизвалкана „облеката на спасението“ што сум ја добил? Нема потреба да одиме понатаму, мили мои. Исто се случува и со нашата работа, и со сѐ она што секојдневно го гледаме и го правиме. Поради таа причина треба да знаеме дека животот, и што е поважно духовниот живот, не е ова или она, не се типови и облици – догмите на Црквата се живот. Св. Макариј многу убаво вели: „Преобразбата на Христијаните не се случува во надворешните облици и начини“. Благочестивоста, љубовта, скрушеноста, мирот, кроткоста, смерноста, почитувањето, сите доблести, сите елементи на христијанскиот живот, не се надворешни начини и облици, туку произлегуваат од догмата. Нашите добродетели се божествени дарови. Бог ни ги дава. Ние само знаеме да грешиме. Само да плачеме, само да бараме. Бог знае да дава.
Токму затоа да го пренесеме во својот живот она што преподобните Отци го кажуваат за монашкото устројство на животот, кое е двострано: согледување (теорија) и дело (пракса). Што во монашкиот живот е согледувањето (теоријата?) Можно е некој да биде потстрижен за монах, а да се занимава, грижи и вознемирува за многу работи. Но како во тој случај да Го најде Бога? Во грижите Го нема Бога. Бог пребива и се пронаоѓа во тишината, во бдеењето, во постот, во молитвата, во очекувањето на Духот. Го очекуваме Бога како петте девојки (од Евангелието), кои заедно со Него влегле во брачните одаи. Што претставува значи согледувањето? Согледувањето (теоријата) е знаење, непрестајно задлабочување во знаењето, наслушкување, слух, следење на Бога, гледање на Бога, стоење пред лицето Божјо и бивање гледан од Господа. Стојам и чекам за Бог во секој миг да може да ме сретне. Бидејќи, ако сум зафатен со други работи, не ќе сфатам дека Он поминува пред мене, и дека ќе си замине. Што е делувањето (праксата)? Мојот секојдневен живот. Работата што ја вршам, мојата секојдневна молитва, Трисветото, останатите молитви, постот и воопшто сѐ што правиме. Согледувањето (теоријата) и делувањето (праксата), секако, имаат и посуптилни нијанси, но за нив нема да зборуваме сега.
Согледувањето (теоријата) и делувањето (праксата) во нашиот живот претставуваат догма и живот. Св. Григориј Богослов многу убаво вели: „Едното со помошта на другото напредува“. Ако сакаш да имаш согледување (теорија), треба да имаш и делување (пракса). Тоа значи дека ако сакаш да ги сфатиш догмите, Кој е Бог, како ни приоѓа, како нѐ љуби, тоа дека Он е и Троица, а истовремено и Еден Бог – сите овие се тешки прашања – треба да имаш и делување: значи твојот духовен став и твоето настроение да станат твое секојдневно дело.
Така, догмите ги разбираме тогаш кога имаме христољубив живот. А кога ги знаеме догмите, можеме да Го зарадуваме Бога со својот живот. Св. Григориј понатаму вели: „Бидејќи согледувањето (теоријата) го имаме како сопатник на тамошното“. Согледувањето (теорија), односно догмите, станува наш сопатник, наш другар во напредувањето кон небото. Што правиме во својот секојдневен живот? Со секој ден кој минува се намалуваат и годините на нашиот живот, се приближуваме кон смртта, одиме кон небото. Согледувањето (теоријата), догмата, ни дава на знаење дека ќе живееме на небото и нѐ следи до небото. И продолжува: „Делувањето е потврда на согледувањето“, што значи дека кога како делување го имаш животот по добродетели, догмите се развиваат, твојот ум се просветлува, срцето се отвора и ги сфаќаш дури и најголемите тајни на нашата Црква. Нашата Црква, како што вели Св. Василиј Велики, е вистинско богатство на „догми и проповеди“, ризница која во себе ги крие непоимливите догми, но и догмите за секојдневниот живот што ги проповеда.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(VI дел)
Догмите ни помагаат во уште една работа. Кога имаме иста догма, иста вера, имаме и една мудрост, сопатништво кон „една иста нарав“, како што вели Св. Игнатиј Богоносец. Ако искуствено не ја знаеме својата теологија, секој од нас верува на поинаков начин, па немаме една иста нарав, не живееме на ист начин и затоа не чувствуваме меѓусебно единство. Кога сите имаме иста догма, во Црквата постои длабоко и внатрешно единство. Поради тоа, Црквата ги одлачувала од своето тело оние кои се противеле на вистинската вера (на вистинските догми). Тоа е највозвишена љубов. Значи, единството е резултат на догмите. И уште, догмата раководи со животот на Светиите, бидејќи Светиите живееле според догмите на Црквата. Ако не ги знаеме догмите не ќе можеме да ги разбереме Светиите и да се угледаме на нив. Исто така проучувајќи го нивниот живот, дејствително и сумирано ги учиме догмите на нашата Црква. Животот на Светите е всушност применета догматика, еден лесен прирачник, кој нѐ учи на тајните на небото и земјата така што, имајќи го истото расудување, истата вера како и Светиите, стануваме „сограѓани на Светиите и домашни на Бога“.
Исто се случува и со нашето богопочитување, кое е пројава на догмите. Ако обратиме внимание на богослуженијата, а особено на богослужбите за време на Господовите и Богородичните празници, и на неделните богослужби, ќе откриеме дека тие ги анализираат и прославуваат догмите на Црквата. На тој начин се обезбедува внатрешното единство на стадото на Црквата. Црквата, бидејќи е една, е своевиден брод, лаѓа која ни нуди пријатна и сигурна пловидба. Кога немаме една иста нарав, една вера во истата догма, ние создаваме некое свое учење, производ на нашиот ум, и градиме некој свој свет, некое дасче, или ако сакате, некој сплав на кој мислиме дека ќе можеме да се потпреме и да не се удавиме во брановите на животот и гревот.
Верувам дека се сеќавате на седумте Свети Макавеи кои пострадале за догмите Божји. Бил жртвуван нивниот учител Елеазар, бил жртвуван првиот брат, потоа вториот. После тоа тиранинот го повикал третиот и му рекол: „Сожали се на својот живот и јади (од жртвата идолска)“. А тој му одговорил: „Значи вам не ви е познато дека мене ме родиле истиот татко и мајка што ги родиле и моите браќа?“ Зарем не сфаќате дека и моите браќа кои го положија својот живот се воспитани во истите догми во коишто сум воспитан и јас? „Нема да се откажам од благородното сродство со браќата“ Не вели не се откажувам од своите догми, туку вели: „Не се откажувам од семејното достоинство, не се одделувам од најблагородното, најсуптилно братство што го создале мојот татко и мајка“. И станал маченик.
Навистина, нас сите во животот во Христа нѐ родил ист Татко Бог, и иста мајка Црквата, и затоа бидејќи Бог е нашето битие, нашата суштина, ние го претставуваме најблагородното братство, најбожественото сродство. И би рекле дека и нашиот призив е истото она што Светите Маченици го правеле за догмите.
Значи, нѐ родил Бог и ние сме икона Негова. А сите Светии, живи и упокоени, ангелите и полнотата на Света Троица се нашето најблагородно семејство, бидејќи сме членови Христови. Кога имаме вера и живот во согласност со догмите, не постои миг во кој секој од нас не е во заедница со Отецот, и Синот и Духот Свет. Доколку, имајќи ги вистинските дела, ја сфатиме догмата за единството на Црквата, душата наша „целата ќе стане око“, како што вели Св. Макариј. Ќе стекнеме такви духовни очи, таков ум, такво чувство, такво сфаќање, таква совест, такви духовни искуства, што ќе видиме дека никогаш не сме сами, туку целата Црква е таму каде што сум јас. Живеејќи во согласност со догмите стекнуваме непосредно искуство на Божеството, потполна и доживеано – искуствена љубов Божја – Бог нѐ прави богови по благодат. Тогаш можам да кажам дека „Христос живее во мене“. Поради тоа Св. Силуан Светогорец велеше: „Едно е да веруваш во Бога, а друго е да Го познаваш Бога“.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
Догмите во нашиот живот
(VII дел)
Вреди да се води една таква борба, за да би можеле и да ги почувствуваме догмите свои, догмите на Црквата, догмите Божји, зашто нема да спознаеме обични човечки нешта: ќе Го спознаеме Бога. Догмите не се одредени од мнозинството на гласови на некои собири кои се наречени Собори, туку од Духот Свет. Какви сѐ жртви Светите Отци претрпеле за на Соборите да ги изразат и поддржат догмите, какви бденија правеле и какви дружења со Светиите и со Самиот Бог имале за да би стекнале лично искуство од догмите што ги поддржувале. Зборувале, пишувале, поддржувале сѐ што Бог им откривал. Кога Св. Јован Златоуст – се кажува во неговото житие – ги толкувал посланијата на Св. Ап. Павле, над него стоел самиот Св. Ап. Павле и му ја откривал длабоката смисла на своите посланија. Истото се случувало и со догмите: Светиот Дух им ги откривал на умот на Отците.
Меѓутоа, има една потешкотија. Од една страна непристапната височина на богословието, односно несфатливоста на суштината Божја, која е нешто различно од нас, и од друга страна потресната, застрашувачка, несогледлива длабочина на љубовта, благодатта, енергијата Божја. Разбираме и не разбираме. Живееме и не живееме. Луѓе сме и истовремено и богови. Поради тоа во икосот на Св. Григориј Палама се вели: „Радувај се, височино непристапна“ и „Радувај се, длабочино несогледива“. Тоа што не го разбираме е највозвишеното, а она што го разбираме е најдлабокото и најважното. И едното и другото го врзува нашиот живот со Бога. Св. Василиј Велики вели: „Едно е да ти кажуваат колку е сладок медот, а друго е да го вкусиш и да јадеш од него“. Ајде да ја вкусиме сладоста на догмите на Црквата. Да живееме онака како што Црквата сака. Тоа ќе биде како да сме се искачиле на небо, како да сме го вдишале небото, како да сме нурнале во океанот, како да сме ја измериле должината на Космосот, како да сме го запознале Космосот, бидејќи ќе Го спознаеме Бога во срцата свои. Зарем не се вели „Царството Божјо е внатре во вас?“ Бог е во срцата наши, Он нѐ слуша. Ако Му кажеш на Бога: „Боже мој: кажи ми што сакаш да направам за да ми дозволиш да Те спознаам“, зарем Бог нема да те слушне? Невозможно е да не те слушне. Само животот свој да го заквасиме со квасецот на догмите на Црквата, зашто, како што повторно вели Св. Василиј Велики: „Секоја душа ја држат неоспорни догми“. Душата може да се потпре само на неизменливите и неоспорни догми и да стане Бог по благодат. Па така значи да се заквасиме со тој квас.
Една ноќ, нешто после Полуноќницата, еден монах во нашиот манастир слушна како некој друг монах пее. После Полуноќница, во манастирот не е дозволено ништо слично на тоа, бидејќи едни се молат, а други одмараат. „Што се случува?“, се прашав. Слушнаа и останатите монаси. Многу убаво, полека и умилно тој го отпеа Калогиросовото „Свети Боже“. Некој дошол до неговата врата за да види што се случува. Не тропнал. Монахот пеел и во еден миг застанал и се прашал: „Гледај, пеам. Што ми се случи? Па јас, нели, спијам!“ Не ни знаел дека пеел додека спиел. Неговиот живот во таа мера бил заквасен – од мал бил во манастир – со Светоста на Триипостасниот Бог: толку многу Го љубел, живеел, пеел, проучувал „Свети Боже“, славословењето на Небесниот Бог, што дури и во сон го изразувал она што го имал во срцето свое. Тој спиел, а неговото срце паѓало на колена, се поклонувало пред Престолот на Трисончевото Божество и изговарало „Свети Боже“. Кога се разбудил, се уплашил дека некој можеби го слушнал и дека можеби заради тоа ќе добие епитимија. Тој е еден многу едноставен човек. Утрото, кога ми се приближи го прашав: „Зошто викаш ноќе?“ Тој направи метанија и ми рече: „Јас спијам, но срцето мое бдее“.
Да се заквасиме во таа мера со квасецот на фактот дека Бог стана човек, за да можам непрестајно да бидам бог, Да би бил, како што е и Христос, богочовек, па да би паѓал на колена и да би се молел на Отецот Небески и како Богочовек, дење и ноќе да би можел да Го славам својот Бог и да Му се поклонувам. Таквиот живот ќе му донесе на моето срце уште повеќе угодност и знаење.
Да се запреме овде и да се сетиме на Св. Александар Александриски, кој вели: „Тоа го учиме, тоа да го проповедаме. Тоа се Апостолските догми на Црквата, за кои умираме“. Да умираме секој ден од болка и топење на срцето, за да би можеле во својот живот догмите на Црквата да ги преточиме во дело и живот.
Крај
*********************
Архимандрит Андреј Конанос
Какво не е Православието
(I дел)
Најпрвин да кажам дека кога зборувам за Православието, не зборувам за некаква религија. Православието не е религија. Не сме го измислиле ние она во коешто веруваме. Човекот никогаш не можел да измисли и да каже само од себе: „Љубете ги непријателите свои“. Тоа го вели и Старец Софрониј од Есекс: само таа Христова заповед е доволна да покаже дека нашата вера, нашата Црква и нејзиното учење не можат да имаат човечки происход, бидејќи човек никогаш не би можел да ти каже „сакај го својот непријател!“, кога ти дури ни себеси не можеш да се возљубиш. А Христос не само што ти го вели тоа, туку и ти дава сила да го направиш.
Евангелието ни кажува за неверојатни, за умот недостижни нешта и сите Светии и големи богослови, сфаќаат дека дури и во епохата во којашто живееме, тоа не е доживеано во полнота. Зашто Евангелието и следствено Православието го издигнуваат човекот до највисоките точки каде тој може да се сретне со нетварното, да се допре до Него и да се соедини со Него. Додека постои овој свет, тоа собитие никогаш не може да се доживее потполно и во совршенство. Ние одиме од совршенство кон совршенство, но Евангелието сѐ уште не е преживеано во полнота, бидејќи капацитетите кои ги открива пред нас се безгранични, како што се и хоризонтите до коишто Бог нѐ повикува да стигнеме. Ние сме Православни, Христијани, но можеме да постигнеме и повеќе, и повеќе, и повеќе од тоа. Како што се вели – совршенство кое никогаш не завршува. Ете тоа е Православието. Во секој случај тоа не е религија, којашто е човечко движење, и при која човекот може да го земе Бога и да си фантазира за Него, да внесе многу фантазија, во религијата себепроекцијата е многу активно присутна. Тоа што го мислам во себе, правам да постои објективно, додека тоа можеби и не постои и со сигурност е заблуда. Но во Црквата Бог доаѓа, се открива и се јавува. Он нѐ најде нас. Не ние Го познававме Бога. Он нѐ најде. Ние не знаевме во што да веруваме. Ние не го веруваме тоа во коешто веруваме затоа што така ни се допаѓа, или така сакаме, со оглед на тоа што и ние самите коишто го пренесуваме и учиме, се мачиме да го примениме. Ние, сепак, зборуваме за него зашто тоа е вистина. Ова всушност покажува дека нашата православна вера ги надминува нашите сили и поради тоа е вистина откриена од Бога.
Ми остави впечаток она што Берѓаев го пишува во една од своите книги, не се сеќавам на деталите – некој сакал да стане православен и му рекол на друг православен:
– Сакам да станам православен. Но претходно сакам да појдам по сите краишта на светот и да видам како луѓето го живеат Православието, да ги видам и другите цркви, да ги видам другите догми, другите религии и да си направам избор!
Православниот му одговорил:
– О, подобро не оди! Стани православен сега, додека имаш желба и ревност! Зашто ако појдеш и видиш како живееме ние, православните, ако видиш некое безредие или скандал, ќе се соблазниш и нема да станеш православен. Стани сега, додека сакаш!
– Не, нема! Ќе отидам прво да видам!
Православниот си рекол во себе: „Ох, ако сега појде и ја види одблиску Црквата и какви сме ние, луѓето, ќе се соблазни и ќе си замине“.
Тој пошол на различни места, ја видел Црквата, ги видел проблемите. Отишол во Ватикан. Таму го видел светското совршенство, системот, програмата, организацијата… кај нас видел недоразбирања, неразумност, караници и други слични нешта. Поминало извесно време. Православниот одново го видел и го прашал:
– Што бидна? Дали се предомислуваш да станеш православен?
– Ќе станам православен!
– Го направи ли патувањето за коешто зборуваше?
– Да!
– Виде ли сѐ?
– Видов!
– Виде ли нешто што те вознемири?
– Видов сѐ. Видов и скандали, и гревови, и неразумности, и блудства во Црквата.
– И во краен случај, каков ќе станеш?
– Православен!
– Зошто? Зар не се соблазни?
– Се соблазнив по човечки.
– Зарем не те вознемири тоа?
Се вознемирив, но упорен сум да станам православен, бидејќи сфатив дека со оглед на тоа дека оваа вера, ова учење опстојува и продолжува да постои и покрај сите скандали, и покрај сите човечки падови, и покрај работите што ме разочараа, тоа не е човечко! Сфатив дека Православието има божествен происход, инаку ние досега ќе го уништевме!
Некој голем човек го кажал ова: „Не плаши се, Православието не може да падне. Знаеш ли зошто? Со оглед на тоа дека не го уништиле оние што се православни, но не се придржуваат на верата, никој друг не може да го уништи!“
Ние самите ги поттикнуваме луѓето да размислуваат. Откако многупати ќе ме видиш, си велиш:
– Овој добар свештеник ли е? и како треба да се подвизувам за да стана како него?
-Но, возљубен мој, нема да ме следиш мене, ќе го следиш она што ти го велам. Нема да ги гледаш моите раце, ќе Го гледаш Оној Кој Го држам во рацете – Христос. Моите раце се нечисти, но тоа што го држам е Светата Чаша, Бог Кој се воплотува, Светата Причест, во којашто Христос се соединува со тебе и Него следи Го. Затоа стануваш православен и во тоа е величината на Православието!
Никој не може да војува со Православието! Знаете ли зошто? Затоа што да го победиш, треба да го спознаеш. Денес светот си мисли дека војува со Црквата. Но Црквата, Православието, нашата вера е Христос. Никој не може да војува против Него зашто за да војуваш со Него прво треба да Го познаеш. А ако Го познаеш, не е можно да не застанеш пред Него, да не паднеш на колена, да не се поклониш и да не кажеш: „Господ мој и Бог мој!“ И да не воскликнеш: „Со Тебе ли војувам?! Невозможно е!“
Денес луѓето мислат дека војуваат против Православието, Црквата, Христос. Знаете ли против што војуваат? Против човечката страна на работите. Тоа што го нарекуваме човечки систем, организација, финансиите на Црквата, луѓето, моите грешки, но тоа не е Христос. Христос е апсолутно свет, безгрешен, Он е Оној Кој го спасува човекот и без Него луѓето не можат да одат кон своето спасение.
Архимандрит Андреј Конанос
Какво не е православието
(II дел)
Православието не значи да правиш нешто на сила. Тоа во коешто веруваме е нешто исклучително слободно. Нешто исклучително прекрасно, исклучително аскетско, строго, но истовремено и многу слободно. Во Православието не постои присила. Секој си прави доброволен подвиг колку и како што може. Не можеме сите присилно да правиме едни и исти нешта. Секако, веруваме во Еден и ист Бог, во догматите на Црквата. Но сега не зборувам за нив, тие се неизменливи. Тие не се подложни на расудување, тие се нашата вера, тие зборуваат за тоа како Бог се јавил во светот. Но како ги применуваме на дело – токму тука расудуваме и притоа многупати си допуштаме грешки.
Еднаш некој човек отишол кај Свети Антониј и му рекол:
-Оче, немам желба за духовен живот! Православен сум, но не се подвизувам.
Тој му одвратил:
-Направи нешто малку. Сакаш ли да се помолиш малку?
-Се изморувам.
-Направи малку поклони! Барем три поклони пред да заспиеш.
-Не можам, отец, половината ме боли.
-Давај барем малку милостина!
-Е, не можам, собирам пари за своите деца.
Тој му зборувал, зборувал, но човекот не сакал ништо да направи и најпосле Св. Антониј му рекол на својот ученик:
-Свари му малку овесна каша, болен е!
Не можеш едното, не можеш другото, а православен си. Никој не бара од тебе нешто што не можеш, но барем направи го она што можеш. Православието значи дека ја полагам пред Бога својата искреност, намера и борба, но не присилно. Тоа не го притиска човекот. Многу ми е непријатно кога гледам луѓе што влегуваат во Црквата и чувствуваат дека сега треба да започнат да прават работи со коишто прекумерно ќе се присилат себеси. Но во Црквата не се прават нештата на сила. И ако се прават, се прават доброволно и тоа не те изморува. Како што мајката дома се грижи и подложува на напор за да зготви, но ако ги сака гостите што ѝ дошле дома, тоа го прави со голема радост, не чувствува притисок. Ако вистински го возљубиш Православието тогаш ништо не значи што си млад – стануваш дури и свештеник и пак се радуваш!
Еден човек ме праша:
-Ама како можеше да станеш свештеник, и да се лишиш од толку многу работи?
Јас му одговорив:
-Сега се насладувам на тоа за коешто ти велиш дека се лишив!
Зашто ако го возљубиш Православието, го правиш она коешто другите го нарекуваат жртва, а гледаш дека тоа е едно ништо, односно најлесното нешто, кое ни малку не те изморува. Другите само да се обидат да си го претстават тоа и веќе им се врти во умот, зашто не го познаваат. Затоа, од нив Православието нема да бара нешто што тие не можат да го направат, туку она основното, најмалото.
Затоа и ние, коишто сакаме да го почувствуваме вистинското Православие во душата, да не вршиме притисок врз другите и да не ги принудуваме на што и да е, зашто не секој може да стигне таму каде што си ти, кој си напреднал многу. Ќе тргнеме од таму од каде што секој може. Црквата, Православието, и следствено Христос – гледате дека ги користам овие три збора, бидејќи зборувам за едно исто нешто, Православието е Црквата, Црквата е Христос. Не постои униформност. Влегуваш во Православието и го запазуваш својот карактер и самиот себеси. Не се претопуваш, не стануваш како другите, не ги подражаваш другите, немаш никакви обрасци коишто слепо и ропски ги подражаваш, ја запазуваш својата идентичност, своите дарбини и сето тоа го развиваш и душата ти процутува, бидејќи си таков каков што си. Тоа е многу трогателно.
Ајде да се навратиме малку кон историјата на Црквата, на пример кај Студитите и Саваитите. Студитите од Студитскиот манастир во Константинопол, пееле песнопенија во храмот, слушале поуки – умилителните слова на Св. Теодор Студит, атмосферата била, така да се каже, потопла, полесна, покомфорна за подвижникот. Саваитите од манастирот Св. Сава во Ерусалим имале поразличен или построг типик. Тие само читале во храмот, за нивниот слух да не се занесува со мелодии и песнопенија. И едните и другите биле православни и не се барало од нив да се поистоветат, да се порамнат со другите.
Во Православието има разноликост. Затоа, ако некој појде на Света Гора, ќе види дваесет големи манастири и во нив сите Го љубат Едниот и ист Бог, Му служат на истиот Христос, веруваат во истите догмати, но чувствуваш дека еден манастир има своја определена специфичност, другиот, пак, друга, тоа всушност зборува за единство во разноликоста. Тоа е Православието. Во него нема едначење, при што сите треба да станеме едни и исти, да се облекуваме исто, да зборуваме на еден ист начин, да чекориме на еден ист начин и сите да велат: „Тие сите се исти!“
Заедничкиот белег треба да биде нашата љубов, единството на нашето срце и нашата вера, а гледано надворешно има разноликост, бидејќи секој човек си избира нешто, не избираме сите едно и исто нешто. Ние ја апсолутизираме не надворешната форма, туку вистински Апсолутниот – Господ.
Православието нема врска со вината. Св. Никодим Светогорец кажува нешто страшно: „Ти, којшто си православен, се вознемируваш многу за грешките што ги правиш и се препушташ на мака и униние заради гревовите свои, и покајанието ти доаѓа до точка на постојано фокусирање врз она што си го направил и зошто си го направил, а тоа значи дека не си ја разбрал големата љубов и надежта во Бога и во себе криеш егоизам“. Овој менталитет не е православен. Овој дух не е православен. И покрај тоа, ако ги прашаш луѓето зошто немаат врска со Црквата, знаете ли што велат повеќето?
-Во Православието, во Црквата постојано ти велат: „Не може! Сѐ се забранува“. Кога ќе појдеш во црква – „немој!“ едно, „немој!“ друго, сѐ нарекуваат грев, велат дека ништо не е дозволено. Црквата не ти остава ништо на што да се порадуваш!
Така мислат повеќето луѓе и притоа особено ми оставаат впечаток младите луѓе чиишто критериуми честопати не се веродостојни, бидејќи мислат и чувствуваат дека влегувајќи во Црквата, повозрасните – или ние родителите, или ние свештениците, или некои други – ќе започнат со забелешки: „Поправи се, вразуми се! Престани да го правиш ова, престани да го правиш она!“
И другиот се задушува. А Црквата не е задушување. Православието е дишењето на нашата душа. Во него не се задушуваш, туку дишеш.
Архимандрит Андреј Конанос
Какво не е Православието
(III дел)
Иако се чувствуваме православни, за некои работи имаме чувство на голема вина. Се задушуваме. Но Црквата ти вели: „Ела, дете мое, успокој се. Христос ти проштева, Он те љуби, ти дава други очи со кои би го гледал светот, со благодарност и почит кон Бога“. Наместо да чувствуваш грижа на совест за она што го правиш, треба да Го прославуваш Бога. Тоа сфаќање дека некои нешта се добри, а други лоши, некои се материјални, а други духовни, колку и да изгледа навидум духовно, се извинувам што морам да кажам, но тоа не е православно! Православието значи да ги усвојуваш и примаш сите пројави на животот, од најматеријалните, до најдуховните и во сите да ја внесуваш Божјата благодат. Не постои ништо лошо во она што Бог ти го дал. Ништо од она што е дарувано од Бога во нашата природа не е лошо. Дури и љубовта кон страстите треба да се преобрази, како што велат Светиите, треба да се претвори во љубов кон Бога. Тој копнеж на душата по љубов, топлина, сакање, единство, само по себе крие нешто добро, што Бог го вложил во тебе. За жал во исповедта гледаме дека доаѓаат луѓе што страдаат од грижа на совест, која ја изразуваат со мислењето дека Црквата прави да се чувствуваат така; Односно од моментот кога ќе станам православен треба постојано да имам грижа на совест, да се чувствувам лошо, да се чувствувам ужасно поради тоа што го правам, поради тоа што го чувствувам, поради тоа што имам потреба од храна.
Еднаш во училиштето каде што предавам, на одморот јадев ѓеврек и бев сокриен во аголот на еден ѕид за да не ме гледаат учениците (ете, дури и јас се притеснувам од тоа дека јадам…!). Едно дете што трчаше по ходникот ме погледна и ми рече:
-Иии!
-Што е? – го прашав.
-Оче!!! И вие јадете?!
-Зошто да не јадам? – реков.
На ист начин, кога едно дете ме виде во супермаркетот, тоа ѝ рече на мајка си:
-Што прави тука свештеникот?
Мајката му одговори:
-Пазарува.
-А зошто не е во црквата?
Од една страна се радувам затоа што детето ме беше одомаќинило во црквата, тоа е нешто убаво. Тоа ти вели дека местото на свештеникот му е во храмот. За него тие две нешта одат заедно. Но од друга страна, некој си мисли дека свештеникот е нешто бесплотно, како и тоа дека Православието воопшто, е нешто невидливо, недостижно и дека некои луѓе треба да прават прекумерни подвизи за да ја уништат својата материјална природа. Но тоа не бива така!
Пред малку една жена ми донесе вода и јас и реков „благодарам“, зашто зборувам за духовни нешта, но ќе ожеднам. Правиш некаква богословска конференција, зборуваш за сите Светии, и на паузата додека зборуваш за духот, за вечноста, за секакви духовни нешта, сите брзаат да се наредат да се напијат кафе, да каснат суварче, да позборуваат меѓу себе. Зошто? Затоа што во Православието човекот е една целина и Бог не остава ништо надвор од Неговиот благослов и благодат. Ова е многу важно, бидејќи многу пати се измачуваме за работи за кои би требало да се радуваме, да благодариме на Бога, а ние имаме грижа на совеста за нив.
Ова ме потсети на случајот со некој отец, којшто отишол во манастир и таму се правел многу духовен, не православен, туку супер православен, а другите отци ги копале доматите во градината. Тој ги прашал:
-Ама вие отци тука зарем не се молите?
-Е се молиме де.
А сега што правите, јас мислев дека се молите по цел ден! Овие работи со коишто се занимавате се многу материјални! Градинарство по цел ден?
-Така е оче, ние не сме стигнале толку високо, уште сме луѓе како сите останати.
Игуменот му рекол на еден од браќата:
-Прими го и јас ќе ти кажам кога да го викнеш!
Поминало доста време и дошло времето за храна. Другите отци пошле на трпеза и се нахраниле, а игуменот рекол:
-Не го викајте отецот, тој е многу возвишен! Оставете го. Тој се храни со ангелска храна.
Меѓу другото, некаде попладне стомакот на гостинот почнал да се бунтува, тој бил духовен човек, но имал и стомак. Што да прави сега? Тој си рекол: „Што е бре, чеда. Оти никој не ме вика за јадење?“
Дошло време за вечерната богослужба. Влегол во храмот, другите имале ревност за молитва, бидејќи биле сити. Тој гледал и се чудел, не можел ниту да се помоли, не можел ништо. Отците одново пошле на трпеза без да го повикаат. Најпосле тој не издржал и му рекол на игуменот:
-Оче, простете, но зарем не се храните во манастирот?
-Како не се храниме? Ние досега двапати јадевме.
-Простете, но мене никој не ме викна!
-Оче, ти дојде тука и ми рече дека сите тие се материјални нешта, светски и гревовни, а ти само се молиш!
Тоа сфаќање коешто сега ни е смешно, всушност и ние самите несвесно го предаваме на другите, на своите деца, на луѓето околу нас и мислиме дека ако си природен човек, значи не си духовен. Но за да станеш Божји човек, прво треба да станеш природен човек. Што велат Светиите? Од против природната состојба на страстите, треба да преминете кон природната состојба и од тука да стигнете до натприродната. Не се заобиколува природната состојба, природното однесување и живот.
Размислете малку за овие работи и во својот личен живот секој ќе види каде прави грешка – тоа е таканареченото фрагментирање на нашиот живот. Едни во едно, други во друго: Едно фрагментирано Православие. И тогаш и нашата душа исто така се разделува. Христос направил толку материјални чудеса. Он се занимавал толку многу со материјалното што го осветил. Он го зел материјалното и станал човек. Православието е вера којашто прима сѐ и осветува сѐ, зашто она што не е примено, тоа не е излекувано и спасено. И како ние, кои го отфрламе сето тоа, можеме да се чувствуваме православни.
Архимандрит Андреј Конанос
Какво не е Православието
(IV дел)
Православието не значи отфрлање на материјата, ниту, пак нѐ тера да мислиме дека ние сме некакви поинакви луѓе, со некакво чудно однесување, со некакво чудно разбирање за животот, бидејќи во тој случај ќе бидеме лажни луѓе кои не се православни. Ми остави впечаток автентичноста на Светиите кои биле многу православни, но и многу смирени и не се правеле свети. Тоа е Православието – да не се правиш нешто што не си. Православен е вистинскиот човек. Го замолиле некој Светија:
-Кажи ни нешто за духовниот живот!
Тој одговорил:
-Браќа, не знам што да ви кажам за духовните нешта. Ако сакате да ви зборувам за егоизмот, можам, имам егоизам, ако сакате да ви зборувам за страстите, можам, имам страсти. За духовните нешта прашајте ги Светиите кои се многу возвишени, јас сум грешен и страстен.
Ете тој е православен и многу поблиску до Бога, бидејќи е автентичен. Што му рекол Христос на првосвештеникот: „Лицемеру, лажливецу, едно покажуваш, а друго зборуваш. Кажи ја вистината за себеси, прифати кој си!“
Еднаш прашав еден игумен што е православниот етос. Тој ми рече: „Ќе ти дадам еден пример со мојот духовен отец Амфилохиј од Патмос. Слушни два негови одговори: Една жена му кажувала за својот духовен отец: ’нашиот духовен отец е бестрастен, свет човек! Ништо материјално не го засега!‘ Кога слушнав тоа си помислив: Како е можно тоа? Да живееш во овој свет и да немаш ниту една страст, ниту една помисла, каков човек си? И вториот одговор: со мојот духовен отец еднаш бевме во Атина и додека чекавме во автомобилот на семафори, по пешачкиот преми помина една девојка којашто беше облечена ексцентрично и тој игумен, свет човек, старец Амфилохиј ми рече: ’Ах колку страдаат луѓето тука! Гледај какво искушение имате тука во градот!‘ Јас го прашав: ’Отче, простете и вие ли имате искушение? Се соблазнивте?‘ ’Се разбира, чедо мое! Што човек сум па да не се соблазнам?‘“ И тој светогорец ми рече: „Ете тоа е православниот етос“.
Не се претвораш дека си нешто – нешто лажно, туку го покажуваш тоа што навистина си, без да си ја оправдуваш страста, без да ја активираш, без да ѝ угодуваш, се бориш, не се прави таков каков што не си и не изразуваш нешто лажно. Тоа го сметам за многу православно. Христос за Кого би можеле да кажеме дека е вистинско овоплотување на Православието, на вистинската вера, постојано се обраќал кон такви луѓе, автентични луѓе. А тие коишто во она време се сметале за „православни“, Он грижливо ги одбегнувал и ги нарекувал лицемери. На тие православни Он постојано им вели: „Тешко вам, книжници и фарисеи, лицемери! Верувате сѐ точно, мислите дека надворешно вршите сѐ како што треба, православно, но душата не ви е православна, дури и да си мислите дека е таква“.
Многу ме импресионира тоа што нашата вера не е единствената што се распространила во светот преку пролеана крв, сепак, тука има една голема разлика: Бидејќи нашата крв била пролеана, а не крвта на другиот. Православната црква е единствената која не ги присилува другите туку само себеси. Се присилувам себеси, својата падната природа, но кон другите сум снисходлив, благ, смирен, толерантен. Колку што можам. Ништо нема да ти наметнам на сила. Крвта на мачениците, а не на иноверните го утврдила Православието. И така во Православието нема индивидуална непогрешливост, туку колективна непогрешливост на целото Христово тело и ние не го апсолутизираме мнението на ниту еден човек.
Православието не значи да велам дека го знам правилното, а дека ти го правиш неправилното. Православието значи сите да се смириме и да кажеме: „Што треба да се смени? Што треба да променам во својот живот?“Се вели за Свети Пајсиј Светогорец дека кога тој отишол во Коница, градот бил полн со протестанти. Тој е православен, но како ја покажал својата православност? Преку својата светост, смирение, пристап, добрина, строгост кон самиот себеси и смирение кон другите луѓе. Тој никого не удрил, на никого не похулил, кон никого не покажувал злоба, а кога си заминал од Коница за да појде на Синај или на Света Гора, не се сеќавам, не останало ниту едно протестантско семејство во градот. Тој ги променил сите, меѓутоа без да присилува, ниту да вика, ниту да покажува непријателство и злоба.
И мајка Гаврила, се вели, дека кога била во Индија, во почетокот не зборувала за Православието, туку ги миела болните од лепра. Најпосле другите пошле кај неа и ја прашале:
-Да те прашаме, Кој е твојот Бог?
Само тоа ја прашале: „Кој е твојот Бог?“ И таа одговорила:
-Јас сум православна.
-Во кого веруваш?
-Во Исус Христос!
-Тој е вистинскиот Бог – ѝ рекле.
-А вие од каде знаете?
-Па не е можно ти да си таква и Бог, во Кого што веруваш, да не е вистинит!
Во наше време другите Го сфаќаат вистинскиот Бог на таков начин. Ова не значи дека догматски гледано Православието не е издржано, или загрозено. На пример: Ереста на Филиокве, или на протестантите, или на Јеховистите, или на било кој друг, не се издржани. А православните книги, изворите, цитатите од Светите Отци, не подлежат на сомнение. Но не е тоа она што го бараат луѓето за да се изврши промена во нивната душа. Тоа не е доволно, ниту е доволно твоето добро однесување. Што велеле за првите христијани? Гледајте колку се сакаат! Каков Бог е Тој во Кого веруваат? Ако Он е причина да се љубат толку, значи Он е вистинскиот Бог! И на тој начин – преку љубовта на луѓето – тие ја познале Црквата. Многу ми се допаѓа о. Гаврил којшто служи во храмот „Св. Андреј“ во Атина, еден неоспорно православен човек, со многу добро надворешно сведоштво. Во едно интервју тој кажа нешто многу важно: „Во оваа парохија сум многу година, во една многу малечка црквичка. Овде поминале десетици, стотици, илјадници луѓе, но никој никогаш не побара да им го објаснам догматот за Света Троица. Меѓутоа сите бараа од мене да им ја покажам догмата на Света Троица на дело. Што значи тоа? Љубов. Разбирање, прифаќање на различните мислења, бидејќи вета Троица има Три обединети Ипостаси, но Секој од нив си ги има Своите својства. Тоа практично значи дека те љубам и те прифаќам таков каков што си. Не те правам таков каков што сакам да си. Љубов, почит и Христос во секојдневниот живот. Ете тоа го бараа луѓето. Света Троица на дело“.
Архимандрит Андреј Конанос
Какво не е Православието
(V дел)
Догматите може да ги знаеме како петте прста на раката, можеме постојано да се занимаваме со нив, но нешто недостасува и не можеме да ги промениме луѓето, така што да ја познаат вистинската Христова вера. Кога еден човек се запознал со Свети Порфириј, тој рекол: „Сега познав еден нов Христос – една нова Црква! Едно ново Православие!“
Тој не ги променил догматите во коишто верувал, тие останале истите. Но кога ќе познаеш луѓе преобразени од Христа, смирени, урамнотежени, со блага душа, со сите убави нешта, тоа те привлекува и ти велиш дека „Ова е вистинското!“ Не се одлепуваш од таму. А нас нѐ гледаат другите луѓе и не само што не ни се доближуваат, туку и се одвраќаат од нас, бидејќи со нашето однесување стануваме причина тие да се соблазнат.
Во краен случај, Православието означува строгост, не кон другите, туку само кон себеси, означува голема снисходливост, молитва за другите и надеж во Христа дека Он може да ги промени. Кога ќе се допреш до вистинскиот православен живот, кога на вистински начин ќе го примиш, престануваш да бидеш формалист и да го правиш она што го реков уште на почетокот, и од кое се жалат младите: „Што и да правам во црквата, како однапред да знам што ќе ми кажеш. Знам! Ако ти речам дека сакам да појдам на стадион, ќе ми речеш – не, ако ти речам ќе го направам тоа – не, и ако ти речам ќе го направам она – не!“
И сметаат дека сѐ е „не!“ Децата сметаат дека тоа е православниот дух, на сѐ да велиме „не!“ А Црквата вели дека таа самата е „да!“ и „Амин!“ Христос вели „да!“ на сѐ убаво. Но прашање е на каков начин го пренесувам тоа на другиот.
Кога Св. Сергеј Радоњешки изградил манастир, го нарекол „Света Троица“. Го прашале зошто и тој одговорил: „Затоа што сакам животот на отците тука да биде колку што е тоа возможно подражавање на Света Троица!“ А што значи Света Троица? Три Лица во една природа, различни, но и обединети. Такви треба да бидеме и ние. Сите да Го љубиме истиот Бог, да ги кажуваме истите молитви, да бидеме соединети, но и секој од нас да ги запази своите црти и карактер. Тоа значи Света Троица во мојот живот. Светите некако така ги гледале догматите.
Еднаш зборував со еден јеховист и ми се сврти во умот, навистина не можеш да се разбереш со нив, најпосле му реков нешто едноставно:
-Да те прашам нешто – ако во овој разговор почувствуваш нешто, дали си спремен да се промениш? Или однапред си велиш дека нема да се промениш, па дури и светот да се сврти наопаку? Тој се сврти кон мене и ме праша:
-А ти?
Му реков: „Да!“
-Е како? Нели си свештеник?
-Ако сакаш верувај, спремен сум. Ако животот, Црквата и реалноста ми покажат дека нешто не ми дава спокој, нема да бидам тоа што сум.
Со други зборови, му реков дека не случајно сум православен и тоа уште повеќе сега, кога станав свештеник, зарем нема да се обратам или променам! Не! Ако ме убедиш на дело, во душата и во опитот, дека она што го велиш е вистина, ќе го оставам тоа што го правам. Но јас не можам да го оставам токму поради она истото што Св. Поликарп епископ Смирненски му го кажал на џелатот што го терал да се одрече од Христа: „Толку години Го љубам и Он никогаш не ме разочарал!“
Да ме беше разочарал ќе се откажев од Него. Зошто сега би се откажал? Православието е вера којашто не те разочарува, но и не те прави фанатик. Ние веруваме не затоа што така некогаш се случило и оти ти сега да се менуваш! Не мил мој, ако зборуваш за нешто вистинско, направи го! Побарај го! Црквата нема од што да се плаши. Колку повеќе го бараш Православието, толку повеќе се убедуваш, толку повеќе се поклонуваш на Бога и велиш: „Во какви возвишени нешта веруваме!“
Убавината на Православието се гледа во гонењето, во критичните моменти, таму каде што отстапуваат второстепените нешта, нашите безумства и личните проблеми и се открива вистинското. И да ја завршам мислата, сите имаме потреба од тоа да сфатиме дека во името на Христа, многу пати ги вршиме нашите предавства, ги исполнуваме својата волја и своето мислење. И наместо да веруваме во Божјото Откровение, веруваме во нашите идеи.
Еден човек сакал да оди во САД, пошол кај Свети Пајсиј Светогорец и го прашал:
-Отче, ќе одам во САД, но ќе се занимавам со рок музика. Пречи ли?
Свети Пајсиј му одговорил буквално:
-Јас не се разбирам ни од рок, ни од ксе- рок. Оди кај што сакаш. Само љуби Го Христа и никогаш не го оставај!
Јас би му рекол да не оди, татко му би му рекол да се оттргне од тие работи, гревовите се навистина гревови. Но тој млад човек тогаш не би поднел да го слушне тоа. Православието значи да знаеш како да му го кажеш на другиот тоа што сакаш да му го кажеш, и тоа во вистинскиот момент, за да го прими без да го отфрли. Во спротивно – што да правиме? Треба да го кажеме правилното и на правилен начин, за да може неговата душа да го прими и да не се воспротиви.
Кога Го прашале Христа, малку ли се оние што ќе се спасат – кои ќе се спасат – колку, многу, малку, ние, другите, православните? Христос рекол: „Подвизувајте се за да влезете низ тесната врата!“
И Св. Јован Златоуст вели: „Гледате ли? Едно Го прашале, друго им одговорил. Тие Го прашале ’многу или малку ќе се спасат. Ние или другите? Што се случува со спасението? ‘“ И Христос вели:
-Не прашувајте го тоа што не е ваше да го знаете! Вие само подвизувајте се.
Православен ли си? Подвизувај се за вистински да станеш православен. Ние не сме вистински православни, но можеме да станеме такви. Треба да бидеме онакви, што другиот да мисли дека Го гледа Христа во живо до себе. Кој од нас може да се пофали дека е таков православен? Затоа да се подвизуваме.
Крај
************************
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
I дел
Денес ќе зборуваме на една тема која е од пресудно значење за духовниот живот, во која нас нè воведува и целиот Триод (книга за богослужбите во постот), а особено овој почетен период на постот. Ќе зборуваме за молитвата.
Значи, дали знаеме што е молитва и знаеме ли да се молиме?
Уште како деца учевме да се молиме, но дали нашата молитва се развивала така како што би требало да се развива?
Молитвата е пат на душата кон Бога и има за цел да стигнеме до Него и да се соединиме со Него. Ако патот не е исправен, автомобилот или бродот никогаш нема да стигнат до својата цел. Ако патот на душата која се моли не е исправен, сфатете дека таа никогаш нема да стигне до Бога. Тоа е исто како да речеме дека имаме еден чамец, во кој веслачот удира со веслата, а всушност не прави ништо и чамецот стои во место. Сето ова може да ни се случува и нам, а ние воопшто за тоа и да не знаеме. Треба да видиме дали нашата молитва е вистинска молитва.
Сфатете дека човекот кој не знае да се моли е само еден празен човек. Не постои можност тој да се реализира себеси во животот. Дури и ако е монах, тој пак ќе си остане земен човек, и никогаш нема да стане небесен, а уште помалку ангелоподобен, зашто нема да умее добро да го практикува овој (начин) на поаѓање и пловидба, што е всушност молитвата.
Чувствувате ли колку големо зло ни се случува нам, доколку не знаеме да се молиме. Големо! Единствено зло од кое страдаме. Оваа пропаст не можеме да ја споредиме со било која друга пропаст. Дури и да си претпоставиме дека сите ѕвезди и сите светови ќе се судрат и во прав ќе се претворат, тоа зло би било многу помало во споредба со злото кое го трпиме, кога не знаеме да се молиме.
Покрај сето ова, нам ни претстои една непосредна, дефинитивна опасност, во овој случај на духовно незнаење.
Што е молитвата?
Рековме дека молитвата е оружје на душата, но да кажеме и тоа дека молитвата е атмосфера во која душата живее. Како што преку дишните органи го вдишуваме воздухот, така и нашата душа дише со молитвата.
Зошто сме дојдени во манастир? Затоа што манастирот е атмосфера за молитва. Сè во манастирот е заради молитвата. Значи, ако молитвата не се врши или се врши погрешно, како е возможно, тогаш, да бидеме исполнети и секако духовни луѓе?
Знаете, вистинската молитва поставува сè на свое место, ги запира сите тешкотии, проблеми, агонии, гревови, сé уредува на добро; уште повеќе, може да направи големи и чудесни работи на нашиот пат, во нашиот подвиг и во нашиот живот.
Доколку во себе го немаме богатството на Светиот Дух, ако го немаме богатството на радоста, богатството на мирот, ако немаме плодови кои веднаш се забележуваат и се очигледни и големи, тоа е само заради тоа што не ги сакаме или затоа што не знаеме да се молиме…..
За нас монасите најсоодветна е умната молитва (προσευχή η νοερά), молитвата Исусова, кратка, сеопфатна, или како што би рекле, молитвата која посебно ќе започнеме да ја практикуваме во ова време на Големата Четириесетница. Оваа наша денешна катихеза има воведен карактер, па пред да навлеземе во деталите, почетното скалило и основата на умната молитва, да кажеме неколку работи за молитвата воопшто. Зашто, молитвата е сè. Меѓутоа, ако не ја знам како што реков, ништо не сум направил и ќе настапи една конечна пропаст, самоуништување.
А сега, пред да започнам, дозволете ми нешто да ви кажам. Мислам, браќа мои и отци, дека не се молиме, но и ако се молиме, не се молиме доволно, и тоа малку што се молиме, е молитва без умешност, без сила, без здив и пред сè без Дух. Зашто, само кога Духот се моли во нас, можно е нашата молитва да се искачи горе на небото. Затоа што молитвата е во Духот и Духот го разбира духот и се соединува со него, а не со телото. Обично нашата душа ја привлекуваат многу други работи, кои денес имаат некакво значење за нас, и така забораваме дека монах значи молитвеник.
Што е, всушност, молитвата?
За да започнеме еден конкретен подвиг, денес треба да зборуваме како се врши молитвата. Ова има големо значење , посебно за нас, кои дојдовме од Метеора и кои го напуштивме тоа место, од ниедна друга причина, освен заради тешките услови за духовен развој на нашите души и немањето можност за молитва. И, бидејќи толку чезнеевме за неа, се сеќавате дека на крајот дури и престанавме да разговараме, само заради тоа што имавме премногу искушенија за да можеме слободно да се молиме.
Но сега, дојдовме на Света Гора и ниедна друга причина не би можела да нè оправда доколку не се молиме, и секако, ако не се молиме силно. Нашето заминување и доаѓање на Света Гора ќе нема апсолутно никаква смисла, ако не сме молитвени личности во Духот Свети. Нашето доаѓање на Света Гора би било една обична измама на светот и илузија и мамење на Бога, ако не станеме силно молитвени луѓе. Заради тоа, би ве замолил посебно да обратиме внимание на оваа тема, која особено нè засега.
Пред сè, говорејќи за молитвата, треба да кажеме и тоа дека молитвата никогаш не е сама. Не можам да кажам дека се молам, ако мојата молитва не е поврзана со нешто друго, како што веќе многу пати сме објаснувале. Постојат некои работи кои секогаш одат заедно и не можат да се одвојат една од друга. На пример: кога апостол Павле зборува за верата, тој зборува само за верата, а не и за делата. Зошто? Затоа што кога ќе каже ,,вера”, ја подразбира верата која постои и која се потврдува со делата. Кога, пак, ап. Јаков зборува за делата, ни кажува дека верата без нив нема никакво значение. Тој постојано зборува за делата. Зошто? Затоа што тие се потврда за верата. Значи, овие две работи меѓусебно се нераскинливо поврзани.
Истата поврзаност постои и во многу други работи. Молитвата, исто така е поврзана со нешто друго и тоа: со богослужението и секако, со светата Причест. Ако нема богослужение и света Причест и молитвата нема да е возможна. Во ваков случај, секоја молитва би била лажна. Ако, пак, има богослужение, а во нас не постои молитва која е силна, духовна, внатрешна, моќна, молитва која повикува кон Бога, тогаш бидете сигурни дека и нашето богослужение и Светата Причест ќе бидат залудни, а сето тоа, просто е фрлање кал во очите на Бога, преправајќи се дека Го љубиме, додека во суштина немаме никаква врска со Него, па затоа Он еднаш ќе ни одговори: ,,Не ве познавам“.
Овие две работи одат заедно и претставуваат две страни на духовниот живот. Едната страна е светотаинскиот живот, кој е претпоставка на мистичниот живот. Ова што ќе го образложиме денес е коренот, оската, централниот момент на мистичниот живот, кое е појдовна точка на светотаинскиот живот. Значи, Светата причест во богослужението е прва. Зошто ова е неопходна претпоставка? Затоа што кога ќе кажеме: се молам, се подразбира дека се молам на некој, како што ни кажува и самиот збор молитва (προς – ευχή).
Кога зборуваме за внатрешната, умна молитва, нема да кажеме умна (προσευχή), туку ќе кажеме (ευχή). Ако, пак, зборуваме за молитвата(ευχή), го ставаме и префиксот (προσ), што веднаш ни покажува дека молитвата е стремење кон една конкретна личност, со цел да се соединиш со таа личност. Додека (ευχή), така да кажеме, е став и уживαње на едно место, каде што е и Бог.
Значи, можеме да кажеме дека молитвата е извесно свртувње кон една личност. Следствено на тоа, за да постои молитвата, треба да постои и оваа личност. За да кажам дека се молам, треба за мене да постои и дејствителното присуство на таа личност. Така ќе можам да го присвојам нејзиното присуство и нејзиното постоење. Христос, Секадеприсутниот, Кој постои во сè што постои, во мојот живот станува присутен за мене, преку моето учество во богослужението, а најповеќе преку моето учество во светата Причест.
Преку учеството во богослужбениот живот на нашата Црква, јас се соединувам со Христа, и станувам член на телото Христово и како член, за да би можел да станам жив орган Христов, треба да учествувам во својствата Христови, така што доаѓа до испреплетување (περιχώρησις) и разменувње (αντίδοσις) на својствата , како што се случило со двете природи на Христа. Тоа се остварува преку Светата Причест, која ме прави заедничар (причесник) со својствата на мојата глава (Христос), со Кого се соединувам.
Значи, богослужението и светата Причест се неразделно соединети. И што прават тие? Го прават Бога присутен и жив за мене. Значи, што преостанува сега? Ми преостанува да Му зборувам Нему, да Му се обратам на Оној, Кој доаѓа при мене. Така, Он преку богослужението ми се дава мене и јас преку молитвата (προσευχή) Му се давам Нему, сè додека не се случи нашето потполно соединување.
Сега ова мое свртување, постојано се случува на мистичен начин, а првенствено и суштински, преку молитвата. Тоа што се случува во одредено време во Црквата, за време на вечерната богослужба, или во Литургијата на Светото Причестување е заради молитвата; па затоа не можам да кажам дека одам во Црква, а не се молам. Залудно би било да одам во Црква на Литургија и бескорисно да се причестувам, ако не се молам постојано. Исто така, залудно е да се молам, ако не земам учество во она што претходно го рековме.
Се претпоставува, меѓутоа, дека и молитвата си има свој посебен простор (мистичен простор), во кој таа се негува. Како на пример, кога за да засадиш некој цвет, ја копаш земјата, ставаш ѓубриво и сè друго што е потребно за коренот да никне, па ако не го ставиш соодветното ѓубриво, или ако, пак, земјата не одговара и е влажна, песоклива, тогаш залудно го засадуваш коренот. Молитвата тогаш е бесплодна и нема да може да стаса ни до нешто над нашата глава, а камоли да стаса до над облаците и над небесата, доколку таа го нема својот мистичен простор, својата мистична храна, која особено е, како што рековме: бдеењето, поучувањето од св. книги и постот.
Следствено на тоа, залудна ми е молитвата ако не бдеам; не како кога во манастирот имаме бдение – тоа е нешто посебно и поради поинакви причини, а не поради причините за кои сега зборуваме. Бдението е поврзано со богослужбата, а не со молитвата. Ако не бдеам, ако не постам редовно, ако не се поучувам од светите книги (сето ова го сочинува посебниот простор за молитва), залудно се молам. Значи, кога веќе расчистивме во врска со ова, сега можеме да го пренесеме нашето внимание на молитвата, на она што нè засега, за подоцна да можеме да продолжиме понатаму.
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
II дел
Што е молитвата?
На ова прашање нема да ви дадам некаква дефиниција за молитвата. Ако ја отвориме книгата на св. Јован Лествичник, ако ги отвориме Дамаскиновите дела, делата на сите светии, ќе видиме дека во секое од нив има преубави дефиниции за молитвата, кои ќе ни бидат од корист. Меѓутоа, јас сега ќе ви кажам што е молитвата, онака како што ја доживуваме преку подвигот на нашата душа, значи, не објективно што е молитва, туку субјективно, онака како што ја живееме: како што ја доживува и чувствува молитвата, оној што се моли.
Пред се, рековме дека молитвата е чекорење кон Бога. Меѓутоа, Бог е невидлив.Бог е горе на небесата, а јас сум долу на земјата. Бог е светлост, а јас сум темнина (мрак). Знаете, колку би било страшно кога темнината би можела да ја поништи светлината. Како е можно темнината да ја уништи светлината, кога светлината е таа што ја уништува темнината? Всушност, ние сега тргнуваме, токму такво нешто да направиме со молитвата. Преку влегувањето на Бога во нас да ја уништиме нашата темнина, секако, за да можеме да влеземе во местото на светлината за и ние самите да станеме светлина. Знаеш ли што значи тоа, телото да влезе во просторот на духот? Да, телото, кое не го наследува Царството Небесно, да влезе во Бога? Знаеш ли што значи тоа, несместливиот Бог да се смести во мојата душа? Во мојата душа, за која малку е да се каже дека е мала, туку е и преполнета, полна со страсти, пориви и желби…
Значи, кога се молам, јас веднаш чувствувам една несовладлива препрека, која ме одвојува од Бога. Тоа што јас сум тело, што сум телесен човек (σαρξ= тело- во евангелска смисла се подразбира дека имаме и душа ), а Он е дух. Пред трансцендентниот Бог, пред неговата светост и светлост, веднаш ја чувствувам својата немоќ. Чувствувам дека ништо не можам да направам и треба да започнам борба, една битка која Стариот Завет нам толку убаво ни ја претставува, кога ни говори за онаа борба, за онаа битка, борењето Јаковово, таму на неговата позната лествица. Би требало јас, малиот човек , да ги освојам небесата, да го прегрнам Бога, да Го победам и да Го направам затвореник на мојата желба, мојот копнеж, што го кријам во својата душа.
Според ова, молитвата на почетокот, кога почнуваме да се молиме, ја доживуваме како борба. Но, внимавајте, не борба во смисла да ми е тешко да се молам; не како да се борам за да ги соберам своите мисли, или да го победам сонот, или уморот на своите колена, или ми доаѓа да се почешам, па не знам што да правам и се трудам да не се почешам; не борба во смисла, како кога сум гладен и сакам да одам да јадам, па си велам: „ Не, ќе продолжам да се молам“. Не мислам на ваква борба, тоа е аскеза, нешто сосема друго, тоа е потполно друга тема. Говорам за борбата која ја водиме, не со себе – сето ова што го кажавме сега е борба со себе – туку говорам за борбата со Бога. Се борам со Бога. Тоа е сосема јасно.
Започнувам битка која ќе биде болна, битка која ќе биде бесконечна – зашто не знам дали ќе престане во другиот живот – битка со самиот Бог. Кога Павле зборувал: „Бидете ми соборци во молитвата“, мислел на такво нешто. Тој чувствувал дека се бори со Бог, било за себе , било за Црквата, која ја имаше преземено на себе, и говорел: „ Со вашите молитви борете се и вие со Бог, така што нашата борба да се соедини, и така сите заедно да се бориме со Него за да Го победиме. Исто, како кога не можам да те победам, па носам други и ги повикувам на помош, за да можам да продолжам понатаму.
Првото, значи, доживување, кое го имам, е чувството на несовладлива препрека која постои пред мене, чувство на сопствената безначајност; … Замислете еден човек кој со тупаници удира во воздух, тој не наоѓа на никаков отпор и може многу лесно да управува со своите раце, каде што сака. Тој удира во празно. Ништо не му се случува. Тој не чувствува дека нешто се спротивставува на неговите раце. Меѓутоа, кога имаш противник, веднаш се стегаш. Твојата тупаница веднаш ќе станува силна. Гледаш дека и мускулите се стегаат. Наидуваш на отпор. Веднаш чувствуваш дека удираш и дека си удиран. Ако немам чувство на ваква борба со Бога, сфатете дека се уште не сум ни почнал да се молам.
Но да претпоставиме дека сме почнале да се молиме и чувствуваме дека ни претстои ова страшна борба со Бога, дека веќе сум влегол во борбата, ставајќи ги ракавиците на своите раце и почнувам да го удирам Бога. Он ми се спротивставува, Му се спротивставувам и јас Нему, и сега е прашањето кој ќе победи – Он или јас. Не постои друго освен да паднам целиот разранет, или да Го победам и да ми каже: „Сега веќе ме победи“. Да ми се предаде, како што направил со сите светии, кои со Него правеле сè што сакале.
Ако запрам ќе бидам едно поразено, скршено суштество, ќе бидам еден засекогаш промашен човек. Не можам да кажам дека работам, или дека живеам, дека се молам, ако не победам во оваа борба. Уште повеќе, ако оваа борба не сум ја ни започнал. Значи, да си претпоставиме дека го имам сето тоа чувство и сето тоа доживување вака. Влегов во борба. Започнувам да се борам со Бога. Борејќи се со Бога, чувствувам дека оваа борба не ја водам со своите тупаници, не ја водам со своите раце, нозе или било што друго, туку ја водам со својот ум. Да кажеме, ја водам со духот. Ја водам со умствениот (орган).
Тоа што може да се соедини со Бога, е мојот дух. Меѓутоа, нашиот дух – „зашто они, рече Бог, се тело“ – во секојдневниот живот постанува телесен. Нашиот дух, кој има особина да се искачува, да се издигнува, да се вознесе и да се соединува со Светиот Дух – исполнувајќи се со Неговата ипостас – тој наш дух се учи да живее во беда, да живее во ништожност во приземност. И со што се занимава? Со својата волја и со неа се заситува: го интересира што ќе јаде, што ќе напише во некој документ како, на пр., ќе го надмине проблемот што сакаат да изградат патишта на Света Гора, како едно, како друго… И мојот дух станува документ, станува пат, мојот дух станува волја, станува било што друго. Станува тело! Станува проголтан од страна на моите душевни сили, и со Бог не можам повеќе ништо да правам! За мене е Бог недопирлив, и неопиплив.
Значи, треба да се негува духовната снага, духовната природа на моето битие, кој Бог ми ја има подарено, тоа (битие) треба да проговори, треба да се обработат духовните сетила, наречени умни сетила (νοεραί αισθήσεις) затоа што тие можат да допрат до Бога, и особено, тоа што го нарекуваме „умствено“ (το νοερόν). Умот (το νοερόν) има особина да тежнее кон Бога, и на некој начин, да е упатен кон Бога – да речеме – да разговара со Бога. Затоа овде, умот (умствениот дел на душата) треба апсолутно да се соедини со логичкиот (= разумниот), со логосот, како што велиме, за целата духовна суштина(είναι) на моето битие (ΰπάρξεως) да биде свртено кон Бога, да биде упатена кон Бога и кон Него насочена.
Така, веднаш имаме чувство на дијалог, но и не сеуште дијалог, туку лелек, зашто, бидејќи сеуште се борам, а не сум победил, Бог е далеку. Јас сум овде, а Бог е горе на небото. Јас сум пропадлив, а Он е непропадлив. Јас сум земја, а Он е етар, Он е нешто небесно. Он е нешто поинакво. Како ќе можам, значи, да се соединам со Него, или да разговорам со Него? Не можам да Го повикам, не можам! Затоа плачам. Кога не гледам каде си, излегувам на балконот и викам: „Оче Теоктистеее!“ И, ако Он е некаде таму, ќе ми одговори, па ако го слушнам, ќе почнеме да разговараме.
Сеуште сме овде, во овој простор, кадешто не го гледаме Бога. Не Го слушаме Бога. Не Го разбираме Бога. Не Го познаваме Бога. Во суштина, ние живееме во крајно незнаење, во краен заборав. Ниту се сеќавам на Бога, ниту Го познавам. Затоа и постојано со солзи Го повикувам, за да се сожали на мене, да ми одговори – тогаш ќе можам да започнам дијалог. Така започнува молитвата! Сега имаме искуство, кое, како што рековме, го доживуваме за да се молиме.
Меѓутоа, јасно ви е дека сеуште не сме ни почнале да се молиме. Затоа молитвата, во нејзиниот тек, на нејзиниот почеток, ја доживуваме, како што гледате, како еден крик од длабината на душата. Молитвата може да ја имаме на усните, може да се изговара и на глас. Може да се одвива во пределот на устата, во грлото. Може да се одвива и внатре во срцето. Наместо да се придвижуваат гласните жици, треба да се придвижуваат струните на срцето, и оттаму да излезе овој плач на душата. Сето ова не е важно. Тоа што е важно, е од длабочината да ја извадиме молитвата. Оној кој се бори ќе го разбере ова, ќе распознае и ќе види кога говори устата, кога срцето, кога говори духот, бидејќи сеуште не е време да проговори срцето. Треба, на крајот на краиштата, духот да проговори во срцето. Малку по малку, тој станува свесен за ова, распознава и учи. Како што и тебе те препознавам, кога претходно повеќепати ќе те видам, така и овде се случува. Усните, значи, можат да се движат, можат и да не се движат; но тоа што е важно, е дека треба од длабочината да излезе плачот, кој како некаква силна експлозија, како земјотрес, ќе ги затресе небесата и на крај ќе Го принуди Бога да ни одговори и да ни каже: „Зошто Ме повикуваш?!“
Можам да стојам исправено, за така да ја покажам својата ревност, својот стремеж, својата агонија, својата спремност. Можам да клечам, за да ја изразам својата понизност (=смиреност) и недостојност. Можам да се прострам (на земјата), за да ја покажам својата испразност и своето досегашно промашување, за Бог уште повеќе и уште побрзо да се сожали над мене. Можам да шетам со бројаница во раката, изговарајќи гласно или не, за да ја надминам својата слабост, да го совладам сонот. Можам да работам, за да ја отфрлам мрзливоста. Можам да се качувам по брегот и да слегувам и да носам камења, за да ја победам болеста на своето тело; зашто духот може да биде бодар, но телото продолжува да ја носи својата болка. Можам да бидам во било која положба и да се служам со било кој начин; но тоа што треба да го почувствувам во себе, е тоа дека овој плач излегува од длабочината, за да може Бог некогаш да го слушне. Многупати викам: „ Оче Теоктистеее! … оче Теоктисте! …“ и после пет, десет, дваесет пати, може да се случи Он да ме чуе, кој можеби се наоѓа под некоја карпа, или во тој момент се моли, или пее, или славослови и не може да го чуе мојот глас.
Треба да го разбудам, како што направил Апостолот, кој дошол кај Господа и му рекол: „Господи, Ти спиеш? Зар не гледаш каква бура е овде?“ И станува Христос, Кој не спиел, и му вели: „Смири се“, и штом му рекол на морето: „ Застани, смири се “, веднаш престанала онаа разбранетост на морето. Значи, би требало – исто како кога мислиш дека покривот ќе се урне од многу гласови, или како кога чувствуваш дека градите ќе ти се распукнат, кога од тебе излегува страшен лелек – е нешто такво треба да се случи во нашата молитва, за Бог да нè чуе. Он тоа го сака.
Но, зарем Бог не нè слуша нас и на поинаков начин, или зар Бог не знае што ни е потребно? Секако! Меѓутоа Бог тоа го прави, од една страна, за да му го изразиме својот копнеж и тоа да биде нешто наше; а од друга страна, да станеме свесни за својата потреба и својата голотија; и трето, за да се научиме да Го бараме. Зашто, ако Бог веднаш ни се даде нам, пред да го направиме сето ова за што зборувавме, и пред да Го доживееме, тогаш – како што лесно ќе Го здобиеме, така лесно и ќе Го отфрлиме, зашто нема да ја сфатиме Неговата вредност. Ако твојот татко ти даде милиони, ти ќе ги расфрлаш по патот. Но, ако ја пролееш својата пот, за на крај, за целиот тој свој труд, да земеш само педесет драхми на ден, ќе видиш како тогаш ќе штедиш и ќе чувствуваш што значат парите. Нема да сакаш да ги расфрлаш повеќе. Токму така – за да не го расфрлиме Бог така попусто, Он сака претходно да Го почувствуваме, преку оваа силна агонија на лелек од длабочината, кој го испуштаме од себе.
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
III дел
Така, прво: молитвата ја доживуваме како борба. Второ: како лелек од длабочината на душата кој, како што порано рековме, излегува на различни начини. Меѓутоа, сега кога напреднавме и го доживуваме нашето движење кон Бога како плач од длабочината, тогаш ќе се увериме дека нашиот плач, всушност, Бог не Го слуша. Нашиот плач треба да се претвори, да се пренасочи во молчење (σιωπή) во атмосфера на молчење.
Бог е Бог на мирните и тивките, и ова ќе го почувствуваме тогаш, кога ќе повикаме кон Бога. Колку и да зборуваме за молчанието, нема да го разбереме неговото значење и смисла, доколку не ги поминеме овие скалила по ред, една по друга. Зошто? Што значи ова, што сега го нарекуваме „молчење“ (σιωπή)? Што е тоа? Кога викаш, не го слушаш другиот; треба да престанеш за да го чуеш. Или кога има врева околу тебе, твојот глас се меша со останатите гласови, и не се слуша и не се распознава. Би требало да замолкнат сите, да замолчиш и ти, за да го слушнеш другиот. И ако тие разговараат, прво ќе им кажеш „пст! пст!“ па потоа ќе прозбориш, за да се распознае твојот глас. Ова искуство и оваа реалност ќе ги доживееме и во свртувањето на нашите души кон Бога.
Во своето напредување, значи, нашата молитва – што значи во своето напредување – во своето излегување, кога молитвата ќе почне да излегува од нас, за таа навистина да стане еден чекор кон Бога, ќе видиме дека молитвата е „молчење во молчење“(σιωπή εν σιωπή), во вистинско молчење. Со други зборови, апсолутно молчење. Според тоа, или треба да знам и да учам – а неопходно е да учам и да знам – да се молам во врева, зашто не е можно да постигнеме апсолутна тишина (ησυχί α), или треба да барам, и во секој случај треба да барам апсолутно молчење (σιωπή) заради молитвата, колку што е тоа возможно. Дури и цвркотењето на птиците и жуборот на реката, која тече покрај нас, дури и дувањето на ветрот ти ја прекинува молитвата и пречи на молитвата која излегува од тебе. Ако ова не го знаеш, ништо не правиш. Треба да научиме да се молиме во апсолутно молчание. Заради тоа ноќта има голема важност – ете зошто толку е значајна ноќта! Ќе се молам и во врева, но посебно ќе барам апсолутно молчење, за да можам да говорам за Бога. Бог, поготово, им одговара на оние кои молчат (=тихуваат) на место тивко. Значи, во тишината на молчењето (εν ησυχί α σιωπή).
Би требало, кога ќе повикам кон Бога, и да запрам. Дишејќи, вдишувам и издишувам. Меѓутоа, моментот, на кој можам и да пазам и да го следам – ако внимавам на него – ќе видам дека е токму оној средишен момент (=меѓумомент) на прекин, запирање во тој меѓупериод помеѓу вдишувањето и издишувањето. Ако не научам да дишам добро, ќе бидат поматени и животот мој, и дишењето мое, и мојата молитва и сѐ. Треба да знам да го користам овој меѓупериод (μεσοδιάστημα), ова внимателно ослушкување на моето уво, и ќе видам дека тоа е основното во молитвата, а не моите сопствени гласови. Ако не повикувам, нема да ја научам оваа така проста и лесна работа. Ако повикувам, тогаш ќе се уверам, дека мојата душа на тој начин станува слушател, а слушаниот е Бог.
Ќе сфатам дека ова е најважното: будност на моето уво во апсолутна тишина. Значи, треба да научам да молчам, треба да научам да слушам, треба да научам да чекам, да го очекувам гласот Божји. Тогаш, во тоа молчење, ќе го слушнам отчукувањето на своето срце, отчукувањето, не на моето телесно срце, туку ќе го почувствувам Оној Кој го оживотворува мојот дух, мојата ипостас, Кој не е никој друг, туку Духот Свети. Сѐ ни се дарува преку Духот Свети.
Ако достигнам до молчание, тогаш ќе можам да го сфатам ова нежно треперење, и ќе го слушнам трепетот на крилата на Светиот Дух, и ќе станам свесен за близината на Светиот Дух, и ќе чезнеам да го здобијам Духот, и ќе разберам што значи: „не сме ни знаеле дека постои Духот Свети“. Ќе сфатам дека, навистина, и после толку години, и додека бев во светот, и сега кога сум во манастир, не сум ни научил што значи Светиот Дух: „Не сме ни слушнале ни знаеле дека има Дух Свети“.
Ова го зборуваме, можеби, во своето смирение, т.е., во нашиот „смирен“ исказ, но ние тоа не го разбираме, драги мои. Светото Писмо е такво, што бара да го сместиме, да го вселиме во себе. Не го вселуваме, не го доживуваме, зашто живееме еден само надворешен живот. Сега, да речеме, зборувам за Света Троица, и велам: „Света Троица е Три Личности, една природа, … и ова е и она е … Христос имал две природи, но е една Ипостас, Една Личност“. Што значи ова? Ние не разбираме ни трошка повеќе од она што го разбираат останатите световни луѓе. Зошто? Затоа што, од една страна, ние можеме да си размислуваме во врска со ова, но го поимаме единствено само во Духот, преку Духот Свети.
Потребно е откровение, како што му се случило на св. Јован Богослов. И колку убаво зборува преданието: дека таму (на Патмос) се распукала карпа, додека Јован бил во пештерата, и веднаш дошло до она пукање, и оние три карпи, кои го обновиле и направиле да ја разбере тајната за Света Троица, и веднаш почнал да пишува за Света Троица, и се уверил Свети Јован. Преубаво предание! Би требало, драги мои, да се расцепи нашиот покрив од здивот на Светиот Дух, и тоа јас да го видам за да го сфатам. „Во почетокот беше Логосот, и Логосот беше во Бога, и Бог беше во Логосот“. Ајде некако и да сфатиш, но колку повеќе е потребно за сето тоа да го доживееш и запишеш. Треба Бог да те просветли. Ова значи дека сето тоа Бог го вдахнува.
Малку по малку, наидува едно чувство и се развива во нашата душа, и Бог го зазема просторот во нашето битие; и се мешаат Неговите чекори и Неговиот глас со нашите чекори и гласови, и тогаш стануваме едно со Бога. Тогаш го стекнуваме чувството на вистинското постоење (υπάρξεως), и чувствуваме што значи присуството на Светиот Дух, и почнуваме да копнееме да го стекнеме Светиот Дух, за некогаш да можеме да кажеме: „Дојди и всели се во нас, Духу Свети, и очисти не од секаква нечистотија“, зашто душата ни е полна со нечистотија. Таа нечистотија ја исполнила нашата душа и ние не можеме да направиме ништо.
Кога ова ќе се случи, драги мои отци и браќа, значи, кога ќе станеме свесни за близината на Светиот Дух и неопходноста од Неговото присуство – ние се уште не сме стигнале до здобивање на Светиот Дух – тогаш гледаме, и нашето срце чука посилно. Дали сте забележале како, кога ќе се израдуваме, бидејќи ни кажале дека доаѓа тој и тој, кого сме го чекале, или доаѓа тој и тој, од кого се плашиме, срцето забрзано чука? Такво внатрешно духовно доживување имаме. Го чувствуваме ова мистично, очекување во агонија, кое надворешно така се манифестира, за да можеме да го препознаеме, и го именуваме со поимот чукање на срцето. Овие се духовни доживувања и не е можно да се опишат, освен единствено со помош на сенките на телесно споредување и параболи.
Значи, имаме мистично чекање во агонија и исчекување. Кога ќе го примиме ова доживување на мистично чекање во агонија, тогаш ќе напреднеме, и веќе ќе имаме тивко умиление, она што го нарекуваме: предвкус на доаѓањето на Духот и познавање на присуството Божјо.
Бидете внимателни за да сфатите. Не е лесно, отци мои, ова поопипливо да го објасниме. Нашата душа треба искрено да побара, и ќе се случи тоа што Господ го кажал: „Барајте и ќе ви се даде, тропајте и ќе ви се отвори“. Ако Го барате, ќе Го пронајдете. Она што не го разбираме, ќе го сфатиме. Ќе ни го каже самиот Дух Свети. Никој не може да биде учител освен единствено Христос: „Научи нè како треба да се молиме“. Секој учител е само сиромашен глас, кој може да не доведе само дотаму да кажеме: „Па, тој не сфаќа ништо и ништо не знае, ќе одам право кај Христос!“ Само ваква смисла може да има оној кој ни говори за молитвата. Секој друг е демагог, измамник; треба да направи да сфатиме дека тој не може ништо да нѐ научи, за најпосле да кажеме: „Духу Свети, каде си веќе, Ти да ме научиш.
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
IV дел
Значи, се враќам повторно на темата. Тогаш кога ќе сфатам дека тука во близина дише Духот Свети, и наместо да дише во близина, можам да Го внесам во себе и да дојде до повторно оживување на моето битие, пресоздавање на мојот живот, на мојата душа, тогаш почнува ова мистичко исчекување во агонија.
Кога ќе почне ова исчекување (καραδοκία) на Духот, почнувам да ги предвкусувам предзназите на Неговото доаѓање. Зашто знам, дека што и да побарам, Он ќе ми даде, и бидејќи ќе ми даде, веднаш ќе си речам во себе дека јас тоа веќе го имам. Нешто ме уверува во тоа. Веќе имате се што побаравте, вели; пред да го земете, веќе сте го примиле.
Затоа имам тивко умиление, имам тивок предвкус на даровите што ќе ги примам, и уште – тивок предвкус на Царството Небесно. Зошто? Како овие две работи се поврзани меѓу себе? Бидејќи Бог е на небесата, а јас сум овде, и следствено на тоа, умилението кое ќе го имам како увертира, треба да е некој вид, да речеме, предвовед во прегратките на Царството Небесно. Тоа е допирање на звуците и ангелските гласови, кои постојат и се слушаат таму горе. Тоа што следи е дека, помалку или повеќе, почнувам да станувам свесен за тоа што е рај и што е Царство Небесно. Како да се молам на Бога, кога Бог е таму, и ниту Го гледам, ниту Го слушам? Треба да сознаам каде е и што е тоа и во кое се наоѓа Он.
Почнувам, значи, да имам некакво предзнаење за тајната на Царството Небесно. Што е Небото? Што се обителите кои таму постојат? Што е Сонцето на Правдата? Што се светиите? Какви се светите? Како Христос пребива во светите? Како, помалку или повеќе, Света Троица. Но, помалку или повеќе, нели? – Јас сум сеуште овде. – Во далечината некако облаците почнуваат да се расчистуваат, и гледам! Ене ја Месечината, ова мора да се Плејадите, она би требало да е таа и таа Ѕвезда.
Сега почнувам да ги сфаќам и така почнува да се загрева мојата душа со тајните кои, на некој начин, почнуваат да се откриваат пред мене. И тогаш, тогаш, драги мои, почнува еден, да речеме, нов период во мојот духовен живот, умиление во молчанието (τρυφή, радост, уживање) или молчание во умилението; ова е сега значи, нешто друго. Не е ова она молчание, за кое претходно разговаравме. Овде веќе се работи за едно духовно молчење. Тоа е молчење на мојот дух, на тоа претходеше молчење на моите душевни сили, на мојата душа – а сега станува збор за молчење на мојот духовен свет, молчење на очите на мојата душа. Тоа што седам така, е затворање, за да можам да Го видам.
Бидејќи сега веќе се наоѓам пред вратите на Небото, имам умиление, уживање, топлина, и молчам, за да Го слушнам Неговиот глас. Но, сега рековме, молчи мојот дух, духот кој ќе повика: „Ава Оче“! Сега, значи, молчам и се радувам. Имам во себе некаква топлина, дури и телесна. Имам предвкус, одмор и расположение за молитва, но не сакам да се молам, сакам да Го чекам, Него, Бог.
Кога ова ќе се случи, тогаш во ова духовно молчење, веќе почнува да ме вдахновува Духот Свети. Духот Свети е Тој Кој сега ме соединува со Бога, и Кој ме доведува во врска со (Божествените) енергии, и почнувам на некој начин да станувам свесен. Тогаш Духот Свети, Кој е Светлост, кога влегува во мене, ми ја открива длабочината на моето срце.
Требаше прво, на некој начин, да сфатам што е Небото, за да можам да сфатам што сум јас. Требаше прво, некако да се допрам до тајната на Света Троица, и секако тајната на присуството на Духот, за да го сфатам ова што е толку мое.
Гледате ли колку е далеку од нас нашето срце! Колку непристапен предел е тоа! Ние знаеме сѐ; но што има во нашето срце, каква нечистотија, какви страсти, каква расипаност, какво црнило, тоа не го знаеме. Секој од нас мисли дека е личност, дека е свет! Дека е тој некој, кој наводно може да застане пред Бога, и да му каже: „Боже мој, Боже мој, Ти го дадов ова, се посветив на Тебе, направив за Тебе, Ти покажав…“
Што сум направил? Ништо не сме сфатиле. Кога Духот се приближува, драги мои, Он ми го открива моето внатрешно црнило, мојот грев, и почнувам да стекнувам вистинско самопознание. Гледате ли дека набљудувањето на себе, самокритичноста, е едно дело на молчење. Во молчание Го очекуваме Духот Божји. И доаѓа Духот, Кој како рефлектор ми го осветлува срцето, во мигот кога Го чекам, Он ми го осветлува срцето. Зашто, тука е пречката, овде е арената. Тука ќе се борат телото и духот, за да победи духот и телото да се напои. Значи, Духот ми открива, и тогаш сфаќам две работи.
Прво, дека главното поприште е овде во срцето. Би требало Бог тука да дојде за да се зближиме, запознаеме, и засакаме, за да разговараме, и најпосле да се соединеме.
Второ, дека тука е главното поприште, бидејќи тука се препреките; и тоа мое незнаење и заборав; тоа што во својот живот дури и не се сеќавам на Бог. И кога плачев и воздивнував: „Боже мој, Боже мој“, јас всушност не сум го призивал Бога, туку сум се занимавал со самиот себе, бидејќи сум имал желба јас да се молам – зашто така вели Евангелието, зашто така ми кажал мојот старец, зашто така требало да правам, зашто сум имал ваква или онаква потреба и желба. Сум бил во незнаење и заборав. Ние сеуште не сфаќаме што значат тие две работи. Тоа што постои во мене – незнаењето и заборавот, ми Го засенуваат Бога, не се сеќавам на Него, и не Го познавам. Зошто? Затоа што е скриен зад моите страсти. Сме се разделиле! Заклучен сум надвор од Рајот и сеуште не можам да јадам од Дрвото на Животот, ни да се соединам со Него, за повторно да здобијам живот. „Во оној ден кога ќе јадете “ вели „ од оној плод, ќе умрете“. И го остава човекот надвор од Рајот. Зошто? Бидејќи во оној ден кога повторно ќе јаде од Дрвото на Животот, тој повторно ќе заживее. Рајот сеуште е затворен, зашто Царството Небесно е во нас. Тоа што е затворено, е овде, внатре. Затворено (=спречено) е од херувимите. Кои херувими? Од моите страсти е затворено моето срце. Тоа сака да го каже.
Значи, почнувам да сфаќам, што значи страст и дека сум острастен. Почнувам да сфаќам дека не Го познавам Бога. Почнувам да сфаќам дека Бог…што! Што е тој Бог? Оној за кого можеби дваесет години сум проповедал од амвонот, кому можеби сум му повикувал во храмот: „Боже, биди милостив спрема мене“. Можеби со помош на бројаница сум изговарал: „Господи Исусе Христе, помилуј ме мене грешниот“, а да не сум ни знаел кој е Господ Исус Христос, ни што значи „помилуј ме“. Тогаш, значи, сфаќам што значи Царството Небесно, што значи срцето, што значи страста, што значи тоа , Бог да влезе во нас, и дека тука е нашето бојно поле.
Е, сега веќе, работите се лоцирани. Тогаш повикував:„Оче Теоктистеее!“ А сега доаѓам до тебе: „Дојди, дојди ваму“, ти зборувам. Не можам да викам, и ти да бидеш долу, а јас горе. Ќе се изморам, викајќи. Цел свет ќе нè чуе. Кога некого го љубиме, сакаме ние двајца да сме сами, да разговараме просто, да бидеме еден покрај друг. Значи, сакам да дојде овде на моето поле. Ова, драги мои, е еден од најважните и најстрашни моменти во духовниот живот. Да видиме, дали некогаш ќе почнеме да се молиме (ευχώμετα) на Господа, да се молиме (προσευχώμετα) на Бога. Ова е момент кога ќе ја доживееме драмата на еден поет, кој велел:„Оди си, Господи!“, па повторно: „ Дојди, Боже мој“. Кога Бог му се приближувал, тој Го доживувал како џелат, и Му говорел: „Оди си, џелату мој“, а кога Бог тргнувал да си замине, му велел: „Дојди, Пријателу мој“. Овде се работи за тоа – дали ќе Го прифатиме Бога, или ќе се откажеме од Него.
Порано имавме чувство на борба. Сега и овде ќе имаме момент на зближување со Бога. Можно е и ние конечно да кажеме „оди си“, за потоа непоправливо и дефинитивно да кажеме: „Тогаш замина Он, мојот последен Пријател“. Не постои друг Пријател во нашиот живот, не постои ни една друга Надеж за нашиот живот.
Овој е пресуден момент. Зошто? Затоа што токму ова е оној момент, кога ќе прифатиме, или ќе одбиеме да се прифатиме себе, затоа што откриваме едно „јас“ кое е толку валкано, толку мрачно, толку подло, толку лукаво, што толку скапо не чини, бидејќи не ни е во интерес да го исповедаме, а се криеме зад својот егоизам, зад самопознанието, зад љубовта кон нашето битие, која постои во секој душа. Тоа е и часот кога се буди моето јас, и јас не сакам тоа да признае дека сум таков, грев!
Убаво е да стојам во Бога, и да кажувам:„Господе Исусе Христе, Ти Кој ми го подари своето знаење, Ти Кој ме удостои и ме направи свој работник и монах! Господе Исусе Христе…“ Тоа е лесно. Меѓутоа да застанам во познание (εν επιγνώσει) и изговорам: „Боже, биди милостив кон мене, грешниот“, колку пати можам ова да го направам? Ако тоа воопшто и го направам! Зошто морам да го скршам своето битие за да стане… Би требало, исто како кога со кршачка го кршам оревот и – „крак!“, се здробува, па ги собираш парчињата, така би требало да направам и со своето срце, за подоцна да ги извадам лушпите и да го фрлам ова ѓубре, и да откријам дека сè што имам, сè што сум, сè што сум сакал, сè по што сум чезнеел, сè што сум барал досега во своите молитви, дека сето тоа се трици, како што ни кажува ап. Павле, и дека сум повикан да се откажам. Да сфатам дека сето тоа се трици, за да се исполнам со Бога.
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
V дел
Се наоѓаме, значи, еден наспроти друг. Бог Е сеуште тука, но почнувам да сфаќам колку Е далеку од мене, и затоа размислувам за тоа, одмерувам, дали би требало да прифатам дури и да се борам со Него. „Ау! Што е Он!“, воскликнав на почетокот, кога ми се откри Неговото Царство и кога ми засветли Неговата Светлина! А сега го имам своето црнило. Значи, ќе останам! Вреди.
Кога ќе прифатам да одам понатаму, ќе започне, тогаш, тоа молчаливо восредочување на моето срце со Духот, тогаш, малку по малку, ќе започнам полека да чувствувам потреба да се сетам на Бога и да Го запознам. Ќе напредувам за тоа време, доколку ја надминам својата потешкотија и ако не се откажам од својот Бог заради себе, туку, во трудот и во потта сфатам што значи она Христово нека се „откаже од себе“ – ова го велиме секој ден, но треба и да почувствуваме што значи „да се откажеш од себе“ – тогаш ќе потечат првите солзи од нашите очи – не оние солзи за кои зборуваат нашите Отци „да пролеваме солзи“, не тие солзи, тоа се солзи на Духот – први солзи на нашиот егоизам кој почнува да попушта, првите солзи кои откриваат колку се сиромашни, кои покажуваат дека немам ништо, зашто овие солзи кои течат од моите очи се многу, многу световни (човечки).
Почнува да ме боли, почнува нешто да удира во мене, и во болка плачам. Во болка почнувам одново да повикувам:„Боже мој, Боже мој!“ Тогаш велам: „Дојди, Духу Свет, и очисти ме од мојот грев. Цару Небесен, Утешителу, Духу на Вистината, дојди да ме научиш во моето незнаење, и дојди и всели се во мене кој сум толку лош, така полн (со сешто), и очисти ме од секаква нечистотија. Исфрли сè што постои овде внатре, за да можеш да се вселиш“. Тогаш можам да ја кажам молитвата за Духот.
Кога ќе стигнам до овде, тогаш Бог, Кој Е спремен веднаш да одговори на нашата молитва и Кој не губи ни миг, веќе навлегува во нашето срце. Ќе ми речете: „Зар после толку маки“? Тоа е ова што го зборуваме: тоа што Бог доцни, ние го доживуваме како нешто субјективно. Кога се молиме, секогаш ни се чини дека Бог доцни. Всушност, Бог не доцни, ни миг, а не минута. Сега почнувам да Го барам Духот Божји.
Сега Духот веднаш влегува во моето срце. Доаѓа Духот. Дух: патем, што значи „Дух“? Па, Духот е секаде присутен. Зар Духот порано не постоел? „ Го испраќаш својот Дух и тие се создаваат“. Но, кога малку ќе Го одвратиш Своето Лице, т.е. Духот Свој, Своето присуство, веднаш сè се помрачува, сè се упропастува, исчезнува, пропаѓа. Паѓа во бездната на непостоењето.
Сега Духот почнува да се објавува Себеси, да повикува „Ава Оче“, т.е. да ни ја открива Својата едносушност со Отецот. Веќе дејствува Синот во Светиот Дух, Кој дејствува во Црквата за да Го посведочи Отецот. Сега можете да ги протолкувате сите места од Светото Писмо кои ги содржат овие дејствувања на Света Троица, домостројот на дејствувањето на Света Троица во нашиот живот.
Духот Свет, значи, почнува таинствено да ни Го открива Отецот, Својата едносушност (ταυτότητα) со Отецот, и сега веќе имаме чувство на сопостоечкиот и на соприсутниот (συνόντος καί συνιόντος) во нас Син, Христос Кој доаѓа. И тогаш веднаш имаме (πάσχομεν) едно ново доживување, кое досега ни било непознато. Кое е ова доживување? Тоа е доживување на една нова духовна агонија.
Кога си во мрак и ти се причинува дека влегува некаква сенка, ти веднаш се сепнуваш вака, и во страв се прашуваш што е тоа. Кога ќе слушнеш ненадејна врева, се вознемируваш и сакаш да слушнеш што е тоа. И ова е нешто слично на тоа. Го слушаш гласот на Бога, го чувствуваш Неговото присуство, се изненадуваш, пред сè, и во агонија се прашуваш: Што ли е ова: Бог? Сатана? Страст? Проекција на мојот егоизам? Што?
Бидејќи сега ги следиме духовните траги, ќе зборуваме многу на кратко, во груби црти, многу воопштено, така да кажеме, не анализирајќи ни едно доживување. До сега зборувавме за доживувањата кои нашата душа ги има, за да стигне до таму да може да се моли. Одовде па натаму, веќе навлегуваме во молитвата која Го бара Бога (=прозбена молитва). Дијалогот сеуште не е започнат, сеуште не започнало молењето (ευχή) во суштина, не е почнато општењето со Бога. После ова што сега ќе кажеме, доаѓа до посакуваното општење.
Тогаш, значи, почнува агонијата на нашата душа!
„Кој си Ти? Што си Ти, па правиш да се плашам?“ – Како да говори мојата душа.
Зборувам во груби црти. На почетокот Он се крие од нас – како кога некогаш сме играле криенка со некого, па ќе се сокриеме зад некое дрво, ќе му ги затвориме очите, и велиме:
-Погоди кој сум!
-Ти си… тој и тој!
– Не сум, велам јас.
– Ти си… тој и тој!
– Не, не сум!
-Ти си тој!
-Да, јас сум, – му ги отворам очите и го прегрнувам.
Токму нешто вакво доживуваме и во нашата душа, пренесено на оваа наша молитва. Значи, ние сме во агонија, и Бог се крие од нас, како да си игра со нас. И повторно викам кон Него со уште посилно отчукување на срцето:
– Зошто си играш со мене? Кој си Ти? Кажи ми што бараш? На тоа Духот ни одговара:
-Ти толку години Ме повикуваш, а сега Ме прашуваш што барам овде!?
Почнувам сè повеќе да сфаќам по што толку трагав, кого го повикував, што барав, за што живеам! Понекогаш велиме: „ Не ни знаеме за што живееме“. Па, ние навистина не знаеме за што живееме, и ако на тоа Бог не нè научи, не ќе можеме да сфатиме.
– Кој си ти? – го прашуваме тогаш.
– Јас сум Бог!
Но бидејќи сме такви какви што сме, сеуште во страсти, се веднеме, гледаме, ги триеме очите за да ја тргнеме пајажината, за да се очистат, ги отвораме, Го гледаме без трепет, внимателно.
Тогаш Он полека ни се приближува. Ние се чистиме, но и Он чисти околу себе, ги расчистува облаците, самракот(γνόφος). Ја чисти мојата темнина, на некој начин ја отвора, за да ни стане видлив.
Нашата агонија сега се претвора во духовна наслада, не навестување, туку наслада од Неговото присуство, од Неговата близина. Почнувам да Го чувствувам, да чувствувам дека е тоа Он. Моето срце почнува да чука како да Го познава.
-Значи, Ти си мојот Бог?
-Јас сум, зар не ме познаваш? Јас кој те родив, Јас кој те крстив, Јас кој те замонашив, Јас кој ти одговарав кога се молеше; и ти кој ми велеше:„Боже мој, Боже мој“, и Јас ти помагав, а ти не ме препозна, и всушност не си ме барал Мене. Јас кој бев скриен зад твојот глад, жед, сон, зад твоето коленичење, зад твојот успех, зад твојот грев, зад сè!
Моето срце сè повеќе се загрева, и сакам да Го прегрнам, но не можам. Треба Он мене да ме прегрне. Кој сум јас? Јас сум Неговото отсуство. Повикувам! Тогаш веќе почнувам да Го распознавам. Ова би требало да е Мојот Бог. Никогаш порано не сме Го виделе Бога. Ова е, не е можно да не е! Он е некое „не битие“ (ουκ ον) од сите битија. Он е Сушти (ο Ων)! Единствен и Недостижен, и над (πέραν) секое битие, Он е исклучиво Сушти. Чувствувам што значи Сушти, Постоечки (Υπάρχων). Единствен Кој Постои. Сфаќам дека ништо од сето она што постоеше, не постои, но постои Он, Кој постои, не како што постојат другите работи, Он Е Единствен, значи, Он – суштински Постоечки. Он е Предвечен (αϊδιος), бескраен, и јас веќе заземам место во Неговиот живот, во Неговото битие, во историјата на Бога.
Од овој час, кога со Бога најпосле ќе се соединам или не, зашто опасноста и понатаму постои – помина страшната криза на мојот егоизам, сега преминуваме на духовното борбено поле – сепак повторно постои можност да се откажам од Бога, зашто моето јас е удрено, но тоа сеуште постои во мене.
По малку Го откривам Бога. Го запознавам Бога. Он е Бог. Ми се допаѓа Бог. Бог сега влегува во мене? Како влегува во мене? Тогаш сфаќам што значи тоа дека Бог Е Светлина, дека Христос е „Светлина од светлината“, и дека Духот Свети е „во Светлината“. „Во Твојата Светлина… Во Светлината, со Духот ја гледаме Светлината, Го гледаме Бога. Чувствуваме што значи тоа Бог да е Светлина. Светлина Отецот, Светлина Синот, Светлина Светиот Дух, и веднаш сето тоа што било сенка на светлината, што е всушност непостоечко, осветлено се губи пред нас. Не исчезнува пред нас, туку дејствително се губи. Постанува недејствително(ανενέργητα). Станува преплавено од светлоста, бива осветлено од сите страни.
Сега сме пред друг сериозен, пресуден момент, во кој ни се заканува опасност, зашто сега се гледаме себе како од сите страни сме исполнети со светлоста, и го гледаме своето непостоење(ανυπαρξία). Треба да нурнеме во Божеството за да можеме да живееме. Значи, треба да станеме свесни за она што го вели Господ:„ А кој ќе ја загуби својата душа заради Мене, ќе ја најде“. Кој ќе умре ќе живее. Додека. Кој ќе го најде животот свој, ќе го изгуби. Тогаш, значи, го чувствувам своето непостоење, својата сопствена смрт.
Ако имам – овде отци и браќа мои, потребна е љубов – љубов кон Бога, ќе почувствувам во себе радосно поигрување на љубовта и радоста, која ќе вели: „Да, Боже мој!“ Тоа ќе биде прифаќање на Бога од страна на мојата душа. Тоа ќе биде и она „да“ што ќе му Го кажам на Бога. Сега веќе сосема свесно ќе кажам „да“. До сега овие беа само детски гласови. Сега кога сфаќам дека моето јас исчезна, еве сиот Он, сè е Бог. Ако Му кажам да, добро е. Ако ли пак посакам, да од непристапните предели и длабоки слоеви, од потсвесните предели, повторно се извлечам себе – каде што постои голема опасност, дали моето битие ќе посака да излезе, истиот момент, се случува тоа што го говори Симеон. Бог повторно ќе исчезне, и ќе биде потребно да поминат години за да можеме повторно да повикаме, и прашање е дали одново ќе Го најдеме Бога! Зашто, овде на нашата совест ѝ е јасно Неговото отсуство. Порано, одрекувањето од Него, за кое веќе зборувавме, кога ќе станеме свесни за нашето црнило, би било наше огрубување (=тврдост), кое ќе не оддели од Бога и ќе нè фрли во овоземскиот живот.
Меѓутоа, сега имаме нешто најдлабоко, најдуховно, затоа и најстрашно. Овде е, така да кажеме, нашето последно искушение. Доаѓа часот, во кој како Господ ќе кажеме: „Нека ме одмине оваа чаша“. Тогаш ќе сфатиме дека исчезнуваме, и што значи да умреме: „Сите ние што се крстивме во Исуса Христа, во Неговата смрт се крстивме“. Се сопогребавме, за да совоскреснеме „се погребавме“ со духот, заради Духот. Ако стануваме свесни за својата смрт – а сега е прашање и дали ќе се сродиме со оваа смрт – па ако нас цената ни биде прескапа, ќе останеме на зборовите: „Ако е можно, нека ме одмине оваа чаша“. Не се одрекуваме од Бога, туку се одрекуваме од смртта. Не сакаме да живееме заедно со Бога и нашиот Бог ќе замине, и веројатно ќе останеме „како оние кои размислуваат за себе и според себе“, кои мислат дека стојат, дека стоиме, кои мислат дека се столбови, кои мислат дека се духовни луѓе, а всушност се поништени, бидејќи се ништо. Меѓутоа ако нашето срце, нашето настојување, ако нашето битие каже „да“, тогаш Бог и понатаму ни се открива и почнува пред нас да прави – што? Не да си игра, туку да ни се отвора Себеси. Не нашето срце, туку Себе!
Тогаш ова чувство, ова искуство на Неговото присуство, е толку силно што од нас го изгонува заборавот. Бог сега почнува да се движи околу нас за подобро да Го запознаеме, за да Го видиме и да се навикнеме на Него. Почнуваме да Го запознаваме и почнува нашето Богопознание. Спознавање на Бога! Почнуваме да ги сознаваме божествените работи, не однадвор, туку повеќе од внатре, во срцето, зашто Бог влезе во нашето срце. Тогаш оваа желба уште повеќе се разгорува и сакаме Бог уште повеќе да ни се отвори. Тогаш нашата душа сама говори: „Просветли ја мојата темнина, просветли ја мојата темнина.„Откриј ми се Себеси, откриј ми се.“ Но во овој час Бог заминува од нашата близина. Овој пат не заминува лут, не Го изгонуваме ние. Он сам заминува.
ЗА МОЛИТВАТА
Старец Емилијан Симонопетриски
VI дел
Сега го знаеме патот. Научивме како да Го бараме Бога и како Бог може да влезе во нас, но сеуште не сме се соединиле со Бога. Значи, сега дознавме кој е Бог и веќе можам … бидејќи те познавам, да Те повикам: „Еј, Оче Теоктисте, дај ми го она, дојди те молам“. Сега те познавам, имам разговарано со Тебе, видов каков си и можам да те замолам за нешто, кога си ми потребен, а ти да доаѓаш; можам и заменик на игуменот да те направам, постојано да бидеш покрај мене и да те направам „Господ мој и Бог мој“, а јас да бидам не проигумен Божји, туку Негов заробеник ! Ќе Му паднам пред нозе, како што пред Него паднале (се поклониле) и сите Светии на нашата Црква.
Одовде па натаму започнува молитвата. Молитвата може да се одвива внатре, во нас – кога ќе научам така да Го внесам Христа во себе и слободно да разговорам со Него. Кога ќе научам во себе да Го повикувам Господа – ова е почетнички степен на молитвата преку Духот Свети. Не одиме на отворено море, во длабочините, се задржуваме овде. Кога ова ќе го направиме – да завршам, сакам да кажам нешто за крај, – ќе видиме дека во оваа наша борба, додека сме сеуште почетници, Му зборуваме на Бога. Се сеќавате на она што го рековме, после некое време откриваме дека молитвата е крик ( повик )?
Ви кажав дека на почетокот имаме чувство на борба, па понатаму чувство на крик од длабочината, па чувство на близина на Духот, во тишината на молчанието, исчекување во агонија, потоа тивок предвкус и умиление, во молчание на умилението, и во продолжение имаме самопознание, тој пресуден момент, откровение и познание на моето срце, и момент кога ќе Го примам или ќе се откажам од Бога, би рекол, на некој начин, момент на спознавање на Духот.
Значи, сето ова е извесно трагање (κυνηγητό=ловење) на Бога, кое се врши со умот. Гледам дека тоа е еден разговор. На почетокот Му збориме на Бога, и бидејќи толку други работи се препрека, особено нашите помисли, умот се обидува од мислите да исфрли сè што има, за да може сам да излезе пред Бога, т.е. да повика: „Боже мој, Боже мој, Господе мој, Господе мој – Или, Или = Боже мој, Боже мој, лама савахтани = зошто си ме оставил“. Сетил дека е фрлен овде на земјата, додека Бог е, над се, Или, Или = Бог мој, Бог мој. Боже мој, Боже мој. Тоа е мојот Бог. А јас сум фрлен и се мачам во густата темнина долу на земјата.
Значи, мојот ум се бори да исфрли и избрка сè друго, сè што е лукаво и туѓо, зашто сето тоа станува помисла (λογισμός), а помислата го гуши умот кој се издигнува и сака да се вознесе кон Бога. Треба да отфрли сè што е желба, сè она што е волја, секое претходно доживување, поранешни искуства од разни работи, за конечно да стигнеме до заборавот на минатото, а не до заборав на Бога, и тоа до таа мерка, што сето тоа да ни стане туѓо, и така да стигнеме до состојба на незнаење за сè – како ништо да не знаеме. Да слушнам „отец Атсениј“, и тоа „отец Арсениј“ ништо да не ми зборува. Што е отец Арсениј? Тој е мојот брат. Кога љубам, кога душата моја ќе се сврти кон отец Арсениј, како ќе влезе Бог? Јас Него Го сакам, и ќе одам да се молам, и ќе се молам за отец Арсениј, а не за себе. Исто и за моето здравје, исто и за мојата наука, исто и за моите желби, за моите радости, за моите достигнувања, за било што друго. Умот се бори сето тоа да го исфрли.
Во меѓувреме пак, се случува нешто друго. Кога ќе почнат да си заминуваат овие туѓи нешта, гледам дека умот го следи она што, било во себе, било на глас, Му го зборувам на Бога, и станувам свесен за некој кој зборува во мене и мојот ум кој го следи тоа. Тоа е она што го вели Апостолот: да можеме да пееме и да се молиме во духот, но и во умот (εν τω νωί). Тогаш, некако во сенка чувствуваме што значи тоа кога ќе се каже „ во духот “, и кога духот одвнатре може да Го бара Бога, и дека он е тој кој го бара Бога. И сфаќам што значи ум и дека има врска со духот, но дека е сепак нешто друго, дека е едно својство, една сила, и умот, умствената сила почнува да следи, и тогаш помалку гледам дека мојот ум се соединува, не со тоа што надоаѓа, туку со тоа што го изговараме, или го имаме во мислите (νοόυμενα). Се соединува, бидејќи можам својот збор да го изговорам со усните, сфаќате, или со своите мисли (διαλογισμός), но може да биде и нешто длабоко всадено (ενδιάθετο), нешто што е, да кажеме, највнатрешно, и тогаш почнувам да го разликувам сето ова; и мојот ум учи да го следи, а потоа и да се соединува со она што го имам во мислите (νοόυμενα), или што го изговарам. Да се соединува, и така мојот ум веќе Му зборува на Бога, умствената сила (τό νοερόν), владејачката моја сила, како што говорат Отците на Црквата.
Значи, сега почнувам да се молам на Бога со своја волја. Затоа е потребно сета волева сила на мојата душа да се спротивстави и да оттурне, вака да направи… ( т.е. да покаже одбојност) на сè останато, да го распродаде, да го истера, за да го задржи само тоа: „Боже мој, Боже мој“. Умот да се соедини со поимањето или со призивот Божји, за да може потоа да се соедини со Бога.
Во продолжение, кога ќе почнам да напредувам во молитвата, чувствувам дека мојот ум во текот на молитвата се вознесува, но ова се случува, кога веќе ќе почнам да се молам. Веќе ви реков дека сега правам еден груб осврт на сето ова. Исто како кога, да кажеме, одиме на прошетка и јас вас ве водам низ манастирот, и подробно ви објаснувам. Ви покажувам сè што во него има, па после накратко ви раскажувам и за другите дваесет манастири. Ова сега го правиме.
На крај, умот се вознесува во молитвата, чувствувате дека се вознесува, или во тело, или вон тело, не можеме да сфатиме, целиот се издигнува кон Бога. Ете, тоа е молитвата! Што велите?
Молитва (προσευχή) -„πρόσ“ = кон, затоа и се нарекува вознесување (=грабнување), бидејќи се зема од внатрешноста, брза нагоре, и сега веќе се издигнува кај Бога; сега умот оттргнат (αρπαγτμένος) се издигнува кон Бога, сè додека конечно не се соедини со „ грабнувачот “ ( = одземачот ) Бог, за потоа Бог да биде земен од нас, зашто ќе биде потребно нашиот грабнат и вознесен ум да научи да живее заедно со Бога, со тоа што ова не треба да се случува надвор, како што рековме претходно, туку внатре во нас.
Прекрасни се моментите кога Павле „пред четиринаесет години“ видел како неговиот ум се вознесува (αρπάζεται, грабнат, одземен, вознесен нагоре); најубави се моментите кога умот на светиите ќе се вознесе. Меѓутоа, она што е значајно е тоа дека грабнувањето се случува во мене, не „грабнување“ на мојот ум кој е привлечен од Бога, туку „грабнувањето“ на Бога од страна на мојот ум, внатре во моето срце, повторно преку Божествената благодат.
Во овој период човекот е како пламен. Душата негова и неговото вознесување стануваат огнени. Понекогаш, пак, и тој самиот станува како пламен, и просторот во кој постои бива светол, и многу често него самиот го гледаме како светлина. Тој, самиот, пак, во меѓувреме ја гледа и согледува светлоста во ова божествено Присуство. Токму ова е мигот на мистичното соединување со Бога. Тоа е остварување, исполнување на молитвата.
Молитвата ја постигна својата цел! Тргна бродот од нашето пристаниште, и пристигна таму каде што сакавме да пристигне. До сега бевме на пат. Овде е последната станица на нашата молитва! Ова е грабнување (=грабење, ) на Бога, од страна на мојата волја во Духот Свети, и во моето срце. Сега мојот ум и дух се соединуваат со Бога, и целиот станувам – бивам проголтан од пламенот, таа сеопфатна светлост Божја, бездна на милоста Негова – како една капка која се топи во океанот, и имам чувство на своето мистично соединување со Бога, Кој, како што велевме на почетокот, бил присутен преку светотаинскиот живот, а сега стана и лично причесен, и јас станав учесник во Неговиот живот, и Он учесник на мојата ипостас, мојата природа; во овој момент Бог стана едно со мене. Според тоа, веќе го имам ова соединување (ένωσις).
Мојата природа и Неговата дејствителна природа (ενεργουσα φύσυς) се соединуваат во една личност. Не во личноста на Логосот Божји, туку во личноста на човекот кој се моли. Така, она што се случило во Христа, преку девственоста на Пресвета Богородица, тоа што се соединиле двете природи и постанала една Личност, една Ипостас на Божествениот Логос, така ова се случува сега и во мене, преку мојата девствена душа, која деноноќно страда, и конечно го раѓа ова, за да бидеме „едно тело“, да бидеме „еден дух“, бидејќи стануваме еден дух, стануваме еден човек, не личност на Логосот Божји, туку личност на овој или оној Светија кој се моли.
Веќе имаме свет човек кој се соединил со Бога и станал божествен човек, станал и Бог и човек, станал она за што пророкот боговдахновено ни вели: „ Кога ќе дојде Духот Свети, ќе се всели во нас, и преку Него ќе станеме Негови синови и ќерки“. Тогаш Он во нас ќе излее реки, како што, повторно, Пророкот ни говори: „Реки ќе потечат од него“. Тогаш Духот Свети ќе почне да повикува и да се моли и да делува од нас, наместо да делуваме ние, и да живее Духот, наместо да живееме ние. Ова е часот, ова е веќе моментот кога се исполни пророштвото Божјо: дека овие се богови, дека ќе станат богови. „Јас реков, вие сте богови.“ Затоа нè нарекол богови. Затоа ние воздивнуваме и се молиме за да можеме да станеме такви богови, какви што Господ сака да бидеме.
Отци мои, денес малку кажавме за тоа, така, како некој вид на предвовед за тоа што е молитва, како молитвата се живее и доживува на нејзиниот пат, и каде би требало да стигнеме. Зошто нè повикал Бог? Затоа за да постанеме богови. Кажете ми,значи, ве молам, ако постигнеме било што друго, а не го постигнеме ова, ништо не сме направиле! Нашиот манастир ќе биде едно правно лице, но нема да биде манастир, нема да биде обител Божја, нема да биде лекувалиште на душата, нема да биде обиталиште Божјо, нема да биде залив кој ја примил Пресвета Троица, а ние ќе бидеме сиромашни битија, кои ќе веслаат (во чамецот), но ништо нема да направат, и нема да напредуваме, туку ќе останеме тука, врзани со јазолот на телото, кое нè соединува со земјата. Навистина сме повикани, да бидеме онакви како што ни зборува Господ.
Затоа, ви велам, кажете ми што добиваме, ако не го здобиеме (Духот Свети)? Мислам, ништо! Ајде да влеземе во борба со самите себе, со своите страсти, со својот подвиг, за бдение, за пост, за било што друго. Да ожедниме за Бога, да ја научиме нашата душа да се вежба, за еднаш да добие крила. Можеби, по некој случај, ќе нè удостои Господ, можеби ќе се сожали над нас и ќе ни ги отвори и нам вратите на Својата милост. Ќе ни ги отвори! Ајде да направиме сè што можеме, за еднаш да стигнеме до она првото, да се бориме во борбата, која е борење со Бога, како што кажавме на почетокот на ова наша катихеза ( =поука). Ова борба е за мене, ова е за вас. Да бев јас богат, и вие ќе бевте богати. Бидејќи сум сиромашен, затоа и вие сте сиромашни. Токму затоа, ајде сите заедно да го направиме овој обид.
Го повторувам она со што започнав. Ништо не сме направиле! Сме се изиграле себеси, Бога и целиот свет, ако тоа не го направиме. Затоа, ќе ве замолам, деца мои, отсега па натаму да имаме вакви средби. Како ќе се бориме за Бога, а не со Бога. За Бога, за да дојдеме до Него. Да почнеме да се молиме, да почнеме да се воздржуваме, да почнеме малку да трепериме за Бога, како што нашето телесно срце трепери, кога го гледа својот љубен.
Ве молам и преколнувам, дојдете ми во исповедалната, дојдете во келија, и со такви желби да го започнеме духовниот пат и духовниот подвиг, зашто само ова ги прави монасите вистински монаси, кои се живеалишта на Светиот Дух, а не немонашки монаси. Но, кога ќе ми пристапите, за да можеме да разговараме, потребно е да постои оваа желба и расположение, да оставиме се, кога ќе сфатиме дека сето тоа се трици, за да го засакаме Бога. Ако пак дојдете, потонати во овоземските грижи и обземени од секојдневието и едноличноста, ништо не ќе можам да направам за вас и да ви кажам, зашто ќе нема допирни точки помеѓу она што го живеете или што го барате, и она за што велите дека доаѓате. Ништо не ќе можам да ви кажам, ниту било како да ви помогнам, ако, веќе доаѓате заради други работи.
Кога, на пример, доаѓаш да ме прашаш: „ Какво правило да земам,Старче, колку да се молам?“ – во моментот кога си растажен дека те заборавиле на трпеза, или ти ставиле помалку храна, или си останал гладен, или пак грубо ти се обратиле, или затоа што не било прифатено тоа што си го предложил, или затоа што не се случило тоа што си го мислел, или затоа што не се одморило твоето тело, или затоа што те боли стомак или глава, или затоа што во твојата куќа нешто се случило – што да ти кажам за молитвата? Тебе те интересира она другото, а не тоа што го прашуваш. Север и југ, исток и запад, земјата и небото – допирна точка не може да постои.
Да започнеме, деца мои, така, што сите да имаме радост, затоа што нашиот манастир е навистина лекувалиште на душата, а не одморалиште на телото, каде што сме дошле да го средиме својот живот, онака како што го уредуваат сите луѓе. Да станеме и ние огнени пламенчиња, како што се Неговите служители (=литурзи), да станеме и ние пламен огнен, зашто само пламенот се издигнува високо, додека телото оди во земјата. Се сеќавате на чудото од Првиот Вселенски Собор (325), пламенот се издигнал кон небото, а земјата останала долу. Да ја оставиме земјата долу, а ние да станеме пламени, за да се издигнеме таму каде што е Бог.
***********************
Слава на Бог за се !
Christian Kresall 