ДЕВЕТНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Вие љубете ги непријателите ваши и чинете добро, и на заем давајте, не очекувајќи ништо“
(Лука 6: 35)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
До доаѓањето на Спасителот Христос на земјата, раководно начело во животот на луѓето било старозаветното правило: „Око за око, заб за заб“. Луѓето не знаеле да им простуваат на сличните на себе, ниту, пак, да ги љубат своите непријатели. За најмала навреда се возвраќало со жестока освета. Взаемна љубов и услуги можеле да постојат само меѓу своите најблиски и роднини, и тоа само до извесен степен. Но, туѓинците и несреќниците биле лишени од тоа. Недостатокот на љубов и простување ги правел луѓето да бидат егоисти и груби, а нивниот живот – мрачен и тежок. За да се живее еден мирен, блажен и угоден живот немало никакви услови. А човечката душа постојано чезнеела за такво нешто. И ете зошто Христос, Синот Божји, доаѓа да покаже нови, божествени начала, па луѓето раководени од нив, да достигнат мирен и спокоен живот. Токму во денешното евангелско четиво слушнавме и една заповед, за тоа време сосема нова и дотогаш потполно непозната, заповед која важи и до ден денес и која никогаш не изгубила ништо од својата актуелност: „Вие љубете ги непријателите ваши и чинете добро, и на заем давајте, не очекувајќи ништо“.
Во овие евангелски зборови подвлечени се нови начела, проповедани од Спасителот Христос, начала на семилостива христијанска љубов која знае да простува. Само таа евангелска љубов е во состојба да внесе мир и радост во овој свет. Луѓето со право сакаат да не им се нанесува зло, но сакаат и да им се прави добро. Но, Христос напоменува дека тоа зависи само од нас самите. Самите ние треба да даваме пример на другите како да го прават тоа. Затоа Спасителот напоменува: „Како што сакате да постапуваат луѓето со вас, така постапувајте и вие со нив!“ (Лука 6: 31).
Но, целосно духовно богатство христијаните не можат да најдат во тоа взаемно правење на услуги. Да се направи добро на оној, кој веќе ни направил такво добро, тоа значи да се исплати својот долг. Убаво е да се сака оној, кој нас нè сака. Не е штетно да се даде на заем на оној, кој некогаш и нам може да ни позајме нешто. Но, да знаеме дека таквите услуги не се штетни, но од тие услуги не можеме да имаме никаква духовна корист. Таквите услуги ги прават и неверниците, и грешниците, и егоистите. Спротивно на овие нормални услуги, кои луѓето си ги пружаат едни на други, Христос денес ни порачува да не бидеме непријатели за оние кои нè мразат и кои ни нанесуваат зло; да правиме добро и да им пружаме помош на бедните, сиромасите и онеправданите, кои со ништо друго нам нема да можат да ни се оддолжат за пружената помош, освен со искрена благодарност.
Љубовта и простувањето, милосрдноста и добродетелноста претставуваат високи божествени начала, кои се во можност да го намалат злото во животот, бидејќи тие можат да ја згаснат злобата и непријателството меѓу луѓето. Да го возљубиш и својот непријател, кој те навредил до дното на душата, и да му направиш услуга; да му простиш и да му направиш добро на својот ближен кој ти наштетил; да им помогнеш на бедните и сиромасите – ете тоа се подвизи кои заслужуваат и благодарност и награда. Тие подвизи се православно – христијански подвизи, кои ќе ги направат луѓето да бидат синови на Севишниот. Само на тој начин тие навистина ќе почнат да бидат милостиви, како што е милостив и нивниот Отец небесен.
Сите ние честопати се жалиме дека живееме во лоши времиња и дека преживуваме тешки и тажни денови. Притоа, навикнати сме за сето тоа да ги обвинуваме другите. Но, треба да признаеме дека и ние носиме кривица за сето тоа. Времињата се онакви, какви што се и луѓето. Ако луѓето се раководат и живеат според законот на љубовта, правдата и братското простување, тогаш и времињата ќе бидат добри. Но, ако времињата се лоши, а деновите тешки, тогаш, причина за таквото нешто се луѓето, вклучително и ние самите. А зарем не е вистина дека денес луѓето повеќе сакаат да живеат што подалеку од Божјиот закон, без вера и морал, без правда и братољубие? Ниските страсти и подлите освети ги прават луѓето да бидат непријатели едни на други, взаемно да се крадат и да си нанесуваат штета едни на други. Сето тоа се случува пред нашите очи. Дали се обидуваме на некој начин да се одвратиме самите себе и своите ближни од тој нехристијански живот?
Ние не сакаме да ни прават зло, тогаш, да избегнуваме и ние да правиме зло некому! Ако сакаме среден живот и радосни денови, тогаш, да работиме на тоа! Да живееме според Божјиот закон, да се наоружме со љубов и милосрдност и да се бориме против злото кое го притиска нашиот живот и животот на ближните. Да проштеваме и да ги возљубиме своите непријатели, да ги поразиме со својата христијанска љубов! Ето тоа нè учи Христос!
Во контекст на сево ова, поучна е следната приказна за двајцата рибари:
Некој стар рибар веќе два дена ловел риби на отворено море. Во негова близина истото тоа го правел и неговиот најголем непријател. Веќе се стемнувало, кога стариот рибар се приближувал до брегот, а неговиот чамец бил преполн со одличен лов. Но, одеднаш настанала страшна бура. Морето се вознемирило, се разбранувало, а огромните морски бранови со ужасен тресок се удирале во крајбрежните стени. Веќе настапил целосен мрак и ништо повеќе не се гледало. Сред тие страшни бранови стариот рибар слушнал од морето очајни повици: „Помагајте, пропаднав!“. По гласот, старецот се сетил дека тоа е неговиот непријател, чиј чамец веќе бил оштетен и потонувал во морето. Старецот веднаш го исфрлил во морето целиот свој лов, храбро влегол со чамецот во огромните бранови, со опасност по својот живот, стигнал и успеал да го спаси својот најголем непријател.
Кога спасениот рибар се освестил и кога сфатил кој го спасил, се зачудил. Тој веднаш ги понудил сите свои пари како награда за неговата добрина. Но, старецот одбил да ги прими, одговарајќи му: „Поинаку јас не можев да постапам“. „Како не си можел?“ – се зачудил спасениот. „Никој не те присилуваше да го изложуваш својот живот на опасност, за да ме спасиш. Освен тоа, јас отсекогаш ти бев непријател, па ти можеше и поинаку да постапиш“. „Не, одговорил стариот рибар, јас поинаку не можев да постапам, зашто сум христијанин!“.
Непријателот бил победен. Допрен длабоко во срцето, братски го прегрнал својот спасител и низ солзи извикал: „Брате мој, ти не го спаси само моето тело, туку ја спаси и мојата душа!“. И од тој момент злобниот непријател се преобратил во вистински добар христијанин. А секој од нас може да замисли каква радост и среќа би била за нас, кога сите ние би постанале такви добри христијани.
И така, од нас луѓето зависи дали времињата ќе бидат добри или лоши. Секогаш, кога луѓето долго време не се сеќаваат на Божјиот закон, кога ги газат правдата и братољубието; кога ќе почнат да ги следат своите ниски страсти и да работат само за своите груби материјални интереси – времињата ќе бидат зли и животот тежок. Затоа, ако сакаме добри времиња и радосни денови, треба да ги исполнуваме Христовите заповеди, кои денес ни ги спомнува Евангелието. Можеме да ги љубиме своите најблиски и своите роднини, можеме да им правиме услуги на оние, кои и нам можат да ни услужат. Но, треба да знаеме дека за вистински православен живот не е доволно само тоа. Неговата полнота се изразува во љубовта кон непријателите, во милосрдноста и добродетелноста кон сиромашните и несреќните.
Значи, да ги љубиме своите непријатели, да правиме добро, да даваме на заем не надевајќи се на ништо. Само тогаш ќе добиеме голема награда. Само тогаш ќе бидеме синови на Севишниот. Да бидеме милостиви како што е милостив и нашиот Отец небесен. Амин!
*************************************************************
В името на Отца и Сина и Светия Дух! В изпълненото с истинска Христова любов Свето Евангелие е трудно да се намерят стихове, които толкова сурово да изобличават всеки от нас, както тези стихове, които прозвучаха днес, и които ни говориха за любовта към враговете.
Действително, как да се научим да обичаме враговете, ако ние даже своите ближни, правещи ни немалко добро, не обичаме, а понякога даже ненавиждаме? Действително, как да изпълним това, което Христос полага в основата на християнския живот?
Ако се замислим над днешното евангелско четиво, най-искрено да се опитаме да съпоставим неговия смисъл с нашия живот, всеки от нас трябва в сърцето си да каже, че той не е просто лош християнин, а че той, може би, още съвсем не е християнин.
Колкото и много да сме ходили в храма, колкото много да сме се молили, колкото и добре да сме спазвали постите, ако няма в нашето сърце способност да обичаме, то ние сме още далече от Христос, ние още не сме станали християни. И, нещо повече, всеки път, когато днешното евангелско четиво звучи в храма, всеки път църквата ни посочва именно това.
И много трудно е да живееш с мисълта, че ти си действително още така далеч от Христос. Чe ти действително още не си способен да обичаш не само враговете, но и даже приятелите, даже своите роднини. И изглежда, че всяко наше покаяние, всяко наше уверяване на Бога в това, че ние ще смогнем, в края на краищата, някога да обичаме по-християнски, ще бъде лъжа, ще бъде неправда.
И действително, в нас може да се всели униние, защото наистина ние сме немощни и слаби, защото не можем по-християнски да обичаме. Да, много неща в този живот ни харесват, и хора, и предмети, и продукти, и развлечения. Харесват ни, но това не значи, че ние ги обичаме. Няма друг път да станеш християнин, освен да обичаш. И ето тук е скрита, може би, една от главните тайни на християнското откровение в този изпълнен със злоба, ненавист, завист и осъждане свят.
Действително, Царството Христово не е от този свят, защото това е Царство на Любовта и това Царство се утвърждава в този свят, изпълнен със зло и ненавист. И това царство от този свят постоянно се стреми да нахлуе в нашето Царство не от този свят, в Църквата,та и в Църквата хората да не обичат, а да ненавиждат, осъждат и презират. И ето ние често виждаме това даже не само сред хората, далече от църквата, но и сред тези, които считат себе си за хора църковни.
За да разберем причината за това, за да видим пътя за излизане от това царство на ненавистта, злобата, осъждането, което се стреми да влезе през църковните врата в Царството Христово, трябва да се опитаме да се усетим в пълна степен предстоящи пред Христос. И да се замислим над това защо така се е сложила нашата съдба, съдбата на нашите предци, че толкова малко е имало в нашия и в техния живот любов.
Действително, възможно е за съвременниците на Христос, за които е било трудно да разберат Неговата проповед, в нещо да им е било по-леко, отколкото на нас. Защото ние с вас се явяваме продължители на тази епоха, в която ненавистта била повече, от когато и да е било. И ние с вас, не преминали от детство школата на любовта, не сблъскали се от деца с примери на такава истинска християнска любов, за която говори Евангелието, много добре сме преминали през школата на ненавистта. И постепенно сме свикнали да живеем така, че не само да не обичаме, но да и изпитваме нужда да ненавиждаме някого.
Освен това, в последните години в църквата дойдоха немалко хора, получили възпитание в обезбоженото общество. Тези хора донесоха със себе си този дух на ненавист и нетърпимост, в който те са били възпитани в предишните времена. И ето вече в своята среда срещаме същите греховни страсти, същите човеконенавистни, а значи, и богоненавистни призиви.
Ние виждаме, че много често църквите започват да се превърщат в събрание на хора, които мислят не за спасението, не за любовта Христова, а повече мислят за ненавистта към тези, които се молят не така, както според тях трябва, мислят не така, както те мислят, вярват не така, както те вярват.
Тези хора постоянно обичат да говорят за това, че идва антихристът, и незабелязано за себе си повече мислят вече не за Христос, а именно за антихриста. Сега е много популярно да се размишлява за признаците за неговото пришествие. Сред тези, които неотдавна са дошли в църквата, е станало признак за истинско благочестие постоянно с недоверие и ненавист да гледат на заобикалящия ги свят и да казват: ето ние сме християни, а наоколо са безбожници. Наоколо царства антихристът, трябва да бъдем внимателни, трябва да бъдем непримирими, трябва да бъдем бдителни към враговете на църквата.
Разбира се, казват такива хора, Христос е учил да обичаме и своите ближни и даже своите врагове. Ние и тях ги обичаме, но как можем да обичаме враговете Христови? Враговете Христови трябва да се ненавиждат. А кои са врагове Христови, такива хора решават сами.
Човек, мислещ иначе, вярващ иначе, за тях е вече враг Христов. И може да освободят себе си от усилията за любов към него, и може спокойно да се отдадат на страстта на ненавистта към този човек. И такива хора не забелязват, че макар те, може би, и да се боят от антихриста, служат именно на него. Защото най-прекият път на тържеството на антихриста в този свят, това е прогонването на любовта от света.
И най-главната негова победа ще бъде тогава, когато духът на любовта бъде изгонен от църквата. А това сега може да стане по-лесно, отколкото някога е било. Защото в църквата идват хора, които не са се учили по-християнски да обичат, които не са се учили по-християнски да прощават, които действително не знаят, какво е това. Но които много добре знаят, какво значи да ненавиждат, какво значи да търсят врагове, какво значи своите лични врагове да представят като врагове на истинската правда и в името на тази истинска правда искат тяхната гибел. Ето това те знаят много добре.
И какво да правим сега, когато действително в света злото и ненавистта присъстват повече, от когато и да е било, когато това зло и ненавист влизат в църквата, когато християнската любов лукаво се подменя с християнска ревност, не по разум, не по любов, а по злоба и осъждане.
Остава ни само едно, каквото впрочем, и винаги е оставало за християните. Да осъзнаем това, че ние действително не сме способни сами по себе си по-християнски да обичаме, да молим Господа да ни дарува тази способност да обичаме. Тя не ни се дава изведнъж. Нека отначало да се научим да прощаваме тези обиди, които ни нанасят на нас самите. А после нека се научим, прощавайки обидите, да вършим дела на милосърдие по отношение на този, който ни е обидил.
Нека не само да ги обичаме, нека да ни е трудно да им прощаваме и трудно да вършим по отношение на тях дела на милосърдие, но поне да се опитаме да го направим. Това ще бъде нашата малка крачка към Господа. И тогава не по нашите усилия, но по Божието милосърдие, Господ, виждайки това, че такива, ненаучени да обичат, но научени да ненавиждат, ние все пак се опитваме да прощаваме, опитваме се да вършим дела на милосърдие, Господ ни дава великата способност да обичаме.
Скъпи братя и сестри, нека да полагаме усилия да обичаме в името на Бога, да полагаме усилия за опрощение и милосърдие. И тогава последният стих от днешното евангелско четиво, стихът за това, че нашият Отец Небесен ще бъде към нас толкова милосърден, колкото ние сме милосърдни по отношение на нашите ближни, ще се сбъдне в нашия живот. Нека всеки път, виждайки човека,да помним, че от нашето отношение към него ще зависи и отношението на Господа Бога към нас. И тогава в нашия живот незримо, но напълно реално ще влезе Христос. И думите на великия апостол Иоан Богослов, който повече от другите апостоли знаел за трудната страшна съдба на света и казвал „обичайте се един другиго”, ще станат наши думи. Нека не по нашата немощ, но по Божиите милосърдие и благодат любовта да бъде сред нас. Амин.
Превод със съкращения: Прот. Йоан Карамихалев
Во имя Отца и Сина и Светаго Духа.
От днешното Евангелско четиво с каква сила и яснота изпъква онова, което изгражда християнина, което го характеризира и кое му е чуждо.
Християнинът е човек, който от Бога се е научил да обича така, както на земята никой не може да обича. Христос ни казва: ако вие обичате онези, които вас обичат – с какво се отличавате от другите? Ако давате на онези, от които очаквате каквото и да било в отговор, – с какво се отличавате от езичниците? Обичайте враговете си, благотворете на ония, които ви ненавиждат, давайте, без да очаквате нищо в замяна, и тогава ще бъдете подобни на вашия небесен Отец, Който дава и на неблагодарните, и на злите.
Християнинът се отличава от другите не с богослужението, не с това, как външно се моли, не с каквато и да било външна форма, а с вътрешното съдържание, богоподобността на своята любов, и извън това няма християнин. Св. Ефрем Сирин казва: Не заключвай молитвата си само в думите, нека целият твой живот, всяко твое действие бъде богослужение! – т.е. прославяне на Бога и служение на Бога. Евангелието говори за същото: нека хората видят делата ви и прославят вашия Отец, Който е на небесата! Нека нашият живот бъде служение на Бога, Който стана човек, служение с посилна, непобедима, с нищо несравнима любов към хората, та в студеният, потъмнял, чужд на Бога свят отново да донесем непостижимата любов, онази любов, която човек сам в себе си не намира, но на която той може да се уподоби и към която да се приобщи.
Нека приемем тези думи Христови в сърцето си. Не благочестието прави християнина, а любовта, не едни или други постъпки правят християнина, а любовта – но любов особена, любов, подобна на Божията, любов, която е готова да отиде на всякакви жертви и на себе си, и на своето, та на другия да му стане светло и животът да влезе в неговия живот. Ако живеем така, то ще намерим път и към молитвата, и към поклонението на Бога, защото Той ще ни бъде роден, защото беседата с Него ще бъде естествена, защото ние ще бъде единни по дух с Онзи, Който е Дух животворящ, защото Сам Господ Светият Дух в нашите сърца като неизказано въздихание ще възнася нашите молитви към Бога, и ще ни направи чеда Божии в онзи смисъл, който ще ни позволи Него, Господа, да го наречем Отец, станали живи членове на Тялото Христово. Без това – отделно, разделени – ние не сме християни, без това нашето общество – не е християнско общество. А ние сме призвани да бъдем Христови, да приемаме един другиго, както ни прие Христос. А на земята сме призвани да бъдем пред всички явление на онова, което Бог може да направи с хората, които Му повярват и се отдадат в Неговите ръце, та от тях Той да направи общество, подобно на тайнственото троическо общество – Единия Бог в Света Троица. Амин.
******************************************************
Неделя На утренята Ев. Иоан. 20:11-18. На литургията 2Кор. 11:31-12:9. Ев. Лук. 6:31-36.
Понеделник Филип. 2:12-16. Ев. Лук. 6:24-30.
Вторник Филип. 2:17-23. Ев. Лук. 6:37-45.
Сряда Филип. 2:24-30. Ев. Лук. 6:46-7:1.
Четвъртък Филип. 3:1-8. Ев. Лук. 7:17-30.
Петък Филип. 3:8-19. Ев. Лук. 7:31-35.
Събота 2Кор. 1:8-11. Ев. Лук. 5:27-32.
***********************************************************
Недела – на Утрената
11. А Марија стоеше кај гробот однадвор и плачеше. И, плачејќи, се наведна над гробот;
12. и виде два ангела во бели облеки како седат, едниот кај главата, а другиот кај нозете, каде што беше лежало телото Исусово.
13. И тие ѝ рекоа: „Жено, зошто плачеш?” Им одговори: „Го кренале Господа мој и не знам каде Го положиле.”
14. Штом го рече ова, се заврти назад и Го виде Исуса како стои; но не знаеше оти е Исус.
15. Исус ѝ рече: „Жено, зошто плачеш? Кого го бараш?” Таа, мислејќи дека е градинарот, Му рече: „Господине, ако си Го зел Ти, кажи ми каде си Го положил, и јас ќе Го земам.”
16. Исус ѝ рече: „Марија!” Таа се заврти и Му рече: „Равуни” – што значи „Учителе!”
17. И рече Исус: „Не допирај се до Мене, оти уште не сум се вратил при Мојот Отец; туку отиди при браќата Мои и кажи им: се враќам при Својот Отец и вашиот Отец, при Својот Бог и при вашиот Бог.”
18. Дојде Марија Магдалина и им кажа на учениците, дека Го видела Господа и дека тоа ѝ рекол.
******
Недела – на Литургијата
31. Бог и Отецот на нашиот Господ Исус Христос, Кој е благословен во веки, знае, дека не лажам.
32. Во Дамаск управителот на цар Арета, друговерец, го пазеше градот Дамаск со стража, сакајќи да ме фати; и јас во кош бев спуштен и преку прозорец низ ѕид избегав од рацете негови.
12. Павле прикажува за откровенијата на Господа, за страдањето и за силата. Им ја напомнува на браќата својата чиста љубов спрема нив.
1. Да се фалам, немам полза, но ќе минам кон виденија и откровенија Господови.
2. Знам еден човек во Христа, кој пред четиринаесет години, со тело ли, не знам; без тело ли, не знам: Бог знае, беше грабнат и однесен до третото небо.
3. И знам дека тој човек, со тело ли, или без тело – не знам: Бог знае,
4. беше грабнат и однесен во рајот и дека чул неискажливи зборови, кои што човек не може да ги искаже.
5. Со таков човек ќе се пофалам; но со себеси нема да се пофалам, освен со моите слабости.
6. Ако, пак, посакам да се фалам, нема да бидам безумен, зашто ќе кажам вистина; но јас се воздржувам, да не би некој да помисли за мене повеќе, отколку што во мене гледа, или од мене слуша.
7. И, за да не превознесувам со премногу откровенија, во телото ми се даде трн, ангел сатанин, да ме боцка по лицето, та да не се превознесувам.
8. Затоа трипати Го молев Господа да го отстрани од мене.
9. Но Он ми рече: „Доста ти е Мојата благодат, бидејќи Мојата сила наполно се покажува во слабоста”. Затоа со многу поголема радост ќе се фалам со своите немоќи, за да се весели во мене силата Христова.
******
31. Па, како што сакате да постапуваат луѓето со вас, така постапувајте и вие со нив!
32. И ако ги сакате оние, што вас ве љубат, каква ви е наградата? Зашто и грешниците ги милуваат оние, што ги сакаат нив.
33. И ако им правите добро на оние, што вам ви прават добро, каква ви е наградата? Оти и грешниците го прават тоа.
34. И ако им давате заем на оние, од кои се надевате дека ќе ви го вратат, каква ви е наградата? Зашто и грешниците им даваат заем на грешници, за да им се врати истото.
35. Туку вие љубете ги непријателите ваши и чинете добро, и на заем давајте, не очекувајќи ништо. Така, ќе биде голема наградата ваша и ќе бидете синови на Севишниот; зашто и Он е добар кон неблагодарните и кон лошите.
36. И така, бидете милостиви како што е милостив вашиот Отец.
******
Понеделник –
12. Затоа, возљубени мои, како што секогаш ме слушавте, не само во мое присуство, туку многу повеќе сега, кога сум отсутен, со страв и трепет градете го вашето спасение,
13. оти Бог е Оној, Кој во вас прави да сакате и да дејстувате според Неговата добра волја.
14. Правете сè без ропот и двоумење,
15. за да бидете прави и чисти, непорочни чеда Божји среде лош и расипан род, во кој светите како светила во светот,
16. имајќи го во себе словото на животот, за моја пофалба во денот Христов, дека не залудо трчав и не залудо се трудев.
*****
24. Но тешко вам, богати, зашто веќе сте ја примиле својата утеха!
25. Тешко вам, преситени сега, оти ќе огладните! Тешко вам што се смеете сега, зашто ќе заридате и ќе заплачете!
26. Тешко вам, кога ќе почнат сите луѓе да зборуваат добро за вас. Зашто така им правеа на лажните пророци и нивните татковци!
27. Но вам, што слушате, ви велам: љубете ги непријателите свои; правете им добро на оние што ве мразат;
28. благословувајте ги оние што ве навредуваат!
29. На оној, што ќе те удри по едниот образ, заврти му го и другиот; а на оној, што сака да ти ја земе горната облека, подај му ја и кошулата.
30. Секому, кој ти бара, подај; а од оној, што зема од тебе нешто, не сакај да ти врати!
*****
Вторник –
17. Но, ако и се принесувам како жртва за служба на вашата вера, се радувам сам и се радувам со сите вас.
18. Така исто радувајте се и вие и зарадувајте ме!
19. А се надевам во Господа Исуса дека наскоро при вас ќе го пратам Тимотеја, та и јас, откако разберам како сте, да се утешам со духот.
20. Бидејќи немам никого еднаков со моите мисли, кој толку искрено би се грижел за вас,
21. оти сите го бараат своето, а не она на Исуса Христа;
22. а неговата исправност ви е позната: тој, како син кон татко, слугуваше заедно со мене при благовествувањето.
23. Него, пак, се надевам дека ќе го испратам веднаш, штом ќе узнаам, што ќе стане со мене;
*****
37. Не судете и нема да бидете судени; и не осудувајте, за да не бидете осудени; проштавајте и ќе ви биде простено;
38. давајте и ќе ви се даде: мерка добра, набиена, натресена и преполнета ќе ви дадат в раце; оти со каква мерка мерите, со таква и ќе ви се мери.”
39. И им кажа парабола: „Може ли слепец слепец да води? Не ќе паднат ли обајцата во јама?
40. Нема ученик поголем од својот учител; но секој, што ќе се усоврши, ќе биде како и учителот негов.
41. И зошто ја гледаш раската во окото на брата си, а гредата во своето око не ја забележуваш?
42. Или, како можеш да му кажеш на својот брат: позволи, брате, да ти ја извадам раската од окото твое, кога сам не ја гледаш гредата во своето око? Лицемере, извади ја најнапред гредата од своето око, па тогаш ќе видиш како да ја извадиш раската од окото на брата си.
43. Оти, нема добро дрво што дава лош плод, ниту лошо дрво, што дава добар плод.
44. Секое, пак, дрво се познава според својот плод; бидејќи не се берат смокви од трње, ниту се бере грозје од капина.
45. Добриот човек од доброто сокровиште на своето срце изнесува добро, а лошиот човек од лошото сокровиште на своето срце изнесува лошо; оти, од преполнето срце зборува устата негова.
******
Среда –
24. а се надевам во Господа оти и сам скоро ќе дојдам при вас.
25. Најдов за потребно при вас да го испратам братот Епафродит, мој сотрудник и другар во војувањето, а ваш пратеник и помагач во потребите мои,
26. бидејќи тој копнееше да ве види сите вас и многу жалеше што сте чуле дека бил болен.
27. Зашто тој боледуваше дури до умирање; но Бог го помилува, и не само него, туку и мене, за да не ми се натовари жал врз жал.
28. Поради тоа го испратив поскоро, та, штом ќе го видите пак, да се израдувате, а јас да бидам помалку нажален.
29. Примете го, пак, во Господа со секаква радост, и такви почитувајте,
30. бидејќи за Христовото дело тој беше скоро на умирање, откако го презре својот живот, за да го дополни недостигот на вашата служба кон мене.
*****
46. И зошто ми велите: »Господи, Господи!« а не го извршувате она што ви го кажувам?
47. Секој што иде при Мене и ги слуша зборовите Мои, и ги исполнува, ќе ви кажам на кого прилега.
48. Тој прилега на човек, кој прави куќа, па ископа и продлабочи, и постави темели на камен; а кога настана наводнение, реката напна на таа куќа и не можеше да ја помести, оти беше основана на камен.
49. А оној што слуша и не исполнува, прилега на човек, што направил куќа на земја, без темели; и кога напна реката, веднаш ја урна, и паѓањето на таа куќа беше големо.”
7. За слугата на стотникот и за младичот во Наин. Јовановото послание. Грешница Го помазува Исуса со миро.
1. И кога ги заврши зборовите Свои кон народот, што слушаше, Он влезе во Капернаум.
******
Четврток –
1. Но, браќа мои, радувајте се во Господа! Оти сè едно исто да ви пишувам, мене не ми е здодевно, а за вас тоа е сигурност.
2. Пазете се од кучињата, пазете се од лошите работници, пазете се од лажно обрезување,
3. зашто вистинското обрезување сме ние, кои со Духот Му служиме на Бога и се фалиме со Христа Исуса, и не се надеваме на телото,
4. иако јас можам да се надевам и на телото. Ако некој друг мисли да се надева на телото, тогаш уште повеќе јас,
5. кој сум обрезан во осмиот ден, од родот Израилев, од Венијаминовото колено, Евреин од Евреите, по закон +фарисеј,
6. по ревност – гонител на Божјата црква, според правдата на Законот – непорочен.
7. Но тоа што беше за мене придобивка, поради Христа го сметав за штета.
8. Затоа сметам дека и сè друго е штета спрема преважното познавање на Христа Исуса, мојот Господ, поради Кого се одреков од сè, и се сметам за отпад, само за да Го придобијам Христа
*****
17. И се разнесе овој глас за Него по цела Јудеја и по целата околина.
18. И му соопштија на Јована учениците негови за сето тоа.
19. Јован, пак, повика двајца свои ученици и ги испрати при Исуса, говорејќи: „Ти ли си Оној што треба да дојде, или друг да чекаме?”
20. И кога дојдоа при Него, тие Му рекоа: „Јован Крстител нè прати при Тебе, велејќи: »Ти ли си Оној што треба да дојде, или друг да чекаме?«“
21. Во тој час Он исцели мнозина од болести, и од рани, и од зли духови, и на мнозина слепи им подари вид.
22. И им одговори Исус и рече: „Одете и кажете му на Јована што видовте и што чувте: слепи прогледуваат, хроми проодуваат; лепрозни се очистуваат, глуви прослушуваат, мртви воскреснуваат и на бедни им се проповеда Евангелието;
23. и блажен о оној, кој не ќе се соблазни поради Мене.”
24. А кога си отидоа учениците Јованови, Он почна да му зборува на народот за Јована: „Што излеговте да видите во пустината? Трска ли, што се лулее на ветар?
25. Но, што излеговте да видите? Човек ли, облечен во меки алишта? Ете, оние, што се облекуваат убаво и живеат богато, по царски палати се.
26. Туку, што излеговте да видите? Пророк ли? Да, Јас ви велам, и повеќе од пророк.
27. Овој е, за кого што е напишано: »Ете, Јас го испраќам пред лицето Твое ангелот Мој, што ќе го приготви патот Твој пред Тебе.«
28. Оти ви велам: меѓу родените од жени нема ниеден поголем пророк од Јована Крстител; но најмалиот во царството Божјо е поголем од него.”
29. И сите луѓе, што слушаа, па и митниците, Му благодареа на Бога дека се беа крстиле со крштавањето Јованово;
30. а фарисеите и закониците го отфрлија советот Божји за нив, и не се крстија со него.
******
Петок –
8. Затоа сметам дека и сè друго е штета спрема преважното познавање на Христа Исуса, мојот Господ, поради Кого се одреков од сè, и се сметам за отпад, само за да Го придобијам Христа
9. и да се најдам во Него, не со својата од Законот праведност, туку со придобивката преку верата во Христа, односно со праведноста од Бога преку верата;
10. за да Го познавам Него, и силата на Неговото воскресение, и учеството во Неговите страдања, грижејќи се мојата смрт да биде слична со Неговата,
11. та некако да го достигнам воскресението на мртвите.
12. Велам така не затоа што веќе достигнав, или дека веќе постигнав совршенство, туку се стремам не би ли го достигнал она за кое Христос ме достигна мене.
13. Браќа, јас не мислам дека сум го достигнал тоа; но едно правам: го заборавам она што е зад мене, а се стремам кон она што е пред мене,
14. трчам кон целта – кон наградата на горното призвание од Бога во Исуса Христа.
15. Ние, кои сме, пак, совршени, мислиме така; ако, пак, нешто инаку мислите, Бог и тоа ќе ви го открие.
16. А по она, до кое достигнавме, да бидеме едномислени и по истото правило да следуваме.
17. Подражавајте ме, браќа, мене и гледајте ги оние, што постапуваат според образецот, каков имате во нас.
18. Оти мнозина, за кои често сум ви зборувал, а сега дури и со солзи говорам, постапуваат како непријатели на крстот Христов;
19. нивниот крај е погибел, нивниот бог – стомакот, а славата – во нивниот срам; тие мислат за земните работи.
*****
31. И рече Господ: „Со кого да ги споредам луѓето од овој род? И кому се слични?
32. Тие личат на деца што седат по пазариштата и викаат едно на друго, велејќи: »Ви свиревме и не игравте; ви пеевме жални песни и не плачевте!«
33. Зашто, дојде Јован Крстител, кој ниту леб јаде, ниту вино пие, а вие велите: »Бес има.«
34. Дојде Синот Човечки, Кој јаде и пие, а вие велите: »Еве човек што многу јаде и пие, пријател на митниците и грешниците!«
35. И се оправда Премудроста од сите свои чеда.”
*****
Сабота –
8. Браќа, не сакаме да ја затаиме маката, што ни се случи во Азија; бидејќи бемве оптоварени многу, дури и преку нашите сили, ние не се надевавме ни живи да останеме.
9. Туку сами во себеси ја носевме смртната пресуда, за да не се надеваме на себеси, а на Бога, Кој ги воскреснува мртвите,
10. Кој нè избави од таква страшна смрт, а и уште нè избавува, на Кого се надеваме дека и понатаму ќе нè избавува;
11. па со помошта и на вашата молитва за нас многу луѓе да Му благодарат на Бога за даровите што ни се дадени поради вас.
*****
27. А потоа излезе Исус и виде еден митник, по име Левиј, кој седеше на митницата, и му рече: „Врви по Мене!”
28. Тој остави сè, стана и тргна по Него.
29. И во својот дом Левиј Му приготви голема гозба; а таму имаше многу митници и други, што седеа на трпезата со нив.
30. Книжниците, пак, и фарисеите негодуваа против Него и им говореа на учениците Негови: „Зошто со митници и грешници јадете и пиете?”
31. Исус им одговори и рече: „Здравите немаат потреба од лекар, но болните;
32. не сум дошол да ги повикам праведните на покајание, туку грешните.”
*******************
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
За надежта и покајанието
(прв дел)
Сите ние, дури и кога сме свети, чувствуваме дека сме виновни во сè, а не само во многу нешта. Така, сите се наоѓаме во истиот котел и гориме. Гориме од страстите, од егоизмот, од гревот, од нашата духовна невиделица. Но св. Петар Дамаскин вели: Едно ви нагласувам пред небесната слава Божја и престолите што ќе застанат1 таму, во денот на судот: Немојте да очајувате вие, кои „не сте такви какви што треба да бидете“. Овде светиот кажува нешто многу мудро. Не вели вие, кои сте лоши, грешници, туку вели вие, кои „не сте такви какви што треба да бидете“, зашто гревот и оддалечувањето од Бога не е нешто статично. Секој од нас се наоѓа на некое место, но не таму каде што треба да биде. Светиот сака да каже: праведни и неправедни, добри и лоши, свети и грешни, ниеден од вас не е совршен. Зашто така вели и апостолот Павле, се стремиме кон совршенството2 , но секогаш сме несовршени. Затоа, немојте да очајувате.
„Се разбира, лошо е тоа што згреши, човеку. Но зошто Го онеправдуваш Бога и од незнаење Го сметаш за немоќен?“ Човеку, лошо е тоа што згреши. Но зошто Го онеправдуваш Бога? Овде глаголот „онеправдува“ (ἀδικῶ) не го има вообичаеното поимање, оти Му грешиме на Бога, оти нашата неправда пред Бога е подлабока. Обично велиме: „Јас сум толку грешен, што ни милоста Божја не може да ме спаси“. Светиот, пак, вели: Немој да Го онеправдуваш Бога, зашто тоа што го велиш произлегува од твоето незнаење, од тоа што не Го познаваш Бога и Неговата љубов. Зошто, значи, Го онеправдуваш Бога и Го сметаш за немоќен? Имаш ли впечаток дека Бог е ограничен и не може да те спаси во која-годе состојба и да си? На што мисли (светиот) овде? Можеби мисли дека Бог може да нè спаси и кога би ги направиле најголемите прегрешенија? Сигурно, го знаеме тоа. Митникот, разбојникот, Марија Египетска и други тирани се спасија. Сепак не мисли на тоа, односно на големиот грев што би можеле да го направиме, зашто секој грев, мал или голем, има врска за бесконечниот Бог. Следствено, и мојот мал грев, и твојот голем или најголем, сите тие се гревови. Па бидејќи Бог е свет, секој наш грев во споредба со Неговата Светост е голем.
„Зар не е моќен да ја спаси твојата душа Оној, Кој подари тебе го создал толку големиот свет што го гледаш?“ Што е тоа што го велиш? Не може да те спаси Бог? Оној, Кој го создал овој толку голем свет, бесконечниот број луѓе, ангели и небеса, Он ли не може да ја спаси твојата душа, па макар каде и да се наоѓа? Се разбира дека може. Милоста Божја снисходи, слегува не само над нашите надворешни гревови, ами и во длабината на нашата душа и бара да го најде лошото што го имаме закопано таму за да го излекува.
„Ако велиш: ‘тоа (т.е. претходно реченото) поскоро ми е на осуда, како што ми е, впрочем, и Неговото снисходење’, покај се и Он ќе го прими твоето покајание, како на блудниот син и блудницата“. Ако ни речат да се покаеме и Бог ќе нè спаси, ние би рекле: Подобро нека ме казни Бог. Нека ме фрли длабоко во пеколот, зашто доколку ја побарам Неговата благодат сега кога згрешив, сега откако ги направив сите тие работи и не мислев на Него, Он ќе биде снисходлив кон мене, ќе покаже смирение, но таа Негова снисходливост ќе биде моја најтешка казна.
Човекот се плаши. Доаѓа во исповедалната и се срами да проговори. Зошто? Неговиот проблем не е во тоа како да го открие својот грев, зашто сите грешиме и сите ги знаат нашите гревови. Се срами, сепак, за некои детали, за некои слабости, за нешто што го нема кажано на никој, за нешто одредено. Се срами да каже: „тој и тој човек ми го направи тоа“, или „јас му го направив ова“, не се осмелува. Се исповеда, а духовникот, и покрај тоа што гледа дека неговото покајание е лажно – а дојде за да го смени својот живот, за да се избави – ја става својата рака, ја зема врз себе одговорноста и му вели: Јас ти проштевам. Но тој не се чувствува разрешен од гревовите, зашто сфаќа дека во него нешто не е баш во ред. И додека ти, духовникот, го уверуваш за неговото ослободување од гревовите, тој настојува на тоа дека таа снисходливост Божја, таа умереност Негова, смирението Негово, тоа што Бог ти наложил тебе, духовникот, да му простиш нему, големиот грешник, ќе го казни уште повеќе. А светиот сепак вели: Не, туку „покај се и Он ќе го прими твоето покајание, како на блудниот син и блудницата“.
Блудниот син беше примен од таткото уште пред да го промени животот, додека сѐ уште беше во гревови. Неговиот татко постави чудесна трпеза, му донесе прстен, му стави дури и круна на главата и му го подари вечниот живот.3
И на блудницата ѝ прости Бог. Он рече: „кој од вас е без грев, прв нека фрли камен“, и тогаш сите си заминаа, зашто беа грешници. Но Евангелието не кажува дали блудницата се покајала или не. А Господ сепак ѝ рече: „Ни Јас не те осудувам“4 . Односно, Јас ти ја давам Мојата снисходливост, а ти продолжи. И така, фразата „покај се и Он ќе го прими твоето покајание“, значи: врати се назад кај твојот татко и кажи му ја твојата рана. Но да му го кажеш тоа така, што да се разобличиш повеќе, односно да му го откриеш тоа што не се осмелуваше да Му го кажеш на Бога и на себеси. Од тој час, тоа ќе ти се смета како покајание, и духовникот ќе ти дарува прошка „како на блудниот син и блудницата“. Така треба да продолжиш со дејствителното покајание, и некогаш ќе се најдеш заедно со светиите.
Истото се случи и со митникот. Евангелието не кажува дали митникот се покајал, туку дека рече: „Боже, смилувај се на мене“. Не рече: ќе го променам ова, ќе го променам она, ќе го променам другото. Рече: Боже мој, покажи ми ја Твојата милост. И со тоа „си замина оправдан“5 . Од тој час започна неговиот нов живот со кој стигна на небото.
„Ако, пак, не го можеш ни тоа, туку од навика паѓаш во тие работи што дури и не ги сакаш, имај смирение како митникот, и доволно ти е за спасение“. Бог сега се наведнува подлабоко во карпата за да ја дофати овчичката, онаа која самата отиде таму и се заплетка во трњето6 . Смислата е: знам дека сакаш да се покаеш, но сфаќаш дека не можеш да го промениш животот, не можеш да се покаеш ниту како блудниот син, ниту како блудницата. Тогаш, ако некои работи не можеш одеднаш да ги прекратиш – крадев, сега нема да крадам; го правев тоа, нема повеќе да го повторам – треба да ги смениш. Доколку, сепак, „од навика паѓаш“, доколку паѓаш од навика, доколку постојат слабости што ти создале ужасни страсти кои не се лечат толку лесно, тогаш, штом немаш покајание, немаш светлина, немаш радост, „имај смирение како митникот, и доволно ти е за спасение“.
„Оној кој греши без покајание (т.е. без да се поправи) и притоа не очајува, тој нужно се смета себеси за подолу од секое создание и не се осмелува да осуди или прекори некој човек“. Ја гледате ли бездната на љубовта Божја? Бог нè лови дури и во часот на нашата духовна смрт, додека, пак, луѓето Го сметаат Бога за одмаздник, и така се измачуваат, се плашат, паѓаат во меланхолија, сметаат дека нема да излезат никогаш, дека нема да направат ништо. Напротив, отците подвижници зборувале од своето лично искуство. Бидејќи биле свети, сметале дека тие се најголемите грешници. И затоа велеле: Штом мене, кој сум толкав грешник, Бог ме прима, зар не ќе ги прими оние кои ги имаат само тие и тие страсти и не можат да ги отсечат? И светиот продолжува:
„Оној кој греши без покајание и не очајува…“ Постојат луѓе кои ем грешат, ем не се каат. Ќе се спасат ли тие? Ние, сметајќи се за праведни, би помислиле: Проклетнику! Ем грешиш, ем не се каеш, а сакаш да се спасиш? Но што значи тоа „не очајувам“? Значи дека не се двоумам, не се плашам, не верувам дека Бог нема да ме прими. А оној што се двоуми за своето спасение, поради што се двоуми? Од каде произлегува неговата недоумица? Од тоа што тој чувствува дека е изгубен, бидејќи не се кае и не престанува со гревот. Но „оној што не очајува“, не бега од Него, знае дека Бог е милост, како што вели Псалмопевецот: „Милоста Твоја ќе ме следи во сите денови на мојот живот“7 . Тој знае, Го познава Бога, љубовта Негова, признава дека е грешен, и покрај сето тоа верува дека макар и во пеколот да појде, Бог ќе го избави, и на тој начин се спасува. Потоа во него почнува да работи благодарноста, која станува сила, така што неговиот живот почнува да се менува. Кога се двоумам, се двоумам бидејќи не ја познавам љубовта и милоста Божја. Очајувам, се оддалечувам од надежта, останувам во темнината на мојата душа, зашто не Го разбрав Бога. Затоа светиот вели: Немој да се двоумиш. Само научи дека Бог те љуби.
Тој што постапува така, „тој нужно се смета себеси за подолу од секое создание и не се осмелува да осуди или прекори некој човек“. Но кога тоа човек што греши а не се кае, би можел да се спаси и да стаса до светоста? Кога, гледајќи ги своите гревови, и сфаќајќи дека не постои полош човек од него, тој се става себеси подолу од секое создание. Спротивно на тоа, ние имаме обичај да велиме: Аха, другиот згреши, значи тој е подолу од мене. Сите други ги гледаме подолу од нас. Но оној што сака да се спаси сите ги гледа погоре од себеси. Него околностите „нужно“ го поттикнуваат, гревот негов го принудува да ја разбере љубовта Божја. Така тој почнува да Го разбира Бога, да признава дека е грешник, и тогаш не се осмелува да осуди или прекори некој човек. Кога некого судиме тогаш ние сме казнетите, а тој веднаш се наоѓа повисоко од нас, зашто него го прима Бог. Со таа мерка што судиме, со неа сме судени. Ако речам, леле, леле, што има направено тој со својот живот! – тогаш сето лошо што го направил тој, ќе го направам и јас, и тоа двократно. Во истата гревовна состојба ќе ме фрли и мене Бог, или можеби во уште полоша, бидејќи не е можно да се порекне зборот Божји. „Ни една јота или црта“8 нема да падне. „Со каква мерка мерите, со таква ќе ви се мери“9 . Осудиш ли со тешко бреме? Такво тешко бреме ќе ти ставам и тебе, вели Бог, и ќе видиш каде ќе се најдеш.
Продолжува
- 1.Види Мт. 19, 28.
- 2.Евр. 6, 1.
- 3.Лк. 15, 22-23.
- 4.Јн. 8, 7-11.
- 5.Лк. 18, 13-14.
- 6.Мт. 18, 12.
- 7.Пс. 22, 5.
- 8.Мт. 5, 18.
- 9.Мт. 7, 2.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
За надежта и покајанието
(втор дел)
Така значи, кога се наоѓаме во морето на нашите гревови, критериумот за тоа дали ќе се спасиме или не, дали ќе ја видиме светлината на небесното Сонце, е тоа дали судиме. А ние сепак судиме. Тогаш што се случува? Го гледам тој и тој човек и велам: Навистина, оди в црква, ама го гледаш ли што мрзливец е кога е на работа? Штом така размислуваш за другиот, и Бог така ќе постапи со тебе. Ќе ти даде духовна смрт, и не ќе можеш ниту очите свои да ги отвориш, ниту грпката своја да ја исправиш. Ќе одиш в црква и кога ќе пораснеш, ќе те влечеме. Тогаш ќе бидеш и глув, нема да слушаш ништо, и ќе велиш: Ах, кога можев некогаш да се поправам, не го направив тоа. Сега, ај како да живеам!? Така, оној кој чувствува дека е нешто, ќе се најде во полоша состојба од оној кој сè уште е непокаен грешник. И светиот продолжува:
„Туку поскоро се восхитува на човекољубието Божјо и станува благодарен кон Добротворот; а освен тоа, добива и способност за многу други добри дела“. „Непокаениот грешник“ не ги гледа гревовите што ги прават другите, не мисли да ги обвинува или прекорува, туку се чуди на „човекољубието Божјо“; се прашува: Како тоа Бог ме прима мене? Претходно светиот рече: „Зар Бог не може да ја спаси твојата душа?“ И кога си среде хаосот, зарем Бог нема способност да ја спаси твојата душа? Со овој исказ сака да покаже, прво, дека Бог е семоќен. Второ, дека е сестран. Кога некој се дави, се обидуваш да го фатиш за рака, или му пушташ едно дрво за да се фати за него. Но доколку тој не сака да се спаси, што можеш ти да му направиш? А сепак, додека ти не можеш да го спасиш, Бог може, зашто е сестран. Има такви вештини, што го фаќа и одозгора и одоздола и на сите начини, и така сестраноста Божја го спасува и оној непокаениот. Бог е најголем „занаетчија“, сеспособен, премудар, ги изнаоѓа сите начини да спаси. Ние, пак, ги наоѓаме сите начини за да судиме и да обвинуваме.
Чудејќи се на човекољубието Божјо, непокаениот грешник, неморалниот, лошиот, злосторникот, убиецот, блудникот, прељубникот, станува „благодарен кон Добротворот, а освен тоа, добива и способност за многу други добри дела“. Најголемото што можеме да Му го дадеме на Бога, е тоа да не гледаме што прават другите, нив да ги покриваме, а ние да бидеме грешниците. И тоа – да бидеме благодарни и благомислени кон нашиот Добротвор. Постојат луѓе што пребиваат во грев без нивна желба. Тие не го избрале гревот, ама го наследиле од нивниот дедо, од нивниот татко. Или, пак, го стекнале кога биле мали деца, во забавиште, во основно училиште, во гимназија, во средно, во нивниот општествен пресврт, од учителот кој ги завлекол, од таткото кој бил строг и не им помогнал, од праведникот што сакал сите да бидат праведни, бидејќи самиот тој наводно бил праведен. Многу работи го влечат човека кон гревот. Овие големи грешници во себе имаат благодарност кон Бога, зашто сè уште ги остава да живеат во овој живот.
„Добива и способност за многу други добри дела“. На ова, браќа мои, треба да обрнеме посебно внимание. Сите, и монасите, но и ние кои се сметаме себеси за добри христијани, духовни, кои од мали дечиња Го возљубивме Бога, одевме на вероучение, во група, пеевме и велевме: „Силно посакав со Христа заедно да живеам“, сите ние какви ли не страсти криеме во нас! Додека, пак, грешниците „добиваат способност за многу добри дела“. Гледаш, на пример, еден верен општествен работник, станува научник, оди на факултет, ја проповеда правдата Христова. Но доаѓа еден миг, некој прави нешто, овој го суди со јаремот на праведноста, го обвинува и го казнува со неработење еден месец без платен надоместок. Како ќе живее неговото семејство? Како овој човек ќе застане пред општеството? Што ќе им рече на своите деца? Како потоа ќе го гледаат учениците? А оној не го размислил сето ова. Тој си е сигурен дека е спасен, бидејќи е добар, бидејќи се црквува секоја недела, може да појде и на вечерна во сабота, може да се причестува и секоја недела. Тој си е во ред со Бога, сè му е средено. Да, но тежината, неспокојството на другиот? Си размислил ли за другиот како се чувствува? Jа измери ли неговата грешка со мерката, со смирението, со безграничната љубов Божја? Уште и со долготрпеливоста Божја, којашто ти ја дарува тебе можноста да бидеш добар и праведен, и христијански научник? Или го судиш другиот со построга праведност? Праведност сакаш ти од Бога, или милост? А другиот нема ли потреба од милост?
Или, пак, доаѓаме в манастир. Манастирот, велиме, е девственост, богопоклонение, молитва, и се обидуваме да бидеме доследни во овие нешта. Но, сепак, само да ни побара некој наш брат нешто, може ќе му речеме не. Зошто да го кажеш тоа „не“? Не постои ли „да“? Или, пак, те замолува за нешто, а ти му велиш: сега сум изморен. Тоа е суровост, а особено се суровост судовите и прекорите што можеме да ги имаме, па макар да се тие и само во нашата глава. Нив ги гледа небесниот Бог, бидејќи е Ум и влегува во нашиот ум и ги открива. Спротивно на тоа, одиш кај еден грешник и гледаш дека тој го милува сиромашниот, и се однесува смирено кон другите, а и кон тебе се однесува благородно, мошне благородно. И доколку направиш некоја грешка, ќе ти ја прости, нема да ти ја спомнува постојано. Додека, пак, ние девствените, приснодевствените, непорочните, чистите, поклониците на Бога, кои шест часа од ноќта вртиме бројаница, само што ќе се случи нешто со кое не се согласуваме, веднаш го обвинуваме другиот. Но Бог кого ќе го обвини? Оној со гревовите семоќниот Бог ќе успее да го спаси, ама мене, праведниот, не ќе може да ме спаси, бидејќи во очите, во страдањето, во немоќта, во гревот на братот мој – не Го познав Бога.
„Иако при своето грешење тој му се потчинува на ѓаволот, сепак, преку стравот Божји тој не го слуша непријателот, кој го поттикнува кон очајание, и со тоа станува припадност на Бога“.
„Иако при своето грешење тој му се потчинува на ѓаволот“. Честицата „иако“ (καὶ εἰ) овде ја има смислата на определеноста, на стварноста. Синтаксата не е условна. Овој исказ подразбира некој што е роб на ѓаволот и греши, но „преку стравот Божји тој не го слуша непријателот, кој го поттикнува кон очајание“. Многу грешници грешат и плачат, плачат во себе и стенкаат и не можат да се избават. Сфаќаат дека Бог не сака да бидат такви. Во својата длабочина се бојат од Бога, но не се каат, сѐ уште не го оставаат ѓаволот, гревот, не можат, кутрите, робови се. И покрај сево ова, не го слушаат непријателот кој им шепоти: Ќе бидеш казнет, ќе бидеш казнет. Тие велат: Не, нема да бидам казнет, макар и да згрешам седумдесет пати по седум1 .
„И со тоа станува припадност на Бога, имајќи благомислие, благодарност, трпение, страв Божји, (дарот) да не се суди за да не се биде суден – сè што е толку многу неопходно“. Колку убав исказ! Какво откритие за еден човек што е грешник! Колку убава врата ни отвора Бог во состојбата во која се наоѓаме, но и за денот кога ќе ја отвори небесната судница, како што тоа ние го чувствуваме. „И така станува удел на Бога“. Грешникот самиот во себе разбира, нешто во него му вели: И јас сум дете Божјо, Бог нема да ме остави. „И со тоа“, т.е. поради тоа што не се разочарува и вели: Ќе ме спаси Бог, макар што јас грешам – станува „припадност на Бога“. Грешникот сега чувствува како да се приближува и да влегува во рајот, бидејќи сфаќа дека е „припадност на Бога“. Навистина, „наградата за гревот е смртта“2 , но доколку не очајуваш, доколку разбираш дека Бог слегува во Тебе, во твојата најдлабока беда, тогаш, наместо да појдеш во пеколот, без да сфатиш, се наоѓаш во прегратката Божја.
И бидејќи грешникот сфаќа колку е тежок неговиот грев, тој кон Бога чувствува благомислие, благодарност, има трпение, страв Божји, и најважното – тоа го повторува – тој не суди за да не биде суден3 . Вели: Боже мој, иако згрешив, иако грешам, иако ќе згрешам многупати, не судам никого, за да не ме судиш и Ти мене, но нека се овистини тоа што Ти го кажа: „Со каква мерка мерите, со таква ќе ви се мери“4 . Благодарноста, трпението и особено тоа да не судиме, „е толку многу неопходно“.
Архимандрит Емилијан Симонопетриски
За надежта и покајанието
(трет дел)
„Како што вели Златоуст за геената, дека таа можеби ни прави повеќе добро одошто Царството Небесно, зашто преку неа многумина влегуваат во Царството, а преку самото Царство помалку, но сепак (сето тоа станува) преку човекољубието Божјо“. Ах, таа златна уста, која му прости на целото создание! Ах, тој кој го повика целиот исток на покајание! Но која е геената?1 Геената е пеколот што го живееме овде и пеколот што ќе го живееме во другиот живот. Таа е темнината2 . Кога ќе се најдеме таму, ќе дознаеме што сме избрале. Геена е гушењето на срцето, на дишните органи, што го трпиме од чадот на огнот. Геена е длабоката и ужасна темнина. Темнината ја живеат и грешниците. Но „Златоуст за геената вели дека таа можеби ни прави повеќе добро одошто Царството Небесно“.
Знаеме дека Царството Небесно се ангелите, светиите, небесниот Престол, Света Троица, нашата Богородица, светителот чиешто име го носиме, светителот на нашиот манастир… Но колку пати го насочуваме нашиот ум таму? Малку. И доколку ние, монасите, ретко го насочуваме, колку пати ли го насочуваат кутрите световни луѓе? Како да се сетат дека постои рај со сите грижи и потреби што ги имаат? Зошто го забораваме Царството Небесно?
Некои од голема љубов се сеќаваат на Царството Небесно, се каат и влегуваат во него. Но на пеколот се сеќаваат повеќемина, бидејќи го живеат уште оттука и го имаат неговиот предвкус. Читаат, се плашат, и затоа повеќето што се спасуваат, се спасуваат преку пеколот, кој предзнајно го подготви Бог, како и Царството Небесно. Бог го дава Царството Небесно за сите што Го љубат, но за останатите, што не љубат, што не се поправаат, што грешат, за нив изнаоѓа друг начин, „преку геената“ да појдат на небото. „Зашто преку неа многумина влегуваат во Царството, а преку самото Царство помалку, но сепак (сето тоа станува) преку човекољубието Божјо“. Значи многумина преку пеколот влегуваат во Царството Небесно, но и тие затоа што Бог многу ги возљубил и им помогнал. Никој не би влегол да немаше Бог толкаво човекољубие.
„Едната (т.е. геената) прогонува преку стравот, а другото (т.е. Царството Небесно) прегрнува“. „Преку стравот“ (τῷ φόβῳ) е датив за средство. Следствено, пеколот го прогонува гревот преку стравот. „А другото (т.е. Царството Небесно) прегрнува“, рајот сепак не прогонува: тој собира, прегрнува со татковски прегратки. Ја отвора својата прегратка и сите нас нè става внатре. Така, едни со стравот, други со прегратката на Богородица, сите се спасуваме преку благодатта Христова.
„Како што биваат овенчани и оние кои се напаѓани од многу страсти, душевни и телесни, доколку трпат и не ја губат самовласноста (т.е. самоконтролата) поради небрежност, ниту пак очајуваат“.
Сите што сме напаѓани од нашите страсти, доколку: 1) трпиме и постојано Го молиме Бога да нè спаси; 2) не ја губиме нашата самовласност – на пр. сакам да не се гневам, но кога така разговараш со мене, се гневам и те навредувам; сакам да ти простам, но не можам; сакам да ти кажам „згрешив“, но не ти велам, оти не се осмелувам, зашто ја немам мојата самовласност, па наместо тоа велам: немој да се тревожиш; и 3) доколку не се разочаруваме, било да сме повредувани, било да сме грешници, тогаш ќе добиеме венец3 . Ја гледате ли љубовта Божја? Ја сфаќате ли таа величина Божја? Ќе ми речете: И грешници ли ќе одат во рајот? Но сите беа грешници, па отидоа во рајот. И ние како грешници ќе одиме.
„Оној, пак, кој безопасно и со леснотија нашол бестрасност, ќе падне брзо, доколку не ја исповеда благодатта постојано така што воопшто нема да осудува никого“. Природно, сите треба да настојуваме да станеме бестрасни, безгрешни, без помисли, без тага, без болка, без противење, зашто со бестрасноста Го славиме Бога. Но доколку не ја придобиеме бестрасноста, леејќи солзи и трпејќи болки многу години, доколку не ја придобиеме со скрушеност и крв, туку Бог ни ја подари „со безопасност и леснотија“, тогаш што се случува? Кога Бог ќе ми даде бестрасност „безопасно и со леснотија“, тогаш мојот живот станува удобен. Не чувствувам болка, не се жалостам, не мразам, можам да речам „прости ми“, можам да плачам, можам да го управам срцето мое и тоа да појде кон небото, да го управам умот мој и тој да појде во висините на Света Троица. Ама ако бестрасноста ја најдам на лесен начин, тогаш „доколку не ја исповедам благодатта постојано така што воопшто нема да осудувам никого, ќе паднам брзо“; доколку не ја исповедам благодатта на Бога, доколку не Го исповедам, доколку немам благомислие кон Него, доколку не Му благодарам, брзо ќе паднам и ќе станам полош од другите.
А како би го покажале нашето благомислие кон Бога ние, бестрасните, кои на лесен начин ја најдовме бестрасноста? „Така што воопшто нема да осудуваме никого“, со тоа што нема да судиме некого. Судам ли – тоа значи дека јас сум осуден на блато, на кал засекогаш. Кога не судам, нема ни Бог да ме осуди4 . Напротив, и грешник да сум, ќе ме спаси. Затоа да не гледаме, да не слушаме, да не прашуваме, да не испитуваме. Само таму каде што постои благоприличност, духовност, просветление, таму да одиме. Кога, сепак, ќе видиш нешто неприлично, речи: Простете ми, нешто не ми е добро, – и затвори се во својата ќелија. Или, можеш да речеш, простете ми, браќа мои, заборавив: имам договорено средба со еден мој брат и ќе одам. Во кој миг не ме очекува средбата со Бога? Човекољубивиот Бог ни вели: „Еве, стојам пред вратата и тропам“5 , а јас, пак, се смеам и се забавувам со другите. Да се оддалечуваме оттаму каде што сфаќаме дека можеме да видиме нешто неприлично, за Бог секогаш да ни ги дарува бестрасноста и леснотијата, за животот да ни биде лесен. Сакаш ли да се помолиш? Сакаш ли да се смириш? Сакаш ли да ја пролееш крвта своја? Слободен си веднаш да го направиш тоа, бидејќи ќе ти го подари тоа благодатта Божја. Ти само немој да судиш.
„Меѓутоа, кога некој би се осмелил да го направи тоа (т.е. да осуди), така покажува како тој со сопствена сила да си го стекнал богатството (т.е. бестрасноста), вели свети Максим“. Можно е некој да се осмели да те праша: Зошто е тој таму? Што ли прави? Доколку му кажеш што е работата, си настрадал. А ако тоа го кажеш и на друг? А ако ја заплеткаш работата против него, и го обвиниш? И ако му речеш: Ти си грешник, го направи ова, го направи она, виновен си, разбери ме, за твоето спасение ти го велам ова, зашто си ми брат и те сакам, – тогаш тоа би значело дека ти си праведен, а тој е грешник, роб, и ти доаѓаш да го спасиш. Но само Еден беше наречен Спасител, Исус Христос6 . Во Стариот Завет постоеја луѓе со името Исус, но беа образ за доаѓањето Христово, па за тоа и се именуваа Исус, спасител7 . Сега ние не сме повеќе Исус. Ние се нарекуваме помазаници Господови, христијани, поради тоа што се крстивме, можеме да имаме едно од имињата на светиите, но, сепак, не и името Исус. Еден е Спасителот, единствен во вселената. Така, ако бестрасниот се осмели да суди, тогаш му открива на целиот свет како „тој со сопствената сила да си го стекнал богатството, вели свети Максим“.
Ако речам: се борев, се изморив, се жртвував, четириесет години коленичев, Старецот ми велеше, бегај одовде, бегај одонде, а јас не зборував, – тогаш испаѓа како јас самиот да сум ја стекнал бестрасноста и совршенството. Но тоа е највисокиот степен на грев. Затоа да не судиме никого, и доколку имаме некои духовни дарови, да знаеме дека Бог ни ги подари.
„И така, на голема опасност би се изложил оној кој е острастен и сиромашен во светлината на познанието, кога би владеел над други, вели Дамаскин“. Доколку ти сметаш дека твоите дарови се од твојот труд, тогаш си острастен и сè уште не го познаваш просветлението Божјо, светлината Негова. Затоа се наоѓаш во „голема опасност“. Подобро би било да си острастен, отколку да си бестрастен и да го припишуваш тоа на своето сопствено подвизување. Тоа покажува дека длабоко во себе си полн со страста на егоизмот, Го занемаруваш Бога. А тоа важи уште повеќе за оној што под своја надлежност, во свои раце има души, владее со души што му се потчинуваат, оној кој е духовник, свештеник, игумен, епитроп. Затоа апостолот Павле вели: „не многумина се учители, не многумина – пастири, не многумина управители“8 . Бог е Тој Кој треба да те направи управител. Монах си? Направиш ли грешка, ќе ти простат. Но ако си претстојател? Грев фаќа. А епитроп? Двократно повеќе од Бога грев те фаќа.
„Така (ќе се случи) и со оној којшто примил од Бога бестрастие и духовно знаење, доколку не им принесе полза на други души“. Од друга страна, пак, ако навистина си бестрастен и имаш духовно знаење, ќе се спасиш, само доколку спасиш и други души. А ќе успееш во тоа ако се смируваш, ако твојот живот биде сведоштво на светлината; ако се молиш не како фарисејот на плоштадите и раскрсниците, туку ако трагите на твојата молитва се покажуваат, додека ти се криеш во твојата ќелија9 . Ако се помазуваш со елеј за твојата кожа да изгледа мазна10 и така да ја сокриеш твојата добродетел, односно молитвата твоја, но твојата духовна величина, што се крие под твоето немоќно тело, ќе се открива сама по себе, тогаш ќе се спасуваат и другите.
Никој не се спасува со нашите зборови. Кога некого советуваме, тој се спротивставува. Кога даваме совети на другите, тогаш ги искушуваме, им додеваме. Со тоа ги поттикнуваме да се спротивставуваат, и да сакаат да речат да, ќе ни речат не. Меѓутоа Бог со Својата мудрост успева да постигне острастените сами да се искушаат.
- 1.Мт. 18, 9; Мк. 9, 43.
- 2.Мт. 8, 12.
- 3.Јак. 1, 12; Отрк. 2, 10.
- 4.Мт. 7, 1.
- 5.Откр. 3, 10.
- 6.Мт. 1, 25.
- 7.Исход 17, 9.
- 8.Види: 1 Кор. 12, 28-29.
- 9.Мт. 6, 5-6.
- 10.Мт. 6, 17.
| Архимандрит Емилијан Симонопетриски
За надежта и покајанието (четврт дел) „Ништо друго, пак, не му користи толку многу на немоќниот, колку бегањето во безмолвие“. Кога ќе сфатиш дека си немоќен човек, дека не си силен духовно, дека не си апостол Павле, ни апостол Петар, ниту преподобен Антониј, ќе ти биде од полза да појдеш во безмолвие (тишина). Кога светиот вели безмолвие, ја подразбира и пустината, но сепак, пред сѐ, тука го подразбира манастирот. „Ни на острастениот, ни на (духовно) неукиот, (не им користи ништо толку колку) потчинувањето во него (т.е. во безмолвието)“. Ако, значи, си острастен и не Го познаваш Бога, ниту, пак, Го гледаш внатре во себе, во безмолвието каде што одиш, тогаш треба да се подложиш себеси на потчинување, за да се скруши твоето его. Да имаш, на пример, право, а Старецот да ти вели дека немаш право. Ти да постиш, а тој да ти вели дека си горделив. Ти да се молиш, а тој да ти вели дека си ѓавол. Оној којшто не владее целосно со себеси и не Го познава добро Бога, се спасува единствено преку потчинувањето. Овие работи светиот не ги кажува само за монасите, ги кажува за сите, зашто монашкиот призив му се даде на целиот човечки род. Бог сликовито го даде во рајот нетлениот брак, како образ на девственоста. Тлението стана надвор од рајот1 . Додека Адам во рајот го имаше опитот на задоволството од бракот, надвор од него тој го стекна опитот на болката, на горчината од брачното живеење, не од сопружничката врска, ами од секојдневните услови на животот. Следствено, сите ние сме слаби, немоќни и полезно е за нас бегањето во безмолвие, самата тишина, монаштвото. И секако, кога не сум совршен – а сите ние сме несовршени – потребно ми е потчинување. Затоа сите монаси се нарекуваат потчинети, послушници. Ова, сепак, не значи дека потчинувањето е задолжително. Светиот вели: „ништо друго не му користи толку многу на немоќниот“, што значи дека светиот е благороден, префинет. Не вели: тоа што треба да го направите е да појдете во безмолвие, да станете монаси, туку „ништо друго не му користи толку многу на немоќниот, колку бегањето во безмолвие“. Односно, јас ви го препорачувам монаштвото. Ако вие не сакате, постојат и многу други патишта. Споредете го, сепак, тоа нешто со сѐ останато. Тоа е најдоброто, додека другите се само добри. Најдоброто е монашкиот живот. „Ништо не е подобро од тоа да ја спознаеш сопствената немоќ и незнаење“. Доколку, вели, и покрај сето тоа, душевно, духовно, телесно си болен и не Го познаваш Бога, исповедај ја твојата немоќ и твоето незнаење – и тоа е добро. Повторно светиот снисходи кон нас. „Нема, пак, нешто полошо од тоа да не се знаат овие работи (т.е. својата немоќ и незнаење); и нема друга страст така омразена како гордоста“. Гордоста е најлошото нешто од сè. „Ниту толку достојна за потсмев како што е среброљубието“. И среброљубието, исто така го заслужува целиот презир од луѓето. „Човечкиот ум што времето го минува со нив (т.е. со гордоста и среброљубието), бива привлечен од страста преку навиката“. Порано одевме кај касапот, и му велевме: земи јајца, дај ми месо. Одевме на бакал, велевме: земи ја вреќава брашно и дај ми сирење. Правевме размена. Така и ние Го менуваме Бога и Царството Негово со тие работи со кои се занимаваме. А тие размени ги прави главно најблагородниот и богоподобниот орган што ни го подари Бог – нашиот ум. Сè што нè занимава, ни го зазема умот. Тој е работилницата. Така умот „што времето го минува со нив“, со она на кое го троши времето, со она што обично се занимава, бива привлечен од него, затоа што му станува навика. Значи, сето она што нашиот ум го усвоил како вообичаен призор, вообичаена содржина на нашето срце – сето тоа многу натежнува. Одам, на пример, да правам операција, и мојот мозок со анестезијата престанува да работи, не разбирам ништо. Полека, полека почнувам да си доаѓам на себе, мозокот почнува да ми се разбиструва. Ме прашуваат: Кого сакаш? Одговарам: Марија моја ја сакам, жената моја. Меѓутоа, кога би ме засегало нешто друго, кога би ме засегале нивите, ќе прашав дали врнеше, и покрај тоа што сум опериран и не ги чувствувам ни рацете, ни нозете. Значи, умот се навикнува или на земните нешта и на страстите, или, пак, на небесните и вечни добра и бива привлекуван соодветно. „Долготрајната навика здобива природна сила (т.е. станува природна, влегува во природата на човекот) – вели св. Василиј Велики“. Кога имаме навика да се занимаваме со нешто, тогаш тоа ќе го носиме во нашето срце и во нашиот ум дури и кога ќе се искачуваме на небесата. Затоа, овде треба да ги заборавиме сите „туѓи“ нешта, да ги оставиме, и да ни станат туѓи земските работи, да ни станат омразени, за да можеме да бидеме слободни. Оти долготрајната навика има природна сила. Тоа значи дека самиот ум, самото битие на човекот се соединува со „туѓите“ нешта и тогаш тие стануваат поимање, сеќавање, љубов, богатство. На некој начин човекот се слева со тоа што го живеел. „Кога некој е немоќен, тогаш особено полезно за него е да внимава на сведоштвото од совеста, за да ја ослободи својата душа од секакво осудување (кон другите), за да не се случи кога ќе стаса до крајот на својот живот, да испадне дека бесполезно се каел и така да наследи вечно ридание“. На крајот од краиштата, сега кога завршуваме, да не кажуваме многу зборови. Затоа ќе ве потсетам пак на една работа – да не судиме никого. Не судете, за да не би да сте се покајале бесполезно. „И така, оној којшто не може да поднесе телесна смрт Христа ради како Он за нас, тогаш барем по сопствен избор нека ја поднесе мисловно“. Христос, вели, умре на крстот. Он е нашиот пример, а ние сме Негови подражатели. Но доколку не можеш да поднесеш заради Христа телесна смрт, значи да умреш, тогаш барем да го поднесеш безмолвието, тешкотијата, болката што ти ја причинуваат, тоа што те оставаат прегладнет, необлечен. Ти си болен, и наместо да ти го дадат соодветниот лек, ти го даваат спротивното. Или, пак, им даваат храна на животните, а тебе не ти даваат. Барем тие секојдневни мачеништва да ги поднесуваме Христа ради. Да велиме: Боже мој, сето тоа за Тебе го правам. Иако не можам, иако се натажувам, иако се изморувам, иако болка чувствувам, иако се огорчувам во себе, Боже мој, за Тебе останувам овде. Иако сум грешник, макар и во пекол да појдам, да велам: Ќе ме спасиш, Боже мој. „На тој начин тој ќе стане маченик на совеста, со тоа што нема да им се потчинува на демоните или на желбите што војуваат против него, туку ќе ги победува нив како светите Маченици и светите Отци; зашто едните пострадаа маченички телесно, а другите мисловно“. Јас, ти, секој од нас можеме да станеме маченици на совеста, доколку го правиме тоа што го правеле светите маченици и светите отци. Мачениците пострадаа со телесна смрт, како Христос, но светите отци пострадаа мисловно, со мачеништвото на совеста. „Значи, оној којшто малку се присилил, го совладал непријателот“. Колку години ќе живееш, монаху мој? Колку години ќе живееш, мажу мој, жено моја, дете мое? Колку години ќе живееш, татко мој, мајко моја? Те однесов на лекар еднаш, ти направив една операција, втора, ќе ти направам и трета. Сепак, колку години ќе живееш? Еднаш ќе мора да заминеме. Макар и да се упокоиме после двесте години, што се тие двесте години? Ништо не се. Кратко е времето на нашиот живот. Немој да го губиш трпението твое, туку „почекај Го Господа“2 . Што значи – присила духовна. „Оној, пак, што малку ќе се предаде на немарноста и се помрачи, ќе пострада!“ Ако, сепак, кажеш: „Добро, утре ќе се покаам, утре ќе го започнам правилото. Ама утре е недела, не правиме правило. Во понеделник доаѓаат посетители, уморен сум, така што го оставам за вторник. Вторник не ми одговара, во среда, пак, се распнал Христос“. Постапувајќи така, еднаш ќе се изгубиш. Затоа, „оној којшто малку се присилил, го совладал непријателот“, кога малку ќе потрпиш, веднаш ќе го победиш непријателот. Не вреди ли една таква присила, една таква смрт за нашиот Бог, Кој се распна заради нас? 1. Битие 4, 1 и во продолжение. 2. Псалм 26, 14. |
|
|
|
***********************************
Митрополит Атанасиј Лимасолски
„Не можам да издржам“
Неправда! Тоа е кога човекот самиот себеси се онеправдува. Кога сме онеправдани? Кога немаме правилен однос со Бога. Тоа е неправда, зашто нашето „јас“ е болно, немоќно. Правда е кога ќе стекнеш правилен однос со Бога, а со тоа и со сите луѓе. Правда е кога постапуваш онака како што те учи Божествениот Дух. Како вели Христос? Ако некој те гони, ти немој да го гониш него, ако некој те удри по едниот образ, ти сврти му го и другиот. Тоа според размислувањата на светот е безумство, нели? Многу луѓе, особено младите денес велат: „Добро, жртви ли сме? Глупави ли сме? Прости ли сме? Некој да дојде и да ме удри и јас да не реагирам? И цел живот општеството да нѐ смета за будали?“ Таква е светската логика, така мисли човекот. Но Христос дојде и рече: „Блажени се гонетите заради правда, бидејќи нивно е Царството Небесно“ (Матеј 5, 10). Кога човекот е прогонуван заради правда, тоа не значи дека тој по секоја цена треба да најде некој што ќе го гони, може и никој да не го гони, може прогонства и да не се случуваат. Но, човекот треба да ги прогонува своите страсти. На пример, денес луѓето судат за нештата според она што им се допаѓа. „Мене така ми се допаѓа!“, ти вели, и те прашува: „Зошто, лошо ли е тоа? Мене така ми се допаѓа и јас судам за нештата и делата на луѓето според она што мене ми се допаѓа“. И треба да убедиш некого, младиот, детето, дека тоа што му се допаѓа не треба да го направи, ниту, пак, значи дека е добро. Може да ти се допаѓа, но да ти биде за погибел. Треба да научиш да го прогониш твоето старо „јас“, на коешто му се допаѓаат различни нешта, и да му се спротивставиш. Доаѓа некој, те хули и онеправдува, и тебе ти доаѓа да го хулиш, удриш, но се воздржуваш, се притискаш себеси за да не изреагираш на тој начин. Е, така треба да им се спротивстави човекот на своите страсти. Денес на пример се пости, и ти велиш „ќе постам!“, но илјада нешта ти поминуваат низ главата, стомакот ти се превиткува, ќе здогледаш сувлаки, ќе го помирисаш и веднаш ти доаѓа да го изедеш, и го јадеш. „Е, не може само да го помирисам, зашто штом ќе го помирисам веќе го чувствувам низ плунката, сеедно е, исто како да сум го изел“. Но ако речеш: „Нема да го направам тоа“, ако се спротивставиш, ќе разбереш дека духовниот живот, воопшто животот, означува борба и ако не решиш да се бориш нема да можеш да напредуваш. Пред Крштението свештеникот нѐ запечатува со знакот на Крстот по целото тело – ако се сеќавате – зашто за жал денес Крштението е театар, светски обред според начинот на којшто се извршува, никој не го слуша свештеникот што зборува, тој сам на себеси си зборува, а само Бог слуша. И свештеникот прави печат со свето миро врз сите сетила на човекот, за да би можел човекот да добие духовно оружје и да се спротивстави на гревот, страстите и сиот тој силен поток кој сака да го задави. Тоа не е лесно, не е лесно да се спротивставиш на самиот себе. Многу е тешко и треба да се започне од малите нешта. На пример, ти се допаѓа нешто што не е твое. Бидејќи не е твое не можеш ни да го земеш. „Ама, другиот има десет такви!“ Нека има и 500! Не можеш да го земеш, не ти припаѓа. Остави го таму тоа што ти се допаѓа, не значи дека имаш право да го земеш. Сакаш мотор, ти се допаѓа, но си помислил ли дека има и други луѓе од коишто зависиш и кои би се тревожеле заради тебе? Како е можно ти да си радосен и да си го живееш животот, а во исто време другите да ги правиш несреќни? И тие седат дома и те чекаат, за да видат жив ли си, умрен ли си? Секоја ноќ да преживуваат по една Голгота, а тебе да не те интересира, зашто така ти се допаѓа! Човек треба да научи да се спротивставува на себеси. Ако не се научиме на тоа, ако не го разбереме тоа во животот, тогаш нема да станеме личности, ќе се изгубиме.
Се сеќавам, кога во 1976 год., за првпат отидов на Света Гора, во тоа време Старец Пајсиј се оддаваше на големи аскетски подвизи и ништо не јадеше, само малку сурови тревки и вода. Беше многу слаб и со половина бел дроб, само што не беше умрел. Еден лекар од Солунскиот Универзитет, благочестив човек, му рече: „Старче, изеди само едно парче леб! Тоа е доволно за да закрепнеш“. Старецот беше в постела, но воопшто не го прифати предлогот од лекарот. „Не, готов сум да умрам, но нема да отстапам“. Таков смел дух треба да има човекот, да биде подготвен сѐ да претрпи, дури и смртта, но да не отстапи, зашто знае дека ако го направи тоа ќе си го попречи патот кон Бога.
Голем проблем во семејството е кога родителите кажуваат нешто, а другиот ден го менуваат своето мислење. Се сеќавам на еден човек, кој се беше отклонил од вистинскиот пат и раскажувајќи ми го својот живот, ми го спомна токму тоа. Тој го испитувал сопствениот живот и увидел дека основната причина, поради којашто започнал да се бунтува и да бега од семејството, било тоа што неговиот татко му кажувал лаги. На пример, тој му велел: „Заврши ја таа и таа работа и ќе ти дадам една лира!“. Но после тоа не му ја давал. Тоа создало бунт во него и предизвикало голем душевен проблем. Кога човекот ќе се спротивстави на себеси, во почетокот „се прогонува“ себеси, стариот човек, врши притисок врз себе, не си дозволува да прави што сака. Факт е дека во почетокот него му е тешко, зашто како што рековме, неопходно е да ги отсечеш твоите желби, потреби и похоти. Отците многу внимаваа на таквите работи.
Многу пати во семејството се појавуваат различни проблеми; на пример доаѓа една сопруга, која што има напорен сопруг, и вели: „Не можам веќе да го издржам! Ќе ме пукни! Ме измачува!“ И ја прашуваш: „Ако тој твој маж не ти беше маж, туку син, ќе го избркаше ли од дома?“ Таа вели: „Не“. Го брка ли мајката своето дете па што и да сторило тоа? Не. Не може лесно да се направи тоа. Тоа значи дека ако погледнеш на него со поголема љубов и трпение, ти и ќе пројавиш трпение. Т. е. човекот црпи трпение во сите етапи од својот живот, од едноставни работи – седнуваш некаде, одиш во храмот и седнуваш до некој кој е дрзок, плука, мириса, се врти цело време, но ти покажи трпение, научи се да покажуваш трпение, не отстапувај, започни од малите нешта, научи се да трпиш, да очекуваш, да ја отсекуваш својата волја. Не брзај, не посакувај постојано да се прави онака како што ти е угодно тебе. Авва Доротеј во „Подвижничките слова“ зборува за отсекувањето на волјата и вели да започнеме од малите нешта и да имаме трпение. Ако немаш трпение, кога страстите ќе ти излезат на површина ќе те водат каде што тие сакаат и нема да можеш да речеш „не!“, зашто само кога човекот ќе се научи да има трпение, тогаш ќе може да им се спротивстави на страстите.
********************
Проповед на Митрополитот Тимотеј, изговорена на Литургијата во чест на иконата „Достојно ест“
11/24 јуни 2015 лето Господово
Во името на Отецот и Синот и Св. Дух!
Драги браќа и сестри!
Пресветата Богородица е единствена и неповторлива личност во православната Црква. Со неа не може да се спореди ниеден друг светија и ниедно друго собитие во Црквата Христова. Како поширока од небесата, таа е патеводителка на христијаните кон Христа во сите временски периоди. Во исто време, таа е и давателка на секаква божествена добрина на човечкиот род. Затоа обидот да се претстави нејзиното величие ги надминува сите човечки сили. Само ангелите во небесното царство можат подостојно да ја изразат нејзината слава, додека, пак, ние, луѓето, можеме да ја восфалуваме само толку, колку што е потребно за да ги осветиме нашиот јазик и нашата душа.
Денеска светата православна Црква прославува еден од многуте празници посветени на Пресвета Богородица, Мајката Божја, поточно, ја прославува нејзината чудотворна икона Достојно ест. Како што знаеме, во животот на светата православна Црква, Светата Богородица својата љубов кон родот човечки ја покажувала на многу начини. Нејзиното присуство и нејзиното моќно застапништво особено се манифестирало во нејзините многубројни свети икони. Па така, имаме многу икони кои се поврзани со некое избавување на одделни градови, на одделни цркви и манастири, па и на цели држави, империи, народи и слично. Некои од овие икони имаат локален карактер на чествување и прославување, додека, пак, иконата на Достојно ест има општ православен карактер и се чествува во севкупната православна екумена. Оваа икона и денеска се наоѓа во Кареја, на Света Гора, а чудото поради кое таа се чествува е поврзано со ангелското пеење од небото, кое го слушнале монасите во моментот кога ја величале Света Богородица со песната Почесна од херувимите…, со порака дека пред овие стихови треба да ја величаат Богородица со зборовите:Достојно е, навистина, блажена да те нарекуваме тебе, Богородице, присноблажена и пренепорочна, и Мајко на нашиот Бог. Ете овој спомен и ова чудо ние денеска го чествуваме и прославуваме.
Света Богородица била испросена од нејзините прастари родители со молитва, со свет и праведен живот, со исполнување на старозаветните закони и прописи на Мојсеевиот закон. Затоа Бог ги удостоил и ја разврзал нивната неплодност и ги дарувал со рожба, која била наречена Марија, што значи испросена од Бога. Но, исто така, и Марија, уште како мало дете, сецело го посветува својот живот на Бога и на исполнување на Неговата волја. Предавајќи се сецело на служба на старозаветната Црква и чистејќи се од секакви можни гревови и пороци, постанува најчиста, најблагородна, најсвета, неизвалкана со никаков грев и порок, поради што и ќе се удостои да Го смести во својата утроба Несместливиот во сета вселена. Така подготвена и осветена, немало никакви пречки и прегради кои Му пречеле на Светиот Дух, за Тој да слезе врз неа, и на тој начин да Се воплоти Второто Лице од Светата Троица, Господ Исус Христос и Спасителот на светот. Света Дева Марија немала личен грев, но го имала прародителскиот, со што била изложена на сите овоземни маки, искушенија и слабости, коишто ги претрпува севкупниот човечки род. Но, со труд и со молитва, таа сите тие слабости ги надминувала и го сочувала нејзиното срце, нејзиниот ум и волја сецело чисти и сеоддајни на Бога. Затоа таа била и ќе биде помошничка на севкупниот човечки род во подвигот и стремежот кон спасението. Пресветата Богородица не спасува, но таа помага и без нејзината помош тешко дека некој може да биде спасен и да се удостои со светост и уподобување на Бога.
Пресветата, како Мајка на Господа Христа, има посебна сила и влијание пред својата Рожба, Христос, како што има и секоја мајка кон своето чедо. И како што секоја мајка го љуби своето чедо, таква љубов и приврзаност има и Светата Дева Марија кон Господа Христа. Затоа таа и сега има смелост, а од друга страна има и љубов кон човечкиот род, да застане и да се застапува за сите луѓе и да измоли милост од нејзиниот Син и наш Бог.
Таа ја манифестира својата мајчинска љубов кон секој христијанин кој со вера и љубов и се обраќа за помош. Но, потребно е тоа обраќање да биде искрено и да биде пропратено со вистинска вера и надеж во нејзината помош. Ако некој се обраќа само формално, не верувајќи искрено во нејзината помош, тогаш тој својата душа и срце ги нема очистено од слабости, престапи, гревови, сомневања и неверие, и објективно не може ниту да го очекува нејзиното застапништво, а ниту помош од Господа Христа.
Наоѓајќи се во оваа света обител, да се обратиме со искрена молитва кон Светата Мајка Божја, а со особена почит кон нејзината пресвета икона Достојно ест. Таа да биде наша молитвеница, поткрепителка и заштитница во севкупниот наш живот. Да ни помогне да ја сочуваме православната вера чиста и непоколеблива, да ги очистиме нашите срца и души од секакви лоши помисли и пакости, да ни даде сила измолена од Бога да можеме да одиме кон вистинскиот Христов пат, да направиме некое добро дело и така да спечалиме вечен и блажен живот, сега и во сета вечност. Амин!
***********************
Поздравно слово на Архимандритот Партениј пред почетокот на бдението во чест на Чудотворната икона „Достојно ест“
11/24 јуни 2015 лето Господово
Ваше Високопреосвештенство, богоизбран пастиру на оваа епархија, Митрополите Тимотеј,
Ни направивте голема радост што нѐ удостоивте да чиноначалствувате со ова бдение, па сплотени и заедно да Ѝ упатиме молитва на Заштитничката на монасите – Богородица, а во чест на Нејзината Чудотворна икона „Достојно Ест“. Ви благодариме што овие дваесет години постојано сте со нас, вашите чеда, браќата и сестрите на Свештената Бигорска и Рајчичка Обител, во сите значајни мигови, споделувајќи ги со нас благодатните радости, но и искушенијата со кои Господ ја испитува нашата вера и љубов, како што беше, на пример, огненото испитание од 2009 год. Нашите срца најсмирено Ви благодарат што секогаш нѐ поткрепувате со својата пастирска и татковска грижа и молитви; што сте исполнети со голема љубов кон ова наше вековно Светилиште и редовно доаѓате да ги возвеличите нашите празници и слави; што секогаш сме ја имале Вашата поддршка за секое богоугодно дело во слава Божја; што благонаклоно го запечативте секое од нив со својот архиерејски благослов, па така милостивиот Господ, гледајќи ја таа соработка и слога, направи големи чуда во овој Манастир, и она што беше пропаднато, го обнови, замреното, го воскресна, а занемареното, го објави во сиот свој сјај и убавина.
Искрено жалиме што од оправдани причини во оваа молитвена ноќ не е со нас достојнопочитуваниот игумен на Свештената Атоно-Зографска Обител, Високопреподобниот Архимандрит Амвросиј, но најтопло му благодариме што благослови вечерва да допатува при нас еден од членовите на Советот на зографските старци, ценетиот намесник на зографскиот Метох во Софија, сепреподобниот јеромонах Пимен. Неговото присуство овде за нас е голема чест, бидејќи тоа е уште едно сведоштво дека духовната сроденост на Зографската и Бигорската Обител, којашто навлегува во длабочината на вековите, продолжува и денес. Ви благодариме и вам, многупочитувани и срдечни пријатели, возљубени отци и браќа од Црногорскиот Манастир на Светите Козма и Дамјан, што благоволивте да пристигнете од православна и братска Бугарија за заедно да Ѝ се помолиме оваа ноќ на нашата најмила Мајка, на Која Ѝ пее и Ја слави сета Вселена. Многу се радуваме што во тоа славословие ќе ни се придружи и познатиот хор за источно-православно пеење од градот Мелник – „Фенер“, со својот хорарх и наш драг пријател, отец Владко Тасков, како и нашиот ценет хор „Хармосини“, коишто одново се тука да го збогатат претстојното торжество во чест на преславната Богомајка.
Голем и многу значаен е за нас поводот за ова сеноќно славје, а тоа е силното и благодатно присуство на Царицата Небесна, Која ни ја јави својата моќна мајчинска закрила преку својата чудотворна икона „Достојно Ест“, со која достојно го украси и уште повеќе облагодати нашиот Манастир. Со тоа Таа уште еднаш ги успокои и поткрепи нашите срца, уверувајќи нѐ дека пожртвувано мајчински бдее над нас и неуморно претстои пред Својот Син за нас, нејзините смирени поклоници и целиот род православен. Затоа ноќва нека горат нашите срца со топла благодарност кон „Почесната од Херувимите и Пославната од Серафимите“ и кон Нејзината пресвета Рожба, нашиот Спасител Господ Исус Христос.
Ваше Високопреосвештенство, благословете го овој свештен молитвен собор!
Ви посакувам добро бдение на сите!
*********************
Историјат на празникот Педесетница
Со слегувањето на Св. Дух врз апостолите се исполни Домостројот на спасението на човечкиот род, заврши основањето на Црквата Христова или Царството Божјо на земјата. Од мигот на првата христијанска Педесетница, Црквата почна да го живее својот живот во полнота, да расте и да се развива внатрешно и надворешно, во висина и ширина, за да подготвува и прима нови души за Христа.
Кога се зборува за празникот Педесетница, тогаш неопходно е да се разликуваат два моменти: прво, периодот од педесет дена после Воскресение, кога се славеле повеќе настани поврзани со Христовиот живот на земјата, и второ самиот ден Педесетница, кога се славел споменот на Слегувањето на Светиот Дух врз апостолите. Во вториов случај, заедно со Слегувањето на Светиот Дух се славело и Вознесението Христово. Одделувањето на овие два празници се случило кон крајот на IV век и после Вториот Вселенски Собор, зашто било особено важно во Домостројот на спасението да се истакне и благодатната улога на Светиот Дух. Така периодот помеѓу празниците Вознесение и Педесетница станал подготовка за слегување и примање на Светиот Дух.
Првиот и најстар богослужбен чин на Педесетница е од VII век и се наоѓа во Ерусалимскиот устав на грузиски јазик. Во празничното Синајско Евангелие напишано со златни букви, кое потекнува од VIII век, во составот на 12 – те евангелија кои се читаа на 12 – те Големи празници влегува и евангелието за Педесетница. Вториот целосен богослужбен чин за овој празник го имаме во Цариградскиот устав од IX век.
Првата песна за службата на Педесетница (кондак) ја напишал Роман Мелод во VI век. За некои стихири, како за првата стихира на „Господи Возвах“ на Вечерната богослужба, користени се материјали од словото на св. Григориј Богослов за Педесетница. Црковни песни за празникот пишувале и светите Козма Мајумски, Јован Дамаскин, Лав VI Мудриот и др.
Во I век „горната одаја“ била особено важно место на почитување кај христијаните. Таму во почетокот била изградена мала црквичка, која подоцна, во IV век, царицата Елена ја претвора во огромен храм со два ката. Според преданието, овде Господ им ги измил нозете на апостолите, овде тие се собирале после Воскресението, овде се вратиле после Вознесението Христово и овде се случило Слегувањето на Светиот Дух. Овој храм долго време бил главен храм во Ерусалим. За жал со првите напади на муслиманите од страна на калифот Омар во 636 – 637 год., настрадале многу светињи во Светата Земја, меѓу кои и храмот на Воскресението. Потоа доаѓаат Крстоносците „во одбрана“, но наместо да се постават во заштита на христијанските светињи, тие го направиле токму обратното, бидејќи и самите дишеле со омраза кон православното христијанство и сакале да го потчинат, со што само придонеле муслиманите уште повеќе да напредуваат на Истокот. Исламот продрел не само во Палестина, туку и во Египет и Сирија и во сите други православни источни земји. Мухамеданците најнапред воинствено ги освојувале источните православни христијански земји, а потоа со разни механизми на принуда ги исламизирале христијаните, а светињите ги претворале во џамии. Како резултат на тоа „горната одаја“ или Сионскиот храм, најпрвин во 1333 година станува латински храм на Францисканците, а кога латините се протерани во 1559 година, за време на султанот Сулејман муслиманите ја претвораат во џамија, нарекувајќи ја „Неби-Дауд“ (пророк Давид, т. е. гробот Давидов). Денес, џамијата го има задржано истиот облик којшто ѝ бил даден од Францисканците и има 2 ката, со по 2 простории. На првиот кат и во првата просторија, според Преданието, Господ им ги измил нозете на апостолите. Во втората просторија, пак, е местото на јавувањето на Спасителот после Воскресението. Вториот кат исто така има две простории: во првата се случила Тајната Вечера, а во втората Слегувањето на Светиот Дух врз апостолите.
Особености на празникот Педесетница
Од христијанските празници само Пасха и Педесетница имаат основа во Стариот Завет. Така, во Стариот Завет Израилците во педесеттиот ден после нивната Пасха ја славеле Педесетницата, односно „празникот на седмиците“ (седум недели после Пасха), или „празник на почеток на жетвата на пченицата“.
Јудејската Педесетница во почетокот била само празник на жетвата и покрај тоа што на тој ден, Бог на Синајската Гора му го дал законот на јудејскиот народ преку Мојсеј, и што тогаш се формирала старозаветната црква. На овој празник Јудеите ги принесувале првите плодови од жетвата како први плодови на Бога. Тие ги украсувале и куќите и синагогите со гранчиња, зеленило и цвеќе, во спомен на тоа дека Законот бил даден во време кога на Синајската гора сѐ било раззеленето, а притоа дека за време на живеењето во пустината тие биле принудени да живеат во сеници – колиби, направени од гранчиња, зеленило и дрва. Според овој обичај, несомнено е дека и „горната одаја“ за време на Педесетницата односно Слегувањето на Светиот Дух врз апостолите била украсена на овој начин. Затоа и христијаните на овој празник ги украсуваат храмовите и своите домови со гранчиња, зеленило и цвеќе, символизирајќи го така пролетното обновување, односно духовното обновување на луѓето со силата на Светиот Дух.
Како Воскресение, така и целиот период на Педесетницата, вклучително и нејзиниот последен ден, било време за покрстување на огласените. И бидејќи се прославувала Света Троица односно Слегувањето на Светиот Дух, во IV и V век постоела традиција на овој ден да се извршува Светата Тајна Крштение. Тертулијан, укажувајќи кое време е најпогодно за крштевање вели дека после Пасха „многу значаен период за крштевање е Педесетница, кога Воскреснатиот Господ се наоѓаше посреде учениците и кога беше денот на благодатта на Светиот Дух, и кога засветли надежта за второто Господово доаѓање…“.
Двата дена после празникот Педесетница се посветени на Светиот, Животворен и Сесилен Дух, како на причина и главен учесник во настанот Педесетница. Овој празник се оддава во саботата после Духовден, а седмицата во попразненствениот период (среда и петок) е разрешена од пост.
********************
Историјат на празникот Вознесение Христово
Вознесението Господово, како една од тајните на Домостројот Божји за спасение на човекот, го надминува сетилниот опит и не се ограничува само на собитието на Христовото издигнување на небото. Не случајно св. Григориј Ниски овој празник го нарекува „η επισωζομένη“ – „Спасовден“, зашто токму во овој ден се доврши делото на нашето спасение и искупување, дело во кое човечката природа стекна целосно учество во божествениот живот и вечното блаженство. Овој ден во 5 канон на Никејскиот Собор се нарекува и „четириесети ден“, а во богослужбените книги на грчкиот јазик „ανάληψις “.
Во вероисповедните формулари од I и II век за Вознесението се зборува како за едно основно собитие од земното служење на Христа. Така, во повеќето древни символи на верата, на пример во Никео-Цариградскиот, спомнувањето на овој настан доаѓа веднаш по Воскресението: „И се вознесе на небесата и седна оддесно на Отецот“. Вознесението исто така е внесено и во некои древни евхаристиски молитви (анафората).
Во почетокот празникот Вознесение Христово се славел во периодот на Педесетницата кој соединувал повеќе собитија. Имено, Педесетницата се сфаќала како особен период од црковната година кој брои 7 недели и доаѓа после Пасха, а не како одделен празничен ден. Малку подоцна, во некои записи настанот на Вознесението се прославувал на денот на Слегувањето на Светиот Дух, односно 50 дена после Пасха, на самата Педесетница, иако како што сведочи Светото Писмо се случил во четириесеттиот ден после Пасха. За овој факт зборуваат и древните записи од поклониците на Светата Земја. Еден запис од Евсевиј вели дека во негово време Вознесението се славело 7 недели после Пасха, значи на Педесетница. Еден друг запис, пак, на Етерија вели дека вечерта на педесеттиот ден после Пасха, на денот на Слегувањето на Светиот Дух, сите христијани се собирале на Елеонската гора, на местото наречено „Имвомон“ од каде што Господ се вознел на небесата и извршувале служба со читање на Евангелието и Делата апостолски кои зборуваат за Вознесението Господово. Ова сведочи дека во нејзино време сѐ уште не постоело одвојување на празниците. На друго место Етерија вели дека во Витлеем на четириесетиот ден после Пасха се извршувала торжествена празнична богослужба. Меѓутоа, ова последново зборува за еден друг податок: имено, дека токму во 383 год., четириесеттиот ден после Пасха се паднал на 18 мај, кога ерусалимците го славеле споменот на Витлеемските младенци. На христијанскиот Запад, пак, во проповедите на епископот Хроматиј Аквилејски, среде Големите Господови празници се вбројува и денот на Вознесението, во кој Господ „се вознесе на небесата околу Педесетницата“. Сето ова покажува дека во тоа време празниците Вознесение и Педесетница биле неразделни – и според собитијата и литургиски.
Одделувањето на празниците Вознесение и Педесетница (Света Троица, или Слегување на Светиот Дух) се случило после осудувањето на ереста на Македониј на II Вселенски Собор, кој се одржал во 381 година. Имено, како резултат на победата на правомислието, било особено важно во Домостројот на спасението да се истакне и благодатната улога на Светиот Дух. Така периодот помеѓу празниците Вознесение и Педесетница станал подготовка за слегување и примање на Светиот Дух.
Индивидуалното празнување на четириесеттиот ден после Пасха, односно на Вознесението, се спомнува во проповедите на св. Јован Златоуст и св. Григориј Ниски, како и кај Блажени Августин. Беседи за овој празник напишале и светите отци: Методиј Олимпијски, Атанасиј Александриски, Епифаниј Кипарски, Прокло Константинополски, Кирил Александриски, Софрониј Ерусалимски, Јован Дамаскин, Григориј Палама и др.
Местото од каде што Господ се вознел на небесата уште веднаш станало место на длабоко почитување. Таму, на Елеонската Гора, царицата Елена изградила велелепен храм, кој за жал бил разурнат од Сарацените. Денес само една мала црквичка го означува местото кое уште од древноста се означувало како место на Вознесението Христово, и каде и сега се гледаат траги од стапките на Спасителот при Неговото Вознесение.
Во црковните песни на овој празник, од една страна се воочуваат радосните восклици на апостолите, а од друга страна нивните тажни размислувања дека останале без нивниот Господ како сираци на земјата. Каноните на Вознесението ги напишале Јован Монах и Јосиф Химнограф. Празникот Вознесение секогаш се паѓа во четврток и се слави 10 дена, односно заедно со 1 ден претпразненство и 8 дена попразненство.
********************
Слово на Високопреподобниот Архимандрит Партениј на Светиот и Велик Четврток
27 март/9 април 2015 лето Господово
На Светиот и Велик Четврток, Неговото Високопреподобие Архимандритот Партениј во Претечевиот Бигорски соборен храм отслужи Вечерна богослужба со света Василиева Литургија, во сослужение со браќата јеромонаси и јероѓакони. После читањето на светото Евангелие, Архимандритот Партениј им се обрати на верните со проповед.
Денес, возљубени, си спомнуваме за еден настан од земниот живот на Спасителот, настан кој не е завршен, туку сѐ уште трае и ќе трае до крајот на човечката историја, надминувајќи ги ограничувањата на просторот и времето. Преку него нам, верните, ни се дава можност да станеме соучесници во спасителното дело на нашиот Господ Исус Христос, да ја продолжиме Неговата служба на земјата, земајќи постојано учество во Неговиот живот, страдање, смрт, Воскресение, вознесение, седењето оддесно на Бога Отецот и Неговото Второ доаѓање. Тој настан, како што знаеме сите, е Тајната Вечера на Христа Спасителот со учениците Негови. На таа Божествена пасхална Вечера е востановена Тајната над сите црковни тајни, Тајната која е цел на сите други тајни, и преку која сите тие се осветуваат. Таа е, како што вели големиот учител на Црквата св. Симеон Нов Богослов, самата Тајна на Црквата – светата Тајна Евхаристија, Причастие, или Благодарност, како што и означува самиот збор евхаристија (грч. εὐχαριστία). Благодарност затоа што Бог, Кој е непоимлив, недостижен, невидлив, заради нас, луѓето, стана достижен и видлив. На денешната вечерна богослужба од паримиите, од тие старозаветни текстови, чувме како Бог во Стариот Завет општел со своите верни чеда. Кога Господ разговарал со Мојсеј гората Синајска целата беше во дим, зашто Господ беше слегол над неа во оган; и дим се креваше од неа (2. Мој. 19, 18). Целата гора димела поради Божјата непричесна природа. Потоа, и четивото од книгата на Јов зборуваше за неискажливото и несфатливо Божјото величие (Јов, 38,1-23; 42,1-5). Притоа, Бог му проговорил на Јова не од некаков видлив облик, туку од бурата. Исто така, и светиот пророк Исаија ни зборуваше за величината Божја, за Неговата надмоќ над непријателите Негови (Иса. 50, 4-11). А, ете, пред малку слушнавме од светото Евангелие, како Оној Кој некогаш го создал човекот со својот збор, Кој го создал и сиот видлив и невидлив свет, Истиот Оној Недостижниот, Неискажливиот, Неиспитливиот и Невидливиот, стана еднаков на нашата природа и ги даде Своите Божествени Тело и Крв како духовна храна за нас, луѓето. Стана посредник за луѓето пред Бога Отецот, и нѐ направи сопричесници на Троичното Божество. Ги слушнавме сега тие преслатки Христови зборови, кои се кажуваат на секоја Литургија, на секое повторување на Тајната Вечера: Земете, јадете, ова е Моето тело… Пијте од неа сите; зашто ова е Мојата крв на Новиот Завет, која се пролева за мнозина, за простување на гревовите (Мт. 26, 26-28). Тоа е Телото со кое е обновено човечкото битие, таа е Крвта преку која е препородена човечката природа. Тоа значи дека ние во Христа преку светата Тајна Евхаристија добиваме голема сила за победа над гревот, и се препородуваме за новиот, вечен живот, соединувајќи се со вечниот Бог.
Но слушнавме денес како Апостолот нѐ предупреди за тоа колку е важно пред да се пристапи кон светата Причест секој човек да се испита самиот себе и потоа да јаде од овој леб и да пие од оваа чаша (1 Кор. 11, 28). Во продолжение тој го наведува недостојното причестување како причина за нашите немоќи, болести и умирања. Од друга страна, пак, секој човек кој живее здрав духовен живот, духовно се гледа себеси и ја спознава својата падната природа по Адама, знае дека никогаш не би можел да биде достоен да пристапи кон светите Тело и Крв Христови, зашто тие се духовен оган кој сѐ согорува. „Како ќе се осмелам, јас недостојниот, да се причестам со Твоите свети Тајни?“ – се вели во молитвите пред светата Причест. Тогаш кој е условот за да станеме вистински сопричесници на Телото и Крвта Господови, за какво испитување на самите себеси говори Апостолот Павле?
Одговорот на ова прашање денес ни го даде Самиот наш Спасител Христос, Кој иако беше во обличје Божјо, сепак не држеше многу до тоа што е еднаков со Бога, но Сам Себе се понизи, земајќи лик на слуга… (Фил. 2, 6-7). На Својата Тајна Вечера, Тој ја соблече Својата горна облека, зеде крпа и се препаша… и почна да им ги мие нозете на учениците… (Јн. 13, 4-5). Ете го клучот кој ни ја отвора вратата кон светата Причест: смирението. Преблагиот Господ се наведна и им ги изми нозете на учениците, поучувајќи ги нив, а преку нив и сите нас на Божествената добродетел, смирението, кое од Бога направи човек, еднаков во сѐ со нас, освен во гревот. Со оваа Негова постапка, Христос сите нѐ повика на смирение, на смирено признавање и исповедање на нашите гревови и слабости. Само така ќе можеме достојно да ѝ пристапиме на светата Тајна Евхаристија, без да ни биде таа за осуда. Исто така, Господ денес ни покажа дека тој што е прв по чест во Црквата, треба да им служи на сите, за нивно спасение. Во текот на Својата беседа кон учениците на Тајната Вечера, Спасителот им ја дал новата заповед да се љубат еден со друг, како што Он ги возљубил нив (в. Јн. 13, 34). Љубовта е таа која нѐ прави Божји пријатели и која нѐ облекува во облеката на Божјото достоинство, за да можеме да јадеме од Дрвото на Животот, кое Христос од човекољубие го засади среде Црквата Своја, а тоа е Неговото животворно Тело и Неговата Божествена Крв.
Нека ни даде Господ сила и мудрост постојано да созерцаваме и да размислуваме за Него и за Неговата несфатлива љубов кон нас, да се приближуваме до Него, Недостижниот, како што Тој се приближи до нас, и стана достижен заради нас, стана човек заради нас. Нека ни даде благодат секогаш да го чувствуваме во срцето Неговото присуство, да се соединуваме достојно со Него и да остане секогаш во нас. Амин!
***********************
Георгиј И. Мандзаридис
Божјата и човечката праведност
(прв дел)
Праведноста не е само една од многуте добродетели – таа е севкупна добродетел. Согласно со тоа праведникот не е оној кој избегнува да им прави неправда на другите, туку оној кој во својата личност ги содржи сите добродетели. Совршениот праведник е Бог, и Божјата правда е начин на кој се објавува и изразува Неговата светост и љубов. Човекот станува праведен преку својата преданост кон волјата Божја и придржување кон Неговите заповеди. Од оваа највоопштена смисла на праведноста произлегува и нејзината најограничена смисла со дистрибутивно значење.
Човечката праведност својата содржина ја црпи од Божјата праведност, која во човековата свест се втиснува и изразува преку Божјиот закон. Божјиот закон е „закон на праведноста“, а оној кој го држи овој закон е праведник. Вистинскиот праведник не го држи Божјиот закон за да стане праведен, туку за да се усогласи со Божјата праведност: да го прими воспитувањето со кое Бог го поучува човекот. Преку делата на законот се пројавува човековата верност кон Бога и Неговиот Завет, која го прави пријател Божји и учесник во Божјата праведност. На тој начин праведникот се спасува преку својата вера. Автономното толкување на делата на законот како и нивното практикување независно од довербата во Божјата праведност, не само што не ја одржува заедницата со Бога, туку и уште повеќе го заострува овој нивен однос, влијаејќи притоа и на заедницата со ближните.
Божјиот закон е духовен закон и треба во секој облик духовно да се толкува. „Завршницата“ (совршенството) на овој закон е Христос. Постепеното, пак, објавување на Божјата праведност во Стариот Завет се заокружува и достигнува свој врв во личноста на Христа, Кој Себеси се жртвува за грешниците. Христос е Божја праведност, и Христовото Евангелие е Откровение на Божјата праведност, што неправдата во која се најде човекот заедно со целиот космос после гревот ја враќа во првобитната состојба.
Бог ја сака праведноста и ја мрази неправдата. Ни во едно Божјо дело не отсуствува праведноста и ниедно Божјо дело не содржи неправда. Така, Бог праведно делува, не само кога го остава човекот да ги ожнее последиците од своите дела или своите одлуки, туку и кога интервенира за да го искупи од ѓаволот, кому човекот своеволно му се покорил. Најпосле, Бог ја извршува праведноста не само во нејзиното разделувачко, туку и во нејзиното собирно значење. И човекот е повикан да ја научи и практикува таквата праведност.
Човечката праведност се исправа преку држењето на Божјите заповеди. Но ни ова не претставува ништо повеќе од неговата елементарна должност. Човековата обврска е повторно да се воспостави на местото што природно му припаѓа. Освен тоа, како што праведноста Божја го покрива и Неговото човекољубиво посредување за човекот, така и човековата праведност се усовршува со неговото човекољубиво посредување за ближните. Делата на праведноста, како дела на верата, а не на самоправедноста, за праведниците претставуваат природно знаење.
Во рамките на оваа перспектива праведноста е таа која го подготвува човекот за примање на Месијата, Кој ни Го открива Бог на љубовта. Праведноста на Јосиф, Богородичниот обручник, не била посветена на вообичаеното држење на законот, туку се припишувала на неговиот човекољубив дух: „А Јосиф, нејзиниот маж, бидејќи праведен не сакаше да ја посрами и намисли тајно да ја отпушти“ (Матеј, 1, 19).
Човечката неправда претставува предизвик за Божјата праведност. Оваа неправда или зема законски облик и станува присутна како општествена неправда, или, пак, се пројавува на лично ниво и изразува како индиферентност за правда, т.е. лицемерие. Божјата праведност не доаѓа како казна за човечката неправда, туку како благодат која ја поништува неправдата (прави таа да исчезне), за потоа во човекот да изгради сила на праведноста.
Карактеристично обележје на Божјата праведност, како што таа е прикажана во Христовата личност, е фактот дека таа не се одредува со сила. Божјата сила во човековото праведно дело не ѝ претходи на праведноста туку ја последува. Ова е совршен поредок на кој се придржува Бог во Своето дело и луѓето се повикани дејствително да се поучуваат на овој поредок во својата смртност, за да би се придржувале постојано кон него и во времето на бесмртноста, кога ќе здобијат сила.
Божјата праведност го оправдува човекот, бидејќи тој е огревовен. Очигледно е дека ова е спротивно на праведноста која има дистрибутивно, односно законско значење. Па така таа се претставува како дело на милосрдието, и навидум како неправедна. Но токму во тоа е специфичноста која Божјата праведност ја прави поинаква. На злото не се возвраќа со зло, зашто така злото само би се удвоило. Злото дури и не се смета за настан; тоа е нешто што праведноста го презира. Самиот Бог ја зеде на Себе тежината на гревот и ги поднесе неговите последици, во Христа Кој е праведност и осветување на сите луѓе. Така откривањето на Божјата праведност е истовремено и осуда на неправдата и оправдување на човекот; тоа е објавување на неискажливата Божја љубов и Неговата изобилна милост.
Георгиј И. Мандзаридис
Божјата и човечката праведност
(втор дел)
Човекот понекогаш Му префрла на Бога за своите страдања. Бара рамноправност и праведност. Гледајќи дека владее нееднаквост и неправда, го обвинува Бога дека Он е причина за тоа. Во непосредна врска со ова е и признатиот проблем на оправдување на Бога (теодицеја) кој е сумиран во прашањето: како е можно, пред праведниот Бог, во светот повеќе да преовладува злото отколку доброто? Овој проблем надвор од христијанството останува суштински нерешен.
Христос покажува една потполно поинаква позиција, која одново ја воспоставува праведноста, и тоа во два правци. Најпрвин Го оправдува Бога, зашто Он се жртвува за човекот и кон него покажува љубов што не може да се опише. А потоа го оправдува и човекот, со својата апсолутна послушност кон Бога Отецот. Така, од човечки аспект, ако Бог е таков каков што Христос ни Го објави, Нему Му приличи секаква слава и благодарност. Но, исто така и од аспект на Бога Отецот, доколку човекот е таков каков што бил Христос, тогаш за Отецот, како рамноправен Нему, тој е достоен да седи „оддесно Нему на небесата“.
Божјата праведност не се поистоветува ниту со еден облик на општественото постоење. Таа е непомирлива со било која востановена ситуација. Ова, во конечна анализа, значи дека секој облик на човечка правда е револуционерен и превратнички. Меѓутоа, истовремено и секоја револуционерна правда е превратничка. Божјата праведност не тежнее да се оправда себеси во светот, ниту да достигне до некое надворешно укинување на неправдата. Нејзина мера е личноста на Богочовекот Христос. Па затоа и нејзиниот критериум е ипостасен. Не постои праведност, но ниту неправда, таму каде што не постои ипостас, т.е. личност.
Спротивно на ова, човечката правда секогаш пројавува одреден облик на социјално постоење. Повикувајќи се на природното или религиско право, обичајното предание или духот на народот, идеализмот или материјализмот, релативизмот или хаотизмот, таа прифаќа некаков правен облик, или, пак, го доведува во знак прашање. Тоа е правда која дејствува релативно и во временска минливост. Не се ипостазира во одредена личност, туку природно и законски се оддалечува од неа и останува безличносна. Во согласност со тоа, нејзините критеруими не се ипостасни туку се субјективни. Може да се смета објективно добра или лоша, но нејзиниот квалитет конечно се одредува од страна на оној кој ја применува. Тоа важи не само за човечката овосветска правда, туку и за религиозната праведност, доколку не е личносно втемелена, односно доколку не е објавена од Христа и Неговото Евангелие.
Верата во личносната праведност Христова вклучува и обид за нејзино личносно доживување од страна на верниците. Неправдата не се наоѓа во другите, што верникот треба да ги поправи, туку во него самиот. Исто така, на макроскопско ниво, неправдата не се наоѓа во заедницата, ниту во некои безлични системи, кои би требало да се поправат. Таквото сфаќање на праведноста не само што не ја погаѓа неправдата во нејзиниот корен, кој е во нас самите, туку и ја проширува под изговор на борба против неа во празниот простор или во другите.
Најпосле, Христовата праведност го повикува човекот да се уподоби на Божјата праведност и да ги сака сите луѓе, дури и своите непријатели, поднесувајќи ја неправдата што му ја прават во сета нејзина тежина. Со љубовта кон непријателите христијанинот на своите плеќи го носи злото на другите, следејќи го слободно Христовиот пример и спречувајќи го неговото понатамошно ширење и таложење во светот. Ова неправедно страдање може да се живее како дар од Бога. Тоа не подразбира милост кон злото, ниту рамнодушност кон неговото присуство во животот на заедницата, туку жртва и чекорење по Христовиот пат, со цел ограничување на злото и негово поништување.
Во рамките на таквата перспектива верникот е повикан да ја примени таканаречената дистрибутивна праведност, возвраќајќи секому праведно со страв Божји. Така, ап. Павле често им пишува на оние за кои ги наменил своите Посланија дека се должни на сите да им укажуваат правда и еднаквост. Овде, повторно, толкувањето на правдата и еднаквоста не може да биде одвоено од љубовта. Поради тоа ап. Павле ги советува верниците никогаш да не возвраќаат со зло. Освен тоа, св. Василиј Велики ја смета за подвиг големата мудрост на познавањето на вистинската праведност. Оној кој ја познава вистинската праведност и од неа учи секому да му го додели она што му е потребно, тој може да суди правилно, а оној кој суди правилно не е непристрасен ниту делува согласно со своето расположение, туку суди чесно и објективно.
Божјата праведност, која човекот е повикан да ја подражава, не е само едно обично толкување на правдата или пасивна непристрасност, туку објава на светоста и љубовта. Заради тоа и се остварува со делување во правец на укинување на неправдата и со давање поддршка на оној кому му е нанесена неправда, или со интервенција заради одбрана на слабиот и немоќниот и заштита на неговата немоќ. Најпосле, Христовата праведност може да достигне до неискажлива толеранција кон слабостите на другиот, воедно почитувајќи го и посакувајќи го неговото поправање. Така станува очигледно дека полнотата на законот е љубовта. Со ова се остварува и истовремено открива вистинската смисла на Божјиот закон во неговата севкупност.
********************
БИГОРСКИ – ПРЕСТОЛНИНА НА МОНАШТВОТО ВО МАКЕДОНИЈА
(Слово на Проф. д-р Ратомир Грозданоски протоѓакон, на промоцијата на Зборникот „Бигорски Манастир – 20 години возобновено монаштво“)
29 август/11 септември 2015 лето Господово
Усекновение на чесната глава на Св. Јован Претеча
Ваше Блаженство, Ваши Високопреосвештенства и Преосвештенство,
драг игумене на Бигорската обител г. Партениј, со бигорското братство и со сестринството од Рајчица, Ваши Високопреподобија и преподобија, Ваши екселенции, почитувани пратеници, министри и градоначалници, академици и професори, медиуми и уметници, чесни отци и драги браќа и сестри,
Честит празник.
За многу години и на помош да ни е свети Јован Претеча и Крстител Господов.
Се вели дека свети Јован не направил ниту едно чудо. Не чудете се, ова е точно и така е запишано во Евангелието, како што рекле неговите современици: „Јован не направи ниедно чудо“ (Јован 10,41). Најчудниот човек не направил ниедно чудо, иако бил во сè чуден. Бил како ангел во тело, па така и е насликан на иконите. Цел живот бил в пустина – пустиножител уште од дете. Бил учител и имал ученици, а немал ниту еден ден школо и дури, некои од неговите ученици станале Христови апостоли. Бил пророк и претходник – непосреден гласник за Спасителот. Бил роднина и Крстител Господов. И најпосле, маченик кому му ја отсекле главата. Но ете, еден таков човек – праведник и свет, не бил чудотворец. Зошто не направил ниедно чудо? Бог знае, но и без тоа луѓето за Јована мислеле дека е тој Спасителот на светот, па Божјата промисла го оставила неговото чудотворење за негова посмртна дејност. Затоа се многубројни неговите чудотворства оттогаш до денес, секаде и кај нас, а особено во Бигорскиот манастир и пред неговата чудотворна икона, каде што и сега стануваат чуда при современите исцеленија од душевни и од телесни страданија, од зависности, заблудености, детомразија, братоомразија, отстапништва, па враќања и обраќања во верата.
А, најголемото чудо овде е она што се случува во Бигорски за последниве 20 години. Тоа е запишано во овој Зборник што го промовираме вечерва, аЗборникот зборува за светоста и за светлозрачноста на оваа Светиња и за овдешното, богоугодно дело на спасението.
Книгата содржински е диптих – дитомиа, бидејќи содржи два лика, две физиономии, две икони споени, од кои првата ја отсликува светоста и светоделото во Бигорскиот манастир сега, а втората, има прилози за уметноста, историјата и за метосите на Бигорски. Овој прв дел е содржина за сегашниот светолик на оваа Светиња, а е искажан со боговдахновениот израз и со милиот исказ на овдешните монаси и монахињи, запишан на 303 страници, како „Монашки сказанија“. Тоа се слатки четива, лесно читливи, убаво искажани и запишани со голема јаснотија, со висока книжевна и литературна вредност, со богат израз, со чистота на јазикот и збогатени со бројни украси и поетичност. Овде е искажана душата на манастирот и на монаштвото. Овде е видно пулсирањето на монашкото срце во едното манастирско тело – во Телото Господово – Црквата. Овде е изразена духовната радост и сладост. Овде е видно блаженството на душата. Како да читаш од текстовите на светите отци, од книгите на „златниот период“ во христијанството, од делата во IV век. Чиниш го пишувале тогашните отци, за тамошни места, од дамнешното свето време. Како да е пишувано за некое монаштво, некое братство и сестринство во продуховената Византија. А, ете, тоа е сега и овде, во Македонија – во библиска Македонија. Тоа е наше и за нас, овде е и овдешно. Нам ни е од Бога дадено ова свето дело од богуоддадените монаси и монахињи. Оваа света придобивка е наша, е за нас, од наши луѓе и во наше време. Слава на Бога!
Ова четиво ни го опишува животот, маките, страданијата, мачеништвата на нашите современици – монасите и монахињите и потресните настани за манастирите Бигорски и Рајчица, од затекнатото пред 20 години, до доживеаното при нивното возобновување. Од мрачните времиња, кога беше „се надвиснал црн облак над манастирот“, како што вели Високопреосвештениот митрополит Тимотеј, во Воведот, до светлозрачноста од новиот сјај на Светињата. А, за постигнатото, и тој, како надлежен архиереј, му оддава признание на подвигот и делото на архимандритот Партениј. Овде е опишано сè од петокраката до крстот и од какографијата до иконографијата. Од тажната приказна што чепка по болното минато и од смртта на новомаченичката Иконија, преку костурницата и расфрланите коски на преподобните монаси, па плаштаницата како покривало на буре со вар и чудниот пат на игуменскиот крст, до „првите ластовици на духовната пролет“ – до доаѓањето на отец Партениј во 1995-та и отец Иларион, сегашниот Митрополит Брегалнички.1 А пролетта е Воскресение – Велигден. Така е евангелски: Голгота е страдание, мачење и распетие, но Голгота е и Воскресение!
И оттогаш, па до сега, со сите маки, препреки, подвизи и искушенија, до огнената стихија на пожарот чии јазици голтнаа сè, за 20 лета Господови, Бигорски стана „благодатен и духоносен центар – светилник и вруток на духовноста“, како што вели игуменот Партениј, во Предисловието.
Возобновувањето на Бигорски е двојно – двоприродно, како Христа – тое е Христоподобно, Богочовечко: Божјо и човечко, материјално и духовно. Се возобнови манастирот, а се возобнови и монаштвото. Засветлеа новоградбите со својот сјај, од руина – до рај, а повеќе засветлеа монасите и монахињите, богослужбите и молитвите, бденијата и литиите, исповеданијата и исцеленијата. Прекрасно е сè што стана овде и тоа толку брзо и преубаво, што збунува и зачудува. Сè: од молкот на пустошот – до камбаните; од празната тишина – до тихованието; од врева и жагор – до монашкиот шепот и молитвата; од празно, без луѓе – до полно со монаси и со илјадници поклоници.
Замирисаа бигорските кивоти со благоуханите мошти2 : и од зачуваните и од новодонесените. Блесна и чудотворната икона на свети Јована Крстителот во својот сјај. И храмот, тој дом Божји, сега личи на дом за Царот небесен, со царска убавина и со рајско благоухание. Тој е центарот – средиштето – срцето со кое живее монаштвото и затоа храмот е во средина на манастирот. А од него се разлева милозвучното, молитвено пеење – од монашките усти до Божјите уши. Богослужбата овде е ангелоподобно, постојано славење на Бога!
Расте братството и сестринството. Бигорски и Рајчица се нашата прекрасна духовна градина. Цветна и расцутена, плодородна и благородна, благомирисна и богоугодна. Погледнете ги овие цветови на Духот Божји и видете ја оваа убост на Црквата и радост за народот наш македонски.3 Спознајте го нивниот богуомилен лик и богољубиво срце. Ете такви се плодовите на светоста и на богооддаденоста. Таков е монашкиот ред – таков е тој ангелски род! Таков е боголикот на човекот – тоа е нашето богоуподобување. Човечкиот иконолик е отсликан во богообразот на монахот! Ете, таков е обожениот човек. (А, пак, паднатиот човек каков е, сите знаеме, но не признаваме и не се каеме!). Овие земни ангели, а небесни луѓе се нашите постојани молитвени застапници пред Бога. Тие се во постојана молитва, богомислие и покајание. Расцуте и замириса бигорската духовна градина на животот во Бога и со Бога. Се множат и поклониците. Доаѓаат душите богобарателки да се насладат од небесниот нектар и да го претвкусат блаженството на рајот.
Ова е како некое друго царство и како да не е од овој свет. Да, тоа е дел од Божјото царство, според зборовите на Господовата молитва Оче наш: – „Да дојде царството Твое, да биде волјата твоја, како на небото, така и на земјата“ (Матеј 6,10). Тоа е царството на волјата Божја, оти замонашувањето е давање на својата волја на Бога и соединување на својата со Божјата волја. Затоа, со право, над влезниот портал во Рајчица може да стојат зборовите: „Да биде волјата Твоја, како на небото, така и на земјата“.4 Таму е царството на Божјата волја, царството на љубовта кон Бога и кон ближниот – царството на мирот во себе, со себе, со луѓето, со Бога и со созданијата. Таму е рајот.5
А Рајчица се возобнови во виорот на војната (2001-та). Ами, така и му личи на воинот свети Ѓорѓи – во војната се покажува силен и победоносец. Кога се уриваше државата, кога се напаѓаше Црквата, кога сè се рушеше, Рајчица се градеше. Се градеше конак, од темел нов. А со него, се градеше верата на македонскиот народ – верата во Бога и во правдата Божја и вистината. Се градеше љубовта троедна, како: богољубие, братољубие и родољубие. О, колку е таму прекрасно и убаво! Полнота цела. Уф! Јас не знам како да ги изнафалам. Зборовите се малку – Господова нека е пофалбата!
И во Бигорски и во Рајчица, сè што е направено е неискажливо убаво, велелепно и надубаво. Очигледно е, и јасно е сè. Како што се вели: „Какви птици сме ние, такво и гнездото ни е.“6
Не, не треба да набројувам што е сè обновено, доградено, изградено, надградено, тоа е сè видно – се гледа и го гледаме сите, а кај Бога и во Зборников е запишано, оти овде се гради и историјата на македонскиот народ и Црква, а тоа Му е мило на Бога. Затоа, Господ даде можност и оваа генерација од македонскиот народ во Бигорски да се вгради и да го изгради. А, за убавината на направеното, најдобро кажа Неговото Блаженство, Архиепископот Охридски и Македонски г. г. Стефан, велејќи: „Ме обзема чувство на восхит, зашто ретко каде, а можеби и никаде на друго место, не се надградило така Божјото и човечкото, она што Бог-Творецот му подарил на ова место и она што човекот-мајстор го подигнал на овој простор. Овде, навистина царува убавото и совршеното“7
Бигорски ја доживува најголемата преродба во своето илјадалетие. Стана симбол на обновеното монаштво и еве, денес е манастир со најмногу монаси, а Рајчица – со монахињи. А тие, сецело Му се дадоа на Бога и на својот народ. „Го оставија светот, но не ги оставија луѓето“. Се осамија в манастир, за да ги доближат луѓето до Бога Верата им ја доближија и на младите. Како? Затоа што поучуваат за верата со дела, а делата привлекуваат. Нивната вера е потврдена со живот. Ги отворија вратите на манастирите и вратите на своите души. Престојот кај нив, за луѓето стана откритие на таинството на духовноста и светоста. Затоа, духовно го издигнуваат овој народ со Светиклиментовско просвештение.
Бигорски е нашето духовно срце на сегашното монаштво во Македонија, кое чука здраво и богумило. Овде има најмногу монаси и најмногу свети мошти, најмногу бденија и најмногу богослуженија, најмногу поклоници и најмногу црквољупци и најпосле: најмногу нахранети луѓе – и духовно и телесно.
Затоа, Бигорски треба сега да се прифати и да се прогласи за Престолнина на монаштвото во Македонија. „Град што се наоѓа на врв планина“ (Матеј 5,14). Монашки небесен град – Уранополис Македонски.
И сето ова, до последново денес што го правиме е боговдахновено, богодадено и создадено од умудрениот, скромен и тивок игумен на Бигорскиот манастир, Високопреподобниот архимандрит г. Партениј.8 Сакам со зборови да го сплетам најубавиот венец на пофалба за богољубивиот архимандрит Партениј, но и зборовите и јас сме недостојни и немоќни да ја изразиме сета пофалба. Тоа нека го прават ангелите пред Бога постојано, место јас еднаш овде. Бигорското благолепие до таму стасува. Оваа светогорска убост го надминува земното и ни го доближува небесното.
Неимарскиот дух на отец Партениј е богоугоден дар Божји. Треба да си богоумудрен за да го видиш тоа што треба да го изѕидаш. Такво видение има тој како визија, како богооткриена слика што му ја дал Бог на премудриот Соломон за храмот Ерусалимски (3. Цар. 5 и 6 глава). За ова ни сведочат светите градби во Рајчица и Бигорски. А, еве и еден очигледен пример за тоа: Источниот Палат на Бигорскиот манастир, архимандритот Партениј го видел насликан зад портретот на игуменот Арсениј. Обично, секој го гледа ликот на портретот и нашите очи застануваат тука, но нему му е дадено да види и понатаму и да ја прозре таа Палата.
Неговото неимарство е двојно: градителство материјално и градителство духовно. Градење однадвор и градење однатре. Возобновен манастир и возобновено монаштво. Тој е носителот на оваа преродба. А, на оние што помогнаа, најтопло им се заблагодари и ги дарува со орден од Бигорски. Затоа, очекувам, и државата и Црквата да го одликуваат Партенија со орден. Вакви биле личностите во историјата, кои ги гледаме закитени со ордени и со одличија. Партениј е нашата „радост и венец за пофалба“ (1.Сол. 2,19). А тој е богопослушен и затоа нему Бог му дава нови доброделанија, та не знаеме од утре со што ќе ни ги радува душите.
Го препорачувам овој дел од Зборникот за читање како ново, современо Добротољубие. Ќе ви биде наслада за душата и поткрепа духовна на сите. Читајте го!
Книгава е како испратена покана до сите, за да дојдат овде и да го видат бигорското благолепие!
Од сето мое срце и душа, му честитам на Неговото Високопреподобие игуменот Партениј, за сите овие чудотворни дела, успеси и постигнувања, остварени заедно со неговите сопатници кон царството небесно – монасите и монахињите, кои остануваат забележани во оваа Книга овде, но и кај Бога, во „Книгата на животот“ (Откр. 20,15; 22,19). Напредувајте во доброто и во богоусовршувањето, на многаја лета! Благодарам.
- 1.Бигорски даде тројца владици во сегашно време: митрополитите Тимотеј, Иларион и Јосиф Тетовски, а четвртиот само што не бил, бидејќи архимандритот Партениј е прв во списокот на кандидати за архиереи. Во минатото, пак, многумина биле со високи достоинства, од Цариград до царскиот дворец во Русија, бидејќи еден бил и Цариградски патријарх (Григориј), а друг (Анатолиј) учител и воспитувач на царското семејство и духовник на Рускиот цар Николај I Романов, а значајните имиња, како Партениј Зографски и другите, остануваат светли обележја на нашата македонска историја, култура, писменост и црковност.
- 2.Бев со учениците од Богословија во посета на манастирите низ Западна Македонија, во осумдесеттите години од минатиот век, па ни наплатија влезници и во Бигорски и во Свети Наум Охридски. Но, човекот што објаснуваше овде, за двата кивоти и за светите мошти во нив, подбивно рече дека во ковчезиве има некои коски, од кои луѓето чепкаат, оти има уште такви што веруваат дека тоа ќе им помогне, – заборавајќи дека ние сме богослови и теолози, ама тој, по навика, тоа што им го кажува на сите и нам ни го изрецитира.
- 3.Монасите и монахињите во Бигорски и Рајчица се со солидно образование и меѓу нив има: богослови, теолози, лекари, социолози, филолози, магистри и доктори.
- 4.Бидејќи во Бигорски веќе се запишани пред влезот зборовите: „Благословен е Кој доаѓа во името Господово!“ (Јован 12,13; Матеј 21,9; Марко11,9; Псал. 117,26).
- 5.А ние не знаевме за Рајчица – бевме народ што го загубил рајот, народ што не знае за рајот, а игуменот од Бигорскиот манастир му ја возобнови Рајчица и му го откри рајот на овој народ… Го изгради одново, го уреди, го украси и ги отвори дверите на Рајчица, а низ нив до рајот, со душегрижливоста на монахињите.
- 6.Сте виделе гнездо на врабец, којшто се прпелка по земја, во калта и во прашината, а свил гнездо низ грмушките во трњата? Целото е расфрлани сламки, тревки и гранки, кои стрчат насекаде и висат надолу или се паднати долу. А гнездото на ластовичката какво е? – Сместено на најубавото место, беспрекорно изградено, архитектонски совршено, естетски оправдано, чисто и прецизно, високо воздигнато, кон небото устремено, лично и прелично, убаво и преубаво. Ете, такво е и манастирското гнездо на Бигорски и на Рајчица. Според „птиците“ и „гнездото“. „Какви птици сме ние, такво и гнездото ни е.“
- 7.Цитирано во Зборников на стр. 294, а преземено од: Нова Македонија, 24.07.1999.
- 8.Го познавам Партениј од неговата младост, како што апостол Павле го познавал Тимотеја уште на млади години (Дела 14, 16-20; 16,1-3; 1. Тим. 4,12; 2. Тим. 2,22; 1,5; 3,11). Му бев професор и класен раководител пет години во Богословијата, а тој ми беше омилен ученик. Потоа, и професор на Факултетот, а и негов ментор. Сврзани сме со врските на љубовта, истомислието и добротољубието.
***********************
Слово на Неговото Високопреподобие Архимандрит Нектариј на промоцијата на зборникот „Бигорски Манастир – 20 години возобновено монаштво“
29 август/11 септември 2015 лето Господово,
Усекновение на чесната глава на Св. Јован Претеча и Крстител
Ваше Блаженство,
Ваши Високопреосвештенства,
Многупочитуван оче Партение,
Браќа монаси и монахињи,
Драги отци и почитувани гости,
Вечерва сме овде заедно да Го прославиме Бога во Неговото величествено дело. Славиме, еве, 20 години од возобновувањето на монаштвото во оваа Света Обител, посветена на најголемиот Пророк, Претеча и Крстител, Јован, кој се роди само за тоа, со прст да Го покаже Јагнето Божјо, Кое ги зеде врз себе гревовите на светот.
Овој Манастир, како и сите стародревни цркви и манастири на подрачјето на Македонија, ја памети своја долга и тешка историја. Ги памети своите страдања, своите уништувања, а еве, и својата обнова. Сведоци на обновата на овој Манастир и неговото братство сме и ние овде денеска собраните. Денес сакаме да Му кажеме на Бога едно големо ‘благодарам’, за тоа што е со нас, за тоа што не нè напуштил во времињата кога можеби ни се чинеше дека сме оставени и заборавени.
Бог ја води Својата Црква и ветил дека ниту вратите на пеколот нема да ја надвладеат. За ова ни треба само вера; всушност, од верата и довербата во Божјото водство е започната обновата на овој Манастир како градба, со надеж и за обновата на неговото монашко братство. Фала Му на Бога, овој Манастир навистина оживеа преку повикот, трудот и подвигот на неговиот игумен, многупочитуваниот Архимандрит, отец Партениј. Зарем тоа не е доказ дека Бог нè љуби и дека Неговиот Свет Дух бдее над овој наш македонски народ; дека нема да го остави без духовни учители и пастири.
И покрај овој факт, многу наши соседи и браќа по вера не сакаат да прогледаат и упорно ги затвораат вратите за христијанско прифаќање на нашиот народ и нашата Црква во заедница со сите православни народи. Зошто е тоа така, одговорот го дал големиот поет на овие краишта, Анте Поповски, во поемата Адам и Ева, кога преку устата на Каин, од нивно име, ја прашува Ева: „Мајко Ево, зошто го роди Авела, кога веќе го имаше Каина?“
Но, иако сите врати околу нас се затворени, има една врата над нас, што води кон Бога, кон Царството Божјо, и таа никогаш не е затворена. Монасите од овој Манастир, а и сите монаси, добро знаат дека забрана за молитва кон својот Бог и Создател, не постои. Вистинскиот монах е апостол, кој не се симнал од планината Тавор, туку останал таму, послушен на возљубениот Син на Отецот Небесен.
Просторот во кој душата во скромност, понизност, послушност, покорност и молитва, го наоѓа својот мир и живее во богомислие, растејќи и исполнувајќи се со Божјата благодат и Неговата радост, не може да се сокрие од погледите на луѓето. Таа радост од Божјата близина неминовно се пренесува и на заедничкиот живот во братството, но и на реката народ којашто секојдневно, веќе две децении доаѓа во овој Манастир. Тие прекрасни моменти на озареност од доживувањата во самотијата со својот Бог, даваат енергија која нè движи и ни дава сила за служење на Бога и на луѓето.
Верувам дека и самите сте уверени колку на луѓето им значи духовниот разговор со игуменот и братството од овој Манастир, а особено светата исповед којашто им го растоварува духовниот оклоп, па тие си заминуваат среќни и мирни во своите домови. Затоа, иако Македонската Православна Црква не е признаена од другите помесни православни Цркви, Бигорската Света Обител е признаена од сите православни.
Прославувајќи го овој ваш јубилеј, драги отци, да Му заблагодариме на Бога за сето добро што ни го направил досега, и да Го молиме да не се умориме, служејќи Му и помагајќи им на паднатите и заталканите.
Како вистински апостоли и благовесници Христови, му требаме на нашиот македонски народ; бидете сигурни во тоа. Амин!
Честит јубилеј и на многаја лета!
****************************
ГОДИНИ НА ПОДВИЗИ И ДЕЛА
(Слово на Неговото Блаженство, Архиепископот Охридски и Македонски г. г. Стефан на Светата Литургија на празникот „Отсекување на главата на св. Јован Крстител“ и по повод 20 години од возобновувањето на монаштвото на Бигорскиот манастир)
29 август/11 септември 2015 лето Господово
Денешниов празник многумина богослови го нарекуваат втор Велики Петок. Овој ден е најтажниот по денот кога пострадал Господ Исус Христос. Веќе дваесет столетија, настанот со отсекувањето на главата на св. Јован, меѓу христијаните се одбележува со чувство на тага поради пролеаната невина крв во одбрана на честа и правдината, се чествува со чувство на болка по жртвата поднесена однајголемиот меѓу родените од жена, како го нарекол својот Претеча и Крстител Самиот Господ Исус Христос. Никој друг не добил таква пофалба од устата на Спасителот, како богоугодникот во чиј спомен ние денес празнуваме.
Св. Јован бил праведник пред сите праведници и пророк над сите пророци; тој еангелот кој бил пратен да го приготви патот пред Господа, да ги подготви народите за средба со Синот Божји… Благодарение на својата праведност, се удостоил да ги види гревовите на луѓето и да повикува на покајание; бил повеќе од пророк, затоа што најконкретно го објавил доаѓањето на Господа Исуса Христа, доаѓањето на Оној Кој е поголем од него, на Оној Кој ќе го очисти гумното и житото ќе го прибере, а плевата ќе ја изгори; бил ангел – повеќе од ангелите, бил ангел во тело по својот живот на земјата и постанал пример за сите коишто, благодарение на ангелскиот живот на земјата, се удостоиле на вечна близина до Бога…
Св. Јован бил и првиот исповедник, кој Го видел и препознал единствениот и вистински Бог и дал пример, за илјадници и илјадници потоа, па сѐ до денес, Христа да Го исповедаат за Спасител и Господ. Тој бил и првиот апостол иевангелист, кој во Христа Го видел Јагнето Божјо, Кое ги зема гревовите на светот. Тој е првиот проповедник, кој Го објавил долго очекуваниот Месија, кој на сите праведници и на сите коишто Го очекувале, им објаснувал дека смртта ќе биде победена преку смртта на Господа…
Св. Јован бил и првиот маченик, кој со радост пострадал за правдата и вистината Христова. Бил непоколеблив и непопустлив во бранењето на моралот, на честа и достоинството на бракот, семејството и роднинството. Не се исплашил дури ни пред царот пијан од вино, ниту пред Иродијада пијана од омраза. Пострадал, но останал глас што постојано повикува и опоменува, и на покајание и на праведност, глас што се слуша во сите времиња и што достига до сите далечини…
Во личноста на свети Јован, Крстителот и Претеча Господов, имаме големо богатство, имаме ризница на доблести, имаме пример достоен и добар за следба. Повикот упатен од Бога, за него бил врвен императив. И поради својата вера и предаденост на Божјата волја, тој на православниот иконостас се удостоил да има место од левата страна на нашиот Господ и Спасител.
Ако пак и за миг се замислиме над животописот на свети Јован – нема период од неговото живеење кој не воодушевува и не исполнува со радост. Но особено, заради поводот за кој сме денес дојдени, неодминливо е да се спомене дека во личноста на свети Јован, ние, православните, всушност, го имаме првиот подвижник и пустиножител, првиот, би рекле, монах во Новиот Завет. Со својот начин на живот поминат во самотија, оддалечен во пустината и ограничен во исхраната, а најмногу поради неговата секојдневна духовна борба и молитва кон Бога, свети Јован како да ги поставил основните принципи на монаштвото:послушанието – зашто сеоддано бил послушен на волјата на својот Отец Небесен, а знаеме како постапи кога, поради својата скромност и смиреност, не сакаше да Го крсти Спасителот на светот, но кога Тој му кажа дека треба да се исполни секоја правда, свети Јован непоколебливо го исполни благословот и послушанието, дадени од Бога; потоа принципот на сиромаштвото – зашто тој сиот свој живот го помина во пустината, а на себе имаше само една облека, крута по својот состав и опашана, за да го потсетува на постојаната потреба од борба со страстите, но и на минливоста на овој свет; и безбрачноста – зашто тој се венча не со жена, туку со волјата Господова, за да биде оној што вика во пустината, што поучува да го подготвиме патот и да ги израмниме патекитедо нашето срце, за да може во него да влезе Господ.
И, ете, од кога е овој подвиг што во историјата на Црквата, но и на човештвото, осмислил многу и направил многу. Монаштвото, тој ангелоподобен начин на живеење, секогаш бил и ќе биде најважниот дел од севкупната христијанска заедница, зашто врз него е поставен принципот на целосната оддаденост на Бога и Неговата волја. Монахот постојано живее и диши со молитвата, со послушанието, со смирението и трпението, со љубовта кон сиот свет и секој човек. Монахот никогаш не бил оној кој се грижи за себе, туку оној кој бдее над спасението на сите луѓе. Тоа го имаме за пример, ете, и во свети Јован, кој излезе да проповеда покајание и поправање меѓу луѓето, го имаме и во животописот на многу монаси, го имаме и во духот и принципите на монаштвото. Па ако монасите се ангелоподобни, тогаш како може да се помисли дека тие се грижат само за себе? Ангелот чувар е постојано до нас, ангелскиот свет постојано се моли за нас овде на земјата, а многу пати е посведочено дека ангели ја соопштувале волјата Божја на човечкиот род… Така е и со земните ангели – монасите, и затоа уште во првите векови на христијанството е речено:монаштвото е крвотокот на Црквата, односно монаштвото е силата на Црквата!
Таа и таква улога на монаштвото се посведочи и во македонскиот духовен простор. Современото наше монаштво, својот континуитет го има уште од времето на свети Наум, Охридскиот Чудотворец, па преку нашите преподобни отци Прохор Пчински, Јован Рилски, Јоаким Осоговски и Гаврил Лесновски и потоа во отците коишто живееја пред и за време на Преродбата: Јоаким Крчовски, Теодосиј Синаитски, Кирил Пејчиновиќ, Партениј Зографски и др. Не може да се одмине и улогата на нашиот свет владика Гаврил Светогорецот, зашто токму тој е родоначалникот и возобновителот на современото македонско монаштво. Тој живееше релативно кратко, но неговиот лик и дело се пример и поттик за многумина да го засакаат ангелоподобниот подвиг и да се предадат целосно на Бога, а за доброто на нашата света Црква и на нашиот православен народ. Потоа го добивме монахот Нектариј, сегашниот игумен на св. Наум во Охрид, па монасите Иларион и Партениј и така со ред… до сношните Анатолиј и Нифонт.
Имаме многу со што можеме да се пофалиме: имаме монаштво и живи манастири, какви што немаат дури ни некои поголеми Православни цркви и народи. Монаштвото е знак, тоа е плод на нашето живеење со Бога и во Бога. Овој јубилеј – 20 години од возобновата на монаштвото во Бигорскиот манастир, е јубилеј на целата наша Црква, зашто сето она што го правеше и прави игуменот на овој манастир, возљубениот архимандрит Партениј, сите овие години макотрпно поминати и жртвувани за материјалното и духовното богатство на Македонската православна црква, го правеше за нас и за нашата Црква. Со делото на ова братство, не добивме само прекрасен манастирски комплекс, по примерот на древните православни светилишта, туку добивме и добиваме и многу духовно богатство – многу воцрковени верни чеда, кои активно и предано ја живеат верата во Господа. Токму затоа, високопреподобен оче и возљубени црнорисци од Бигорскиов и од манастирот во Рајчица – милостивиот Бог нека ве награди за вашиот труд и подвиг! Ви благодариме за секој камен, духовен и материјален, подигнат и ставен во материјалната и духовна градба на нашата света Црква. Веруваме дека нашата Црква знае и како соодветно, како што доликува и треба, да ве награди за ова ваше дело. Како Поглавар на нашата света Црква, ви препорачувам – продолжете со започнатото дело, со создавањето услови за продолжување на монашкиот подвиг во овие како и во други наши манастири. Бидете послушни, бидете смирени и трпеливи во искушенијата, помагајте си во духовната борба, но најмногу од сè – никогаш не бидете колебливи, туку продолжете да го носите својот и крстот на нашиот народ и на нашата света Црква. Искушенија имало и секогаш ќе ги има, но Бог ни ги допушта за да нѐ зацврсти и да покаже пред сите какво Негово светило сме ние.
Господ да ве благослови, да го благослови вашиот подвиг, да ја благослови вашата монашка заедница и да ви дава сила за уште многу богоугодни дела.
Нека е за многу години денешниот празник и нека ни се множат јубилеите!
Светата Литургија нека ни биде на здравје и спасение! Амин!
**********************
Слово на Неговото Високопреосвештенство Митрополитот Тимотеј на Вечерната на празникот Усекновение
29 август/11 септември 2015 лето Господово,
Усекновение на чесната глава на Св. Јован Претеча и Крстител
Во името на Отецот и Синот и Св. Дух.
Драги браќа и сестри,
„Бог е љубов“ (1. Јован. 4, 8). Од преголема милост, Предвечниот совет на Триединиот Бог Го испраќа Словото Божјо да прими човечко тело, да се овоплоти во утробата на св. Дева Марија и да се роди во овој свет. Да се овоплоти, за да го избави народот Божји од пропаст. Ние, како луѓе со ограничена можност, не сме способни во целост да ја разбереме таа Божја љубов, односно оваа голема тајна. Господ Исус Христос, раководен токму од овие принципи, се принесува на жртва за откуп на сите луѓе. Он се понижува, суден е и распнат, и тоа распнат на крст на Голгота. Но, исто така, воскресна! Преку воскресението го победи злото и повторно им даде можност на луѓето, што ќе поверуваат и се покаат, да си ја вратат својата првобитна убавина.
Светата Црква, преку светите тајни,на сите луѓе им дава можност да ги ползуваат овие благодати. Преку личен труд и со помош Божја, ние како верници, повикани сме да си обезбедиме вечно пребивање во Бога и со Бога. Но, во историјата на светата Црква, се појавува монаштвото. Се појавуваат оние кои со својот живот и со своето откажување од овоземните наслади и приврзаности, одлучуваат посмело и похрабро да се уподобат на Бога и да си ја вратат првобитната создадена убавина со којашто беа украсени нашите прародители.
Монашкиот позив е христолошки подвиг којшто е ткаење на животот а се темели на антоними на Христовите зборови: „Кој ја запази душата своја, ќе ја изгуби, а кој ја изгуби душата своја заради Мене, ќе ја зачува“ (Мат. 10, 39), како и на зборовите: „И кој не го земе крстот свој и не оди по Мене, не е достоен за Мене“ (Мат. 10, 38). Овие зборови на нашиот Спасител Господ Исус Христос не треба да се разберат во буквална смисла на зборот. Не треба да разбереме дека сите ние сме должни да бидеме маченици, исповедници, страдалници и слично на тоа. Но, Господ Христос сака да ни каже дека никакви други вредности, сласти и страсти, коишто го привлекуваат умот и срцето на луѓето, не смеат да бидат поважни и повредни од Бога. Тие овоземни задоволства, знаат да бидат причина, ние како слаби и ранливи, да потклекнуваме и да се прилепуваме кон истите, а со тоа да се откажуваме, оддалечуваме и да забораваме на Господа Бога. Со тоа, пак, ние, како смртни луѓе, мислиме дека сме спечалиле и сме го спасиле нашиот живот. Но, всушност, преку тоа, ние сме ја изгубиле нашата душа, бидејќи без Бога нема спасение, нема вечност и нема враќање на рајската убавина, односно, без Бога нема живот.
Носењето, пак, на крстот и одењето по Христа, тоа не подразбира да се откажеме од нашите родители, од нашите браќа и сестри, пријатели и познаници. Во тој случај ќе бидеме во контрадикторност со Декалогот Божји, а Господ Исус Христос вели: „Немојте да мислите дека сум дошол да го нарушам Законот или Пророците; не сум дошол да ги нарушам, туку да ги исполнам“ (Мат. 5, 17). Исто така, преку овој Божји повик ни се порачува, нашите блиски, мили и сакани да немаат поголемо значење во споредба со тоа Кого треба најмногу да Го сакаме и тогаш кога треба да го следиме патот Божји, односно патот на нашиот Спасител Господ Исус Христос.
Монашкиот позив повикува на неколку откажувања. Откажувања коишто вечерва, за време на монашењето ги слушнавме. Слушнавме од што се откажуваат и на што се заветуваат. Секој монах два пати во својот живот се заветува пред Бога. Се заветува дека верно и достоинствено ќе Му служи и ќе се соединува со Него. Секој верник, за време на светата тајна Крштение се одрекува од сатаната и од сите негови беззаконија и се соединува со Христа. А монахот, пак, и по втор пат дава завет пред светата Црква дека ќе Му служи на Бога, а сè со цел, за спасение и соединување со Него. Монашкиот живот треба да биде живот за Бога и во Бога, а во заедница на братство во една света обител. Монахот дава сè. Се дарува себеси на Бога, но, и очекува да добие сè за возврат на тоа што го дава. А тоа сè подразбира дека монашкиот живот треба да биде таков што ќе може да спечали милост Божја. Односно, да здобие благодат и поткрепа од Бога, за да може да ги совлада сите препреки и искушенија, коишто неминовно го следат животниот пат на еден човек, па со тоа и животот на монахот,кој е од тело и крв и како таков не е заобиколен. Но, со сецело предавање на Бога и сецело послушен на Бога и на Црквата, за возврат добива благодат за остварување на основната цел, а тоа е живот, и тоа вечен.
Монахот е човек кој на еден посебен начин се занимава со сè и со ништо. Тој е одвоен од сè и соединет со сите. Она што е важно за еден монах и што го осветлува и што му го открива предметот на неговиот интерес е местото и положбата на секоја поединечна работа во преобразена реалност, внатре во Божествената литургија, како спасение на сета творевина. Па доколку е возможно да умре во Бога, дури тогаш вистински живее и друга сила го раководи. И дури тогаш ќе може слободно сè да работи, и да копа, и да чита, и да пишува, а при тоа да не е приврзан за било што.
Сите овие пораки, што ги изговоривме во оваа празнична манастирска атмосфера, се поучни за сите нас коишто се именуваме православни христијани. И секој еден може да извлече поука за себе, дека светата Црква, во своите заповеди не прави некоја голема разлика во заповедите и барањата од луѓето. Независно дали тоа се архиереи, свештеници, монаси, великодостојници или, пак, обични верници, уки или неуки. Сите сме повикани кон иста цел. Но, посебно, пак, монаштвото е повикано да биде образ на останатиот верен народ во исполнување на овие Божји заповеди и да бидат светилници, како што биле нашите свети манастири низ нашата долга макотрпна историја.
На крај, би сакал на братот Анатолиј и братот Нифонт, кои вечерва ги зедоа монашките завети, да им го предложиме ликот и образот на св. Јован Крстител и Претеча. Образот на првиот пустиножител и најголемиот роден од жена. Тој нека им послужи за пример и утеха. Па угледувајќи се на него, да можат својот монашки завет достоинствено и чесно да го носат и да го исполнуваат. За просперитет и углед на нашата света Македонска православна црква, на Бигорската обител, а за спасение на нивните души и добивање на царство небесно, сега и во сета вечност. Амин!
***********************
Во спомен на Преподобен Пајсиј Светогорец
Многудетните семејства
Бог особено ги сака и се грижи за многудетните семејства. Во едно големо семејство на децата им се нудат многу можности за нормален развој, доколку родителите правилно ги воспитуваат. Едно дете му помага на другото. Најстарата ќерка помага на мајка си, второто дете се грижи за помалото итн. Постои една себепредаденост и тие живеат во атмосфера на пожртвуваност и љубов. Помалиот го сака, но и почитува поголемиот. Тоа си доаѓа сосема природно во едно многудетно семејство.
Затоа кога во семејството има само едно или две деца, неопходно е родителите да внимаваат многу за тоа како ќе ги одгледаат. Обично тие гледаат ништо да не им недостасува на децата. Таквите деца имаат сѐ што ќе посакаат, но така се развиваат во личности потполно неприлагодени за живот. На пример да речеме едно девојче, е единствено дете на семејството и има сѐ на располагање. Си има помошничка која ќе ѝ ја донесе храната во определеното време, ќе ѝ ја намести собата итн. Помошничката си зема плата за тоа, но истовремено и се усовршува како човек, затоа што покажува почит, дава нешто од себе, помага, додека девојчето, ако не неправи никаква жртва останува недоразвиено, невоспитано. Им препорачувам на младите да си изберат брачни другари од многудетни семејства, бидејќи децата кои израснале во економски тешкотии се навикнати на саможртва, дури и мислат за тоа како да им помогнат на своите родители. Тоа ретко се случува кај разгалените деца.
Многудетните родители, пак, имаат широко срце. Се сеќавам за време на окупацијата во нашата населба имаше едно сираче, кое беше останато сосема само. Еден сиромашен татко со десет деца се смилува над него, си го зеде дома и го одгледа заедно со своите деца. А знаете ли каков благослов стекна после тоа од Бога! Зарем Бог ќе го оставеше без поткрепа, кога имаше толку благочестиво срце?
Можеби и некои многудетни родители на почетокот се среќаваат со искушенија, но Бог нема да ги остави. Ќе ви раскажам еден случај: Еден татко, којшто имаше шест деца, ми рече во една прилика да се помолам за Бог да ги просветли неговите газди да не го бркаат од куќата во којашто живееше. За жал многу сопственици коишто лесно ги даваат под кирија своите домови на семејства од двајца луѓе и пет кучиња или мачки, не сакаат да го даваат под наем на многудетни семејства, зашто наводно се плашеле дека ќе му го оштетат домот. Ете на тој татко му беше веќе преку глава, кутриот, еден газда го брка, друг не му го дава под кирија домот и тој само ги пренесува своите деца и предметите од куќа на куќа, со големи искушенија. Усрдно се трудеше, да го обезбеди неопходното за семејството и не се пазареше за киријата. Доволно беше само газдите да го остават неколку години за да не се мачи пак со преселување. Кога го слушнав тоа се нажалив за него и му реков: „Не тагувај, Бог промислил и за твоите деца. Он е Творецот Којшто на децата им го дава најважното – душата, додека, пак, вие со сопругата сте како соработници Негови, им го давате телото. Па така да знаете Бог се грижи за децата повеќе од вас“. Не поминаа два – три месеци, доаѓа радосен кај мене и ми вели: „Слава на Бога, Бог ми осигури и дом, па и доста пари имам на располагање“. Го прашав што се случило и тој ми го раскажа следново: „Заминувајќи си на село, седнав на кратко на автобуската, додека да дојде време за тргање на автобусот. Ми се приближи еден продавач на лотарија и ми предложи да си земам ливче. Јас како христијанин имам принцип да не купувам лотариски ливчиња, затоа му реков дека не сакам. Кога сепак видов дека продавачот на лотариски ливчиња си трга, си помислив дека можеби и тој има голема потреба од пари, затоа одново го викнав и извадив пари да му платам едно ливче, без да го земам. Но продавачот беше совесен и чесен човек и не ги прими парите. Ми стана незгодно, но бидејќи сакав да му помогнам, му реков: ’Дај ми едно лотариско ливче, може и да ми се најде‘. И купив едно ливче со цел да го зарадувам другиот, иако по малку ми беше непријатно бидејќи си ги нарушив принципите. Но токму тоа лотариско ливче ми донесе една голема парична награда – и куќа си купив, и пари ми останаа за да ги одгледам децата. Дознав и каде живее продавачот на лотарија, отидов незабележано и во поштенското сандаче му оставив плик со многу пари, зашто знаев дека немаше да ги земе ако му ги дадев на рака“.
Прекрасно е како Божјата љубов дејствува кај чесните луѓе!
**********************
Митрополит Атанасиј Лимасолски
Разумно користење на слободното време
Независно од тоа дали човекот сака или не, времето бега и со секоја година човекот сè повеќе старее. Незабележливо во неговиот живот дејствува и друг фактор: минатото се наголемува, а остатокот на животот се скратува. Сознанието за овој факт е многу вредно, доколку правилно го искористиме, тоа може да му помогне на човекот да достигне до познание за многу нешта и да постапува со расудување во различните животни искушенија.
Да се потрудиме да го користиме нашето слободно време со расудување, пристапувајќи кон овој проблем духовно, зашто секој од нас на Страшниот Суд ќе биде испитан како го искористил од Бога даденото му време на земен живот. Колку е важно прашањето за користење на времето, можеме да видиме од примерот на светиите. За нив е својствена необична чувствителност по тоа прашање, тие секогаш се труделе да го искористат времето така што ниту една минута да не пропадне бесцелно.
Денес често може да се слушне: „Боже дај ми време за да ги пораснам децата, да ги оженам, да ги средам во животот, да ги завршам сите работи што сум ги започнал или планирал, да направам што повеќе добри дела, да го завршам тој бескраен вртлог од работи…“ А сепак, дали се запрашал некој, колку е тоа оправдано, зашто и илјада години да живее човек, пак не би му стасало време да се справи со сите свои работи. Човекот постојано си задава илјадници задачи, започнува многу активности чијшто крај не се гледа и поради тоа многу често страда од стрес и нема спокој.
Што имаме на ум кога велиме: „спокој“? Вистински спокој човек може да најде само во тој случај ако се погрижи секојдневно да одвојува макар и малку време за молитва. Ако после напорниот ден човекот посвети макар и малку време за општење со својот Творец, со Пресветиот Дух обилно излеван во Православната Црква, тој неизоставно ќе почувствува душевен мир, ќе се почувствува спокоен бидејќи почивката не е само патешествие или можност за телото да одмори неколку часови. Се разбира телесниот одмор е неопходен, но душевното одморање е најважно за човекот, а човекот вистински душевно одмора, само тогаш кога придобива жива врска со Бога. Гледајте како се успокојува човек после присуството на богослужба. На пример нашиот кипарски народ особено сака да ги посетува службите во периодот на Богородичниот пост. Колку се убави тие богослуженија, какви прекрасни тропари се пеат! Сето тоа му помага на човекот кој жеднее за Бога, мисловно да се вознесе кон Него и да се приопшти кон Светиот Дух. Тие тропари се напишани од Светии кои имале личен опит од општењето со Светиот Дух, опит од присуството на Бога во нивните срца и тие со точност го изразиле тој мистичен опит во зборовите на црковните песнопенија и во богослужбените текстови.
Присуствувајќи на богослужбите ние добиваме вистинско чувство на спокој. Јас верувам дека тој душевен мир и успокојување што верниците го добиваат од учеството во црковните богослужби, не може да се стекне ниту во најдобрите хотели на светот. Неретко се случува луѓето да ги напуштаат ваквите и слични места уште поуморни и душевно растроени.
Во наше време можеме да забележиме чудна закономерност – многу луѓе го минуваат времето во центри за релаксација, барови и слични места, но наместо со спокој, смирување, врамнотеженост и радост се враќаат од таму со нервна возбуда. Уште кога ќе се разбудат на утро тие почнуваат со викање и навреди, при што како повод за караниците може да послужи и најбезначајна причина. Во Православната Црква сè е толку спротивно. На Св. Јован Златоуст му припаѓа една исклучителна поука: „Сакаш ли да дознаеш што е Црквата и во што се состои нејзината чудотворност? Тоа е толку едноставно. Влези во храмот и види: Во Црквата волците се претвораат во овци, влегува разбојник, а излегува преподобен, влегува гневлив, а излегува кроток, влегува човек, а излегува ангел!“ И понатаму божествениот Златоуст продолжува: „Но што велам ангел? Влегува човек, а излегува бог по благодат“.
Ете што значи Црквата. Никој не може да негира дека учествувајќи во богослужбите, молебните, слушајќи ги црковните химни човекот открива вистинско успокојување. Од таа причина во Православната Црква постои толкаво изобилство на богослужби.
И така, способноста правилно да го распределуваме своето време е голем дар за човекот од Бога. Ајде да се погрижиме да научиме да го одвојуваме неопходното време на телесна почивка; но наша главна грижа е да се научиме да се молиме посветувајќи ѝ го на молитвата своето слободно време. Во нашето секојдневие ние се соочуваме со многу тешкотии и разочарувања, многу млади луѓе се наоѓаат во безизлезни ситуации, поради што се подложени на стрес, во умот им се раѓаат многу прашања кои им внесуваат немир во душите. Во младоста кога човекот е сè уште многу беспомошен, кон сè останато му се придодава и тој мрак на незнаењето: човек не знае кој е, што прави, каде оди, што всушност сака. Но тој може да се исцели ако започне мудро да го користи своето време, ако се научи да се моли правилно, да стекнува сила од молитвата, помош и просвештение, бидејќи Самиот Господ е Светлина и Божјата Светлина којашто дејствува во човекот постепено ќе го разруши мракот на духовното незнаење.
*************************
Отец Александар Шмеман
За верата и Откровението – Личното искуство
(I дел)
Во ова време, за верата, духовноста и Христијанството многу често, па дури и претежно, се зборува од еден неличносен, објективен и догматски аспект. Тоа го прават не само непријателите на христијанската вера, туку и самите Христијани кои со тек на време се навикнале за својата вера да размислуваат во контекст на прашањето: „На што учи Христијанството и како?“ и „Што и како исповедаат Христијаните?“. Меѓутоа, верата, по својата природа и суштина е една длабоко лична реалност, која, според тоа, може да биде жива единствено во личноста и низ личното искуство. Верата станува жива вера дури тогаш кога ова или она учење на Црквата, кога овој или оној догмат (како што велиме ние Христијаните), ќе стане моја вера и мое искуство, а со тоа и главна содржина на мојот живот. Ако се задлабочиме во прашањето за верата и се обидеме да сфатиме како верата се пренесува од еден на друг човек, ќе ни стане јасно дека она што вистински го убедува, вдахновува и преобразува во верата другиот е секогаш само личното искуство. Ова е особено важно во Христијанството, зашто христијанската вера по својата суштина, секогаш е лична средба на верникот со Христа и лично прифаќање на Самиот Христос, а не прифаќање на ова, или она учење, односно догматите за Христа. Со други зборови, Христијанството е крајно лична вера. Тоа всушност значи дека Христијанството не е индивидуалистичка вера, зашто сите верни Го среќаваат, познаваат и љубат единствениот и ист Христос. Но Христос му се обраќа на секој верник лично, така што сечија вера односно верата на секој верник поодделно, е истовремено и единствена и вкоренета во заедничката вера. Многу е важно секогаш да сме свесни за ова, особено денес кога непријателите на христијанската вера ги напрегаат сите сили, својата борба против верата и Христијанството да ја претворат во научен спор, за потоа, во еден таков научен спор конечно да ги поразат Христијаните и тоа со научни аргументи, како тука да станува збор за спорење околу некој објективно спознатлив природен феномен. Непријателите на Христијанството тоа го прават зашто знаат дека она што Христијаните го исповедаат како содржина на својата вера, едноставно не може да биде докажано на ниво на научен спор, т. е. сѐ додека тој спор се води на научно или подобро кажано на лажно научно ниво. Но на Христијаните воопшто не им е потребно некој да им ја докажува вистинитоста на Христијанството, зашто тие од искуство знаат дека тоа е вистинито: Христијаните непосредно ја доживуваат реалноста на Христијанството, токму онака како што и човекот непосредно во себе ја препознава и знае реалноста на љубовта, восхитот, тагата и сострадалноста. Тоа значи дека верата не може научно да биде докажана, но за неа може и те како да се зборува. Затоа, Евангелието по својата суштина е слово за верата, а не научен преглед на религиозните факти. Евангелието е слово за верата што ни го предадоа оние кои Го гледале и слушале Христа, кои поверувале во Него и кои Го засакале толку многу, што Он им станал самиот нивен живот и нивно искуство. Таа е онаа вистинска причина поради која Евангелието останува живо низ вековите, поради која тоа погаѓа во самото човечко срце, за разлика од философските и богословски трактати, кои човечкото срце и ум, по правило, ги оставаат потполно ладни.
Она што повеќе од сѐ му е неопходно на нашето оладено и огрубено време, е живото слово за живата вера, т. е. предавање не на голото знаење и на голите факти, туку на самото искуство на верата. И иако секој од нас многу добро и надвор од секој сомнеж знае дека нашата вера е слаба и недоволна, дека и на нас се однесуваат Христовите зборови: „О, роде маловерен!“ (Матеј, 6, 30), сепак во оние мигови на вистината, во нас почнува да пулсира тоа единствено искуство на верата кое не може да се спореди со ништо што е од овој свет. И ако стотици луѓе пред нас не го имале исто така тоа искуство на верата, ние едноставно не би имале од кого да го примиме тоа искуство, не би можеле да знаеме дека пред две илјади години се случил настанот кој е од непосредно и одлучувачко значење и за нашиот денешен живот. А токму во тоа е смислата на христијанската вера: во таинствената увереност дека сѐ што кажал и направил Христос, направил заради мене и мене ми го кажал; дека ни вековите, ни просторот, ништо не може да ме одвои од Христа, освен моето сопствено маловерие, мојот заборав и моите безбројни предавства.
Затоа сакам овие беседи да ги посветам на прашањето за самата вера, но не на верата во смисла на нејзината објективна, односно „богословска“ содржина, туку пред сѐ во смисла на нејзиниот личен раст во човечката душа. Сакам да зборувам за тоа што би одговорил кога некој би ми ги поставил следниве прашања: „Што значи Бог за тебе? Што навистина мислиш кога го изговараш тој таинствен и истовремено толку познат и секојдневен збор ’Бог‘? Што е – односно, Кој е Христос за тебе? Вие Христијаните велите дека Христос ’умре за нас‘ дека Он за нас ’воскресна од мртвите и смртта ја победи‘. Вие, Христијаните во црквите пеете ’и ниту еден од мртвите не остана во гробот‘, а околу нас насекаде и натаму царува смртта. Што тогаш значи сето тоа, но не само со зборови, не низ фразите во книгите, туку што значи тоа во реалниот и живиот живот на еден човек? Вие, Христијаните секогаш зборувате за Црквата, но која е смислата на зборот ’Црква?‘ Исто така зборувате за Света Троица, за Светиот Дух, за благодатта и Светите Тајни, за простувањето на гревовите. Нема сомнеж дека зад сите тие зборови мора да стои некое живо и лично искуство: инаку, зар тие зборови воопшто нешто би значеле?“.
Меѓутоа во светот, кој толку се оддалечил од христијанската вера, многу е тешко повторно да се пробие до тоа изгубено искуство на верата, а уште потешко да се зборува за тоа искуство „од срце“. За триесет години искуство во свештеничкиот позив, сфатив дека најтешко од сѐ на светот е да се зборува токму за она што е наједноставно и најсуштинско. Неспоредливо полесно е да се зборува за туѓите мисли, да се повикуваме на туѓото искуство, да се изговараат туѓите зборови. Најтешко е да се зборува од срце – кон срце.
Отец Александар Шмеман
Верата
(II дел)
Верувам во Бога… Но што е тоа – вера? Ако се обидеме да се задлабочиме во смислата на овие зборови, исказот „Верувам во Бога“ да го анализираме на „објективен“ начин, ќе сфатиме дека тој пред нашите очи и покрај тоа што навидум ни изгледа лесно сфатлив, станува сѐ потаинствен и потаинствен…
Пред сѐ, сосема е очигледно дека верата и знаењето не се исти, барем не кога е во прашање знаењето во општо прифатената и вообичаена овосветска смисла на овој збор. Кога велам – „Верувам во Бога“, односно „знам дека постои Бог“ тогаш тој вид на знаење во никој случај нема ништо заедничко со знаењето дека во мојата соба има маса или дека од надворешната страна на мојот прозорец паѓа дожд. Овој вториот вид на знаење, кое го нарекуваме објективно знаење, не зависи од мене, тоа доаѓа во мојата свест независно од мојата волја, независно од секој мој слободен избор. Тоа знаење е навистина „објективно“ и јас како субјект, како личност можам само да го прифатам и на тој начин да го направам свое.
Меѓутоа кога велам „Верувам во Бога“ тогаш тоа мое тврдење ја бара како свој предуслов мојата одлука и слобода и избор. Со други зборови, тоа тврдење бара некаков вид на најлично учество на сето мое битие. И штом тоа мое лично учество, тој мој слободен избор ќе почне да слабее и исчезнува, и мојата вера почнува да се гаси, да станува мртва вера. Но миговите на вистинска вера се многу ретки, така што мораме навистина да водиме сметка да не допуштиме нашата вера да се сведе само на „објективниот“ и посебен дел на нашите убедувања и нашиот поглед кон светот.
Има многу луѓе кои се свртуваат кон Бога во времето на страв, несреќи или страдања. Но кога тие тешки мигови ќе поминат, овие луѓе најчесто повторно се враќаат на животот кој нема никакви допирни точки со верата, повторно почнуваат да живеат како Бог никогаш да не постоел. Уште почести се оние, пак, кои веруваат исто толку во Бога колку што веруваат во религијата сама по себе, колку и чудно да звучи ова. На нив едноставно им е убаво и пријатно во Црквата, бидејќи таа им делува некако смирувачки. Многу од нив уште од мали се навикнале на атмосферата на „светост“ во црковниот храм и црковните обреди. За нив во црквата сѐ е прекрасно, длабоко и таинствено, сѐ е некако потполно различно од злобата и порочноста на секојдневниот живот во светот. И таквите луѓе се држат цврсто до таа своја „религиозност“, а притоа ни малку не се задлабочуваат во неа, ниту размислуваат сериозно за неа. Меѓутоа таа нивна „религиозност“ нема речиси никаква врска со нивниот „реален“ живот. За нив религиозноста е она што им овозможува добри и чисти „доживувања“, она што им го олеснува животот. Значи, „религиозноста“ за нив е нешто што е потполно одвоено од животот.
Најпосле тука се и третиот вид на луѓе: и тоа се оние кои христијанската вера ја сметаа за нешто полезно и неопходно за човечкото општество, за нацијата, за семејството, за децата, за болните и оние на смртна постела, за чување на моралот и благородноста. Со други зборови, ова се однесува на оние кои Христијанството го сведуваат само на ниво на неговата полезност. Се сеќавам како уште додека бев млад свештеник, ми се обраќаа мајките молејќи ме да им помогнам да ги искоренат лошите навики кај своите деца, бидејќи ги исповедав нивните деца: „Кажете му на детето мое дека Бог сѐ гледа и тоа ќе се исплаши и повеќе нема да го прави ова и ова…“.
Вера како помош и утеха. Вера како религиско уживање во светите и возвишени нешта. Вера како нешто што е корисно. Ќе напомнам дека и ова се аспекти на верата кои се вистинити во извесна мера, но доколку верата ја сведеме исклучиво само на овие аспекти, таа престанува да биде онаа вера за која зборува Апостол Павле во самите почетоци на Христијанството: „А верата е жива претстава за она, на кое се надеваме, и докажување на она, што не се гледа“ (Евр. 11, 1).
Да се замислиме над овие чудни зборови „жива претстава за она, на кое се надеваме, и докажување на она, што не се гледа“. Овие зборови ни се чудни затоа што тука станува збор за очигледна противречност: ако се надеваме на нешто, како тоа нешто веќе сега постои и тоа како темел на мојата надеж? И како она што е невидливо, односно она што не може да се види, ниту спознае, ниту провери, може да биде видено и спознаено? Како тогаш верата во мене станува потврда на она што е невидливо, потврда реална и вистинита, потврда која почнувам да ја имам во себе? Меѓутоа Апостол Павле токму на тој начин, преку очигледна противречност, ја опишал христијанската вера. Треба пред сѐ да се забележи дека во неговиот опис на верата не се појавува зборот „Бог“. Тој збор се појавува нешто подоцна, во следните стихови на неговото послание. Апостол Павле овде, значи, зборува за верата како особена и за човекот својствена особина, за верата како дар даден во сопственост на човекот.
Верата е дар, но каков дар? На ова прашање можеме да одговориме на следниот начин: верата е копнеење и стремеж, устремено чекање на она по коешто копнееме, претчувствување на нешто друго што животот го прави достоен за живеење.
Еве, сега, нешто сосема чудно: безбожниот философ Жан Пол Сартр го дефинира човекот на речиси идентичен начин, велејќи – „човекот е бескорисна страст“. Тој таа страст на човештвото, тој стремеж, го нарекува „бескорисен“ затоа што според неговото убедување и таа страст и тоа стремење се залудни. Сартр смета дека човекот нема кон што да стреми, нема на што да се надева, нема по што да копнее. Но она што е важно е фактот дека дури и безбожниот Сартр го сфаќа човекот како некаква надеж и копнеж, иако наводно „бескорисна“. Така верата според Апостол Павле навистина е познавање на она и средба со она по кое човекот копнее во својата надеж, дури и кога тоа по коешто копнее не му е баш сфатливо во тој момент. Верата е стремеж и копнеж кој се открива како самиот човечки живот. Да ги нема тој копнеж, таа надеж, не би имало ни средба. Но и да го нема она по коешто човекот копнее, тогаш човекот не би имал надеж за она по што копнее. А токму во таа средба на верата, она што е невидливо станува потврдено, станувајќи нешто што го искусувам како мое и реално.
Сето ова значи дека верата – во христијанското искуство не е плод, ниту пројава на чисто религиозно знаење, ниту е некаков производ на религиски размислувања и анализи. Верата не е никаква интелектуална умешност, но не е ни обична религиозна емоција, којашто сега е тука, а можеби веќе во следниот миг воопшто ќе ја нема, зашто брзо исчезнува. Верата е всушност средба, реална средба со она што е најдлабоко во човечката личност, оној суштински човеков копнеж за она по што човекот копнее, дури и тогаш кога човекот уште не знае по што копнее. Свети Августин е еден од оние кои најдобро зборуваат за верата како „жива претстава за она, на кое се надеваме, и докажување на она, што не се гледа“: „за Себе си нѐ создал Господи и нема да се успокојат срцата наши додека не Те најдат Тебе!“. Со ова доаѓаме до третиот и најтаинствен збор на нашиот вероисповеден исказ „верувам во Бога“, а тоа е самиот збор „Бог“.
Отец Александар Шмеман
Верата како одговор и средба
(III дел)
„Бога никогаш никој не Го видел“ (Јован, 1, 18). Ова не го рече атеист, ни верник кој се сомнева во својата вера, ниту оној, кој занесен од своите секојдневни обврски нема време да размислува за возвишените животни прашања. Ова го рече Светиот Апостол Јован Богослов, чијашто жива и огнена вера веќе две илјади години го трогнува срцето на секого што ќе почне да ги чита неговите посланија. „Бога никогаш никој не Го видел“. Ако ова е вистина тогаш која е смислата на таквата вера? Кон што, односно кон Кого е насочена христијанската вера? На Кого мислиме кога го употребуваме тој таинствен збор „Бог“, тој логички најнеобјаснив збор меѓу сите зборови кои некогаш ги смислил човекот? Разгледувајќи го вероисповедното тврдење „Верувам во Бога“, веќе зборував за првиот збор на тоа тврдење, за она „Верувам“ со кое тоа тврдење почнува, т. е. за верата која ја исповедам кога велам „Верувам“.
Рековме дека верата, пред сѐ е еден вид на себепредавање, или самопредавање, но самопредавање кое станува можно само тогаш кога човекот знае на што се предава, онака како што љубовта пламнува во човечката душа во оној миг кога ќе го здогледаме оној што го љубиме. Меѓутоа, ние го гледаме оној што го љубиме: здогледувајќи го ние го препознаваме и препознавајќи го љубиме. А „Бога никогаш никој не Го видел“. Тогаш значи ли тоа дека ние, на некој начин, Го чувствуваме Бога?
Овде се покажува колку всушност човечките зборови се сиромашни, недоволни и беспомошни кога треба да го изразат она најсуштинското, и со самото тоа најнеизразливото. Совршено јасно е дека зборовите како што се „чувствување“ и „да чувствуваш“, можат да изразат различни состојби на душата, движења на умот и расположенија, така што просто е невозможно дека верата може да се заснова само на „чувство“, односно дека би можела да биде изведена од „чувствата“. Секако дека верата е чувство, но чувство кое најдлабоко се разликува од сите други чувства и кое поради тоа кога ќе се спореди со нив, е едно сосема поинакво чувство. Она што важи за вкусовите исто така може да важи и за чувствата: „За вкусовите не вреди да се зборува“, зашто на еден човек му се допаѓа едно, на друг нешто друго. Истото важи и за чувствата: еден човек чувствува нешто на еден начин, а друг истото нешто на некој сосема друг начин. Кога верата би била само едно од оние минливи чувства, кога таа би зависела само од подигнувањата и падовите на нашите емоции, тогаш за неа навистина не вреди да зборуваме. Но оние кои се борат против Христијанството токму тоа го сакаат: да ја сведат христијанската вера на таков вид на „чувства“ и субјективни емоции. „Некој“, велат тие, „верува во мистериозното зло на бројот 13, други во клетви и магии, трети во светата вода, четврти во нешто сосем петто“. Така, според нив, излегува дека верата всушност нема темел во никакво цврсто знаење (зашто „Бога никогаш никој не Го видел“), ниту на цврсто чувство, зашто сите чувства се засновани на различните емоционални склопови кои се разликуваат од човек до човек. Според тоа, повторувам, зборот „чувствување“ е сосема недоволен, поради што самата вера мора многу попрецизно да биде дефинирана и очистена од сѐ она што таа не е.
Заради што тогаш, тоа чувство и состојба кое го нарекуваме вера е така единствено и апсолутно особено? Заради тоа што верата е одговор, но одговор кој не само што го претпоставува присуството на Оној Кому Му одговараме, туку и одговор кој претставува потврда на самото тоа присуство.
Верата е реактивно придвижување на душата човечка, но не само на душата, туку и на целата личност и сето битие човечко: човекот во себе наеднаш слуша нешто, наеднаш гледа нешто и целиот се предава на тоа реактивно придвижување на своето битие. На јазикот на Христијанството тоа може да се изрази на следниот начин: верата е од Бога, верата се јавува во човекот како одговор на Божјата иницијатива, таа е одговор на Божјиот повик кон човекот. Верата секогаш е реакција, одговор на Бога со кој човекот се предава на Бога, Кој прв Себе се дарил на човекот. Или како што тоа прекрасно го кажал Паскал: „Бог ни вели – ’Ти не би Ме барал, да не Ме беше веќе нашол!‘“. И токму поради тоа што верата е секогаш одговор и реактивно придвижување на човекот кон Бога, таа секогаш е и потрага, и жед, и стремеж кон Бога. Јас трагам во себе, во своето искуство, во своите чувства по одговор на прашањето: „Зошто верувам?“, и не го наоѓам!
Што е Бог за мене? Објаснување на светот и животот? Не, бидејќи сосема ми е јасно дека прво, објаснувањето за светот и животот не е извор на мојата вера во Бога, и второ, мојата вера во Бога не е рационално „објаснување“ на сите тајни и загатки на светот. Не еднаш во животот сум морал да стојам покрај постелата на дете кое умира во страшни маки. И што можев тогаш да кажам? Што да им објаснам на родителите кои стоеја покрај смртниот одар на своето дете на умирање? Зар можев „религиски“ да ги одбранам и „оправдам“ тие детски маки и детска смрт? Не, не можев. Можев само да кажам: „Бог е овде, Бог постои“. Можев единствено да ја исповедам својата вера во тоа дека Бог е неискажливо присутен тука покрај смртната постела на детето, односно да ја исповедам својата вера во неискажливоста на Божјо присуство, кое не можеме да се измери со нашите земни прашања, оглувени од жалост.
Не, верата не произлегува од мојата потреба за објаснување. Но, тогаш од каде во мене вера? Дали се јавува таа од мојот страв од задгробните маки, од мојата престрашеност од самата помисла дека потполно ќе исчезнам, од моите страсна или на крајот на краиштата, егоистична желба да не исчезнам? Не, јас не верувам поради тоа, зашто сите тие философски умувања за животот после смртта, вечноста или слични нешта изгледаат како најобична детинштина. Што знам јас за тоа? Што можам за тоа да им кажам на другите? Верувам во Бога не затоа што сакам вечен живот после смртта, туку верувам во животот вечен затоа што верувам во Бога. Но тогаш, на прашањето над сите прашања – „зошто верувам“ – можам да кажам само едно: верувам затоа што Бог ми дал вера, и затоа што непрестајно ми ја дава, Бог ми ја дала верата на дар како Свој подарок кој во мене и за мене ја потврдува токму таа Божја радост, што не зависи од апсолутно ништо од овој свет и тој Божји мир што не зависи апсолутно од ништо во овој свет и живот: таа радост и тој мир кои ги чувствувам! Но, за жал не секогаш! Туку ретко, само во оние мигови кога зборот „Бог“ за мене престанува да биде само збор и станува моќен извор од кој почува да врие силен водопад на светлина, љубов и убавина, односно кога зборот „Бог“ во мене ќе стане преизлевање на самиот живот.
„Мир и радост во Светиот Дух“ (Рим. 14, 17), така за верата зборува Апостол Павле, и ништо друго за верата не би можело да се каже, зашто кога веруваш и живееш со верата, тогаш дури и самите зборови се непотребни, а понекогаш и невозможни… Но, некој би можел да го постави следното прашање. „Зошто тогаш не им даден тој дар на сите, тој воздар за верата? Зошто едни веруваат, а други не веруваат? Дали тука се работи за некаков избор: зошто некои веруваат, а потоа ја губат верата?“ Сите овие прашања се важни и суштински.
Отец Александар Шмеман
Бог
(IV дел)
Во тврдењето „верувам во Бога“ „со интуиција на душата“почувствувавме и насетивме, макар и нејасно, пред сѐ еден дар, едно дарение одозгора. Пристапувам кон верата во Бога не толку свесно, дедуктивно или рационално, колку што таа вера ја откривам во себе, преисполнувајќи се со зачуденост, радост и благодарност. Ја откривам верата како присуство, како таинствено и освен тоа јасно препознатливо! – присуство на Оној Кој целиот е мир, радост, тишина и светлост. Тоа присуство не може да биде од мене, зашто ни во себе ни во светот кој ме опкружува ја нема таа радост, ни таа светлост, ниту таа тишина. Од каде доаѓа таа радост, таа светлост и таа тишина? И еве, го изговарам зборот кој сето тоа го изразува, кој сето тоа го именува и кој надвор од тоа искуство, надвор од вистинитоста на тоа присуство нема никаква смисла: го изговарам зборот „Бог“. Јас воопшто не би ни можел да го изговорам тој несфатлив збор ако во мене го немав тоа искуство. Изговарајќи го пак, тој збор, како да го ослободувам тоа искуство и тоа чувство од нивната субјективност, минливост и неодреденост. Го именувам Бога како содржина на тоа искуство прифаќајќи го со тоа Неговиот дар и дарувајќи Му се целиот себеси со повратно движење на целото мое битие.
„Верувам во Бога“. И гледај, се покажува дека верата која ја откривам во самите длабини на мојата душа, не е само мое лично, неописливо и неискажливо искуство, туку дека таа е она што на еден сосема нов начин ме поврзува со другите луѓе, со животот, со светот, т. е. она што ме ослободува од самотијата на која, на ваков или таков начин, се осудени сите луѓе. Колку што е радосно да се открие верата во себеси, во својата душа, во својата свест, толку и ништо помалку е радосно да се открие истата таа вера, истото тоа искуство и кај другите, и тоа не само сега и овде, кај луѓето кои се слични на мене и ме опкружуваат, туку и кај луѓето кои живееле во други времиња и на други простори. Ја отворам древната книга, напишана повеќе од илјада години пред Христа, во светот кој речиси по ништо не наликувал на сегашниов свет, и читам:
„Господи, Ти си ме испитал и ме знаеш. Ти знаеш кога седнувам и кога станувам, Ти оддалеку ги разбираш мислите мои. Патеката моја и јажето мое – Ти си ги испитал; сите патишта мои си ги предвидел. Уште зборовите не ми дошле до јазикот, Ти, Господи, веќе ги знаеш. Сѐ што било и сѐ што ќе биде. Зашто Ти си ме создал и си ја положил раката Своја врз мене. Се восхитувам на Твоето знаење, – тоа е превисоко, не можам да му пријдам! Каде да отидам од Твојот дух и од лицето Твое каде да побегнам? Ако излезам на небото – таму си; ќе слезам ли во пеколот, Ти си и тука. Ако ги земам крилјата рано в зори и се преселам на крајот од морето, – и таму ќе ме води Твојата рака, Твојата десница ќе ме држи. Па си реков: можеби темнина ќе ме покрие, но и ноќта е како светлина околу мене; и темнината нема да биде темнина за Тебе; и ноќта за Тебе е светла како ден и темнината како светлина. Зашто Ти си ја создал мојата внатрешност и ме прифати од мајчината ми утроба. Те прославувам затоа што сум чудесно создаден. Прекрасни се Твоите дела; душата моја тоа добро го сознава. Ниедна моја коска не се сокри од Тебе, што си ја создал тајно, и природата моја во длабините на земјата. Твоите очи го видоа зародишот мој и во книгата Твоја сѐ е запишано за мене, дури и деновите мои забележани се кога уште не постоеше ни еден. Твоите пријатели во голема чест се, Боже, и нивните владенија добро се зацврстени. Ќе ги пребројам – но тие се побројни и од песокот; се разбудив и сѐ уште сум со Тебе. Кога би сакал да ги убиеш, Боже, грешниците; иставете се од мене, крвопијци! Ревниви се во помислите свои, суетно се креваат Твоите непријатели. Зар не ги замразив оние. Господи, кои Тебе Те мразат, и зар не се изедов поради непријателите Твои? Со полна омраза го замразив; тие ми станаа непријатели. Испитај ме, Боже, и познај го срцето мое; Испитај ме и запознај ги патеките мои; и види дали сум на пат на беззаконија, и упати ме на вечен пат“.
Тоа е псалмот 138, молитва напишана пред неколку илјади години. Но ја читам и се восхитувам: Господи, сѐ е така како што јас чувствувам и доживувам, тоа е мое искуство, тоа е за мене и од мене, дури и оние детски зборови, она пелтечење кое се обидува да го изрази, да го „испее“ она што е над сите зборови, сето тоа е мое. А тоа значи дека верата живее со векови, тоа значи дека милиони луѓе ја доживувале верата на ист ваков начин и нивните срца се преисполнувале со истата радост, запалени од пламенот на овие восхитувачки зборови, родени од изобилството на верата: „Можеби темнина ќе ме покрие, но и ноќта е како светлина околу мене; и темнината нема да биде темнина за Тебе; и ноќта за Тебе е светла како ден и темнината како светлина…“. Во таа светлина јас одново го согледувам светот; и покрај разнообразната негова темнина, тој мене ми светли со својата првосоздадена светлина и навистина „прекрасни се Твоите дела; душата моја тоа добро го сознава“. Јас одново се гледам и осознавам себеси како грешен, слаб, плашлив и поробен, и ги повторувам зборовите на псалмот: „Те прославувам затоа што сум чудесно создаден“… го правам тоа зашто ми е дарувана способност за внатрешно спознавање, зашто ми е дадено да го осознам она што е небесно, и прекрасно, и славно, да можам да покопнеам за возвишени знаења и возвишен живот, да можам да го разликувам лошиот пат од вечниот.
Уште нешто осознавам преку таа вера; осознавам дека сѐ во светот зборува за Бога, Го пројавува Бога, зрачи со Бога, не само светлозрачната зора туку и ноќната темнина, не само радоста и среќата туку и страдањето и жалоста. А тоа што многу луѓе ова не го гледаат, тоа е затоа што јас и многу верници слични на мене, слабо ја сведочиме верата; што уште од самото детство ги опсипуваме наште ближни со ситничарење и лажливост; што ги поттикнуваме да ја посакуваат ситната и привидна среќа, безначајниот и привиден успех, а не да трагаат и копнеат по длабоките нешта; што го насочуваме нивното внимание кон суетни и празни нешта.
Така во нашите ближни закржлавува онаа таинствена отвореност за светлост и љубов, и така светот сѐ повеќе се исполнува со лепливиот мрак на неверието, скептицизмот и нивните плодови – егоизмот, омразата и злобата.
Но, Бог не нѐ остави дури ни во тие темнини, ни во тој страшен пад, ниту во тоа наше предавство. И најпосле, моите недоволни зборови за верата во Бога би биле празни кога би ја исповедал верата само во Бога, а не и во Оној единствен Човек Исус, во Кого Бог дојде во светот, а преку светот во секој човек, за да го спаси и да му дарува ново раѓање.
Верувам во Бога.
А Бог во полнотата на Својата радост и самовласност ни се откри во Христа.
Отец Александар Шмеман
Верата – Одговор на Откровението
(V дел)
Секој обид за објаснување или сфаќање на суштината на Христијанството, суштината на христијанската вера и суштината на христијанскиот живот, уште на самиот почеток наидува на една голема потешкотија. Таа тешкотија е типична за денешно време и се состои во фамозното барање на „доказ“. А за единствен прифатлив доказ во дадениот случај се смета научниот доказ, односно доказот заснован на она што е достапно на проверка и објективно испитување, кое, пак, треба да биде независно од нашите субјективни доживувања.
Бог не е можно да се види, Бог не може да се регистрира со сетилата, ниту да се измери, ниту, пак, е можно да се потврди Неговото присуство, што значи – Бог не постои: тоа, во својот најпримитивен облик, е суштината на основниот доказ против Христијанството. И иако во одговор на овој аргумент би можело да се изнесат многу противаргументи (како што е на пример аргументот дека исто така е невозможно да се докаже присуството на умот во човекот), ние ќе се задржиме само на едно прашање. Со тоа прашање ќе им се обратиме не на атеистите, не на оние коишто го отфрлаат и негираат постоењето Божјо, туку на верниците, на оние кои го исповедаат постоењето Божјо. Прашањето гласи: Ако е вистина, како што вели Евангелието, дека „Бог никој никогаш не Го видел“ (Јован 1, 18), тогаш врз основа на што тврдиме дека Бог постои, жалостејќи се поради тоа што неверниците Го отфрлаат? Ние одговараме дека доказите кои ги изнесуваат неверниците се лажни докази, бидејќи не можат да се применат на Бога, бидејќи се оправдани и важечки единствено кога се применуваат на видливиот, опиплив и емпириски свет. Ние одговараме дека Бог може да се познае единствено преку верата. Меѓутоа сѐ уште останува прашањето: од каде и како се раѓа верата? Верникот, секако, може да одговори на следниот начин: „Мене не ми се потребни докази, мене ми е доволна верата“. Тоа е вистина, но само за оној кој верува. А што ако како верник те прашаат и тоа искрено: „А како ти поверува, што е тоа што те приведе кон верата?“ Нема, веројатно, да одбиеш да одговориш на тоа прашање, затворајќи се во молчењето на својот горделив егоизам?
Едно вакво прашање е сосема легитимно и затоа не можеме да го отфрлиме. Можеме да одбиеме да дадеме научни докази какви што од нас бараат безбожниците, можеме да му се смееме на космонаутот кој вели дека бил на небото и дека таму не Го нашол Бога, но не можеме да одбиеме да им дадеме одговор на прашањето за тие поинакви, односно наши докази. Токму тука доаѓаме до најдлабокото и централно тврдење на Христијанството, што ја претставува единствената можна појдовна точка од која може да се тргне во објаснувањето на Христијанството. Доаѓаме до поимот кој ја претставува основата на нашата вера: до поимот откровение.
Верата е одговор на човекот на Бога, што значи дека иницијативата во тој однос на човекот кон Бога кого ние го нарекуваме вера, секогаш Му припаѓа на Бог, а не на човекот. Бог му се открива на човекот, а човекот го прифаќа тоа откровение, одговара на него, му одговара на Бога. Ете зошто верникот нема „објективен“ доказ кој би бил уверлив за неверникот. Уште повеќе, за верникот верата е самоочигледна како што е самоочигледен и Бог кон Кого таа вера е насочена. Но, кажувајќи го ова за откривањето на Бога на човекот, ние многу добро знаеме дека овој одговор ќе биде неубедлив за неверникот. „Одлично“, вели неверникот, „ти тврдиш дека Бог тебе ти се открива и дека поради тоа ти веруваш. Но Бог ми се нема откриено мене и затоа моето неверување е исто така оправдано, па според тоа веќе немаме за што да зборуваме“. Значи, потпирањето само на откровението се покажува како недоволно… Токму поради тоа мораме да го поставиме следново прашање: дали воопшто може да му се објасни на другиот, вклучувајќи го тука и неверникот, како ни се открива Бог, во што се состои Божјото откровение?
Целото Свето Писмо буквално е преполно со искази како што се: „И му рече Бог на Авраам…“, „…И му рече Бог на Мојсеј…“. Но што значат тие изрази? Како тоа Бог им зборувал, како тоа Бог им ја откривал Својата волја на луѓето? На многу луѓе сето тоа им наликува на бајка за деца, бидејќи она што е најважно во верата, оној, за верата самоочигледен, факт за Божјото откровение, самите Божји иницијативи запишани со тие детски едноставни зборови – „и рече Бог“, се зборови чие значење одамна никој веќе не им го објаснува на луѓето. Но ако верата, како што секогаш тврдело и тврди Христијанството, започнува со откривањето на Бога на човекот, со Божјиот призив што човекот го слуша и на кој потоа одговара, ако Бог пред да Му се обратиме и да Го пронајдеме, прв ни се обраќа нам и нѐ пронаоѓа, ако со еден збор Бог прв нам ни се открива, зарем тогаш не сме должни барем нешто да умееме да кажеме за тоа Божјо откровение? Во спротивно би морале да признаеме дека е во право, дека атеистот ја кажува вистината кога вели: „Ете мене не ми се открил никаков Бог и поради тоа моето неверување е оправдано“.
Можеме ли ние како верници да сметаме дека е можно Бог некако да занемари милиони луѓе, дека Бог од некаква причина им се открива единствено на релативно мал број на луѓе, а на другите воопшто не им се открива? Можеме ли да сметаме дека е можно во Бога да постои несфатлива несправедливост? Ако Бог е – како што тврдиме – Бог на љубовта тогаш Он ги сака сите, сите ги повикува кон Себе, од сите очекува одговор на љубов, одговор на вера.
Но, тогаш Божјото откровение за кое велиме дека се наоѓа во самото средиште на христијанската вера и го претставува оној неопходен предуслов без кого не е можна верата како одговор, се покажува не како некое необјасниво чудо, не како нарушување на законот на природата, не како нешто натприродно, туку да кажеме отворено како виш Божји закон на светот и природата. Сепак, за жал, како закон кој луѓето не го гледаат и не го сфаќаат, затоа што нивните погледи и нивното внимание се насочени на друга страна, затоа што тие, да се послужиме повторно со зборовите на Евангелието, „со ушите слушаат и не чујат и со очите гледаат и не виѓаат“, поради што и не можат да се „обратат кон Бога“.
Секој Божји ден Црквата го започнува со едно свечено и радосно тврдење дека се јави Бог.
Но во што е тогаш тоа Неговото јавување, тоа Негово Откровение?
Живот како Откровение.
*********************
За молитвата – Евагриј Понтиски, Св. Никифор Осаменик, Св. Григориј Синаитски, Св. Симеон Нов Богослов (извадоци од Добротољубието), Табернакул, 2001
- Евагриј Понтиски, 153 поглавја за молитвата.
Евагриј Понтиски, IV век; христијански мислител и монах; неговата духовна доктрина влијаела на Православната светоотечка мисла преку Псевдо Дионисиј Аеропагит (VI век), Св. Максим Исповедник (VII век) и светогорските исихасти во XIV век.
- Духот има предност пред пишуваното, зашто без дух писменоста не би ни постоела.
- Трите елементи што ја сочинуваат мистеријата на Христос: аскетскиот живот, созерцанието на природата и богословието.
- Душата што е прочистена со мноштво добродетели го прави духот стабилен во неговата рамнотежа и способен за достигнување на состојбата кон која копнее (или состојба на чиста молитва).
- Ослободи се самиот од секоја мисла што е обоена од страст!
- солзи → исповед пред Бога.
- И реки од солзи да течат за време на твојата молитва, не почнувај да се сметаш себеси за подобар од другите.
- Бори се да го одржиш својот ум глув и нем за време на молитвата, и тогаш ќе бидеш способен за молитва.
- Имај молитва и расудување за време на гнев, искушение, поттик на кавга.
- Ако сакаш да се молиш исправно одрекувај се од себе секој час.
- Ако твојата желба е да се молиш како што треба – не ожалостувај никого. Огорченоста го заслепува разумот на човекот што се моли.
- Среди ги работите без да покажеш гнев. Не се разгневувај! Трпение….
- Ако го воздржуваш својот гнев, ти самиот ќе бидеш поштеден и следствено ќе се докажеш како премногу мудар за да и подлегнеш на возгордеаноста.
- Не предавај се на никаква силна желба, зашто таа го разгорува гневот.
- Моли се вака: ДА БИДЕ ВОЛЈАТА ТВОЈА ВО МЕНЕ!
- Моли се да бидеш очистен од своите страсти → да бидеш отргнат од незнаење → да бидеш избавен од секакво искушение и напуштеност.
- Во твојата молитва барај ги само Правдата и Царството Божјо; тогаш се друго ќе ти се додаде.
- Моли се не само за своето очистување, туку и за она на сите луѓе.
- Не барај признанија од луѓето и нивно одобрување.
- Сеќавањата имаат силна склоност да предизвикаат штета на духот за време на молитвата.
- Очекувај некои неодредени случки и стој цврсто спремен да ги браниш своите придобивки.
- Ако копнееш по молитва тогаш одбегнувај се спротивно.
- Молитвата е предигра на нематеријалното и еднообразно знаење.
- Нема да се исплашам од злото зашто Бога е со мене.
- Не негувај ја желбата сетилно да ги видиш Ангелите или силите или дури пак Христа, за да не сметнеш сосема од умот, и земајќи волк да ти биде пастир, да стигнеш дотаму да им се клањаш на демоните.
- Суетата е извор на илузиите на твојот ум.
- Молитвата не е совршена во случај монахот да е свесен за фактот дека се моли (Св. Антониј).
- Биди одделен од се и биди во хармонија со се.
- Кога се молиш не говори многу зборови напразно.
- Кога се предаваш на молитва, воздигни се над секое друго задоволство – тогаш ќе ја најдеш вистинската молитва.
***********************
- Св. Никифор Осаменик; наставник и раководител на Григориј Солунски (Палама); починал во 1340 година.
- Воздигнувањето кон созерцанието започнува во дејствителниот живот (активен, практичен живот).
- Бог во срцето му се јавува на умот од почетокот најпрво како оган што го очистува својот љубител, а патоа како светлина која го просветлува умот и го прави да го созерцува Бога (Јован Лествичник).
- Претпочитал да молчи избегнувајќи ја суетата, да се покажува себеси (Арсениј Велики).
- Чувај го умот!
- Исчисти ги длабочините на своето срце: заборавеноста, незнаењето и мрзеливоста!
- Чувањето на помислите е една работа, а набљудување на умот – друга.
- Вниманието е знак на искрено покајание. Вниманието е повик на душата кон самата себе, намрзување на светот и искачување кон Бога. Вниманието е напуштање на гревот и восприемање на добродетелта….. Тоа е почеток на созерцанието или подобро, негов предуслов. Вниманието е непоматеност на умот, отсекување на помислите, кое ги донесува верата, надежта и љубовта: зашто кој не верува, не може да ги носи сите скрби кои доаѓаат од надвор.
- Дишењето како вештина при молитвата.
- Св. Григориј Синаитски; живеел во средината на XIV век; неговиот помен е на 8 август.
- Под познавање на Вистината разбери го сопственото благодатно чувство на Вистината.
- Вистинското православие е вистинско знаење за видливите (сетилните) и невидливите нешта (мислени, разумни, духовни, божествени).
- Незнаењето ги учи на вера на зборови, мртва и неосетлива вера.
- Умот, Зборот, Духот ↔ Отецот, Синот, Светиот Дух; секогаш се и еден во друг и сами по себе.
- Двете догми на верата: Троица (да се созерцува и знае како неразделна и да не се мешаат една со друга) и Двоица (двете природи во едно лице на Христа – божјата и човечката; кои не се слеваат).
- Животот вечен е тоа, да те познаваат Тебе Единиот вистински Бог (во три ипостаси) и испратениот од Тебе Исуса Христа (во две природи и волји) – Евангелие по Јован (17.3).
- Ако не увидиме какви не создал Бог, не ќе го познаеме и тоа, какви не направил гревот.
- Во идниот живот секој има степен на обоженост, соодветен на сегашната совршеност во духовните возраснувања.
- Вистинската слава е знаење или духовно созерцание или точно разбирање на догмите и познавање на вистинската вера.
- Созерцание е целосно пренесување на душевните сили кон она што е спознаено од велелепната слава на Божеството. Или созерцание е чисто и целосно простирањена умот кон безграничната сила во светлината. Созерцание не е само устремување на душевните сили кон небото, туку и истапување од пределите на самата сетилност.
- Има два вида на созерцание во духот: едниот е срдечен (вдлабочување во срцето со заборав на се), а вториот восхителен (издигнување над границите на се постоечко). Првиот им е својствен на оние кои се уште се просветуваат, а вториот на совршените во љубовта. Обата го ставаат умот надвор од сетилата.
- Помислите се зборови на бесовите и претходници на страстите.
- Бесовите го исполнуваат со слики нашиот ум или поскоро самите се облекуваат во слики и се прилепуваат соодветно на страстите кои по навика владејаат и дејствуваат во душата.
- Страстите им претходат на бесовите, а бесовите следат по страстите.
- Едни страсти се телесни, а други се душевни. Поинакви се страстите на похотата, поинакви страстите на раздразнување и поинакви мислителните страсти ; и од нив – поинакви се страстите на умот, а поинакви се оние на расудувањето. Сите тие различно се поврзуваат меѓу себе, дејствуваат едни со други – и од тоа се менуваат.
- Страсти на раздразнувањето: гневот, горчината, кавгаџиството, избувливоста, дрскоста, надменоста, фалењето;
- Страсти на желбите: посакувањето на туѓото, распуштеноста, невоздржаноста, сластољубието, среброљубието, самољубието (најлута од сите страсти);
- Страсти на плотта: блудот, прељубодејството, нечистотата, непристојноста, чревоугодието, мрзливоста, расејаноста, љубењето на светот, стомакољубието;
- Страсти на зборот и јазикот: неверието, хулењето, лукавството, подмолноста, љубопитството, дводушието, горделивоста, клеветењето, осудувањето, презирањето, дрдоливоста, лицемерието, лагата, срамословието, злословието, ласкањето, потсмешливоста, себеистакнувањето, човекоугодието, надуеноста, клетвопрестапувањето, празнословието;
- Страсти на умот: вообразеноста, превозноесувањето, самофалењето, спорливоста, пргавоста, самодоволството, противречието, непослушанието, мечтателноста, наоѓањето изговори, себепокажувањето, славољубието, гордоста (прво и последното од сите зла);
- Страсти на мислите: скитањето, лесноумието, заробеноста и ропството, помраченоста, заслепеноста, одбегнувањето на дела, предлозите, согласувањата, отклонувањето, превртливоста, отфрлањето;
- Сите зли мисли, чувства и расположенија необразени со нашата природа се разместуваат во трите сили на душата, исто како и добрите, сообразени со нашата природа, и во нив сопребиваат.
- Четири родум божествени добродетели: Мудрост, Смелост, Целомудреност и Вистина.
- Добродетелите се раѓаат во душата, како и страстите. Но првите обично таа ги раѓа природата, а вторите во спротивност на природата.
- Добродетели vs. Страсти; кон каде ќе се сврти желбата, тоа ја побудува душата и таа дејствува.
- Има осум владеачки страсти: три главни (чревоугодие, среброљубие и славољубие); и пет потчинети на нив (блуд, гнев, печал или тага / меланхолија, мрзеливост и гордост.
- Така и меѓу добродетелите кои им се спротивставени има три најглавни (воздржание, непоседување и смирение), и пет кои следуваат по нив (чистота, кроткост, радост, смелост и самоунижување).
- Да се изучува и познае силата, дејствието и квалитетот, својствени на секоја добродетел и страст не е достоинство на секој што сака, туку само на оној кој преку дела испитал се и добил дар од Светиот Дух да ги распознае и разликува.
- Различниот произнесен збор станува соодветен на устројството на карактерот на оној кому му се кажува и потоа произведува различно дејствување и принесува нееднаква полза.
- За оној кој безмолствува (тихува) е должен да ги поседува овие добродетели како темел: молчење, воздржание, бдение, смирение и трпение; и три богоугодни делувања: псалмопеење, молитва и чтение, и ракоделието, за оние кои се во немоќ.
- Силата на молитвата го смирува гревот и спротивставените сили.
- Има две смиренија (според светите отци): (1), сметај се себе за подолен од сите; и (2), своите добри дела препишувај му ги на Бога.
- Ни збор не кажувај за смирението, не примај смирени погледи и не се гордеј со своето смирение.
- Има осум главни предмети на созерцание: (1), Бог; (2), чинот и стоењето на умните сили, небесните сили; (3), составот на видливите нешта; (4), домостроителното слегување на Словото); (5), сеопштото воскресение; (6), страшното второ Христово пришествие; (7), вечната мака; и (8), Царството Небесно. Првите четири се поминати и извршени, а последните четири идни.
- Слава Тебе, Христе Боже наш, зашто Ти заради нас си благоволил да се вчовечиш, Боже предвечен. Голема е тајната на Твојот домострој. Спасе наш, слава Тебе!
- Со умот твори молитва, а не со устата!
- Измори го телото! (молитва – читај – размислувај – стој). Читај го Трисвјатое.
- Се што доаѓа во душата, било сетилно или духовно, ако срцето се сомнева во него, не примај го, не е од Бога, туку е испратено од непријателот.
- Што е од Бога, тоа доаѓа само од себе, тогаш кога ни времето не му го знаеш (Св. Исак).
- Читај за молитвата кај: Св. Лествичник, Св. Исак, Св. Максим, Св. Симеон Нов Богослов, Ститит, Исихиј, Филотеј Синајски.
- Слушај ги оние кои со опит ги познале страдањата и трудовите на подвижничките добродетели.
- Св. Симеон Нов Богослов (949 – 1022)
- Оние кои во било што ги ставаат своите родители пред Божјите заповеди, немаат вера во Христа.
- Гледајѓи го Едниот, низ него се гледа и себе, и се, и сите.
- Боже и Господи на сите и на се, Кој имаш власт над секое дихание и над секоја душа, Единствен Кој можеш да ме излекуваш, услиши ја мојата молитва, и со наидувањето на сесветиот Твој Дух умртви ја и истреби змијата што се вгнездила во мене бедниот. Научи ме и насочи ме, мене ништиот и соголениот од секоја добродетел, да припаѓам кон стапалата на мојот отец, и неговата света душа расположи ја кон сочуство и милостивост кон мене. Дарувај ми, Господи, смирение во моето срце и помисли, подобни за грешник, кој се кае пред Тебе. Не оставај ја конечно душата, која еднаш била соединета со Тебе, која Ти се исповеда, која Тебе Те избрала наместо цел свет и над се Те претпочита. Ти знаеш Господи, дека јас сакам да се спасам, иако моите зли навики поставуваат препреки на тој пат. Но она што е невозможно за луѓето е возможно за Тебе, Владико.
- Покажи ни ја светлината на лицето свое, Господи (псалми).
- За оние кои се доближуваат до совршенството, овој извор станува светлина при ненајдената промена и преобразба на срцето.
- Човекот е животно и смртно и бесмртно, и видливо и невидливо, и сетилно и мислено, способно да го гледа видливото создание, и да го познава мислењето. Тој има тело составено од четири стихии (земја, оган, вода и воздух), и сетила и дишењето, и има душа (мислена, нематеријална, нетелесна – соединета и споена несмесливо со она што е во телото.
- Сите се едно во Христа !
- Сите последователно составуваат еден златен синџир, при што секој претставува посебна алка во тој синџир, соединувајќи се со претходникот со посредство на верата, добрите дела и љубовта – синџир, кој, утврден во Бога, е тешко раскинлив (… за поредокот на небесните сили…)
- Како што оној, кој земе да му предава уроци по реторика и филозофија на ученик кој се уште ја изучува само азбуката, не само што не ќе му донесе никаква полза, туку и ќе го одврати него од она, што го учи, и ќе направи да го заборави и она што веќе го научил, затоа што неговиот ум не може да ги сфати учењата кои му се предаваат; така и оној, кој на почетници им толкува за последните степени на совршенството и особено на помрзеливите меѓу нив, не само што не им носи полза, туку уште и прави, тие сосема да се изгубат. Затоа што кога погледнат тие на височините на добродетелта и увидат, колку се далеку од нејзиното усовршување, тогаш, помислувајќи дека никако не можат да се искачат на нејзиниот врв, ги напуштаат, како безполезни, и оние малубројни добри дела кои веќе почнале да ги прават, и потонуваат во безнадежност.
- Човек може да ги победува страстите, но не може да ги искорени. Дадена му е власт да не прави зло, но не и да помислува за него. Вистинското пак благочестие не се состои само во тоа, да не се прави зло, туку и да не се помилсува на него. Кој помислува на злото, во него нема чистота. Зашто како може да биде чисто срцето кај оној, што се осквернува со нечисти помисли, како што огледало се затемнува со прав?
- За мене светот е распнат, а и јас за светот (Св. Павле).
- Кога желбениот дел на душата се движи кон страсти, утехи, насладувања и задоволства на овој свет, тогаш душата гледа и такви сонови, подобни на нив.
- Кога раздразителниот дел на душата се оѕверува и освирепува против луѓе слични на себе, тогаш и во сновиденијата се гледаат напади и пресметки со ѕверови, борби и војни, караници и судења со оние, со кои се наоѓа во раздор.
- Кога пак умствениот дел од душата се надима во суета и гордост, тогаш на сон се мечтае за високо летање на крила, за седење на високи тронови на судии и властелини, торжествени приеми и почести, итн.
- Од оние кои се сподобиле да станат едно со Бога, кои се соединело со Него преку содејството на Светиот Дух и вкусиле од Неговите неизречни добра, нема ниту еден кој се насладува со пустата, ќе речам – бесчестна и ништожна слава, која му се дава од луѓето (пари, одежди, скапоцени камења, не љуби да биде познат кај цареви и началници и не сака да биде близок ни до никој друг од познатите имиња во светот)…. зашто не сака од богат да стане сиромав, или од властелин и началник, од голем и славен да стане бесчестен, беславен и помал од сите.
- Кој испитува нема цврста вера!
- За трите начини на молитва кај Св. Симеон Нов Богослов (прочитај, стр.186/207).
- Без послушание совеста не може да биде чиста.
- Чувај го својот ум, за да станеш чист по срце! Внимавај на себе!
- Запази три работи: безгрижност за се (и за неблагословеното и за благословеното); чиста совест (ништо да не те разобличува); и беспристрастие.
- Прво, да го чуваме срцето и да ги изгониме страстите од него; второ, да го изгониме метежот раздвижен во нас од злите духови со посредство на надворешните чувства; и трето, да му се предадеме на Бога.
Скопје, 13/14.08.2015
*****************************************
Долго време во науката св. Наум Охридски беше во сенка на неговиот духовен „брат” св. Климент Охридски. Меѓутоа, последниве години св. Наум Охридски се откри во нова светлина, не само со своето просветителско дело, туку и како оригинален старомакедонски поет, автор на химнографски творби.
Некои наѕирања на литературните афинитети на св. Наум Охридски сретнуваме уште во Прологот на „Поучителното евангелие” од Презвитер Константин. Св. Наум бил книжевник и ги поттикнувал помладите и талентирани монаси да се зафатат со пишување.
Св. Наум Охридски е откриен како оригинален автор на канон посветен на апостол Андреј Првозвани.
Канонот е полистрофична химнографска форма која е составена од девет химнографски песни, според аналогија на деветте библиски песни. Овој термин буквално означува „ред, правило, линија”. Втората песна најчесто се испушта поради нејзината тажна содржина. Таа е застапена во великопосната богослужба. Секоја песна започнува со строфа наречена ирмос (низа, наниз). Канонот е најсложена и најобемна химнографска форма и кулминационо достигнување на византиската химнографија. Тој се создавал во период од повеќе векови. Неговото конечно оформување во византиската литература е поврзано со значајното име на химнографот Андреј Критски (650-720/740 год.) чиешто најпознато дело е т.н. Велик канон составен од 250 тропари. Во VIII век незаобиколни се и химнографите: Јоан Дамаскин и Козма Мајумски, а во IX век: Теодор Студит, Јосиф Студит, Теофан Граптус и др.
Според К. Крумбахер развојот на химнографското творештво се должи и на ограничувањата во ликовното изразување на светителите т. е. долгиот иконоборечки период.
Покрај полните канони составени од осум (односно девет) песни, постојат и кратки канони со четири, три или две песни. Оттука, произлегуваат и нивните имиња: четирипеснеци, трипеснеци и двопеснеци. Секоја песна содржи од три до шест тропари, а последниот тропар од песните е посветен на Богородица.
Метрички и содржински канонот е поврзан со осмогласното црковно пеење. Ритамот, а не квантитетот на слоговите е принципот на црковната химнографија. Каноните имаат хагиографски и пофален карактер. Деветте библиски песни врз кои почиваат деветте песни на канонот се:
1.Благодарствена песна којашто ја пееле Мојсеј и Израелевите синови во знак на благодарност за преминот преку Црвеното Море.
2.Мојсеевиот прекор пред неговата смрт кон Израелевите синови и претскажувањето на божјата казна поради нивната голема неблагодарност.
3.Радосната химна на пророчицата Ана, мајката на пророкот Самуил чиешто неплодство е утешено со раѓање на син.
4.Молитва на пророкот Авакум кој го претскажува раѓањето на бога.
5.Молитва на пророкот Исаија и неговата радост за доаѓањето на Спасителот.
6.Молитва на пророкот Јона во внатрешноста на китот.
7 и 8. Молитви полни со надеж и весели химни на трите момчиња коишто од печката излегуваат неповредени.
- Благодарствена песна на Богородица по нејзиното благовестие.
Во науката до сега се откриени четири преписи од Наумовиот канон посветен на ап. Андреј. Преписите потекнуваат од XIII, XIV и XV век.
Првиот препис на Наумовиот канон е откриен од С. Кожухаров во пергаментен служебен минеј за септември, октомври и ноември од XIII век, а се чува во библиотеката на Зографскиот манастир „Св. Георги ” под број 88. Канонот се наоѓа од л. 207 б до л. 210 б, во службата за 30. XI. Содржи триесет и два тропари, поделени во осум песни. Иницијалните букви од овие тропари формираат фразов акростих во кој се истакнува намената на канонот и се соопштува името на авторот Наум. За ова свое откритие С. Кожухаров првпат соопштил на Првата меѓународна конференција одржана во Шумен, во мај 1979 год со реферат под наслов: „Новооткрити произведенија на Наум Охридски и Константин Преславски и впрос за Преславско-Охридска химнографска школа”. Целосно научно соопштение за овој препис С. Кожухаров објавил во 1984 година.
Со овој акростих се потврдува оригиналното, креативно авторство на св. Наум Охридски и тој се вбројува во редот на поетите-химнографи со високи поетски квалитети.
Според П. Хр. Илиевски во Наумовиот канон од Зографскиот препис особено е индикативен епитетот. За негово правилно толкување неопходна е филолошко егзегетска анализа и религиозно-симболична семантика. Во психолошка и христијанска смисла духовната нишчета означува длабока скромност, смиреноумие, потиснатост, понизност. Смирението е услов за духовна рамнотежа меѓу духот и телото. Без него е невозможно поседување на даровите на светиот дух. Смиреноумето е поврзано со метаноијата т. е. преумувањето на човековата личност, покајание. А св. Наум бил токму таков: смирен во умот и страстите.
Е. Сирцова токму на овој проблем му посветува одделна студија: „Канон апостолу Андрега Охридского”. Потенцирана е релацијата меѓу скромниот Наум и првите Христови апостоли. Опозитните нешта ја сочинуваат дијалектиката во светот: богат–сиромашен, прв-последен, светол-темен. Реконструирајќи ја фразата на акростихот, епитетот е расчитан како синоним на „грешен”. Божествената е всушност, оскудност на божествено спокојство.
На палеографско-јазичните специфики се осврнува П. Хр. Илиевски. Тој утврдува дека канонот за апостол Андреј претставува препис со едноеров ресавски правопис од старословенска подлошка пишувана со глаголица. Во препишувањето на ракописот учествувале тројца пишувачи и писарските грешки се неизбежни. Тропарите на канонот од I до IX песна се од еден автор, а кондакот, икосот и стихирите (Ш-У) зад IX песна се превод од грчки. Освен палеографско-јазичните особености П. Хр. Илиевски му посветува одделна студија на канонот во врска со поетско-стилистичките карактеристики. Во канонот воочливи се алитерациите.
Во поетско-стилистички аспект канонот за ап. Андреј ги следи нормите на класично-византиските химнографи со стандардните средства за поетско изразување (епитети, метафори, метонимии, споредби, антитези). Индивидуалниот стил на авторот св. Наум е изразен преку составот на фабулата, начинот на комбинирањето на изразните средства преку поврзување со библиски цитати. И покрај присуството на ограниченост со норми, канони, и модели, сепак се издвојуваат и индивидуални стилови на авторите.
Св. Наум Охридски не отстапувајќи од нормите на византиската химнографија, оставил траги и од сопствениот придонес во композицијата на текстот и во прозодиската реализација.
Братковиот минеј е пронајден во скопското село Бањани и однесен во Белград. Ракописот има 299 пергаментни листови, а пишуван е во текот на XIII и XIV век од повеќемина пишувачи. Првиот дел (л. 1 до л. 123) е пишуван од презвитерот Братко и затоа го добил името Братков минеј, а вториот дел е пишуван од анонимен пишувач. Во минејот за ноември се наоѓа фрагмент од канонот на ап. Андреј на л. 219 б (30. XI).
Зачувани се сите четири тропари од првата песна и два тропари од третата песна. Текстот е прекинат кај вториот тропар од третата песна. Постојат фонетски, морфолошки и лексички разлики со Зографскиот препис на Наумовиот канон, додека структурни и текстолошки разлики не постојат.
Г. Попов соопштува за преписот од Братковиот минеј и за третиот новооткриен препис од Наумовиот канон во минеј од XV век во НБКМ, Софија, под бр. 163. За овие преписи тој информира на Десеттиот меѓународен славистички конгрес одржан во Софија во септември 1988 год. со реферат под наслов: „Староблгарското химнографско наследство в славинската ркописна традициа”.
Третиот препис од Наумовиот канон се наоѓа во празничен минеј од XV век во НБКМ, Софија, под бр. 163 од л, 87 б до л. 91 б. Б. Цонев го опишува како општ минеј.
Службата (30. XI) започнува со три стихири на „Господи возвах” на четврти глас и „Слава” исто така на четврти глас. Следува „Слава” на стиховните стихири на глас трети, а потоа е укажано дека на утрената се пеат два канона, а потоа е поместен канонот за апостол Андреј.
Интересно е прашањето околу тоа зошто св. Наум се определил токму за апостолот Андреј. Секако дека тој бил свесен за вршењето на просветителско-мисионерската дејност којашто била слична со дејноста на Христовите апостоли. Всушност, и во службата за него св. Наум е наречен „рамноапостолен”.
Г. Попов смета дека создавањето на Наумовиот канон не мора да биде поврзано со конкретен настан или повод, туку дека тој е резултат на литературно-преведувачката дејност на Кирило-Методиевите ученици и прецизира дека овој канон е создаден во 886 година.
Споредбата меѓу двата познати преписи – Зографскиот препис бр. 88 и преписот бр. 163 од НБКМ покажува дека на неколку места текстот на акростихот е нарушен. Пример: во првиот тропар од шестата песна почетниот збор „ада” во преписот бр. 163 го нема. Нарушувањата на акростихот започнуваат во вториот, третиот и богородичниот тропар на седмата песна. Нарушувања во акростихот бележиме и во последната, деветта песна на канонот.
Четвртиот препис од Наумовиот канон се наоѓа во празничен минеј од првата половина на XIV век, од збирката на А. Хлудов во Државниот историски музеј во Москва. Службата за ап. Андреј е поместена на 30. XI. од л. 16 б до л. 19 а. За овој Наумов препис известуваат Л. Мошкова и А. Турилов.
Празничниот минеј од првата половина на XIV век содржи 163 +1 лист пропуштен при нумерирањето (235 х 180 мм) и уште по 10 листа во почетокот и на крајот, вметнати при подврзувањето. Писмото е полууставно. Големите иницијали се во геометриско-плетеничен и растител стил со киновар и црно мастило, а средните и малите иницијали со киновар и црно мастило. Подврската е од XIX век. Ракописот содржи служби за цела година за празниците од неподвижниот календар (од 13. XI до 16. VIII). Во овој минеј се наоѓаат и творби од св. Климент Охридски. Ракописот го пронашол А. Гилфердинг во Осоговскиот манастир.
Канонот на ап. Андреј содржи осум песни, со испуштање на втората песна. Бројот на тропарите во одделни песни е скратен и оттука, акростихот е нарушен. Текстовите на ирмосите во овој препис се целосни.
Интересна хипотеза дава славистот Л. Матејко. Според него во оригиналниот состав на канонот ја имало и втората песна.
По откривањето на св. Наум Охридски како талентиран црковен поет-химнограф разбирливо е поставувањето на прашањето: дали е ова единственото негово дело? Најверојатно дека не е, но до откривањето на неговите сигурно засведочени дела, остануваат само хипотезите.
Според една од нив, заснована од С. Кожухаров, св. Наум би можел да биде автор на канон за пренесување на моштите на Јован Златоуст (27. I). Канонот се наоѓа во Празничен (Скопски) минеј од XIII век под бр. 522 во НБКМ, Софија.
Г. Попов претпоставува дека канон за пренесување на моштите на Јован Златоуст според стилот и јазичните специфики е мошне сличен со химнографските дела на св. Климент. Меѓу стихирите открива во акростих скратена форма од името на св. Климент . Оттука, не е сигурно дали ова е дело на св. Наум, на св. Климент или на двајцата заедно.
Освен канонот за пренесување на моштите на Јован Златоуст, С. Кожухаров претпоставува дека св. Наум е автор и на канон за архангел Михаил. Преписот од овој канон се наоѓа во истиот минеј во кој е засведочениот Наумов канон и се поврзува со глаголската писмена традиција.
Освен овие хипотези во науката постојат и други хипотези околу авторството на св. Наум. Од досега изложеното може да се заклучи дека св. Наум е солиден црковен поет-химнограф кој не само што активно учествувал во преводите, туку и самиот составувал оригинални книжевни дела. Обврска на науката е да ги открива и да соопштува за нив.
———————————————
ИСТОРИЈА
За авторството на канонот посветен на апостол Андреј
ПОЕТОТ СВЕТИ НАУМ ОХРИДСКИ
Пишува: м-р Виолета МАРТИНОВСКА
Интересно е прашањето околу тоа зошто св. Наум се определил токму за апостолот Андреј. Секако дека тој бил свесен за вршењето на просветителско-мисионерската дејност којашто била слична со дејноста на Христовите апостоли. Всушност, и во службата за него св. Наум е наречен “рамноапостолен”.
Освен канонот за пренесување на моштите на Јован Златоуст, С. Кожухаров претпоставува дека св. Наум е автор на канонот за архангел Михаил. Преписот од овој канон се наоѓа во истиот минеј во кој е засведочениот Наумов канон. Преписот е мошне архаичен и се поврзува со глаголската писмена традиција.
Во науката долго време преовладуваше мислењето дека св. Наум Охридски е само значаен црковен, просветен деец и духовен собрат на св. Климент. На тој начин тој е неправедно запоставен и недоволно расветлен во однос на св. Климент. Освен со овие дејности, св. Наум се разоткрива и како солиден литературен, оригинален творец. Тој е автор на канон посветен на апостол Андреј.
Канонот е полистрофична химнографска форма којашто е составена од девет химнографски песни, според аналогија на деветте библиски песни. Овој термин буквално означува “ред, правило, линија”. Втората песна најчесто се испушта поради нејзината тажна содржина. Таа е застапена во великопосната богослужба. Секоја песна започнува со строфа наречена ирмос (низа, наниз). Канонот е најсложена и најобемна химнографска форма и кулминационо достигнување на византиската химнографија. Тој се создавал во период од повеќе векови. Неговото конечно оформување во византиската литература е поврзано со значајното име на химнографот Андреј Критски (650 – 720/740) чиешто најпознато дело е т.н. Велик канон составен од 250 тропари. Во VIII век незаобиколни се и химнографите: Јоан Дамаскин (675 – 749) и Козма Мајумски (700 – ?), а во IX век: Теодор Студит (775 – 826), Јосиф Студит (762 – 832), Теофан Граптус и други.
Според К. Крумбахер, развојот на химнографското творештво се должи и на ограничувањата во ликовното изразување на светителите т.е. долгиот иконоборечки период.
АРХАИЗМИ
Покрај полните канони составени од осум (односно девет) песни, постојат и кратки канони со четири, три или две песни. Оттука, произлегуваат и нивните имиња: четирипеснеци, трипеснеци и двопеснеци. Секоја песна содржи од три до шест тропари, а последниот тропар од песните & е посветен на Богородица.
Со откривањето на авторство на св. Наум се намалува неправедливоста кон неговата литературна дејност. Канонот посветен на апостолот Андреј од св. Наум Охридски е откриен од С. Кожухаров во пергаментен минеј од 13 век кој се чува во библиотеката на Зографскиот манастир под бр. 88. Оваа Наумова творба се наоѓа од лист 207 б до лист 210 б во служба за 30 ноември. Канонот содржи 32 тропара, поделени во 8 песни. Иницијалните букви од тропарите формираат фразов акростих во кој се соопштува името на авторот. Името на Наум се наоѓа во деветтата песна од канонот.
Средновековните автори во најголем број случаи биле анонимни, бидејќи според нивниот светоглед, вистинското авторство му припаѓа на Бог. Но, само во еден вид византиска црковна поезија, канонот, постоел исклучок. Во каноните, сепак, се појавуваат имињата на авторите.
Уште еден доказ за создавањето оригинални текстови од страна на првоучителите и нивните соработници е оригиналниот состав на св. Наум. Во пергаментниот минеј за месеците септември, октомври и ноември од XIII век се наоѓале два канона за апостолот Андреј: едниот бил преведен од грчки, а вториот е Наумовиот, оригинален канон.
Канонот е полн, изграден од 9 песни, по 4 тропари. По третата песна има седален, а по шестата кондак и икос.
С. Кожухаров поставувајќи го прашањето кога би можела да биде создадена оваа творба, дава хипотетичен одговор дека тоа би можело да биде во 868 година. Тоа го поткрепува со престојот во Рим на браќата Кирил и Методиј и нивните ученици во крајот на 867 и цела 869 година. Осветувањето на црковномакедонските книги, признавањето на црковномакедонскиот јазик за официјален богослужбен јазик, служењето на литургијата на црковномакедонски јазик во црквата на Христовите апостоли е голем миг за првоучителите и нивните доследни ученици. Поради тоа, голема е веројатноста св. Наум за функционални потреби да ја состави химнографската творба за апостол Андреј во чијашто истоимена црква отслужиле литургија. Хипотезата е поткрепена и со емоционалната содржина на канонот којашто е пофална, а не молебна.
Интересно е прашањето околу тоа зошто св. Наум се определил токму за апостолот Андреј. Секако дека тој бил свесен за вршењето на просветителско-мисионерската дејност којашто била слична со дејноста на Христовите апостоли. Всушност, и во службата за него св. Наум е наречен “рамноапостолен”.
Содржината на канонот разоткрива солиден теолог со големо познавање на Библијата и црковната историја. Авторот ги познавал и средновековната поетика и химнографијата. Поетските квалитети на канонот покажуваат дека авторот не е воопшто почетник, туку дека поседува мајсторство коешто не заостанува зад познатите византиски химнографи. Оттука, претпоставуваме дека е голема веројатноста св. Наум да биде автор и на многу други вакви и слични содржини кои допрва ќе се докажуваат и ќе се откриваат во науката.
Јазичните специфики на акростихот ги потврдуваат архаичните форми. Во терминот “нишчии” е зачуван првиот пример на развојот на прасловенската група тј во шч во црковномакедонскиот јазик.
Оттука, може да се заклучи дека ракописот бил препишан во Охридскиот книжевен центар, бидејќи оваа фонетска промена е мека варијанта на шт којашто е присутна во овој дијалект. Топонимите од охридскиот регион го зачувале мекиот изговор со шч: Пештани, Велгошти, Кривогаштани и др. Во препишувањето на ракописот учествувале тројца пишувачи и писарските грешки се неизбежни. Тропарите на канонот од I до IX песна се од еден автор, а кондакот, икосот и стихирите (III – V) зад IX песна се превод од грчки.
Композицијата на канонот е слична со пофалните слова. Настанот од минатото пренесен е во сегашноста мошне живо.
Според Д. С. Лихачев, при анализите на средновековните творби треба да се имаат предвид неколкуте стожерни, есенцијални категории:стилот на епохата (религиозна христијанска идеологија), стилот на литературниот жанр со однапред утврдени модели и стандардни изразни средства (епитети, метафори, формули од молитвени обраќања), стилот на делото, индивидуалниот авторски стил.
Апликацијата на нормативноста на средновековната поетика е критериумот за височината на авторовиот стил. Но, и покрај сите овие услови, сепак треба да се воочуваат карактеристичните црти на индивидуалниот стил на авторот. Овој канон ги почитува стандардите на средновековната, црковна поезија, но притоа присутни се индивидуални црти на авторот.
ХИПОТЕЗИ
Петар Хр. Илиевски потенцира дека епитетот првозван апостолотсуствува како директно спомнување во текстот. Служејќи се со антономазија авторот мошне вешто ја направил споредбата. Употребил и синегдохски форми: свети нозе, свет глас, света глава. Епитетите:свет, пресвет, славен, преславен, мудар апостол, гори со љубов кон Христа се среќаваат и во други тропари. Од епитетите доминантна е метафората светлина. За средновековните автори терминот светлина не е употребуван само како стилска фигура, туку како симбол со длабоко, онтолошко значење во смисла на духовна радост, победа, љубов, добро, сакралност. Новозаветното послание “Вие сте светлина на светот” (Матеј 5, 14-16) најчесто се однесува токму на апостолите.
До сега во науката се пронајдени уште два фрагмента од преписи на канонот за ап. Андреј. Едниот фрагмент се наоѓа во ракописот наБратковиот минеј од XIII – XIV век. Ракописот потекнува од скопското село Бањани, но сега се чува во Народната библиотека во Белград. Откриен е од страна на Ѓ. Поп-Атанасов. Братковиот минеј претставува најстар српски препис на оваа литургиска книга. Во белградската Народна библиотека бил заведен под број 212, но “исчезнал” за време на Првата светска војна. Пред дваесетина години е пронајден и повторно е вратен во истата библиотека, заведен со нова сигнатура Рс 647.
Ракописот претставува конволут од четири минеи, содржи 299 пергаментни листови, пишуван од повеќе пишувачи во текот на XIII иXIV век. Името го добил според првиот пишувач Братко (л. 1-123), пишуван во периодот на српскиот крал Владислав (1234 – 1243). Вториот дел е пишуван од анонимен пишувач приближно во исто време. Деловите кои се однесуваат на периодот од декември до август се пишувани стотина години подоцна т.е. во првата половина на XIV век. Фрагментот од канонот се наоѓа на лист 219 б. Зачувани се четири тропари од првата и два тропари од третата песна. Текстот прекинува кај вториот тропар од третата песна и последните зборови недостасуваат.
Меѓу двата преписа на Наумовиот канон структурни и текстолошки разлики нема, но има фонетски, морфолошки и лексички разлики. Тоа упатува на различни скрипторски центри на нивното создавање. Братковиот минеј содржи уште еден канон од анонимен пишувач посветен на празникот Воведение Богородично.
Вториот фрагмент се наоѓа во пергаментен ракопис Празничен минеј одXV век од Народната библиотека “Св. Кирил и Методиј” во Софија под број 163 на листовите 87б – 91б (за 30 ноември).
По откривањето на св. Наум Охридски како талентиран поет – химнограф логично е да се постави прашањето: дали ова е единственото дело на св. Наум? Најверојатно дека не е, но до откривањето на неговите сигурно засведочени дела, остануваат само хипотезите.
Според една од нив, заснована од страна на С. Кожухаров, св. Наум би можел да биде автор на канонот за пренесување на моштите на Јован Златоуст (27 јануари). Канонот се наоѓа во Празничен (Скопски) минеј од XIII век под бр. 522 во Народната библиотека во Софија. Тој го содржи акростихот: Го воспевам пренесувањето на Златоустовите мошти.
Освен канонот за пренесување на моштите на Јован Златоуст, С. Кожухаров претпоставува дека св. Наум е автор на канонот за архангел Михаил. Преписот од овој канон се наоѓа во истиот минеј во кој е засведочениот Наумов канон. Преписот е мошне архаичен и се поврзува со глаголската писмена традиција.
Освен овие хипотези, во науката постојат и други хипотези околу авторството на св. Наум. Чешкиот славист М. Вајнгард смета дека под псевдонимот Црноризец храбар на апологијата “О писменех” се крие св. Наум Охридски. Гркофилската партија во источна Бугарија протежирала нова азбука според примерот на грчкото иницијално писмо (подоцнежната кирилица). Таа можела да биде напишана само од припадник на Охридскиот книжевен центар, а тоа би можеле да бидат светите Климент и Наум. Кон оваа хипотеза се приклучуваат и славистите: Р. Нахтигал, Ф. Гривец, Д. Глумац.
На став спротивен од оваа хипотеза се славистите кои сметаат дека под псевдонимот Црноризец Храбар можат да се откријат: Кирил Философ, Климент Охридски, Јоан Егзарх, бугарскиот цар Симеон и други познати личности. Х. Поленаковиќ во врска со ова прашање е дециден: “Наум Охридски и Црноризец Храбар се две одделни личности”.
Од досега изложеното може да се заклучи дека св. Наум е солиден црковен поет – химнограф кој активно учествувал не само во преводите, туку и самиот составувал оригинални книжевни дела. Обврска на науката е да открива и да соопштува за преостанатите Наумови дела кои несомнено постојат.
———————————-
Појавата на монаштвото во црковната историјата
Значењето на појавата на монаштвото вo историјата на Црквата не е помало од значењето на обраќањето во христијанство на императорот Константин.
Во епохата на Константин и во следните децении Црквата е штотуку изведена од катакомби и секој од верните се нашол во сложена ситуација. Во време на гонењата сè било јасно: постојат гонители и гонети. Сега се покажало дека вчерашните гонители стојат во храмот заедно со исповедниците на верата. Уште повеќе, решавањето на црковните прашања неретко го преземаат императорите – наследници на Константин Велики, но тие биле далеку од неговата света ревност, религиозна мудрост и такт. Аријанската ерес која била осудена од Црквата на Вселенскиот собор и, како што изгледало, била сотрена, повторно кренала глава ползувајќи ја подршката од првите лица на државата.
Разбирливо е дека кај оние што посакале да ја избегнат таа соблазна се појавила желбата да се вратат во катакомбите. Единствен начин на внатрешен протест за христијаните останувал духовниот подвиг. Историчарот вели дека тоа бил „забележителен излез”: пустините на Египет и Палестина процветале со монаштвото.
Обично почетокот на монаштвото се поврзува со името на преподобен Антониј Велики. Тој се родил во Египет, околу 250 г., во христијанско коптско семејство. По неговиот прв период кој го минува во целосно осамеништво, започнува вториот период: кај Антониј од секаде доаѓаат следбеници; тој станува нивен учител и раководител. „Тогаш – пишува Атанасиј – манастирите се граделе во горите и пустината била населена си монаси, луѓе кои се откажале од сите добра и ги запишале своите имиња во небесниот град.”
Но, својата денешна „форма” монаштвото ја добило нешто подоцна – со преподобен Пахомиј Велики. Како и преп. Антониј, и тој е роден во Египет. Преподобен Пахомиј прв го создава „општожитието” (т.е. монашката заедница) и нејзиното правило: уставот на Пахомиј е во основата на сите идни монашки устави. Под негово раководство во Тиваида е создадена своевидна монашка држава која обединувала илјадници луѓе. Него го посетил во 357-358 година св. Василиј Велики, по враќањето во Мала Азија каде што, со својот брат Григориј Нисаски и со пријателот Григориј Богослов, формирал монашко општожитие. Пред тоа ученикот на Антониј, Иларион, го пренесува монаштвото во Сирија и Палестина; во тие години монаштвото започнува да процветува и на Запад.
Но, монаштвото не само што привлекува сè поголем број луѓе во пустината, во манастир; дури и за оној што не станал монах тоа многу набргу добива сосема особено значење. Особеностите на монашкото богослужење проникнуваат во градските храмови и со своите бои го обојуваат целото богослужение на Црквата; така, нашиот богослужебен устав и до денес останува уставот на Лаврата на Св. Сава Осветен, која се наоѓа во Ерусалим. Манастирите се појавуваат во градовите: во средината на VI век, само во Константинопол имало 76 манастири. Mонасите земаат сè поактивно учество и раководни места во црковниот живот. Започнувајќи како «лаичко» движење (ни Антониј, ни Пахомиј немале ерархиски чин па дури, како што изгледа, сметале дека монаштвото е неспоиво со службата во свештените чинови, а особено – со епископството) – монаштвото постепено се претвора во официјално и притоа највисоко црковно служење, така што во доцна Византија конечно се утврдила практиката; за епископи да се посветуваат само монаси…
Започнувајќи со физичко „излегување” од светот – во пустината, монаштвото се утврдува во самото срце на светот; имено, тоа сочинува еден од самите „конститутивни” признаци на христијанскиот свет, чија историја започнува со обраќањето на Константин.
А, што означува тој брз почеток, тој успех на монаштвото? Во што е причината за тоа?
Иако во основата на монаштвото, како негова мотивација, лежи откажувањето од светот, сепак треба да се знае дека тоа откажување никако не било нешто апсолутно ново во христијанската свест.
Всушност – и тоа добро го покажуваат резултатите на грижливата работи по изучување на првите споменици на монаштвото – монаштвото не е нешто друго, освен воплотување во нови услови на она исконско, евангелско разбирање на христијанството кое го определува животот на целата рана Црква. Откажувањето од светот е услов за христијанството: во светото Евангелие се вели: „Ако некој дојде при Мене, а не ги намрази татка си и мајка си и жена си и децата и браќата и сестрите, па и својата сопствена душа, не може да биде Мој ученик” (Лк. 14, 26). „Ако некој од вас не се одрече од сè што има, не може да биде Мој ученик” (Лк. 14, 33). Тоа откажување не е ни осудување, ни негирање на светот. Но, во Христа на луѓето им се откри славата на идното Царство и во нејзината светлина „изминува обликот на овој свет” (1.Кор.7:31). Сега сè е устремено кон таа крајна точка, но и сè со неа се мери. Меѓутоа, во „овој свет” продолжува да царува злото: тоа нè попречува во нашиот ôд кон Царството, нè одвлекува од него со илјадници соблазни, со искушенија, со илузии. Патот на христијанинот се покажува како тесен пат на борба: зарем Евангелието не говори за силата на злото, за борбата со него, за откажување заради Царството?
Монаштвото не внело ништо суштински ново во Црквата на првите векови; тоа било изразување во нова форма на онаа строга насоченост кон Царството Небесно. Од почетокот на христијанството и идеалот на девственоста и воопшто целосното откажување од едни или други добра кои, патем кажано, не се лоши самите по себе, се развивал паралелно со мачеништвото. Кога пак, прогоните престанале, монаштвото останало како продолжение на сето она што мачеништвото го подразбирало и изразувало, останало да биде „таинство на идниот век”…
Може да се постави прашањето; ако суштината на Црквата, изворот и изразот на целиот нејзин живот е единството, собранието на сите заедно кое се овенчува и оставрува во Светата Тајна на причестување на сите од едниот Леб и едната чаша – не противречи ли монашкиот идеал на осамување на тоа првичното искуство на Црквата? Но, монаштвото било реакција на опасноста од сведувањето и стеснувањето на верата на обичаите, што се засилувало во IV век. Собранието на Црквата, како што рековме, сè поочигледно станува собрание на граѓани кои само по име биле христијани. Монаштвото напомнува, дека иако во светите тајни, во благодатта што тие ја предаваат – е залогот и изворот на новиот живот, сепак, примањето на благодатта се извршува со волев подвиг на човекот, така што подвигот на Христа не ги намалува или заменува човечката слобода и човечкиот напор…
Подвизувајќи се во осаменост, монасите во Господовиот ден, во Неделата, слегуваат за Евхаристијата, за литургиското собирање. Но, во својот поединечен подвиг тие ја разоткриваат целосната мерка на одговорноста што ја има христијанинот со неговото учествување во Светата Тајна. Монасите покажуваат, какви апсолутни побарувања постаставува Светата Тајна од оној кого таа го осветува.
Борбата со ѓаволот кого Евангелието го нарекува „кнез на овој свет,” изградувањето во себе нов човек – според Христовиот образец, како последна цел – „обожението,” т.е. општењето со Бога, созерцавањето на неговата светлина, стекнувањето на „мирот и радоста во Светиот Дух,” како што уште св. ап. Павле го определил Божјото Царство – ете тоа е идеалот на монаштвото и неговото искуство кое е запечатено во огромната монашка писменост. Тоа искуство ќе биде опишувано сè поточно,како „уметност на духовниот живот” во текот на вековите ќе биде разработено до најситни подробности. И во споредба со тоа искуство, со длабочината на неговото согледување на човекот, на неговото познавање на човекот, научната психологија често се покажува несериозна и беззначајна. Треба јасно да се каже дека, до денес монаштвото ни го покажува единствениот, со искуство проверен и со безброј примери потврден – практички „успех” на христијанството. Тоа, секако, не значи дека монаштвото теоретски не ја исклучува можноста за други успеси, не ги одрекува другите патишта: но, во монаштвото е покажан несомнениот успех на еден пат… Во текот на вековите над целиот христијански свет се возвишувал и светел ликот на преподобниот монах. Во тој лик – измиен со солзите на покајанието, безброј поколенија христијани гледале несомнен доказ за реалноста на новото небо и новата земја и за незгасливиот копнеж по нив.
———————————————————————————————————————
Монашките заедници или манастири како носители на христијанскиот живот отсекогаш во Црквата ја претставувале онаа сила која е свртена кон служење и надградување на останатите служби на црковната заедница. Затоа монашката заедница во Црквата не претсавува еден одделен самостоен организам во однос на Едната Света Соборна и Апостолска Црква, туку во заедница со епископот ја гради истата таа Црква.
Подвижничкиот или монашки живот е определба за Царството небесно, и како таков тој претпоставува оддалечување од светот. Бегајќи од светот монахот ја бара вистинската заедница а тоа е заедницата на љубов кон Бога и ближниот, бидејќи христијаните во светот со Бога се соединети индиректно, преку светите тајни, а монасите пак директно и најнепосредно се соединуваат со Бога. Така, монасите се откажуваат од Божјите дарови, за да би можеле да општат со самиот Дародавец – Христа. Таков дар е на пример брачната заедница, која монахот ја отфрла, но не затоа што го презира бракот, туку поради копнежот за повозвишен, мистичен брак со Христа. “Оваа тајна е голема…(ефес. 5,32)
За да ја постигне оваа непосредна заедница со Бога и ближните, монахот се труди, преку деноноќно покајание, испосништво и послушание, да се очисти од страстите кои произлегуваат од самољубието и кои се главна пречка за таа заедница. Светите отци јасно истакнуваат дека оној што се љуби себе си, не може да го љуби Бога, а ни браќата. И уште, тие велат дека себељубието е корен на сите зла. Страстите ни пречат да изградиме правилен однос кон Бога, Неговите дарови и луѓето, зашто се острастуваме кон нив и ги гледаме со заболен, искривен духовен вид. Светот е добар. Тој станува лош за нас кога го гледаме острастено. Затоа Авва Исак вели: ‘Светот тоа се нашите страсти”
Монахот кој е ослободен од страстите ги чисти и очите на душата и има непристрасен однос (во зависност од степенот на неговото очистување) кон луѓето и предметите. Затоа може на правилен начин да ги користи предметите и да комуницира со луѓето.
Не случајно Св. Максим исповедник во своите 400 глави за љубовта зборува најмногу за очистувањето од страстите. Без нивното очистување невозможно е да се достигне вистинската љубов.
За монашката заедница љубовта не е резултат на некаква сентиментална околност или пак човечка приврзаност (емотивност, соработка, страст) туку една благодатна состојба, дар на Светиот Дух, кој им се дава на оние што се трудат да се очистат од страстите. Затоа, не можеш да го стекнеш Бога и човекољубието во своето срце, се додека си исполнет со себељубие. Колку повеќе срцето се празни од себељубието, толку повеќе ги прима во себе Бога и браќата.
Ова искуство монахот го стекнува преку трудот на секојдневната борба и подвижништво. Од личното искуство на светите отци се гледа колку асоцијална личност станува човекот поради страстите и колку општествено корисна кога ќе достигне обестрастеност и преобразување на страстите. Да се потсетиме на зборовите на Св. Максим Исповедник: ‘Душата која во молитва и со љубов се прилепува за Бога, станува мудра, силна, сочувствителна, милосрдна и негневлива, вклучувајќи ги во себе сите божествени одлики.
Св. Василиј Велики ја дава теолошката основа на општежителниот какрактер на монаштвото, кој му помага на монахот да го надмине нездравиот индивидуализам и егоцентризам, давајќи му можност да оствари највозвишена заедница. Пример за монашкото општежитие е соборот на светите апостоли, возглавен од нашиот Господ Исус Христос. Монашкото општежитие, пак, треба да биде пример за христијанската заедница, бидејќи токму заедничарењето, еднаквоста и слободата од робување на било која личност, кои се општествени идеали, се принципи на кои се заснова општежитието.
Заедницата со Бога монахот ја постигнува преку молитвата, учеството во богослужбите и Божествената Литургија. Без молитва како монахот би имал љубов за Бога и браќата. Секоја воздишка кон Бога со зборовите: ‘Господи, Исусе Христе, Помилуј ме грешниот”, или ‘помилуј нè”, претставува надминување на егоизмот и отворање кон Бога и луѓето. Колку повеќе монахот се приближува до Бога тој се доближува и до луѓето, како што точките поставени на радиус од круг се повеќе се доближуваат како што тој се доближува до центарот. На ист начин, на заедничките богослужби, монасите се молат, Го слават, Му благодарат и заедничарат со Бога и Неговите луѓе, како со идно тело Христово, како царско свештенство и свети луѓе. Заедничкото служење ги сврзува со силни лични духовни врски. Центарот на таа Богочовечка заедница е Божествената Литургија и Евхаристијата. Заради ова во манастирите секојдневно се служи Божествена Литургија. Самиот збор Литургија (од грчки ‘leitton ergon’), што значи заедничка работа на лугето, го покажува нејзиниот карактер. Имено, во Божествената Литургија ние го надминуваме секој нездрав индивидуализам, па дури и религиозниот индивидуализам, и стануваме Црква.
Поимот ‘Божествена Евхаристија” ја означува на особен начин заедницата со Бога и меѓу нас самите. Благодарејќи Му на Бога заеднички, ние се соединуваме не само со Бога, туку и меѓу себе, преку нашето евхаристиско општење. Зборот ‘Света Причест”, пак, најјасно го открива општествениот карактер на оваа Света Тајна, како што вели Св. Јован Дамаскин: ‘Се нарекува причестување и тоа е навистина така, бидејќи преку него верните стануваат причасници со Христа, со Неговото тело и со Неговото божество. Тие заедничарат и се соединуваат и се преобразуваат преку неа. Бидејќи од еден леб сите добиваат едно Тело и Крв Христови и заедно стануваат едно скапоцено тело Христово. Така нашето единство и заедничарење во Црквата преку Светите тајни е толку длабоко, како што ке биде и идното единство на телото. Тоа единство не е психолошко, или идеолошко или етичко или организационо, туку телесно-мистично единство.”
Ние не го создаваме тоа единство. Ние не го правиме телото Христово. Христос сам нè прави свое тело а ние мора да Му помагаме преку постојано покајание и подвижништво, така што да станеме достојни за тоа единство на телото а не да го попречуваме. Манастирот претставува едно мало откровение на Црквата. Монахот постојано се подвизува во него. Тоа го прави за да ја живее постојано и непречено (колку што му е тоа достапно) Црквата како тајна на Богочовечката заедница. Патот и изворот на оваа заедница е Троичниот Бог.
Но тука постои една привидна противречност. Монахот ја постигнува таа заедница со повлекување од светот. Тоа за светската логика е потполно необјасниво. Тој се оддалечува од луѓето за да стекне ослободување од страстите и така, да ги засака на вистински начин. Ова навистина е парадоксално, но не и противречно. Ова ја оправдува и изолираноста на манастирите, како и изреките од светите отци: ‘Бегај и спаси се” или ‘Туѓ на сите, пријател на сите”.
Св. Григориј Палама во својата прекрасна проповед за Воведение на Пресвета Богородица во храмот, објаснува како Богородица живеејќи долги години во Светињата на светињите, живеела во осама, оддалечена од луѓето, во длабока исихастичка молитва кон Бога. Таму, Таа се припремила за својата идна задача – да посредува за човечкиот род и да ги носи на земјата плодовите од тоа посредништво. Преку својата осаменост и постојано созерцавање на Бога, Пресветата стана најкомуникативната личност во Црквата.
Повлекувањето на монахот од светот не значи несоцијалност, исто како што ни световноста не значи комуникативност. Навистина е прекрасно како несветовните монаси се отворени кон сите, како тие го примаат секој човек како икона Божја и свој брат. Навистина, духовно понапредните и облагодатени монаси можат да го успокојат секој човек, па колку и да е тој збунет и вознемирен. Позната е светоотечката изрека: ‘Си го успокоил ли братот свој, ти си го успокоил Бога”.
Некој блажен старец, кој му помогнал на едно психички болно момче да се излечи, го држел момчето кај себе една цела недела и притоа, како што велел тој самиот, девет часа ја слушал неговата исповед, без да се помрдне од место.
Несебичното и срдечно гостољубие кое ги карактеризира манастирите, претставува видлив пример на пожртвуваност и служење на монасите на својот ближен. Поскриен е начинот на кој монасите ја изразуваат својата љубов кон луѓето, преку молитва за нив. И како што духовно возрастува монахот, неговата молитва за сета твар, за живите и упокоените, станува сè потопла и попостојана.
Како што Светиот отец Силуан Атонски напишал: ‘Има луѓе кои велат дека монасите треба да му бидат од некаква корист на светот, а не да јаде леб за кој не се потрудил, но ние треба да ја разбереме природата на монашката служба и како тој треба да му помага на светот. Монахот е некој кој се моли за целиот свет, кој плаче за светот и ова е неговата главна задача. Но кој е тој што го наведува да плаче за целиот свет. Тоа е нашиот Господ Исус Христос, кој го вдахновува со таква љубов. Тој му ја дава на монахот благодатта на Светиот Дух и преку неа срцето на монахот омекнува и тагува за луѓето, бидејќи не сите се спасени. И нашиот Бог толку ги сожали луѓето што благоволи да пострада на крст заради нив. И Мајката Божја имаше во срцето слична жал за луѓето и посакуваше сите да се спасат.
Монасите својата комуникативност ја изразуваат и преку духовните четива за верните, преку своите писма и особено, преку повременото доаѓање во светот од послушание кон Црквата, заради проповеди, вршење исповед и друга пастирска служба.
Придонес на монаштвото е и запазувањето на верата, јазикот и ентитетот на православните народи во периодот под Турска окупација, што е општо познато од историјата.
Социјалната свест на монахот не се постигнува лесно. Таа е плод на долга и постојана борба. Без неа и без благодатта монахот не може да го надмине себељубието и станува несоцијален. Кога православните манастири и малите монашки заедници собрани околу старецот функционираат правилно, тие стануваат центри кои го просветлуваат православното општество, градејќи го според Христовите идеали. Затоа секој осветен монах или православен христијанин станува центар на вистинската Богочовечка заедница.
Денес кога животот станува сè поиндивидуален, асоцијален па дури и антисоцијален, православното монаштво едноставно и смирено ја покажува заедницата на православната Црква. Тоа им помага на затворените и фрустрирани души да се отворат кон Бога и кон своите браќа, да не се плашат да покажат љубов, и тоа не само кога очекуваат да им се возврати, туку и кога ништо не добиваат за возврат.
Сартр во секој човек гледаше закана за својата слобода. Смирениот, пак, и свет руски подвижник Серафим Саровски, од друга страна, во секого ја гледаше својата радост, па така и им се обраќаше.
Преку Крстот и Воскресението Христово, смртно заболеното општество на нашата падната природа се преобразува во вечна и здрава заедница на новиот човек во Христа.
Архимандрит Георгиј Капсанис
Игумен на Григоријатскиот Манастир
Света Гора
———————————————————————————————————————
Соборот на свети архангел Михаил и другите бестелесни небесни сили се слави на 08 (односно 21) ноември. Зошто? Според библиското предание – светот е створен во почетокот на месецот март, односно во пролетна состојба, па овој празник во чест на деветте ангелски чинови е назначен во ноември, кој е девети месец според март. Денот на Страшниот суд и времето на Второто Христово Доаѓање, Отците го нарекуваат Осми ден. Во тој ден ќе се соберат сите ангелски сили како придружба на Господа кој доаѓа по втор пат.
Ангелите се створени пред да биде створен светот, а самите не се творци на ништо. Ангелите според природата се божествени духови, второстепени светлини, нематеријален огнен пламен, брзодвижни умови. Тие се словесни, самовластни (имаат слободна волја самите да одлучуваат), според Божјата благодат се бесмртни, бавни се кон злото, но не и сосем неподвижни. Сепак, сега навистина се неподвижни кон злото, но не според природата, туку според Божјата благодат и својата доброволна блискост со Доброто. Се разликуваат според славата, достоинството и службата. Се делат во девет чинови, кои пак, се поделени во три иерархии:
Серафими – разгоруваат огнена љубов кон Бога
Херувими – просветуваат со премудрост и богопознание
Престоли – разумни и според благодатта богоносни, им даваат сила на правосудност на престолите на земните судии и владетели
Господства – господарат со пониските чинови кои не им се робови, туку служат со радост, им даваат сила и мудрост на земните господства, нè учaт да владееме со волјата и чувствата
Сили – даваат сила за чудотворства и им помагаат на послушниците и слабите
Власти – ги смируваат демоните, одбиваат искушенија, им помагаат на подвижниците
Начела – начелствуваат со пониските чинови, се грижат за државите, народите, племињата, нè учат да ги почитуваме старешините, и ги поставуваат достојните на старешинство
Архангели – благовестат, пророкуваат, ја закрепнуваат верата
Ангели – ги пренесуваат Божјите тајни и намери, поттикнуваат на добродетел
Само највисокиот чин прима светлина и познание од самиот Бог, а сите пониски чинови се просветуваат и ги примаат тајните од повисоките чинови. Тие копнеат по светлината и Божјото познание, па, Бог и на човекот му ги открива тајните на својот домострој преку нив, не затоа што тие му се неопходни, туку зато што во тоа „ангелите сакаат да ѕирнат” (1.Пт. 1:12). Не им треба ни јазик ни слух, туку без изговорен збор ги предаваат еден на друг своите мисли и одлуки. Тие секогаш прават само едно: му служат на Бога и го фалат со песна.
Сите тие заедно се нарекуваат ангели (вестници), затоа што сите се Божји служители, учествуваат во нашето спасение. Иако тоа не е нивната единствена служба, тие заради неа од Светиот Дух во Светото Писмо го добиле името. Според тоа и серафимите како највисок и на Бога најблизок чин се нарекуваат архангели (т.е.. “први ангели”), што во овој случај не е име на чинот, туку на службата (за да не ги поистоветуваме со осмиот ангелски ред); архангели (серафими) има осум: Михаил, Гавриил, Рафаил, Уриил, Јеремиил, Салатиил, Јегудиил, Варахиил. Секој од нив, пак, има различна задача: свети Михаил, на пример; да ја брани православната вера и Божјиот народ, свети Гавриил да благовестува…
Ангелите се создадени повисоки од нас (Пс 8:6), бидејќи немаат тела, ниту телесни страсти (иако не се сосема бестрастни, зашто само Бог е сосем бестрастен). Телесно не се ограничени, не добиваат облик според законите на материјалниот свет, не се попречувани од созданието и материјалните предмети, не се подложни на земните закони на времето и просторот, но се просторно и временски ограничени, зашто им е потребно движење со определена (иако надразумно голема) брзина и време (иако несфатливо кратко) да преминат од едно место на друго. Велиме дека се бестелесни (зашто немаат тело како нашето) односно имаат фини “воздушни” (етерни) тела, зашто навистина само Бог единствено е бестелесен. Велиме дека се нематеријални, бидејќи нивната природа е многу поистенчена од грубото човечко тело и сродна е со човечката душа, но, тие во споредба со Бога се и материјални и груби, зашто само Бог е нематеријален (ова посебно го истакнува преп. Јован Дамаскин на повеќе места во своите дела). Нам, како што вели свети Василиј, секогаш ни се јавуваат во облик на своите тела, иако, како што вели свети Јован Дамаскин, не онакви каквишто се, во целосниот и застрашувачки сјај, туку во сјај што е приспособен на нас. Ито така, можат да земаат облик каков што Бог ќе им заповеда, на пр; на човек, или на облак, или на огнен/светлоносен столб. Но, некои Отци посебно нагласуваат дека ангелите и сите создадени духови во својот сопствен облик имаат човечки лик.
Тие нè застапуваат пред Бога, молејќи се за нас и со нас, а ни ги донесуваат Божјите дарови. Според схемата на деветте ангелски чинови на земјата постои соборностната Православна Црква.
Ѓаволите имаат иста природа како ангелите – немаат материјално тело. Она што за човекот е смртта, тоа за ангелите е падот, одвраќањето од Бога – потоа за нив нема покајание. За човекот, имено , покајанието е можно само заради слабоста на телото и ограниченоста на сознанието. Бившиот ангел Деница (гр. Εωσφορος или Φωσφορος, лат. Lucifer – се имиња на утринската ѕвезда деница т.е. на планетата Венера кога се јавува пред изгрејсонцето (види Ис. 14:12; Лк 10:18). За него некои велат дека бил херувим – Јез. 28:14, а други пак, дека припаѓал на највисокиот чин и бил еден од архангелите. Деница начелствувал над десетте ангелски чинови. Нему му било доверено чувањето на земјата. На почеток, имено, во знак на Триедниот Бог, биле создадени десет чинови, како што три и еден помножени со себе и собрани даваат десет.
Деница сакал да стане рамен на Бога. Како една толку совршена природа можела да посака такво невозможно нешто – да биде рамен на Неспоредливиот, на Оној што е над секое создание и според Својата суштина нема ништо слично со созданието? Секако, тој не сакал да го “замени” Бога, туку посакал нешто што Бог не го сакал, нешто што е против Божјата волја, а тоа само според себе значи барање на независност која му припаѓа само на Бога, поставување на својата волја на исто ниво со Божјата и отпаѓање од Бога. А, што тоа тој можел да сака против Божјата волја? Тоа е: постигнување на блаженството со свои лични сили. Така, заради својата гордост се одвоил од Бога, го отфрлил просветувањето и честа од Бога. Така настанало и злото кое што е отсуство на доброто. По него паднал и целиот негов чин, како и многу ангели од другите чинови, на пр: начела, власти (види Еф. 6:12) Некои велат дека дури третина од небесната војска паднала, а други велат дека тоа се случило во четвртиот ден, по создавањето на светилата. Заради својата злоба демоните станале помрачени, без Божјата Светлина, иако ја задржале истата природа, истите својства и сили како ангелите. Од небото, односно од својата заедница, тие биле исфрлени од послушните ангели на Бога на чело со светиот архистратиг Михаил. Грижата над земјата и заповедништвото над сите војски ги презел токму Михаил. Тој во времето на падот на сатаната во гордост и во бездна, ги собрал сите ангелски чинови и громогласно воскликнал: „Да внимаваме! Да застанеме смерно, да стоиме со страв пред нашиот Творец, и да не помислуваме ништо спротивно на Бога! Да видиме какви страдања претрпеа оние што беа создадени заедно со нас и до сега заедно со нас беа причестници на Божествената Светлина! Внимавајте како тие заради гордоста одеднаш од светлината се струполија во темнината и од висините паднаа во бездна! Да видиме како падна од небото утринската ѕвезда Деница и се разби на земјата!” Тогаш сите ангелски чинови на чело со Михаил сложно запеале: „Свет, Свет, Свет е Господ Саваот, полни се небото и земјата со Твојата слава!”
Од завист и љубомора сатаната (евр. “противник”) и човекот го наговорил да падне. Но, тој и неговите приврзаници немаат никаква власт ни моќ над никого, освен кога Бог според својот домострој тоа ќе им го дозволи (како во случајот со Јов или со евангелскиот настан со свињите). Кога ќе добијат дозвола, се преобразуваат според својата фантазија во каков што сакаат облик. Заради склоноста кон зло, тие на својата природа и’ придодале нешто што на неа не и’ било својствено: тие паднале во плотско (телесно) размислување, ги презеле плотските страсти кои не ги имале, и дури и човекот го надминале во нив.
Ѓаволот (од гр. διαβολος – разделувач) го добил ова свое име затоа што ги клевети и разделува добродетелите и оние што ги сакаат и ги држат добродетелите, а меѓу луѓето го клевети и самиот Бог. За иднината нагаѓаат, гледаат во далечина и движејќи се бргу разгледуваат многу места, го знаат Светото Писмо, па што според тоа ќе дознаат тоа и го “пророкуваат”. И тие имаат своја сопствена иеархија и се разликуваат според степенот на злото и силата. Неколку свети Отци зборуваат и за тоа, дека во невидливото царство на духовите на злобата постојат посебни „престолни места”, на кои седат кнезовите на демоните.
Ѓаволот по Христовото доаѓање прв пат дознал дека е осуден на пекол: кога Господ Исус Христос бил распнат, ѓаволот бил врзан во пеколот. Таму ќе се чува до пред крајот на светот, кога накратко ќе биде пуштен. Наместо паднатите ангели се прибројуваат одбраници од светите чинови, секој според величината и видот на своите заслуги. Господ нема да дојде да суди сè додека бројот на отпаднатите ангелине се надополни со свети луѓе (така велат преп. Симеон Нов Богослов и Лаврентиј Черњиговски). Пред крајот, нема да има паднати духови во адот, туку сите ќе бидат на земјата и во луѓето. Самиот сатана ќе се всели во антихристот, а свети архангел Михаил него ќе го убие и сатаната конечно ќе го врзе и ќе го предаде на вечен оган и мака.
Што се однесува до положбата на Небесата и Пеколот – Светото Писмо, богослужбата, житијата на светите, делата на светите Отци, сите тие велат дека Рајот и Небесата се „горе”, а Адот „долу.” Тие не се наоѓаат во нашиот просторно-временски систем, тие се таму, тука и започнуваат, но се протегаат во сосем друга димензија.
———————————————————————————————————————
ЕПИТИМИЈА У ДРЕВНИМ МОНАШКИМ УСТАВИМА
Протојереј-ставрофор проф. др Радомир Поповић
Начин живота и подвига монаха у општежитељним манастирима древног истока прилично је познат и могуће га је реконструисати на основу монашких правила или устава који су сачувани или непосредно од самих оснивача манастира или од њихових непосредних ученика и наследника. Пажњу савремених истраживача и богослова, између осталог, привлачи и питање како је протицао свакодневни живот монаха у великим монашким заједницама које су често бројале и по неколико хиљада монаха. Ако је циљ монашког начина живота и подвига потпуно уподобљавање Богу и Његовим светима, и ако је подвиг стално кретање, напредовање на лествици духовног усавршавања на којој понекад има и духовних падова, једно од питања које се поставља јесте и како је вршено поправљање путем епитимија оних који су се огрешили о нека правила монашког живота и подвига, која су јеванђелски утемељена и опитно доживљавана и преживљавана у животу оних који су савлађивали све препреке на том путу.
Епитимије које су старији и искуснији подвижници упућивали почетницима и онима који греше нису схватане као казне, већ као поправне мере, духовни лекови чија је примена доносила духовно оздрављење. Зато су епитимије са радошћу прихватане и порађале су зреле духовне плодове. Понекад су и сами монаси од духовно искуснијих монаха тражили, односно захтевали да им наложе одговарајуће епитимије јер су и сами били свесни да им је то корисно и да на други начин не могу победити гордост, себичност, лењост, немарност, униније и друга искушења у која су западали.
Од оног тренутка када искушеник уђе у монашку заједницу његов подвиг не престаје све до упокојења. Монах се могао огрешити о сами поредак у манастиру, о поредак који је владао у храму за време богослужења и молитве, у трпезарији као другом храму, затим приликом обављања различитих послушања или према другим монасима – подвижницима. Да би се сачувао основни циљ и сврха монашке заједнице као такве (са чврсто изграђеним поретком свакодневног живота), монашка правила – почев од оних најстаријих познатих – до појединости регулишу обавезе и дужности, односно монашка послушања, која су за спољни свет често неразумљива и, чак, бесмислена. Овде ћемо их размотрити укратко указујући на конкретне примере узете из древних монашких устава.
Разматрана су монашка птравила, односно монашки устави најстарији по времену настанка, а који се односе на општежиће, односно киновију, као што су правила Преподобног Пахомија Великог, Светог Василија Великог, Преподобног Јована Касијана и, најзад, Преподобног Венедикта Нурсијског, као накарактеристичнија и као она која су у потоњој хришћанској историји извршила велики и одлучујући утицај на остале утемељиваче монашких устава или осниваче појединих монашких редова.
Ступање у заједницу
Епитимије или духовно-поправне мере којима су подвргавани монаси у великим монашким заједницама (општежиће) обухватале су живот монаха од тренутка његовог ступања у заједницу спасаваних, па све до краја земаљског живота. Правила монашког живота обухватају све могуће аспекте обитавања у манастиру: молитвено правило, послушања, рад, исхрану, одећу, међусобне односе монаха, контакте са спољним светом, све аспекте могућих преступа у области духовног живота, као и објективне услове постојања једне монашке заједнице.
Онај ко се по слободном опредељењу и избору одлучио да ступи на пут монашког подвига, чинио је то слободно и ничим изнуђено. Ни то, међутим, није било довољно, и то није било све. Његова слободна воља и опредељење требало је да буду потврђени и одобрени у самој обитељи. Онај ко далази из света у највећој могућој мери кида све везе са светом из кога је долазио: породичне, пријатељске, везе у материјално-имовинском погледу. За спољни свет постаје странац. Одрицање од света и свега што је у свету не одликује само почетак, већ цео даљи живот. Новопридошли у манастир је, према правилу Преподобног Пахомија Великог, неколико дана проводио испред улазних врата манастира намерно непримећен од братије. Ако је остао упоран у својој намери, најпре би га примао монах – гостопримац. Новопридошли је подвргаван пажљивом проверавању зашто је дошао у манастир: да није побегао из света бежећи од казне за учињена недела, да ли има искрену и чврсту намеру да ступи на тежак пут монашког живота. Пошто се све то провери, следи упознавање новака са духовним и свакодневним поретком и послушањима унутар монашке заједнице и постепено прилагођавање новака истим – према његовим склоностима. Затим је новаку скидана одећа у којој је дошао из света и облачена му је монашка одећа, а најпре је упућиван у молитвено правило. Одећа у којој је дошао у манастир из света чувана је до његовог коначног остајања у манастиру, а потом је давана сиромасима које је манастир помагао. Ако би се током дужег временског периода показало да придошли новак евентуално није достојан да трајно остане у манастиру, враћана му је његова световна одећа, а он је – као недостојан – изгоњен из заједнице, и то по ноћи «попут разбојника»1) коме није место у манастиру
2). Св. Василије Велики у својим опширним монашким правилима на питање да ли треба примати свакога који долази и да ли их одмах треба убрајати или тек после испитивања (правило 10), укратко одговара да би «било опасно одбијати оне који преко нас хоће да приђе Господу…» Он ипак упозорава да «се не може допустити да се неопраним ногама гази по часним поукама»
3). «Тако и ми треба да дознамо претходни живот оних који нам долазе.» (правило 10). «И уколико код њих нађемо извесну чврстину, ми их без опасности можемо примати. У противном случају, треба да их одбијамо док још нису примљени, како бисмо их учинили безопасним по братство.»
4) Код Преподобног Венедикта Нурсијског одредбе о пријему новака у манастир су сличне. Они који долазе из света – ако су упорни – четири – пет дана куцају на врата, а примани су на неколико дана као гости. Прима их монах којем су поверавани новаци и који је био способан да им предочи све тешкоће на монашком путу. Проверавање такве врсте трајало је око једну годину. После два месеца боравка, новаку је читано Правило. Исто је чињено после шест месеци боравка у манастиру. Ако је новак остао доследан у својој одлуци, остајао је и даље, а након четири месеца му је по трећи пут читано Правило. Тада је приман у монашку заједницу. Свечано обећање је давао у храму, пред свом братијом, где се заветовао на послушност Богу. О томе је састављао повељу коју је потписивао и својом руком стављао на олтар, затим се свој братији три пута клањао до пода и постајао је члан братства. Као и код Преподобног Пахомија Великог, остављао је световно одело и – у случају да напусти манастир – скидао монашку одећу и облачио световну напуштајући манастир.
5) Молитвено ћутање
Полазећи од тога да је монах неко ко има потребу да се увек каје и да стреми све већем и већем савршенству, нигде се не каже да је монах без греха. Напротив, монах себе увек сматра грешним и има потребу за очишћењем. Сваки пад – свестан или несвестан – кроз покајнички подвиг има могућност зацељења и устајања. Монаху на том путу помажу духовно искуснији монаси – старци или настојатељ – авва. Монашки устав Преподобног Пахомија Великог (настао у првој половини 4. века у Тавениси, Горњи Египат) предвиђа поступност у давању епитимија, које никада нису само казне и одмазда, већ поправна мера, лечење, зацељивање грехом задобијених рана које не треба ни сакривати нити занемаривати, већ одмах и поступно лечити. Према сагрешившем најпре треба показати велику љубав и разумевање оних под чијим је духовним старањем.
Монах се могао огрешити о постојећи манастирски поредак. Грешка је одмах уочавана и истог тренутка је – без одлагања – следила одговарајућа епитимија. Посебно пажња је посвећивана богослужбеном поретку и реду који влада у храму у току богослужења. Ако се, рецимо догоди да се неко насмеје или да разговара за време читања Псалтира или молитава или у сред читања, „нека одмах одреши опасач и нека стоји погнуте главе и спуштених руку пред олтаром, а старешина обитељи ће га укорити. То ће исто учинити када се браћа састану у трпезарији“.
6) Св. Василије каже да је смех код подвижника „знак неуздржљивости, необузданих покрета и надмености у души која се не сузбија строгим разумом“.
7) Преподобни Јован Касијан, пак, инсистира на ћутању за време богослужења: „Нико не кашље, не зева, нити кија, нити произноси било какав звук, и једино што се чује јесте глас свештеника…“
8) По истом правилу, онај ко безразложно прекида молитвено ћутање чини двојак грех: према себи јер не приноси пажљиво молитву Богу и против ближњег – јер га омета у молитви.
9) Господарење временом
Богослужбени поредак је посебно поштован и уређен. Свако огрешење о богослужбено-молитвено правило изискивало је брзу и одговарајућу епитимију. Правила посебно имају у виду немарно кашњење на почетак молитве. Ко дању на одређени позив трубе касни на молитву, „биће укорен и остаће на ногама у трпезарији“.
10) За исти преступ у току ноћне молитве узима се у „обзир да се због слабости тела нешто више допушта, те дође после треће молитве, биће укорен на исти начин као и када се ради о састанку или јелу“.
11) Преподобни Венедикт Нурсијски је по овом питању конкретнији. Ко касни на богослужење после Псалма „нека стоји иза свих, или на неком одређеном месту које је авва одредио за такве лењивце“. “То чини ради тога да би таквога сви могли видети“ – како настојатељ, тако и сви остали.
Ово „одређујемо зато да би се кад их сви гледају, поправили макар због своје срамоте. Кад би остали ван храма, можда би поново легли и спавали или би ван седели и препустили се брбљању…“
12) Дотични је био обавезан да после богослужења од све братије тражи опроштај за учињени преступ. Св. Јован Касијан је још строжи када каже да онај који касни на 3. 6. и 9. час пре завршетка првог псалма није могао ући у храм, већ је остајао ван храма и тражио је, клањајући се свима до земље, опроштај од братије.
13) Правила монашког општежића посебно воде рачуна о одлученима од заједничке молитве и од заједничке трпезе мада се такви преступи нису сматрали великим. Одлучен од заједничке молитве је на одређено време, док се не покаје за учињени преступ, одвојен од осталих и за време молитве. Са од заједничке молитве одлученим монахом нико од остале братије није смео да се моли јер такав је „себе предао ђаволу“. Мољење са одлученим је „неразумно састрадалништво“, и такав себе предаје самом ђаволу и подлеже казни.
14) Ономе који се, пак, усуди да се дружи са изопштеним братом, да с њим говори или му нешто да, следи иста казна као и изопштеном.
15) Кашњење у трпезарију такође захтева епитимије. Обед је почињао молитвом. Ко закасни на почетку обеда и дође после молитве био је „опомињан два пута“. Ако се – и поред две опомене – не поправи, следи епитимија која се састоји у одвајању од осталих, па је преступник за време обеда седео „на издвојеном месту лишен вина“.
16) Епитимији је подлегао не само онај који закасни, већ и онај ко раније изађе раније из трпезарије – пре молитве која се чита после јела. Такав је примораван да за време следећег оброка једе издвојен и морао је да се јавно покаје пред свом братијом.
17) Преподобног Пахомија правило о поретку у трпезарији и за трпезом је одређено до најмањих појединости. Ко за време јела говори или се смеје, нека се покаје, и нека одмах тамо буде укорен и нека стоји док се не дигне неко други од братије.
18) Монасима је у трпезарији забрањено „пружање руку према храни пре него што то учини настојатељ“. Забрањено је и гледање около како други једу.
19) Ко, опет, закасни за обед у трпезарији, „нека се покаје, или нека се врати гладан“.
20) Изрицање епитимије – одговорност настојатеља
Епитимије је увек изрицао авва или настојатељ. Епитимија се спроводи појединачно и извршава пажљиво. О томе се такође старао авва или настојатељ. О спровођењу епитимија су се старали и остали монаси. Брига и обазривост остале братије према подносиоцу епитимије била је веома важна. Монаси нису смели бити солидарни са преступником и сами су морали водити рачуна да епитимија савесно и до краја буде испоштована на духовну корист онога који се поправља. Најчешће казне су, како смо видели, остајање преступника без трпезе или неучествовање (одсуство активног учествовања) за време богослужења: монах под епитимијом није могао да чита или пева Псалтир све док се не поправи. Иста казна га је сналазила и у трпезарији: јео је сам, одвојен од братије и после заједничког обеда. По Венедиктовом правилу, монах одлучен од богослужења и трпезе у храму је лежао на поду и молио опроштај од свих све док авва не би рекао „довољно“. Исто тако, за време богослужења није смео ништа да поје и чита у храму.
21) Монах под епитимијом је, на неки начин, био издвојен, изолован од остале братије све док се не покаје. Монаси са њим нису смели ни да разговарају.
22) Монаси који би се усудили да са таквима ступе у било какав контакт „нека буду кажњени“.
23) Око извршавања епитимија старао се авва. Он је то лично чинио или је, пак, онима који су под епитимијом слао старију браћу, која су кадра да их нечему науче и која ће им напомињати да епитимије подносе са смирењем јер је – по речима Св. Василија Великог – епитимија „суд Божји“ и настојатељ је дужан да се стара јер из његових руку ће се, као што је написано (Језек 3, 20) тражити крв брата који падне у грех и остане у њему не будући поучен како да се поправи.
24) Св. Василије Велики посебно говори о духовној одговорности настојатеља у братству. Он је „образац вернима“ (1 Тим 4, 12). Он треба да „великодушно подноси оне који из неискуства не испуне неку од својих обавеза, да не прелази ћутке преко погрешака, али и да буде кротак са непослушнима и да им са свим милосрђем и умереношћу даје лекове, … да је способан за подвиг са јакима и да носи немоћи слабих, да је у стању да све чини и говори на усавршавање оних који са њим живе“.
25) Сем тога, духовну поуку братији даје само онај монах који за то има благослов. Ако неко то чини на своју руку, биће кажњен: „Стога онај ко да одговор (можда и исправан) али без надлежности, заслужује да буде кажњен за нарушавање поретка.“
26) Настојатељ не треба да кажњава са страшћу „јер изобличавати брата са гневом и срџбом не значи ослобађати га од греха, него на самога себе навлачити кривицу“.
На грех се, свакако, гневити, али не грешити у исправљању других. Авва, с друге стране, „треба да устане против сваког греха, те да строгошћу казне покаже своје ватрено расположење“.
27) Св. Василије Велики кажњавање упоређује са лечењем душе и са учењем заната и лекарске вештине Он каже да авва духовно лечи и од сувишка и од недостатка. Треба да прихватамо оштрину прекорне речи и горке лекове кажњавања. Препоручује „трудољубиву молитву, дуготрајно покајање и строго држање“. Одговорност настојатеља је веома велика. Он има одговорност лекара. Не сме да се гневи на слабе и немоћне. Мора да се, свим силама, бори против болести – ако треба, и најстрожијим мерама. Од потчињених му монаха пажљиво и упорно мора одстрањивати таштину, празнословље, спавање, лењост, преједање, роптање. За сваки наречени порок мора нудитy лек који је супротан датом пороку и слабости.
28) Светитељ налаже поступност у лечењу оних који се не покоравају. Авва пре свега мора да буде сажаљив према онима који греше. На првом месту примењује благу поуку. Затим преступника треба „озбиљније укорити пред свим братством и на сваки начин му саветовати да прихвати исцељење“. Али ако не прихвати, и „сам постаје свој џелат, треба га уз много суза и плача душе, одсећи од општега тела као покварен и сасвим неупотребљив уд“. Лажна, пак, снисходљивост према онима који су окорели у пороцима представља, по Св. Василију Великом, издајство истине.
29) Који су под епитимијом, посебна су брига и старање настојатеља. Они су по заповести игумана добијали искуснијег монаха и старијег, и мудрог брата „који ће их охрабрити и наговорити на понизно кајање“ и „нека се сви моле за њега“.
30) Епитимија се схвата као лек. „Лек, пак, у исти мах треба да буде и казна за грех и подстрех за упражњавање у беспристрашћу душе … Ако неко узме хране пре времена или неуредно, нека већи део дана остане без хране. Онај ко једе претерано или неуредно, нека у време јела буде одлучен од хране и приморан да гледа на друге који једу уредно. Ко изговара празну реч, увреду на ближњег, лаж или нешто друго од оног што је забрањено, нека се опамети уздржањем стомака и ћутањем.“
31) Опомени и прекору понекад подлеже и сам авва или настојатељ. Св. Василија правило предвиђа и ту могућност и саветује да старији међу братијом треба да опомињу настојатеља ако овај у нечему погреши „да се не би нарушио добар поредак, такве напомене треба да чине само они који су одмакли у старости и благоразумности“.
32) Правило Преподобног Пахомија предвиђа да су монаси обавезни да пажљиво слушају редовне духовне поуке које им авва држи. Ако се догоди да „ко од оних који седе заспи за време предавања које држи настојатељ куће или обитељи, нека га одмах присили да устане; и тако ће остати стојећи док му не буде наре|ено да седне“.
33) Авва је, исто тако, у току поуке проверавао како се од стране братије усваја оно што им се говори: „Нека сви по реду, како седе или стоје, понове напамет што им буде наређено. Ако неко од њих заборави или је несигуран у говору, биће укорен због заборава или немарности.“
34) Овде се, свакако, има у виду одржавање пажње и духовне будности за време свакодневне поуке. Само физичко присуство на поуци није било довољно. Ово је веома значајно ако се има у виду да многи од Пахомијевих монаха нису били писмени, и зато је усмена поука била веома важна.
Особито су строге казне за охолост, гордост, гунђање, непослушност. Ако се не покаје, „нека га јавно укори пред свима“. Ако ни тада не покаже покајничко расположење, монах ће бити изопштен и „нека се подрвгне телесној казни“.
35) За теже преступе, монах је одлучиван од стола и из храма. Нико од братије није смео с њим да говори: „Сам нека обавља посао који му се да… Јело му се даје без благослова.“
36) Међусобни односи монаха
Живот у монашкој заједници захтева међусобну одговорност монаха у сваком погледу. Монах је, грешећи, наносио штету себи самом, али исто тако и другима око себе, а понекад и целој монашкој заједници. Зато су епитимије за преступе који се односе на међусобице монашких лица посебно санкционисане путем епитимија. Ко, рецимо, узме туђу ствар, „нека му је ставе на плећа, и учиниће јавно покајање пред свима, и стајаће у трпезарији“.
37) За лењост, изражену мржњу, непослушност, лаж или за давање одговора уместо послушности, или за оговарање братије и странаца монах би одмах био пријављен манастирском настојатељу.
38) За клевету, пак, и неговорење истине, монаху је следила опомена, и то два пута. Уколико се не покаје, биће одвојен од братије седам дана, а од хране ће добијати само хлеб и воду све док не обећа да ће се одрећи ових порока који трују међубратске односе, и тада ће му бити опроштено.
39) Гневљив и свадљив брат био је најпре опомињан, и то шест пута. Ако то не помогне, седми пут је премештан на последње место у братији. Могао је бити враћен у првобитно достојанство уз сведочанство тројице монаха који су гарантовали да ће се он покајати .
40) У великим монашким заједницама се догађало да поједини монаси подбуњују монахе на непослушност и тако угрожавају невине монахе. Такви су добијали најпре три опомене. Ако нису показали покајничко расположење, извођени су ван манастира и „шибани пред вратима“, а од хране су – док се не покају – добијали само хлеб и воду.
41) Било је братије која се безразложно жалила и изговарала да добија тешка послушања која не може да изврши. Такви су били опомињани пет пута. Ако се није покајао, био је смештен у болесничку собу. Ако се, пак, докаже да се такав монах ипак с правом жалио, бивао је кажњен његов непосредни настојатељ што га је безразложно кињио.
42) У монашким заједницама подвижницима је било строго забрањено да се шале или играју са малолетницима. Таквима су следиле три опомене. У противном, саветовано му је да се „окане те фамилијарности“ и подлегао је строгој казни.
43) Тешки преступ је било осуђивање других. Таквом је судио монашки збор од двадесет или тридесет монаха, а правило је налагало да „га лише положаја и ставе на последње место док се не поправи“. Ко се, пак, жали на телесну немоћ и не извршава правила, одвођен је међу болеснике, и „јео је са незапосленима“ док се не покаје.
44) Монах који одбија опомене и савете које му дају настојатељ и искуснији духовници подлегао је правилу које каже: „Нека се на њега примене оштрији поступци, нека се подвргне казни шибања.“
45) Ако и то не помогне, „нека настојатељ онда пређе на још делотворније средство: он сам и сва братија моле за њега да Господ, коме је све могуће, опет врати здравље болесном брату“.
46) Однос монаха према манастирској имовини био је такође уређен до појединости. Монах је сиромах који нема ништа своје. Све што има припада заједници: одећа, храна, оруђа за рад, сав манастирски иметак. Ако се догоди да монах намерно или ненамерно разбије глинену посуду, чинио је покајање за време шест вечерњих молитава.
47) Ко, пак, изгуби неку ствар, бивао је јавно укорен пред олтаром. Ако изгуби нешто од своје одеће, неће добити изгубљено за три седмице, већ четврте седмице – пошто принесе одређено покајање.
48) Ако се догоди да неко остави одећу на сунцу до трећега дана, власник ће бити кажњен, а покајање ће извршити јавно пред братијом – и у трпезарији и у храму.
49) Монах и спољни свет
Везе монаха са спољним светом биле су само по потреби која је од општег интереса за монашку заједницу. Монаси се сами издржавају искључиво од свога рада. Нису смели да просе милостињу, напротив, они су помагали сиромашне и невољне. О послушањима ван манастирске заједнице древни монашки устави такође доносе одредбе које иду до најмањих појединости. Св. Василија правило упозорава да „спољашња послушања треба давати онима који могу да путују без штете по своју душу, и да буду на корист онима које сусрећу“.
50) Ако нема монаха подобног за путовање, „боље је претрпети сваку оскудицу и тескобу, чак до смрти, него ли ради телесне утехе, изгубити из вида несумњиву штету“.
51) Када се путујући брат врати са пута, правило предвиђа да он буде испитан. Наиме, треба „сазнати шта је радио, какве је људе срео, шта је разговарао, какве је мисли имао у души, да ли је читав дан и ноћ проводио у страху Божијем, није ли погрешио у нечему, није ли нарушио неко правило, и ако јесте – да ли принуђен спољашњим околностима, или због сопствене немарности“.
52) Контакти са светом који је монах напустио и којег се одрекао морају бити добро проверавани и предупређени како монаху не би доносили саблазан сваке врсте. Код Преподобног Венедикта Нурсијског Правило по том питању детаљно разматра све аспекте монаха који – по послушању – путују ван манастира. Монаси се моле за братију која је на путу. Када се ови врате са пута, на крају заједничког богослужења „треба да легну на земљу, да траже молитву за све што су учинили на путу и за оно што су видели или чули и што су рекли језиком својим“.
53) Занимљиво је да Венедиктово правило каже „нека их нико не пита о ономе шта су чули или видели изван манастира јер је то веома шкодљиво“.
54) У везе монаха са спољним светом спада, свакако, и виђ|ање са својом родбином. Странствовање од породице и најближих крвних сродника је саставни део живота монаха. Према правилима Преподобног Пахомија Великог монахиње у манастиру су могли да посете само чланови најуже породице из света (родитељи, браћа, сестре, …), и то у присуству „старијег човека“. У разговору са посетиоцима не смеју говорити о световним стварима.
55) Ко изађе из манастира, предвиђа Правило Св. Венедикта, и жели да се опет врати, нека обећа да ће се потпуно вратити. Повратник је приман, али на последње место. Ако се догоди да опет изађе из манастира, био је – по снисхођењу – опет приман до трећега пута.
56) Закључак
Дат је основни приказ најстаријих општежитељних монашких правила у временском распону од 4. до почетка 6. века. За све њих је карактеристично да имају исту основу, и темељ и извориште у древном египатском монаштву и правилима Преподобног Пахомија Великог (+346). Св. Пахомије је утицао на Св. Василија Великог (+379) и његова монашка правила. Пахомијева правила су исти утицај извршила на Преподобног Јована Касијана (+ око 430), а Св. Василије Велики је утицао на правила Преподобног Венедикта Нурсијског (+ око 432). У разматраним монашким правилима има доста понављања, она су са мањим или већим разликама иста. Можда монашка правила која су по времену настанка млађа садрже више појединости, детаља, конкретнијих одредби и прописа који се тичу спољашње форме манастирског уређења и поретка у њему.
Изнета разматрања се односе на само један аспект богатог садржаја монашких устава – на епитимије и њихову примену у свакодневном животу монаха. Епитимије су, пре свега, поправно-дисциплинска пракса којом су се руководила општежића. Видели смо да су схватане као духовно-назидатељна средства на путу духовног усавршавања монаха – подвижника.
Напомене
1) Преподобни Јован Касијан, Правила 4,6
2) Преподобни Пахомије Велики (+347), Монашка правила, код блаженог Јеронима у ПЛ 23, 61-90; Правило Светог Пахомија, прев. М. Јапундзиц, у, Х. Борак, Редовницка правила, Загреб, 2005, 60-82; Житије Преподобног Пахомија, Ј. Поповић, Житија Светих за мај, Београд, 1974, 385-410; О Монашким правилима, видети, Древни монашки устави, прев. са руског С. Продић, Шибеник, 2004; Паладије Еленупољски, Лавсаик, прев. са руског С. Продић, Шибеник, 2002, 60-62.
3) Св. Василије Велики (+379), Опширна правила, у, ПГ 31, 890-1052. Опширних правила има 55, и она су састављена у виду разговора, односно постављених питања и одговора. Српски превод ових правила видети, Иринеј (Ђирић) Епископ бачки, Духовна стража 1(1928) 1-6, 89-98, 177-184, 253260; 2 (1929)1-5, 89-93, 169-172, 249-253; 3 (1930) 1-10, 88-92, 165-174. Житије Св. Василија Великог, Ј. Поповић, Житија светих за јануар, Београд 1972. Св. Василије Велики, Трагом јеванђелских подвига, прев. са руског Н. Ковачевић, Манастир Хиландар 1999, 113-174, хрватски превод, Свети Базилије Велики, Опсирна правила у питању и одговору, прев. П. Белиц, у, Х. Борак, Редовницка правила, Загреб, 2005, 102-179. Ј. Поповић, Проблем спасења по учењу Св. Василија Великог, Богословље 11 (1937) 360-368. Василије архиепископ бриселски, Еклисиологија Св. Василија Великог, Православна мисао 11 (1968) 23-45; А. Јевтић, Теолошко дело Св. Василија Великог између „Никејаца“ и „источних“, Теолошки погледи 12 (1979) 177-192; А. Јевтић, Увод у теологију Кападокијских Отаца о Светом Духу, Теолошки погледи 6 (1973) 22-36.
4) Свети Василије Велики, Опширна правила, 10.
5) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило 58.
6) Преподобни Пахомије Велики, Правила, 1,8.
7)Свети Василије Велики, Опширна правила, 17.
Преподобни Јован Касијан (+ око 440). Житије, Ј. Поповић. Житија Светих за фебруар, Београд, 1973, 477-482. Монашка правила у PL 49-50. Jean Cassien, Institutions cenobitiques, SC 109, Paris 1965.Добротољубље 2, прев. са руског Хиландарски монаси, Манастир Хиландар, 2005, 17-119.
9) Преподобни Јован Касијан, Правила 2, 16.
10) Преподобни Пахомије Велики, Правила 1, 9.
11) Исти, Правила 1,10.
12) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило, 43.
13) Преподобни Јован Касијан, Правила, 3, 7.
14) Исти, Правила 2, 16.
15) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило, 43; Житије, Ј. Поповић, Житија Светих за март, Београд, 1973, 309-323; Монашки Устав у, PL 66. Новије критичко издање монашког Устава, La regle de Saint Benoit, vv 1-7, SC 181—186, Paris 1971-1977; Августин Никитин, Преподобнии Венедикт Нурсиискии, Богословские труди 21 (1980) 221-240.
16) Исто.
17) Преподобни Пахомије Велики, Правила 1, 31.
18) Исти, Правила 1,30.
19) Исти, Правила 1, 32.
20) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило, 44.
21) Исти, Правило, 25.
22) Исти, Правило, 26.
23) Свети Василије Велики, Опширна правила, 26.
24) Свети Василије Велики, Опширна правила, 43.
25) Исти, Опширна правила, 45.
26) Исти, Опширна правила, 27.
27) Свети Василије Велики, Опширна правила, 50.
28) Исти, Опширна правила, 51.
29) Исти, Опширна правила 28.
30) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило 27.
31) Свети Василије Велики, Опширна правила, 15.
32) Исто.
33) Преподобни Пахомије Велики, Правила, 1,21.
34) Исти, Правила, 1,13-14.
35) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило 23.
36) Исти, Правило 25.
37) Преподобни Пахомије Велики, Правила, 2,8.
38) Исти, Правила 2,10.
39) Исти, Правила 3,1.
40) Исти, Правила 3,2.
41) Исти, Правила 3,4.
42) Исти, Правила, 3,5.
43) Исти, Правила 3,7.
44) Исти, Правила 3,9 и 3,12.
45) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило 28.
46) Исти, Правило 28.
47) Преподобни Пахомије Велики, Правила 1,125.
48) Исти, Правила 1,131.
49) Исто.
50) Свети Василије Велики, Опширна правила, 44.
51) Исти, Опширна правила, 44.
52) Исти, Опширна правила, 44.
53) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правило 67.
54) Исти, Правило 67.
55) Преподобни Пахомије Велики, Правила, 1,44.
56) Преподобни Венедикт Нурсијски, Правила, 29.
Библиографија
– J. P. Migne, PL 23, 61-90.
– J. P. Migne, PL 73, 230-282.
– Правило Светог Пахомија, прев. и увод М. Јапундзиц, у, Редовницка правила, прир. Х. Борак, Загреб, 2005, 60-82.
– J. P. Migne, PG 31, 890-1052.
– Свети Василије Велики, Трагом јеванђелских подвига, прев. са руског Н. Ковачевић, Манастир Хиландар, 1999.
– Св. Базилије Велики, Опширна правила у питању и одговору, прев. П. Белић, у, Х. Борак, Редовничка правила, Загреб, 2005, 102-179; српски превод, Епископ Иринеј (Ђирић) Опширна правила Светог Василија Великог, Духовна стража 1 (1928) 1-6, 89-98; 177-184; 253-260; 2, (1929) 1-5, 89-93; 169-172; 249-253; 3, (1930) 1-10, 88-92, 165-174.
– Jean Cassien, Insitutions cenobitiques, SC, 109, Paris 1965.
– La regle de Saint Benoit, vv 1-7, SC 181-186, Paris 1971-1977.
– Добротољубље 2, Манастир Хиландар, 2005.
– Ј. Поповић, Житија Светих за јануар, Београд, 1972.
– Древни монашки устави, прев. са руског С. Продић, Шибеник, 2004.
– А. Јевтић, Теолошко дело Светог Василија Великог између „Никејаца“ и „источних“, Теолошки погледи 12 (1979) 177-192.
– А. Јевтић, Увод у теологију Кападокијских Отаца о Светом Духу, Теолошки погледи 6 (1973) 22-36.
– Ј. Поповић, Проблем спасења по учењу Светог Василија Великог, Богословље 11 (1937) 360-368.
– Василије архиепископ Бриселски, Еклисиологија Светог Василија Великог, Православна мисао 11 (1968) 23-45.
– Паладије Еленупољски, Лавсаик, прев. са руског С. Продић, Шибеник 2002, 60-62.
– Ј. Поповић, Житија Светих за мај, Београд, 1974, 385-410.
– Peregrinatio Eteriae ad loca sancta, приказ у, Богословље за 2003. годину, стр. 289-297.
– Презвитер Руфин, Историја монаха у Египту, прев. са латинског Л. Фундић, Вршац, 2002.
– С. Радошевић, Монашка цивилизација 1-2, Београд, 1994.
– М. Поповић, Свети Пахомије Велики, постанак киновије и монашког устава – анализа историјских извора, Гласник СПЦ 9 (2007)
http://www.crkva-kassel.de/?p=5179
***************************************
Christian Kresall 