ШЕСНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Он… на едниот му даде пет таланти, на другиот два, на третиот еден; секому според силата негова“
(Матеј 25: 15)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
И покрај тоа што од појавата на Христовата личност поминаа две илјади години, сепак, Неговата наука и Неговото Евангелие постојано се актуелни. Христовите зборови секогаш ќе го покажуваат вистинскиот правец по кој ние треба да врвиме, за сигурно да стигнеме до посакуваната цел – спасението и вечниот живот. Но, сепак, и денес има луѓе кои се оддалечиле од Христа и од Црквата. Ним сеуште им се причинува дека христијанството нема никакво влијание во човечкиот живот и дека во него веруваат само уште нашите баби и дедовци. Но, тоа не е така, а и нема да биде. Дека Христос и Неговата наука секогаш се актуелни, доказ ни е и денешната приказна која ја слушнавме од прочитаното Евангелие, во која Христос ни раскажува за повереното богатство на еден човек, кој тргнувајќи на пат, ги повикал своите слуги, им го предал својот имот, на едниот давајќи му пет таланти, на другиот два, а на третиот еден – секому според силата негова. По долго време господарот се вратил и ја побарал својата сметка, па тогаш оној што добил пет таланти ги умножил и вратил десет, оној што добил два вратил четири, а оној што добил еден, го закопал во земја и не заработил ниту еден талант, но го вратил само добиениот. Господарот се разжесточил заради ваквата постапка на слугата, па му наредил на останатите да му го одземат и тој единствен талант, да му го дадат на оној што има десет, „зашто секому, што има, ќе му се даде и преумножи, а од оној, што нема, ќе му се одземе и она што го има“.
Луѓето од Бога имаат примено различни дарби, различни таланти – некој пет, некој два, а некој еден. Тоа апсолутно не значи дека оној што примил еден талант, примил многу малку од Бога. Сепак, зборот талант, кој Христос го употребил во приказната, означува многу, зашто талантот во Римската империја бил крупна монета, во вредност од сто сребрени римски динари. А, Христос намерно во приказната нагласува дека господарот на слугите им дал таланти, а не ситни пари, со цел да нагласи дека и оној кој примил најмалку, сепак, добил доволно многу. Впрочем, ние секогаш забораваме дека животот и здравјето ни се дар од Бога, а тоа е еден највреден талант.
Се поставува прашањето: што треба да прави човекот со оние таланти кои ги има, а кои му се дадени од Бога? Обично, луѓето мислат дека е доволно да не се прави зло, па да биде достоен да влезе во Божјото царство. Но, во приказната за талантите Христос потенцира дека тоа не е доволно. Секој треба да го разработи, да го искористи и да го умножи во добро она што го добил од Бога, слично на првите двајца слуги, кои двојно заработиле и положиле сметка пред Бога.
Меѓутоа, третиот слуга, кој добил еден талант, се покажал доволно мрзлив за да ги умножи своите дарби и да се покаже корисен пред Бога. А факт е дека и денес во светот, но и меѓу нас постојат луѓе слични на него, кои претпочитаат да останат само слуги и робови, кои повеќе сакаат да живеат како животните, од денеска за утре, без никаков идеал и без никаква крајна цел. Оној, кој не се труди да ги умножи своите дарби добиени од Бога, освен тоа што не може да посочи какво добро направил за време на својот живот, тој секогаш е подготвен да ги обвинува оние околу себе дека тие се виновни за таквата негова состојба, но подготвен е да го обвинува дури и Самиот Бог дека е жесток и несправедлив.
Никој не смее да го обвинува Бога и да се поплакува дека е заборавен од Бога. Секој од нас примил доволно и различни дарови од Него. Во приказната Христос не рекол дека на еден му дал пет, на други два или еден, а на некој – ништо. Ако некому му се чини дека не добил ништо од Бога, тоа е само затоа што тој го скрил својот талант и го оставил неупотребен. Некој, можеби, ќе се запраша, а каков талант од Бога примил слепиот и сакатиот просјак? И тие имаат добиено дар од Бога. Ако тој не ги гледа луѓето, тие го гледаат него. Ако тој не може да им даде милостиња, тогаш тој ги поттикнува луЃето да даваат милостиња. Иако самиот не може да дава поуки, тој самиот е жива поука, која Бог ја изнесува пред нас, кои имаме очи. Неговиот талант не може да биде закопан во земјата, зашто потребите го принудуваат да излезе меѓу луѓето и со молчење да им проповеда за својата несреќа. Слепите, сакатите и просјаците никогаш не го закопуваат својот талант во земјата, туку, напротив, тоа го прават здравите и способни луѓе.
Сепак, има и нешто многу пострашно од закопувањето на талантот во земјата. Има луѓе кои својот талант не го употребуваат за правење добро, туку за правење зло. Има луѓе кои Бог ги надарил со интелигенција, разум и способност за научно креирање, но тие наместо да му служат на човештвото и општеството, тие во своите мрачни лаборатории креираат како да создаваат технологии за уништување на човештвото. Има луѓе кои Бог ги надарил со богатство, но тие наместо да им помагаат на сиромашните и бедните, своето богатство го трошат во разни оргии и блудничења. Има луѓе кои Бог ги надарил со уметнички таланти, но тие својот талент го употребуваат за сеење на јавен неморал. Нивниот талант не е закопан во земјата. Напротив, тие го злоупотребуваат и на таков начин свесно се спротивставуваат на својот Творец – Господ Бог.
Христос преку оваа приказна ни изнесол прекрасна поука. Таа поука треба да биде правилно сфатена. Многумина денес напразно се трудат во Евангелието да пронајдат некаква несправедливост и некаква нелогичност, а за да дојдат до тоа се повикуваат токму на зборовите кои се искажани во оваа приказна. Христос рекол: „Секому, што има, ќе му се даде и преумножи, а од оној, што нема, ќе му се одземе и она што го има“. За многумина е нејасно, како тоа, на сиромашниот да му се одземе и она малку што го има и тоа да му се даде на богатиот! Да не заборавиме – овие Христови зборови не се однесуваат на земното сиромаштво и богатство, туку на работливоста и на мрзливоста. Сите ние сме чеда на семожниот небесен Отец и Творец. Бог секому му дал определена моќ и способност. Секој е повикан да работи со тие дарови, како за свое добро, така и за доброто на своите ближни. А ако некој заради својата мрзливост дозволи, од Бога дадените таланти, да пропаднат, тогаш, заради неговата неспособност разумно и корисно да раководи со нив, тие од него ќе бидат одземени и дадени на оној кој е работлив и вреден и кој умее да ги удвостручи. А оваа постапка не е ништо друго туку совршена правда.
Никој не треба да се разочарува во својот живот. Не постои човек кој не би бил способен да направи нешто. А таа способност е неговиот талант. Потребно е само да не го закопува во земјата како мрзливец, туку постојано да го употребува во чесна работа. Трудољубивиот и чесен човек секогаш ќе биде сит и нему секогаш ќе му се даде и преумножи. Неговиот талант постојано ќе се умножува. А мрзливиот постојано ќе биде сиромав и од него ќе се земе и она малку што го има, па ќе биде осуден на маки и страдање. Токму таа смисла ја имаат Христовите зборови: „Секому, што има, ќе му се даде и преумножи, а од оној, што нема, ќе му се одземе и она што го има“.
Да се трудиме и ние да го зголемуваме и умножуваме талантот даден од Бога, па со право и достоинство да влеземе во радоста на нашиот Господ и да ги слушнеме зборовите: „Убаво, добри и верни слуго! Во малку си бил верен, над многу ќе те поставам: влези во радоста на својот господар!“. Амин!
************************************************
В Евангелието на този неделен ден се чете откъс от Проповедта на планината на Христа, в която се преподава Златното правило на нравствеността: „И както искате да постъпват с вас човеците, тъй и вие постъпвайте с тях” (Лк. 6:31).
Тази християнска максима изглежда проста, но колко сложно е да я изпълняваш! Тя била известна на целия езически свят. Философите Аристотел, Платон, Сократ, Сенека по един или друг начин трактували дадения етически принцип, предлагайки свои формулировки, но истинският смисъл, съвършената „обработка” на този нравствен „елмаз” смогнал да даде само Иисус Христос.
Конкретно, просто и достъпно са изразени в думите на Спасителя какви трябва да бъдат отношенията между хората. Конкретно, защото в тях има механизъм на действията. Просто, защото за изпълнение на това правило не трябва да се създават изкуствени условия. Достъпно, защото голяма част от нашия живот ние прекарваме в обществото на себеподобни. Но защо това ръководство към спасение се оказва на практика непосилна задача, предизвикваща в човека такава буря от емоции, такъв взрив на страстите, също и гневен протест?
Проблемът е в това, че човечеството, подобно на древния Каин, не послушало Господния глас: „Грехът стои при вратата; той те влече към себе си, но ти владей над него” (Бит. 4:7), отдало се на волята на греха и сега с ненавистта, завистта, злобата, враждата му принася жертви.
Човек е далеч от съвършенството. Нашите представи за взаимоотношенията с околния свят, правилата на поведение в него са изопачени до неузнаваемост. Простото и мъдро слово на Христа е сякаш древен ръкопис, който хиляди пъти са преписвали лениви студенти или немарливи ученици. И като негово отражение в криво огледало изглеждат обичайните за съвременния човек условия за благоденствие в съвременния свят: „ти на мене – аз на тебе”, „парите решават всичко”, „след нас и потоп”. Все по-фалшиво звучи симфонията на взаимоотношенията на Твореца и Неговото любимо творение. Все по-дълбоко човек пада в пропастта на егоизма, затваряйки се в себе си и затрупвайки с ненужни вехтории пространството на сърцето, където биха могли да намерят покрив и подслон Господ и ближният.
„Но вие обичайте враговете си” (Лк. 6:35) – продължава да ни учи Господ. Какво велико откритие очаква всеки, застанал на пътя на евангелските заповеди! За ненавист е достоен не грешникът, а само грехът, поселил се в това число и в сърцето на всеки от нас.
Христос дошъл в света заради спасението на човека и ни учи със Своя пример. Учи ни да обичаме там, където ни ненавиждат, да прощаваме там, където ни обиждат, и даже „да положим душата си за своите приятели” (вж. Ин. 15:13). Ето пътят в Царството Небесно, наистина, той е тесен и трънлив. Но това е единственият верен път – път на любов и самоотверженост.
Съвременният човек ще каже, че това е невъзможно. Как може да обичаш враговете, да благославяш проклинащите, да се молиш за обиждащите? Но нали светиите могли не само правилно да разберат, но и да изпълнят тази заповед на Христа.
Свети Тихон Задонски, вече бидейки известен и уважаван архиерей, със своята необикновена постъпка върнал в лоното на Църквата един от своите съвременници. Както разказва неговото житие, на дръзката постъпка на разгневения млад помешчик, който грубо ударил стареца по бузата, той не само не отвърнал със същото, но паднал в нозете на обидилия го, молейки за прошка. Да си припомним също на всички известния факт от житието на преподобни Серафим Саровски, който бил пребит почти до смърт от разбойници. С какво им се отплатил светецът за нанесената телесна повреда? С любов и разпаленост той молил властите да не наказват неговите нападатели.
Ние трябва да помним, че началото на пътя както към личното спасение, така и към благополучие в обществото, преминава през придобиване на любов към ближните: „Възлюби ближния си, като себе си” (Мат. 22:39). Всеобщото благоденствие – ерата на милосърдието, ще настъпи само тогава, когато ние на практика ще изпълняваме призива на Христа: „Бъдете милосърдни, както и вашият Отец е милосърден” (Лк. 6:36).
Превод: Прот. Йоан Карамихалев
+ Крупнишки епископ НАТАНАИЛ (по-късно Неврокопски митрополит)
Притчата за талантите (Мат. 25:14-30), както и всички останали, крие в себе си много послания. Тя привлича вниманието ни със своята актуалност. Грешката на ленивия раб е грешка, която почти всички допускаме. Той имал всички предпоставки и възможности да направи нещо с повереното му имущество, но не направил нищо. Отишъл и скрил в земята таланта на господаря си (Мат. 25:25). С една дума, оставил го неоползотворен. Заровил го в земята. Предпочел една мнима сигурност. Уплашил се да не го загуби. И когато дошъл часът, в който му потърсили сметка за повереното имущество, изровил го от земята и го дал на господаря си с думите: „Ето ти твоето” (Мат. 25:25).
Искате ли да чуете това оправдание с езика на нашето съвремие? Мнозина се оправдават по същия начин, като казват: не съм разпилял имота си в безчестие, не съм откраднал, не съм убил никого… И в църква от време на време отивам, а и свещ запалвам. Не помня да съм наскърбил някого умишлено, на обществото не съм причинил никакво зло.
Да, лениви рабе, но самият Иисус Христос ще те попита: „Толкова бързо ли забрави колко добрини си могъл да сториш и не си ги сторил? Забрави ли колко човеци си могъл да успокоиш и утешиш, ако беше използвал разумно таланта си?” Ти обаче го остави неизползван. Зарови го в земята на забравата, в мястото на безразличието.
Де да беше неизползван само един талант! Мнозина заравят и двата, и петте. Човеци, надарени с много качества – големи възможности, образование, обществено положение, авторитет и влияние, – ги държат неизползвани и се успокояват, че не ги употребяват за зло никому. Тук обаче е и тяхното престъпление. Защото оставят другите да рушат всичко свято и свещено, а те стоят със скръстени ръце. Ако онзи, който скрил в земята един талант, бил осъден, то колко повече ще бъдат осъдени тези, които оставят неизползвани многото дадени им таланти!
Не само ленивостта е осъдителна. Оправданието, което преследвал ленивият раб, за да покрие греха и грешката си, е още по-разгневяващо. „Господарю, аз те знаех, че си жесток човек: жънеш дето не си сеял, и събираш, дето не си пръскал; и като се уплаших, отидох, та скрих таланта ти в земята” (Мат. 25:24-25). „Така, че не аз съм виновен, а ти с твоята строгост. Аз предпочетох сигурността и без да ме види някой скрих таланта, който ми даде, в земята” – се оправдава той. Никакво чувство на отговорност, никакво чувство на разкаяние. Напротив, предизвикателство и стремеж да прехвърли отговорността и вината на другите лъхат от думите му.
„Значи за това си бил безразличен? Защото съм взискателен?” – ще ни попита Бог. „Затова трябваше парите ми да внесеш на банкерите, а аз, като дойдех щях да си прибера своето с лихва” (Мат. 25:27).
Оправданията са тези, които съдят и осъждат лукавия и ленив раб.
Ах, тези оправдания. Колко лесно те стават за нас примки, в които се оплитаме. Колкото повече време минава, толкова повече се умножават оправданията. Мнозина тежко въздишат, защото за постигането на справедливостта и любовта се изисква тичане, труд…
„Откъде да намеря време! С големи трудности едва успявам да преживея. А освен това, Бог не ме е надарил с нещо повече от другите, нито ми е дал някой по-специален дар – талант, та да ми държи сметка”. За обикновените човеци това е най-голямото изкушение. При мисълта, че не могат да направят много, те не полагат усилия да направят и малкото. Може да не ти е даден някой голям талант. Но употреби и използва ли малкия, който притежаваш? Нямаш силите и възможността да преобразиш града, страната и заобикалящата те среда. Потруди ли се обаче да подпомогнеш един, двама или трима и да ги запознаеш с Христовите истини? Нямаш финансови възможности и власт, за да действаш с големи мащаби, да построиш и организираш социални и благотворителни заведения. Имаш обаче здраве, работа, време и можеш да помогнеш на сирачето, стареца, болния си съсед… Направил ли си това?
На всеки един от нас Бог е поверил поне по един свещен талант. И на всеки ще му се потърси един ден сметка как го е използвал. От голямо значение е не кой колко таланта, колко дарби е получил, а как ги е използвал, какво е спечелил с тях. Бог никога няма да иска от човека повече от това, което е могъл да направи. Но в същото време никой няма да бъде оправдан, ако извърши по-малко от това, което е могъл.
С тази притча Господ Иисус Христос освещава основния закон за вечния живот: за да може човек да задържи един или повече таланти, трябва да може да ги оползотвори. „Защото всекиму, който има, ще се даде и преумножи, а от оногова, който няма, ще се отнеме и това, що има” (Мат. 25:29). Който оползотворява даровете, получени от Бога, по начин съзидателен, смел и решителен, засвидетелства любовта си към Бога и ближния и ги преумножава. Оставилият ги неоползотворени, по едно или друго оправдание или разни предлози – ще ги загуби. Ще загуби всичко, дори и собствената си същност.
Да се трудим постоянно! Да преумножаваме Божиите дарове, за да се удостоим и ние заедно с верните раби да чуем спасителните Господни думи: „Влез в радостта на господаря си” (Мат. 25:1). Амин.
„Църковен вестник”, бр. 5/1994 г.
************************************************
Неделя На утренята Ев. Лук. 24:12-35. На литургията 2Кор. 6:1-10. Ев. Мат. 25:14-30.
Понеделник Еф. 1:22-2:3. Ев. Марк. 10:46-52.
Вторник Еф. 2:19-3:7. Ев. Марк. 11:11-23.
Сряда Еф. 3:8-21. Ев. Марк. 11:23-26.
Четвъртък Еф. 4:14-19. Ев. Марк. 11:27-33.
Петък Еф. 4:17-25. Ев. Марк. 12:1-12.
Събота 1Кор. 14:20-25. Ев. Мат. 25:1-13.
****************************************************
Недела – на Утрената
12. Но Петар стана и отиде бргу до гробот, и кога се наведна, го виде внатре само покровот и се врати, чудејќи се сам во себе за она што станало.
13. Во истиот ден двајца од нив одеа во едно село, по име Емаус, кое беше оддалечено од Ерусалим шеесет стадии;
14. и зборуваа помеѓу себе за сите овие настани.
15. И кога разговараа и се запрашуваа еден со друг, Сам Исус се приближи и одеше со нив;
16. но очите им се замрежија за да не Го познаат.
17. А Он им рече: „Какви се тие зборови што ги разменувате помеѓу себе одејќи и зошто сте нажалени?”
18. Едниот од нив, по име Клеопа, Му одговори и рече: „Единствен туѓинец ли си ти во Ерусалим, та не си разбрал, што стана во него овие дни?”
19. И ги праша: „Што?” Тие Му одговорија: „Она што стана со Исуса Назареецот, Кој беше пророк, силен на дело и на слово, пред Бога и пред сиот народ;
20. дека нашите првосвештеници и управници Го предадоа да биде осуден на смрт и Го распнаа;
21. а ние се надевавме оти е Он Оној што треба да го избави Израилот; но и покрај сето тоа, денес е веќе трет ден, откако стана ова.
22. А и некои жени од нашите нè исплашија; тие биле рано на гробот,
23. и не го нашле телото Негово; и кога се вратија, рекоа дека им се јавиле ангели и дека им кажале оти е Он жив.
24. Отидоа на гробот и некои од нашите и најдоа исто така, како што рекоа жените; но Него не Го виделе.”
25. Тогаш им рече: „О, безумни и тврди по срце, да верувате во сè што рекле пророците!
26. Не требаше ли така да пострада Христос и да влезе во Својата слава?”
27. Па, како почна од Мојсеја и од сите пророци, им зборуваше што е кажано за Него во целото Писмо.
28. И тие се приближија до селото, во кое одеа; а Он се направи како да сака да продолжи.
29. Но тие Го задржаа, велејќи: „Остани со нас, оти денот превали и наскоро ќе се стемни!” Он влезе и остана со нив.
30. А кога седеше со нив на трпеза, зеде леб, го благослови, го прекрши и им подаде;
31. тогаш им се отворија очите и тие Го познаа; но Он стана невидлив за нив.
32. И си рекоа еден на друг: „Зар не гореа срцата наши, кога ни зборуваше по патот и кога ни го објаснуваше Писмото?”
33. Па во истиот час станаа, се вратија во Ерусалим и ги најдоа собрани единаесетте и оние што беа со нив,
34. каде што говореа дека Господ навистина воскреснал и му се јавил на Симона.
35. И тие кажаа за она, што им се случи по патот и како Го познаа, кога го прекршувал лебот.
******
Недела – на Литургијата
1. Бидејќи сме соработници Христови, ние ве молиме, да не ја примате напразно благодатта Божја.
2. Зашто е речено: „Во благопријатно време те чув и во денот на спасението ти помогнав”. Еве, сега е времето благопријатно; ете, сега е денот на спасението!
3. Никому никаков повод не даваме, за да не се напаѓа нашата служба,
4. туку во сè се препорачуваме за служители Божји, со големо трпение, во неволи, во нужди, во тескоби,
5. при рани, во темници, во скитања, во напори, во бденија, во пости,
6. со чистота, со знаење, со долготрпеливост, со добрина, со Духот Свети, со нелицемерна љубов,
7. со проповед на вистината, со сила Божја, со оружјето на правдата во десна и во лева рака,
8. при чесност и бесчесност, при укори и пофалби; нè сметаат за измамници, а ние сме вистинити;
9. за непознати, а добро сме познати; нè држат како да сме на умирање, а еве – живи сме; +нè казнуваат, но не можат да нè умртват;
10. нè нажалуваат, а ние сме секогаш весели; нè сметаат за бедни, а мнозина обогатуваме; како ништо да немаме, а сè имаме.
*****
14. Зашто, Он ќе постапи како човек, кој тргнувајќи на пат, ги повика слугите свои и им го предаде својот имот;
15. и на едниот му даде пет таланти, на другиот два, на третиот еден; секому според силата негова; и веднаш замина.
16. Оној, што зеде пет таланти, отиде, ги употреби во работа и спечали други пет таланти;
17. исто така и оној што зеде два таланта, спечали други два;
18. а оној, што доби еден талант, отиде и го закопа в земја и така го сокри среброто на својот господар.
19. По долго време дојде господарот на тие слуги и им побара сметка.
20. И кога пристапи оној, што беше примил пет таланти, донесе уште други пет и рече: »Господаре, ти ми предаде пет таланти; ете, сум спечалил и други пет.«
21. Господарот му рече: »Убаво, добри и верни слуго! Во малку си бил верен, над многу ќе те поставам; влези во радоста на својот господар!«
22. Дојде, исто така, и оној што беше примил два таланта и рече: »Господаре, ти ми предаде два таланта; ете, со нив спечалив други два.«
23. Господарот му рече: »Убаво, добри и верни слуго! Во малку си бил верен, над многу ќе те поставам; влези во радоста на својот господар!«
24. Пристигна и оној што беше зел еден талант, и рече: »Господаре, те знаев дека си жесток човек: жнееш, каде што не си сеел, и собираш, каде што не си веел;
25. па се уплашив и отидов, та го сокрив твојот талант в земја; ете ти го твоето.«
26. А господарот му одговори и рече: »Лукав и мрзлив слуго! Ти знаеш дека жнеам, каде што не сум сеел, и собирам, каде што не сум веел;
27. затоа требаше моето сребро да го дадеш на трговците, па јас, кога дојдам, ќе си го приберам своето, со добивка;
28. земете го од него талантот и дајте му го на оној, што има десет таланти;
29. зашто секому, што има, ќе му се даде и преумножи, а од оној, што нема, ќе му се одземе и она што го има;
30. а лошиот слуга фрлете го во крајна темнина: Таму ќе биде плач и крцкање со заби.« Откако го рече тоа, извика: »Кој има уши да слуша, нека чуе!«
*******
Понеделник –
1. Од Павла, по волјата Божја апостол на Исуса Христа, до светиите, што се во Ефес, и до верните во Исуса Христа:
2. благодат и мир на вас од Бога, нашиот Отец, и Господа Исуса Христа!
3. Нека биде благословен Бог и Отецот на нашиот Господ Исус Христос, Кој нè благослови во Христа, со секаков духовен благослов од небесата,
4. како што и нè избра преку Него, уште пред светот да се создаде, за да бидеме свети и непорочни пред Него во љубовта,
5. откако предопредели да нè посини за Себе преку Исуса Христа, по благоволение на Својата волја,
6. за да биде фалена славата на Неговата благодат, со која нè облагодати преку Својот Возљубен Син,
7. во Кого имаме откуп преку Неговата крв, прошка на гревовите +по богатството на Неговата благодат.
8. Таа благодат Он ни ја даде изобилно во секоја премудрост и разум,
9. откако ни ја откри тајната на Својата волја според Своето благоволение, што го беше од порано положил во Себеси,
10. во уредувањето и извршувањето на времињата, за да соедини сè небесно и земно под една глава – во Христа.
11. Преку Него ние бевме избрани за наследници, однапред определени по наредбата на Бога, Кој врши сè според волјата Своја,
12. за да послужиме како пофалба на славата Негова ние, кои од порано се надевавме на Христа.
13. Во Него и вие, откако го чувте словото на вистината – Благовестието за вашето спасение – и откако поверувавте во Него, станавте запечатени преку ветениот Свети Дух,
14. Кој е залог за нашето наследство, та да се откупи Неговото достоинство за пофалба на Неговата слава.
15. Етге, затоа и јас, кога чув за вашата вера во Христа Исуса, и за љубовта кон сите светии,
16. не престанувам да Му благодарам на Бога, спомнувајќи ве во молитвите свои,
17. та Бог на нашиот Господ Исус Христос, Отецеот на славата, да ви даде дух на мудрост и откровение, за да Го познаете,
18. и да ги просвети очите на срцата ваши, за да увидите, во што се состоио надежта на повиканите од Него, колкаво е богатството на славата од наследството Негово во светиите,
19. и колку е неизмерна величината на Неговата сила во нас, кои веруваме преку дејството на Неговата крепка сила.
20. Таа сила Он ја покажа во Христа, кога Го воскресна од мртвите и Го постави од Својата десна страна на небесата,
21. повисоко од секое началство, власт, сила и господство и од секое име, со кое се именуваат не само во овој свет, туку и во идниот,
22. и сè Му покори под Неговите нозе и +Го постави глава над сите во Црквата,
1. И вас, кои бевте мртви поради вашите престапи и гревови,
2. во кои живеевте некогаш според животот на овој свет, согласно со кнезот на воздухот, односно на духот, кој сега дејствува во +синовите на неверието,
3. меѓу кои и ние сите некогаш живеевме според телесните желби, извршувајќи ги похотите на телото и на помислите, и по природас бевме како и другите, чеда на гневот –
********
46. Потоа пристигнаа во Ерихон. И кога излегуваше Исус од Ерихон со учениците Свои, и со многу народ, Тимеевиот син, Вартимеј, кој беше слеп, седеше покрај патот и просеше.
47. Па, како чу оти е тоа Исус Назареецот, почна да вика и да вели: „Исусе, сине Давидов, помилуј ме!”
48. И мнозина му велеа да молчи, но тој уште повеќе викаше: „Сине Давидов, помилуј ме!”
49. Исус застана и рече да го викнат. И го повикаа слепиот, говорејќи му: „Не бој се, стани, те вика!”
50. Тој, кога ја фрли горната облека, стана и дојде при Исуса.
51. А Исус, одговарајќи му, го запраша: „Што сакаш да ти направам?” Слепиот Му рече: „Да прогледам, Учителе!”
52. Исус му рече: „Оди си, верата твоја те спаси!” И тој веднаш прогледа, па тргна патем по Исуса.
*******
Вторник –
19. И така, вие веќе не сте туѓи и придојдени, туку сте им сожители на светиите и свои на Бога,
20. оти се утврдивте на темелите, поставени од апостолите и пророците, имајќи Го како аголен камен на темелот Самиот Исус Христос,
21. врз Кого целата зграда, стројно зглобена, прераснува во свет храм на Господа;
22. врз Кого и вие ќе се соѕидате во живеалиштето Божјо преку Духот.
Павле го велича својот божествен позив како евангелски проповедник на незнабошците, и ги моли да се зацврстуваат во верата.
1. Затоа сум јас, Павле, затвореник на Исуса Христа за вас незнабошците.
2. Бидејќи ја чувте распределбата на благодатта Божја, која ми е дадена за вас,
3. односно дека преку откровение Бог ми ја соопшти тајната, како што и погоре ви напишав накратко,
4. од кое, читајќи, можете да разберете како сум ја сфатил тајната на Христа,
5. која што, на синовите човечки од поранешните поколенија, не им беше кажана, како што сега се откри на Неговите свети апостоли и пророци преку Светиот Дух.
6. Тоа стана за да бидат и незнабошците сонаследници, делови на едно тело, и соучесници на ветувањето Божјо во Христа Исуса преку Евангелието,
7. на кое му станав слуга според дарот на благодатта Божја, дадена по дејство на Неговата сила.
********
11. И влезе Исус во Ерусалим, и во храмот; разгледа сè; па, како веќе беше доцна, излезе и отиде со дванаесетте во Витанија.
12. А утредента, кога излегоа од Витанија, Он огладне;
13. и кога оддалеку виде една смоква, покриена со лисја, се приближи, не би ли нашол нешто на неа; но, кога се доближи до неа, не најде ништо освен лисја, оти уште не беше времето за смокви.
14. И кога одговори Исус, ѝ рече: „Отсега никој довека да не вкуси плод од тебе!” И го чуја тоа учениците Негови.
15. И пак дојдоа во Ерусалим. Кога влезе Исус во храмот, почна да ги пади оние, што продаваа и купуваа во храмот, и им ги преврти масите на менувачите и столовите на оние, што продаваа гулаби;
16. и не позволуваше никој преку храмот да пренесе каков и да било сад.
17. И ги поучуваше, велејќи: „Не е ли напишано: »Домот Мој, дом за молитва на сите народи ќе се нарече«; +а вие го направивте како разбојничко гнездо.”
18. И кога го чуја тоа книжниците и првосвештениците, гледаа како да Го погубат, зашто се боеја од Него, оти сиот народ се восхитуваше на Неговото учење.
19. А кога се стемни, Он излезе надвор од градот.
20. Утредента, минувајќи, ја видоа смоквата исушена откорен.
21. И кога се сети, Петар Му рече: „Рави, погледај! Смоквата, што ја проколна, се исушила.”
22. А Исус им одговори и рече:
23. Имајте вера во Бога. Оти, вистина, ви велам, ако некој ѝ рече на оваа планина: »Дигни се и фрли се в море!« и не се посомни во срцето свое, а поверува дека ќе биде како што рекол, ќе му се исполни, што и да каже.
************
Среда –
8. На мене, најмалиот од сите светии, таа благодат ми се даде – +да им го проповедам на незнабошците неискажаното богатство Христово
9. и на сите да им откријам во што се состои распределбата на тајната, криена од векови во Бога, Кој создаде сè преку Исуса Христа,
10. та многуразличната премудрост Божја да им се објави сега преку Црквата на началствата и властите небесни,
11. според предвечното определение, кое Он го изврши во Христа Исус нашиот Господ,
12. во Кого, преку верата во Него, имаме слобода да се доближуваме до Бога со доверба.
13. Поради тоа, ве молам, не паѓајте со духот пред моите маки заради вас, кои се ваша слава.
14. Затоа ги преклонувам колената свои пред Отецот на нашиот Господ Исус Христос,
15. од Кого се именува секој род на небесата и на земјата,
16. да ви даде, по богатството на Својата слава, сила +да се утврдите преку Неговиот Дух во внатрешниот човек,
17. и преку верата Христос да се всели во срцата ваши,
18. та вкоренети и утврдени во љубовта, да можете да разбирате со свои светии, што е ширина и должина, што е длабочина и височина,
19. и да ја узнаете Христовата љубов, што го надминува секое знаење, за да се исполните со сета полнота Божја.
20. А на Оној, Кој, според силата што во нас дејствува, може да изврши изобилно сè, што бараме или помислиме,
21. Нему нека е слава во Црквата преку Исуса Христа во сите родови и за сите векови. Амин!
*******
23. Имајте вера во Бога. Оти, вистина, ви велам, ако некој ѝ рече на оваа планина: »Дигни се и фрли се в море!« и не се посомни во срцето свое, а поверува дека ќе биде како што рекол, ќе му се исполни, што и да каже.
24. Затоа ви велам: сè што ќе побарате во молитва, верувајте дека ќе го добиете: и ќе ви биде.
25. И кога стоите на молитва, проштавајте, ако имате нешто против некого, па и вашиот небесен Отец да ви ги прости вашите гревови.
26. Ако ли, пак, вие не проштавате, и вашиот небесен Отец нема да ви ги прости гревовите ваши.”
******
Четврток –
14. та да не бидеме веќе мали деца, што ги лула и занесува секој ветар на лажните учења, по лукавството на луѓето, по итрото искуство на измамата,
15. туку со вистинска љубов во сè да растеме во Оној, Кој е +глава, Христос,
16. од Кого целото тело, составено и склопено и сврзано преку сите дарувани врски, при дејството на секој дел, поред силите негови, нараснува за да се изградува во љубов.
17. Ова, пак, го зборувам и за сведок Го повикувам Господа: да не постапувате веќе, како што постапуваат и другите незнабошци, по суетата на својот ум;
18. помрачени во разумот, отстранети се од Божјиот живот поради нивното незнаење и ожесточување на нивното срце;
19. дојдени до бесчувство, тие се предадоа на бесрамност и ненаситно вршат секаква нечистота.
******
27. И пак дојдоа во Ерусалим; а кога одеше низ храмот, се приближија до Него првосвештениците и книжниците, и старешините,
28. па Му рекоа: „Со каква власт го правиш тоа, и кој Ти ја дал таа власт, да го правиш
тоа?”
29. Исус им одговори и рече: „Ќе ве прашам и јас за нешто и одговорете Ми; тогаш и Јас ќе ви кажам, со каква власт го вршам тоа.
30. Крштавањето Јованово од небото ли беше, или од луѓето? Одговорете Ми!”
31. А тие се мислеа во себе и велеа: „Ако кажеме,Од небото« – ќе рече: »Па зошто не му поверувавте?«
32. Но, ако кажеме, »Од луѓето«“ – се плашеа од народот; зашто сите го сметаа Јована за вистински пророк.
33. И кога Му одговорија на Исуса, рекоа: „Не знаеме.” А Исус им одговори и рече: „Ни Јас не ви кажувам со каква власт го вршам тоа.”
*******
Петок –
17. Ова, пак, го зборувам и за сведок Го повикувам Господа: да не постапувате веќе, како што постапуваат и другите незнабошци, по суетата на својот ум;
18. помрачени во разумот, отстранети се од Божјиот живот поради нивното незнаење и ожесточување на нивното срце;
19. дојдени до бесчувство, тие се предадоа на бесрамност и ненаситно вршат секаква нечистота.
20. Но вие не Го познавате Христа така,
21. кога навистина сте чуле за Него и во Него сте се научиле – дека вистината е во Исуса –
22. да го отфрлите од себе стариот човек според вашето поранешно живеење, кој се распаѓа во измамливите желби,
23. да се обновите со духот на својот ум
24. и да се облечете во новиот човек, создаден според Бога во правда и светост во вистината.
25. Поради тоа, откако ја отфрливте лагата, кажувајте си ја вистината секој на својот ближен, бидејќи сме членови еден на друг.
******
1. И почна да им говори во параболи: „Еден човек насади лозје, и го загради со плот, па ископа бунар и соѕида кула; и, откако им го предаде на лозарите, си отиде.
2. А кога дојде времето, испрати кај лозарите еден слуга, за да го прибере од нив плодот на лозјето.
3. Но тие го фатија слугата, го натепаа и го испратија празен.
4. И пак испрати при нив друг слуга; и нему, со камења, му ја расцепија главата, па го отпуштија посрамен.
5. Испрати и друг; него, пак го убија, и мнозина други, или натепаа, или пак ги убија.
6. Па, како имаше и еден син, кој му беше мил, го испрати најпосле и него при нив, велејќи: »Ќе се засрамат од сина ми.«
7. Но лозарите си рекоа помеѓу себе: »Овој е наследникот! Ајде да го убиеме и наследството ќе биде наше.«
8. И како го фатија, го убија и го исфрлија надвор од лозјето.
9. Што ќе направи, пак, господарот на лозјето? Ќе дојде и ќе ги погуби лозарите, а лозјето ќе го даде на други.
10. Зар не сте читале во Писмото: »Каменот, што го отфрлија ѕидарите, стана глава на аголот:
11. од Господа е тоа, и чудесно е во очите наши!«“
12. И сакаа да Го фатат, но се уплашија од народот, оти разбраа дека за нив ја кажа параболата; и кога Го оставија, си отидоа.
********
Сабота –
20. Браќа, по умот немојте да бидете како деца; за злото бидете младенци, а по умот зрели. 21. Во Законот е напишано: „На туѓи јазици и со туѓа уста ќе му зборувам на овој народ, но и така нема да ме послуша, вели Господ.” 22. Затоа јазиците се знак не за оние што поверувале, туку за оние што не поверувале; пророштвата, пак, не за оние што не веруваат, туку за оние што веруваат. 23. Ако, пак,целата Црква се собере на едно место и сите почнат да зборуваат на непознати јазици, а дојдат и прости луѓе или неверници, нема ли да речат дека сте полуделе? 24. Но, ако сите пророкуваат, а дојде некој прост човек или неверник, него сите ќе го изобличат и сите ќе го осудат, 25. така што тајните на срцето ќе му се откријат, и тој, откако падне на колена, ќе Му се поклони на Бога и ќе рече: „Навистина, со вас е Бог”.
******
1. Тогаш царството небесно ќе заприлега на десет девојки, кои ги зедоа своите светилници и излегоа да го пречекаат младоженецот.
2. Петте од нив беа мудри, а петте – неразумни.
3. Неразумните, како ги зедоа светилниците свои, не понесоа со себе елеј;
4. а мудрите, заедно со светилниците, зедоа во садовите свои и елеј;
5. и бидејќи младоженецот се забави, сите задремаа и заспаа.
6. А на полноќ се чу викање: »Ете, младоженецот иде, излезете да го пречекате!«
7. Тогаш сите тие девојки станаа и ги приготвија своите светилници.
8. Неразумните, пак, им рекоа на мудрите: »Дајте ни од елејот ваш, зашто нашите светилници гаснат.«
9. Мудрите им одговорија и рекоа: »Да не би да не ни стигне и нам, и вам: подобро отидете кај продавачите и купете си!«
10. А кога отидоа тие да купат, пристигна младоженецот и спремните влегоа со него на свадбата, и вратите се затворија.
11. Потоа дојдоа и другите девојки и викаа: »Господаре, господаре, отвори ни!«
12. А тој им одговори и рече: »Вистина, ви велам: не ве познавам!«
13. И така, бидете будни, оти не го знаете ни денот, ни часот, кога ќе дојде Синот Човечки.
*****************************************
Архимандрит Емилијан
Црквата – Тело Христово
I дел
Замислете цар кој стои на својот царски престол, со царска круна и порфира на него. Нешто подолу седат неговите дворјани со кои заседава. Темата е мошне значајна. Лицата нивни се многу сериозни. Го гледаш царот, му се восхитуваш, но и се плашиш од него. Меѓутоа, во еден критичен момент од расправата царот станува, гледајќи дека во салата каде што заседаваат влегува неговото дете, кое одејќи паѓа, се удира и почнува да плаче. Царот – кој носи царска порфира и круна на главата, кој си го гледал, си се плашел и кој влевал стравопочит – полн со грижи и љубов, слегува по скалите, му притрчува кон детето, се наведнува кон него, го зема во прегратката и стега колку што е можно повеќе за некако да му ја ублажи болката. Како што го држи во прегратката, детето почнува ја чувствува топлината на љубовта негова и престанува да плаче. Ова е една убава слика за Бога Отецот, за љубовта Негова и грижата што ја покажува за своите деца.
Бог го виде оној кого го создал со своите раце и го постави за цар на созданијата,го виде човекот како во еден миг се нурнува во калтта, паѓа во грев и излегува од Рајот. Христос, Логосот Божји, не можеше да издржи да го гледа човекот во падот негов и затоа Он Го напушта својот царски престол, ги напушта прегратките на Отецот и слегува на земјата. Бог, божествената природа, се меша со човечката природа, Бог и човекот постануваат едно! Христос не само што го прегрна човекот, туку и го прими во себе, го накалеми на Себе. Не само што ја прегрна човечката природа, туку и ја направи своја. И Бог се облече во тело. Бог стана човек! И човекот стана богоносен, стана Бог! Така човечката природа, паднатиот, грешен човек, е земен од страната на Христа и со Вознесението Христово вознесен на Небесата. Бог и човекот стануваат едно тело, едно дрво, еден корен.
Ако на некое дрво накалемиш фиданка, таа ќе стане едно со тоа дрво. Истото се случува и со Телото Христово. Секој може да се накалеми на дрвото, на коренот кој се вика Христос, на Телото Христово, и да стане едно со Него. Тоа се постигнува со крштението: „Вие кои во Христа се крстивте, во Христа се облековте“, пееме во Црквата. Кога се крштеваш се облекуваш во Божеството, се облекуваш во Христа, го земаш Христос, се мешаш со Бога, стануваш Бог! Следствено на тоа, секој човек, крштевајќи се, станува едно тело со Христос. Глава на тоа тело е Христос. Така јас кој се крштевам, и ти, и сите ние стануваме едно Тело, една заедница, едно стадо кое се нарекува Црква. Еве ја значи, нашата денешна тема.
Така, драги мои, денес ќе продолжиме понатаму, за да би можеле да ја завршиме тешката богословска низа што ја започнавме. Започнавме од создавањето на човекот и продолживме со неговиот пад. Го видовме меѓу ѕвездите и после тоа во калта. Денес треба да го видиме како одново се искачува на престолот што Бог му го приготвил. Знали, Христос нѐ направи членови на неговото Тело, кое се нарекува Црква.
Светото Писмо вели дека сѐ, сѐ што е создадено, создадено е за Црквата. Славата нејзина ја надминува славата Небесна. Нејзината слава нема крај, зашто Црквата е тело на Самиот Христос, и јас, влегувајќи во Црквата, станувам Христос. Толку е значајна Црквата . Ќе наведиме неколку примери, зашто тешко нам ако велиме дека сме православни христијани, дека припаѓаме на православната соборна Црква, а не знаеме што е тоа Црква.
Во овој момент се сеќавам на еден свештенопроведник кој на своето стадо им излагал неколку тешки теми и гледал како аудиториумот постепено се празни. Едно време, симнувајќи ги очилата и погледнувајќи кон присутните, видел дека еден седи овде, еден онде, еден таму: биле многу малку. Не се осмелувал да ги преброи, за да не се обесхрабри. Размислувал што да направи за да ги собере повторно. Следното неделно утро им рекол: „Попладне, во нашата проповед, ќе зборуваме за нешто единствено, за најголемиот скандал кој се случил во една голема и позната фамилија“. До попладне сите фамилии од градот расправале за тоа кој би можел да биде тој скандал. Која фамилија? Можеби фамилијата на претседателот на општината? Можеби градоначалникот? Можеби генералот? Попладнето Црквата се наполнила. Меѓутоа, луѓето не биле дојдени да ја слушнат проповедтта. Дошле да слушнат кој го предизвикал скандалот. Немале вистински интерес. Вие, меѓутоа, се уверив во тоа, ја имате таа заинтересираност. Токму поради тоа гледам дека секоја недела не само што не се намалуваме, туку и се умножуваме. Се радувам дека сте дошле да слушнете за една така важна тема.
Што е, значи, Црквата? Се сеќавате ли на блудниот син? Неговиот татко – таткото е Синот Божји, Христос – го видел својот син како заминува далеку, станува отпадник. Што направил? Од тој ден не можел да се смири. Не можел да се радува на ниедно свое добро. Излегувал надвор од селото, горе на ридот, и будно гледал, да не го види можеби својот син како се враќа. И кога еднаш го здогледал, истрчал и го прегрнал силно. Го одвел во својата куќа и таму го обезбедил. Тоа значи Црквата: Отецот наш не става во домот свој. Црквата е дом Божји, духовна институција, духовно престојувалиште, храм духовен кој нѐ обезбедува и спасува од гревот, од пропаст и смрт.
Да погледнеме уште една слика од приказната за изгубената овца која се одалечила од стадото. Пастирот ги оставил деведесет и деветте овци и целиот исполнет со грижа побрзал по засеците, се упатил кон оние опасни клисури и бездни, за да ја спаси својата овца. Постоело страв дека би можел еднаш засекогаш да ја изгуби. Кога ја нашол, ја донел здрава и неповредена на плеќите свои. Тоа е Црквата.
Христос ја зел целата овца, го зел целиот човек, целата човечка природа на Себе. Ние, свештениците носиме епитрахил кој го симболизира токму тоа дека Христос го подигна човекот на себе, го натовари, ги презеде гревовите негови и го спаси. Значи, Црквата наша е спасение наше, дом Божји, ковчег на спасението. Оној кој ќе излезе од Црквата, се губи, исчезнува. Црквата е стадо Христово. Надвор од стадото постојат „волци грабливци“, еретици, постои и демонот, постои гревот кој се заканува.
Koj e Христос? Царот. Црквата е Градот на големиот Цар, Новиот Ерусалим. Таа е Палата на големиот Цар, престол Негов. Црквата е Царство Божјо, кое бидејќи продолжува на Небесата, се нарекува и Царство Небесно. Црквата, тоа Тело Христово, ќе продолжи да живее вечно. Токму поради тоа Црквата, Царството Божјо и Царството Небесно се една и иста работа.
Да погледнеме уште една слика за Црквата. Црквата е пристаниште. Гледаш брод среде разбранувано море. Му се закануваат толку опасности и уште мноштво опасни непријатели, во старите времиња, секако, многу повеќе непријатели. Бродот влегува во пристаништето и е безбеден. Нема ни пирати ни бранови. Тоа е Црквата. Затоа еден свет отец на Црквата вели дека надвор од Црквата нема спасение. Дури и ако си добар христијанин, дури и ако си чесен, смирен и морален, дури и ако си великодушен, а не си верен член на Црквата, не учествуваш во нејзиниот Живот, сѐ е изгубено.
Затоа и Свети Златоуст, големиот отец на Црквата наша, оној светилник, му кажал на некој кој ја гонел и ја омаловажувал Црквата: „Не бегај далеку од Црквата, зашто не постои ништо посилно. Црквата е твојата надеж, спасение и прибежиште. Таа е повисока од небото и поширока од земјата“. Попостојана е од ридовите што ги гледаш околу себе. Нејзиното величие, нејзината слава и возвишеност големи се колку и славата, возвишеноста и величието на Самиот Христос.
Кога, значи, е создадена Црквата? Пред сите векови. Пред да настанат свездите и сонцето. Пред да се создаде светот. Црквата постои од секогаш зашто е Тело Христово, а Христос е севечен. Црквата постоела горе на небото, но еднаш, како што убаво ни кажува Откровението, слегла од небото и како некоја накитена невеста, дошла на земјата да се соедини со Женихот. Кога се случило тоа? Со овоплотувањето на Логосот се случило соединувањето на човекот со Бога. Значи, постоела Црквата, Телото Христово, и сега доаѓа и се соединува со човекот. Поради тоа еден од апостолските отци вели: Црквата е „создадена пред се друго… и за неа е создаден светот. За неа Бог го припреми светот. Ја направил така постојана, така сигурна, што дури и на неа да навалат сите сили на темнината, не ќе можат да ѝ нанесат никакво зло. Светот некогаш ќе остари. Цел ќе изумре. Ѕвездите ќе паднат, како што паѓаат лисјата во есен. Меѓутоа, на Црквата ништо нема да ѝ биде. Таа поседува младост што не венее. Таа може да се обновува и се обновува со благодатта на Светиот Дух, и на крајот, кога сѐ ќе исчезне, горе на небесата, само таа ќе блеска носејќи ја дијадемата на Божеството и со присуството свое и својата слава ќе ја исполнува вселената.
Црквата го соединува Бога со човекот, таа е значи Новиот Рај што Бог го создал. Го изгубивме земниот Рај и Он ни даде Рај кој нема крај туку продолжува во вековите.
Зошто нашата Црква го носи ова име? Затоа што именката εκκλησια (=Црква) произлегува од глаголот ἐκκαλῶ (=повикувам), а Црквата ги повикува сите свои деца, цел свет. Христос сака сиот свет да го одведе во Рајот, во своето стадо, во Црквата Своја.
Во Соломоновите Изреки се наведува дека Премудроста, значи Христос, ги пратил слугите свои и тие се искачиле на висок рид за да го повикаат сиот свет ида му кажат: „Дојдете овде, заедно со мене, сите кои сте безумни, сите кои сте неразумни, да јадете од лебовите мои и да пиете од виното мое“. Вие кои го немате разумот на светот, вие кои не размислувате како што размислува минливиот свет, вие кои ве сметаат за неразумни зашто поседувате божествен ум, сите вие, дојдете да се развеселите, да славите, да учествувате во Мојата Трпеза, да јадете од лебовите мои и да пиете од моето вино, вели Премудроста – Христос.
Што е лебот? Она што го храни човекот, символ на човечката природа, тоа е уште Премудрост, Христос, Тело Христово. А виното? Виното го символизира духовното питие, го символизира Светиот Дух. Дојдете, значи, вели Христос, толку да се опиете од Светиот Дух што да почуствувате изобилно незаситна желба, да се задлабочувате во општење со Мене.
Архимандрит Емилијан
Црквата – Тело Христово
II дел
Да се задржиме, меѓутоа, на поимот Тело Христово. Треба да сфатиме дека сме Тело Христово. Веројатно повторувањето на овој израз веќе ве заморило, но мислам дека и вие на сличен начин се однесувате кон своите деца. Колку пати им повторувате да ги почитуваат таткото и мајката. Исто така, секој ден им давате да јадат леб, зашто нивниот организам има потреба од состојките во лебот. Исто бива и со нашиот духовен организам, кој треба да усвои одредени нешта, за да би можеме слободно да летаме на својот пат кон Христа.
Рековме дека сме Тело Христово. Што се случува во Црквата? Она што стана во Дева. Во Неа се случи овоплотувањето на Словото. Во Неа се соединија Бог и Човекот и се роди Христос, Богочовечката Личност. Христос произлезе од утробата на Богородица. Невестата Божја – Црквата – тоа истото го прави за нас: нè раѓа како христоси. Таа тајна на нашето станува од утробата, од пазувите на Црквата. Оној што се крштева, во купелот влегува како човек, а излегува како христос. Повторувам: „Вие кои во Христа се крстивте, во Христа се облековте“. Да се облечеш, значи да Го усвоиш Христа, да станеш христос. Значи, нашата Црква е таа која ја продолжува Тајната на раѓањето Христово. Христос со Своето раѓање, ја зеде на Себе човечката природа. Сега и јас лично треба да се соединам со Христа, влегувајќи во Црквата преку крштението.
Ќе додадеме уште еден пример од полето на театарот. На репертоарот е едно прекрасно театарско дело, единствено. Меѓутоа, сиромашни сте и немате влезница. Јас, кој сум преполн со добрина, кој ве љубам, одам и купувам влезници за сите вас и ви велам: „Дојдете да си ги земете своите влезници, платени се“. Ако не дојдеш да ја земеш влезницата од мене, можеш ли да влезеш во театарот? Не можеш. И покрај тоа што ја купив, ти треба да дојдеш да ја земеш. Тоа е делото што го извршува Црквата со помош на Светиот Дух. Христос со Своето раѓање на сите нас ни обезбеди влезници за во небесниот „театар“, каде што секој ја гледа Света Троица. Меѓутоа треба да имаш влезница за да ти биде допуштен влез. Тоа станува преку крштението, со кое земаш влезница зашто се соединуваш со Христа, стануваш едно со Него. Оттогаш па наваму рајот за тебе е отворен. Христос го направи тоа големо чудо дарувајќи ни ја на сите нас Својата Црква!
Меѓутоа, колку од нас ѝ припаѓаат на Црквата? Кој од нас претставува едно Тело? Не можеме да кажеме дека едната рака е моја, а другата не е. Мои се обете. Едно тело сум. Мојата глава, умот, рацете, нозете и срцето сочинуваат едно тело. Кои се, значи, рацете и нозете кои се соединуваат за да сочинат едно тело, многуценетото Тело Христово? Пред сè, тука е пречесното, сечесно, од Христа прославено тело на клирот, кое, носејќи црна риза, го подигнува својот крст во општеството и кое гледајќи го, многу луѓе реагираат со презир, или, пак, кажуваат омаловажувачки зборови. Меѓутоа, клирот во црквата има највозвишена положба. Тие се старешини, пастири.
После нив, следува народот кој се состои од монаси и лаици. Напред одат монасите. Тие се оние кои брзаат напред за да го придобијат венецот на непропадливоста. Тие кои бразаат да Го видат Христа. Красота, украс, убавина и слава на Црквата. Ти ја украсуваш својата куќа со прекрасни работи – и Христос ја украсува Црквата Своја. Монашкиот чин, монасите „со кои најповеќе се украсува Скинијата на Црквата“, со кои, превосходно се украсува Црквата Христова, се првина, значи првоизбран принос, мирис на благомирисен темјан, кој се изгига кон Престолот Христов. Монашкиот чин се состои од оние „кои за возвишеното се грижат и кои заедно кон Бога патешествуваат“. Монасите летаат како да имаат архангелски крилја. Летаат заедно со Бога и кон Бога. Тие се знаци на Божјото присуство во светот. Тешко нас ако манастирите се затворат. Тоа би значело дека не постојат души за кои Христос е сè. Подобро би било земјата да се отвори и сите да нè проголта. Подобро да се изгаснат ѕвездите. Подобро сонцето да падне од сводот небесен.
Зад монасите следуваат лаиците, борците и војниците Христови, кои непрестајно се борат во светот, војуваат со неговите бури и искушенија. Лаиците се деца Божји, чеда Христови, за кои Христос ја пролеа Својата крв и кои Он ги пази, секого поодделно, за непријателот да не грабне некого од нив.
Значи, клирот и народот, живите и упокоените, сите ја сочинуваат едната Црква. Со нас се прадедото, дедото, таткото, кои се упокоиле. Не се мртви. Едно тело се со нас. Едно тело со нас е и Свети Николај, кого денес го прославуваме, Пресвета Богородица, Свети Јован Крстител, Свети Јован Богослов, Света Варвара, Света Петка, сите Светии на Црквата, сите кои Го љубеле и прославувале Христа. Во нашата Црква се уште и Ангелите и Архангелите, кои ни се дадени да нè чуваат. Тука е и целата твар што Бог ја создаде за да ни служи.
Во Црквата се и грешниците. И грешниците? Секако, и грешниците. Бог нив никогаш не ги исклучува. Сè до нивниот последен час ги држи во Своето Тело, припоени кон Себе, за случајно да не ја изгубат надежта, и така победени од безнадежноста, да го изгубат венецот. И ти, кој си грешен, вели Христос, дете Мое си, дел од Моето Тело. Дете мое, биди храбар во борбата и ќе победиш. Ако сакаш, ќе ти дадам повеќе благодат, и на крајот, ќе бидеме заедно на Небото.
И Христос е во Црквата, бидејќи е главата. Меѓутоа, Христос не е Сам. Он е со Света Троица. Според тоа, во Црквата заедно со нас се соединети Отецот, Синот и Светиот Дух.
Сето ова го сочинува величествениот свет на Црквата. Кога се собираме, двајца, тројца, десетина луѓе и епископот или свештеникот што доаѓа во име на епископот, тогаш тука веќе е присутна целокупната Црква. Тука доаѓа Света Троица. св. Јован, Богородица, св. Никола, сите светии на Црквата, нашите предци, сите. Затоа, кога епископот влегува на тронот, неговото влегување го символизира Вознесението Христово Кој заедно со Себе го вознесува и човекот. Црквата никогаш не можеме да ја сфатиме, замислиме без епископот. „Каде што е епископот, таму е и Црквата“. Каде и да оди епископот, ние го следиме, како што пилињата ја следат квачката. Таму е Црквата. Таму е Христос. Таму е Света Троица.
Според тоа, Црквата е едно Тело, небесно и истовремено земно, невидливо и видливо, божествено и човечко. Телото Христово е едно таинствено Тело. Затоа, да го погледнеме сега значењето на Црквата на попрактичен начин.
Што е значи Црквата? Христос. Кој е Христос? Црквата. Некои велат: Кој Го видел Христа? Така зборуваат зашто го немаат умот Христов. Кога ја набљудуваш Црквата, наспроти себе Го гледаш Самиот Христос, Света Троица. Како што гледаш некого во очи и се гордееш со него велејќи: Тој е мој познајник, така биди сигурен дека кога ја гледаш Црквата собрана, како што сме собрани и ние сега, таму Го гледаш и Христос. За таа Црква е создаден светот. Христос нè повика и приведе во живот за да нè направи Свои членови и да можеме заедно со Него да славиме на тој вечен празник.
Меѓутоа, колку многу се оние кои ја гонат Црквата, кои ја омаловажуваат, кои ја ставаат под знак прашање! „Како знаеш дека тоа што го зборуваат поповите е вистина?“, ќе слушнеш како велат некои. Се сеќавам, во Пиреја, во близина на мојата родна куќа, на една девојка која често доаѓаше на веронаука. Во нејзините сини очи можеше да се види небесното пространство. Во една прилика, нејзината мајка отиде во Германија и кога се врати од таму – човек да не може да ја препознае. Со манија се насочи против ќерката со желба да ѝ го промени мислењето: „Слушај дете, тоа што го зборуваат во Црквата – тоа е за сиромашните, не е за нас“. Секако, и таа беше сиромашна, но бидејќи отиде во Германија и заработи некоја марка, си мислеше дека се збогатила. Секој ден ѝ се потсмеваше на ќерката. Еднаш додека оваа читаше евангелие, ѝ рече, потсмевајќи ѝ се: „Повторно зборуваш со поповите?“ Таа (Боже мој, како нè трпиш така малодушни, кукавици, ништожни), од срам го зеде Евангелието – како да го кажам ова, човек се ужаснува од тоа – и го фрли во ѓубре. Меѓутоа, Бог направи чудо. Некој друг го најде тоа Евангелие и тоа му беше повод да стане монах.
Се сеќавам на уште еден храбар човек. Патуваше со автомобил над провалии, држејќи во своите раце чесни мошти, свесен за тоа дека тие се богоносни, дека Го носат Светиот Дух. На една кривина дојде до несреќа и моштите паднаа во провалијата. Меѓутоа, тој свет човек веднаш се фрли по нив во амбисот за да ги спаси. Зошто? Затоа што беа соединети со Христа. И дали човекот се разби на парчиња? Не. Од провалијата излезе целосно здрав. Беше тој едно чесно, искрено, силно срце. Не можеше да се случи Христос да не благослови едно такво срце.
Значи, прво: Немаме право да ја срамиме Црквата. Треба да ја штитиме. Ако таа исчезне, овој свет, со сите свои убавини, ќе стане темница. Ако не ја сакаш Црквата, ако таа не ти е вистинска мајка, никогаш нема да Го имаш Бог за Отец.
Второ: Црквата е Христос. Што е Христос? „Јас Сум, Патот, Вистината и Животот“. Според тоа, ако навистина сакаме да бидеме членови на Црквата, треба да бидеме на Патот, во Вистината и Животот. „Патот“, го означува христијанскиот живот, живот чист, оддалечен од гревот и страстите. Тоа значи дека нема да Го жртвуваш Бога Кого Го имаш во себеси, па колку и да те чини тоа. Повеќе ќе избереш да умреш отколку да згрешиш.
„Вистината“ – значи дека ја познаваме својата Црква, нејзините догмати, нејзиниот живот, животот на светиите. Дека изгревот на сонцето нè наоѓа во проучување не само на световните книги, туку и на Словото Божјо. „Животот“ (на Црквата) се нејзините Свети Тајни: Крштение, Покајание, Света Причест.
Трето: Црквата е Тело Христово. Ова значи, дека сите ние, бидејќи припаѓаме на телото на Црквата, не сме независни тела, туку нејзини членови. Јас сум едната рака, ти другата, ти си едното око, оној таму другото, секој од нас е некаков член. Затоа, другите не треба да ги гледаме рамнодушно и ладно, туку со многу љубов. Ме боли раката? Ќе боледувам. Значи, да гледаме на другите луѓе, како што во овој случај гледаме на својата рака. Да ги љубиме. Особено да ги сакаме сиромашните, намачените, вдовиците, сирачињата, болните на кои им сме потребни. И уште, да ги сакаме, да ги почитуваме, да ги цениме оние што ја бранат Црквата.
Така, сите заедно го градиме и унапредуваме Телото Христово. Како што се грижиме за своето тело, на ист начин треба да ги сакаме другите и да се грижиме за нив, за целата наша Црква. Треба да живееме за Црквата, за Црквата да зборуваме, за Црквата својата крв да ја пролеваме.
„Ревноста за Твојот дом ме изеде“, вели Пророк Давид. Да гори пламен во нас и да не ни дава мир. Тогаш и ние, исто како Псалмопевецот, кој додека влегуваше во Ерусалим за да Му се поклони на Бога и излегуваше од него, го гледаше храмот Божји и велеше: „Ако те заборавам Ерусалиме, нека се исуши десницата моја, нека се залепи јазикот мој за непцето мое“, би можеле да кажеме: „Ако те заборавам Цркво на мојот Христос, нека се залепи јазикот мој“. Со ревност во Црквата да Го бараме Христа. Да бидеме од оние кои едвај чекаат да дојде, „не осврнувајќи се на ништо минливо, туку само гледајќи кон небото“, како што вели св. Григориј Ниски. Како што оној што одејќи по патот не гледа ни лево ни десно, туку право, пред себеси, така и ние да гледаме пред себеси, во Бога, за нашите очи да се навикнат да Го гледаат и во светлина и во темнина. Тогаш ќе одиме по земјата, а со главите наши ќе го допираме небото. Ќе бидеме земни но истовремено и небесни. Луѓе и богови. Членови на Црквата Христова.
Би сакал и се молам за тоа Христос да се овоплоти во вас, да ви даде според срцата ваши, да ги исполни сите ваши молби и да го збогати вашиот живот. Не ви го велиме ова ние – сиромашните проповедници – туку Христос, Кој нè користи како Свои орудија. Он „совршената храна за нашата природа, Светиот Дух во Кого е животот“, нека ве храни. Он е тоа што ви е потребно, тоа што го сакате: Востановител на натпревари, и победнички венец, „Оној Кој го разделува наследството“, и „Кој е добро наследство“; „добар удел“ и „Оној Кој удел ти дарува “; „Оној Кој те збогатува“ и „самото богатство“; „Оној Кој укажува на ризницата и станува твоја ризница“. Он е Ветена Земја, мирно Пристаниште, вечно Царство и Слава, неописливо Блаженство, неискажлива и несогледлива убавина. „Божествената природа ни станува сè, наместо сè друго“.
Ви посакувам да ги слушате беседите на ангелите, да ги гледате хоровите на пророците, престолите на Апостолите. Да се насладувате со радоста на мачениците, веселието на преподобните и да учествувате во бескрајната и неискажлива слава на децата Божји.
*******************
Старец Емилијан
Деца Божји
I дел
Сите ние пред Божик очекуваме нешто значајно. Секако, ќе дојде денот кога победоносно ќе оддекнат црковните ѕвона, кога ќе се покаже дека нашите секојдневни обврски биле подготовка за еден голем настан, кога срцата наши ќе потскокнуваат и воскликнуваат, кога сиот свет ќе се грижи да ги подготви патеките Господови, како што претскажа светиот пророк Исаија: „Подгответе ги патеките Господови“.
Како што децата го гледаат стомакот на својата мајка која е во благословена состојба, и со радост и очекување го следат растењето на детето што треба да се роди, така и целиот свет се радува кога наближува Божик. Зашто раѓањето на ова Божествено Дете, кое не припаѓа само на едно семејство, нема да ги израдува само неговите родители и потесниот круг на нивното семејство, туку целиот свет.
Светиот пророк Исаија осумстотини години пред доаѓањето Христово, како и сите пророци пред и после него, но и претскажувањата на сите земни народи, најави дека Неспознатливиот, Надсуштествениот, Невидливиот Бог, ќе биде роден од жена „како дете“.
Навистина, „Дете ни се роди, Син ни се даде“, Кој му припаѓа на целиот човечки род и Кој ја радува целата вселена. И не само што ја радува, туку и управува со неа: според пророштвото „мало Дете ќе ги води“ сите луѓе, дивите, како што се волците и леопардите, биковите, лавовите, нејаките како што се јагнињата и децата кои како јаренца си играат, сите нив, од колено до колено.
Познато ни е дека Исус Христос дојде во времето како Дете, дека одеше низ Галилеја и Јудеја, дека како Богочовек ја исполни земјата со Своето присуство, дека твореше чуда „знаци и чудеса“, дека привлече мноштво народ, кого го собра во едно царство и господство, во Црквата Своја, и дека како вечен Владика, Господ се вознесе на Небесата.
Праотците, кои денес ги прославуваме се праисторија на Детето, кое е предвечно родено од Отецот, а во времето од мајка и Кое вечно се раѓа во утробата на мајката Црква, и во утробите и срцата на сите нас кои Го љубиме и следиме. Он е Предвечен Бог и Вечно Дете. Самото Слово Божјо, Исус Христос, Кој дојде во светот за да го спаси човекот.
И што правеше Христос, првото Дете, Кое пред вековите е родено од утробата на Небесниот Отец, а во времето од утробата на Пресвета Богородица? Зошто прашуваме? Зар не знаеме што прави едно дете?
Си игра, затоа и е дете. Во апокрифното евангелие на апостолот Тома се запишани моменти од Христовото детство. Таму е прикажано детето Исус, како обликува глина и прави дванаесет врапчиња. Потоа, Он „составувајќи си ги рацете“, воодушевен и со плескање, воскликнувајќи им довикна на врапчињата: „Одете“, полетајте! „И врапчињата летнувајќи заминаа со восклик“.
Чудесно! Дали е возможно Христос да си играл, со оглед на тоа што знаеме дека Он, бидејќи Бог, во Својата природа уште од раѓање ја имаше мудроста на Отецот? Овие настани можеби изгледаат смешно, но не се отфрлени, ниту, пак, се одобрени. Зошто? Затоа што се преданија. Тие покажуваат дека Христос навистина живеел како Дете, а истовремено бил и Творец. Тоа што од земја направил врапчиња, кои потоа полетале, објавува дека Он е Творец на животот, Бог. Во обликувањето на врапчињата е изобразено создавањето на човекот, како и тоа дека Христос е Оној Кој го создаде родот човечки. А тоа што врапчињата полетале го објавува возведувањето, воздигнувањето, вознесението на човечката природа кое што требаше да се случи. И оние кои се вознесени, значи верните кои се возведени во Царството Небесно, навистина се радуваат и воскликнуваат пред Небесниот Жртвеник и пред сите Ангели. Сето ова е изобразено со преданието, кое иако изгледа како обична приказна, сепак, има подлабока содржина. Таа ни Го покажува Христа, Кој играјќи си, Го пројавува Своето Божество и Својата таинственост. Си игра, и играта Негова е мудрост, откровение.
Истото Евангелие наведува дека еден „учител по има Закхеј“, кога слушнал сè што зборувало Детето, „многу се восхити од тоа што, бидејќи Дете, зборува така“. И тогаш му рекол на Неговиот татко Јосиф: „Имаш мудро Дете, умно“ – си игра, а мудро е, веќе е човек – „дај ми Го мене… да Го научам… на својата наука“. И почнал да Го подучува Христа. Кога Закхеј го завршил подучувањето, Христос, „раширувајќи“ ја книгата, бидејќи ја отворил книгата на Пророците, започнал да го подучува „учителот“. Зашто тоа Дете беше Оној Кој го даде законот, ги испрати и вдахнови Пророците, Предвечниот Бог и Овоплотениот Син.
Гледате како кај малите деца, кои изгледаат несовршено, како под некаква наметка, се крие мудроста Божја!
Запишана е, исто така, и уште една поединост. Христос „си играше во некоја соба“, си играл во некоја соба која била повисоко, „на спрат, и едно од децата падна… и умре… И неговите родители дојдоа со обвинување“, велејќи Му на Христос дека Он го усмртил. Колку пати, и ние самите, кога страдаме, кога трпиме неволји, имаме чувство дека Христос ни го одзема животот, срцето, дека ни ги убива децата?! Детето ќе се разболе и ќе умре, а јас велам: „Боже мој, да сакаше, Ти ќе го спасеше, но ми го усмрти“. Човечкото срце секогаш зборува на сличен начин. Што направил тогаш Господ? „Скокна од покривот“, и со „силен глас му довикна“ на мртвото дете: „Зиноне, дали Јас те соборив“, дали Јас те турнав долу? А тој „станувајќи рече: Не, Господи, туку Ти ме подигна“. Не ме усмрти, туку ме воскресна. „И неговите родители Го прославија Бога… и Му се поклонија на Исуса“.
Овој настан, со својата природност и едноставност сведочи дека Бог не е Оној Кој мртвите ги испраќа во адот, туку Оној Кој ќе ги воскресне. Он е Оној Кој ги повикува мртвите, и мртвите Го слушаат.
Кога Мајката Божја ги гледаше знаците, „во себе чуваше Тајни што гледаше како Он ги твори“. Ги чуваше во своето срце настаните од Неговото најрано детство.
Дали Христос како Дете навистина си играл? Му прилега ли на Христос да си игра? Овие, секако, не се историски настани, туку преданија и тие навистина ни покажуваат еден таинствен начин на Христовото играње. Како што рековме, Црквата тие настани ги исклучила, не отфрлајќи ги, зашто содржат едно преносно значење за нашиот живот.
Кога Господ почнал да поучува, родителите Му ги носеле децата за да им ги благослови и да се помоли за нив: „ Му доведоа деца, за да ја стави раката Своја врз нив и да се помоли“, како што и ние свештениците правиме. Ја ставаме раката своја на нивните глави и се молиме. Но, учениците, чиишто умови сѐ уште не биле просветлени, ги укорувале родителите велејќи им: „Оставете Го Учителот и не Го мачете“. Учениците мислеле дека децата прават врева, викаат, трчаат, си играат. Како е можно Учителот да се занимава со нив? Се намалува Неговиот авторитет, се верувало дека е Пророк. Зар Пророкот се занимава со такви нешта? Беа заборавиле на своето детство и потребите на детството. Секако, во ова е скриено нешто уште потаинствено. Апостолите мислеле дека Христос не треба да се занимава со мали, туку со големи и сериозни работи! А овој настан се случил после еден сериозен разговор, кој врз нив оставил длабок впечаток. Христос зборувал за бракот и за посветеноста кон Него, што е предговор, предвовед во монашкиот начин на живот. И децата влегле додека Он зборувал за едно, така сериозно прашање. Но, Христос кон децата се однесувал онака како што им доликува на децата.
Христос има Своја мудрост, Свои начини со кои го спасува човекот. Така, всушност, за Господ зборуваат најголемите мистици на богословието, великите Отци на нашата Црква, Псевдо Дионисиј Ареопагит, св. Максим Исповедник, најмистичниот св. Григориј Богослов. Го прикажуваат делото Христово како дело на дете што си игра, а бидејќи си игра, останува дете, и тој факт го поврзуваат со најтаинствените и најголеми догмати на Црквата, со Самиот Бог Кој е ненадминлив, и со Кого ние, имајќи Го во своите раце, на еден таинствен начин на кој тие нè учат, правиме што сакаме.
Старец Емилијан
Деца Божји
II дел
Но сега нема да ви зборувам за тоа. Само ќе наведам два стиха и веднаш ќе ви ги протолкувам. Свети Григориј Богослов вели: „Си игра Највозвишеното Слово, смешувајќи го како виното со водата, на секакви начини, по Своја волја, овде и онде сиот свет“. Логосот највозвишен, високото Слово, Кој слезе од највисоките одаи, од небото, Христос, на разни начини со Своите прсти си игра со многуте играчки, со секакви врсти, „смешувајќи“, мешајќи го кога сака, онака како што сака, сиот свет „овде и онде“, понекогаш овде, понекогаш онде.
Христос е, значи, највозвишен: нозете Негови газат по земјата и Он е Дете, но Неговата глава, како што велат старите, е на небото. Он е, значи, многу висок, единствен, извонреден, со тоа Дете никој не може да се спореди. Он е Еден, бескраен, брз, ита „овде и онде“, и поради тоа се вика Бог. Он е овде, онде, насекаде. Он е Оној Кој слезе од небото, Бог и Избавител. Неговата игра, е токму играта на нашето спасение. Он ја игра играта на нашето спасение.
„Смешувајќи“: ја раздвижува вселената, земјата и небото. Слегувајќи, Он ги раздвижи небесата. Ја раздвижи и земјата, кога дојде на неа. А кога, пак, си отиде, зад себе не остави ништо што не мисли на Него. Он е Оној Кој го соединува човекот со Бога и нè прави едно тело. Како што Он, бидејќи Бог, ја прими човечката природа и стана Богочовек, така и јас човекот, примајќи Го Бога, станувам бог и со тоа богочовек. Меѓутоа, не е возможно да постојат два богочовека, два бога, туку само еден. Еден е Бог. Едно е Телото Божјо. И, јас станувам дел од тоа Тело.
„Смешувајќи“. Насекаде ја пружа Својата рака и пребира и растреперува сè и сите. Некои за да почувствуваат дека ги измачува, а некои дека ги сака. Некои кои Му велат: „Оди си, тргни се, не можам да Те трпам“. И некои кои Му велат: „Дојди брзо“. Гласот Негов излегува, достигнува до целата земја. Сите се занимаваат со Него. Он на секој човек му приоѓа како на личност, и секого личносно го „меси“ со новото вино на Своето Божество. Го опива со Своето Божество. Никого не одминува. „На сите им ја подава чашата на Божеството, и едните ја примаат, а другите ја одбиваат. Христос, Бог, Детето, ги посетува сите срца кои никогаш не ја забораваат таа посета. И секојдневно нашите животи, и животите на праведните и животите на грешните, се вртат околу Бога. Честа со која Он нè почестува, кога ќе Го прифатиме Неговото Божество, како што се гледа од Неговата детска постапка, е соединување. И не нè соединува само со Себеси, туку и со ангелите и светиите, кои го сочинуваат телото Негово.
„Овде и онде“, доаѓа и заминува. Тоа и е смислата на повторувањето на Рождеството Христово секоја година. Неговата љубов се протега, погледот Негов достигнува до небото, земјата, длабочините морски, земните спили, до бездните. Неговата топлина ги оживотворува и бесчувствителните и мртвите. Светлината Негова ја просветлува темнината.
Христос е овде, ита онде, присутен е насекаде, секогаш и во секој миг. Ние спиеме, а Он, наведнувајќи се над нас, „делува до сега“. „На секаков начин ни прави добрини, на илјада начини. Што сè не смислува и што сè не користи само за да нè спаси! Невидливиот станува видлив и присутен, додека ние Го сметаме за отсутен. Ги користи сите начини за да нè спаси. Бива татко, мајка, учител, лекар, фалејќи нè и разгалувајќи нè , правејќи да се загрижиме и потресувајќи нè, но и лечејќи и спасувајќи нè. Допушта болести и смрт. Бива страшен, но и сладосно мил и драг.
Користи секаков повод за да ни се приближи, но ја почитува нашата слобода. Заради нас станува сиромав, но и богат. Ги менува начините, облиците, изговорите, „за секогаш да ги спаси сите“. Игра и пее околу нас за да нè привлече и да Го засакаме. На сите им станува сè. Управува правилно, многумудро и на разни начини.
Ова се најразличните начини на кои Бог си игра. Си игра? Да, си игра, како што и ние си играме со своите деца за да ги поттикнеме да јадат, или учат, или да го испијат лекот. Се однесуваме како деца. И Христос кон нас се однесува како дете. Се смалува, унижува, сообразува со нашите обичаи, навики и начини, за да почувствуваме дека сме големини кои Он ги следи, дека сме големи, богати, силни, дека Христос ни обраќа внимание.
Он поминува време играјќи си со нас, дури и тогаш кога мислиме дека нè заборавил. Се уподобува на нас, така што свири и игра на секоја мелодија и со секој инструмент кој ќе затреба. На секоја мелодија за која ќе процени дека ни е неопходна, за да сфатиме дека Он е Бог наш и Избавител наш. Некогаш Го чувствуваме како несфатлив, а некогаш поради многуте обвиненија од светот, како презрен. Некогаш поимаме дека е највозвишен Бог. Но тој начин, разновиден, е доказ за Неговата мудрост и љубов, оружје на Неговата божествена промисла. Тоа е Неговото покажување пред човекот, Неговото излегување во пресрет на човекот. Од таа причина, светите Отци божествената Промисла ја нарекуваат игра, а Христос Дете. Тоа е начин на Неговото човекољубие, Неговиот успех во придобивањето и спасувањето на нас. Играта Божја, на крајот на краиштата е Неговата љубов која нè обожува. И како што ние на своето дете му ја даваме играчката што ја сака, макар и да е скапа, така и Он покорува сè под нашите нозе. Поради тоа, ни пророците, ниту светителите, ни ангелите, ниту серафимите, ниту херувимите, не беа удостоени од Бога да бидат испратени за ние да се спасиме. Бог Го исппрати Својот Син, како Дете.
Он Сам дојде и секојдневно бива наша играчка, која или ни се допаѓа, или ја отфрлуваме, која ја сакаме, или се одрекуваме од неа велејќи: „Замини си Христе, не Те сакам, не Ти верувам, не Те разбирам, не можам да Те трпам, тежок си ми, ми создаваш потешкотии во општеството, Твоите закони ме попречуваат во работата, ме ограничуваш на домот мој“.
Како што детето го врзува својот автомобил (играчка) на некое јаженце, па го пушта да оди таму – ваму, го влече напред – назад, и се радува на неговото движење, така и божественото Слово си игра со нас, вели св. Григориј Богослов. Христос си игра со јаженцето на љубовта: Некогаш нè држи, а понекогаш, кога се противиме и гневиме, нè пушта за да не станеме полоши. Кога ќе забележи малку милосрдие, малку покајание и малку разбирање, тогаш јажето го повлекува кон Себе. Со нас се однесува онака како што Му дозволуваме, онака како што ни е од полза. Он стана Дете за да си игра со нас. А Неговата игра е Неговата грижа за нашата подготвеност, божествената промисла, едно за нас невидливо движење, едно јаже кое нè спасува штом ќе посакаме и штом ќе го побараме тоа од Него. Уште повеќе, она што го бараме, го добиваме и пред да го побараме.
А разновидноста на случувањата, сето она што секојдневно ни се случува, добро или лошо, е едно мало чувствување на Неговото присуство, на Неговиот однос со нас, љубовта Негова, Неговото учество и вмешување во нашата историја и историјата на светот. Сето ова на нашиот живот и на животот на светот му дава некаква рамнотежа, за да не исчезне сè, туку да напредува кон крајното обновување, кога сè ќе биде ново.
Преку сите овие начини наоѓаме смирение, одмор во Христа. Поради тоа никогаш не треба да го губиме од вид сето она што секојдневно се случува. Некој, на пример, тргнал во кафеана и стигнал таму. А јас, на пример, ќе тргнам на исповед и ќе ми се случи нешто лошо, па велам: „И каде е сега Бог?“ Ќе родиш дете и тоа ќе умре! Ќе го носиш во својата утроба седум месеци, а потоа ќе го изгубиш. Ќе појдам во црква, но се слизнувам на снегот, ја кршам ногата и велам: „Појдов во црква, Боже мој, и Ти дозволи да паднам и да ја скршам ногата?“ Ништо не е случајно.
Секојдневните ситници во нашиот живот, мачни или пријатни, кои ние не ги сфаќаме, во суштина се неопходни. Тие во себе кријат некаква тајна, и Бог ги користи за со грижата да го постигне нашето подобрување. Тие имаат можност или моќ да нè вразумат. Стануваат божествен знак кој нè потсетува дека, во секој случај, ќе преминеме на друго место. Ако ја употребиме божествената благодат, резултатот од тие наши секојдневни случки, проблеми и сите доживувања ќе биде – нашето обожување. Бог не остава ништо неискористено, па дури ни гревовите наши.
Гледате ли, поради што Бог стана Дете? Зошто си играше при создавањето на светот и човекот? Таа Негова игра е нашата надеж, надеж за нашиот премин во вечноста, за да си играме во светлината и славата Божја. Како што родителите снисходат на болеста и барањата на детето, па си играат со него, за постепено да го одведат кон зрелоста, а не до комплекс на ниска вредност и заблуди, така и нас, Бог, преку Своето воплотување, воспитувајќи нè, ја води кон усовршување секоја поединечна личност, до за неа можната „мера на растот, до полнотата Христова“, за и ние да станеме богови во Царството на Великиот Бог, кои од создавањето на светот, од овој живот ги поимаат скриените небесни тајни. Бог сè подготвил за нас.
Старец Емилијан
Деца Божји
III дел
Видовме дека Христос е првото Дете. Кои уште се деца? Ако погледнеме кого Бог го сака, тогаш ќе сфатиме и кои се децата Божји.
А тоа ни е познато. Бог сета Своја љубов им ја покажа на болните, на демоноопседнатите што ги исцели. Особено на жените кои до тогаш беа презрени. Ги сакаше сирачињата, вдовиците, грешните.
Кога св. Јован ги испрати своите ученици да Го прашаат Господ дали е ОнХристос, Господ не одговори дека Он е навистина Христос, Синот Божји, туку им рече: „Кажете му на Јован… слепи прогледуваат и фатени одат, лепрозни се очистуваат и глуви слушаат, мртви стануваат и на сиромашните им се проповеда Евангелието“ (Матеј, 11, 2 – 5). Разните сиромаси од овој свет, ништожните, беспомошните созданија, болните луѓе, кои трпат и страдаат – тие се децата Божји.
Христос пред сè, ги сака оние Свои деца кои се уште во детска возраст. Нив ги зеде во прегратка и рече: „Оставете ги децата да доаѓаат кај Мене… зашто на таквите е Царството Божјо“ (Марко, 10, 14).
Детето со својата природна невиност, незлобливост и чистота личи на Бога. Ништо на светот не ни предава поуспешна икона на убавината Божја од самото дете, и тоа пред сè насмевката и погледот на детето. Тоа ништо не очекува со упорност, не прави планови, нема интереси, не е лицемерно. Играта е основната занимација на детето. Бидејќи родителите го хранат и штитат, тоа не чувствува никаква нужност, па така сето свое внимание, фантазија и сила ги вложува во играта, која за него ја содржи сета вредност и сериозност на овој свет. Во играта ја изразува својата одговорност, добродетел и своите квалитети.
Нужноста не е основен мотив во неговиот живот. Играта е едно слободно творење, одморно и сладосно истурање на детската енергија. Тоа во играта се чувствува како големина, како мал бог пред лицето на Големиот Бог.
Детето особено се сеќава на Бога, и во Духот подобро и од научникот ги поима догматите и тајните на верата. Го живее присуството Божјо, верува во зборот Негов, се изненадува поради неверието на другите. Тоа е човек најмногу наклонет кон божественоста, обожавател, пријател и причастник Христов. Само да им Го даваме Бог на своите деца.
Трагедијата човечка започнува тогаш кога тој ги напушта одликите на детето, кога заборава дека и самиот бил дете, и со тага се потчинува на животните грижи, на напорот да надвладее, потребата да биде признат.
Тој играта ја заменува со забава. Но, забавата значи потреба од доживување, ропство, поделеност на личноста, привремен одмор од стресот, бегство од реалноста, разбивање и расејување на будноста и на срцето свое, избегнување на работата, прекин во односот со непосредната околина и талкање со разноразни лица. Човекот кој се забавува не поседува креативност, бара неработење, бара друштво за да ја сокрие својата осаменост. Културата на „забавата“ води кон духовна сиромаштија, грев, неисцрпна болка и очекување на одмор или пензија. Таа не е одмор, изградба, туку губење на богатството и детските доживувања, тонење во безнадежноста на бескорисното време и во чувството на залудност.
И кога возрасните ги гледаат своите деца, нивниот поглед и понатаму останува без боја и значење. Не си играат со нив. Ја изгубиле својата младост. Интересите што со нив управуваат брзаат да создадат нови потреби, обврски, заработки. Тие биваат затрупани со внатрешната и надворешна бучава, така што не Го слушаат кроткиот Божји глас кој ги повикува. Но и тие се деца Божји. Црквата, Невестата Христова и за нив се моли: „Младите воспитувај ги, старите одржи ги… заблудените врати ги“. Сите ги повикува на почивка и одмор, „оние кои се уморни и претоварени“, за кои е подготвен одмор.
Младиот кој е обесхрабрен, зрелиот човек кој е безнадежен, старецот кој е повредлив и кој пред себе не гледа никаква светлост, сите се деца Божји, колку што е и Он нивен Творец. Он не престанува да си игра со нив, за да ги привлече и да го обнови нивниот живот.
Грешните, пак, особено се – деца Божји. Бог е за нив Татко „Кој милува и сожалува, долготрпелив и многумилостив и Кој се кае за злото. Кој знае, можеби ќе се повратат и покајат? Ним Бог со најпривлечни игри им дава голема надеж дека ќе останат деца Негови и дека ќе Го сретнат. „Добронадежните ги направи Свои синови, зашто за грешниците даруваш покајание“, вели Соломон. Особено „добронадежна ја направи“ младоста, која бидејќи во заблуда, талка и прета, не владеејќи со себеси.
Во срцата на младите кои, потонати во гревот, Го одрекуваат Бога и не можат да најдат рамнотежа, си играат животот и смртта, верата и неверието, воздржанието и раскалашеноста, водата и огнот. Едното за да ги потопи, другото за да ги вжари. Сè е во игра. Зар Бог да не учествува во таа игра?
Една мајка ми се жалеше дека нејзиното дете воопшто не Му придава значење на Бога. „Дете мое“, му вели, „да појдеме еднаш заедно до манастирот. Зарем и ти не си верник?“ „Каков верник, и за каков Бог зборуваш?, ѝ одговара шестнаесетгодишниот син. Се обидов да ја охрабрам, но таа не сфати ништо. После два дена ми се јави на телефон и ми рече: „Замина на излет и јас ги прегледував пантолоните што ги облекува кога оди во школо. Во еден скришен и закопчан џеб му најдов две бројаници, една од триесет и една од сто топчиња!“ Гледај, во душите на децата си играат животот и смртта, верата и неверието. Бог секогаш правилно ќе ја одигра Својата улога. Ако и ние правилно ја одиграме својата игра пред децата, невозможно е тие некогаш да не се сретнат со Бога, макар и многу подоцна одколку што ние би сакале.
Се сеќавате ли што му рече Творецот на Каин – првиот убиец во вселената? На Каин му се јави Самиот Бог! Рацете негови сѐ уште беа црвени од крвта на Авел, праведниот негов брат. Како му зборуваше Бог? Погледнете ја играта! Не му рече; „Оди си убиецу!“, туку милозливо му рече: „Зошто си нажален? „ Поради што си тажен дете Мое? „И зошто се помрачи лицето твое?“ Ме виде; зошто го наведна лицето твое и срам ти е да ме погледнеш? „Смири се“; смири се, и за тебе има Бог. „Он ќе гледа во тебе и ти ќе владееш над него“. Не само што го утеши и како сожаллива мајка го обвитка со благи зборови, за да го смири, туку за да го охрабри му рече и : „Он ќе гледа во тебе и ти ќе владееш над него“, потомците на Авел ќе ти бидат подредени; ти ќе владееш. Ова е играта на милосрдието и љубовта Божја за да може човекот да успева во својот живот.
Овие бунтовни млади луѓе, кои често нè доведуваат до безнадежност, нашите романтични деца, се деца Божји. Тие имаат многу помисли, подводливост, страсти, себичност, разочарувања од татковата лоза и од своето детство. Мислат и сакаат многу нешта, и се занимаваат со многу нешта, како да имаат многу богови. Нивниот живот е едно многубоштво. Но Господ Исус Христос и оние што веруваа во многу богови ги повика на еднобоштво.
Тропарот на светите пет Маченици, кои денес ги прославуваме, многу убаво вели: „Многубоштвото како неосветлена скинија, која со вера се укинува“. Тоа многубоштво што луѓето, било како догма, било како дело, го имаат во своите животи, е една сцена, нешто привремено што со верата согорува и се укинува. Тоа е една сцена што покажува самотија, издвоеност, суша, сиромаштија и пустош, заблуда на човекот кој живее далеку од Христа. Една сцена која Едниот и Единиот Бог ќе ја укине. Такви чуда секојдневно се случуваат.
Бог само од љубов, без никаква неопходност и интерес го создаде Адам како Свој син, го постави во рајот за да биде уважуван, да биде фален, да владее и да се радува и ужива во својата убавина и во Бога Кој е добар со Својата убавина. Неговиот живот беше чест и слава. Можеше да стане бог. Тоа стана јасно со давањето на имиња, кога Бог му рече на Адам да им даде имиња на созданијата. Така му откри дека тој го има правото Божјо и дека со тоа може да стекне неразделива божественост, да стане еднаков на Бога.
Од тогаш човекот и Бог си играат. Татко и син. Он го создава Адам како другар во играта, и го повикува во играта за напредок на сета твар. Светот, созданието како некоја топка преминуваат од раката на едниот во раката на другиот, за да би можеле и двајцата да се веселат и да стигнат до вечноста.
Старец Емилијан
Деца Божји
IV дел
Но, човекот Го измами Бога. Стана лукав. Не ги почитуваше правилата на играта и отпадна од радоста. Го изгуби подобието Божјо, слободата, владеењето. Токму заради тоа Христос и станува човек. Се преоблекува, прима на Себе смртно тело, за да ја разреши трагедијата на нашата душа. Он се облекува во човечка природа, не одделувајќи се од природата непристапна. Нè кани на нова рајска игра, играта на Црквата, но со предуслов да бидеме чесни. Он сака нашиот ум да не е расеан, срцето наше да е приковано за Него, да не Го лажеме. Мислата наша, срцето наше да е „преселување во небесната држава“, бидејќи тоа беше целта на Рајот. Авва Исаија многу убаво кажува: играта со Христа е „смрт за секој човек и за сите созданија“. Значи немој да дозволуваш во твојот живот помеѓу тебе и Христа да застане некој што сака да те повлече со себе, да направи да се слизнеш. Истото се однесува и на твоите стремежи, мисли и помисли. Не подлегнувај. Повторно стани дете за да би можел да Му бидеш добар соиграч на Христа. „Ако не се обратиш и не бидеш како дете“, нема да бидеш Мој.
Но ние ја изгубивме својата природа, нам природниот простор, природниот однос со Бога и сега пребиваме во лукавство. Се срамиме да бидеме чесни кон Христа. Постиме во својата куќа, но не постиме надвор од неа. Веруваме во Бога, а не го исповедаме тоа. Милиони луѓе итаат да се поклонат на иконата „Достојно ест“, на иконите и моштите на светиите и мачениците. Се поклонуваат во манастирите, но какви се во секојдневниот живот? Животот ни дава право да се посомневаме и да се запрашаме колкумина се верни. И потоа грешните луѓе се фалат со тоа дека сите се грешни како нив. Сите не веруваат во Бога, како што и тие не веруваат. Исчезна природноста на нашиот живот во светот.
Што прават градоначалниците на општините кога во нивните градови нема дрвја, градини, реки, а на децата им е неопходно да растат во природно опкружување? Прават „детски радости“ (во Грција така ги нарекуваат парковите за деца). Државата дава милиони за да биде уреден посебен простор кој децата ќе го чувствуваат како своја природна околина.
Има ли Христос „детски радости“? Има, и Он не ги заснова нив со помош на милиони, туку со Својата радост, која ни ја предава со Телото Свое, Крвта Своја и Духот Свој. Кои се тие „детски радости“? Едната од нив е основна – Црквата. Црквата среде грижите од овој свет е место на кое децата навистина можат да Го познаат Бога и да ја имаат природната атмосфера на Рајот. Тука е привлечен домот, Рајот, богослужението, тајните, зборот Божји, небесните искуства. Колкумина се оние кои само после една Литургија одлучиле да живеат духовно! И колку се оние кои, бидејќи запознале еден пожртвуван и благочестив свештеник, ја доживеале љубовта Божја и го промениле начинот на живот!
Црквата е преполна со градини, т. е. со храмови, црковни и духовни установи. Но за мене, манастирите се без сомнеж најдобри „детски радости“. Тоа сме го доживеале уште од своето детство. Манастирите се уредени градини. Недостижни „детски радости“. За малото дете манастирите се најпривлечни. На нашите бденија доаѓаат три годишни деца и ги следат како и возрасните. Ние не можеме да бдееме толку саати. Но, децата стануваат воодушевени и нетрпеливо очекуваат повторно да го посетат манастирот. Израснуваат со тие духовни искуства.
Манастирот е непрестајно собирање на децата Божји. Еден друг свет, со поинакви закони, поинаква логика, живот различен од секојдневниот живот. Полесен живот. Таму бојата на Христа е поприродна. Деноноќно среќаваш светии, пееш и Го славиш Христа, се радуваш на видливото присуство на Невидливиот Бог. Сè е уредено така што „Бог е сè во сè“.
Монасите се оние кои „ништо немаат, а сè имаат“. Имаат сè во сопственост, и немаат никакви потешкотии. Ослободени од обврски, одговорности, хирови, тие заедно сите светии секој ден со „химни и духовни песни“ играат пред жртвеникот. Како што Давид, со „гусли и со гласна труба… играјќи и плескајќи со рацете“ играше пред кивотот, пред Бога, така и срцата на монасите воскликнуваат за да нема тешкотии.
Секојдневниот престој во Рајот дава можност за божествени искачувања и духовен напредок. Децата Божји се хранат со млекото на богослужбените слики и символи, икони, секојдневни празници, бденија, што го прави духовниот живот посилен. Бог на тие дечиња им дава умно учество во познанието, благодатта, силата, за да биде учесници во богоприготвените собранија и духовни погодности.
Таму секој ден чувствуваш дека Бог ти зборува: „Гледај, Јас и децата што Бог ми ги даде“. Таму, поколенија и поколенија доаѓаат и не проаѓаат, зашто се осветуваат. Таму поколенија и поколенија луѓе, посетувајќи ги манастирите и заминувајќи од нив, не запираат, туку и понатаму уште повеќе напредуваат кон Бога. Овие детски паркови влијаат на децата Божји, така што тие кога заминуваат надвор од манастирот, ја живеат љубовта, познанието, искуството, новиот живот, што во манастирите го спознаваат и запознаваат, така што стануваат големи, и корисни, и светии, и пастири, и од „Бога научени“ членови на нашата Црква. Бидејќи манастирите не се поинакви од Црквата, туку секојдневно, непрестајно собирање на таа иста Црква.
Да научиме да си играме со Христа, со оглед на тоа дека сите ние се вбројувамево редовите на децата. Мудроста, Христос, нежно си игра со децата кои Го следат. Ги прима во играта на животот, во небоземниот и богочовечки собор, „говорејќи над путирот со возвишена проповед: „Кој е безумен нека се приближи кон Мене… Дојдете и јадете го лебот Мој“. Немојте да посакувате да сте оние кои добиваат признанија од луѓе. Бидете луди, бидете безумни за светот, а за Мене умни. Дојдете и јадете од Моите лебови: „Пијте го виното што ви го нудам“, пијте го опојното вино на благодатта. Да бидеме мали деца на кои Христос им вели: „Дојдете, развеселете се, опијте се, неуморно играјте.
Ако, по некој случај, се чувствуваме стари, да се вброиме меѓу децата и да посакаме и ние да си играме како деца Божји.
Секој нека си направи свој рај, во срцето свое, во домот свој. Да се заинтересираме за „градењето на духот“, за да го направиме срцето своето угодно пред Бога, за Он да посака да си игра со нас, и да Го благословуваме „Оној Кој нè создаде и Кој нè опива со Своите добра“.
Да го исполниме огнениот копнеж и пророштвото Божјо за нас. Што вели Господ: „Градските плоштади ќе се исполнат со дечиња и девојчиња што си играат на плоштадите во својот град“, за пророчки, поетски, во преносно значење да ни ја покаже невидливата, но вистинита реалност дека Бог во Својата игра придобива души. А „градските плоштади“, плоштадите Ерусалимски, Црквите, Рајот, „ќе се наполнат со дечиња и девојчиња што си играат“. Грешници нема многу. Дечињата и девојчињата што си играат, ги исполнуваат плоштадите градски, Рајот Христов.
Да бидеме и ние меѓу дечињата кои сега, на Божиќ, ќе ги преплават храмовите и секој ден да се испитуваме дали навистина сме момчиња и девојчиња кои „на плоштадите“ си играат заедно со Христа.
******************
Колку чини едно чудо
Едно девојче ја зеде својата касичка прасенце и ја испразни нејзината содржина. Три пати ги изброја ситните парички, за да не направи ниту една грешка. Имаше точно еден долар и 11 центи. Ги зеде монетките и тргна кон блиската аптека. Аптекарот во тој момент зборуваше со еден дотеран господин и воопшто не обрати внимание на малечката. Девојчето намерно направи некаков звук со своите чевлиња, ама ништо. Тогаш таа зеде една од своите парички и тропна со неа врз бирото на аптекарот.
– „Што сакаш“- ја запраша малку нервозно аптекарот. „Не гледаш ли дека зборувам со брат ми, кого не сум го видел толку долги години?“
Тогаш малечката му рече:
– „Ве молам би сакала да ви кажам за брат ми. Знаете, тој е многу болен и сакам да купам едно чудо за него!“
¬- „Извини“, и одговори тој, „чуда не продаваме овде“.
– „Ама, знаете“, рече девојчето, „брат ми има нешто што му расте во главата, и татко ми вели дека само чудо ќе нè спаси. Затоа, кажете ми колку чини едно чудо за да го купам? Имам пари…“. Братот на аптекарот, кој со голем интерес го следеше разговорот, ја замоли малечката да му објасни поточно од какво чудо има потреба нејзиниот брат.
– „Не знам“, му одговори таа со насолзени очи. „Сè што знам е дека треба да му се направи операција, и дека татко ми нема пари. Затоа сакам да платам јас, со мои пари“.
На прашањето на дотераниот господин, колку пари има, девојчето му одговори: „Еден долар и 11 центи, ама, ако треба, ќе најдам и други пари“.
– „Каква коинциденција“, се насмевна дотераниот господин. „Тоа е токму цената за едно чудо за твојот мал брат. Еден долар и 11 центи!“
Потоа ги зеде парите, ја фати малечката за рака, и ѝ рече: „Ајде сега да појдеме заедно кај вас дома за да ги запознам твоите родители и твоето братче, па да направиме едно чудо“.
Дотераниот господин беше Картон Арсборг, познатиот неврохирург. Операцијата беше успешна и малото братче се врати дома здраво.
– „Операцијата беше вистинско чудо“, шепотеше мајката. „Се прашувам колку ќе нè чинеше“. А малечката тивко се насмевна. Таа точно знаеше колку чини едно чудо: еден долар и 11 центи, плус верата на едно мало дете…
****************
Архимандрит Емилијан
Бракот, голема тајна
I дел
Никој не се сомнева во тоа дека после денот на раѓањето и Крштението, најважен ден во животот на човекот е неговото стапување во брак. Секако, и најчесната и најсветата Света Тајна брак, се најде меѓу останатите институции кои светската бура на нашево време се обиде да ги сотре.
Бракот, за многумина е прилика за забава и уживање. Но, животот е сериозно прашање. Тој е духовна борба, напредување кон целта, кон Небото. Бракот е најризичната точка и најважното средство за тоа напредување. Никому не му е дозволено да ги избегне брачните врски, без оглед на тоа дали, посветувајќи Му се на Бога, ќе склопи таинствен брак (монаштво), или, пак, еден светотаински брак.
Темата со која денес ќе се позанимаваме е светотаинскиот брак. Ќе видиме како бракот може да допринесе за нашиот духовен живот, за да би се надоврзале на темата што ја започнавме во нашата претходна беседа. Знаеме дека бракот е од Бога востановена институција. „Чесен е бракот“, „тој е голема тајна“. Човекот кој не влегол во брак, просто поминува низ животот и исчезнува, додека, пак, брачниот човек живее живот.
Како ли размислуваат современите луѓе за таа света институција брак, за таа „голема тајна“, која е благословена од нашата Црква? Влегуваш во брак и мислиш се соединуваат две благајни, два интереси, две суети. Се соединуваат две личности без идеали, би рекле: две нули. Зашто луѓето без идеали, без потрага не се ништо друго освен нули.
Околу себе секогаш го слушаш следново: „Стапив во брак за да си го живеам животот, а не да се затворам во четири ѕида“. Слушаш и некој друг како вели: „Стапив во брак за убаво да си го поминувам животот“, и своите деца, доколку воопшто имаат деца, ги предаваат на некоја непозната жена, за да би можеле слободно да трчаат по театри, кина и световни друштва. Така нивниот дом станува хотел, во кој ноќе, или дури и после полноќ, после проводот, се враќаат за да се одморат. Луѓето се празни одвнатре, па затоа чувствуваат вистинска празнина во својот дом. Во домот за нив не постои никакво задоволство, па затоа, трчаат, се влечкаат ваму – таму, за да пронајдат среќа.
Стапуваат во брак без знаење, без свест и одговорност, само затоа што сакаат да стапат во брак или затоа што мислат дека тоа е неопходно за да се вклопат во општеството. Но, каков е резултатот? Тоа го гледаме секојдневно. На сите ни се познати урнатините на бракот. Еден световен брак, како што денес се сфаќа бракот, може да има само една карактеристика: тој е убиец на човековиот духовен живот. Поради тоа треба да почувствуваме дека ако промашиме во бракот, скоро како да сме промашиле и во својот духовен живот. Ако, пак, успееме во бракот, сме успеале и во духовниот живот. Нашиот успех или неуспех, напредок или потоп во духовниот живот, започнува со бракот.
Значи, бидејќи ова е толку сериозна тема, вреди да се види кои предуслови и каква подготовка се неопходни за да се постигне среќен, вистински христијански брак.
За да би можеле момчето или девојката да имаат успешен брак, тие треба уште од мали да стекнат соодветно воспитание. Како што детето треба да чита, како што учи да размислува и да се интересира за своите родители или за своето здравје, така треба да го подготвиме и за тоа да може да склопи успешен брак.
Но во нашево време, никој не се труди децата да ги подготви за таа голема тајна, која ќе одигра најважна улога во нивниот живот. Ни родителите се занимаваат со тоа, со исклучок на подготвувањето на миразот, за што навистина се интересираат.
Детето уште од мало треба да научи да сака, да дава, да си скратува себеси, т. е. да се жртвува себеси, да слуша. Да чувствува дека чистотата на неговото тело и душа се неговото скапоцено богатство, кое треба да го чува како зеница на окото.
Карактерот на детето треба да се обликува нормално, за тоа да може да стане чесен, храбар, решителен, искрен, радосен човек, а не некое полужално суштество, кое непрестајно ќе ја оплакува својата судбина, безволен предмет без размислување и сила.
Детето од мало треба да научи да се интересира за некоја наука или за некое занимање, за утре да е способно да го издржува своето семејство, или, пак, ако е девојче да помага ако тоа е потребно. Жената, дури и ако е образована, треба да научи да биде домаќинка. Да научи да готви и пере, да шие, да везе. Некој би рекол: „Оче, тоа што го зборуваш е разбирливо само по себе“. Прашајте ги мажите, па ќе видите колку жени, кога ќе се омажат, не знаат ништо за домаќинството.
Изборот на животниот сопатник е исто така прашање, кое кога ќе стигнеме до соодветната возраст не треба да се одложува. Човекот во никој случај не треба да брза, зашто „брзиот брак е брза безнадежност“, но ниту, пак, да го одлага тоа важно прашање во својот живот. Не треба да одолговлекува, зашто одолговлекувањето е смртна опасност за неговата душа. По правило, нормалниот ритам на човековиот духовен живот почнува со бракот. Неоженетиот/немажената човек или жена како да живее во ходник и сеуште не влегол во собата.
Родителите нека се грижат детето да се однесува нормално, но и да се моли на Бога, за тој благословен миг да дојде како дар испратен од Бога.
Секако, кога ќе дојде до изборот на сопружник, детето ќе ги земе во предвид и мислењето на родителите. Колку само пати, вие што сте родители, сте почувствувале како со нож да ви го прободуваат срцето, кога вашите деца не ве прашале за мислење во врска со оној кој ќе им биде животен другар. Мајчиното срце е чувствително и не може да издржи толкаво ранување. Детето треба да ги праша родителите, зашто тие имаат некоја особена интуиција со која ги поимаат нештата што се однесуваат на нивните деца. Но тоа не значи дека при изборот таткото и мајката треба да вршат притисок на своето дете. Нека го остават, на крајот, само да си го направи својот избор.
Ако го принудиш своето дете по прашање на бракот, доколку работите не одат добро, тебе ќе те смета за одговорен. Со притисок никогаш не бива нешто добро. Ќе му помогнеш, но ќе го оставиш сам да го избере оној кој повеќе му се допаѓа, или оној кон кого ќе почувствува љубов – љубов, а не сожалување и сомилост. Ако твоето дете, после некое познанство ти рече: „Ми е жал за него, кутриот. Ќе се оженам за него“, тогаш да знаете дека се наоѓаме во предворјето на еден неуспешен брак. Само човекот кој повеќе ќе му се допадне на детето, или кого нашето дете ќе го засака, може да остане покрај него. Би требало и двајцата, идниот маж и жена, да сакаат брак, да чувствуваат привлечност еден кон друг, да сакаат вистински, внатрешно, ненасилно да живеат заедно. Неполезно е по тоа прашање да извршиме притисок на своите деца. Понекогаш, од љубов, мислиме дека тие се наша сопственост и дека со нив можеме да правиме сè што сакаме. Така нашето дете станува едно суштество, неспособно, било како брачно или безбрачно, да го живее животот.
На бракот секако ќе му претходи запознавање, кое е едно многу чувствително прашање, а кое ние, меѓутоа, го забораваме. Запознавањето никогаш не треба да нè заслепува, ако не сме сигурни дека тоа е објективно. Љубовта не го заслепува човекот. Љубовта му ги отвора очите да го види другиот онаков каков што е, и со неговите неодостатоци. Народот вели: „Облекувај обувки од своето место, макар и да бидат тесни“. Значи, земи го човекот што си го запознал. А запознавањето секогаш треба да е поврзано со веридбата, која е исто така едно тешко прашање.
Кога на една девојка ѝ предложив сериозно да се замисли дали треба да ја продолжи својата веридба, таа ми одговори: „Мајка ми ќе ме заколе ако ја раскинам веридбата“. Но, веридбата не постои, ако не постои и можноста таа да се раскине. Тоа што сум се верил, не значи декак секако и ќе се венчам. Тоа значи, да видам дали треба да се венчам со човекот за кого сум се верил. Ако некоја девојка не е во состојба да ја раскине веридбата, не треба ни да се вери, или подобро да не влегува во брак. Треба да бидеме многу внимателни во периодот на веридбата, зашто на тој начин ќе имаме многу помалку несогласувања и несреќи после венчавката. Уште за време на запознавањето, како што вели еден човек, треба да го држиш своето срце во себеси, и со двете раце, како да се работи за некоја мечка. Зашто знаете колку е опасно срцето, кое наместо во брак може да те одведе во грев. Постои можност, човекот што си го одбрал да те гледа како играчка или,пак, како пробна четкичка за заби. После ти ќе доживееш плач и тага, но веќе ќе биде доцна, зашто ќе се покаже дека твојот ангел бил направен од кал.
Архимандрит Емилијан
Бракот, голема тајна
II дел
Немој да избереш човек кој минува часови и часови по клубови, по забави, патувања и луксузи, ниту, пак, оној кај кого ќе откриеш дека зад неговите зборови на љубов се крие себељубие. Немој да ја избереш за жена онаа која е налик на барут, па пламнува штом ќе ѝ кажеш нешто. Таа не е сопруга за тебе.
И уште, ако сакаш да имаш навистина успешен брак, не приоѓај до онаа девојка или младич кој не може да се одвои од своите родители. Христовата заповед е јасна: „Поради тоа човекот ќе ги остави своите татко и мајка и ќе се прилепи до жената своја“. Кога ќе видиш дека оној другиот е приврзан за мајката или за таткото, дека ги слуша со отворена уста, и дека е подготвен да стори било што, што ќе му кажат неговите родители, бегај подалеку од него. Тоа е еден емотивно болен, душевно незрел човек, и со него не ќе можеш да создадеш семејство. Оној што ќе го избереш за маж треба да има храброст, да биде јунак. Но, како би можел да биде јунак, кога сé уште не научил, не сфатил, не го сварил тоа дека домот негов бил само саксија во која го ставиле, за после тоа да го извадат и засадат на некое друго место?
Исто така кога ќе дојде време да го избереш човекот на својот живот, обрати внимание да не е можеби некоја затворена личност, па нема пријатели. Ако денес нема пријатели, утре ќе му биде многу тешко да те има тебе за пријател и сопружник.
Обрни внимание на тие што постојано роптаат, на оние кои се жалат, на меланхоличните кои личат на птици кукавици. Обрати внимание на оние кои непрестајно се жалат: Не ме сакаш! Не ме разбираш! Нешто не е во ред со тие Божји созданија. Уште обрати внимание на фанатиците и на наизглед побожните. Не на верниците, туку на таканаречените побожни, кои се возбудуваат поради безначајни нешта, сè им пречи и се пречувствителни. Како ќе можеш да живееш со таков човек? Тоа би било како да седиш на трње.
Уште обрати внимание на оние кои бракот го гледаат како некое зло, како некој затвор, и на оние што велат: „Никогаш во својот живот не сум помислил на брак“.
Обрати внимание и на некои лажни христијани, кои бракот го сметаат како нешто ниско, како грев и кои штом слушнат нешто во врска со бракот, ја наведнуваат главата. Ако стапиш во брак со некој таков, тој за тебе ќе биде трн, а ако таквиот се одлучи за монаштво, ќе биде товар за манастирот.
Обрати внимание на оние кои мислат дека се совршени и себеси не си наоѓаат никаква мана додека, пак, на другите секогаш им наоѓаат. Обрати внимание на оние кои мислат дека се „избраници Божји“ и дека можат да го променат целиот свет.
Да обратиш внимание и на едно многу важно прашање: наследност. Добро запознај ги таткото, мајката, дедото, бабата, стриковците, тетките на дотичниот. И уште на тоа за идниот брак да постојат основни материјални предуслови.
Но, пред сè обрати внимание на верата. Верува ли? Дали човекот кого мислиш да го направиш свој животен сопатник има идеали? Како ќе може да те прими во срцето, ако нему Христос не му значи ништо? Зар мислиш дека ќе може да те цени тебе кога не можел да Го цени Христа? Светото Писмо на мажот му вели дека жената твоја треба да биде „жена на заветот“, значи, од твојата вера, религија; онаа која ќе те поврзува со Бога. Само тогаш ќе можеш, како што велат отците на нашата Црква, да склопиш брак „со согласност на епископот“, значи со одобрение на Црквата, а не само со формална дозвола. Претходно разговарај со својот духовник. Сè испитај со него, и тој како вистински пријател ќе застане покрај тебе, па кога ќе стигнете до посакуваната цел, бракот за тебе ќе биде веќе дар Божји. Ќе биде дар, зашто „секој си има свој сопствен дар“. Бог на секого од нас му го дава неговиот дар. Еден го испраќа во брак, а друг во девственост. Не дека Бог избира, велејќи вие ќе бидете на оваа страна, а вие на онаа, туку Бог ни дава храброст, поддршка, сила, за да можеме успешно да го завршиме она што го избрало нашето срце.
Ако на овој начин сте го избрале својот човек, заблагодарете Му на Бога. Поврзете го со својот духовник. Ако немате духовник, заедно изберете еден духовник, кој ќе биде ваш Старец, отец, оној кој ќе ве потсетува на Бога и ќе ви укажува на Него.
Во животот ќе имате многу потешкотии. Испитите ќе паѓаат како дожд. Грижите ќе ве опседнуваат и почесто ќе гледате дека вашиот христијански живот станува тежок. Немојте да се вознемирувате. Бог ќе помогне. Ти направи го она што зависи од тебе. Можеш ли пет минути дневно да ги проучуваш Светите книги? Изучувај ги. Можеш ли да се молиш пет минути дневно? Моли се. А ако не можеш пет, моли се две минути. Останатото е грижа на Бога.
Немој да губиш надеж кога во бракот ќе наидеш на потешкотии, кога ќе видиш дека твојот духовен живот не напредува, но немој ни да се задоволуваш со она што веќе си го стекнал. Вознеси го своето срце кон Бога. Угледај се на оние кои Нему Му дале сè, и прави сè што можеш за да бидеш сличен на нив, па макар и со копнежот во твоето срце. Кога на тој начин ќе тргнеш понатаму, навистина ќе почувствуваш што е целта на бракот. Во спротивно, и ти низ животот ќе талкаш, како што талка некој слепец.
Што е, значи, целта на бракот? Ќе ви наведам три главни цели. Прво, бракот е пат на труд, напор. Заедничкиот живот на мажот и жената се нарекува сопружништво, значи, тие под ист јарем го подигнуваат заедничкиот товар. Бракот е сопатништво и заедничка судбина во напорот и неволјите, но секако и во радоста. Ама, обично шест жици на нашиот живот одѕвонуваат тажно, а само една радосно. Мажот и жената ќе пијат од истата чаша на бурите, неволјите, маките, поразите. Свештеникот во текот на чинот на светата Тајна брак на младенците им дава да пијат од истата чаша, која се нарекува „заедничка чаша“, зашто заедно ќе го поднесуваат товарот на бракот. Таа чаша се нарекува и „соединување“, зашто тие се соединуваат за заедно да ги понесат радоста и болката.
Кога двајца ќе влезат во брак, тоа е како да велат: „Заедно ќе продолжиме понатаму, рака под рака, и во добро и во зло. Ќе ги поминеме и мрачните часови, часовите полни со мака и тежина, и часовите на монотонија. Но и во најдлабоката ноќ, треба да покажуваме дека веруваме во светлината и сонцето“. О, драги мои, кој може да каже дека не поминува низ тешки мигови во својот живот? Но, не е мала работа тоа да знаеш дека во тешки мигови за тебе, во своите стравови и искушенија, во раката своја ќе држиш една друга сакана рака. Новиот Завет вели дека секој човек ќе помине низ болка, а пред сите нив, оној кој влегува во брак. „Си се разрешил ли од жена?“, прашува св. Ап. Павле. Значи, не си се оженил? „Не барај жена. Ако и се ожениш, не правиш грев“. Ако се ожениш, немаш грев. „И девојка ако се омажи, не погрешила. Но, таквите ќе имаат телесни неволји“ (1 Кор. 7, 27-28).
Кога веќе се жениш, имај на ум дека многу ќе страдаш, дека животот твој ќе биде крст, но расцутен крст. Ќе ги донесе и своите радости, и насмевки, и убавини. Кога, пак, во твојот живот е ведро, имај го на ум цветот, кој крие еден крст (како на пр. цветот на афионот, кој има четири ливчиња и црна дамка во облик на крст на средина). Така во твојата ведрина наеднаш може да се појави еден крст.
Животот не е забава, како што мислат поедини луѓе што влегуваат во брак, па после паѓаат од небото на земјата. Бракот е едно широко море, не знаеш што ќе излезе од него. Го земаш човекот кого со страв и трепет и со големо внимание си го одбрал, па после година – две, или пет, откриваш дека те изневерил.
Да се верува дека бракот е пат на кој треба да ја бараме својата среќа, и одрекувањето од Крстот е погрешно сфаќање на бракот. Радоста на бракот е во тоа мажот и жената, двајцата да ги подметнуваат своите плеќи и заедно да одат нагоре по стрмнината на животот. „Не сте страдале? Не сте ни љубеле“, вели еден поет. Само оној што страда може вистински да љуби. Поради тоа маката е неопходна состојка во бракот. „Бракот“, вели еден древен поет и философ, „е еден свет кого надежта го разубавува, а несреќата го прави посилен“. Како што челикот се покажува во огнот, исто така и човекот во бракот, во огнот на тешкотиите се кали. Кога од далеку го набљудуваш бракот, сè ти изгледа како мед и млеко, сè ти се насмевнува. Кога ќе се приближиш тогаш ќе видиш колку тешки мигови крие тој.
„Не е добро за човекот да биде сам“, вели Бог, поради тоа стави покрај него еден другар, еден помошник во сите мигови од неговиот живот, а особено во подвизите за верата; зашто треба многу да се намачиш за да би можел да ја одржиш својата вера. Бог на сите ни ја испраќа Својата благодат. Но, ни ја испраќа кога сме расположени доброволно да трпиме и поднесуваме. Некои, штом ќе наидат на препреки бегаат. Го забораваат и Бога и Црквата. Но верата, Бог и Црквата не се кошула која ја слекуваме штом ќе се испотиме.
Бракот е, значи, едно напредување во тагите и радостите. Кога маките ти изгледаат претешки, сеќавај се дека Бог е со тебе. Он ќе го подигне крстот. Он, Кој и те венчал. Кога Го молиме Бога за нешто, не секогаш се случува Он веднаш да ни го даде решението. Нè води многу пополека. Понекогаш и со години. Светиот Дух „се моли за нас со неискажливи воздивнувања“. Значи, ти се мачиш, а Сам Христос со тебе ја трпи болката. Треба да минеме низ болката, во спротивно, нашиот живот нема да има вистинска смисла.
Второ, бракот е едно напредување во љубовта. Создавање на еден нов човек: „И двајцата ќе бидат едно тело“, вели Евангелието. Бог соединува двајца и ги прави еден човек. Од единството на двајцата, кои одлучуваат да ги изедначат своите чекори и да ги усогласат отчукувањата на своите срца, произлегува еден човек. Во таа длабока и исконска љубов едниот е присуство, жива реалност во срцето на другиот. Оженет/омажена сум, и тоа значи дека ниту еден ден, и ако е можно, дури ни неколку мигови не можам без својот животен другар. Мојот сопруг, мојата сопруга е еден дел од моето битие, од моето тело, мојата душа: мое дополнение. Го претставува она со коешто се занимава мојот ум. Претставува причина поради која чувствувам дека моето срце чука.
Двајцата разменуваат веренички прстени за да покажат дека во животните промени, на крајот повторно ќе останат соединети. Секој носи прстен на кој е испишано името на другиот и символично го става на прстот, од каде што поминува една вена која оди директно до срцето. Значи, името на другиот се испишува во моето срце. Едниот, би можеле да кажеме, на другиот му ја дава крвта од своето срце. Го става во утробата своја.
„Што правиш?“, го прашале еднаш еден романописец, а тој се изненадил. „Што правам?“, какво чудно прашање. Па, ја сакам Олга, својата жена“. Мажот живее за да ја сака својата жена. Жената живее за да го сака мажот свој.
Љубовта е она најосновното во бракот. „Ниедно море, ниедна планина, ниедно место и време, ниеден злобен јазик не ќе може да нè оддели“, велел некој кој ја љубел својата сопруга. „Ако можете, земете го“, велела некоја друга жена, „тој се крие во моето срце“. Него го барале во врска со некоја клевета за да го осудат, а тој се криел.
Бракот, значи, претставува соединување во едно. Бог се гнаси од разводи и разделби. Бара нераскинливо единство. Свештеникот ги вади прстените од левиот прст, ги става на десниот, па потоа повторно на левиот, за на крај да ги стави на нивната десна рака. Зашто десната рака е онаа со која во главно работиме. Тоа покажува дека другиот веќе ја поседува мојата рака. Не правам ништо што тој не сака. Врзан сум за неа. Врзана сум за него. Живеам за другиот, поради тоа ги трпам неговите недостатоци. Оној кој не може да го истрпи другиот, не може ни да влезе во брак.
Архимандрит Емилијан
Бракот, голема тајна
III дел
Што сака мојот брачен другар? Што го интересира? Што е тоа што го прави задоволен? Тоа треба да ме радува, интересира, преокупира и мене. Уште барам и повод да му приредам мали, ситни задоволства. Како денес да го израдувам својот сопруг, својата сопруга, е прашање што човекот во брак секојдневно си го поставува. Се занимава со проблемчињата на другиот, со неговите интереси, неговата наука, неговата работа, неговите пријатели, за сè да им биде заедничко, за да покаже дека учествува во неговото секојдневие.
Ако е потребно да се повлече, се повлекува. Оној што љуби, последен легнува, а прв наутро станува. Родителите на другиот ги гледа како свои родители, со посветеност, со нежност. Зашто, многу добро знаеме, дека кога детето влегува во брак, тоа за родителот е еден многу тежок момент, иако самиот тој ја подготвил свадбата. Бракот е нешто што таткото и мајката ги наведува на плач, зашто се разделуваат од своето дете.
Жената преку послушноста ја изразува својата љубов кон мажот. Му се покорува, токму онака како што Црквата Му се покорува на Христа. Нејзината среќа е во тоа да ја исполнува волјата на својот маж. Неискреноста, тврдоглавоста, роптањето се секири кои го кршат стеблото на сопружничката среќа.
Жената е срцето. Мажот е „главата“. Жената е срцето што љуби. Таа е постојана во тешкотиите низ кои минува мажот, како царицата Теодора која го поддржа својот маж Јустинијан на тронот. Таа во неговите среќни мигови се труди уште повеќе да го издигне на висините на идеалот. Во миговите, пак, на мака, како еден прекрасен и тивок украс стои покрај него за да би можела да му пружи мир.
Мажот треба да се сеќава дека неговата жена е онаа која Бог му ја доверил. Жената негова е една душа што Бог му ја подарил, за тој потоа повторно да Му ја врати Нему. Тој ја сака својата жена, „како што Христос ја сака Црквата Своја“. Ја заштитува, се грижи за неа, ѝ дава сигурност, особено кога е загрижена, кога е болна. Знаеме, всушност, колку женската душа е чувствителна, поради тоа, како што вели ап. Петар, „им оддаваме чест како на послаби женски суштества“. Женската душа се навредува, малодушна е, многу лесно се менува, одеднаш останува без надеж. Поради тоа мажот треба да биде покрај неа, полн со љубов и нежност, за да успее да стане нејзино богатство.
Бракот е, драги мои, како еден чамец кој на бранови плови меѓу карпите. Ако бидеш само малку невнимателен, тој ќе се разбие на парчиња.
Бракот, рековме, е прво: еден пат на болка, второ: пат на љубовта и трето: пат кон небото, Божји призив. Бракот е, како што вели Светото Писмо, „тајна голема“.
Знаеме за седум Свети Тајни. Овде тајната означува еден знак за таинственото присуство на некое вистинско случување. Иконата е една тајна. Кога ѝ се поклонуваме, ние не се поклонуваме на дрвото, туку на Самиот Христос, или на Пресвета Богородица, или на Светителот, кој е таинствено присутен. Чесниот крст Го символизира Христа. Во него постои таинственото присуство Христово. И бракот е нешто такво. Каде што се, вели, „двајца или тројца собрани во Мое име, таму сум и Јас“. Двајца влегуваат во брак во име на Христа – тие веќе стануваат знак кој Го содржи и поседува Самиот Христос.
Затоа, кога со ова сознание гледаш некој брачен пар, тоа е како да Го гледаш Христа. Во тоа постои некое богојавление. Поради тоа, во некои други земји, во текот на чинот на светата Тајна брак, на младенците им ставаат круни, за да покажат дека мажот Го претставува Христа Царот, а жената Црквата, или, пак, за таа прилика користат маслинови гранчиња.
Во бракот, значи, сè е символично. Запалените свеќи ги символизираат петте девојки. Кога свештеникот во текот на чинот на светата Тајна брак им ги подава на младоженецот и невестата тие свеќи, тоа е исто како да им вели: очекувајте Го Христа како петте девојки. Или, пак, тие свеќи ги символизираат огнените јазици кои слегоа на Педесетница, и всушност се присуство на Светиот Дух.
Прстените свештеникот ги зема од Светата Трпеза, каде што претходно ги ставил, и ги поставува на масата, токму затоа за да покаже дека бракот започнува со Христа, и дека со Христа ќе се заврши. Свештеникот исто така ги соединува рацете на младенците за да покаже дека Самиот Христос ги соединува. Значи, Христос е вткаен во тајната и во нивниот живот.
Сето она што се извршува во текот на обредот на светата Тајна брак, се сенки и символи кои покажуваат дека Христос е присутен. Кога седиш и наеднаш ќе здогледаш некоја сенка, сфаќаш дека некој доаѓа. Не го гледаш, но знаеш дека доаѓа. Стануваш рано наутро и го гледаш како крв црвениот хоризонт на исток. Уште малку, велиш, па ќе изгрее сонцето. Навистина таму, зад планините, ѕирка сонцето.
Кога го гледаш својот брак, својот маж, својата жена, кога ги гледаш грижите свои, телото на својот сопатник, сè во домот свој, знај дека тоа се знаци за присуството Христово. Тоа е како да ги слушаш Неговите чекори, како да заминува, како да сега, во овој миг, ќе го чуеш и гласот Негов. Сето тоа се сенки кои ни покажуваат дека Христос е со нас. Вистина е дека ние поради своите грижи се чувствуваме како да е Он е отсутен. Но, Го гледаме во сенките и сигурни сме дека е со нас. Токму затоа, во древноста не постоела засебна служба за светата Тајна брак. Ги земале мажот и жената, ги доведувале во црквата, ги причестувале и ги пуштале да си заминат. Што значи тоа? Дека тие веќе живеат со Христа.
И венците се символ на присуството Христово. Конкретно, тие го символизираат страдањето. Се сеќавате ли на четириесетте маченици во смрзнатото езеро на кои Христос им дал венци? Така и Црквата сега им дава венци на младенците, спомнувајќи го и св. Прокопиј, кој на неколку жени им советувал да пострадаат за да ја покажат својата љубов кон Христа. Значи, мажот и жената ставаат венци за да покажат дека се подготвени да станат маченици заради Христа, Кој е со нив.
Влегувам во брак, значи живеам и умирам за Христа. Влегувам во брак, значи Го сакам, и жеден сум за Христа.
Кој уште носеше венец? Царевите носеа венци. Според тоа, венците покажуваат дека сопружниците се цареви, а нивниот дом царство, царство на Црквата, еден дел од Црквата.
Од кога започна бракот? Откако човекот погреши. Претходно не постоеше бракот во денешниот облик. Кога првосоздадените, после падот, го изгубија Рајот, Адам ја позна Ева и започна бракот. Зошто? За да се сеќаваме на својот пад и на излегувањето од Рајот, и да го бараме Рајот. Бракот сега бива повторно враќање во духовниот Рај, во Црквата Христова. Значи, влегувам во брак и станувам цар, станувам верен и вистински член на Црквата Христова и се трудам во Негова слава.
Венците уште ја покажуваат и конечната победа во Царството Небесно. Кога свештеникот ги зема венците, тој Му се обраќа на Христа: „Преземи ги нивните венци во Царството Свое“.
Затоа бракот е едно патување: почнува на земјата и завршува на небото. Едно спојување, едно поврзување со Христа, Кој нè уверува дека еднаш ќе отидеме на небото. Бракот е „еден мост кој преведува од земјата на небото“. Како светата Тајна на нашата Црква да вели: „Над љубовта, над мажот твој, над жената твоја, над секојдневните случувања, имај го на ум тоа дека си предвиден за Небото, дека си тргнал по патот кој секако треба да те одведе таму“. Невестата и младоженецот ги подаваат рацете, свештеникот ги зема за раце и тие по него одат околу масата играјќи и пеејќи. Тоа значи дека бракот е патување, пат кој ќе се заврши на Небото, во Вечноста.
Ни се чини дека во бракот се венчаваат двајца. Но, не се двајца, туку тројца. Мажот ја зема жената, а жената мажот. Но двајцата Го земаат Христа. Според тоа, тројца учествуваат во Тајната и од тогаш низ животот, тие биваат и остануваат тројца.
За време на песната „Исаије ликуј“, свештеникот, кој е образ Христов, младенците ги води со себе. Тоа значи дека Христос нè грабнал, нè искупил, нè заробил, нè направил Негови. Токму поради тоа „бракот е тајна голема“.
Зборот „тајна“, на латински е преведен како sacramentum, што значи заклетва. Значи, бракот е заклетва, соединување, поврзување, како што претходно зборувавме. Тоа сега веќе е постојан однос, врска со Христа.
Значи, влегувам во брак и Му го покорувам своето срце на Христа. Ако сакаш, можеш да влезеш во брак; ако сакаш, можеш да не влезеш во брак. Но, ако влезеш во брак, бракот во твојата Православна Црква, која те родила, ја има таа смисла. Оженет сум/омажена сум, тоа значи дека сум слуга Христов.
*****************
Отец Александар Шмеман
Недела на блудниот син
Враќањето од прогонство
Во третата недела од подготовката за Великиот Пост, ние ја слушаме параболата за блудниот син (Лука, 15, 11 – 32). Параболата и химните што се пеат тој ден, зборуваат за покајанието како за човеково враќање од самоволно прогонство. Дознаваме дека блудниот син отишол во „далечна земја“ и таму потрошил сè што имал. Далечна земја! Тоа е единствената определба на состојбата на човекот, којашто мораме да ја прифатиме и усвоиме, кога ќе почнеме да приоѓаме кон Бога. Човекот што никогаш не го искусил ова, макар дури и за миг, и којшто никогаш не почувствувал дека е оддалечен од Бога и од вистинскиот живот, никогаш нема да разбере што е тоа христијанство. А оној што во овој свет се чувствува „како дома“ и кого никогаш не го измачувал носталгичниот копнеж за една друга реалност, нема да може да разбере што е покајание.
Покајанието често се претвора во рамнодушно и „објективно“ набројување на гревови и престапи, во акт на „признавање на вината“ во правен спор. На исповедта и на разрешувањето се гледа како да се од јуридичка природа, а се превидува нешто суштинско, нешто без кое ниту исповедта ниту разрешувањето ќе имаат значење и сила. Тоа „нешто“ е чувството на отуѓеност од Бога, од радоста на општењето со Него, од вистинскиот живот што е создаден и ни е подарен од Бога. Навистина, лесно е да исповедаме дека не сме ги запазувале постите, дека сме ги пропуштале утринските и вечерните молитви, дека сме биле невоздржани во лутината. Но, сосема е поинакво сознанието дека сум ја извалкал и изгубил својата духовна убавина, дека сум далеку од својот вистински „дом“, од својот реален живот и дека во самата моја животна суштина, нешто драгоцено, чисто и прекрасно, е безнадежно скршено. Тоа и само тоа сознание е вистинско покајание и длабока желба за враќање назад и за повторно пронаоѓање на загубениот „дом“. Од Бога сум примил огромно богатство: пред сè живот и можност да му се насладувам, да го исполнам со значење, со љубов и со знаење; а потоа – во крштението – го примивме Новиот Живот, Самиот Христос, дарот на Светиот Дух, мирот и радоста на Царството Небесно. Јас сум примил знаење за Бога и во Него знаење за сè друго, сила и можност да станам син Божји. И сето тоа го загубив, и продолжувам да го губам, не само низ гревовите и прегрешенијата, туку во гревот што ги надминува сите гревови – во отстапувањето на мојата љубов од Бога, претпочитајќи ја „туѓата земја“, пред прекрасниот Татков дом.
Но, Црквата ми напомнува за она што сум го напуштил и загубил. И слушајќи го нејзиниот глас, јас си спомнувам. Безумно се оддалечив од Твојата Татковска слава – се пее во кондакот на тој ден – и со грешници го расипав богатството што ми го даде. Но повикувам кон Тебе со гласот на блудниот син: Согрешив пред Тебе милосрден Отче, но прими ме мене кој се каам, прими ме, како еден од наемниците Твои.
И кога така се присетувам, јас во себе наоѓам и желба и сила да се вратам: …Ќе се вратам кон милостивиот Отец, во солзи повикувајќи: прими ме како еден од наемниците Твои…
Овде треба да се спомне и една литургиска специфичност на оваа „Недела на блудниот син“. На утрената, по радосните и торжествени псалми на Полиелејот, го пееме полниот со тага псалм 136:
На реките вавилонски таму седевме и плачевме, кога си спомнувавме за Сион… Како да пееме песна Господова во туѓа земја? Ако те заборавам тебе Ерусалиме, нека биде заборавена десницата моја. Нека се залепи јазикот мој за непцата мои, ако не си спомнувам за тебе, ако не го ставам Ерусалим за почеток на мојата радост…
Тоа е псалм на прогонството: Го пееле Евреите во вавилонското ропство, кога си спомнувале за својот свет град Ерусалим. Тој засекогаш станал песна на човекот што осознава дека е во прогонство, оддалечен од Бога, и сфаќајќи го тоа, станува нов човек, човек што не може да биде исполнет со ништо во овој паднат свет, затоа што, по природа и по призив, секогаш, како поклоник, го бара Совршенството.
Овој псалм ќе се пее уште двапати, во последните две недели пред Великиот Пост. Тој ни го открива значењето на постот како поклоничко патување и покајание, како враќање во домот на Отецот.
******************
Неколку мисли за вечниот живот
Ќе започнеме најпрвин со еден цитат од Посланијата на Апостол Павле, каде симболиката на пченичното зрно кое се сее во земјата за одново да никне и да даде плод, е земена како приказ за воскресението на мртвите: „Се сее за распаѓање, воскреснува во нераспаѓање…“ Значи има безброј примери во секојдневието на човекот кои сведочат за воскресението, односно за врската со оној, друг живот, што почнува отаде гробот. Ете и природата која зиме умира во оковите на ледот, а напролет воскреснува во сета своја убавина, сведочи за тоа. Па и самиот наш живот кој минува низ многу духовни умирања и повторни раѓања: умира детето за да се роди младичот, умира младичот за да се роди зрел човек… и на крај она последното, можеби најболно умирање… сето ова сведочи дека смртта е само премин.
Човекот едноставно не бил создаден за смрт. Всушност него го создала љубовта Божја и го повикала на бесмртност, која извирала од совршената заедница меѓу него и Бога. И сѐ додека човекот ја чувал таа заедница, бесмртноста била негова најприродна одлика. Но кога паднал во грев и ја раскинал заедницата со Бога, тој истовремено се лишил и од вечниот живот, оставајќи ја својата смртност и грешност како наследство на сите свои потомци. И човекот никогаш не ќе можел сам со свои сили да ја победи смртта, доколку Бог, побуден од за нас несфатлива љубов кон Своето создание не слегол на земјата, за повторно да ја премости големата бездна меѓу Него и човекот, да ја воспостави некогашната заедница и на човечкиот род одново да му го врати божественото достоинство и вечниот живот. Христос слезе на земјата, ја прими на себе целата човечка природа, ја соедини со Неговата Божественост, и така покажа, дека само со силата на божеството, на Бога, човекот може да ја победи смртта. Значи, единствено христијанството на човештвото му понуди многу повеќе од некакви апстрактни поими или субјективни хипотези за вечноста, му понуди заедница со жива и реална Личност – воскреснатиот наш Бог и Спасител Христос. Само преку таа заедница човекот станува вистински бесмртен, зашто Христос е единствениот Животодавец и со Него вечниот живот станува реалност, уште овде, на земјата. Всушност, Христос е одговорот и на ненадминливиот проблем со очајот и бесмисленоста на овој живот и само во Него животот добива своја смисла, зашто е накалемен на вечноста. Без Него човечкиот живот е сведен само на едно биолошко постоење, чиј происход се гревот и смртта. Ние го примаме вечниот живот тогаш кога ќе ја усвоиме Христовата Личност како суштина на нашата личност, како што вели св. Апостол Павле: „Не живеам веќе јас, туку Христос живее во мене“ (Гал. 2, 20). Усвојувајќи Го Христа за суштина на нашата личност, ние стануваме учесници во Божјата природа – стануваме дел од телото Христово, т.е. Црквата. А Црквата е носител на бесмртноста Христова.
Душата после смртта
Според учењето на светите отци на православната Црква, како и според искуството од многуте јавувања на упокоени луѓе, ние делумно знаеме што се случува со душата кога таа го напушта телото. Имено таа не само што продолжува да живее по смртта на телото, туку и понатаму ги задржува сите оние способности и сили што ги имала пред да се одвои од него. Таа има потполна личност и самосвест, чувствува, сознава, сфаќа и расудува. Свесна е за својата лична бесмртност, се сеќава на својот живот на земјата и на целата духовна содржина што ја стекнала за време на таа земска заедница со телото, сепак нејзиното знаење е посеопфатно. Кога престанува гледањето со телесните очи, тогаш започнува духовното гледање. Тоа кај оние на умирање често започнува уште пред упокојувањето и тие тогаш гледаат и други души околу нив и дури разговараат со нив, т.е гледаат нешта што другите не можат да ги видат. Зашто кога душата ќе излезе од телото, таа се наоѓа во присуство на многу други духови, светли и темни, и обично притежнува кон оние што ѝ се духовно поблиски. Во текот на првите два дена душата има извесна слобода, може да посетува места на земјата што ѝ се драги, а на третиот ден навлегува во други простори. Притоа таа преминува покрај мноштво поднебесни духови на злобата, кои ѝ ги предочуваат лошите дела што тие ја наговориле да ги направи додека била во тело на земјата. Следните 37 дена душата ги посетува рајските населби и бездните пеколни, не знаејќи сѐ уште каде ќе биде конечно сместена. На четириесеттиот ден после смртта на душата ѝ се одредува местото на пребивање до Второто Христово доаѓање на земјата и Неговиот сеопшт сеправеден Суд. Дотогаш сѐ уште се можни промени во положбите на душите, особено преку принесување на молитви за нив на светата Литургија, но и преку личните молитви и давање милостина за нивни покој.
Местото на душата после овој живот – рајот или адот
Во најголема мера тоа зависи од нас самите, бидејќи од Бога го имаме најголемиот и најскапоцен дар – слободната волја и ние самите избираме уште додека сме во тело, дали со добри дела и Светотаински живот во Црквата, ќе се трудиме што повеќе да се уподобиме на Бога и така да ја придобиеме вечната радост, или пак, препуштајќи се на своите страсти и на демонските предлози, ќе се оддалечиме од Бога, Кој е извор на радоста и така ќе ја придобиеме вечната смрт. Би биле неправедни кон Бога како Творец на сѐ видливо и невидливо, доколку Нему Му го припишеме постоењето на пеколот. Бог е седобар, Он не создаде ништо лошо и погубно за човекот. Всушност, самиот човек, по своја слободна волја, избирајќи непослушание кон Бога, ги придоби како свој удел гревот, пеколот и смртта.
Сфаќање за рајот и пеколот
Според православното учење Рајот и пеколот се состојби на душата. Рајот е блаженство на душата поради заедничарењето со Бога, а се придобива со исполнување на Христовата заповед за љубов кон Бога и кон ближниот. Тука се содржани сите други заповеди. Кога се придржуваме на оваа заповед, тогаш плодовите на Светиот Дух, кои се љубов, радост, мир, долготрпение, благост, добрина, вера, кротост, воздржание (Гал. 5, 22), продираат во нашите души, како предвкус на Рајот. Во Давидовите псалми се вели: „Вкусете и видете колку е благ Господ“ (Пс. 34, 8). Тоа значи: Живејте согласно Божјата волја и ќе видите колку е благ Господ. Душата која има предвкус на рајот чувствува неискажлив мир и спокојство, радост и среќа од присуството на Светиот Дух и дотогаш несетена рајска сладост што срцето понекогаш не може дури ни да ја поднесе. Но таа сладост колку и да е голема е само предвкус, немаме зборови да ја искажеме радоста што на небесата е подготвена за оние што се потрудиле да Го прослават Бога овде, на земјата.
И како што Рајот е сладост на душата поради близината Божја, така пеколот е состојба на крајна болка, очај, несреќа, жалост, осаменост, страв, бесмисленост, како последица на животот без Бога, отуѓеност од Божјата љубов – егоизам. Кратко речено, егоизмот е последно обесмислување на животот и умртвување на сѐ бесмртно и Божјо во себе. Тој, исто како и Рајот, започнува уште пред смртта, во сегашниот живот. Таквата состојба е измачување на душата, како последица на гревот. Но, повторно ќе кажам, и оваа болка на душата е само предвкус.
Заедничарење помеѓу душите во оностраниот свет
Душата после овој живот преминува во другиот, бесмртниот живот, каде се среќава со своите сакани родители, роднини и пријатели кои претходно се упокоиле. Рајот значи љубов. А таму каде што е љубовта постои заедница и општење, а оттука и познавање. Св. Симеон Нов Богослов вели: „Ако, значи, светиите стануваат боголики и Го познаваат Бога онолку колку што и Бог ги познава нив, и ако Синот Го познава Отецот, како што Отецот Го познава Синот, тогаш и светиите ќе се видат и ќе се познаат едни со други. Или како што ангелот му кажал на св. Макариј, во тој свет исто како и овде, душите се познаваат едни со други, се радуваат и разговараат.
Стравот од смртта
Уште од падот на Адам смртта станала нерешлив проблем на човекот, реалност пред која тој постојано се плашел и треперел. Но љубовта на нашиот Создател, Кој доброволно пострада за нас, го победи и тој наш најголем страв. Сега, после Овоплотувањето и Воскресението на нашиот Господ Исус Христос, смртта веќе не е спокојна, таа веќе не е апсолутна. Зборувајќи за победата над смртта В. Лоски вели вака: „Воскресението ја промени човечката падната природа, ни ја откри прекрасната можност – можноста да се освети и самата смрт. Од тогаш смртта не е слепа уличка, туку врата кон Царството. Сега кога ни е вратена благодатта, иако неа ја носиме во себе како во „глинен сад“, како во сместувалиште на се уште смртни созданија, сепак, во нашата кревкост се крие сила што ја победува смртта“.
Чуда поврзани со животот после смртта
Зборувајќи за животот после смртта скептиците обично одмавнуваат со рака и велат: „А, кој се вратил од таму за да ни каже како е?“ Но, тие го забораваат она најважно сведоштво што ние го славиме како најголем и најрадосен празник во Православието, кој е темел на нашата надеж – Христовото Воскресение. Христос прими доброволна смрт, три дена беше во гробот и најпосле воскресна во слава, оставајќи ни така неприкосновено сведоштво за победата над смртта и за идното воскресение на човекот. Он им се објави на Своите ученици апостоли и по воскресението извесно време беше со нив. Најпосле пред нивните очи се вознесе во слава. Меѓутоа доколку ова сведоштво на апостолите не е доволно, ние имаме сведоштво од многу луѓе кои во моменти на искушенија се помолиле на Пресвета Богородица, св. Николај, св. Димитриј, св. Георгиј и многу други светии и нивните молитви биле услишени. Сите овие светии биле луѓе кои живееле на земјата, и кои со својот богоугоден живот го придобиле Царството на вечната радост, стекнувајќи смелост пред Бога да бидат наши молитвени застапници. Зарем тоа што тие се присутни во нашите животи, бдеат над нас, ги слушаат нашите молитви и ни помагаат, не е доволно сведоштво за тоа дека тие, иако телесно се упокоиле, се вечно живи? Ете многу пати се случило во манастирот да ги почувствуваме присуството и силната поткрепа на Пречистата Богомајка, на нашиот манастирски патрон и на други светии, а има и многу случаи со духовните чеда на нашиот старец, каде тие молитвено се обратиле до светиите и светите им помогнале. Тоа е секојдневна појава.
*******************
Отец Александар Шмеман
Великопосното богослужење
„Радосна тага“
За многумина, ако не и за мнозинството православни христијани, постот се состои од ограничено количество формални, претежно негативни правила и прописи: воздржување од извесна храна, игранки, и можеби од кино. Ние сме оддалечени од вистинскиот живот во Црквата во толкав степен што ни е речиси невозможно да разбереме дека во постот има нешто друго, нешто без кое што сите тие правила губат голем дел од својата смисла. Тоа „нешто друго“ може пред сé да биде определено како некаква атмосфера, настроеност, како состојба на духот, умот и душата којашто во текот на седум недели го проникнува сиот наш живот. Треба уште еднаш да се подвлече дека целта на постот не се состои во тоа тој да нè принуди на некакви формални обврски, туку во тоа да го омекне нашето срце, така што тоа би се отворило за духовната реалност и би ја доживеало скриената глад и жед за заедништво со Бога.
Таа посна атмосфера, таа единствена состојба на духот се создава пред сé преку богослужбите, преку различните литургиски промени коишто се воведуваат во литургискиот живот. Ако овие промени се разгледуваат одвоено, може да се добие впечаток дека се формално накалемени, но ако се сфатат како целина тие ни ја откриваат и ни ја соопштуваат самата суштина на постот, ни овозможуваат да ја видиме и да ја почувствуваме таа „радосна тага“, којашто претставува вистинска порака и вистински дар на постот. Би можело, без претерување, да се рече дека светите отци и светите писатели кои што ги составиле стихирите на Посниот Триод, кои што малку по малку, ја организирале општата структура на посните служби и коишто и ја придале на Преждеосвештената литургија таа особена нејзина убавина, имале единствено разбирање на човековата душа. Тие, навистина, ја знаеле уметноста на покајанието и секоја година, за време на постот, му ја даваат на секој што има уши да слушне и што има очи да ја види.
Како што веќе реков, таа „радосна тага“ е општ впечаток, и убеден сум дека секој човек што влегува во црквата за време на великопосната служба, па дури и оној што има ограничени познавања за богослужбите, ќе може веднаш да сфати што значи овој противречен исказ. Од една страна службата е проникната со некаква тивка тага: одеждите се темни, службите се подолги отколку обично, по монотони и речиси без движења. Читањата и пеењата се менуваат и речиси како ништо да не се „случува“. Во одредени интервали свештеникот излегува од олтарот и секогаш ја чита истата кратка молитва, а по секоја молитвена прозба сите што присуствуваат на богослужбата прават земен поклон. Така, ние долго стоиме во тоа молитвено еднообразие, во оваа тивка тага.
Но, потоа почнуваме да осознаваме дека оваа долга и еднообразна служба е потребна за да можеме да ја почувствуваме тајната и отпрвин незабележителното дејство на богослужбата врз нашето срце. Малку по малку, ние почнуваме да разбираме, или подобро речено, да чувствуваме дека оваа тага е навистина радосна и дека некоја таинствена преобразба почнува да дејствува во нас. Ни се чини дека доаѓаме на некое место до кое што не допира вревата на улицата и на животот и на сето она што обично ги исполнува нашите денови и ноќи, на местото каде што сета таа суета нема власт над нас. Сето она што ни изгледало толку многу важно и кое што ги исполнувало нашите души, таа состојба на растревоженост која што станала наша втора природа, почнува да исчезнува и ние почнуваме да вкусуваме ослободување, да чувствуваме леснотија и среќа. Тоа не е бучна и површна среќа која што доаѓа и си заминува по дваесет пати на ден и која што е крајно кршлива и минлива; тоа е среќа која што не произлегува од една определена причина туку од тоа што нашата душа, според зборовите на Достоевски, се докоснала до еден „друг свет“, се допрела до она што е полно со светлина, со мир, со радост и со неизгаслива надеж. Тогаш сфаќаме зошто службите биле толку долги и наизглед монотони. Сфаќаме дека од вообичаената состојба на нашата душа, оптоварена со суета, брзања и грижи, е речиси невозможно да се премине во тој мир, доколку претходно не „умреме“, доколку не воспоставиме во себе внатрешна постојаност. Ете зошто оние што размислуваат за црковните служби само како за некакви обврски и кои што секогаш прашуваат само за неопходниот минимум (колку често треба да одиме во црква? Колку често треба да се молиме?), никогаш нема да можат да го разберат вистинското значење на богослужбите кои што нé воведуваат во „друг свет“ – светот на Божјата присутност, но не наеднаш туку полека, поради нашата падната природа која што ја загуби способноста природно да влегува во тој „друг свет“.
Кога го вкусуваме тоа таинствено ослободување и таа леснотија и мир, таговната едноличност на богослужбите добива нова смисла – се преобразува. Таа е осветена со внатрешна убавина, како со ран сончев зрак којшто почнува да ги осветлува врвовите на горите, кога долините се сеуште темни. Таа светлост и таа скриена радост истекуваат од честото пеење „Алилуја“, од општата настроеност на великопосните богослужби. Тоа што најпрвин ни се чинело еднообразно, сега се преобразува во мир; тоа што најпрвин звучело тажно, сега се восприема како првоначално движење на душата која што се враќа кон загубените длабочини. Еве што ни возвестува секое утро првиот стих од великопосното „Алилуја“:
Од ноќта утренува мојот дух кон Тебе, Боже, зашто Твоите заповеди се светлина.
„Таговна радост“, тагата на моето прогонство, на расипаниот живот, светлината на Божјото присуство и простување, радост од родената љубов кон Бога и мир од враќањето во Домот на Отецот. Таква е настроеноста на великопосната богослужба, таков е нејзиниот прв допир со мојата душа.
*******************
Четири главни вида на суеверие
Постојат, главно, четири вида на суеверие: суеверие кое се манифестира внатре во црквите (отворање на вратата од црквата, курбан, палење на точно одреден број на свеќи, начинот на палење, начинот на оставање парички на иконите, оставање на други предмети или делови од облека да „постојат“ во црквата и други чинења и нечинења – најчесто при венчавките итн.); суеверие кое се манифестира преку одење кај бајачи (гатачи, гледачи, оџи итн.); суеверие кое се манифестира преку народните обичаи и суеверие во хороскопи и во одлучувачкото влијание на ѕвездите. Најлошо од сите суеверија е она кое се изразува со одење кај бајачи и слични, најподмолно е она кое се изразува и шири преку народните обичаи, најсоблазнителни се хороскопите, а најглупаво е она кое се практикува во црквите, особено ако тоа се случува пред очите или со знаење и помош на неуки свештеници, или во соработка (додуша ретко) меѓу бајачи и такви свештеници.
Посебна тема е кога и самите свештеници промовираат суеверие. На пример, се случува некои свештеници да извршуваат некоја Света Тајна (Крштевка, Венчавка итн.), а истовремено да вметнуваат во неа и некои елементи на суеверие (врзување на чворови со платна при Венчавка, менување на вода за крштевање или два различни купела за двата различни пола итн., итн.). Но, за тоа другпат. Сега само ќе спомнеме дека свештеникот, како пастир, наместо да го промовира треба да го искористи суеверието кај луѓето и да го преобрази во вистинска вера. Многу е полесно од суеверен човек да направиш верник, отколку да направиш верник од атеист. Тоа барем би требало да е лесна задача за свештенството – со актуелното ниво на духовен развој.
Во што се состои разликата помеѓу верата и суеверието? Верата секогашподразбира правилно (црковно-православно) верување во Отецот и Синот и Светиот Дух; личен подвиг (себежртвување) при исполнувањето на Божјите заповеди; учество во Светите Тајни на Црквата (Крштевање, Исповед, Причест итн.) и градење на личносен однос со Бог.
Суеверието е неправилно (магиско) верување; личен подвиг (или себежртвување) скоро да нема – особено не за исполнување на Божјите заповеди; учество во Светите Тајни на Црквата скоро да не постои, а и да постои во некој случај, тоа се практикува пак како магиски чин и никогаш (при суеверието) не се работи за градење на личносен однос со Бог, туку чинот се извршува исклучиво заради некаква среќа, некое здравје или некоја друга добивка и интерес. Суеверниот човек повеќе се плаши да не ги погреши или да не ги направи своите суеверни постапки, а не се плаши или не помислува дека со тоа што го прави ги прекршува заповедите на Живиот Бог. Суеверието е најпримитивен начин на верување.
Уште една битна разлика што треба обврзно да се спомне е тоа што во подвигот според верата секогаш содејствува и Божјата благодат, додека демонските застрашувачки помисли, влијанија и поттикнувања се постојани следбеници на суеверието. Дејството на Божјата благодат е такво што човек никогаш не се чувствува осамен, несигурен и уплашен; и не само тоа, туку секогаш се чувствува заштитен, радосен или утешен, храбар и полн со надеж и животна светлина – и тоа не само кога му е добро, туку и во најголемите несреќи што можат да го снајдат. Суеверниот човек најчесто се чувствува осамен, несигурен и уплашен (од демонските помисли – немој нешто да не згреши од тоа што му рекол бајачот или од тоа што налага народниот обичај или хороскопот, и сѐ да тргне наопаку) и го карактеризираат разни видови на забележливи невротични манифестации – нема контрола над своите помисли, чувства, а секако и над своите зборови и дела (да не говориме за растројства на личноста и психози како последици, ако и за тоа има психичка подлога). Суеверниот човек е најчесто несреќен и незадоволен, како и склон кон разни зависности. Наголема „радост“ му е еуфоријата, а најчесто е депресивен. Верата е живот со смисла и цел, а суеверието е бесмислен и бесцелен живот.
За очигледното суеверие, какво што е одењето кај бајачи и слични, заради правење бели или црни магии, како и за верувањето во одлучувачкото влијание на ѕвездите, нема ни потреба од зборување. За суеверието во народните обичаи кои најчесто се случуваат при разни радосни настани (венчавки, крштевки, празници, градби, почетоци на некој бизнис итн.) или тажни настани (погреби, болести и разни други несреќи – од кои човек бара избавување), како и за суеверието што се пројавува во црквите, треба посебно и постојано да се говори и да се потсетува затоа што е уште многу присутно во народот. Тоа е, како што спомнавме погоре, должност на свештениците кои постојано и непосредно се среќаваат со тие појави на терен. Посебно што суеверието е толку раширено и опасно што целиот наш народ го остава без Божјата благодат и постепено но сигурно го предава во рацете на неговите непријатели.
Важно, кај сите четири вида на суеверие принципот е ист: ако човек направи нешто – дали ќе жртвува животно (таканаречен курбан), или ќе исполни нешто што бајачот ќе му нареди (дали ќе носи некоја амајлија или кое било друго дејствие), или ќе исполни нешто што е согласно со народниот обичај за соодветното случување, или ќе постапи според хороскопот – тој „верува“ дека доследното извршување на обичајот (или правилото) ќе му донесе здравје, среќа или некоја друга корист или интерес. Човек, значи, „верува“ дека на некој автоматски (магиски) начин, без Бог, само преку некакво одредено чинење или (поретко) нечинење, без никаква мака или со малку пари, ќе си ги оствари своите желби и интереси.
Бидејќи, во целиот тој магиски пристап кон животот, личен однос и заедница со Бог скоро да не постои како опција, а за личен подвиг, покајание и исповед, како и Причест со Светите Христови Тајни најчесто не станува ни збор, се поставува следното нормално прашање за оние кои тоа го прават: Ако на Бога не Му служите и ако со Бога не заедничарите, сте се запрашале ли чии слуги сте вие и кој ви помага при остварувањето на вашите очекувања? Затоа што демонот е лажго и човекоубиец од почеток и може да исполни некои ваши магиски барања (ако заради вашата упорност во гревот на суеверието Бог тоа го дозволи) колку да ја улови вашата душа, а откако ќе му паднете во раце, секако ќе ве повлече со себе на патот по кој тој тргнал. Ама тој пат не е вистински Пат, Живот и Вистина – не е вечната љубов и слобода на Богочовекот Исус Христос, туку е вечна погибел и на душата и на телото.
Затоа, заради Богородица, Боже, биди милостив кон нас и дарувај ни покајание и просветлување за да можеме да го препознаеме и да отстапиме од секое демонско суеверие, кое нѐ одделува од Тебе и Твоето Царство.
С.Н.С.
****************************
Парче огледало
Професорот заврши со предавањето и како по навика се обрати кон своите студенти:
-Дали имате некое прашање?
Без да очекува некаков одговор, тргна кон вратата, но тогаш еден од студентите ненадејно го праша:
-Професоре, која е смислата на животот?
Другите студенти, кои веќе беа на излегување, потсмешливо се загледаа во својот колега.
Затечен од ова прашање, професорот некое време немо го набљудуваше студентот, прашувајќи се во себеси дали тој е сериозен или во прашање е некоја шега. Но набрзо сфати дека студентот навистина очекува одговор.
-Ќе ви одговорам – рече професорот. Потоа со раката посегна по џебот и од него извади паричник. Внатре имаше парче огледало големо колку една монета. Се загледа во парчето огледало и ја започна својата приказна:
-Бев дете кога почна војната. Еден ден на улицата видов безброј парченца од огледало што некој претходно го скршил. Бидејќи немав ниту една играчка, зедов едно од тие парченца за со него малку да си поиграм. Кога почнав да си играм со огледалото, ме понесе сознанието дека со него можам сончевата светлина да ја насочам и кон некои места и агли каде што сонцето не можеше да допре: длабоки јами, темни простории, делови на северните и студени страни на зградите… Кога пораснав и станав човек, сфатив дека тоа не беше само игра, туку и метафора за она што би можел да го правам во животот. Имено, и јас сум делче од едно огледало, кое не го познавам во целост, во сета негова величественост. Но и со она што го имам и што мислам дека сум, можам да внесам барем малку светлина, вистина, разбирање, добрина и нежност во темните и скриени катчиња на човечките срца и можеби така да променам нешто во човекот чие срце е мрачно.
Ако тоа и другите луѓе го забележат и сфатат, може и тие ќе се потрудат да го направат истото – да внесат светлина таму каде што ја нема. Ете тоа за мене е смислата на животот. И токму поради тоа уште го чувам ова парче огледало што со својата игра на светлината ми го покажа патот.
*************************************************
ЗА РАЗЛИКАТА МЕЃУ ЕВРЕЈСКАТА И ХРИСТИЈАНСКАТА БИБЛИЈА
И денес Евреите за своја света книга го имаат само Стариот завет, бидејќи тие Христос не Го препознале и прифатиле како очекуваниот Месија. Постои разлика меѓу нивната Библија и нашиот Стар завет, како по бројот, така и по редоследот на книгите во библискиот список. Нивното Свето писмо, тие го нарекуваат ТаНаК (акроним од почетните букви на трите групи книги: Тора, Невиим и Кетувим). Тора (Закон, Учење) се првите пет книги припишани на Мојсеј. Невиим (Пророците) се делат на две подгрупи: рани пророци (Исус Навин, Судии, 1 и 2 Самуилова, 1 и 2 Цареви) и доцни пророци (Исаија, Еремија, Езекил и 12 мали пророци).Кетувим (Писанија): Псалми, Јов, Изреки, Песна над песните, Рут, Плач Еремиин, Проповедник, Естира, Даниил, Ездра, 1 и 2 Летописи. Станува збор за 39 книги (22 според нивното сметање).
Христијанскиот список на Стариот завет е поинаков и тука имаме четири групи поделени според содржината, т.е. видот на книгите. Законски (Петокнижието Мојсеево=Тора),Историски (Исус Навин, Судии итн.), Поучни (Псалми, Изреки итн.) и Пророчки (пророчките книги). На сличен начин се дели и Новиот завет: Законски (Евангелијата), Историски (Дела), Поучни (Посланијата) и Пророчки (Откровението на Јован).
Постојат разлики во библискиот канон (список на прифатени книги како свети) кај различните христијански деноминации: меѓу православните, римокатолиците и протестантите, па и меѓу некои православни Цркви. Тоа важи, пред сè, за Стариот завет, додека Новиот завет со 27 книги е прифатен од сите христијани. Кај протестантите Стариот завет е ист како кај Евреите: 39 книги, иако поредокот е различен. Но, кај православните и римокатолиците списокот е подолг и има повеќе книги. Како се појавила таа разлика?
Уште во времето пред Христа, 3 век, за потребите на египетските Евреи во Александрија почнале да се преведуваат светите книги на грчки јазик. Значи самите Евреи уште пред Христа си ги превеле светите книги на грчки јазик и тој превод се нарекува Септуагината (превод на Седумдесетмината). Во времето на Христа, јудаизмот веќе бил доволно елинизиран, особено меѓу Евреите во дијаспората, тие го користеле Стариот завет на грчки јазик, а подоцна Септуагинтата природно и ќе стане христијанска Библија. Треба да се напомене, дека во тоа време Евреите ги имале одредено само првите две групи од нивната Библија (Тора и Невиим), додека третиот оддел Кетувим сè уште не бил дефиниран. Тоа се случува дури по Христа. Кога Евреите конечно го определуваат својот библиски канон, тие отфрлиле некои книги, можеби, како реакција на нивната употреба од страна на Христијанството, кое врз нив ги засновало своите учења. И така се појавила разлика во бројот на книги на Стариот завет меѓу Евреите и христијаните која постои до денес. Протестантите подоцна го преземаат еврејскиот список на старозаветни книги, кој, да повториме, бил конечно дефиниран во периодот по Христа.
Околу различниот поредок, треба да се напомене дека Библијата е составена од многу книги, а порано секоја книга постоела одделно физички и повеќето книги различно биле подредувани.
Нашата македонска Библија ја сочинуваат 77 книги: 50 – Стариот, 27 – Новиот завет. Ако го споредиме Стариот завет со еврејската или протестантската Библија, ќе видиме дека нашата има 11 книги повеќе, бидејќи тие се прифатени, во основа, преку Септуагинтата: Товит, Јудита, 2 и 3 Ездра, 1,2 и 3 Макавејски, Послание на Еремија, Варух, Сирах и Мудрост Соломонова. Разликата меѓу нашиот библиски канон и оној на Римокатоличката црква е во 3 книги што ги нема во римокатоличкиот список: 2 и 3 Ездра и 3 Макавејска.
Г.Г.
******************************************
За Православната Црква и Православната вера (прв дел)
ЗА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА И ПРАВОСЛАВНАТА ВЕРА (прв дел)
(Митрополит Кожански и Сервионски Дионисиј)
„Проповедниците на побожноста ги поздравуваме братски и со љубов кон отците, во слава и чест на Православието, за кое тие се бореле“.
(Од Синодиконот на Неделата на Православието)
„Навистина, нема ништо порадосно, отколку да се види толку големо мноштво, разделено на места, но сплотено во единствена љубов, во една хармонија на органи, во телото Христово“.
(Свети Василиј Велики, Писмо 70)
Првата недела од Великиот пост е посветена на подвизите на Христовата Црква против ересите, како и на победата на Православната вера над нив, како должна благодарност кон Бога за денот во кој повторно сме ја доживеале Христовата Црква со утврдените догмати на Православието. Во таа Недела на Православието славиме спомен од воспоставувањето на светите и чесни икони, па од 843 година до денес, на секоја црковна свеченост и молитва го повторуваме она, кое соборски е одлучено и со што ја величаме Православната вера: „Пророците како што прорекоа, апостолите како што нè научија, Црквата како што прими, учителите како што богословствуваа, вселената како што се согласи, благодатта како што засветли, Вистината како што се докажа, лагата како што исчезна, Премудроста како што се прослави, Христос како што утврди – така мислиме, така говориме, така проповедаме: Го почитуваме Христос, вистинскиот наш Бог, и Неговите светители во говорите, во пишувањата, во мислите, во жртвите, во иконите; Него како Бог и Господар Го почитуваме и Му се поклонуваме, нив, пак, заради заедничкиот Господ ги почитуваме како вистински Негови служители и им оддаваме должно почитување. Тоа е верата на апостолите, тоа е верата на отците, тоа е верата на православните христијани, таа вера ја утврди вселената“ (Од Триодот).
Иконоборството, кое ја тресело Византиската Империја околу 100, па и повеќе години, и на крајот соборски е осудено од страна на Црквата како ерес, од страна на свети Теодор Студит, бестрашниот борец за православната вера и Православната Црква, окарактеризирано е како „најбезбожен преврат на сè и сешто“. Барем што се однесува до првите двајца императори, Лав III и Константин V, треба да се признае дека тие не биле некои случајни државни водачи, било како војсководачи, било како политичари, меѓутоа тие нанесле голема штета како на самите себе, така и на другите, со тоа што се обиделе да реформираат нешта кои се однесуваат на Црквата. Борбата околу иконите била само една точка на која се свела општата црковна реформа, започната од страна на Исавријанците. И од сето она што се случило во текот на иконоборството се изведува еден значаен историски заклучок и историска поука, која свети Јован Дамаскин накусо ја изразува со зборовите: „Не е во власта на царевите да поставуваат закони во Црквата… На царевите им припаѓаат добрите државни работи, а црковната состојба им припаѓа на пастирите и учителите на Црквата“ (Против оние кои ги клеветат светите икони, Слово 3). Честопати, некои нешта во Црквата имаат потреба од некоја реформа, бидејќи Црквата, иако не е од овој свет, но се наоѓа и живее во светот и патува заедно со светот. Но, Црквата е жив организам и како таков организам таа има своја внатрешна сила и способност, која не само што го впива во себе и го осветува она што го прима, туку и го исфрла од себе сето она, кое би можело да предизвика болест или може да нанесе штета. Црквата ја оживува Светиот Дух Утешител, Кој пребива во неа во векови и ја воведува во сецела вистина. Оттука Црквата се препородува одозгора (од Бога), а не одоздола, како што тоа се случува во било која друга човечка организација.
Црквата, која секако дека не може да се дефинира, зашто е „повозвишена од небесата“ и „поширока од земјата“, како што вели свети Јован Златоуст, е тело, односно, жив организам, а не организација или некоја службена установа од државен тип. Таа, исто така, не е некое просто тело, туку „Христово тело“. Кога велиме Христово тело, не помислуваме на правно лице, во смисла дека таа претставува една група на организирани луѓе, кои би го носеле Христовото име и би зависеле од Христос, па дури и би биле управувани од Христос, туку во смисла дека таа е „жив богочовечки организам во кој, со помош на благодатта на Пресветиот Дух, се врши искупување и обожување на верните. За сега доволно ни е начелно да кажеме само толку за суштината на Црквата, зашто со тоа воедно се одредува и нејзината организација во светот заради исполнување на својата божествена мисија. Проблемите, пак, околу црковната организација секогаш се големи, од самото апостолско време па до денес, и тие наоѓаат свое правилно решение само тогаш, кога Црквата ќе биде набљудувана како единствен богочовечки организам“ (Ј. Муратидус)…
Православната Црква, според исказите на самите свети отци, е „Мајка Црква“. Овој назив „Мајка Црква“ за православните народи има голема смисла и секогаш ги потсетува на нивното спасение и зачувување низ долгите векови на горкото ропство, како и на воскресението и нивното воспоставување во слободните држави. Во Црквата и со Црквата и под крилјата на Мајката Црква тие народи се спасени. Во Христовата Црква пребива Духот Господов, а каде што е Духот Господов, таму е и слободата, и мирот, и заедничката правда, и сè она што денес претставува општо барање на народите и надеж и очекување на луѓето. Црквата, подигнувајќи го во Христовата крв светиот Путир на човечките идеали, на зажеднетите народи постојано им говори: „Со вера и љубов пристапете“. Токму тоа го претставува исповедањето на нашата вера во денешната вознемирена и критична епоха. И ние се молиме на Седржителот Бог да ни даде моќ да го држиме непоколебливо тоа исповедање и да останеме цврсти и непоколебливи во Евангелието, кое сме го примиле и во кое стоиме; а свештениот клир да не ја отфрли својата храброст, чувствувајќи дека во црквата ние не сме деца на отстапништвото, кои се осудени на погибел, туку чеда на верата на спасението на душите. Моќта на Православната Црква е голема и непобедлива, не само како управна организација, туку како духовна и морална сила во душите на народите кои се наоѓаат под нејзино раководство. Божјата Црква се наоѓа над сè што е светско и, спротивно на сите физички и вештачки растојанија, православните народи се соединуваат во едно тело во Православната Црква. Таа моќ и положба на Православната Црква во нејзините народи е еден капитал, кој има огромна духовна и морална вредност.
Овие зборови, вдахновени со пламена црковна мисла и напоени со чисто чувство на љубов, потребно е да се објаснат и еклисиолошки. Православната Црква не е едно, а народите кои се наоѓаат под нејзино раководство – друго, како, на пример, некое началство и власт, па макар биле и духовни, на кое му се потчинуваат и во кое се раководени од луѓе; или, пак, како два разделени и конкретни светови, како две спротивставени битија, едно јас, а друго ти. Православната Црква според местата е национална, а кога Православната Црква ја нарекуваме национална, ние не мислиме дека таа е и државна, иако како помесна таа постои во државата, има односи и контакти со државата и заедно се движи со државата. Називот „национална“ е сила, а воедно и тешкотија за Православната Црква. Зашто Црквата е „Господовиот народ“, „света нација“ и „царско свештенство“; таа е Евангелие воплотено „во семејното и националното предание“, кое е напоено од „моралот и обичаите, животот и културата“ и се поистоветува со онаа иста земја во која е вкоренет тој народ и истата ја преобразува. Во оваа дефиниција можеби има многу грешки и недоследности и токму тука се состои тешкотијата која ја спомнавме, но овие грешки не доаѓаат од поистоветување на Црквата и народот, туку од луѓето кои сакале од сето тоа да извлечат овоземна корист. Тоа поистоветување на Црквата и народот навистина претставува едно „мистичко чудо“ и „промена на Десницата на Севишниот“, која се случила во корените на самиот живот на тие народи преку Евангелието. Само тогаш, кога Црквата се претвора во историска установа на една нација и во орудие за политички цели, називот „национална“ за неа претставува слабост и нејзина трагедија, зашто тогаш нејзината богословска самосвест е или ослободена, или, пак, сосема исчезнала.
За Православната Црква и Православната вера (втор дел)
ЗА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА И ПРАВОСЛАВНАТА ВЕРА (втор дел)
(Митрополит Кожански и Сервионски Дионисиј)
„Проповедниците на побожноста ги поздравуваме братски и со љубов кон отците, во слава и чест на Православието, за кое тие се бореле“.
(Од Синодиконот на Неделата на Православието)
„Навистина, нема ништо порадосно, отколку да се види толку големо мноштво, разделено на места, но сплотено во единствена љубов, во една хармонија на органи, во телото Христово“.
(Свети Василиј Велики, Писмо 70)
Постои еден древен збор кој е создаден уште во најраниот период, а тоа е зборот христијанство. Во наше време, пак, за жал, тој збор нè оддалечува од суштината на Црквата и во нашите мисли создава поим на некаков философски поглед на светот или некаква идеологија, односно, една философска или социјална теорија или еден систем на религиозни познавања и морални правила. Меѓутоа, ние денес наместо „христијанство“говориме Црква и под тоа име подразбираме живот во целата негова полнота, сè до преображението на животот и обожувањето. Карактеристика на нашето време е токму тоа што таканареченото христијанство, онаму, каде што сеуште не се претворило во ерес на акција, останало само една целина на знаење научно и логички вклопени во еден систем, слично на многу други човечки системи. Меѓутоа, во Црквата нема ништо безипостасно, односно, ништо безлично, апстрактно, теоретско или создадено само со мозокот. Црквата е „столб и тврдина на вистината“ во лицата, во личностите. Бог е личност, личност е и Исус Христос, личност е и човекот, личности се и ангелите, личност е и ѓаволот. Сè што е вистина на верата и правило на животот, во Црквата се истакнува како личност. Во личноста на Исус Го гледаме Бог и го имаме Евангелието како Божја сила и мудрост и пат на спасението; во лицата (личностите) на светителите ја имаме праксата и теоријата на христијанскиот живот. Прво праксата, па потоа теоријата, зашто позната е аксиомата на светите отци дека преку праксата „се стигнува до теоријата“ (Свети Григориј Палама, Против Јулијан, I, 113). Вистината на Црквата се докажува и оправдува бидејќи е остварувана и е плодотворна на земјата во лицето на Исус Христос и сите светители.
Во Црквата постојат догми. Што значи, пак, догмата во црквата? Постојат идеолошки предрасуди и философски „догми“, кои однапред прифаќаат или негираат извесни принципи, но црковната догма не е некој однапред даден самоволен принцип или некаква предрасуда, туку тоа е ипостасна вистина која извира од зборовите на Божјото Откровение, која по спомен и запишано предание се чува во Црквата и живее во неа. Вистината на догмите се темели на животот и автентичноста на Црквата, која не е некаква философска школа или фракција, туку е дом на живиот Бог. И црковната догма не е некаков интелектуален проблем, туку духовно барање; не е сувоапарен член на теоретската вера, туку жив симбол на светоста. Обично се случува многумина од незнаење да ги осудуваат светите отци дека многу се занимавале со догмите, а ги заборавиле пректичните потреби на Црквата. Меѓутоа, во Црквата не постојат посебно и разделено теоретските и практичните прашања, како што ние говриме во поново време. Проблемите на Црквата се проблеми на животот, а во животот теоријата и праксата не се разделуваат. Поделбата на црковните прашања на, божем, теоретски и практични, води кон разбивање на црковниот организам и антиномија во животот. Тоа исто треба да го кажеме и за богословските и црковните прашања: не постојат посебно прашања и проблеми кои се богословски, а посебно црковни, зашто прашањата и проблемите во Богословието истовремено се и прашања на Црквата, и прашањата на Црквата се прашања на Богословието. Инаку, каде би одело Богословието без Црквата и Црквата без Богословието?
Без сомневање, еден од најголемите гревови, кој во наше време се извршува внатре во Црквата, е оној кога се одделува животот од догмите, љубовта од верата, Црквата од Богословието. Но, во тој случај што ни преостанува за животот да не ни се претвори само во живеење, љубовта да не ни биде само некаква светост и Црквата да не ни биде една обична човечка организација. Заради тоа денес живеењето на христијаните е во опасност да постане само форма без суштина и пракса без вистина. Дали во овој факт ние ја чувствуваме нашата одговорност за тоа и дали заради тоа нè опфаќа агонија? Агонија не чувствуваме заради стравотиите кои надоаѓаат, бидејќи за нив веруваме дека некако ќе нè заобиколат – и дај Боже да нè заобиколат, туку чувствуваме заради нашата одговорност и виновност. Каков и да биде исходот на нештата во светот, одговорноста на христијаните останува и покајанието нè повикува. Безбожништвото ја зело во свои раце евангелската проповед за социјалната правда, ја фалсификувало и ја направило улична лозинка; го натрупал народот и го претворил во толпа и срам; се дехристијанизираат и пропаѓаат децата на Црквата, а нас сеуште не нè зафаќа агонија или покајание?! Се плашиме само за „иднината“. Некои, пак, за да го избегнат и тој страв, се преоблекуваат и преминуваат на спротивната страна, правејќи му место на противникот да помине, со лукава и наивна мисла дека на таков начин „мудро“ се обезбедува себе си. Но, кога ќе претстои ставање на проба, каде тогаш ќе се најдат злите? „Кога праведникот одвај се спасува, тогаш безбожникот и грешникот каде ќе се јават?“ (1. Петр. 4: 18). Ете, токму за тој грев ние сме во опасност скапо да платиме, ако бидеме рамнодушни кон догмите, бидејќи, божем, сме заинтересирани за „мир и единство“; ако го предаваме преданието, зафатени, божем, со агонијата за „сегашноста“; ако го забораваме Богословието, бидејќи денес, божем, „потребата на луѓето“ е само „социјална“; ако се задоволуваме да служиме само на живеењето на луѓето, зашто луѓето, божем, не се гладни и жедни за животот. Потребно е свесно и совесно да го сфатиме поимот за догматите и поимот на преданието, кој е поим на Богословието и поим на животот. А сето тоа заедно не е некое просто теоретско знаење или некое историско паметење, или, пак, само некое чувство за современите потреби, туку тоа е доживување на вчерашното и утрешнотоденес и овде, во сегашноста, односно, она што и навистина е непрекината и вечна сегашност на Црквата.
Црквата се движи, како што гледаме дека и морето се движи, и дека вселената се движи. Да ја ставиме пред очите сликата на Христос како се движи и влегува со апостолите во Ерусалим. А токму тоа е движењето на Црквата низ историјата – Црквата, која ги води народите кон воскресението. На чело е Исус Христос, Водачот и Завршителот на верата, а по Него следат светот, апостолите, отците, народите… Честопати Исус Христос останува сам, не затоа што Он брза, туку затоа што светот заостанува позади; заостанува заради својата духовна и морална мрзливост. Евангелието говори дека „искачувајќи се за Ерусалим, Исус одеше пред нив“, и дека апостолите „врвејќи по Него, се боеја“. И додека Учителот им го пророкувал она „што напишале пророците за Синот Човечки“, „тие ништо од ова не разбираа“ (Марко 10: 32-33; Лука 18: 31-34). Кога би било можно, велиме и ние сега, кога би било можно да престане тоа одење… Кога би имало некој начин да го смениме патот… Само да говориме за христијанската цивилизација, но да не бидеме Црква; да го очекуваме воскресението, но да не влегуваме во Ерусалим… Ерусалим се наоѓа високо и нагорнината е напорна, а освен тоа, таму, во Ерусалим, не знаеме што ќе се случи со нас… Колку сила Му била потребна на Христос за да ги води со Себе безволните апостоли? Каква моќ треба да има Црквата за да го води со себе безволниот свет? Но, Црквата навистина е семоќна, зашто Црквата е Христос.
За Православната Црква и Православната вера (трет дел)
ЗА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА И ПРАВОСЛАВНАТА ВЕРА (трет дел)
(Митрополит Кожански и Сервионски Дионисиј)
„Проповедниците на побожноста ги поздравуваме братски и со љубов кон отците, во слава и чест на Православието, за кое тие се бореле“.
(Од Синодиконот на Неделата на Православието)
„Навистина, нема ништо порадосно, отколку да се види толку големо мноштво, разделено на места, но сплотено во единствена љубов, во една хармонија на органи, во телото Христово“.
(Свети Василиј Велики, Писмо 70)
Опишувајќи го во Евангелието образецот на добар пастир, Господ вели дека добриот пастир „кога ќе ги изведе овците свои, оди пред нив, и овците одат по него“ (Јован 10: 4). Но, и во овој случај тоа е тешкотија на Црквата во сегашно време: и тогаш кога ние бараме да одиме пред свештените пастири; и тогаш кога бараме пастирите да одат пред нас, а ние не ги следиме, повторно одговорноста им ја префрламе на пастирите. Не се сомневаме дека Бог ќе ги казни пастирите за нивните гревови, а народот ќе го осуди заради неговото незнаење. Но, дај Боже гревови во Црквата да имаат само пастирите, а народот да има само незнаење и одговорноста во Црквата да ја понесуваат само пастирите. Но, фала на Бога, што Црквата не ја сочинуваат само пастирите, не заради тоа што на таков начин и пастирите и народот би го поделиле заедно меѓу себе товарот на одговорноста, туку затоа што на таков начин заеднички ќе ја стекнеме величината на спасението. Некој свет маж рекол: „Она, што треба да го направиме во Црквата, секојдневно се зголемува, но оние, кои треба тоа да го направат, секојдневно се намалуваат“, сè помалку и помалку нè има. Сè помалку нè има, не само пастирите, туку воопшто – христијаните, верните чеда на Црквата и членовите на Христовото тело со потполна свест на својата мисла и со потполно чувство на одговорност. Карактеристика на нашето време е дехристијанизацијата на народите, а исто така, под надворешно влијание, и претворањето во безлична маса или обратно, распаѓање на единството во телото на Црквата во која, врз основа на апостолскиот принцип, сите сме „телото Христово, а поодделно – членови“ (1. Кор. 12: 27): тело, во однос на единството, а поодделно – членови, во однос на личноста на секој поединец. Црквата не е една сеопфатна рамка, а ние внатре во неа некаква содржина, туку ние сме она што го опфаќа и она што се опфаќа (и рамка и содржина), сочинувајќи го телото на Црквата и припаѓајќи ѝ неа. Да ја сочинуваме Црквата и да се наоѓаме во неа истовремено е и дар и одговорност. Оттука сите и секој сме должни заеднички да работиме на изградувањето на тоа тело и тој Божји храм.
Словото за Црквата нема крај, како што и за самата Црква временски и просторно не постои крајот. Но, ние овде уште ништо немаме речено ни за единството, ни за светоста, ни за соборноста, ниту за апостолноста на Црквата, како што тоа го формулира Символот на верата. Едната, Света, Соборна и Апостолска Црква Православна уште е и Црква на мачениците и Црква на отците, и дека таа е поле на крвта и темел на свештенството. Евангелието е „зборови за живот вечен“ (Јован 6: 68), ипостасно Божјо слово, живо и животворно. Евангелието не е теорија и книжевност, туку вистина, и живот, и пат, исповедништво и сведоштво на Светите. Кога ќе Го чуеме Бог како ни говори преку Евангелието, истовремено Го гледаме како чудотвори, како страда, умира и воскреснува, и заедно со Него ја гледаме војската на Спасителот на верата, која го доживеала Евангелието и дала добро исповедање и сведоштво за Исуса Христа. Тоа се апостолите, мачениците, пророците, ерарсите, преподобните и праведните, кои подвигот добро го завршиле и верата ја зачувале. Ние не се вознесуваме до нив само со умот, не ги спомнуваме само со мисла, ниту се сеќаваме на нив само во спомените, туку тие се секогаш со нас во Црквата: тие и ние сме Црквата. Тие се присутни со нас во Божествената литургија, пеејќи и служејќи Му на Бога со нас и молејќи се за нас, „како избрани Божји пријатели, кои имаат слобода пред Него“ (Свети Јован Дамаскин, За иконите, Слово 3: 41). Тоа е војската на распнатите, тоа е мноштво на страдалници вчерашни и денешни, во која војска и ние сме регрутирани и на која секојдневно ѝ припаѓаме. Тоа не се оние, кои страдаат заради тоа што не можат да го освојат и придобијат светот, туку тоа се оние, кои ги обелуваат своите алишта „со крвта на Агнецот“ (Откр. 7: 14), оние, кои го земаат врз себе Крстот, Крстот Господов, и се движат напред во една бесконечна поворка и чувствуваат една радост и една пофалба – радост и пофалба на Светите. Таа радост, која истовремено е и тага и жалост по Бога, не ја чувствуваат оние кои, и кога говорат дека се христијани, не го поднесуваат крстот и не ја прегрнуваат тагата, туку „сакаат да се фалат по тело“ (Гал. 6: 12) и својата положба во Црквата ја сметаат како некоја добра обезбеденост во животот и како прилика за својата благосостојба пред луѓето.
Животот на верникот е сведочење за Исус, сведочење кое се потврдува во тагите, тешкотиите и страдањата, гонењата и мачењата, а честопати и во крвта, односно, она што во јазикот на Црквата специјално се нарекува мачеништво. Гладот и жедта за правдата и желбите за лично совршенство, тоа е глад и жед и желба и на светителите и мачениците, на оние, кои секојдневно одат на смрт како „воодушевени жртви и разумни сепаленици“ заради Христа и заради Евангелието. „Тука е трпението и верата на светиите“ (Откр. 13: 10). Живеењето не се изградува и животот не се наследува со ѕидање на нашата неправда повторно врз неправедниците, туку со праведноста и трпението на светиите, како што е напишано во Откровението со еден израз на недостижна морална величина и духовна длабочина: „Кој чини неправда, нека чини неправда уште; и кој е осквернет, нека се осквернува уште; и кој е праведен, нека чини правда уште; и кој е свет, нека се осветува уште“ (Откр. 22: 11). Она што ќе остане засекогаш и што светот со вистинска благодарност ќе го принесе пред Бога, тоа е она што Црквата секојдневно го принесува на молитвата – крвта на мачениците, солзите на преподобните и потта на праведните, кои се посечени за Христовото сведоштво и за Божјото слово, и кои се покажале „било со живот или со смрт повозвишени од сите човечки мерки“ (Свети Григориј Ниски, Пофалба за светите 40 маченици). Возвишени не во смисла на „натчовек“, туку затоа што во себе го имале олицетворен Богочовекот Христос.
Претходно Црквата ја нарековме – Црква на отците и установа на свештенството, и тоа свештенство според силата на ракополагањето. За првото веќе зборувавме, а за другото доволно е само да ги повториме зборовите на светиот свештеномаченик Игнатиј Богоносец, дека без ракоположени свештеници „Црквата не може да се нарече Црква“ (Послание до Тралијците). Меѓу свештениците, а исто така и меѓу простите монаси, оние кои се одликуваат со православното учење и светоста на животот, тие во Црквата го добиваат свештениот назив и положбата на отците. Тоа се оние свештеници, а особено епископите, кои ги сочинуваат соборите и ги победија ересите и расколите, кои го проповедаа и посеаја Божјото слово. Тоа се оние, кои заедно со светите и добропобедни маченици и преподобни подвижници, го сочинуваат живото искуство на верата и преку кои во Црквата вечно се продолжува преданието на светите апостоли. Еве како еден голем православен свештеник и богослов говори за светите и богоносни отци, чие учење и предание го следи Православната Црква. Изразот: „Следејќи ги светите отци“, со кој почнува догматскиот проглас од Четвртиот Вселенски собор, „не значи само обраќање кон некое апстрактно предание, или некаква употреба на формули и изрази. Пред сè, тоа значи обраќање кон живи личности и свети сведоци. Оттука сведоштвото на светите отци нам ни дава нешто многу повеќе од проста и историска карактеристика. Сведоштвото на отците особено и сецело влегува во составот на Православната вера… Учењето на отците претставува постојана категорија на христијанското битие, цврста и конечна мера и критериум на правата вера. Затоа и нашето обраќање кон отците е нешто многу повеќе, отколку историско обраќање кон минатото или древноста. Светите отци не се само сведоци на древната вера, туку се сведоци на вистинската вера“. Објаснувајќи ги овие зборови и предупредувајќи предвремено за нивно евентуално погрешно разбирање, кое би се состоело само во надворешно и формално поддражавање на светите отци, или, пак, во некое слепо и нерасудно повторување на истите, истиот богослов и свештен учител го додава и следното: „Не е доволно само да ја одржуваме византиската литургија, да го обновиме византискиот иконопис и византиската музика, или да ги применуваме византиските форми на молитва и исихазам. Треба да дојдеме до самите корени на нашата отечко-преданиска побожност и повторно во себе да го воспоставиме отечкото мислење и сфаќање. Поинаку, ние сме во опасност да доживеем внатрешен расцеп меѓу отечко-преданиската форма на побожност и нашите форми на размислување, кои се туѓи на тоа предание“
************************************
ОСНОВНИТЕ ПРИНЦИПИ И ГЛАВНИТЕ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА (прв дел)
(Проф. Панагиот Брациотис)
Првата основна и најважна карактеристика на Православната Црква е нејзината приврзаност кон светото Предание, кое таа го наследила од раната католичанска (соборна) Црква. Православната Црква навистина е Црква на Преданието и во тоа нејзе ѝ припаѓа највисока чест, иако токму тој факт бил причина многумина неправославни богослови да ја сметаат за „скаменета мумија“. Не е чудно што многумина протестанти имаат ваков став за нашата Црква, која строго се придржува да традицијата. Но, навистина е чудно, па дури и необјасниво како може сличен став за нашата Црква да имаат римокатоличките теолози, кои исто како и Православната Црква, го признаваат Преданието за извор на христијанската вера, а во исто време го допушта и принципот на развој и новитети многу повеќе отколку Православието. Вистинит е фактот дека овој принцип му овозможува на римокатолицизмот еластично да се прилагодува на постоечката ситуација. Па сепак, лошата примена на еден таков принцип може да предизвика многу новотарии, дури и такви, кои длабоко навлегуваат во самата суштина на христијанската вера.
Меѓутоа, дури и да се прими светото Предание како извор на верата, мора да се признае неговата непроменливост, исто онака како што и Библијата (вториот извор на верата) е призната за непроменлива. Во Православната Црква на Преданието не се гледа како на статичен фактор, туку како на динамичен фактор. Верноста кон Преданието не значи едноставна ропска предаденост на минатите времиња и надворешниот авторитет, туку жива врска со целокупното историско искуство на Црквата. Како и на Библијата, во Православната Црква на светото Предание се гледа како на Божјо Слово, како на „извор на вода, што ќе тече во вечен живот“ (Јован 4: 14), какво што и навистина било во раната Црква и какво што подоцна се покажало во неисцрпната и чудотворна виталност на Православната Црква во текот на многувековната франечка, млетачка, турска и австриска доминација. Во извесното стагнирање, кое се забележува во нашата Црква, треба да се бараат историски, а не органски причини, поготово не во нејзината силна приврзаност кон светото Предание. Иако Православната Црква донекаде останала статична (или подобро кажано – стабилна), таа не се скаменила, туку продолжува да биде жива и животоподателна Црква, зашто црквата, која во мирни времиња произведува само учени богослови и добри христијани има помалку право да биде наречена жива црква од Црквата која ги негува и ги вдахновува мачениците, светителите и цели војски од Христови сведоци, како што тоа го правела и го прави Православната Црква.
Неправославните честопати го критикуваат Православието заради неговиот „традиционализам“, но тие го прескокнуваат фактот дека приврзаноста кон Преданието го сочинува основниот принцип и најбитната карактеристика на Христовата Црква од самиот нејзин почеток. Познато е дека христијанството, идејата за преданието ја презело од јудејството и дека токму на Преданието Црквата е и основана. Нашиот Господ усно им ја предал Благовеста на Своите апостоли, а тие усно и понатаму ја предавале на своите наследници. Две Евангелија се напишани од очевидци, а другите две се засновани на индиректното предание. Свети Лука особено потенцира: „Како што ни ги предадоа оние, кои уште од почетокот беа очевидци и служители на словото“ (Лука 1: 2). Христовата наука, која била наменета за сите народи, воглавно од апостолите била проповедана усно (спореди: Матеј 28: 19). Исто така, многу добро е познато колку големо значење апостолите му придавале на Преданието: „Стојте и држете ги преданијата, што ги научивте било преку нашето слово, било преку нашето послание“ (2. Сол. 2: 15); „Држете ги заповедите така, како што сум ви ги предал“ (1. Кор. 11: 2)…
Како што е познато, светото Предание (усното предание) во Црквата постоело уште од најраните времиња и било предавано од поколение на поколение паралелно со Светото Писмо и подеднакво било почитувано. Апостолското Предание постанало особено важно по појавата на сектите, бидејќи бранителите на здравата црковна вистина го засновале своето гледиште токму на ова Предание, исто како и на канонот на Светото Писмо. Како забележителен пример на ваквата пракса може да биде спомнат свети Иринеј Лионски, кој е познат како најистакнат богослов на Преданието.
Друг основен принцип на Православната Црква, кој се однесува до нејзината форма, е нејзиното хармонично единство на авторитетот и слободата, кои подеднакво се нагласени исто како што биле и во раната Црква.
Што се однесува до содржината, настанот на воплотувањето на Божјото Слово, а особено Христовото божество, може да се смета за основен принцип во Православието, со кој во корелација стои и обожувањето на човекот, што исто така претставува уште една важна црта на нашата Црква. Оваа корелација била вообичаена во Православната Црква уште од времето на свети Атанасиј Велики. Ова објаснува зошто Воскресението – Господовата Пасха е најголем и најсветол празник во Православната Црква, „торжество над торжествата и празник над празниците“, преку кој „Христос Бог нè подигна од смртта во живот и од земјата кон небото“ и „со Своето страдање ја облече нашата смртна природа во нераспадливо достоинство“.
Сепак, овој доволно силен нагласок понекогаш е сфатен како надостаток на Православната Црква. Најверојатно е заборавено дека овој нагласок е изведен директно од теологијата на раната Црква, или поточно, од апостолите, кои Го почитувале Исус како свој Бог и Господ. Христовото божество било нагласувано, особено од времето на аријанските спорови, не само на Исток, туку и во целата рана католичанска (соборна) Црква. Ова воопшто не значи дека Православната Црква пропуштила правилно да ја оцени човечката природа во Христа…
Уште една главна карактеристика на Православната Црква е нејзиниот силен нагласок на минливоста на нештата во овој свет пред лицето на вечноста, како и нејзиното упорно чување на првобитната есхатолошка надеж на најраните, први христијани. Оваа црта, заедно со нагласокот на обожувањето на човекот во Христа, дава една аскетска и мистична боја на православната побожност. Но, овој неоспорен факт не дава ни најмалку право оваа карактеристична црта да се земе за доказ дека, божем, Православната Црква е апатична и индиферентна кон нештата од овој свет, вклучувајќи ја тука науката и културата, како што многумина неправославни се обидувале тоа да го докажат.
Сета ова открива длабоко недоразбирање, ако не и потполно непознавање на историјата на нашата Црква. Силниот нагласок, кој таа го става на неземното и на вечноста, како и нејзиниот противземен (есхатолошки) карактер, исто така се црти и на раната и првобитна христијанска Црква. За да се докаже ова, доволно е да се цитираат неколку места од Новиот Завет и раната христијанска литература: „Не собирајте богатства на земјата… но собирајте си богатства на небото… зашто, каде што е богатството ваше, таму ќе биде и срцето ваше“ (Матеј 6: 19-21); „А нашето живеалиште е на небесата, од каде што Го очекуваме и Спасителот, нашиот Господ Исус Христос“ (Фил. 3: 20); „Бидејќи овде немаме постојанен град, туку го бараме оној, што ќе дојде“ (Евр. 13: 14; како и класичното место во Писмото до Диогнет: „Христијаните во својот сопствен дом живеат како гости, тие учествуваат во сите активнсоти како граѓани и ги истрпуваат сите несреќи како странци; ним секоја туѓа земја им е како татковина, а татковината како туѓа земја“ (5: 5).
ОСНОВНИТЕ ПРИНЦИПИ И ГЛАВНИТЕ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА (втор дел)
(Проф. Панагиот Брациотис)
Што се однесува, пак, до мистицизмот кој Православната Црква го негува како и раната Црква, доволно е да се потсетиме на Посланието до Филипјаните на свети апостол Павле. Впрочем, мистичката нитка се провлекува низ целиот Нов Завет. Нејзиниот аскетски и мистички карактер ни на кој начин не ја спречил раната Црква во извршувањето на своите социјални активности, ниту, пак, ја спречил во пружањето на социјалните, културните и националните услуги, кои за многумина биле толку многу драгоцени, така што сите тие со право денес Православната Црква ја нарекуваат Мајка Црква…
Уште еден основен принцип и главна карактеристика на Православната Црква е нејзиното признавање на особените права на верниците во целиот живот на Црквата, и тоа на начин кој битно се разликува од ставот на римокатолицизмот и протестантизмот во тој поглед. Православната Црква не поседува супериорна положба на клирот, а особено на епископите во Црквата, чувајќи го на тој начин ерархискиот карактер кој Црквата го има од I век наваму. Истовремено, треба веднаш да се додаде дека православниот народ како целина, телото на Црквата, се смета за чувар на Православието. Посланието на источните патријарси од 1848 година тоа го искажува со следниве зборови: „Чувар на Православието е телото на Црквата, односно, нејзините верници“. Народот, како целина, го сочинува телото на Црквата, а ерархијата е глас и инструмент на црковниот народ.
Во Православието Црквата како целина претставува најголем авторитет. Ова тврдење сигурно дека не е погрешно, зашто во Православието се мисли дека само целокупното тело на Црквата е непогрешливо. Но, за да се избегнат забуните и недоразбирањата, мора да се каже дека врховната власт во Црквата се манифестира на Вселенските собори, чија вселенскост мора да биде усвоена и посведочена во совеста на целата Црква. Со други зборови, важен критериум на еден Вселенски собор е прифаќањето на неговите одлуки од страна на целата Црква, која оттука претставува и единствен авторитет во Православието.
Православниот став дека верниците претставуваат основен дел од телото на Црквата се потврдува и по местото кое тие го заземаат во богослужението: не може да се отслужи ни една света Литургија, ниту, пак, свети Тајни без присуство на верниците. Во согласност со принципите и древната традиција на Православието, лаичкиот елемент игра важна улога во одредувањето на клирот и во управувањето со Црквата, исто како и во раната Црква. Таму каде што овие права на верниците не се почитуваат и не се признаваат, многу лесно се паѓа во клерикализам и се нарушува востановениот вистински поредок на Православието. Но, ова застранување, доколку го има, на пат е да исчезне со просветувањето на православниот народ. Лаичкото учествување во црковниот живот почнало уште од советувањето на апостолите (спореди: Дела 15: 2). Тоа продолжило на Првиот вселенски собор, а и потоа постојано се продолжувало. Сеуште постои вообичаена практика верниците да го поздравуваат новиот клирик за време на неговото ракополагање со воскликот: Достоен! Ова е древен остаток и несоборлив доказ за активното учество на верниците во одредувањето и изборот на клириците.
Уште еден основен принцип и битна карактеристика на Православнта Црква е нејзината употреба на синодалниот (соборен) систем како во нејзината локална, така и во централната управа. Овој систем е наследен од раната Црква и во никој случај не смее да се отстапува од него. Вселенскиот собор и понатаму е врховна административна власт во Православната Црква, но сè додека нема можност повторно да се свика таков собор, Црквата како целина мора и треба да се управува преку посебните, повремени, општи собори во кои е застапена целата Православна Црква.
Последна карактеристика на Православната Црква која сакам да ја потенцирам е нејзиното доследно одрекување од власта и политичката моќ. Таа во овој контекст ја слуша заповедта на Господ: „Подајте го царевото на царот а божјото на Бога! (Матеј 22: 21) и „Моето царство не е од овој свет; ако беше Моето царство од овој свет, тогаш Моите слуги би Ме бранеле, за да не им бидам предаден на Јудејците; но царството Мое сега не е овде“ (Јован 18: 36).
Што се однесува до национализмот, иако тој не е непознат во раната Црква, тој не влијаел на нејзината природа. Ова јасно се гледа од фактот дека национализмот ги навел кон ерес оние помесни цркви кои биле поттикнувани и понесени од националистички идеи, како што се Ерменската, Сириската, Коптската, Етиопската и др. Тврдејќи го ова, не помислуваме да кажеме дека христијанството непријателски е расположено кон идејата на нацијата, зашто нашиот Господ им заповедал на Своите апостоли: „Одете и научете ги сите народи“ (Матеј 28: 19)…
Во контекст на прекумерната предаденост и посветеност на обредите (појава која неправославните ја нарекуваат ритуализам), таквата тенденција е само неважна црта на Православната Црква, која не е својствена на нејзината природа. Повод за еден ваков ритуализам претставуваа некои историски причини, кои сега не им е место да ги обработуваме. Со тек на време и тој ќе исчезне, зашто се преземаат сериозни напори Божјото Слово да се проповеда, да се продлабочи религиозната побожност, па на таков начин и младиот свет да се доведе до разбирање на правото значење на православните обреди и, воопшто, да се развие една активна мисија. Говорејќи против ритуализмот, немам намера да го оспорам фактот дека Православната Црква претставува богослужбена заедница. Богослужението претставува срж на Црквата, зашто преку него верниците доаѓаат во директна врска и мистично единство со Бога. Од првите денови на своето формирање Црквата била заедница за богослужење, како што можеме да видиме од првите страници на книгата Дела апостолски. Уште пред чудото на Педесетница, апостолите „сите еднодушно беа постојано во молитва и молење“ (Дела 1: 14)…
На крај, слободно можеме да кажеме дека Православната Црква во текот на целата нејзина историја во своите прегратки ги зачувала основните принципи и главните карактеристики, како и непроценливото богатство на светото Предание од раната Мајка Црква.
***********************************
Отсекување на главата на Св. Јован Крстител
Во времето кога Јован проповедаше во Палестина, во Галилеја владееше Ирод Антипа, еден од синовите на оној Ирод што насекаде се прослави со својот расипан карактер. Овој наследи некои особини од татко му, па ја избрка својата законита жена и живееше незаконито со Иродијада, жената на својот се уште жив брат Филип. Јован отворено и пред целиот народ го прекоруваше и го разобличуваше за тоа, па Ирод го затвори. Во една прилика Ирод приреди гозба во својот дворец. Ќерката на Иродијада, Саломија, го восхити Ирода со својата страствената игра на гозбата, така што овој замаен од пиењето и вети се што ќе посака. Саломија, поучена од мајка и, која не можеше да му го прости јавното разобличување на Јована, ја побара главата на пророкот. Ирод нареди и Јован беше обезглавен. Иродијада продолжи да се изживува над мртвата Јованова глава и го избоде неговиот јазик со игли. Подоцна еден дворски слуга чесно ја закопа главата на свети Јован Крстител. Наскоро злосторниците ги снајде заслужената казна. Првин кнезот Арета, таткото на законитата Иродова жена, подигна војска и го порази Ирода, а подоцна цезарот Калигула го протера во Галија, па во Шпанија, каде Ирод и Иродијада ги завршија своите неславни животи во беда и понижување. Саломија, пак, ја снајде лоша смрт во реката Сикорис
ОБИЧАИ И ВЕРУВАЊА
Отсекување на главата на Св. Јован Крстител, 11.IX/29.VIII
Спомен на погубувањето на последниот старозаветен пророк
Празникот посветен на погубувањето на св. Јован Крстител што секоја година се празнува на 11 септември (н.с.) во народниот говор се среќава под различни имиња: Св. Јован Сечиглав, Св. Јован Отсечен, Св. Јован Опсечен итн. Поради значењето на овој светец црквата овој ден го прогласила за строг пост.
Последниот старозаветен пророк Свети Јован е наречен Крстител затоа што го крстил Исус Христос во реката Јордан. Тој е наречен и Претеча што значи претходник, зашто со своето учење навистина му претходел на Исус, одел пред него, го повикувал народот на покајание и го најавувал доаѓањето на Спасителот. „Јас ве крштевам со вода, а тој што ќе дојде по мене ќе ве крсти со Дух Свети“, говорел Свети Јован додека го покрстувал народот. Многумина Јудејци доаѓале кај него за да бидат крстени, а многумина го почитувале како вистинскиот Спасител.
Јован сведочел дека Исус е синот Божји. „Он треба да расте, а јас да се смалувам! Кој доаѓа одозгора, тој е над сите, а кој доаѓа од земјата, земен е и како земен зборува. Кој доаѓа од небото над сите е“. (Јован, 3/30-31)
Почитувајќи го како најголем пророк, Црквата му посветила неколку празници во годината. Во христијанскиот календар се празнува денот на неговото раѓање (Иванден, 7.VII/24.VI) денот на неговото погубување наречен Отсечение главата на Свети Јован, потоа за голем празник се смета и денот кога Св. Јован го крстил Исуса во реката Јордан, Собор на св. Јован Крстител (денот по Богојавление 20/7.I.) на 24 февруари (с.с.) се празнува Првото и Второто, а на 15 мај (с.с.) и Третото наоѓање главата на Св. Јован кога таа е пренесена во Цариград итн. Така во христијанската вера Св. Јован е една од ретките личности покрај Исус и Пресвета Богородица кому Светата црква му посветила повеќе празници. Празникот Отсечение главата на Св. Јован Крстител е еден од петнаесетте големи христијански празници, а за подостоинствено празнување и за сочувство со страдањата на Св. Јован од страна на Светата црква одреден е строг пост. Во народниот говор, согласно некои дијалекти празникот се среќава со имињата Свети Јован Сечиглав, (како што го пишува М. Цепенков), Свети Јован Отсечен, Свети Јован Опсечен, некаде едноставно само Отсечение или Опсечение.
Оттука може да се види и значењето на овој лик во христијанската вера и воопшто во верувањата на нашиот човек. Во народниот живот и во народното верување Свети Јован е значаен и по тоа што тој го има кумството и побратимството, зашто како што се кажува во преданијата и како што се пее во песните, кога светците ги делеле функциите свети Јован ги добил кумството и побратимството. „Свети Јован – кумство, побратимство“, се пее во една песна од Дебарско.
Според светото предание Св. Јован и Исус биле блиски роднини, зашто мајката на Св. Јован Елисавета и била тетка на Марија, мајката на Исус.
Јован постојано ги проповедал позитивните животни принципи и жестоко го критикувал неморалот, лагите и развратот, кои во тоа време во Римската империја го достигнале својот врв. Посебно на удар на неговите критики бил управникот на Галилеја Ирод Антипа. Тоа е синот на стариот Ирод оној што наредил да се заколат сите деца во Витлеем, во времето кога требало да се роди Исус Христос, за со нив да биде погубен и Спасителот. Ирод Антипа бил оженет со ќерката на еден арапски кнез по име Арета. Но тој, таков поган каков што бил и од погано семејство, ја истерал својата законита жена и се оженил со својата снаа Иродијада, жената на својот брат Филип кој бил жив. Иродијада со себе ја довела и својата ќерка од првиот брак Саломија. Тоа не го дозволувале ниту законите на Мојсеј, а Јован жестоко го критикувал. „Не ти личи да ја земеш жената на брат ти“, му велел на царот. Затоа Ирод решил да му се освети. Се плашел да го убие зашто целиот народ го почитувал за пророк, но го ставил во затвор за да го заплаши.
Особено лута и осветољубива била Иродијада. И таа чекала прилика да му се освети. Еднаш кога Ирод организирал прослава на својот роденден со присуство на мноштво народ, меѓу кои и највидните државни првенци, кога обилно се пиело вино, кога се играло и пеело, одеднаш се појавила Саломија, ќерката на Иродијада, која што со својата игра толку го занесла Ирод што тој и ветил дека во тој момент ќе и исполни секаква желба, ќе и даде се што ќе посака, дури да се работи за половината од царството. Саломија не знаела што да посака, па отишла да се посоветува со својата мајка. Пакосната мајка што долго го чекала овој час веднаш и рекла да ја побара главата на Свети Јован. Кога Саломија тоа му го соопштила на Ирод тој се изненадил, но ветувањето дадено пред многу народ го обврзувало и морал да го исполни. За кусо време девојката ја имала на послужавник глава на Свети Јован која ја предала на својата мајка, а оваа пак не задоволувајќи се со тоа, му го бодела со игла јазикот што зборувал за нејзиниот неморал. Телото на светителот го зеле неговите ученици и го погребале, а главата пакосната Иродијада ја закопала на некое нечисто место, во дворецот на Ирод. Се плашела дека ако главата и телото бидат на едно место можело да се служи пророкот да воскресне. Меѓутоа една благочестива жена на дворот на Ирод не можела да трпи главата на пророкот да биде закопана на нечисто место, па ја откопала тајно, ја однесла во Ерусалим и ја погребала на Елеонската Гора. Царот Ирод кога разбрал дека Исус лекува болни воскреснува мртви и прави чуда, мачен од сопствената совест, си помислил дека пророкот Јован воскреснал. Некои мислеле дека тоа е пророкот Илија други дека е некој друг пророк, а царот Ирод бил убеден дека е токму Јован кому што тој наредил да му ја пресечат главата. Народот бил сведок дека сите што биле заслужни за погубувањето на пророкот ги стигнала заслужената казна. Ирод ја загубил битката со арапскиот цар Арета, таткото на неговата прва жена кој сакал да ја измие навредата и да ја поврати честа на својата ќерка. Бил испратен на заточение заедно со Иродијада, каде што во навреди и понижувања двајцата ги завршиле животите. И Саломија не останала неказнета. Таа се удавила во реката.
Подоцна некој богаташ се замонашил во Елеонската Гора и сакал да прави ќелија. Започнал да копа и нашол еден сад и во него една глава, а по Божја промисла имал сознание дека тоа е главата на Крстителот. Откако ја бакнал повторно ја закопал на истото место, а таа подоцна шетала од една рака во друга, била заборавана и наоѓана додека во време на царицата Теодора не била пренесена во Цариград.
Денот на погубувањето на Св. Јован Крстител со строг пост црквата го празнува на 11 септември (29 август според стариот календар) под името Отсекување (или Отсечение) главата на Свети Јован Крстител. Иако Свети Јован е погубен пред Пасха празникот е поместен на овој ден зашто на овој ден е осветена црквата што над неговиот гроб во Севастија ја подигнале светите цареви, како што ги викал народот царот Константин и неговата мајка, царицата Елена.
Значењето на Св.Јован Крстител. неговиот голем култ воопшто во христијанскиот свет оставил значајни траги и во традицијата на македонскиот народ. Па така како и другите празници посветени на овој светител и овој ден се празнува со многу внимание, со домашни, селски или поголеми свечености, со заеднички гозби (ортии) и сл. Народот на овој пост држи строг пост, не јаде не само мрсно, туку и риба и зејтин. Останало забележано дека на овој ден луѓето не јаделе ни лубеница, домати, црвено грозје и други продукти со црвена боја што потсетувале на крвта на светителот.
Во Гевгелиско празникот го викале Св. Јуван Посни, го сметале за тежок празник кога не смеело да се шие и да се пере облеката на децата. Тој ден свештеникот одел по куќите и светел вода. Постарите жени тој ден додека не го бакнеле крстот и леб не јаделе. Утрото домаќинката со српот сечела трева од која одбирала три страка коприва, ги врзувала со црвен конец и ги обесувала над влезната врата. За здравје на кровот ставале црвена преѓа.
Од друга страна пак, трагичната судбина на светителот раскажана во неговото житие оставила траги и во нашата раскажувачка традиција. Така на пр. во едно предание од Охридско запишано од Ефтим Спространов се раскажува:
„Имало некој цар и сакал да се женит за снаа си. Свети Јон не го остал и многу зборвел, за да не се сторит таква страмота. Тога царот го затворил во апцаана и го држел таму. Оваа снаа му – имала една ќерка ногу лична. Цароф је викнал еднуш да му поиграт едно оро – да му се покршит како ченѓија и је рекол: Ќе ти дам што ќе сакаш- едно царство да ми посакаш и то ќе ти дам”. Момичката отишла и је казала на мајка си. Та бидеешчем била лута на Свети Јона је рекла на ќерка си: Поиграј му и ко ќе ти речит, што сакаш да ти дам, ти да му речиш: Од Свети Јона глаата.” Оваа момичкава била ногу аџамија. Ко је рекол: Шо сакаш да ти дам, та му рекла: Од Свети Јона глаата. Не знаела клетата зашчо је рекла така мајка је. Тогај царот пратил џељати и на саатот му је пресекле. Во тепчишче је клале и је занесле горе. Е ама на Свети Јон веднуш му порасла друга“.
**********************************
Празник на Чесниот Господов крст – Крстовден
Празникот Воздвижение на чесниот крст, во народот познат како Крстовден, се празнува во чест на наоѓањето на крстот врз кој бил распнат Исус Христос и во чест на неговото враќање од Персија во Ерусалим. Поради неговата чудотворна моќ крстот е наречен и животворен крст.
Именден празнуваат: Крсте, Крстинка, Кристина, Христина, Кристијан…
Црквата празнува два празника поврзани со чесниот крст, зимскиот Крстовден или Водокрст (18/5 јануари) е посветен на стариот обичај според кој на овој ден биле крштевани оние што го примале христијанството, а есенскиот Крстовден, под името Воздвижение на чесниот крст се празнува во чест на наоѓањето на крстот на кој бил распнат Исус Христос. Овој настан и се припишува на царицата Елена, мајката на славниот цар Константин, основачот на Цариград (Константинопол).
Во почетокот на четвртиот век Римската империја биле поделена меѓу четири совладари- кесари. Со Италија и престолнината Рим владеел Максениј, користољубив и свиреп човек кој го искористувал и малтретирал народот. Поради тоа народот побарал помош од Константин кој во тоа време владеел со териториите каде што денес се наоѓаат Англија, Франција и Шпанија. Царот Константин со својата војска тргнал на Рим и пред борбата со Максцениј во 312 година еден ден попладне на небото видел нишан – светол крст и напис: „Ова победува.“ Тоа го виделе и неговите војници. Потоа следната ноќ на царот Константин и во сонот му се јавил Спасителот Исус Христос со истиот знак и му рекол да направи војнички знак како тој што го видел на небото, да го носи пред војската и ќе го победи многу посилниот непријател. Утрото им го раскажал сонот на своите пријатели и веднаш повикал златари за да го направат крстот онака како што тој им го опишал. А неговиот опис бил следниов: На копје покриено со злато имало пречник што со копјето правел крст. На врвот од копјето имало венец од злато и бесценети камења, а на венецот првите две букви од Христос: Хр. Овие две букви подоцна царот ги носел на шлемот. На пречникот висела тенка пурпурна ткаенина навезена со злато и покриена со бесценети камења. На копјето под самиот крст, на горниот дел од ткаенината биле насликани во разни бои ликовите на царот и неговите деца.
Со овој знак Константин влегол во борба против Максцениј кој бил утврден во близината на Рим и лесно го победил. Со многу војници Максцениј се удавил во Тибар на 28 октомври 312 година. Царот Константин влегол во Рим, радосно пречекан од населението, затоа што го ослободил градот од тиранинот. Подоцна Константин со овој знак извојувал повеќе победи.
Царот Константин среде Рим подигнал споменик на овој знак со што означил дека овој знак е чувар на Римската империја. Подоцна изградил и статуа со својот лик, со крст во десната рака и со напис на латински јазик. „Со овој спасоносен знак што е сведоштво на вистинската храброст го ослободив вашиот град од јаремот на тиранското владеење, на сенатот и на римскиот народ им ја вратив слободата и поранешниот украс и сјај.“
Уште два пати царот Константин имал чудни визии со чесниот крст и двата пати извојувал значајни победи.
Првите три века не се знаело каде се наоѓа крстот на кој бил распнат Исус Христос. Се претпоставувало дека е закопан во близината на неговиот гроб, бидејќи според тогашните еврејски обичаи крстовите биле закопувани во близината на гробовите. По многуте напади на Ерусалим, по повеќето борби и разурнувања на градот била изменета и конфигурацијата на земјиштето. Од друга страна пак неверниците и Евреите намерно ги обезличувале христијанските светилишта, или врз нив подигнувале пагански храмови. Царицата Елена при обиколката на светите места се интересирала и за крстот врз кој бил распнат Исус. По совет на патријархот Макариј биле прашани најстарите луѓе, но само еден по име Јуда, знаел дека крстот е во темелите на подоцна подигнатиот идолски храм на божицата Венера. При копањето нашле три крста, зашто на тоа место биле и крстовите од двајцата разбојници што биле распнати заедно со Исус. Тогаш се појавил проблем зашто не можеле да дознаат кој од трите е Исусовиот крст. Пак по совет на патријархот Макариј со трите крстови допреле една болна жена и таа од допирот со едниот од нив оздравела. Во тоа време минувала и погребна поворка, а царицата Елена наредила врз мртовецот да ги ставаат крстовите еден по еден. И се случило чудо. Во допир со истиот оној крст од кој оздравела болната жена сега и мртовецот воскреснал. Тоа било знак дека тој е бараниот крст врз кој бил распнат Исус Христос. Кога за тоа разбрале жителите на Ерусалим потрчале да го видат тој крст. Тогаш мноштво народ дотрчал да го види животворниот крст, но од големата турканица што се создала тоа не можеле да го сторат. Тогаш владиката ерусалимски Макариј неколку пати го кревал и спуштал крстот вртејќи се на сите четири страни. Во тоа време народот се крстел и пеел „Господи помилуј.“ Тоа се случило околу Велигден 326 година. Царицата Елена изградила повеќе цркви меѓу кои и една на гробот на Исус посветена на Воскресението во која се чувал и чесниот крст.
Историчарот Сократ пишува дека крстот е најден во годината по Никејскиот собор значи во 326 година, иако таа година умрела царицата Елена. Александриската хроника е попрецизна во датирањето на овој настан и посочува на 14 септември 320 година, иако некои хроничари овој настан го поместуваат неколку години порано. Оттогаш во Ерусалим секоја година на 14 септември се празнува празникот на светиот крст, а тој датум се поклопувал со денот на осветувањето на црквата, што царот Константин ја подигнал на местото на Христовиот гроб на Голгота и чие осветување било извршено на 13 септември 335 година. На овој ден во Ерусалим доаѓале многу аџии од целиот свет. За овој празник кон крајот на В век во Ерусалим дошла и познатата грешница Марија од Египет на покајание. Во нејзиното житие се раскажува дека празникот Воздвижение на чесниот крст се празнувал одамна и дека имало многу аџии.
Во почетокот празникот бил празнуван локално во Ерусалим каде што се случил настанот и каде што се чувале деловите од крстот. По нападот на персискиот цар на Византија, кога биле заземени Сирија, Месопотамија и Мала Азија и подоцна во 614 година кога бил заземен Ерусалим, била направена вистинска пустош во градот, а бил ограбен и храмот посветен на Воскресението заедно со светиот крст. Четиринаесет години крстот бил во рацете на Персијанците и многумина од нив за тоа време го примиле Христијанството гледајќи ја силата на крстот. По победата на царот Ираклиј над Персија и светиот крст бил вратен во Цариград во 628 година, а следната 629 година заедно со крстот презел поход на Сирија, потоа во Ерусалим на 3 мај му го предал на свештеникот Захариј. Според светото предание царот Ираклиј самиот го носел крстот од Елеонската Гора до Голгота, а тука некоја таинствена сила го запрела и не можел да продолжи. Тогаш патријархот Захариј му укажал дека на тоа место Исус го носел крстот во понижувачка состојба, а не така облечен во царска облека. Тогаш царот ги собул чевлите, ја сменил и облеката и го однесол крстот во храмот на Воскресението каде што било извршено подигнување и поклонување пред чесниот крст. Оттука во 638 година крстот бил пренесен во Цариград бидејќи арапите ја нападнале Сирија. Во црквата Света Софија бил извршен обредот Воздвижение на чесниот крст.
Во чест на овие два настана: наоѓањето на чесниот крст и неговото враќање од заробеништво се празнува празникот Воздвижение на чесниот крст. По првиот настан празникот се празнувал локално, а по вториот добил општохристијанска димензија. За подостоинствено празнување на празникот, но и за оддавање признание на светиот крст, како и за сочувствување со страдањата на Спасителот Исус Христос Светата црква го одредила овој ден како тежок празник и како строг пост.
И нашиот народ го празнува Крстовден како тежок празник. Тогаш не се работи и се пости „за крст“. Во Радовиш во црквата попот раздавал китки кои се чувале за здравје и за лек од уроци. Во Гевгелиско спроти овој ден свештеникот одел по куќите и светел вода, а жените земале од котлето вода за замесување на квасец. Свештеникот читал молитви за богат род и ги пеел семињата за новата сеидба, а тоа го правел и на самиот ден на Крстовден.
Во записите на Христо Шалдев за Гуменџе се вели дека тука гроздоберот секогаш станувал околу Крстовден. Во Дебарца Крстовден се смета за тежок празник и се држи како тежок пост. На овој ден не се јаде ништо мрсно дури ни растително масло. Вечерта спроти Крстовден од полето се носи грав, пченка, компири, лубеници, грозје и др. Утрото се оди во црквата каде што се раздава за здравје.
Тропар
Воздвижение на Чесниот крст
Спаси ги, Господи, Твоите луѓе и благослови го Твоето наследство. Дарувај им победа над непријателите на сите наши православни христијани и со крстот Свој заштити го Твоето наследство.
Марко Китевски
*****************************************
Празникот на Христовото вознесение – Спасовден спаѓа во големите христијански празници, се празнува 40 дена по Велигден и секогаш е во четврток. Четириесет дена по воскреснувањето Исус им се јавувал на своите ученици и ги подготвувал за нивната идна активност. Во овој период луѓето се уште се поздравуваат со христијанскиот поздрав „Христос воскресе” (Христос воскресна) и си отпоздравуваат со „Воистину воскресе” (Навистина воскресна).
Празникот Вознесение Христово се празнува во спомен на вознесувањето на Исус Христос на небото. Четириесеттиот ден по Воскресението Исус за последен пат им се јавил на своите ученици, ги собрал на едно место, во селото Витанија, биле единасетмината (бидејќи Јуда по предавството се обесил) и им соопштил дека се уште не треба да одат од Ерусалим зашто наскоро врз нив ќе слезе Светиот Дух и ќе ги исполни со сила. Со таа сила вие ќе крштевате, како што свети Јован крштеваше со вода, им рекол тогаш Исус. Потоа се подигнал и облак го кренал на небото, а тој застанал до Богот Отец. На местото пак, каде што стоел останала длабнатина од неговите стапала.
Во спомен на овој настан Светата христијанска црква го востановила празникот Вознесение Христово или Вознесение Господово кој уште се вика и Спасовден, зашто се празнува денот на Спасителот на светот – Исус Христос. Иако е востановен уште во апостолски времиња, празникот на вознесението не се празнувал одделно на четириесеттиот ден по Велигден туку во Педесетницата биле слеани повеќе спомени и тука бил стопен и овој спомен. Дури во крајот на IV век тој спомен е одделен од Педестиницата, кога се празнува слегувањето на Светиот Дух врз апостолите, празник познат и под имињата Духовден (Дуовден) и Света Троица.
Во книгата „Дела на светите апостоли од светиот апостол Лука” се зборува и за вознесението на Исус. Притоа се вели дека Исус на апостолите им се јавил жив, како што им се јавувал за време на четириесетте дена кога им зборувал за царството Божјо. „И собирајќи ги Он им заповеда: Не оддалечувајте се од Ерусалим, туку чекајте го ветувањето од Отецот, за кое сте слушале од Мене. Зашто Јован крштеваше со вода, а вие не по многу дни од денес, ќе бидете крстени со Светиот Дух”. Со ова Исус го најавил слегувањето на Светиот Дух врз апостолите како и она што подоцна ќе се случи и во кое тие ќе бидат активни учесници. „…но ќе примите сила, кога врз вас ќе слезе Светиот Дух; и ќе Ми бидете сведоци во Ерусалим и во цела Јудеја и Самарија, и дури до крајот на земјата. И штом го рече тоа, додека тие го гледаа, Он се подигна и облак Го подзеде од пред очите нивни. И додека гледаа кон небото, кога се вознесуваше Он, одеднаш пред нив застанаа двајца мажи во бела облека и рекоа: „Луѓе Галилејци, што стоите и гледате кон небото? Овој Исус Кој од вас се вознесе на небото ќе дојде пак по истиот начин, како што Го видовте да оди на небото”. (Дела 1/1-11)
Овој настан се споменува и во евангелските текстови, поточно во Евенгелијата на Марко и на Лука. „А по разговорот со нив, Господ се вознесе на небо и седна од десната страна на Бога. Тие пак отидоа и проповедаа насекаде: и Господ го поткрепуваше словото нивно со чудеса, што се јавуваа. Амин.” (Марко 16/19-20) Овој настан се споменува и во Евангелието според Лука: „И ги изведе надвор од Витанија, па кога ги подигна рацете ги благослови. И кога ги благословуваше, се оддели од нив и се вознесе на небото; тие му се поклонија и се вратија во Ерусалим со голема радост. И беа постојано во храмот, каде што го прославуваа и благословуваа Бога. Амин.” (Лука, 24/50-53) Така според овие сведоштва Исус се вознесол на небото, а неговите ученици се вратиле во Ерусалим каде што го прославувале и благословувале во храмовите.
Местото од кое Исус се вознесол на небото веднаш станало култно место. Светото предание запаметило дека на тоа место долго се познавале оттисоците од неговите стапала, а царицата Елена (мајката на царот Св. Константин) наредила тука да се изгради голема и убава црква која што подоцна била урната од Сарацените.
Светиот Епифаниј, епископ Кипарски, анализирајќи ги величината и вредностите на празникот Вознесение, вели дека многу луѓе, бидејќи не ја познаваат величината на овој празник, го сметаат по низок од другите. Меѓутоа како што е главата украс на телото, така и празникот Вознесение е украсот на сите празници, односно тоа е полнотата на сите Господови празници. Прв празник е страшното и чудесно раѓање Христово во тело. Втор е празникот Богојавление, кој има поголемо созерцание од првиот. Трет празник е Воскресението, кој се покажа пославен од претходните, затоа што беше победена смртта, но и тој ја немаше полнотата на радоста бидејќи Христос се уште се наоѓаше на земјата. Меѓутоа, празникот Вознесение исполни се со радост, затоа што Христос, откако ги отвори небесата, ни покажа чудна глетка, т.е. нашето тело издигнато на царски престол. Следствено, вредноста на Вознесението се наоѓа во тоа дека човечкото тело, кое беше обожено преку неговото соединување со Божјата природа од личноста на Логосот, седи на царскиот престол, оддесно на Бога Отецот. Кога Исус се родил, дури и кога почнал да го проповеда своето учење луѓето не го гледале во него Спасителот. Како што беше споменато на едно место тие очекувале поинаков спасител, човек што ќе ги ослободи од ропството. Го исмевале, го клеветеле, дури и го распнале на крст како што им се правело на најголемите злосторници. Дури со неговото вознесение многу тајни се разјасниле, многумина се увериле дека тој е Спасителот на светот.
Но и светиот Атанасиј Велики осврнувајќи се на два Господови празници, т.е. на Воскресението и Вознесението, вели дека Воскресението им ја дарува на луѓето победата над смртта, а Христовото вознесение го воведува човекот на Небото и, менувајќи го човековиот начин на живот на земјата, го прави небото пристапно за него. Следствено, едно е победата над смртта, а друго е издигнувањето на човечката природа на Божјиот престол. Токму затоа и можеме да ја видиме и возвишеноста на Вознесението, или, за да се изразиме подобро, совршеноста и полнотата на Божјиот Домострој со овој настан.
Интересни се гледањата на некои свети отци поврзани со Вознесението. Така на пример светиот Григориј Палама вели дека Воскресението е поврзано со сите луѓе, а Вознесението е поврзано само со светителите. Тоа се вели од аспект дека со своето воскресение Христос ја победи смртта и на сите им го даде дарот на воскресението. Сите ќе воскреснат во денот на Христовото второ доаѓање, и праведници и грешници, но нема сите да се вознесат. Само праведниците, обожените, ќе се удостојат со тој голем опит.
Светиот Григорој Палама уште вели дека и пред Христа имало и вознесенија. Во Стариот завет се вели дека дух го зел пророкот Еремија, ангел го зел Авакум, повеќе од сите, пророкот Илија се вознел на огнена кола. Вознесението на сите овие било на некој начин преместување кое ги издигнало од земјата, но не ги извело од неа. Значи, никој од нив не ја надминал земната атмосфера. Исто така, оние кои воскреснале и се вратиле на земјата, по некое време пак умреле. Меѓутоа, Христос воскресна и смртта нема власт над Него, а бидејќи се вознесе на небесата, секое издигнување е пониско од Него.
Црковните песни што се исполнуваат на овој ден како и во деновите на претпразненството и попразненството се исполнети со радост и тага. Радосни се апостолите зашто до крај се исполниле зборовите на Исус. Песните што се пеат во оваа прилика содржат радост зашто Исус заминал на небото, но содржат и тага зашто апостолите и народот остануваат сирачиња без својот Господ на земјата. Во таа смисла и во тропарот посветен на овој ден се пее: „Си се вознел во слава, Христе Боже наш, и си ги израдувал учениците со ветувањето на Светиот Дух, а со благословот си ги уверил дека Ти си Син Божји, Избавителот на светот”.
Со празникот Спасовден се поврзани голем број обичаи и верувања од кои поголемиот број имаат претхристијанско потекло. Во таа смисла истражувачите на празничните обичаи и верувања истакнуваат дека времето кога се празнува Спасовден отприлика се совпаѓа со времето кога во претхристијанскиот период се празнувал празникот на божеството Спас, кое меѓу многуте божества ја имало улогата на заштитник и спасител на луѓето. Се верувало дека врховниот бог Перун од небото испраќал молњи и громови како и градоносни облаци, а божеството Спас со житен клас во раката ги спасувало посевите.
Во таа смисла е и песната „Свети Спас го обиколува полето” во која се опева токму ваквата улога на светецот што ја наследил од старото паганско божество.
Свети Спасе зелен класе!
Свети Спасе коња кове,
коња кове за полето,
да си иде ју полето,
да си види берикето,
арен ли е, добар ли е,
или си е како што е?
Море мале, стара мале,
есеното са класуе,
пролетното са никнуе.
Љутен ојде смешен дојде,
свети Спасе зелен класе!
На овој ден луѓето ги посетуваат црквите што го носат името „Свети Спас” и носат разни подароци. Некои за здравје преспиваат под иконата, а други кога ќе се разболат се ветуваат (се таксуваат) дека еден период ќе служат во црквата. Во радовишкото село Ињево, како што е забележано во некои записи, на овој ден се правел голем собор. За курбан се колел бик кој се готвел на средселото и се послужувале сите присутни. Во Гевгелиско пак, се верувало дека Свети Спас е тежок празник и аталија, дека тој може да спаси, но и да казни. Луѓето што одгледувале свилена буба на овој ден береле шума и кога ќе дојдело времето на свилената буба да и се дава шума најпрвин ја давале шумата набрана на овој ден.
Меѓу верувањата поврзани со овој ден се и оние запишани од М. Цепенков. Имено тој на едно место запишал дека „нефелало да се работи навечер од Велигден до Спасовден, за да биди добар бериќетот и да не биди скапија”, а на друго место во врска со баењата запишал дека водата од Кривата Воденица што се наоѓала на патот кон Магарево, најлековита била од Величетврток до Спасовден. „Од ден Величетврток ќе заватат да одат кај Кривата Воденица битолчани и од селата да се мијат од водата и да се вртат на колцето, до ден Спасоен”.
Во еден запис за црквата „Свети Спас” во Штип се вели дека е изградена „во времето на северномакедонскиот кнез Константин во втората половина на XIV век, поточно во 1369 година”, односно дека е изградена од Димитар, војвода на Константин, а Константин во 1388 година и подарил на црквата неколку села заедно со селаните. Во овој запис уште се истакнува дека на празникот Спасовден камењата на црквата однадвор ги завивале со волнени конци. Тоа го правеле жените без деца кои што верувале дека Господ ќе ги удостои со рожба ако на празникот црквата ја замотаат со волнени конци.
Во минатото интересни обичаи поврзани со овој празник се одржувале во Голо Брдо, област со македонско население што по поделбите на Македонија останала во Албанија. Во селото Дренок на Спасовден носеле крсти (литии). Секоја куќа крстите ги пречекувала со софра на гумното. На софрата задолжително имало леб, а врз лебот каленица со пржени јајца со сирење. Лушпите од јајцата ги ставале на гранки и ги фрлале во оган „за од очи”, но и за црви да не го јадат пиперот. Поворката со крстите три пати обиколувала една смрека, каде што имало и капела, а учесниците во обредот земале од смреката по едно парче кое им служело за лек, кога некој ќе се разболел го каделе со тоа дрво. На Спасовден литии носеле и во селото Стеблево. На секоја нива крстите ги чекал домаќинот, а попот пеел молитви. Во секој дом пак, имало поставена трпеза. Тоа го правеле и христијаните и муслиманите. Кај местото Чукнитопан поворката одмарала, а тука се играло и оро. Местото така го викале бидејќи некогаш тука имало стража која со удирање во тапан давала знак дека патот низ Дервен (над Јабланица), што водел од Голо Брдо кон Струга е слободен.
Кога станува збор за празникот Спасовден и народните обичаи и верувања поврзани со него, интересно е празнувањето на четвртоците од Велигден до Спасовден што се викаат Велики четвртоци. Тогаш не се работи особено не се прега јарем, за да не го уништува град полето. Ова верување е остаток од претхристијанскиот период кога кај Словените четвртокот бил ден посветен на врховното божество громовникот Перун и бил нарекуван Перунов ден. Овие пагански верувања црквата настојувала да ги искорени и преку свештениците постојано му укажувала на народот.така на пр. Кирил Пејчиновиќ во своето дело „Огледало” на овој проблем му посветил поголемо внимание. „Во едно село видох поп ореше во четврток, а прости сиромаси христијани некнижни отидоа да му строшат ралото и го учат попотого, му велат: „Денеска ли најде да работиш, поп чоек и книга знаеш!” И попот им вели това: „Дека знам книга, знам зошто не се држит денес. Ем сом прашал духовници, сом прашал и владика, ми рекле: четвртоци не се држат, ни петоци, салт недели и други велики празници.„ Они му велат: „Кога така, от сега не слушамо никого, ни духовник, ни владици, салт што сме нашле ќе држимо. Кога ќе ни утепат град, попови што ќе ни поможат после и владици? И ти попе ако држиш ка што држимо мије, ако ли не, а ти стани од селово, мије таков поп неќемо.” Пак попот виде не виде стори се каил да држит како ќе го учат мирјаните. Со све знаеќи, се стори ка да не знае, со све очи се стори како слеп, отиде не слеп по слепого, туку окат по слепого, помниште ради суетнаго века сего. Олеле безумие! Олеле безверие! Олеле безстрашие!”
И јеромонахот Јосиф од Кичевскиот манастир Пречиста во една беседа кажувана во цветоносната недела против некои суеверија што фатиле корен меѓу народот, ги споменува и величетвртоците чие држење како празник, исто така го нарекува суеверие. Во ова беседа објавена во цариградскиот весник „Новини” во 1893 година се вели: „А за празниците Господски од неделите башка сме разбрали оти појќето рисјани не прашуат попот, али некој книжоен црковник, да им кажет кои сет за држење кои не, туку сами по свое знаење си наредиле и свои празници: Летник (1-иј март), Чуруци (Св. м-ци Кирик и Јулита). Седум величетвртоци по Велигден за град да не биел по бериќетот, Прокопија, за да не се прокопат седбите…” Итн.
Очигледно е дека празникот Вознесение Христово – Спсовден е голем празник кој има значајно место во животот на нашите православни христијани. Но очигледно е дека во народните верувања поврзани со овој период од годината среќаваме остатоци од претхристијанско време, многу суеверие кое се одржало до денес и покрај настојувањето на црквата да го искорени. Сепак дури во најново време овие суеверија исчезнуват со забрзано темпо зашто „наглавата урбанизација ги корне древните обичаи посилно од секаква проповед.”
Тропар
Вознесение Христово
(Спасовден)
Си се вознел во слава, Христе Боже наш, и си ги зарадувал учениците со ветувањето на Светиот Дух, а со благословот си ги уверил дека Ти си Син Божји, Избавителот на светот.
(За МИА подготви д-р Марко Китевски)
**************************************
Преображение Христово, благословување на плодовите
Благословување на плодовите како благодарност кон Бога.
Празникот Преображение Господово спаѓа во големите празници што ги празнува Светата Христова црква, но тој и со поголемиот број обичаи и верувања има значајно место во животот на нашиот народ, така што во целокупното празнување на овој празник следиме повеќе слоеви на народната култура.
На Преображение за пат пат се јаде грозје или друго овошје откако свештеникот ќе го отпее и благослови. Тоа претставува и благодарност кон Бога за дадените плодови на земјата.
Третата година откако започнал да го проповеда своето учење Исус им зборувал на своите ученици дека наскоро ќе се случат важни работи. Им раскажувал, дека тој ќе биде мачен и распнат, дека ќе умре и ќе воскресне. Учениците не можеле да поверуваат синот Божји така да страда и да умре. За да не се исплашат и разочараат кога тоа ќе се случи Исус решил да им покаже како тоа ќе изгледа. Повел тројца апостоли: Петар, Јаков и Јован на планината Тавор. Се поставува прашањето зошто Исус повел само тројца од своите апостоли да го видат Преображението, а не сите. Се смета дека тоа е направено зашто Јуда како иден предавник не бил достоен да го види тој чин. А да го изоставел само него, тој подоцна ќе имал оправдување за предавството. Кога пристигнале на ридот Тавор апостолите изморени од патот веднаш заспале, а Исус започнал да се моли. Одеднаш лицето почнало да му свети како сонце, а и облеката му станала бела, како снег. Тогаш се појавиле и двајцата старозаветни пророци Мојсие и Илија. Кога се случило преображението апостолите се разбудиле и виделе како Исус разговара со пророците за тоа што наскоро ќе се случи во Ерусалим, за мачењето и распнувањето за смртта, и воскреснувањето. Восхитен од таа глетка св. апостол Петар извикал, „Господи, добро е да бидеме овде и ако сакаш да направиме тука три сеници: една за тебе, една за Мојсеј и една за Илија“. (Мат. 17, 4). Тогаш, уште додека Петар зборувал, старозаветните пророци исчезнале, а нив ги прекрил светол облак, и од облакот се слушнал глас: „Ова е мојот возљубен Син, во кого е мојата волја; него послушајте го!“ (Мат. 17, 5). Тројцата апостоли паднале на земјата, а Исус ги допрел и им рекол: „Станете и не бојте се!“ Кога станале не виделе ништо освен Исус онаков каков што бил пред преобразувањето. Тогаш Исус пак им рекол: „Никому не кажувајте што видовте додека Синот Човечки не воскресне од мртвите“. (Мат. 17, 9) Се поставуваат уште неколку прашања во врска со овој настан од животот на Исус на земјата. Зошто преображението е изведено ноќе, зошто тоа е направено на рид, а не во некоја долина и зошто тука се појавиле старозаветните пророци Мојсеј и Илија? Прво Преображението е изведено ноќе затоа што ноќта е попогодна за молитва од денот, потоа ридот е избран затоа што симболизира труд, човекот треба да вложи труд за да се искачи на висина, а висината ја симболизира и висината на нашите мисли т.е. богомислието. И уште нешто: „Во старата епоха било обичај сите големи настани да се случуваат на повисоко место, на високи планини, како што правеле и идолопоклониците, коишто на планини ги принесувале своите жртви. Христос го покажжува величието на Својата слава на гората Тавор, бидејќи објавувањето на обожувањето на човечката порирода е најголем настан во историјата на човештвото“. И уште тука се појавиле Мојсеј и Илија затоа што постоеле некои зборувања дека Исус е некој од пророците Илија или Еремија. Вака тој се претставил како цар на пророците, а Илија и Мојсеј како негови слуги. На ридот Тавор, Исус ја покажал својата Божествена природа, а тоа требало да им послужи на учениците за потсилување на вербата во деновите на неговите страдања.
Во спомен на овој настан, Светата црква го востановила празникот Преображение Господово што се празнува секоја година на 19/6 август, за време на Богородичините пости, пред празникот Успение на Пресв. Богородица (Голема Богородица.)
На иконите, овој настан е претставен така што Исус стои на врвот на планината во бела облека, од десната страна е пророкот Мојсеј со таблицата со законите, а од левата страна пророкот Илија. Долу се апостолите паднати ничкум, а со рацете ги заштитуваат очите од силната светлина што зрачи од Исуса.
Треба да се истакне и тоа дека Преображението Христово на планината Тавор се случи непосредно пред неговите страдања. Според некои овој настан се случил точно четириесет дена пред да пострада, односно пред да биде распнат. Впрочем, целта на Преображението беше да се утврдат учениците во верата дека Он е Синот Божји и да не се поколебаат од тоа што ќе го видат во тие денови. Според ова тврдење и Преображението треба да се празнува заедно со Велигден или непосредно пред него. Но бидејќи тоа време се совпаѓа со Велигденските пости кога не се празнува торжествено, празникот е пренесен на 6 август (с.с.) Овој датум не е случаен, бидејќи е четириесет дена пред празникот на Воздигањето на чесниот крст (14 септември) којшто е како Велики Петок.
Зборот значи менување на формата. И Христос во тој момент ја промени формата со одредена цел. „Христос во тој час се преобрази, но при тоа не прими ништо што го немаше, ниту се претвори во нешто што не беше, туку на своите ученици им го објави тоа што Он е. Всушност, кога зборуваме за преображение, мислиме на тоа дека ја покажа славата на Своето Божество, што го држеше невидливо во видливото тело, бидејќи луѓето не можеа да се соочат со тоа.“
Според народното верување тогаш за прв пат во годината се бере грозје и се носи во црквата каде што свештеникот по молитвата го благословува. Во краишта каде што нема грозје се осветуваат други плодови како јаболка, сливи и сл. Овој чин претставува и благодарност кон Господа за сите природни дарови на земјава. На Преображение во црквата се дава нафора и грозје. Тоа не е нафора во вистинската смисла на зборот, туку само благодарност кон Господа за плодовите.
Во народот постојат повеќе верувања поврзани со овој празник. Поради заладувањето на времето се верува дека на тој ден се преобразува природата. Лисјето на дрвјата почнуваат да венеат, а и водата станува студена поради што на Преображение луѓето за последен пат се бањаат во реките.
Марко Цепенков забележал дека до Преображение нефела да се јадит грозје дури не се пеит од попот и дури не раздаиш по комшии. Ова верување во врска со зајадувањето грозје во Скопје го запишал и К. Шапкарев: „До Преображение никој грозје не јаде како и во Охрид. Тогаш ќе однесат в црква и откако ќе го чита свештеникот со молитва слободно е за секого да јаде грозје“. И во Кумановско на овој ден прв пат во годината се берело и јадело грозје. Рано наутро се одело во лозјето каде се береле неколку убави гроздови кои се носеле во црквата да се „очати“, а потоа се раздавало за да се роди повеќе. Во Гевлелиско, како што запишал Стефан Тановиќ, уште спроти празникот децата ги миеле кошниците, зашто било обичај секој да оди во своето лозје и да набере грозје. Вечерта спроти празникот жените оделе во црквата каде што носеле варена пченица и литургија, а утрото на самиот празник пак оделе во црквата и носеле варена пченица и грозје „поп да гу пеје“. И овде се верувало дека пред празникот не треба да се јаде грозје и друг емиш, зашто е греота, а по празникот откако ќе се отпее од свештеникот може да се јаде.
Со Преображение е поврзано и верувањето дека ноќта спроти празникот небото се отворало како на Богојавление, се јавувал Бог и на сите што будни ќе го пречекаат тој миг им ги исполнувал желбите. Кон неколкуте приказни што раскажуваат за случки поврзани со тоа верување, слушани од баба му Арса Стрезова, К. Шапкарев го запишал и следново верување: „Веруваат дека на Преображење Господне или ноќта спроти 6 август, а како што велат други спроти Водици, секоја година се отворало небото и тога се поклонвеле дрвјата со врвовите до земја. Во тој момент кога ќе бидело небото отворено, шчо да посакал чоек од Бога, Господ ќе му даел. За докажвање вервањето оти је вистинско, простијот народ прикажвит некој приказни, и и вервит како сосем вистински“.
Во врска со овој празник Д. Матов забележал дека во Велес се верувало оти „ноќта спроти Преображење се јавуе на небото Божја врата, се отвора небото, сам Господ се јавуе. Кој шчо је праф човек, може да је види Божја врата и, шчо да посака, му дава Госпот, ама вратата стои малку време отворена. За това мајките им викаат на децата да не спијат и да чекајат да ја видат Божја врата. Им прикажујат и приказната за тој шчо рекол: „Дај ми, Боже еден шиник глава“, место да рече: „Дај ми Боже еден шиник пари“ – и шчо му пораснала главата колку еден шиник та не можел да си ја извре главата од пармаклците, дури не ѓи искршиле“.
Интересни верувања од Охрид поврзани со овој ден забележал Ефтим Спространов. Тој сведочи дека спроти празникот „Преобр’же’јне се отворало небото и било светло како оган“. Спространов, исто така, ги споменува верувањата за поклонувањето на дрвјата и за исполнувањето на желбите од страна на Господ и посебно укажува на приказната за тој што наместо осмак пари посакал осмак глава и за некој човек што го врзал телето за некое дрво кое во тој миг било наведнато па утрото го нашол обесено на врвот. Е. Спространов, уште забележал дека на овој ден во Студенчишта кај Охрид се собирале штрковите пред да заминат во потоплите краишта. „На Преобржејне си одет штркојте и ластојците. К’де Студенчишта се берет со стотини околу еден црн штрк, дури ќа поцрнит полето. Неколку дена викет, кревет ѓурултија после ќе летнит црнијот штрк и сите по него ќе летнет. Црнијот штрк како цар да им је, како војвода“.
Очигледно празникот Преображение на Господ Исус Христос има длабока смисла во животот на нашиот народ. Еден важен период од годината кога и времето се преобразува, заладува и тргнува кон есента оставало впечаток и во свеста на нашиот народ па така нашло место и во неговите верувања и во народните умотворби.
Тропар
Свето Преображение на Господа Христа
Христе Боже, си се преобразил на планината, покажувајќи им ја на Твоите ученици славата Твоја, колку што можеа (да видат). По молитвите на Богородица и на грешните да нè осветли Твојата вечна светлина. Слава Тебе, Дарителу на Светлината.
Подготви Марко Китевски за МИА
*********************************************
За Тајната на Преображението
(Мт. 17, 1-9; Мк. 9, 2-10; Лк. 9, 28-36)
Празникот на Христовото преображение е библиски настан којшто претставува уште едно откровение на живиот Бог во три лица. Токму како и она откровение при Христовото кршевање во водите на реката Јордан. Зашто, следејќи го евангелскиот опис, Синот се преобрази и заблеска со нетварната светлина на Својата слава пред апостолите. Се објави Светиот Дух во вид на светол облак што го засени врвот на Тавор. А се чу и гласот на Бог Отец, Којшто пак посведочи дека Исус е навистина Христос, Син и Помазаник Божји, Кого треба во сé да Го послушаме. На тој начин Господ на апостолите им се соопшти голема тајна, велејќи им сето тоа што го искусија да го сочуваат и да го запамтат, и никому ништо да не зборуваат сé до Неговото воскресение.
Која е функцијата на тајната? Зошто Спасителот им го кажа ова во тајна? Зарем тајното учење им е наменето само на избраните? Тоа секако не. Сите сме еднакви пред Бога. Тајната секако не е заговарање на некаков елитизам, иако сите гностички ереси на овој начин погрешно ја толкуваат Христовата мистагогија. Смислата е во Христовата наука соопштена во тајна го има подобието на квасец, како што и во една друга евангелска парабола посведочи Спасителот, квасец ставен во избрани садови да стаса пред да се раздаде како нова твар на човештвото. Таа тајна е наменета за сите луѓе и за спасение на секоја човечка душа. Само на овој квасец на божествена вистина потребно му е време за да се подготви. Таква е и смислата на целата човечка историјата, која трае за да нé подготви за повторната средба со вечноста, со Царството небесно. Тајната го дава тоа време.
Восхитен од несекојдневниот настан, апостолот Петар побара благослов од Учителот да направи три сеници, три колипки, велејќи: „Господи, добро ни е да бидеме овде; ако сакаш да направиме тука три сеници: една за Тебе, една за Мојсеја и една за Илија“. Тој побара да останат тука, заедно со пророците, со детска наивност покажувајќи ја сладоста на заедницата со светите и со Најсветиот Господ. Какво умиление го беше обзело неговото срце за да побара нешто навидум толку неочекувано и бесмислено. Никаде повеќе да не одат. Да останат тука, на Тавор, засекогаш. Но зарем и срцето обземено од сладоста на молитвата кон Господа не реагира на ист начин? Огреано со умилението од заедницата во името Божјо, човечкото срце жеднее таа состојба да трае до бескрај. Молитвената прегратка како таворска колиба да ги засолни сите човечки страдања, надежи, болки, радости и утехи. Од оваа перспектива реакцијата на апостолот Петар не делува повеќе неразумно, туку само премногу човечки. Затоа беше потребно време. Затоа Бог промисли да ја предаде оваа вистина во тајна. постепено. Чекор по чекор.
Самото пак преображение беше уште еден чекор поблизу до спознанието на Божјата слава. Зашто Оној, Кого Го гледаа како човек, што живее со нив, што поучува пред нив, што страда за нив, се покажа пред очите на тројцата апостоли во славата на Своето Божество. На тој начин овие тројца ученици, а од нив и сите други, па и сите ние, се уверивме дека навистина Синот Божји како вистински Бог и како вистински Човек, како Богочовек живееше со нив на земјата. Со тоа Тој покажа дека и секој човек, на целата човечка природа ѝ се дава можност да се преобрази во истата таа слава, за да биде по благодат вечно славна со Својот Бог, Кој е беспочетно и бескрајно славен.
Светоста на светите, сведоштвата на мачениците, подвизите на преподобните, па и на секој наш личен подвиг не е цел самиот за себе, зашто ние вистински постоиме само во Литургиска заедница, та преку плодовите на тој духовен живот да го преобразуваме светот во нас и околу нас. Преображението Господово е образец на Литургиската заедница. Сите ние сме повикани на различни начини да дејствуваме во благочестието и нашиот живот во овој свет е неразделен од соборното спасение, што е повторно една од поентите на Христовото преображение. Неговото присуство, присуството на светите апостоли и пророците имено на тоа укажуваат. Зошто Господ можеше да се качи Самиот на Тавор, да поразговара со Мојсеј и Илија: да зборува со нив за Своето страдање, за крсната смрт, како што вели Евангелието, а светите апостоли и сите луѓе преку нивното посредство да не бидат учесници и сведоци на преображението.
Меѓутоа поентата на ова евангелско собитие е токму соборноста на спасението на целото човештво. Токму затоа и ние, постојано исполнувајќи ги заповедите Христови, треба да знаеме дека духовниот подвиг не ни е даден за со него да се насладуваме, и тој не е самиот за себе цел. Не треба да градиме палатки и сеници на духовно или интелектуално уживање, на задоволството заради заедницата во мудроста Божја, туку преобразувајќи го тоа задоволство, преобразувајќи ја таа инспирација од гледањето на нетварната светлина на славата Божја, треба секаде и на секој начин љубовно да се раздаваме заради Христа.
На гората на преображението покрај Спасителот стоеја Мојсеј и Илија. Нивното присуство ја покажува целовитоста на библиското предание во ова чудесно откровение. Господ зборуваше со нив изобразувајќи го на тој начин единството на Стариот и Новиот Завет во божествениот Домострој. Но освен тоа, Тој ни покажа дека во креативниот Домострој на Бог Тројца учествува и човекот, преку своето благодатно единство во светоста. На човештвото му се објавува сè. На човекот му се дава удел во сé. Она што беше неможно за човечкиот разум и сетила, стана возможно заради милоста Божја да ни се открие. Она што според Стариот завет му беше неможно на човекот: “не може човек да го види Бога, а да остане жив”, заради непристапноста на Божјата суштина, сега му се нуди на човекот во целото благодатно величие на блесокот од таворската несоздадена светлина. Зашто и сам Бог од надумната љубов кон човекот стана Човек. Подобно на ова, Бог се преобрази за да ни Го покаже патот кон нашето преображение. Ја покажа светлината на Својата слава, за да ни покаже со каква светлина ќе нé прослави во Своето Царство. Светлина која не е создадена, која не е проста енергија.
Бог ни посведочи за Себе, сведочејќи за достоинството со кое нé обдари кога нé создаде според Својот образ. Колку е важно затоа, тој образ да стане и остане совршен во нас. Образот на неговата љубов во нас. Образот на Неговото трпение во нас. Образот на милосрдието. Бог ни се откри не само за да Го гледаме, туку и за да се угледаме на Него. Апостолите паднаа ничкум од тој призор. Петровата ревност, Јакововото трпение, Јовановата љубов му направија метанија на божественото откровение како сивол на преображението (метаноијата) на секоја добродетел во нас, таму, во подножјето на Тавор и секаде на светот. Амин!
Митрополит Методиј Златанов
**************************************
Свето Благовештение
Свето Благовештение е Богородичен празник, односно еден од празниците посветени на Пресвете Богородица. Тие се поврзани со животот на Божјата Мајка. Таков е и овој празник. Со право некои го сметаат и за двоен празник: Господов и Богородичен. Господов, бидејќи на овој ден Господ Исус Христос се воплотил – зачнал, а Богородичен, бидејќи Богородица постанала Божја мајка.
Името на празникот
Благовештението е истоименито со Евангелието. Тие носат исто име. Евангелие е Благовестие, Благовештение. Празникот така и се нарекува на грчки јазик: Евангелизмос (JO Eujaggelismov~), а на старомакедонски (црковно-словенски) јазик: Благовештение (BlagovyÃen·e). Составено е од два збора: блага + вест, радосна вест.
Полното име на празникот е: Благовештение на Пресвета Богородица. Се сретнува, обично во руски и црковно-словенски богослужбени книги и како Благовештение на Пресветата Владичица наша Богородица и Приснодева Марија.
Бил именуван и како: Благовештение на Марија од ангелот, Зачнување Христово, Почеток на искупувањето, Почеток на спасението, Благовештение за Христа, а во VII век е усвоено името: Благовештение на Пресвета Богородица.
Благовештение го празнуваат и Источната и Западната црква.
Неговото народно именување е Благовец, Благоец, Благостене, Благовден, Половина Велигден, Блошчење, Кукувден.
Благовец – празник на мајките
Благовец е празник на Божјата Мајка, а според старата црковна традиција е и празник на сите мајки – Денот на мајките. Новото нецрковно време го заменуваше со празнувањето на 8 Март, па се подзаборава дека Благовештение е празникот на мајките.
На Благовец е денот на мајките, затоа што Богомајката Богородица е заштитничка на сите мајки кои зачнале и станале мајки. Тоа е ден на мајката која дала нов живот. Тогаш децата и благодарат на мајката, ја гушкаат и и даваат дарови во знак на љубов, почит и внимание. Мајките, пак, ги благословуваат децата и тие да имаат свои рожби и радости.
Денес, бакнете ја мајка ви!
На овој ден се покажува особена сострадалност и помош кон сирачињата, кон бедните и кон унесреќените.
Именден
Именден празнуваат: Благој, Блаже, Блажо, Благин, Благомил, Благомир, Благовестин, Благун, Евангел, Вангел, Блага, Благица, Благана, Блажена, Благојка, Благуња, Благодатка, Благовеста, Бонка, Вангелија, Евангелица и др.
Датум на празникот
Празникот Благовец е секогаш на 7 април (односно 25 март, по стар стил). Датумот не го менува и е од групата на постојаните празници.
Постојат две причини за поврзувањето на Благовец со овој датум: Првата е поврзаноста со Божик, а втората, со создавањето на човекот.
Уште од древноста, секогаш се празнувал на овој датум. Благовец е строго поврзан со Божик. Се празнува точно девет месеци пред Божик. Неговата поврзаност со Христовото раѓање не му дава да биде изместен, бидејќи тој е датумот на зачнувањето (7 април / 25 март с.к.), а девет месеци потоа е Раѓањето на Господа Исуса Христа (7 јануари / 25 декември с.к.).
Врската, пак, со создавањето на човекот ја поставиле некои црковни писатели кои велат дека Благовештението и зачнувањето на Исуса Христа се случило на истиот датум и во тој ден кога бил создаден човекот. Бог го создал човекот без грев, но тој згрешил и требало да биде пресоздаден во истиот ден кога бил првпат создаден, а тоа е денот Благовец – кога започнува искупувањето на човекот.
Во третиот век, на Запад се појавиле пресметувања кои, според римскиот календар, посочуваат дека 7 април/25 март е денот на распнувањето на Господа Исуса Христа. Потоа, се мислело дека токму на тој датум Христос воскреснал. А сега многу ретко може да се совпадне празнувањето на Велигден со овој датум и кога тие ќе бидат заедно, во ист ден и Благовец и Велигден, тоа се вика Кириопасха.
Благовец останува на својот датум за празнување, но Велигден е подвижен и може да го доведе празникот Благовештение во ист ден со него или со другите подвижни празници.
Благовец се празнувал уште во ранохристијанската црква и традиција. Зачувана е прекрасна беседа од свети Атанасиј Велики, од IV век, во која вели дека Благовештение е првиот празник во редот на празниците, бидејќи е почеток на домостројот – на планот за спасение на луѓето. Слова за Благовештение, од истото време, имаат и свети Јован Златоуст, свети Василиј Велики и свети Григориј Богослов.
Првите празници во христијанството се поврзани само со Исуса Христа, бидејќи сè било сконцентрирано кон Спасителот, Којшто бил во центарот на сите славења и спомени. Потоа, се прошириле празниците и кон Богородица, меѓу кои е првенствено и празникот на Христовото воплотување, зачнување и отелотворување – празникот Благовештение.
Во петиот и шестиот век се појавиле еретички – погрешни учења за Богородица и за воплотувањето на Господа Исуса Христа, но тоа не го намалило празнувањето на Благовештение, туку напротив, уште повеќе се засилило ова празнување. Црквата и со празникот се борела против лажните учења, а ги збогатила содржините на богослужбените текстови со докази и со воспевања за боговоплотувањето и за Богомајката. Тоа, пак, најубаво и најмногу го направил свети Јован Дамаскин, во VIII век.
Богослужба на празникот
Благовец не го менува датумот на празнување, но е еден од најтешките и најсложените празници за богослужбата, ако поради подвижноста на Велигден, се совпадне заедно со другите велигденски празници. Ваквите совпаѓања го усложнуваат празнувањето на Благовец, а примерите за тоа се чести.
Благовец може да се падне во велигденскиот период најмногу: од четврток на Третата седмица во Постот до среда во Светлата седмица – до среда по Велигден.
Тогаш се прават заеднички богослуженија од двата празника, а дури и се поместуваат одредени пеења од Благовец, ако тој се совпадне со Велики Четврток, Петок или Сабота. Сепак, постојат запишани правила за тоа и се постапува според нив.
На Благовештение, без разлика во кој ден ќе се падне празникот, се служи полна Литургија на свети Јован Златоуст или на свети Василиј Велики, ако за тој ден со типикот е одредено за Василиева.
Историја и празнување
Света Дева Марија уште како мала, само на тригодишна возраст, ја однеле нејзините родители во храмот, за да Му служи на Бога, бидејќи така беше Му ветиле на Бога уште кога Го молеле да им даде дете. Таа останала таму цели 12 години и кога наполнила 15-годишна возраст, таа не смеела повеќе да остане во храмот, туку требало да се сврши и да стапи во брак. Таков бил Законот. Но, нејзиниот одговор бил поинаков и таа рекла дека не сака да се мажи, туку сака да Му се посвети на Бога.
Тоа ги збунило свештениците и додека тие се чуделе што да прават, а да не го прекршат Законот Божји, ете, Бог му открил на свештеникот Захарија, таткото на свети Јован Крстител, да повикаат дванаесет мажи од Давидовото колено, кои немаат жени и од нив да го одберат оној кому ќе му ја доверат Дева Марија како на оној кој ќе ја чува нејзината девственост и дадениот завет, а ќе се грижи за неа. Бог одбрал да му ја дадат на Јосифа од Назарет, којшто и бил роднина и на поголема возраст. Тој бил претходно оженет и имал деца со починатата жена, кои биле возрасни колку Марија. За него ја свршиле и таа продолжила да живее и во неговиот дом, исто како да е во Соломоновиот храм. Времето го минувала во молитва, читање на Светото писмо, богомислие и ракотворство: везење, плетење, ткаење и сл.
Од дома не излегувала и световните работи не ја интересирале. Малку зборувала, а никогаш без потреба. Најмногу другарувала со ќерките на Јосиф. А кога се исполнило времето, Бог го извршил ветувањето и го испратил архангелот Гавриил да и каже дека таа ќе е Божјата Мајка.
На овој ден, девет месеци пред Божик, на света Дева Марија и се јавил архангелот Гавриил и и ја кажал радосната вест – благовестието: дека таа ќе Го роди Спасителот на светот, ќе Го роди Бога во тело. Таа блага вест е светото Благовестие дека таа Го примила во своето пречисто тело, телото на Бога Кој се воплотил – зачнал во нејзината утроба. Оттогаш таа постанува Богомајка.
Црквата го посветува овој празник на Благовестието и на Богозачетието. Тоа е почеток на спасението. Почеток и на Евангелието. Таа вест е првото Евангелие = Благовестие, блага вест, радосна вест за спасението.
Химната на празникот, основната песна, тропарот, вели: Денес е почетокот на нашето спасение и откривање на вечната тајна: Синот Божји станува Син на Дева и Гавриил благодат благовестува. Затоа и ние со него да и воскликнеме на Богородица: „Радувај се, благодатна, Господ е со тебе!“
Величанието, пак, воспева, велејќи: Со архангелски глас ти пееме, чиста: „Радувај се, благодатна, Господ е со тебе!“ „Благодатна“ значи облагодатена, полна со благодат.
Настанот го опишува и Светото писмо и Светото предание. Во Евангелието според Лука се запишани зборовите на Благовестието и разговорот со архангелот (Лука 1, 26-38). А Светото предание кажува дека тогаш Света Дева Марија била во градот Назарет, во куќата на Јосиф и го читала Светото писмо, и тоа точно зборовите од Книгата на пророкот Исаија, кои пророчки велат дека: „Девица ќе зачне во утробата своја и ќе роди Син, и ќе Го наречат Емануил – што значи: со нас е Бог“ (Иса. 7,14; Матеј 1,23).
Само што се израдувала на пророштвото и возбудено помислила дека кога би знаела која е таа девојка би и служела до крајот на животот, ете, нејзе и се јавил архангелот Гавриил и и кажал дека таа е девојката што ќе Го роди Спасителот на светот.
И кога влезе ангелот при неа, рече: „Радувај се, благодетна! Господ е со тебе! Благословена си ти меѓу жените!“ А таа, штом го виде, се уплаши од зборовите негови и помисли: „Каков е овој поздрав?“
И и рече ангелот: „Не бој се, Марија, зашто си нашла милост пред Бога; и ете, ти ќе зачнеш во утробата и ќе родиш Син, и ќе Го наречеш со името Исус. Он ќе биде голем и ќе се нарече Син на Севишниот; и ќе Му го даде Господ Бог престолот на неговиот татко Давида; и ќе царува над домот Јаковов секогаш, и царството негово нема да има крај“. Историјата на Новиот завет ја отворил архангелот Гавриил со зборовите: „Радувај се!“ Тоа значи дека Новиот завет е време на радост за луѓето, радост заради доаѓањето на Спасителот и за добиеното спасение. Со Благовец започнало времето на спасението.
Иконата и богословието на празникот
Иконата на Благовештение е многу значајна икона во црквата и затоа го зазема главното и централно место во храмот: таа секогаш се наоѓа на царските двери, низ кои се минува за во олтарот, во најсветиот дел од црквата. Тие ги симболизираат вратите во царството небесно.
Во иконографијата и фрескосликарството овој празник се претставува со два лика: Богородица и архангел Гавриил (Гавриил, во превод од еврејски, значи: сила Божја, Божја моќ). Насликана е Богородица како богоизбраната девојка кај која доаѓа ангелот Божји забрзан, за да и ја каже Благата вест – Благовештение. Тој и подава жезол како на Царица – Владичица која владее. Пред неа, обично, стои отворена книга – во знак на нејзината љубов кон словото Божјо, кон Светото писмо и свештеното знање.
На иконата се гледа дека ангелот е со растреперени крилја и е во движење кон девојката, што значи дека тој од небото директно доаѓа кај неа, слегува од небото на земјата како предвесник, за да ни каже дека и Бог ќе слезе од небото на земјата и дека Спасителот доаѓа во светот преку Света Дева Марија. Спасението го изгубивме преку Ева, а го добивме преку Дева.
Ангелот е небесен жител, а Девојката е жител на земјава. Благовец, Благовестието и Богозачетието – зачнувањето на Бога, го споија небото со земјата. Богородица постана небоземната поврзаност. Затоа, библиски е претставена како скала од земјата до небото – скала низ која Бог слезе на земјава и скала преку која човекот се искачи на небото.
Таа е скалата небесна што ја видел Јаков, како што е запишано во Библијата, а се чита на вечерната богослужба на Благовец (1. Мој. 28, 10-17). Земјата е поврзана со небото – човекот со Бога и Бог со човекот. Богородица Го прими Бога – таа, како претставник на човекот (на човештвото), стана богопримателка, а тоа значи човештвото Го прими Бога. Богородица е небесната врата. Низ неа Бог мина и стана и човек, останувајќи и Бог.
Бог се воплотува, значи Бог зема тело, а тоа значи дека небото и земјата се соединуваат. Воплотениот Спасител е вистински Бог од небото, а истовремено и вистински Човек од земјата – Богочовек. Бог и Човек – небесен Бог и земен Човек. Бог како Бога и Човек како Адама.
Кога Богородица му рече на ангелот: „Еве ја слугинката Господова; нека ми биде според зборовите твои“ (Лука 1,38), Бог се воплоти и Богородица стана небесната врата.
Зборовите: „Нека ми биде според зборовите твои“, значат: „Нека биде така“ – „Амин“. Тоа е нејзиното „да“ за да стане Мајка Божја – нејзиното: „Да биде волјата Твоја, како…“.
А, пред да го прифати Богомајчинството, светата Девица, бидејќи не знаела за маж и не можела да си замисли како е можно такво раѓање, го праша ангелот: „Како ќе биде тоа?”, Ангелот и рекол дека тоа ќе биде од Светиот Дух: „Светиот Дух ќе слезе на Тебе и силата на Севишниот ќе те осени“ (Лука 1,35). Тогаш Бог се воплотил.
На иконите и на фреските Го има Светиот Дух како зрак што слегува кон утробата на Марија или како гулаб. Во Символот на верата велиме: „Единородниот Син Божји, роден од Отца пред сите векови, роден нестворен… слезе од небото и се воплоти од Светиот Дух и Марија Дева и стана човек“. Тоа е Божјото доаѓање кај луѓето. Дошол Бог кај нас на земјава.
Зошто го направил тоа и зошто требало Бог да го стори тоа?
Човекот отпаднал од Бога кога згрешил, измамен од ѓаволот. Но, ѓаволот требало да биде победен од оној што претходно бил победен од него – од човекот. Ѓаволот го победил човекот – и требало човекот да го победи ѓаволот. Човекот, пак, што бил победен од ѓаволот, не бил роден човек, како што се раѓаме ние: човек од човек, природно, туку бил роден на необичен начин, надвор од природниот ред, не од семе машко, туку создаден од земја, од земјата чиста и непорочна како Дева, бидејќи уште не била проколната од Бога.
Таков бил Адам. И од таков човек требало да биде победен ѓаволот, а таков е Господ Исус Христос, зачнат, воплотен и роден, не според природниот закон, туку од утробата на чистата и света Дева Марија. Тоа зачнување и воплотување не е по природен начин, туку натприроден и не е по начинот на обичното раѓање, туку е според начинот на создавање.
И, како што Адам бил оживеан со дувнувањето од Бога, така и новиот Адам – Исус Христос се воплотил под дејството на Светиот Дух Кој слегол врз Пресветата Дева Марија. Така постанал совршен Бог и совршен човек – еднаков во сè со луѓето, освен гревот. Бог и човек – со две природи: Божја и човечка – во една личност. Човечката природа страдала за нас, а Божјата останала нестрадална.
Празничен, богослужбен текст од Библијата
Благовештение е библиски празник – евангелски настан, којшто е запишан во Евангелието според Лука, кое се чита на Светата литургија (Лука 1,24-38). Исто така, се чита и библискиот текст од Апостолот (Евр. 2,11-18). На Утрената богослужба има текст од Евангелието според Лука (Лука 1, 39-49 и 56), а на Вечерната, содржини од Стариот завет (1. Мој. 28,10-17; Језек. 43,27-44,4; Изрек. 9,1-11).
Ако некој не пошол денес в црква и не ги чул овие библиски зборови, тогаш нека ја отвори Библијата и дома нека ги прочита посочените текстови. Ќе му биде од полза на душата.
Народни преданија и суеверие
Народните преданија за Благовец сплеле многу обичаи и церемонии кои немаат никаква врска со верата и со Евангелието. Тие се чиста човечка измислица. Главно се со некоја поврзаност за времето и за името. Најпрво, се вели дека Благовец е благ ден и така се нарекува затоа што на тој ден дури и раната не боли.
На Благовец треба и да се зајаде првиот мед во таа година. А, и садењето тикви требало да започне на Благовец, за да бидат многу благи. За да не го боли, а да биде благо и добро детето, на овој ден им се дупнуваат ушите на девојчињата и им се ставаат првите обетки. Тогаш нема да се инфицираат и брзо ќе зараснат.
Потоа, со Благовец се поврзува и доаѓањето на птиците преселници: штркот, ластовицата, кукавицата, пупунецот и други, кои ја носат благата вест дека зимата си отишла и доаѓа пролетта, а со неа и новиот живот и сè што треба да оживее и да се сработи за новиот живот во природата.
Црковните камбани ја соопштуваат благата вест за зачнувањето на Спасителот на светот, а ластовицата ја носи благата вест за пролетта. Спроти празникот се мете и се чисти, а сметот се гори, за да изгори сето насобрано зло. Некаде ги пуштаат и птиците да не се затворени на овој ден, па дури и оние од кафезите. Се мисли дека на Благовец ни птиците не работат во правењето гнезда, па дури и не мавтаат со крилјата додека се застанати, туку само во лет. Кукавицата првпат кука, а мечките се будат од сон.
Какво ќе биде времето на Благовец, такво ќе биде и цела година. На тој ден излегуваат змиите, гуштерите и сите влекачи (што е очигледно дека излегуваат и многу порано некаде, а некогаш и подоцна!). Некаде се прави и обичајно гонење на змиите, на Благовец, со чукање по тави и тенџериња низ дворот и околу куќата, за да се исплашат и од викање да бегаат сите ползачи и гадинки, подалеку од куќите и од дворовите. А во тој ден змиите не касаат и добро е да прелазат некое алиште кое ќе биде за лек.
Жените не фаќаат игли и конци, на денот да не шијат, да не предат и да не плетат, дури ни косата, за да не ги каснат змии. А може да си заврзат некое конче за да не ги фаќаат очи и уроци. Добро е да си ставиш пара в џеб или да броиш пари на тој ден, за да имаш цела година итн. итн.
Препорачливо, пак, е на Благовец да се сади цвеќе, бидејќи тоа ќе биде особено миризливо и убаво. Тогаш се засадуваат и леите со расад, за да бидат зеленчуците благи (слатки) и здравоносни. На тој ден е добро да се посади и плодно дрво, зашто плодовете ќе му бидат благи. А пчеларите првпат ги отвораат пчелите за да собираат мед.
Некои, на Благовец, првпат каснуваат коприва, спанаќ и новите зеленчуци. Девојчињата тогаш првпат замесувале пита и ја мачкале со мед, па им давале и на момчињата од нивната возраст блага пита. На тој ден и самовилите играат оро…
И сега, најважното во врска со ова! Сето ова е само суеверие и празноверие. Тоа нема никаква врска со верата христијанска, а повеќе е исмевање на верата и и штети на нашата вера. Ова суеверие е неразумно однесување кон празникот и кон светоста на овој свет ден. Ова не им приличи на православните христијани и на вистинските верници. Треба да се отфрлаат овие суеверија и празноверија од вистинскиот христијански живот и од христијанската побожност. Тие се нехристијански и нецрковни. Тие се остаток на едно простонародие и претставуваат суеверност на простољудието!
Празничен ручек
Благовец се паѓа во текот на Велигденскиот пост и е посен празник. Сепак, православниот ред и правило, на Благовец, разрешува да се јаде риба, зејтин и да се пие вино. Традиционално се меси пита, а трпезата се збогатува и со суви пиперки, полнети со ориз и ореви, компир во разни варијанти, зелена салата и штрудла со јаболка и грис.
Честит празник на сите што празнуваат!
(За МИА подготви Проф. д-р Ратомир Гроздановски)
********************************************************************
Богородични велики празници су:
- Рођење / Мала Госпојина, 8 септембар / 21. септембар
- Ваведење – 21 новембар / 4. децембар
- Благовести – 25 март / 7. април
- Сретење – 2. фебруар / 15 фебруара
- Успеније / Велика Госпојина – 15 август / 28. август
Поред њих, празнују се и празници који су везани за живот Пресвете Богородице
- Сабор Пресвете Богородице, 26 децембар / 8. јануар
- Покров Пресвете Богородице, 1 октобар / 14. октобар
- Полагање појаса, 31 август / 13. септембар
- Полагање ризе, 2 јул / 15. јула
Напомена: Прво су истакнути датуми по јулијанском, а затим по грегоријанском календару
*******************************
УСПЕНИЕ НА ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА
Глас први:
Богородице, и по раѓањето си го сочувала девството, а по своето успение не си го оставила светот, туку си се преселила во живот, Мајко на Животот, и со твоите молитви ги избавуваш од смртта нашите души.
КАКО ПОМИНАЛЕ ПОСЛЕДНИТЕ ГОДИНИ ОД ЖИВОТОТ НА ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА
После Вознесението Господово, за Мајката Божја се грижел апостол Јован Богослов, а во негово отсуство Пресветата живеела во домот на неговите родители, во близина на Елеонската гора. За сите апостоли и верни, Таа била прва тешителка и поука. Разговарајќи со нив, Мајката Божја зборувала за чудесните случувања за Благовештението, за бессеменетото зачнување на Христос Спасителот, за Неговото детство и воопшто за земниот живот.
Како и апостолите Таа со Својата присутност, со збор и молитви ја градела и ја утврдувала Христовата Црква. После слегувањето на Светиот Дух на денот Педесетница, Светите Апостоли уште едно десетина години боравеле во Ерусалим, служејќи на спасение на Јудејците, со желба Пресветата Богородица што почесто да ја сретнуваат и од Нејзе да ги слушаат божествените зборови.
Многу новообратени христијани доаѓале дури во Ерусалим да ја видат и слушнат Пресветата Богородица.
Сочувано е посланието на Св. Игнатиј Богоносец од Антиохија упатено до апостол Јован Богослов: „Многу жени кај нас сакаат да ја посетат Пресветата Богородица, и да ги допрат градите кои ги хранеле Господ Исус Христос и од Нејзе да слушнат многу тајни. Кај нас се пронесе Славата за Девицата и Мајката Божја, исполнета со благодат и со сите одлики. Се зборува дека Таа за време на прогонствата и злосторствата била секогаш радосна, дека во неволји и беди не му подлегнувала на огорченоста, не се гневела на непријателите, но им правела добро, во благосостојба е кротка, према сиромашните милостива и секогаш спремна да им помогне колку што може, силна во верата…а Наставничка и Учителка е на нашата сè уште млада побожност, и на сите верни е на секое добро дело; над сè ги сака смирените, зошто и Самата е исполнета со смирение…Нејзиното трпение е неисцрпно кога и сè потсмеваат јудејските учители и фарисеи. За Нејзе ни кажуваа луѓе, достојни на секоја доверба, дека врз темелот на Незината Светост се гледа соединетоста на ангелска и човечка природа. Поради сето ова кај нас се роди голема желба да го видиме тоа небесно чудо и таа прекрасна светлина.“
Во другото послание, Св. Игнатиј Богоносец му пишува на апостол Јован Богослов: „Ако бидам во можност ќе дојдам кај тебе да се видам со сите свети верници кои се собрани околу тебе, а над сè сакам да ја видам Мајката Христова, за Која, кога зборуваат, кај сите предизвикува воодушевување, љубов, почитување, и секој сака да ја види. А како и не би сакал да ја видам Пресветата Девица, со Нејзе да зборувам, со Онаа која го родила Вистинскиот Бог“
За време на прогонот кој бил подигнат против младата Црква Христова ( Дап.12, – 1-3 ), Пресвета Дева Марија, заедно со апостол Јован Богослов, се засолнила на свои 43 години во Ефес, каде на овој апостол му било одредено да го проповеда Евангелието.
Пресветата Богородица ги посетувала христијаните и во другите градови. На пример, Таа била во Антиохија кај Св. Игнатиј Богоносец, на кого му напишала: „Ќе дојдам со Јован и тебе со твоите ќе те видам“
Пресвета Богородица била и на Кипар кај Лазар четвородневни, кој бил помошен епископ, потоа на Света Гора Атонска, за која, по сведоштвото на Св. Стефан Светогорец, Мајката Божја рекла: „Ова место нека ми биде доделено, дадено од Синот мој и Господ мој. Пред Бога ќе бидам застапничка на ова место“
ЗА НАДВОРЕШНИОТ ИЗГЛЕД НА ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА
По преданието, врз зборовите на свештеноначалникот Дионисиј Ареопагит и Св. Игнатиј Богоносец, Св. Амвросиј Милански во актот “За девствениците “пишува за Мајката Божја: „ Таа не била Девица само со тело, туку и со духот, со смирено срце, внимателна во зборување, благоразбирлива,, богомудра, бавна на збор, постојано го читаше Светото Писмо, беше неуморна во трудовите, целомудра во разговорите, зборувајќи со луѓето како да е пред Бога. Незиното правило било:
„Никого да не навреди, од сите да бара да ги почитуваат постарите, да не завидува на никој, да го одбегнува самофалењето, да биде здравомислена“
Кога Таа ги навредила родителите и кога била во кавга со роднините? Кога се погордеала пред некој скромен човек, кога го исмеала послабиот, кога го одбегнала сиромашниот?
Во Нејзините очи никогаш немало жестина, неконтролирани зборови, ништо непримерно во делата: скромни движења на телото, тивок настап, гласот хармоничен, телесните очи кај Неа биле одраз на душата, вотелотворност на чистотија. Сите свои денови Таа ги поминувала во пост. На сонот Му се предавала само колку е потребно, но и тогаш, кога Телото и било смирено, духот и бил свеж, повторувајќи го во сонот она што го читала, или размислувајќи како да ги претвори во дело поставените цели или, пак, планирајќи нови. Од домот излегувала само кога требало да појде во Црква и тоа во придружба на сродниците (??? роднини).
Впрочем, иако излегувала од својот дом во друштво, најдобрата стража за Себе била Самата Таа. Другите го чувале само Нејзиното Тело, а за Својот карактер се грижела Самата….”
По преданието, кое го забележал црковниот историчар Никифор Калист, Богородица била: „со среден раст или, според мислењето на други, нешто повисока од среден раст, бојата на Нејзиното лице била како бојата на пченичното зрно. Незината коса била светло костенлива и малку златеста, очите и биле бистри и со боја на зрела маслинка, веѓите благо спуштени и темни, носот малку издолжен, устата во боја на лицето исполнета со слатки зборови, лицето ниту тркалезно, ниту оштро, но некако издолжено, дланките и прстите долги….Во разговор со другите ја чувала рамнотежата, не се смеела нити се збунувала, а посебно, никогаш не се гневела…секогаш едноставна, без и најмало преправање. Таа во исто време била олицетворение на највозвишена смиреност. Незините ризи биле едноставни, без украси, како што покажува Незиниот свештен покров на главата кој е до ден-денес сочуван. Кратко речено, во сè Нејзино беше присутна голема благодат“
Во дневникот на Св. Праведник Јован Кронштатски стои запишано дека му се јавила Богородица: „На ден 15. Август, односно на Успение на Богомајката 1898. година имав чест во сон за прв пат да го видам лицето на Небесната Царица и да го слушнам Нејзиниот мил, блажен глас кој бодри: Вие најмили чеда на Отецот Небесен! Тогаш чувствувајќи ја својата недостојност, го гледав Незиниот Лик со трепет и со мисла: дали ќе ме турне гневно Царицата Небесна! О, Лик Незин пресвет и преблаг! О, очи чисти, добри, смирени, спокојни, величествени, небесни, божествени! Нема да ве заборавам, очи преубави! Уште една минута се продолжи тоа појавување, потоа Пресветата тивко исчезна. Прво ја видов како да е на икона, а потоа, потоа како слегува од неа, како станува и си заминува“
ЗОШТО СМРТТА НА МАЈКА БОЖЈА ЈА НАРЕКУВАМЕ УСПЕНИЕ?
Зборот успение значи – потонување во сон, заспаност, мирен крај, упокоение слично на сон. Упокојувањето на Мајка Божја, Црквата го нарекува Успение, затоа што „како да заспала на кратко и како да се окрепила од сонот“. Прекрасен бил животот на Пречиста Дева, прекрасно е и Нејзиното Успение, како во песната што ја пее Светата Црква: „ Бог на вселената покажува на Тебе, Царице на чудесата што ги надминуваат законите на природата. И во Рожбата Ти го сочува девството и во гробот ти го сочува Телото од распаѓање. ( Канон 1, песна 6, тропар 1). Во ликот на Пресвета Дева победени се законите на природата: Смртта го враќа телото создадено од земја. Смртта не го покосила Нејзиното Тело; раѓајќи Бог, го сочувала Своејата девственост, и во Успението останала жива. По Рождеството Христово, Таа пребива како Девица, а после смртта пребива како жива. Таа заспала за да се разбуди за живот на вечно блаженство. Му се претставила на Животот, на Изворот на Животот, та со своите молитви да ги спасува слугите Божји.
Празникот Успение на Пресвета Богородица го нарекуваме голем, затоа што на тој ден „Спасителот на сите во целата Своја Слава ја сретнал и ја населил Мајката Своја покрај Себе “
КАКО СЕ СЛУЧИЛО УСПЕНИЕТО?
Околностите под кои се случило Успението на Мајката Божја во Православната Црква се познати уште од апостолски времина. Во првиот век за Успението пишувал свештеномаченикот Дионисиј Ареопагит, а во вториот век за телесното преминување на Пресвета Богородица на Небото сведочат белешките на епископ Мелитон Сардски. По преданието за Успението на Мајката Божја во IV-от век Св. Епифаниј Кипарски, додека во V-от век Св. Патријарх Јувеналиј Ерусалимски и го кажува на Светата благоверна царица Пулхерија следново: „Иако во Светото Писмо не се зборува за упокојувањето на Пресвета Богородица, сепак за тоа имаме сознание што се темели на најдревното и најверодостојно предание. Всушност, ова предание детално е собрано и изложено во црковната историја на Никифор Калиста во XIV Век“
До времето на Своето блажено Успение, Дева Марија повторно живеела во Ерусалим. Незината слава како Мајка Божја веќе била на широко позната, та со тоа стекнала и многу противници, кои сакале да и го загрозат животот. Меѓутоа, Бог ја чувал од непријателите. Деновите и вечерите ги поминувала во молитва.
Често одела на Гробот Господов, го кадела со темјан и паѓала ничкум во молитвите. Не еднаш непријателите на Спасителот пробале да ја спречат да го посетува ова свето место и барале од првосвештениците да постават стража за да го чуваат Гробот Господов. Меѓутоа, бивајќи на чудесен начин, со Духот Свет, невидлива за стражарите, Светата Дева продолжувала да се моли пред Гробот.
Во една од таквите посети на Голготата пред Нејзе застанал Архангел Гаврил и и го најавил незиното преминување од овој свет во вечниот блажен живот небесен. Како влог, Архангелот и дал палмова гранка од Рајот, која светела со нестварна светлина на Царството Божје. После оваа небесна вест, со своите 3 придружнички, Сепфора, Евгенија и Зоила, Богородица се вратила во домот на Св. Јован Богослов, каде живеела.
Пресвета Богородица почнала да се спрема за Своето заминување. Таа за ова го запознала Својот посинок Апостол Јован и му ја покажала светлата гранка, оставајќи му во аманет гранката да ја носи при Незиното погребение пред поворката. Св. Јован веднаш го повикал Апостолот Јаков, првиот епископ ерусалемски, сите сродници и ближни и сите христијани не само во Ерусалим, туку и во поблиските градови и села. На сите ним Пресвета Богородица почнала да им раскажува како и се јавил Архангелот и и јавил дека наскоро ќе премине во живот вечен. На ова, сите собрани плачеле, а Таа ги советувала да не плачат, туку да се радуваат за Незиното преминување, бидејќи Таа нема да ги остави сираци, туку дека пред Престолот на живиот Бог, со уште поголем жар ќе се моли за нив и за целиот свет. Уште им дала во аманет Нејзиното Тело да биде погребано во Гетсиманската градина, затоа што таму веќе била гробницата на Нејзините Свети родители Јоаким и Ана и св. праведник Јосиф, Нејзиниот свршеник.
Додека ги давала пред смртта овие упатства, одеднаш со голем татнеж се насобрале многу облаци и го опкружиле домот на Св. Јован Богослов; зашто по Божја заповед Светите Ангели ги собрале Светите Апостоли расеани по разните краишта на вселената за да го проповедаат Евангелието и неочекувано ги донесле на облаците и ги спуштиле пред вратата на куќата во која живеела Мајката Божја.
Погледнувајќи се едни со други, Апостолите се радувале и се прашувле во чудо: „Која е причината што Бог нè собра овде?“ Св. Јован Богослов ги пречека со солзи радосни, велејќи им дека Пресвета Богородица наскоро ќе премине кај Господ.
Влегувајќи кај Мајката Божја и гледајќи ја преисполнета со небесна радост, благолепно седејќи на Својот одар, Апостолите ја поздравија и и раскажаа за чудесното собирање. Пресвета Богородица му заблагодари на Бога што и ги исполнил желбите на Незиното срце. Потоа Богородица им кажала дека наскоро ќе премине во живот вечен, а Апостолите почнале да ронат солзи во солзи. Пресвета Богородица ги тешела зборувајќи им: „Не плачете, пријатели и Христови ученици, не ја поматувајте мојата радост со вашите таги, туку радувајте се со Мене, зашто одам кај Својот Син и Бог мој“ Додека Богомајката вака ги тешела апостолите, се појавил апостол Павле со своите ученици: Дионисиј Ареопагит, прекрасниот Еротеј, божествениот Тимотеј и други од редот на седумдесетмина Апостоли. Сите нив ги собрал Духот Свет да се удостојат за последен благослов од Пресвета Марија и со побожност да се приготват за Нејзиното погребение. Таа секој од нив го повикувала по име да пријде при Неа, го благословувала, му оддавала пофалба за неговата вера и труд проповедајќи го Христовото Евангелие, на секој му посакала вечно блаженство и заедно со нив се молела за мир и благосостојба во светот.
Во петнесеттиот ден на месец Август, во третиот час кога требало да се случи Успението на Пресветата, во одајата во која лежела, гореле многу свеќи. Светите Апостоли со песни и славословија стоеле покрај благолепниот украсен одар – лежај на Пречистата Дева Марија, Која постојано се молела, чекајќи го Своето упокоение и доаѓање на Својот Син и Господ.
Одеднаш одајата ја осветлила неискажлива Светлина на Божествената Слава и оние кои го виделе ова биле обземени со побожен трепет. Во пламенот на неизмерната Светлина, према Пресветата од Небо слезе Самиот Цар на Славата Христос придружуван со мноштво Архангели, Ангели и други Небесни Сили, заедно со праведните души на Праотците и Пророците кои од дамнина го пророкувале Рождеството на Пресвета Дева Марија. Здогледувајќи го Својот Син Мајката Божја се подигнала од одарот и се поклони пред Христа, велејќи:„ Велича душата моја Господи, и се израдува Духот мој пред Бога, Спасе мој, зашто погледна на смирениети на слугинката Своја!“ Господ тогаш ја повика Својата Мајка да премине во Живот Вечен, а Пресвета Дева – повторувајќи како некогаш во Благовештенијата: „Нека ми биде по Твоите зборови“(Лк. 1, 38) – повторно легна и без никаква телесна болка, како да заспа со сладок сон, зашто беше без грев, ја предаде душата во рацете на Својот Син и Бог.
Тогаш започнало радосното архангелско и ангелско пеење. Придружувајќи ја чистата душа према Небото, со богобојазливи страв како Небесна Царица, Ангелите извикувле: „Радувај се Благодатна, Господ е со Тебе, благословена си Ти меѓу жените! “ Небесните двери таинствено се отвориле, а Херувимите и Серафимите со радост ја прославиле средбата со душата на Пресвета Богородица. Благодатното Лице на Богородица сјаеше во слава на Божествена девственост, а од Незиното Тело се ширеле најубави миомириси. Богобојазно и со страв, Светите Апостоли му се поклониле на Господ, Кој со слава ја вознесе на Небо душата на Својата Мајка, и со плачење го опкружиле одарот на Пресвета Богородица. Пристапија и го целиваа Незиното Пресвето Тело, оддавајќи му свечено почитување, и со тоа се осветувале и се исполнувале со благодат и духовна радост. Семоќната сила Божја, која од Незиното Свето Тело истекувала, излекувала болни кои со вера и љубов го доирнале Незиниот одар.
Оплакувајќи го земното збогување со Мајка Божја, Апостолите го завршиле погребението на Незиното Пречисто Тело. Светите Апостоли Петар, Павле, Јаков, со другите од редот на дванаесетте Апостоли на своите грбови го носеле одарот на кого лежело Телото на Секогашдева Марија. Св. Јован Богослов одел пред сите со рајската светлозрачна гранка, а другите Апостоли и верните ја прателе поворката со свеќи и кадилници, пеејќи свечени песни. Оваа свечена поворка одела од Сион, низ цел Ерусалим, сè до Гетсиманската градина. Одеднаш над Богомајката се појавил златен круг, сличен на венец, блескајќи со јака светлина. И од него се разлевало преубаво ангелско пеење, кое го исполнувало воздухот, за сите чујно. Тој блескав облак со небасните пеачи се движел во воздухот над поворката до самото место на погребението.
Жителите на Ерусалим кои не веруваа во Христа, поразени од величестевената глетка и ојадени од почестите што и се дадени на Мајката Божја, им го пренесле ова на првосвештениците и книжниците. Острастени од завист и омраза према сè што ги потсетува на Христа, овие пратиле слуги да ја растераат поворката и да го спалат телото на Мајката Божја. Разбеснетиот народ и војниците со жестина им се втурнале на христијаните, но венецот од облак се спуштил на земја и направил заштита како ѕид. Гонителите можеле да ги чујат чекорите и пеењето, но не и да ја видат поворката. Многумина од нив Светите Ангели ги ослепеле, па така ослепени се вратиле со тапкање, во градот. Еден јудејски свештеник од завист и непријателство према Мајката на Исус од Назарет сакал да го преврти одарот на кој беше Телото на Пресвета Дева, но невидливиот Ангел Божји му ги отсекол рацете, кои го допреле одарот. Кога видел што му се случило, паднал на земја и почнал да моли: „Смилувајте ми се, мене, слуги Христови!“. Горко се покајал и со вера се исповедал пред Мајката Божја и Христа Спасителот и тогаш добил исцелување. Му се вратиле рацете, па и тој и се придружил на поворката и станал ревносен Христов следбеник.
Кога поворката стигнала до Гетсиманија, со плач и ридање започнало последното целивање на Пречистато Тело на Богомајката. Дури вечерта Светите Апостоли можеле да го положат во гроб Телото и со голем камен да го затворат влезот во пештерата. Светите Апостоли останале покрај гробот на Пресветата во Гетсиманија три дена, молејќи се и пеејќи псалми.
По Божја промисла на Апостол Тома не му било судено да присуствува на погребението на Мајка Божја. Кога дошол третиот ден во Гетсиманија, со горчливи солзи се свртел према гробот и гласно изразил жалење што не беше удостоен да го прими последниот благослов од Богомајката. Се сожалиле Апостолите и одлучиле да го отворат гробот за да му овозможат да се утеши со последното поклонение пред остатоците на Секогашдева. Но, отворајќи го гробот, ги виделе само Нејзините погребни овои од кои се ширеле небесни миомириси, и на тој начин посведочиле за прекрасното вознесение на Небо на Телото на Пресветата.
Навечер, истиот ден, кога Апостолите се собрале во домот да вечераат, додека благословувале за принесените дарови, парче леб оставиле за Господ. Се јавила Мајката Божја во придружба на многу Ангели и рекла:„ Радувајте се! Јас сум со вас во сите денови за навек“. Ова толку силно ги израдувало Апостолите и сите кои беа со нив, и извикаа: „Пресвета Богородице, помогни ни“. Така е воспоставен чинот на подигање на панагијата, т.е. подигање леб во чест на Мајка Божја, кој до ден денешен е сочуван во манастирите. Оттогаш, Светите Апостоли сами се осведочиле и целата Црква, во тоа, дека Пречиста Дева Марија била во третиот ден после погребението вокресната од Синот и Богот Свој и со Телото вознесена на Небо. Светите Апостоли повторно влегле во гробот ја зеле плаштеницата оставена за утеха на тажните и како вистинско сведоштво за тоа дека Богомајката станала од гробот.
Празникот Успение на Пресвета Богородица сè до денес особено свечено се слави во Гетсиманија, на местото на Нејзиното погребение. Никаде срцето не бива попотресно и потажно заради разделбата со Божјата Мајка, а никаде не се исполнува со таква радост и вера во Нејзиното бескрајно и непрекинато мајчинско посредништво за светот, како таму, на местото на Нејзиното погребение.
**********************************
Канони на Светата православна црква
Предговор за книгата „Свештени канони на Светата Православна Црква“
По објавувањето на Светото Писмо и на Добротољубието на македонски јазик, една од најзначајните книги за правилно устројство на нашата Света Македонска Православна Црква, која уште одамна требаше да биде објавена е токму оваа збирка од „Свештени канони на Светата православна Црква“ која ја имате пред вас.
Но, ете, иако дел од оваа книга беше преведен уште пред десетина години, ете Бог благоволил да биде допреведена и објавена токму сега, во навечерието на одржувањето на Великиот Осми вселенски собор. Во оваа збирка се поместени Апостолските канони, каноните од Вселенските и Помесните Собори, на Светите 13 Отци – свети Дионисиј Александриски, Григориј Чудотворец, Петар Александриски, Атанасиј Велики, Василиј Велики, Григориј Ниски, Григориј Богослов, Амфилохиј Икониски, Тимотеј Александриски, Теофил Александриски, Кирил Александриски, Генадиј Цариградски, Кипријан Картагински; додатокот од Канонски текстови на повеќе свети архиереи – свети Василиј Велики, Јован Златоуст, Кирил Александриски, Анастасиј Синаит, Тарасиј Цариградски, Јован Посник, Никифор Цариградски, Никола Цариградски; и на крајот како прилог е додаденo Посланието на свети Фотиј. Преводот на изворникот е направен од страна на еп. Атанасиј Јефтиќ од грчки, латински и словенски, како што е дадено и во фуснотите, заради подобро разбирање на текстот, а негови се исто така и коментарите дадени во фусноти, базирани врз најзначајните канонски толкувачи на Светата црква.
Светата Црква е духовна и материјална, и божествена и човечка (богочовечка), и небесна и земна (небоземна), значи Богочовечки организам со свое земско уредување. Божествената димензија на Светата Црква нема грешки, но човечката секогаш имала и ќе има, и затоа се јавила потребата од воспоставување на добро уредување и поредок, кое всушност и го сочинуваат свештените канони на Светата православна црква.
Поимот канон доаѓа од грчкиот збор kanwn што значи правило, одредба, пропис, мерка, мерило. Се делат на догматски и терапевтско-пастирски, кои се меѓусебно поврзани. Доколку се направи промена во догматите, тогаш тоа неизбежно ќе се одрази и на пастирската пракса.
Центар и идентитет на Црквата е Божествената Литургија, т.е. причестувањето со Телото и Крвта Христови, па така, и каноните се однесуваат на оние кои отпаднале од Христос и од литургиската заедница на Црквата и за начините на нивното враќање, т.е. лечење на болната состојба на богоотпадништво. Догматските канони не донесувале нешто ново во верата, туку, во време кога некои учења на Црквата биле искривени од страна на поединци, Соборските Отци само ги формулирале веќе постоечките учења на Црквата, за да ги сопрат заблудите и погрешните толкувања.
Меѓу пастирските канони има многу такви, кои се однесуваат на одредени историски личности, кои направиле расколи и ереси во Црквата и кои денес не ни се толку битни, но битни се методите, како Црквата ги решавала изникнатите проблеми во своето историско постоење како Богочовечки организам.
Некои канони се веќе неприменливи, едвај применливи, или, пак, редовно се прекршуваат, како што се оние во врска со покајната дисциплина за враќање на отпаднатите назад во Црквата, возраста за ракополагање на ѓакони и свештеници, преоѓањето на епископите и клириците од една област во друга итн. Но тоа не значи дека сите канони треба да бидат погазувани. Особено оние од догматски карактер не смеат да се менуваат и погазуваат. Може да се преформулираат, но не смее да се загуби или измени смислата. Потребно е да се запазуваат и применуваат свештените канони, затоа што нивното исполнување обезбедува здраво устројство и здраво поставени односи во Светата Црква.
При примената на каноните постојат два начина, а тоа се: икономија (снисходење, домострој) и акривија (точност, правилност). Како што кајчето за да плови балансирано мора да има две весла, така и Црквата мора да ги користи двата начина за да може безбедно да плови низ немирното житејско море, и да стигне до посакуваната цел – Царството Божјо. Во одредени моменти треба да се користи акривија, а во други икономија, но не за да се снисходи на гревот и злото, туку за да не биде строгоста пречка за спасение на некои личности; но како и да е, кој начин и да се користи, секогаш целта е – спасението на секоја конкретна личност. Акривијата не смее да нè одведе до фанатизам, но ни икономијата во рамнодушност и презирање на каноните. Каноните се еден вид сообраќајни знаци на патот кон спасението. Ако тргнеме од Велес кон Охрид, цел на патувањето не е почитувањето на сообраќајните знаци, туку безбедното пристигнување до саканата цел – во случајов градот Охрид. Така е и со каноните. Не смееме да се претвориме во безумни и фанатични исполнители на каноните, кои „со заби“ се држат за каноните, и кои ги користат каноните само за да ги обвинуваат и осудуваат другите, и со тоа да се прават фракции и расколи, туку треба разумно, расудително да им се пристапува на каноните. Тие се четиво наменето пред сè за епископите, свештениците, ѓаконите, монасите, студентите и учениците од просветните богословски институции, па затоа во некои Цркви не им се дозволува на сите луѓе да се занимаваат со каноните, токму поради тоа, за да не се случи духовно незрели луѓе да ги читаат и толкуваат каноните по свое, и со тоа да создадат тешко излечливи рани и расцепи на Телото Христово – Црквата. Потребен е правилен подвижничко-литургиски живот за стекнување на христијански добродетели, како и благодатен дар на расудување, за да можеме правилно да се раководиме со каноните. Да се потрудиме најпрво да ги применуваме свештените канони во својот духовен живот, за наше правилно живеење и дејствување, а не за осудување на епископите, клирот и монасите.
Овој труд им е посветен особено на епископите како распоредници на Божјата благодат, на клириците, монасите и на студентите и учениците од Богословските просветни институции, за подлабоко навлегување и живеење според смислата на каноните, а исто така им го посветуваме ова дело и на оние злочестиви јазици, кои постојано нè клеветеа и нè клеветат, дека наводно сме ги криеле Светите канони од народот, и затоа не сме ги објавувале. Но со објавувањето на оваа збирка од канони, тоа се покажа како обична демонска клевета, насочена против скапоценото единство на Црквата, против Архиереите на нашата Света македонска православна црква, со цел да се постигне создавање на фракции и расколи – рани на Телото Христово, кои, како што покажува искуството, многу тешко се зацелуваат.
Бог со Својата благодат, која ги надополнува нашите слабости и немоќи, да нè вразуми и раководи при читањето и практикувањето на Свештените канони, да можеме од љубов кон Христа и кон сите ближни, правилно да ја устројуваме нашата Света Црква: она што е искривено – да го поправиме; она што е скршено – да го зацелиме; она што е заборавено – да го обновиме, па така, послушни на Бога и на Светата Црква, да градиме љубовна заедница со Бога и со сите браќа и сестри во Христа, за наше спасение и вечен живот. Aмин.
„Проповедничка енциклопедија“
Најзначајно дело во мисијата на секој свештеник е служењето на Божествената Литургија. Во неа е собрано сѐ што ни е потребно за спасение: проповедањето на Евангелието, негово толкување, и најглавното – причестување со телото и крвта Христови. Во храмот, завреме на Божествената Литургија народот се причестува заедно со својот епископ и со своите свештенослужители, и сите заедно стануваат Тело Христово. Но за да не биде верата слепа, без разбирање, за да не тоне народот во незнаење, секој свештеник е должен да проповеда.
„Одете и научете ги сите народи, крштавајќи ги во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух, и учејќи ги да пазат сè што сум ви заповедал“ (Мат. 28,19). Господ, преку апостолите, ни заповедал на сите нас, Негови свештенослужители да проповедаме, да го научиме народот пред крштевање, и да го учиме постојано на пазење на Евангелието. Самиот Господ проповедал во повеќе наврати, на различни места, пред различни слушатели. Најчесто говорел пред своите ученици и апостоли, со одделни апостоли, со лица кои Му биле блиски, пред влијателните во тоа време фарисеи и садукеи, пред грешници, пред млади и стари, во храмот пред тогашните учители во времето кога имал само 12 години, пред жената Самарјанка, со тајниот ученик Никодим, со книжниците, со богати и сиромашни, на свадбена веселба, при погребни поворки, пред оние кои Го љубеле и Го следеле и пред оние кои Го мразеле.
Неговата проповед е многу искрена, доверлива и уверлива, сигурна, храбра, со малку зборови многу кажува. Господ Исус Христос, Добриот пастир, подготвен е да ја каже вистината пред секого и на секое место. Не се плаши од силните и големците, туку ја говори само вистината, бидејќи Самиот Он е вистина. Исцелува болни луѓе и ги поучува да не грешат, или да благодарат, им открива како да се однесуваат кон болеста.
По Неговото вознесение на небесата и слегувањето на Светиот Дух врз апостолите, тие ја започнуваат големата мисија, за потквасување на целиот свет со спасоносното учење Христово. Земаат свои ученици и охрабрени од благодатта Божја заминуваат секој на различна страна, и во нивниот краток живот, успејаа да го рашират благовестието за Христос Спасителот низ целиот свет. Оттогаш па наваму, речиси нема место, нема земја каде што не се слушнало за Христос нашиот Бог и Спасител. Нивната проповед ги освои срцата на сите кои ги слушаа затоа што беше поткрепена од благодатта Божја, која им се дава на смирените, на оние кои се сметаат за последни, за неважни. Затоа нивната проповед беше со голема сила.
Светиот апостол Павле вели: „Ако проповедам Евангелие, нема за што да се фалам: бидејќи тоа ми е должност, а тешко мене, ако не проповедам“ (1.Кор. 9,16). Во посланието, пак, до Тимотеј, апостолот Павле вели: „Сè, што си чул од мене пред многу сведоци, предај го на верни луѓе, кои се способни и други да научат“ (2.Тим. 2,2). Јасно е дека секој пастир, уште од времето на апостолите и нивните ученици и наследници, е повикан да проповеда, да го благовести животот во Христа и со Христа. Но не е само Литургијата место и време за проповед, туку мора да се проповеда при секое молитвословие кое го извршува свештеникот: Крштевки, венчавки, погреби, парастоси, исповеди, осветувања, молебни, акатисти итн.
Според приликите, така и проповедта има различна форма, различна тематика, различна опширност. Литургиските проповеди најчесто се базираат врз прочитаниот извадок од Евангелието или од Посланијата, или, пак, врз житието на празнуваниот светител или празник, и тие се обично подолги. Проповедите кои се кажуваат при молитвословијата, имаат своја насока, своја специфичност, и треба да бидат кратки и поконкретни.
Како извор на информации за секоја проповед, најчесто се користи Светото Писмо, бидејќи тоа е основа на нашата проповед. Потоа, следува Добротољубието, кое изобилува со свеоотечки поуки за различни прашања, и го нарекуваме преработено Свето Писмо. Житијата на светиите се следен извор, кога станува збор за проповед на некој светителски празник, како и примерите од црковната историја. Не смееме да ги заборавиме проповедите и токувањата на најдобрите древни Свети Отци, од кои најмногу плод дал светиот Јован Златоуст, најголемиот проповедник за сите времиња, како и останатите велики Свети Отци на Црквата. Виртуозните проповедници говорат и за секојдневни теми и настани, се разбира, гледајќи ги низ призмата на Евангелието.
Секој свештеник е должен да се подготвува за проповед, пред да служи Литургија, или кога треба да говори во некоја прилика. Подготовката за неделна проповед мора да започне уште на почетокот од седмицата, за да може добро да се подготви. Како главен елемент на таа подготовка е подвижничкиот живот на секој свештеник. Оној кој нема подвизи, кој преку постот и молитвата не го загреал своето срце да гори од љубов кон Бог, таквиот нема да има успех во проповедта, колку и да е убаво напишана. Значи, ревноста за подвизи, молитвата и покајанието на свештеникот, неговиот однос со Бог и искуството кое оттаму произлегува, се клучен елемент во проповедта. Ако темата за која говори, не е проживеана најпрво од самиот свештеник, ако неговите зборови се од книга научени, а не од жив опит, тогаш ќе бидат како „бакар, што ѕвони, или кимвал, што ѕвечи“ (1.Кор. 13,1).
Светителскиот живот на свештеникот е всушност најголемата и најприфатена проповед. Такви свештеници светители имало во Црквата и ќе има до крајот на вековите. Во наше време најпознати се светиот и праведен Јован, презвитер Кронштатски, светиот и праведен Алексиј Мечов, светиот и праведен Никола Планас, презвитер Атински, како и многу други помалку познати свештеници светители. Светоста не е категорија резервирана само за архиереите, монасите и мачениците, туку секој христијанин е повикан да биде свет, а колку повеќе, пак, свештениците.
Во историјата на црковното проповедништво имаме блескави примери на проповедници, достојни за подражување. Ќе наведеме дел од нив:
Свети Климент Александриски, начелникот на познатата Александриска школа, роден во Атина во незнабожечко семејство. Добил одлично образование, но не нашол задоволство во него, и го примил христијанството. Со цел да стекне христијанско образование тргнал на патување во главните градови на Грција, Мала Азија, Италија и Египет. Во Александрија се сретнал со началникот на тамошното познато огласително училиште, во кое се подготвувале „огласените“ за крштение, па станал тамошен ученик, а потоа и наследник во раководењето со училиштето, при што добил и свештенички чин во 199 година. Се упокоил во 219 година, во длабока старост.
Свети Григориј, епископот Неокесариски, Чудотворец, роден на почетокот од III век во Неокесарија. Бидејќи бил имотен, заради подобрување на образованието, шетал низ градовите на Грција, Италија и Египет. Во Кесарија Палестинска се запознал со уште тогаш познатиот учител на Црквата Ориген и станал негов ученик. По неколку години учење под негово раководство, се вратил во својата родна земја со намера да се посвети на подвижнички живот, но не по негова волја бил ракоположен за епископ на Неокесарија. Како архиереј поминал 30 години, чудотворејќи, и затоа во историјата влезе како чудотворец. Се упокоил во 270 година. Древните писатели го нарекуваат „велик проповедник“, но до нас стигнале мал број негови проповеди, претежно со догматска содржина.
Свети Атанасиј Велики, архиепископот Александриски, роден при крајот на III век во Александрија, од родители христијани. Стекнал образование во александриското огласително училиште, каде што омилени предмети му биле Светото Писмо и делата на Светите Отци. Водел строг подвижнички живот. Како ѓакон учествувал на Првиот вселенски собор, и силно се борел против ереста на Ариј. По смртта на епископот Александар, тој, иако млад, бил избран за епископ на Aлександриската катедра (328 год.). Свети Григориј Богослов за него вели, дека неговиот живот и однесување се правило за епископите, а неговите догмати – закони за Православието. До нас дошле околу пеесетина негови творби, претежно догматско-полемички, во кои со големо воодушевување и цврсто убедување го разоткрива православното учење, а ги разобличува заблудите на еретиците. Зборува едноставно, разбирливо, точно и за сите јасно. Се упокоил на 2 мај 373 година.
Свети Кирил Ерусалимски се родил во Палестина околу 315 година. Од неговите дела се гледа дека стекнал прекрасно образование. Како човек образован и побожен, рано бил примен во клирот на Ерусалимската црква. Во 346 година веќе бил презвитер катихизатор и проповедник. По 4 години бил ракоположен за епископ ерусалимски. Од неговите дела сочувани се само 18 огласителни, 5 тајноводствени и едно предогласително поучение. Неговите дела се одликуваат со возвишеноста на мислите и едноставноста во изложувањето.
Свети Василиј Велики, aрхиепископот на Кесарија Кападокиска, е роден во 329 година во едно исклучително побожно семејство, чии членови се приброени во хорот на светителите. Стекнал образование во Атина, заедно со свети Григориј Богослов. Кога се вратил дома примил свето крштение и бил посветен за чтец. Сакајќи да се запознае со монашкиот живот кој тогаш силно цутел, заминал во Сирија и Палестина, па во Египет. Кога се вратил дома основал неколку манастири и напишал устав за нив, кој и до денес е значаен за монаштвото. Во 364 е ракоположен за свештеник, по четири години избран е за епископ, но уште пред да наполни 50 години, заминал кон небесните живеалишта во 379 година. Иако имал краток век, зад себе оставил огромно книжевно-богословско богатство. До нас дошле 9 беседи на Шестодневот, 13 беседи на псалмите и 25 беседи за разни случаи. Самиот тој, за својата проповед вели: „Имам една цел – сѐ да насочам кон изградување на Црквата“.
Свети Григориј Богослов (Назијанзин), архиепископот Константинополски, роден е во Кесарија Кападокиска во 326 година. Неговите родители Григориј (подоцна епископ Назијански) и мајка му света Нона се одликувале со голема побожност која ја пренеле и на својот син. За да се усоврши во образованието заминал низ Мала Азија, Александрија, каде што се сретнал со свети Атанасиј и бил проникнат од неговиот дух. Во Атина се подружил со свети Василиј Велики. Двајцата воделе сличен живот, редовно оделе само во црква или во школата, за други патишта не знаеле. По враќањето дома Григориј се крстил, и избрал да живее како подвижник во домот на родителите, за да може да им помага. Неговиот татко го ракоположил за свештеник, а свети Василиј го ракоположил за епископ. До нас се дојдени 45 негови слова по различни поводи, во кои се истакнува неговиот блескав ум, кој со човечки јазик успел да ги опише божествените таинства. Затоа од Црквата е наречен Богослов.
Свети Јован Златоуст, најголемиот проповедник на сите времиња, роден во Антиохија во 347 година. Бидејќи рано останал без татко, неговата мајка Антуса целосно се посветила на неговото воспитување и образование, особено во духовното растење и напредување. На 16 годишна возраст започнал да изучува ораторство кај познатиот учител Ливаниј. По смртта на неговата мајката заминал во манастир, близу Антиохија и таму поминал 4 години во строги подвизи и воздржание. Во Антиохија бил ракоположен за ѓакон и назначен бил да им служи на бедните. Пет години ги посетувал богатите семејства, за да испроси милостина за бедните, и од ова стекнал огромно искуство за животот, кое е толку очигледно во неговите проповеди. Откако станал презвитер, свети Јован не проповедал поретко од еднаш неделно, а понекогаш и секој ден. Гласовите за неговата слава стигнале и во царскиот двор. Кога умрел патријархот Нектариј во 397 година, изборот на императорот и клирот паднал на Златоуст. Со итроштина го довеле во Цариград, бидејќи знаеле дека неговиот верен народ никогаш доброволно нема да го пушти, и таму бил ракоположен за епископ на главниот град. И тука веднаш ја стекнал љубовта од верниот народ, но си придобил и непријатели од царскиот двор, бидејќи јавно ги изобличувал за нивниот раскошен живот, распуштеност и суровост. Прогонуван повеќе пати, на крајот во неговото место на прогонство, во денешна Абхазија, го предал духот на Бога со зборовите „Слава на Бога за сѐ“. Светиот Јован Златоуст уште додека бил жив па до денес е почитуван како пример за сите проповедници. Од него дошле до нас повеќе од 800 проповеди. Во нив наоѓаме објаснување речиси на целиот Нов Завет и многу од Стариот завет. Неговите проповеди имаат морално-практичен карактер, со цел оставање на гревовите и поправање на грешниците, и утврдување во добродетелите. Зборува со многу жив и убедлив тон, со необична едноставност и јаснотија, разбирливи за сите. Како толкувач на Светото Писмо бил далеку од крајностите на грубиот буквализам, како и од своеволниот алегоризам. Како воспитаник на Антиохиската школа, тој најпрво ја разјаснува буквалната, историско-граматичката смисла, а потоа укажува и на возвишената таинствена смисла. Обично неговтите проповеди имаат вовед, објаснување и поука. Ги користи сите околности од животот на човекот, за да ги повика кон покајание и добродетелен живот. За своите верници се грижи како татко за своите деца. Во краен случај изобличува, но не лица, туку постапки. Негови најпознати дела се „Книга за девственоста“, „Шест слова за свештенството“, „Беседа по ракополагање на презвитер“, „Слова против јудеите“ и многу други. Остана со векови како најголем и ненадминат проповедник за пример на сите генерации и толкувач на Светото Писмо.
Има уште многу големи проповедници во Светата Црква, за кои треба да се спомне, како што се преподобниот Ефрем Сириски, светиот Григориј епископ на Ниса (и брат на свети Василиј Велики), свети Амвросиј Медиолански, блажениот Августин Ипонски, свети Григориј, папа Римски – Двоеслов, преподобен Андреј Критски, свети Јован Дамаскин, преподобен Теодор Студит, свети Фотиј Велики, свети Григориј Палама, Свети Симеон Новиот Богослов, Илија Миниатис и многу други.
Кај нас најпознат и најголем проповедник е запаметен светиот епископ и просветител Климент Охридски, а подоцна јеромонасите Кирил Пејчиновиќ и Јоаким Крчовски. Од поновата историја на нашата Света Македонска Православна Црква мораме да го истакнеме нашиот блаженоупокоен архиепископ Михаил, кој пленеше со своето беседништво, енциклопедиско знаење и умешност.
Оваа книга ја издаваме за сите генерации свештеници, да им биде раководител во подготвувањето на редовните проповеди, но пред сѐ, ги советуваме да се трудат со ревност и љубов да напредуваат во духовниот живот. Проповедта ќе допре до срцата на сите слушатели само ако е изречена од проповедник кој го проткајува своето богословско знаење со својот огнен подвижнички живот, и кој она што го зборува, го зборува од срце, со лично искуство. Бог да им помогне на сите свештенослужители да напредуваат во духовниот живот и проповедта, та идните генерации да имаат со кого да се пофалат.
Митрополит Повардарски
+Агатангел
http://aggreen.net/monasteries/monastic.html#Monasteries
Литература:
- Свето писмо (Стар и Нов Завет)
- Јован Лествички, Лествица, Скопје, Табербакул, 1997.
- Максим Исповедник, 400 глави за љубовта, Скопје, Икона, 2001.
- Ареопагит, Св. Дионисиј. За божествените имиња. Скопје: Табернакул, 2003
- Палама, Г. Тријадите, Скопје: Табернакул, 2001.
- Симеон Нов Богослов, Химни, Манастир Успение на Пресвета Богородица, 2003.
- Јован Златоуст, Григориј Богослов, Кирил Александриски, Василиј Велики (избор) Духовни бидери од светите отци, (ред.) Г. Ибрашимов, Скопска епархија, 2001
- Георгиева Петковска, Вера. Византиска филозофија. Скопје: Табернакул, 2001.
- Острогорски, Г. Историја на Византија. Скопје: Наша книга, 1992.
- Флоренски, Павел Столб и тврдина на вистината. Скопје: Табернакул, 1996.
- Добротољубие. Скопје: МПЦ, 1997.
- Лоски, Владимир. Догматика. Скопје: Ѓаконија, 1998.
- Лоски, Мистичната теологија на Црквата од Исток. Скопје: Табернакул, 1991.
- Мајендорф, Јован. Свети Григорије Палама и православна мистика. Београд: Православни Богословски Факултет, 1983.
- Санџакоски, Стефан. Апофатичка философија. Скопје: Три, 2003.
- Георгиевска, В. Филозофија на исихазмот, Скопје: Табернакул, 1993
***********************************
Christian Kresall 