ТРИНАЕСЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Каменот, што го отфрлија ѕидарите, стана глава на аголот: Тоа е од Господа и чудесно е во очите наши“
(Матеј 21: 42)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Преку прекрасната парабола за грижливиот лозар и непослушните лозари, Спасителот на најкус можен начин ни го претставил пред нас основниот животен закон, историјата на целото човештво, а посебно и историјата на еврејскиот народ. Пред сè, оваа парабола непосредно се однесува на судбината на еврејскиот народ и ја открива целата Божја грижа за него, иако, заради својата жестокосрдечност, тој народ го навлекол врз себе праведниот Божји гнев, кој, за жал, трае и до ден денес. Евреите биле возљубените лозари на добриот домаќин – Небесниот Цар. Дека тоа навистина е така, сведоштво ни е Старозаветната историја, каде на секоја страница можеме да дојдеме до податоци колку многу Бог Отец го возљубил Својот народ и на колку многу чудесни начини го избавувал од несреќите кои го снајдувале. Но, со доаѓањето на Спасителот историјата се менува и тоа во премногу лоша насока за избраниот народ. Евреите Го отфрлија Божјиот Син, Господ Исус Христос и не Го признаа за Спасител на Човештвото. Токму за ова нивно отфрлање на Спасителот од нивната историја се однесуваат и зборовите од денешното евангелско четиво: „Каменот, што го отфрлија ѕидарите, стана глава на аголот: Тоа е од Господа и чудесно е во очите наши“.
Крајаголниот камен на животот е Бог. Ако го отстраниме Него од темелот, ќе се урне целото здание на нашиот живот. Тоа е така од Господа. Ете, тоа е законот на животот. И историјата на старозаветните народи, и историјата на народите од поново време, но и историјата на нашиот народ ни сведочи дека тоа е така. Господ Бог, Великиот Лозар, насадил прекрасен рај и во него го населил човекот да го чува и обработува рајот на убавините. Во тој рај Бог бил постојано со човекот. Но, човекот паднал преку непослушноста, па вечната радост и убавината на рајскиот живот во Божјото присуство биле заменети тешка работа и потни капки, а ретките радости биле измешани со страдања и гревот почнал да го зазема местото на доброто. Преку гревот смртта влегла во светот. Господ – Великиот Лозар, го предал лозјето на животот, односно, земјата, во владение на човекот. Го заградил животот од смртта со надежна ограда – со Божјиот Закон и заповедите, за да не може ништо туѓо да го одземе човекот од Бога. А тука, во лозјето, Господ му ја дал на човекот и совеста, како чувар, непоткуплив и постојано буден, кој ја чува чистотата на душата.
Иако во лозјето сè што ни е дадено е од Бога, сепак, човекот во својата егоцентрична природа, одлучил сето тоа тоа си го припишува како своја заслуга. Животот е мој, душата е моја, мои се и способностите, и животните сили, и дарбите… Човекот постојано нагласува дека, „Јас сè можам, јас сакам, јас работам, јас создавам…“ и постојано го слушаме тоа судбоносно „јас“. На таков начин човечкиот живот се обвиткува самиот околу себе и во една таква состојба нема место за Бога. Но, во природата не може да се измени природата на она што постои. Прогонувајќи го од лозјето Животодавецот, човекот почнува да жнее смрт, пустош и распадливост. Заради ваквата ситуација веднаш го слушаме одговорот во Евангелието: „Кога ќе дојде господарот на лозјето, што ќе им направи на тие лозари?… Злочинците ќе ги погуби, а лозјето ќе го даде на други лозари, што ќе му ги даваат плодовите навреме“ (Матеј 21: 40-41).
Каменот на животот – Христос Бог, Кој бил убиен од разјарените евреи, постанал глава на аголот, па тај крајаголен камен е темел за новото лозје кое Бог повторно го насадил заради нас – нашата света Православна Црква, која никакви пеколни сили не можат да ја надвладеат. И Божјиот Закон – Светото Евангелие, е новата ограда. И благодатните Тајни на Христовата Црква се нов извор во лозјето, кој нè преродува, осветува и ги јакне силите на новите лозари. А како столб и тврдина на Вистината во центарот на лозјето е светата Православна Црква, Божјиот храм, каде што секојдневно се принесува бескрвна жртва за гревовите на луѓето, а светите Христови Тајни се гаранција за Вечниот Живот на лозарите во тоа Христово лозје. Но, како и претходно, и во новото лозје совеста и понатаму е чувар на секоја чистота и буден сопатник на лозарите.
И покрај сите овие услови кои ни ги понудил нашиот Спасителот, сепак, ние и понатаму го чувствуваме праведниот гнев Божји. И понатаму слушаме постојани вести за поплави, земјотреси, несреќи од секакви размери, војни, болести, епидемии… И постојано се запрашуваме зошто е тоа така и дали има одговор на сето тоа? Но, дали некогаш сме погледнале сами на себе, дали сме погледнале во лозјето на својата душа, зашто секому од нас Господ му подарил сопствено лозје, кое навреме треба да принесе достојни плодови. Дали во нашето лозје го пуштаме да влезе господарот на лозјето – Бог, или, пак, постапуваме како неразумните лозари, кои го исфрлиле господарот надвор и го убиле. Дали во нашето лозје се работи според Божјите правила и заповеди? Имаме ли и најмал плод од нашето лозје, за кој слободно ќе можеме да кажеме дека е достоен да го принесеме пред Бога? Што ако не најдеме ништо од ова? Зарем во тоа не се состои и одговорот на прашањето: зошто и понатаму страдаме во овој свет, кога Бог ни дал с# што е од корист за нашата душа и што води до вечниот живот. Иако нашата надворешност говори дека ние водиме православен живот, сепак, кога ќе погледнеме во внатрешноста на сопственото лозје, ќе сфатиме дека сме пусти и осамени, дека нашето лозје е обраснато со трње и дека треба веднаш да почнеме со обработка, за да принесе плодови.
Параболата понатаму ни раскажува како домаќинот на лозјето – Бог ги испраќа своите слуги за да ги приберат плодовите на душата. Он ги праќа Своите ангели, нашите Чувари, чиј глас постојано одекнува во нашите души. Тие го раздразнуваат гласот на нашата совест, па ние постојано слушаме одговор за нашите постапки и мисли: „Немој да живееш така, поправи се, оваа твоја постапка не е добра…“. Овој глас на совеста е сè понагласен во моментите кога се наоѓаме во тешки искушенија, кога пред нас стојат одлучувачки моменти за крупни, но и за ситни постапки што треба да ги направиме во животот. И ако совеста не го послуша гласот на ангелот – чувар, а одлучи да постапи поинаку, тогаш ние свесно ја отфрламе Божјата порака и правиме дела кои го понижуваат човечкото достоинство. Во една таква ситуација, како разултат на човечкиот цинизам, нам почнува да ни смета сè што е свето и Божјо, сè што е од корист за нашата душа, сè што нè укорува за безумните постапки и кое нè советува дека треба да се покаеме за престапот. Тогаш човекот почнува да се буди ѕверски инстинкт, кој го принудува да живее според телесните закони, а не според евангелските. Душата се доведува до степен на самоуништување и во неа се зацарува слепотија, која ја води кон неминовен пропаст. Дека ова е вака, повторни ни сведочи Евангелието: „Кога ги фатија неговите слуги, едниот го претепаа, другиот го убија, а третиот со камења го засипаа“ (Матеј 21: 35). Тука настапува последната етапа од нашата состојба – тотално безумство!
Страшна е глетката кога ние не го слушаме гласот на ангелот – чувар, гласот на нашата совест. Наследникот на лозјето – Христос е убиен; слугите – Божјите пратеници се убиени; оградата – Божјиот Закон е разурната; провален е и чуварот – совеста; затапено е и точилото – добрите дела… И така, во поранешниот сад на душата полека, но сигурно, се зацарува смртта. Злото ги потсекува корењата, страстите го сушат зеленилото и сè е доведено до распадливост.
Зарем не е страшна глетката? Зарем не е ужасна состојбата на ваквата душа? Зарем не е трагична судбината на ваквиот човек? Затоа Господ ни ја раскажал оваа парабола и ни ја предал во наследство. Таа има за цел секогаш да нè потсетува дека крајаголниот камен – Христос Господ, никогаш не треба да го отстрануваме од нашиот живот. Никогаш да не забораваме дека тој основен камен на нашиот живот е вистинскиот Бог. Секогаш да принесуваме пред Бога зрели гроздови – добри дела, од лозјето на нашата душа. Секогаш да живееме во Бога и со Бога, отстранувајќи ги од нас своеволието и себичноста, постојано плашејќи се засекогаш да не ги загубиме вечниот живот и Царството небесно. Амин!
***************************************************
Слово за тринадесета неделя след Петдесетница
по архим. Йоан Крестянкин
“В името на Отца и Сина и Светия Дух!
Братя и сестри! Стихийните бедствия се сменят едно след друго: ту слънцето яростно изгаря лозето на живота, ту проливни дъждове причиняват наводнения, ту опустошителни пожари и земетресения носят смърт на живите.
Всички тези бедствия и скърби са явни признаци, че в нашето лозе, в нашия живот не всичко е, както би трябвало да бъде. Да се вгледаме в себе си, да погледнем в лозето на своята душа, нали на всеки от нас е поверена от Господа своя градина, свое лозе, което следва да принася плодове. Има ли какво да принесем на Господа, казвайки Му: „Ето Твоето от Твоите!”?
Мнозинството от тези, които се намираме зад оградата на Църквата, водим външно подобие на православен живот, с хладен пресметлив ум изповядвайки Бога, сърцата ни не пламтят от любов към Него, останали в плен на страстите и похотите.
Днешната притча за злите лозари ни показва етапите на отдалечаването от Бога. Притчата разказва, как стопанинът на лозето, стопанинът на нашите души – Бог изпраща Своите слуги, Своите Ангели, чийто глас постоянно звучи в душите ни. Те възбуждат гласа на нашата съвест и ние често чуваме в отговор на своите постъпки и мисли: „Не живей така, поправи се…” Но ние отначало просто пропущаме покрай ушите си тези неприятни за нас напомняния. Нямаме време да помислим за доброто, да осмислим нашите постъпки и думи в светлината на Божествената истина, ние си имаме свои занимания далеч по-важни за нас.
И доброто, и самата мисъл за доброто стават чужди за нас. Гласът на съвестта постепенно отслабва. Това е първият етап от прогонването на Бога от душата. И с него започва болестта на душата.
Зачестяващото игнориране на Божия зов преминава в ожесточение на душата. Упреците на съвестта започват да ни дразнят. И в това състояние човек, дразнейки се от всичко свято, от всичко Божие, преминава в нападение към Него.
Според притчата, човек с ожесточение се нахвърля на това, което е свято, което е направлявало неговия живот, с „камъни” – с груби, тежки удари, изхождащи от животинската природа на човека, разбива всичко нежно и велико, което е живяло в глъбината на душата и освещавало живота. Опивайки се от сладостта на порока, той престава да вижда бездната, която се разстила пред нозете му. Човекът с цинизъм тъпче светинята, безчести я, защото силата на злото, вече нараснала в човека, се бои от светинята.
И след това душата се спуска на следващата степен на самоизтребление. Светото съвсем не се допуска в душата. Зовът на съвестта е прекратен. Угаснала е светлината, в човека се е възцарило и господства животинското, зверското, плътското. Това е времето на пълното духовно закърняване. И в притчата се казва: ”…изпрати и другиго; и него убиха…” (Марк 12:5).
И ето в душата, освободила се от стражевата кула – съвестта, се разхвихря неудържимият разгул на злото. Злото се е възцарило в човека и човек става негов жалък, послушен роб. Човек вече не забелязва тъмнината около себе си, разложението и смрадта, той стремително лети към пропастта, към гибелта. И притчата разказва: ”… и мнозина други или Биха, или убиха” (Марк. 12:5). Така настъпва последният етап – гибелта.
Свалена е оградата – Божия закон, съборена е стражевата кула – съвестта. Лозето на душата е изпотъпкано от пороци. А с гибелта на душата посърват в душата и естествените способности, повяхва умът. Жалка, безсилна, изнемощяла е волята- Страшна е гибелта на душата.
Но именно затова Господ ние оставил тази притча, за да можем да избегнем гибелта, за да не запустее, да не погине лозето на нашите души. Нали именно с гибелта на душата на човека започва гибелта на целия народ, започва гибелта на света.
Спасителят завършва притчата с думи от Стария Завет. Те са насочени и към нас. Те са общият извод от притчата: „Нима и това не сте чели в Писанието: „Камъкът, който отхвърлиха зидарите, той стана глава на ъгъла” (Марк. 12:10).
Нека не забравяме, че крайъгълният камък на живота е Бог. Да побързаме да вършим дела, според Божия закон, докато има още време, докато е време за събиране на плодове. Да отдадем на Бога зрели гроздове от нашите добри дела, да живеем по Бога и с Бога, ограничавайки своеволието си, за да не ни застигне участта на отхвърлените от Бога, за да не се отнеме и от нас Царството Божие. Амин.
*******************************************
Божието лозе
“Имаше един човек стопанин, който насади лозе…” (Мат.21:33)
Заради вярата на патриарх Авраам Бог избра измежду всички останали народи само оня народ, който щеше да произлезе от чреслата му, благослови го и го определи за една изключителна мисия – да бъде носител на вярата в единия и истински Бог. От тоя богоизбран народ трябваше да произлезе Месия – Спасителят на света.
Много грижи положи Бог за Своя народ и за да го подготви за тая мисия. Извел го бе от Египет, за да го освободи от непосилно робство, преведе го по чудесен начин през Червено море, храни го в пустинята с манна, източи му вода от скала, носи го така, както баща носи сина си (Второз. 1:31), пазеше го от чужди неприятелски народи, Сам воюваше против неговите врагове (2Пар. 20:29), изпращаше му пророци, които да му възвестяват волята Божия, да го предпазват от заблуждения и да му вещаят бъдещи благати дни на Божието царство.
Още Псалмопевецът бе нарекъл иудейския народ “лозе”, насадено от Божията десница (Пс. 79:15-16). По-късно пророк Исайя пее песен за лозето на Своя Възлюбен, насадено с отбор лозови пръчки на връх торна рътлина, оградено и очистено от камъни, съоръжено с кула и с изкопан в него лин (Ис. 5:1-2).
Лозето, като образ на избрания еврейски народ, е послужило и на Господа Иисуса в днешната му притча за лозарите-убийци. Тая притча разгледана в нейния исторически аспект, изобразява грижите на Бога за човека и неговото спасение, за устрояване на Царството Божие.
Лозето, както вече се каза, е домът Израилев (Ис. 5:7), богоизбраният еврейски народ; Господарят на лозето е Бог; лозарите са еврейските първенци – първосвещениците и стареите народни, книжниците и фарисейте; слугите са старозаветните пророци, а Синът – Господ Иисус, Единородният Син Божи. Убийството на сина на господаря, станало вън от лозето, е разпъването на Христа, станало вън от Иерусалим, на близкия хълм Голгота.
В по-общ и есхатологически смисъл лозето означава още и Царството Божие. Това се вижда от думите на Господа Иисуса: “Затова казвам ви, че Царството Божие ще се вземе от вас и ще се даде на народ, който принася плодовете му” (Мат. 21:43).
Еврейските първенци не се оказали достойни пристойници на Божието лозе. Ослепени от завист и злоба, те избивали изпращаните от Бога пророци. Най-сетне Бог изпратил и Своя Син, за да събере плодовете от лозето, т.е. да научи народа на Божия закон и да го спаси от греховете му (Мат. 1:21), като го направи и наследник на Царството Божие, но жестоките по сърце и заслепените поради греха еврейски първенци убили и наследника на лозето – Сина Божии (Деян. 2:23).
Като завършил притчата, Христос запитал присъствуващите първосвещеници и стареите народни: “И тъй, като си дойде господарят на лозето, какво ще направи на тия лозари?” Отговарят му – “Злодейците ще погуби зле, а лозето ще даде на други лозари, които ще му дадат о време плодовете”.
Думите на Христа по отношение на лозарите-убийци са пророчески; те са справедлива присъда, която се е сбъднала в свое време; недостойните еврейски първенци наистина били погубени, а Царството Божие било отнето от тях и било дадено на езическите народи.
Така се изпълни пророчеството на Исайя, според което намериха Бога ония, които не бяха Го търсили и Бог се откри на ония които не бяха питали за Него (Ис. 65:1). Евреите отхвърлиха крайъгълния Божии Помазаник – Иисуса, но и Бог отхвърли ония, които Него отхвърлиха (Рим. 11:1-2), като обаче Си остави благословен остатък по благодат (Рим. 11:5-6), та чрез отпадането на древния Израил, да дойде спасението на новия, т.е. – на езичниците (Рим. 11:11). Така езическата дива маслина се присади към отчесналите се израилски клони. Древният Израил поради неверие бе отчестнат, а езическите народи поради вярата им по благодат бидоха присадени, за да дават навременен и богат плод (Рим. 11:20). Така Бог прояви Своята справедлива строгост към ония, които не се отказаха Нему верни и – благодат към ония, които повярваха в Него (Рим. 11:22). Размишлявайки върху този забележителен факт в Божието домостроителство, св. ап. Павел възклицава: “О,каква бездна богатство, премъдрост и знание у Бога! Колко са непостижими Неговите съдби и неизследими Неговите пътища (Рим. 11:33)”.
Братя, ние сме новият Израил, призован не по заслуга, а по благодат да бъдем добри лозари на Божието лозе и да даваме о време плодове. Всеки от нас, колкото и иначе незначително място да заеме в Църквата, е длъжен да бъде добър лозар на Божия виноград. Както в едно тяло има много членове и всеки член изпълнява определена служба, така и в Църквата и в обществения живот има отделни служения; пък и дарбите са различни. Затова, управител ли си, управлявай с мъдрост и по справедливост; учител ли си, пребъдвай в учителствуването; наставник ли си, наставлявай с кротост; предстоятел ли си предстоявай с усърдие; благотворител ли си, благотвори на радо сърце (Рим. 12:5-7). Нека знаем, че ако и ние, подобно на лозарите-убийци, не се окажем достойни за званието, към което сме призвани, Бог няма да пощади и нас (Рим. 11:21). Като имаме, прочее, това предвид, нека да не мислим високо за себе си и да имаме страх да не би и ние, не дай Боже, да отпаднем. Затова, нека принасяме плод достоен за покаяние. Нека пребъдваме в Христа чрез истинската вяра, за да пребъде и Христос в нас, съгласно с Неговите думи, и да даваме много плод (Иоан. 15:4-5) за Божия слава и за наше спасение. Амин!
Епископ д-р Николай Макриополски
**********************************************
Царството Божие
Проповед за Тринадесета неделя след Петдесетница
Богословите и духовниците често споменават Царството Божие. Какво означава това понятие? Дали то е някаква абстракция, утопия за мъглявото далечно бъдеще или реална действителност? Какво означава прошението в Господнята молитва: “Да дойде Твоето Царство”? Повечето от нас биха се сетили за пищните картини от филмите и видеоигрите, при които една чужда и враждебна цивилизация напада Земята и я обсебва.
Когато изяснява тайните на това Царство, Иисус Христос иска да покаже на хората, че то е духовно и различно от нашия свят, но в същото време се основава на същите разумни и целесъобразни закони, на които се подчинява цялата Вселена, цялото битие. В Своята проповед за Царството Господ дава за пример слънцето и небесните светила, многообразието на органичната и неорганичната природа – камъните, дърветата, полските цветя, тревата, птиците, на държавния, военния и обществения живот, на селскостопанската дейност, която и досега е характерна за провинциална Палестина – приготвянето на храната, засяването на нивите, прибирането на реколтата, пасенето на овцете, риболова, печенето на хляба, метенето на жилищата и пр. Като изхожда от тези ясни и познати предмети и сцени, Спасителят насочва мисълта на хората към неведомите тайни на Царството Божие. Забележете, че Той не говори направо за Божията същност, Троичността на Бога, вечността, второто пришествие, всеобщото възкресение на мъртвите, новото небе и новата земя, защото всичко би било недостъпно и неразбираемо за обикновения човешки ум, потопен в грижите на всекидневието.
Същото установяваме и при многобройните Христови притчи. Тяхната цел е да докажат, че невидимият и видимият свят са сътворени от всемогъщия Бог. Цялото творение е създадено по един и същ премъдър план, който въплъщава принципите на разумността и целесъобразността, хармонията и красотата, благостта и любовта. Нарушаването на тези закони както отвъд, така и тук води до отпадане от Бога и гибел на нарушителите. Господ предоставя на слушателите сами да си направят изводите от притчите, като разчитат на своя разум и опит.
Но днешната притча за злите лозари (Мат. 21:33-42), чийто контекст е взет от Исайя 5 глава, е доста прозрачна и лесна за разгадаване. За изненада на слушателите на Иисус тя се оказва насочена срещу самите тях. След като престъпните лозари убиват слугите и дори сина на стопанина на лозето, Христос запитва Своите слушатели каква би трябвало да е реакцията на господаря. Увлечени от логиката на повествованието, те заключават правилно: “Злодейците ще погуби зле и лозето ще даде на други лозари, които ще му дават овреме плодовете” (ст. 41). Според версията на св. Лука (20:16) не всички слушатели обаче са съгласни с това заключение и възкликват: “Дано не бъде!” (нещо като нашето “пази, Боже”).
Тази притча обикновено и справедливо се тълкува като изобличение на книжниците, фарисеите и другите водачи на богоизбрания народ, които отхвърлят и убиват не само пророците, но и Самия Божи Син. Това се уточнява в самия текст: “Разбраха, че за тях говори” (ст. 45). Освен този основен смисъл, притчата несъмнено има по-широко нравствено значение и е приложима за всеки християнин. По силата на Своето всезнание, Христос насочва проповедта Си не само към Своите непосредствени слушатели, но и към цялото човечество, и към всеки отделен човек.
Под “лозе” може да се разбира целият свят, юдеите, новозаветната Църква или човешката душа. На св. литургия преди притчата неслучайно се чете откъс от 1Кор. 16:13-24, в който между другото се казва:“Всичко у вас да става с любов” (ст. 14). “Арендата”, която Бог изисква от нас за ползването на “лозето”, са делата на любовта. “Лозето” е душата; неговата “ограда” – заповедите; “линът”, в който се мачка гроздето – подвизите на духовния живот; “кулата”, от която се пази лозето – съвестта; “лозарите” – помислите на ума; “слугите”, които идват за плодовете – всички, които изискват от нас дела на любов; “наследникът” – Господ Иисус Христос. Присъдата се осъществява чрез нашата неподкупна съвест, в чиито съкровени книги се записват всичките ни дела. Под “книги” се разбира пробуждането на съвестта, което ще настъпи след смъртта на всеки от нас, а особено силно и подробно на Страшния съд. Изглаждането на извършеното от нас зло и неговите последици – угризенията на съвестта, е възможно само чрез Божията благодат, която се излива в Църквата. Тази благодат ни утвърждава докрай, за да бъдем безукорни в деня на съда (1Кор. 1:4,8). Както твърди Христос, осъждането тогава ще бъде не за юридически престъпления, а за липса на добри дела като първопричина за всяко зло (Мат. 25:42-43). Правните нарушения са само вторични бедствия на душата, подготвена за тях от неупражняването в доброто.
Делата на любовта не са частен въпрос, не са нещо, което подлежи на избор, а са задължителен дълг на всеки християнин. Ние сме длъжни да ги извършваме, защото нашият свят и нашият живот са собственост не на нас, а на Бога. Тези, които не изпълнят заповедта, неминуемо ще бъдат наказани, колкото и това да звучи неприятно на някои. Едни получават наказанието си веднага, други – след време, а трети – на Страшния съд. “Бог поругаван не бива: (Гал. 6:7). Затова притчата за злите лозари надхвърля своите селскостопански измерения и алегорично подчертава задължителността на добрите дела, без които човек не може да се спаси.
Архимандрит доцент Павел Стефанов, 2009 година
*****************************************************
Чухте ли, братя и сестри, в днешния евангелски разказ хубавата Христова притча за лозето и лозарите? – Тя е един рядък евангелскси бисер, който никога не е изгубил своята духовна стойност и красота!
Да си припомним, прочее, нейното съдържание, което е кратко по обем, но дълбоко и спасително по замисъл и значение.
„Един стопанин насади лозе, огради го с плет, изкопа в него лин, съгради кула и като го предаде на лозари, отиде си. Като наближи гроздобер, той изпрати слугите си при лозарите, да муприберат плодовете. Лозарите, като уловиха слугите му, едного набиха, другиго убиха, а трети с камъни пребиха. Пак изпрати други слуги, по-много от първите, но и с тях сториха същото. Най-сетне изпрати при тях сина си, като каза:“ще се засрамят от сина ми“. Но лозарите, като видяха сина, казаха:“Този е наследникът; хайде да го убием и присвоим наследството му“. И катого уловиха, изведоха го вън отлозето и го убиха…“
Същинският смисъл на тази притча е цялата история на еврейския народ до Христа, като оръдие на истината и спасението на човечеството. Стопанинът на лозето, това е Бог Отец, Който се грижи за спасението на всички хора по лицето на земята. Лозето пък в буквален смисъл е ветхозаветната църква, оградена с плета на Божия закон, даден на евреите чрез Мойсея. Лозарите – това са всички свещеници и учители на еврейския народ, книжниците и фарисеите които са се грижили за благосъстоянието на народа и за неговото спасение. В замяна на всичко това Бог е искал от тях духовни плодове – правосъдие, милост и вяра.
Много пъти Бог изпращал своитеверни слуги – пророците, да напомнят на богоизбрания народ дългът му към Бога. Той, обаче,вместо да сестресне и опомни, е избивал тези Божии пратенеци. Таканапример: пророк Иеремия убили с камъни; пророк Исая бил жестоко убит, катому претрили главата с трион; пророк Захария умъртвили в самия храм; а последниятпророк – свети Иоан Предтеча бил посечен с меч в тъмницата от развратния цар Ирод.
След като млъкнали пророческите гласове, Бог изпратил Своя Единороден Син на земята катонаследник на лозето за спасението на всички човеци. Книжниците и фарисеите, обаче, вместода се разкаят и признаят Неговото Божествено пратеничество, решават да Го убият. След катоГоспод Иисус Христос възвести на сънародниците Си по плът висшите начала на учениетоСи, след като извърши чудни дела на милост, показа пред света Своята безкрайна обич, възвести и разкри небеснатамъдростна евреите, последните, вместо благодарност, Го подлагат на жестоки мъчения: разпнаха Го на кръст като злодей посред двама разбойници!
Братя и сестри!
Този е смисълът на днешната евангелска притча. Тя, обаче, се отнася не само до еврейския народ, а до всички хора. Евангелските истини имат вечна стойност и универсално значение. Затова и ние християните, които сме работници в благодатното царство Христово, в лозето на Църквата, можем да извлечем полезна поука от тази притча.
Бог е дал на всички нас по една частица от Своето лозе на земята. Поставил ни е лозари и чака от нас добри дела. Една част от Неговото лозе е и нашето Отечество, нашата плодородна земя, върху която Бог без мярка е изсипал Своите щедрости, както в древния Ханаан. В това лозе сме работници всички ние, учени и прости, и бедни и богати. Тук има работа за всички: орачът със воите попукани ръце, с честен труд, молитва на уста и Надежда към Господаря на лозето, ще оре плодоносната черноземна гръд на родния виноград; чиновникът, освободен от предразсъдъците на пагубния бюрократизъм, с ясно съзнание за достойно изпълнен служебен дълг също ще принася своя ценен принос в обработката на лозето; учинелят и свещеникът – тези духовни орачи върху народната душа, всеки в своята област, и те могат да бъдат едни от най-важните и продуктивни работници на лозето. Такива трябва да бъдат и занаятчията и интелектуалеца, и министърът и войникът и всички граждани на страната ни.
Нека се запитаме, обаче, дали сме добри и усърдни работници в нашия отечествен виноград? Строим ли или рушим Царството Божие в нашата страна? Всичко ли днес в нашия живот върви към добро? Нещо не куца ли в нашия и общесвен и личен живот? Стои ли всеки един от нас будно на своя пост? Добросъвестно ли върши всеки един от нас своята работа? Ето, ти например заемаш виден държавен пост – по Божия милост ти си избранник на народа и разполагаш с неговото доверие. Но я се запитай сам: застъпвам ли се за неговите права? Взимам ли винаги присърце неговите нужди? Живея ли с неговите неволи, скърби и радости?“
Друг пък, например е духовен пастир сред народа. Да се запита и той:“Грижа ли се за душите на моите пасоми? Хвърлям ли ревностно зърната на Словото Божие в угарта на човешката душа, или вместо тях хвърлям семената на плевели: съблазън, завист, раздори, среброрюбие, лицемерие, гняв? Светлината на Христовата правда, любов и евангелска чистота огряват ли моя личен живот, моя дом, моите обноски и дела, постъпки? Привличам ли или отблъсквам с живота си поклонниците на Христа?
Ти пък си учител или учителка. Задай си въпроса и ти:“свещенодействам ли или кощунствам под покрива на родното училище – този храм на науката?“ Сложи ръката на сърцето си и откровенно си отговори:“Аз, който уча човека още от дете на „а,бе“ и с това му давам възможност да види света и всичките му континенти, питателна или отровна храна предлагам на крехката младенческа душа? Уча ли невръстните деца, че Божието лозеназемята, на което и аз съм временен работник, има свой Господар, който единден ще иска сметка за дейността ми? Или вместо всичко това убеждавам малките, че не съществува „Господарна лозето“, че то е наша собственост и че пред никого няма да даваме сметка? Или по-конкретно:“ Говоря ли на децата за всемилостивия Бог, оставям ли ги да идват при Христа или пък усърдно и злонамерено ги отклонявам от Него?…“
Такива и още много други въпроси бихме могли да си зададем всички ние по отделно, ние, които сме призовани да бъдем работници в изграждането на царството Божие на земята. Мрачна е, обаче, картината на днешната житейска действителност. Във всички наши начинания ръководно начало е грубия егоизъм, интересът, подлостта и и змамата. Погледнете живота без продубеждение и ще видите колкомного плевели има в него. Колко скрити рани работят и подриват устоите на живота! Навсякъде вие ще почувствате въпиюща нужда от строители и истински обновители на живота.
Ако се огледаме в нашия град ще видим до модерно обзаведената сграда и схлупена къщурка. Във всяко лице, което срещаме по улицата, във всички очи сякаш четем думите:“Търсят се достойни работници на лозето!“. На друго място пък ще срещнем противоположни на тях – синове и дъщери на нравственатамизерия в излишества и безгрижие да почиват и се забавляват докато други до тях едва влачат хомота на тежкия труд, на бездомничеството, на глада и мизерията – и те несъмнено търсят добри работници в лозето. Това е нашето днешно грубо ежедневие – от една страна украшения и излишество – от другата дрипи и голота.Светли къщи, а в душите тъмнина! Високи постове – нисък морал; топло нателета, а лед в сърцата; Лято навън, а студена зима вдушите ни! А всички уж сме хора, безсмъртни души, деца на един и същи Небесен Баща!
Това показва картината на живота ни –нещо болно, което трябва да се лекува; нещо мрачно в което трябва да се внесе разведряване и светлина. Всичко това показва, колко буренясано и изоставено е лозето на нашия живот; показва че сме лоши лозари и зле обработваме поверенотони от Господа!
И днес „Кулата сред лозето“ – нашата родна православна Църква, която е събирала хората заедно, тазикрепителка на народностния ни дух презвековете нанашето минало, е от мнозина отречена и забравена. Колкомъдри са били някога нашите деди, когато са строели училищата винаги под свещената стряха на храма Божий! И тук, под свещения купол на храма, младежта е получавала своето образование и възпитание, огряна от евангелската светлина на Словото Божие И тези хармонично развити хора в миналото, създадоха най-величавите япохи от животананашия народ, а знаем какво сториха и тези, които стояха вън от храма. Много неща днес куцат и в личния и оттам и в обществения ни живот. Липсва нещо и всички ние знаем кое е това нещо – това е вярата в Бога, липсата на страх Божий..Ролята на Църквата, на религията, на религиозното образование като двигател на човешкото духовно и материално издигане е отречена. А изоставилисе „Кулата на лозето“, последното ще бъде ограбвано, защото няма кой да го пази и закриля от външни и вътрешни посегателства и лоши лозари!
Братя и сестри!
Христос идва и днес да посети, не само лозето на нашия обществен живот , но и винограда на нашите сърца, за да събере от там плодовете си, които Му дължим, но уви! Ние не Го приемаме! Ние Го посрещаме вън, преди още да е дошъл близо до нас и отново Го разпъваме, отново Го убиваме! В сърцата си ние грижливо сме настанили всичкивраговена Христа – светските наслади, похоти и страсти; омразата, злобата и богоотрицанието. „А Син Човечески няма где главада подслони!“ Единствено място, което се намери заНего в онези времена, когато проповядваше сред хората, беше Голготският Кръст, където беразпнат като злодей!
Светът – този Божи виноград, и сега не е по-дружелюбен към Христа,отколкото беше тогава. И въпреки всичко Христос пак идвасред нас. Той стои и чука пред дверитена душите ни:“Който Ми отвори, при него ще вляза и ще вечерямснего и той с Мене“. „ЦарствотоБожие е вътре във вас!“ – ни убеждава Той, а щом като царствотона Бога е вътре в нас, то от това следва, че и Царят трябва дабъде там, където и Царството Му. И Той действително е вътре внас. Там е и там трябва да бъде Неговия благодатен трон!
Нека, прочее, да Му отворим да влезе при нас и да Го викнем с думите:“Сине Божий, влезни във винограда на моето сърце и с Твоята всесилна десница ме подкрепи да очистя плевелите и бурените, пуснали дълбоко корени в мен, за да Ти направя място да отседнеш под покрива на моята грешна душа! Приеми, Христе, след това и моето очистено и осветено от Твоето присъствие сърце, като най-скъпоценен плод, откъснат от Твоето лозе на земята.“ Амин!
Свещ. Василий Шумарев – 1947 г. „Православен пастир“
*******************************************************
“И тъй, като си дойде господарят на лозето, какво ще направи на тия лозари? Отговарят Му: злодейците ще погуби зле, а лозето ще даде на други лозари, които ще му дават овреме плодовете” /Мат.21:40,41/.
Когато Бог сътворил света, устроил го и поставил човека като Свой наместник на земята да се грижи за Божието творение като добър стопанин, да бъде проводник на Божията благодат и да принася Богу достойни плодове на духа.
Но поради греха човечеството се отклонило от своето предназначение. Започнало да стопанисва зле повереното му имане и да се ползва от плодовете му единствено за своя собствена изгода.
Бог много пъти изпращал Свои пратеници – пророци, духовно извисени хора, които да напомнят на самозабравилите се слуги кой е истинският Господар на тях и на повереното им имане, да ги приканят да принесат Богу плодове на покаяние. Малцина се вслушвали в гласа им. Та кой ли злосторник и грабител обича правдата и истината, на кой грешник му се нрави изобличителната проповед? Прогонвали Божиите пратеници, подхвърляли ги на унижения и мъчения, а мнозина и избивали – като започнем от старозаветните пророци и достигнем до Единородния Син Божи Господ Иисус Христос, Неговите апостоли и последователи, та чак до наши дни. Ревнителите Божии винаги са били трън в очите на самозабравилото се човечество, забравило Кой е Творецът и Вседържителят на всичко, защо сме извикани към живот и Кому трябва да служим. Угодниците Божии от всички времена са били подлагани на присмех, унижения, гонения, защото с живота си са изобличавали мерзостта на запустението и беззаконието.
Братя и сестри, Бог на всеки човек, родил се на света, е отредил определен брой години, жизнени сили, здраве, различни дарби и умствени способности, за да работи за възцаряването на Царството Божие – Царството на Истината и Любовта. Как стопанисваме ние повереното ни имане? Пропиляваме силите си в суетни занимания, пропиляваме здравето си в неразумен живот, във вредни пристрастявания, убиваме времето си в гледане на телевизия и в занимания с преходна стойност; вместо да благовестим, празнословим или злословим.
Има мигове в нашия живот, които са като пратеници Божии – трудни житейски обстоятелства или обратното – благодатни, благословени минути на просветление и духовно озарение, които ни напомнят, че Бог очаква от нас да принесем добри плодове, плодове нетленни, плодове на Любовта.
Разпознаваме ли тези Божии знаци или бързо прогонваме всяка мисъл за Бога и всички, което Му дължим? Злите ни мисли, злите ни деяния, изказвания от рода на: “Каквото съм постигнал, постигнал съм го с тези две ръце”, “Никому нищо не дължа” или “Живея си живота, както намеря за добре” не са ли като онези камъни, с които неблагодарните слуги прогонваха Господните пратеници?
А как приемаме Божия Син в сърцата си и в живота си? Вслушваме ли се в словата Му? Чувстваме ли Го като свой Господар, посвещаваме ли Му плодовете на своите трудове?
Нека се взрем в себе си и честно да си отговорим: добри стопани ли сме на “лозето”, което Бог ни е поверил, за да Му служим, принасяйки обилни плодове на любов? Как използваме своите сили и способности? Не ги ли пилеем в суетни начинания, непринасящи никому полза? Как използваме дарбите, които Бог ни е дал, за да ги развиваме и чрез тях да служим на другите? Колко от времето си посвещаваме на своите ближни, за да се грижим за някого, да помогнем, да утешим, да зарадваме някого? Стараем ли се да живеем така, че Бог да се гордее с нас и с делата ни?
Ето какви въпроси трябва да си зададем, когато чуем днешната евангелска притча. Господ Иисус Христос разказал тази притча на еврейските първенци и на фарисеите, за да им напомни, че всеки самозабравил се слуга, който разпилява безразсъдно господарското имане и се отнася пренебрежително към своя Господар заслужава сурово наказание, че на такива ще се отнеме лозето и ще се даде на други лозари.
Царството Божие бе отнето от еврейския народ заради жестокосърдието, с което евреите прогонваха своите пророци и разпнаха Христа. Царството Божие бе поверено на всички, които почитат Христос като Единороден Син на Бога и Му принасят овреме плодове.
Нека постъпваме като добри стопани, да работим за умножаване на доброто в света, за разширяването пределите на Царството Божие, на Любовта и Мира, като изграждаме отношения на мир и любов със своите ближни. Нека, започвайки от себе си, да се стремим да изкореняваме злото, да орязваме сухите клонки на безплодните си увлечения, да премахваме от себе си греховните страсти и да принасяме Богу плодове на покаяние. Амин.
Притчата е неголяма назидателна история с дълбок смисъл. Христос често, обръщайки се към хората, говорел с притчи. Чрез прости образи и разбираеми за околните примери Той разкривал истините на човешкото битие и тайните на Божието домостроителство за човешкото спасение. Свети Йоан Златоуст казва, че Христос чрез притчи обличал „истината в жив образ”, за да „я запечата по-дълбоко в паметта”.
Така, в притчата за блудния син, разпилял състоянието на бащата, Господ показва любовта на Бога към съгрешилия човек, в притчата за милосърдния самарянин – кой е нашият ближен и каква трябва да бъде нашата любов към него.
Евангелското повествование на този неделен ден ни предлага притчата за лозарите наемници, които проявили дързост и неблагодарност към своя господар (Мат. 21:33–42).
Някой си земевладелец насадил лозе, „обгради го с плет, изкопа в него лин, съгради кула и, като го предаде на лозари, отиде си”. Той напълно им доверил своето имущество с надежда, че те, работейки, ще съберат реколтата и ще му я предадат. Но лозарите постъпили иначе.
Без да предаваме цялото съдържание на притчата, нека вникнем в нейния смисъл.
Адам бил призван от Бога да обработва Едем, райската градина – градината на своята душа, същото това лозе, който насадил Господ. На всекиго от нас е връчена превъзхождащата всички съкровища на света – човешката душа. Колко усърдно ние сме започнали да работим за Христос, с каква ревност сме се устремявали към храмовете. Минава време и християнския начин на живот започва да ни тежи, все по-рядко и по-рядко ние преодоляваме своята леност, за да се причастим със Светите Тайни, забравяме да четем Евангелието, съкращаваме своето молитвено правило до едно сънливо „Господи, помилуй!”.
„Когато наближи гроздобер, той изпрати слугите си при лозарите, да му приберат плодовете…”
В суетата и делничността на нашия живот ние срещаме „раби” Господни, нашите ближни, които Той изпраща, за да вземе своите плодове, плодовете от изпълнението на евангелските заповеди: незлобливост, братолюбие, почитане на родителите, любов…
В нашия живот се случват извънредни събития: избавление от неминуема смърт, разрешаване на трудна житейска ситуация, успех в бизнеса и много други, което демонстрира Божия промисъл за нас. Понякога човек става свидетел наистина на чудо, изцелявайки се от смъртоносна болест. Във всички тези ситуации ние действително сме усетили близостта на Христа. Но как Го възприемаме?
„Най-сетне изпрати при тях сина си, като каза: ще се засрамят от сина ми. Но лозарите, като видяха сина, казаха помежду си: този е наследникът; хайде да го убием и да присвоим наследството му”.
Изглежда, че преживяното трябва да ни подтикне към подвига на любовта. Но поразително как човек бързо се успокоява и забравя, че Господ му е помогнал, продължавайки да живее като пълновластен „стопанин” на своя живот. Колко често и с потресаващо нехайство ние се завръщаме към същите пороци, които едва не са погубили нашето тяло и душа. Проживяваме своя живот ден за ден, без да оставяме място за Христа в своето сърце.
„Като си дойде господарят на лозето, какво ще направи на тези лозари?” – този въпрос е отправен към всички потомци на Адам.
В притчата за лозарите Христос говори за Своите доброволни кръстни страдания за нас: „Защото Бог толкоз обикна света, че отдаде Своя Единороден Син, та всякой, който вярва в Него, да не погине, а да има живот вечен” (Ин. 3:16). Скоро ще настъпи празникът Въздвижение на светия Кръст Господен. Нашето нерадение и нежелание да понесем своя кръст ни уподобява на лозарите, за които се говори в притчата. След като се е кръстил човек не трябва повече да живее за себе си, в това е същността на християнството: „Който иска да спаси душата си, той ще я погуби; а който погуби душата си зарад Мене, той ще я спаси. Защото каква полза за човека, ако придобие цял свят, а себе си погуби?” (Лк. 9:24–25). Кръстът – това е символ на победата над греха, преодоляване на себелюбието.
Пътят на спасението за християнина е тясната голготска пътека на кръстоносенето, водеща към вечен живот с Христос. „Който иска да върви след Мене, нека се отрече от себе си, нека носи кръста си и Ме следва” (Лк. 9:23).
На литургията 1Кор. 16:13-24. Ев. Мат. 21:33-42.
Вторник 2Кор. 12:20-13:2. Ев. Марк. 4:24-34.
Сряда 2Кор. 13:3-13. Ев. Марк. 4:35-41.
Четвъртък Гал. 1:1-10:20-2:5. Ев. Марк. 5:1-20.
Петък Гал. 2:6-10. Ев. Марк. 5:22-24:35-6:1.
Събота 1Кор. 4:1-5. Ев. Мат. 23:1-12.
дојдат и Го помажат Исуса.
2. И во првиот ден од седмицата, дојдоа на гробот многу рано, кога изгреваше сонцето.
3. па си зборуваа помеѓу себе: „Кој ќе ни го одвали каменот од вратата на гробот?”
4. И кога погледнаа, видоа дека каменот е одвален, а тој беше многу голем.
5. Штом влегоа во гробот, видоа еден млад човек, облечен во бели алишта, како седи од десната страна; и се уплашија многу.
6. А тој им рече: „Не бојте се! Вие Го барате Исуса Назареецот, Распнатиот. Он воскресна, не е овде. Еве го местото каде што беше положен.
7. Но одете, кажете им на учениците Негови и на Петра, дека Он пред вас ќе отиде во Галилеја; таму ќе Го видите, како што ви беше рекол.”
8. Па, штом излегоа, побегнаа од гробот, зашто ги опфати страв и ужас, и никому ништо не рекоа, оти се боеја.
14. кај вас сè да станува со љубов.
15. Ве молам уште, браќа: знаете дека домот на Стефанин е почеток во Ахаја и дека се определи да им служи на светиите.
16. Покорувајте им се и вие на такви и на секого, кој што помага и се труди!
17. Се радувам дека дојдоа Стефанин, Фортунат и Ахаик: тие го пополнија вашето отсуство,
18. зашто го успокоија духот мој и ваш. Почитувајте ги таквите!
19. Ве поздравуваат азиските цркви; многу ве поздравуваат Акила и Прискила со својата домашна црква.
20. Ве поздравуваат сите браќа. Поздравете се еден со друг со свет целив!
21. Ве поздравувам јас, Павле, своерачно.
22. А оној што не Го љуби Господа Исуса Христа, нека биде проклет, маран-ата.
23. Благодатта на Господа Исуса Христа нека биде со вас,
24. и љубовта моја со сите вас во Христа Исуса. Амин!
34. И кога наближи времето за берење, тој ги испрати при лозарите своите слуги, за да му ги приберат плодовите.
35. Но лозарите, кога ги фатија неговите слуги, едниот го претепаа, другиот го убија, а третиот со камења го засипаа.
36. Тој испрати сега други слуги, повеќе од првите; но и со нив направија исто.
37. Најпосле го испрати при нив својот син, велејќи: »Ќе се засрамат од сина ми.«
38. Но лозарите, штом го видоа сина му, си рекоа меѓу себе: »Овој е наследникот; ајде да го убиеме и да го присвоиме наследството негово.«
39. Па, како го фатија, го изведоа надвор од лозјето и го убија.
40. А кога ќе дојде господарот на лозјето, што ќе им направи на тие лозари?”
41. Му одговорија: „Злочинците ќе ги погуби, а лозјето ќе го даде на други лозари, што ќе му ги даваат плодовите навреме.”
42. А Исус им рече: „Зар не сте читале во Книгите: »Каменот, што го отфрлија ѕидарите, стана глава на аголот: Тоа е од Господа и чудесно е во очите наши.«
11. Станав безумен со фалбите свои: вие ме принудивте. Вие требаше да ме пофалите, зашто со ништо не сум подолен од врховните апостоли, иако сум ништо.
12. Зашто белези апостолски се извршија меѓу вас во секое трпење, во знаци, чудеса и сили.
13. Оти, по што станавте подолни од другите цркви, освен по она, што јас не ви дотегнав? Простете ми ја таа грешка!
14. Еве, по третпат се готвам да дојдам при вас, и пак нема да паднам на ваш товар; оти јас не го барам вашето, туку вас: децата не се должни да собираат богатство за родителите, туку родителите за децата.
15. А јас на драго срце сè ќе жртвувам и ќе се жртвувам себе за вашите души, иако, сакајќи ве премногу, вие многу помалку ме сакате.
16. Но нека биде така! Јас не ви додевав; само бидејќи итар, ве добив на измама.
17. Да не би да сум ве искористил преку оние, што ги испраќав при вас?
18. Го замолив Тит, а со него го пратив и +еден од браќата. Да не би Тит да ве исползувал во нешто? Не одевме ли со ист дух? Нели по истите стапки?
19. Пак ли мислите дека пред вас се оправдуваме? Ние зборуваме пред Бога, во Христа, и сето тоа, возљубени, е за ваше издигање.
параболата.
11. И им кажа: „Вам ви е дадено да ги знаете тајните на царството Божјо, а на оние, надворешните, сè ќе им се кажува во параболи,
12. за да гледаат со очи, и да не видат; да слушаат со уши, и да не разбираат; оти се бојат да не се покајат некогаш, та да им се простат гревовите.”
13. И им рече: „Зар не ја разбирате оваа парабола? Како тогаш ќе ги разберете сите приказни?
14. Сејачот го сее словото.
15. Посеаното покрај патот ги означува оние, кај кои се сее словото, но при кои, откако го чујат, веднаш доаѓа сатаната и им го граби словото, посеано во срцата нивни.
16. Исто така и посеаното на каменито место ги означува оние, кои, штом го чујат словото, веднаш со радост го примаат,
17. но немаат во себе корен и се непостојани; па, кога настане жалост или гонење заради словото, веднаш се соблазнуваат.
18. Посеаното во трње ги означува оние што го слушаат словото,
19. но грижите за овој век, примамливото богатство и други желби, кои, кога се вселат во нив, го задушуваат словото и тоа останува бесплодно.
20. А посеаните зрна на добра земја се оние, што го слушаат словото и го примаат и принесуваат плод: едни триесет, други шеесет, а други сто.”
21. И Им рече: „Зар се внесува светило за да се тури под поклоп или под одар? Не затоа ли, да се стави на свеќник?
22. Оти нема ништо тајно, што не ќе стане јавно; ниту, пак, нешто сокриено, а да не излезе на видело.
23. Ако некој има уши да слуша, нека чуе!”
20. Бидејќи се плашам, да не би, кога ќе дојдам да ве најдам не такви, какви сакам; а и вие да ме најдете таков, каков што не сакате: да не би меѓу вас да има кавги, завист, гнев, гордост, раздор, клевети, охолост, бунење;
21. да не би пак, кога ќе дојдам при вас, да ме унизи мојот Бог, и да плачам за мнозина, кои погрешиле порано и не се покајале за нечистотијата, блудството и срамотата, што ги направиле.
13. Остри опомени за покајување. Крај.
1. Ова е третпат како веќе доаѓам при вас: „Од устата на двајца или тројца сведоци ќе се потврди секој збор.”
2. Порано реков и велам, како кога бев по вторпат, и сега, кога не сум при вас, им пишувам на оние што порано погрешија, и на сите други, дека, кога ќе дојдам пак, нема да штедам;
***********
24. И им велеше: „Внимавајте на она што слушате: со каква мерка мерите, со таква ќе ви се мери, и ќе ви се придодаде вам што слушате.
25. Зашто, кој има, нему ќе му се даде; а кој нема, од него ќе се одземе и она што го има.”
26. Па рече: „Царството Божјо прилега на човек што фрлил семе в земја,
27. па спие и станува ноќе и дење; а како никнува и како расте семето, тој не знае.
28. Зашто земјата сама од себе донесува плод, најнапред трева, па клас, а потоа и полно зрно во класот.
29. А кога узрее плодот, одеднаш испраќа срп, зашто дошло времето за жетва.”
30. Пак продолжи: „Со што да го споредиме царството Божјо, или со каква парабола да го прикажеме?
31. Тоа е како синапово зрно, кое, кога се сее в земја, е помало од сите семиња земни;
32. а кога се посее, израснува и станува поголемо од сите растенија, и пушта големи гранки, така што под неговата сенка можат да се засолнуваат птиците небески.”
33. И со многу такви параболи им го проповедаше словото, колку што можеа да слушаат.
34. И без параболи не им говореше, а на учениците Свои насамо сè им објаснуваше.
**************
Среда –
3. вие барате докази за Христа, Кој зборува во мене; Он не е бессилен меѓу вас, туку е силен меѓу вас.
4. Оти, иако по слабоста распнат, Он е жив по силата Божја; бидејќи сме и ние слаби во Него, но ќе бидеме живи со Него, преку силата Божја меѓу вас.
5. Испитувајте се сами себе дали сте во верата! Сами испитувајте се! Или не сте свесни дека Исус Христос е во вас? Освен, само ако сте недостојни.
6. А за нас, се надеваме дека ќе разберете, оти ние не сме недостојни.
7. Му се молиме на Бога да не правите никакво зло; не да се покажеме ние како достојни, туку вие да вршите добро, а ние како недостојни да останеме.
8. Оти ние сме силни не против вистината, туку за вистината.
9. Се радуваме кога ние слабееме, а вие јакнете. А за тоа и Му се молиме на Бога, за вашето усовршување.
10. Овие работи ви ги пишувам, не наоѓајќи се при вас; па, кога ќе дојдам при вас, да не употребам строгост според власта, која ми ја даде Господ, за издигање, а не за растурање.
11. И така, браќа, радувајте се, усовршувајте се, утешувајте се, бидете едномислени, живејте во мир – и Бог на љубовта и на мирот ќе биде со вас.
12. Поздравете се еден со друг преку свет целив. Ве поздравуваат сите светии.
13. Благодатта на нашиот Господ Исус Христос и љубовта на Бога и Отецот и заедништвото на Светиот Дух нека бидат со сите вас. Амин!
*******
35. Тој ден вечерта им рече: „Да минеме на спротивната страна!”
36. И кога го отпуштија народот, учениците Го зедоа со себе, како што беше во коработ, а го следеа и други кораби,
37. И се подигна голема бура, и брановите се префрлуваа во коработ – така што тој веќе пропаѓаше.
38. Он, пак, беше на кормилото и спиеше на возглавница; Го разбудија и Му рекоа: „Учителе, зар не Ти е жал што загинуваме?”
39. А кога стана, му забрани на ветрот и му рече на морето: „Молкни, престани!” И ветрот стивна и настана голема тишина.
40. Па им рече: „Што сте така плашливи? Како немате толку вера?”
41. И ги опфати голем страв, и говореа еден на друг: „Кој е, пак, Овој, што и ветрот и морето Го слушаат?”
*********
Четврток –
1. Павле, апостолот, повикан ни од луѓе, ниту преку човек, туку преку Исуса Христа и Бога Отецот, Кој Го воскресна од мртвите,
2. и сите браќа, што се со мене – до црквите во Галатија:
3. благодат и мир на вас од Бога и Отецот и нашиот Господ Исус Христос,
4. Кој се даде Себеси за нашите гревови, +за да нè избави од сегашниот лукав век, по волјата на Бога и нашиот Отец,
5. Кому нека е слава во веки веков. Амин!
6. Се чудам дека така брзо се одвратувате од Оној, Кој ве повика преку благодатта Христова, и преминувате кон друго благовестие;
7. не затоа што има друго евангелие, но има такви, што ве смутуваат и сакаат да го изопачат Благовестието Христово.
8. Но дури и ние, или ангел од небото да ви благовестеше нешто друго од она, што ви благовестевме ние, нека биде анатема!
9. Како што рековме порано, и сега пак велиме: оној што ви благовествува нешто поинаку од она што го примивте – нека биде анатема!
10. Во луѓето ли сега барам благоволение, или во Бога? Или, пак, на луѓето ли сакам да им угодувам? Ако бев сакал да им угодувам на луѓето, немаше да бидам Христов слуга.
20. А за она што ви пишувам, еве, пред Бога велам дека не лажам.
21. А потоа дојдов во земјите Сириски и Киликиски.
22. На Христовите цркви во Јудеја лично не им бев познат,
23. туку само беа слушале дека оној, кој некогаш нив ги гонел, сега ја проповеда верата, која што порано ја разорувал.
24. И Го прославува Бога за мене.
2. Павле се согласува со апостолите, му се противи на Петра и останува при уверение дека до оправдување се доаѓа преку вера.
1. И на четиринаесет години потоа пак се искачив во Ерусалим со Варнава, откако го зедов со себе и Тит.
2. А влегов по откровение и им го изложив на верните, посебно на највидните, Благовестието што Го проповедам кај незнабошците дека не трчам залудо или, пак, залудо сум трчал.
3. Но и Тит, кој беше со мене, иако Елин, не беше принуден да се обреже.
4. Што се однесува, пак, од лажните браќа, кои дојдоа и се вовлекоа да ја гледаат нашата слобода, која ја имаме во Христа Исуса, за да нè поробат,
5. ним ни за час не се оставивме да нè покорат, та да се запази во вас вистината на Евангелието.
********
1. Премина отаде море, во страната Гадаринска.
2. И кога излезе Он од коработ, веднаш Го сретна еден човек од гробиштата со нечист дух.
3. Тој живееше во гробовите, и дури со вериги никој не можеше да го врзе;
4. оти многупати беше во окови и во вериги врзан, ама ги кршеше веригите и ги раскинуваше оковите, и никој не можеше да го скроти;
5. и секогаш, ноќе и дење, по гробиштата и по ридиштата викаше и се удираше со камења.
6. Штом Го виде Исуса оддалеку, притрча и Му се поклони.
7. Па, како извика со висок глас, рече: „Што имаш, Ти, со мене, Исусе, Сине на Севишниот Бог? Те заколнувам во Бога, не мачи ме!”
8. Зашто му беше рекол: „Дух нечисти, излези од човекот!”
9. И го праша: „Како те викаат?” А тој одговори и рече: „Легион ми е името, оти сме многу.”
10. И Го молеа многу да не ги пади од тој крај.
11. А таму, по ридот пасеше голем број свињи.
12. И сите бесови Го молеа и велеа: „Прати нè во свињине, да влеземе во нив.”
13. И Исус веднаш им позволи. Па, како излегоа, нечистите духови – влегоа во свињите; и се гргнаа свињите по стрмнината во морето, а беа околу две илјади; и се издавија во морето.
14. А оние, што ги пасеа свињите, побегнаа и известија во градот и по околијата. И мнозина излегоа да видат што станало.
15. И дојдоа при Исуса, и го видоа бесниот како седи облечен, и со здрав ум, во кого имаше легион, и се уплашија.
16. А оние, кои беа виделе, раскажуваа што стана со бесниот и со свињите.
17. И почнаа да Го молат да си отиде од нивните краишта.
18. А кога влезе во коработ, оној, што беше порано бесен, Го помоли да биде со Него.
19. Исус не му позволи, но му рече: „Оди дома при своите, па раскажи им што ти направи Господ и како те помилува.”
20. Си отиде, и почна да раскажува по Десеттоградието што му направи Исус. И сите се чудеа.
*************
Петок –
6. А во врска, пак, со највидните – какви и да биле тие некогаш, мене ми е сеедно: Бог не го гледа човекот по лице – тие ништо не ми дадоа.
7. Туку, напротив, кога видоа дека мене ми е поверено да благовестам на необрезаните, како на Петра – на обрезаните,
8. – оти Оној, Кој му помогна на Петра во апостолството меѓу обрезаните, ми помогна и мене меѓу незнабошците –
9. и кога узна за благодатта што ми е дадена, Јаков, Кифа и Јован, кои се броеја за столбови, ни ја подадоа мене и на Варнава раката и се согласија ние да отидеме при незнабошците, а тие – при обрезаните,
10. порачувајќи ни само да ги помниме сиромасите, за кое се погрижив и точно да го исполнам.
******
22. И ете, дојде еден од началниците на синагогата, по име Јаир; па, штом Го виде, падна пред нозете Негови
23. и Го молеше многу, говорејќи: „Ќерка ми е на умирање; дојди и положи ги рацете над неа, за да оздрави и биде жива!”
24. И појде со него. А по Него врвеше многу народ и Го притискаа.
35. Додека Он уште зборуваше, дојдоа од кај началникот на синагогата и рекоа: „Ќерка ти умре; што Му создаваш уште труд на Учителот?”
36. Но Исус, откако ги чу тие зборови, му рече: „Не бој се, а само верувај!”
37. И никому не му позволи да оди со Него, освен на Петра, на Јакова и на Јована, братот на Јакова.
38. Дојде во куќата на началникот на синагогата и виде смут, плачење и силно врискање.
39. И кога влезе, им рече: „Што сте се развикале и расплакале? Детето не е умрено, туку спие.”
40. А тие Му се потсмеваа. Он, пак, откако ги истера сите, ги зеде таткото и мајката на девојчето и оние што беа со Него, и влезе каде што лежеше девојчето.
41. И, кога ја фати раката на девојчето, рече: „Талита, куми!” – што значи: „Девојко, тебе ти велам, стани!”
42. И девојката одеднаш стана, и почна да оди, бидејќи имаше дванаесет години. И сите се
зачудија многу.
43. А Он строго им заповеда, никој да не разбере за тоа, и рече: „Дајте ѝ да јаде!”
6. Исус презрен во Својот роден крај. Испраќање на дванаесетте. На Јована Крстител му се отсекува главата. Нахрането пет илјади луѓе. Исус на морето. Исцелување на болни.
1. Па излезе оттаму и дојде во Својот крај; а по Него одеа и учениците Негови.
***************
Сабота –
1. И така, секој човек нека нè смета нас за служители Христови и управници на тајните Божји,
2. а од управниците понатаму се бара секој од нив да се покаже верен.
3. За мене сосема малку значи што мислите вие за мене, или што мислат другите луѓе; јас и самиот не судам за себеси,
4. зашто во ништо не се чувствувам виновен; но со тоа не се оправдувам: судија ми е Господ.
5. Затоа, пак, не судете ништо пред време, додека не дојде Господ, Кој ќе ги изнесе на видело тајните на мракот и ќе ги објави намерите на срцата; и тогаш пофалбата на секого ќе му биде од Бога.
*****
1. Тогаш Исус му проповедаше на народот и на учениците Свои,
2. говорејќи: „На Мојсеевото седиште седнаа книжниците и фарисеите.
3. Затоа, сè што ќе ви кажат да пазите, пазете и извршувајте; а според делата нивни не постапувајте, оти тие говорат, а не извршуваат;
4. врзуваат бремиња тешки и мачни за носење и ги клаваат врз плеќите на луѓето, а сами не сакаат ни со прст да ги помрднат;
5. и сите свои дела ги прават, за да ги видат луѓето; ги истакнуваат своите записи од законот и прават големи поли на својата облека;
6. сакаат прво место на гозбите и предни места во синагогите,
7. и поздрави по улиците, и да им велат луѓето »учителе, учителе!«
8. А вие, немојте да се наречувате учители, зашто еден е вашиот Учител – Христос, а вие сте сите браќа;
9. и никого на земјата не викајте го свој татко, оти еден е вашиот Отец, Кој е на небесата;
10. и наставници немојте да се именувате зашто, еден е вашиот Наставник – Христос.
11. Но поголемиот меѓу вас да ви биде слуга;
12. зашто, кој се воздига, ќе биде понизен; а кој се понизува, ќе биде воздигнат.
*********************************
ПРАВОСЛАВИЕТО ВО ГРУЗИЈА
Местоположба: Грузија е држава во Југозападна Азија во кавкаскиот регион. На запад, Грузија излегува на Црно Море, на север граничи со Русија, на југ со Турција и на исток со Азербејџан.
Површина: 69.700 км2.
Број на население: 4.385.400 (според податоците од 2009 година).
Официјален јазик: Грузиски.
Куса историја на државата: Стара Грузија била место на кралствата Иберија и Колчис, чиешто легендарно богатство им било познато на старите Грци. Областа била дел од Римската Република до 65 година пред Христос и станала христијанска во 337 година. Следните три века била вовлечена во конфликт меѓу Византиската и Персиската Империја. По 654 година била под контрола на муслиманските калифи, кои основале емират во Тбилиси. Била под власт на ерменските Багратиди од VIII до XII век, а зенитот на нејзината моќ бил достигнат за владеењето на царицата Тамара, чиешто царство се протегало од Азербејџан до Киргизија, создавајќи го Панкавкаското царство. Инвазиите на Монголците и на Турците во XIII-XIV век го разединиле Царството, а падот на Константинопол под Отоманското Царство во 1453 година ја изолирало Грузија од западниот христијански свет. Имало постојани инвазии во текот на следните три века од Ерменците, Отоманците и Персијците. Грузија барала заштита од Русија во 1783 година и во 1801 година била присоединета кон Руската Империја. По Руската револуција во 1917 година, областа била накусо независна, а во 1921 година бил воведен советскиот режим. Во 1936 година Грузија станала Грузиски ССР, целосен член на Советскиот Сојуз. Во 1990 година, на првите слободни избори што некогаш се одржале во Советска Грузија, на власт дошла некомунистичка коалиција и во 1991 година Грузија објавила независност.
Првохристијанскиот период: Историјата на христијанството во Грузија започнува од времето на Господ Исус Христос. Според преданието, јудејската заедница од Мцхети испратила во Светата Земја двајца рабини, за да се уверат во доаѓањето на Месијата. Нивните имиња биле Елеазар Мцхетски и Лонгин Карсански, кои постанале и сведоци на Христовите страдања. На враќање за во родните краишта, тие со себе ја понесле величествената светиња за Грузија – Господовиот хитон, кој бил погребан во Мцхет заедно со телото на света Сидонија, сестрата на Елеазар.
За брзо време по нив, во Грузија започнала и апостолската благовест. Традицијата потврдува дека, по Христовото Вознесение на небо, апостолите со Богомајката се собрале во Сионската горница, каде што го очекувале доаѓањето на Светиот Дух. Тука тие фрлиле жребка, кој на која страна да оди и да го проповеда Евангелието, а Грузија ѝ припаднала на Пресвета Богородица. Пред нејзиното заминување, неа ѝ се јавил Христос и, според сведоштвата на грузиските летописи, ѝ рекол: „Испрати го на твоето место Првоповиканиот Андреј. И по него испрати го Твојот лик, насликан неракотворно на посебно дрво, наменето за тоа“. Па така, наместо Пресвета Богородица, во Грузија заминал апостол Андреј со нејзиниот неракотворен лик.
Освен тоа, традицијата ги смета светите апостоли Симеон Кананит, Матиј, Вартоломеј и Тадеј за први просветители на Грузија. Во тоа време, на оваа територија постоеле две држави: Источно-Грузиската Картли (Иверија) и Западно-Грузиската Егриса (Колхида). Апостол Андреј благовестел во двете, Вартоломеј и Тадеј во Источната, а Симон и Матиј во Западната. Престојот на апостолите во Грузија го потврдуваат не само локалните хроники, туку и Ориген, епископот Доротеј Тирски, епископот Епифан Кипарски и други. При крајот на I и почетокот на II век, според сведоштвото на Барониј, императорот Трајан го испратил свети Климент, епископот Римски, во затвор во местото Херсонес Тавриски, но тој тука „ги привел во евангелската вистина и спасението локалните жители“. Постоењето на христијански храмови во првите три века, се потврдува од археолошките ископувања и од спомените за локалните епископи. Во актите од Првиот Вселенски собор се спомнуваат епископите Стратофил Пицундски (Бичвинтски) и Домнос Трапезунтски.
Формирањето на Грузиската Црква: Масовното покрстување на Грузијците се случило во почетокот на IV век. Тоа се случило благодарение на пожртвуваноста и трудот на светата рамноапостолна Нина, која потекнувала од Кападокија. Неа во сон ѝ се јавила Пресвета Богородица, ѝ дала крст од винова лоза и ѝ рекла: „Оди во Иверската страна и благовести го Евангелието. Јас ќе бидам твоја заштитничка!“. Откако се разбудила, света Нина го бакнала чудесно добиениот крст, го преврзала со своите коси и заминала за Грузија, каде за брзо време, со својот свет живот и многуте чудеса, го привлекла вниманието на народот врз себе. Особено станала прочуена со исцелувањето на царицата. Кога царот Миријан го повикал на помош христијанскиот Бог и ја избегнал опасноста во лов, тој го прифатил христијанството со целиот свој дом. Царот постанал проповедник на Христовото учење среде својот народ, а во 326 година го прогласил христијанството за државна религија.
Царот Миријан го изградил првиот храм во чест на Дванаесетте апостоли во престолнината на државата – Мцхет, а по совет на света Нина, испратил претставници кон свети Константин Велики, просејќи од него да испрати епископи и клир, кои го продолжиле покрстувањето на Грузијците. Според сведоштвото на Ефрем Малиот Философ (XI век) и според указот на Руиско-Урбнискиот Собор од 1103 година, во Грузија, по заповед на императорот навремено пристигнал и самиот Антиохиски патријарх Евстатиј. Христијанството се зацврстило во Грузија и при благоверните наследници на светиот цар, кои биле принудени да ја бранат својата вера пред притисоците на Персиските зороастријци. За време на царот Бакар, некои богослужбени книги биле преведени од грчки на грузиски. Под закрила на Сандухта, сопругата на царот Митридат VI, околу 440 година, за прв пат биле преведени на грузиски јазик и книгите од Светото Писмо на Новиот Завет.
Својата моќ Грузија ја достигнала во V век, за време на светиот цар Вахтанг I Горгосали, кој со земјата управувал од 447 до 502 година. Успешно бранејќи ја независноста на татковината од Персијанците, тој многу направил за благосостојбата на Црквата. Во негово време бил дограден со камен древниот Мцхетски храм во чест на Дванаесетте апостоли, а биле отворени 12 епископски катедри, била преместена престолнината во Тбилиси, каде што Вахтанг ја започнал градбата на Сионскиот храм.
Кон тоа време, кон средината на V век, се однесуваат и првите податоци за автокефалноста на Грузиската Црква, која дотогаш била потчинета на Антиохискиот престол. Историјата на автокефалноста на Грузиската Црква започнува со официјалниот акт од времето на Мцхетскиот католикос Петар I. Сепак, автокефалноста не била во целост и во текот на наредните векови процесот на дозавршување на самостојноста на Грузиската Црква продолжил, сѐ додека целосно не завршил во XI век, на Соборот повикан од Антиохискиот патријарх Петар III во 1053 година. Појаснувањето на деталите од овој процес до денешни дни бара длабоко и прецизно проучување на многуте непубликувани материјали, кои предизвикуваат постојани спорови меѓу историчарите.
Во средината на VI век, во Грузија на големо почнале да со градат храмови, а во Пицунде била формирана архиепископска катедра. За овој век карактеристично е пристигнувањето од Сирија во Грузија на преподобниот Јован Зедазнијски со неговите 12 иноци, кои ги поставиле основите на грузиското монаштво, кое постанало главен столб на верата и народот, расадник на духовноста и просветата. Во VI век, во еден период Црквата потпаднала под влијание на монофизитската Ерменска Црква, но веќе во 608-609 година се одвоила од неа, признавајќи ги одлуките на Халкидонскиот собор. Во периодот кога земјата била арена на борбите меѓу Источната Римска и Персиската империја, епархиите од Западна Грузија се потчиниле на Цариградскиот престол и продолжиле да фигурираат во епархијалните списоци на Вселенската Патријаршија, сѐ до средината на IX век.
Арапското ропство: Во фокусот на својот самостоен живот, Грузија била принудена да ја започне многувековната крвава борба со исламот, чии најпрви носители биле Арапите. Во VII век Арапите ги освоиле поголемите делови од Персиската и Византиската држава, кои ослабнале од честите битки. Во VIII век Грузија била подложена на страшни опустошувања од Арапите, кои биле предводени од Мурван, наречен Глувиот заради својата беспоштедност. И покрај цврстиот отпор на Грузијците, сепак, голем дел од земјата бил поделен на делови и делумно исламизиран. Во Х век во многу места во Грузија, но не меѓу самите Грузијци, бил посаден исламот. Во 931 година, Осетијците ги урнале своите христијански храмови и примиле мухамеданство.
Сепак, Православието се сочувало меѓу Грузијците и некои грузиски земји добиле и независност. Во IX век, во земјата Ивериска се издигнало новото Тао-Клареџетско царство, кое постанало центар на спротивставувањето на Арапите, а во почетокот на XI век, Баграт III успеал за кусо време да го создаде првото обединето Грузиско царство. Во тоа време Грузиската Црква била обединета под еден претстојател, кој ја имал титулата „Патријарх на цела Грузија“. Повторно биле воспоставени врски со Византија и многу грузиски велможи добиле образование во Империјата, а монасите основале грузиски манастири во Ерусалим, околу Антиохија и на Света Гора. Новиот бран на разурнувања се случил во втората половина на XI век, кога во Грузија почнале да навлегуваат Турците Селџуци, кои ги уништувале храмовите, манастирите, селата, а ги убивале и православните Грузијци. Сепак, ослободувањето од арапското владеење и обединувањето на Грузијците во едно царство, било основа за подоцнежниот расцут на Грузија.
Златниот век: Положбата на Грузиската Црква и сиот народ почнала да се менува на подобро со застанувањето на царскиот трон на свети Давид IV Обединителот во 1089 година. Во личниот живот, царот се одликувал со високо христијанско благочестие, бил љубител на духовните книги и не се разделувал од Светото Евангелие. Царот успешно ги предводел борбите против Селџуците, а во исто време се грижел за поредокот во црковниот живот, градел храмови и манастири и ја основал духовната академија во Гелати. Во 1103 година го свикал Руиско-Урбнискиот собор, каде што било утврдено православното исповедање на верата и биле прифатени каноните, кои се однесувале за секојдневниот живот на христијаните. Во времето на цар Давид се случило и враќањето во православната вера на номадите Кипчаци.
Зенитот на славата Грузија го достигнала за време на управувањето на правнуката на цар Давид – светата Царица Тамара, која владеела од 1184-1213 година. Таа ја сочувала и раширила својата држава од Црно до Касписко Море. Легендите неа ѝ ги припишуваат речиси сите значајни споменици од минатото на својот народ, вклучувајќи ги и мноштвото прекрасно уредени градини и храмови на врвовите од планините. Освојувањето на Цариград од крстоносците во 1204 година, ја направило Грузија една од најмоќните христијански држави во сето источно Средоземноморие. При света Тамара, во земјата се појавиле голем број на просветени луѓе, оратори, богослови, историчари, уметници и поети. На грузиски јазик биле преведени многу дела од духовен, философски и книжевен карактер.
Петстогодишната беда и подвижништво: Набргу по смртта на света Тамара, расцутот на државата и Црквата завршил. Сега закана за Грузија станале Монголите, кои ја разурнале територијата со своите походи во XIII век. Во 1836 година во Карталинија најпрво влегол Тамерлан, носејќи пустош насекаде каде што стапнувал. Заедно со Монголците, храмовите биле разурнувани од Турците Османлии, кои истовремено го исламизирале и народот на Кавказ. Но, паралелно со нив, Грузија била нападната и од Персијците. Безброен е хорот од маченици за Христа, кои ја возвеличиле Грузиската Црква во текот на сите овие векови. Така, на 31 октомври 1227 година, 100000 маченици биле убиени од султанот Џалал ал Дина, само затоа што одбиле да ги запалат светите икони од своите храмови. Во 1617 година, во Пасхалната ноќ, по наредба на персискиот шах Абас I, само за кусо време биле заклани 6000 Гареџиски монаси. Кулминација на муслиманските злосторства се случила на празникот Крстовден во 1795 година, кога персискиот шах Ага мухамед наредил да се заробат сите духовни лица од Тбилиси и да бидат фрлени од еден висок брег во реката Куру.
Во тие векови, токму монасите и духовништвото, се појавувале како застапници на обичните луѓе. Жртвувајќи си ги животите, многу од нив храбро и мажествено ја бранеле својата вера, царевите и народот. Високото духовништво, исто така, се јавувало како пример за храбро застапништво за својот народ пред муслиманските поробувачи. Така, католикосот Доментиј IV се појавил пред турскиот султан во Цариград со храбро барање за заштита на својот народ и својата црква. Храбриот заштитник бил наклеветен и испратен во затвор на еден од грчките острови, каде што и се упокоил.
Од зборовите на католикос Кирион (Саѕаглишвили), можеме да ја сфатиме храброста на Грузискиот народ: „Во историјата на човештвото, може ли да се најде било каква политичка или црковна заедница, која принесла повеќе жртви или пролеало повеќе крв во заштита на православната вера и народноста, отколку што тоа го направило грузиското духовништво, а особено монаштвото. Заради огромното влијание на грузиското монаштво врз судбината на татковинската Црква, неговата историја постана неоткинлив и најглавен дел од грузискиот црковно-историски живот, нејзин скапоцен украс, без кој историјата на идните векови би била бесцветна, несфатлива и безживотна.
Во тоа време, истовремено напаѓана од Арапите, Турците и Персијците, кои нанесувале физички удар, врз Грузија започнала да дејствува и духовна опасност во лицето на римокатоличките мисионери. Почнувајќи од XIII век, кога папата Григориј IX ги испратил во Грузија доминиканските монаси, како одговор на молбата на царицата Русудан да добијат воена помош во борбата со Монголците, па сѐ до првите декади на ХХ век, во Грузија се спроведувала активна римокатоличка пропаганда. Многу Римски папи испраќале до Грузиските цареви, митрополити и велможи посланија, во кои се обидувале да ги придобијат Грузијците кон својата вероисповед. Сепак, сите тие обиди биле безуспешни, а на Фераро-Флорентискиот собор од 1438/39 година, грузиските архиереи ја искажале својата верност кон Православието, откажувајќи да ја прифатат унијата со Римокатоличката црква.
За време на постојаните инвазии, Грузија повторно била политички раздробена, што придонесло и за разединување во црковниот живот. Некаде во XIII век бил востановен втор Католикосат, како резултат на поделбата на државата на Источно и Западно царство. Древниот Католикосат, како и претходно, имал свој престол во Мцхет, при соборната црква Свети-Цховели и се нарекувал Карталински, Кахетински и Тифлиски, а новиот Католикосат во почетокот имал свој престол во Пицунде (Бичвинте, Абхазија), при храмот во чест на Пресвета Богородица, а потоа, од 1657 година, во Кутаиси. Вториот Католикосат од 1455 година се нарекувал Абхазиски и Имеретински, а по 1657 година – Имеретински и Абхазиски. Поделбата во Грузиската Црква траела сѐ до нејзиното соединување со Руската. Во 1783 година, кога царот Карталински и Кахетински Ираклиј II го признал покровителството на Русија над Грузија, последниот Имеретино-Абхазиски католикос Максим II избегал во Киев, каде што и се упокоил во 1795 година. По неговата смрт, високата управа на Црквата во Западна Грузија (Имеретија, Гурија, Мингрелија и Абхазија) преминале кон Гаенетскиот митрополит, а во 1814 година Абхазискиот Католикосат бил упразнет.
Во составот на Руската Црква: Тешката положба на православните Грузијци ги принудило да бараат помош од едноверната Русија, почнувајќи од XV век. Како одговор на молбата на последниот Карталинскиот цар Георгиј XII од 12 септември 1801 година, Рускиот император Александар I издал манифест, со кој Источна Грузија била присоединета кон Русија. Во 1804 година, Соломон II Имеретински исто така го прифатил руското застапништво, иако подоцна се противел за присоединувањето на Западна Грузија кон Руската империја во 1810 година.
Паралелно со зацврстувањето на руската граѓанска управа во Грузија, Грузиската Црква, исто така, влегла во состав на Руската. Веќе од 1783 година Карталинскиот католикос се јавува како член на Светиот Синод на Руската Православна Црква, а од 1811 година Грузиската Црква станала Синодален Грузиски Егзархат. Сепак, иако во своите молби до императорот Павел I, царот Георгиј XII настојувал на зачувување на автокефалноста на Грузиската Црква, а за време на востановувањето на Егзархатот се разгледувала и автономијата, но тие услови не биле запазени на дело. Рускиот период во историјата на Грузиската Црква е окарактеризиран како ослободување од вековните разурнувања и како заштита под православна држава, но во исто време, и како период на стеснување на националните чувства.
Периодот на Егзархатот е одбележан во достигнување во образовната и мисионерската дејност. Во 1817 година била отворена Тифлиската духовна семинарија, а по неа, во 1894 била отворена и Кутаиската, а паралелно со нив биле отворени многу епархијални женски училишта и црковно-парохиски училишта. Од 1860 година при Егзархијата почнал да излегува и Грузискиот духовен весник на грузиски јазик, со додаток на руски, а потоа на грузиски и руски јазик почнале да излегуваат и журналите Мцкемси (Пастир), Духовниот весник на Грузискиот Егзархат, Весникот на Грузискиот Егзархат. Најголема културна и просветна дејност се случила во времето на егзархот-архиепископ Павел (Лебедев), кој го формирал Братството во чест на Пресвета Богородица, кое од 1897 година било трансформирано во Мисионерско духовно-просветно братство. Ова Братство издавало на грузиски и руски јазик религиозно-морална литература, организирало религиозно-морални рецитали, духовни концерти и сл. Најважен настан од крајот на XIX и почетокот на ХХ век било издавањето на Библијата на грузиски јазик. Многу било направено и на полето на мисионерската дејност, благодарение на прочуениот благовесник од Северен Кавказ, свети Јован Манглиски и Осетинската духовна комисија, врз чија основа во 1860 година била формирана Заедницата за востановување на христијанството на Кавказ.
Притоа, внатрешното духовно развивање на Егзархијата било ограничено од условите на Синодалното управување на Руската Црква со нејзиното бирократско туторство, постојаното мешање на светските власти во духовните дела, како и тежнеењето да се направи од Црквата орган со државно управување. Во Грузија, секојдневните тешкотии биле проследени и со националните поделби, зашто по 1817 година сите егзарси во Грузија биле Руси, што довело до оладување во црковниот живот поради нивно непознавање на грузиските традиции и нивното тешко вклопување во руската црковна пракса. Нетрпеливоста кулминирала со воведувањето на црковнословенскиот јазик и рускиот напев во богослужбената пракса, што за Грузијците било сосема неприфатливо.
Движењето за востановување на грузиската автокефалија, кое било поддржано како од претставниците на духовништвото, така и од видните мирјани на чело со кнезот Илија Чавчавадѕе, почнало да добива на интензитет при крајот на XIX век. Во текот на подготовките на таканареченото Предсоборно Присуство од 1906/07 година, кое било повикано со цел да се разгледа и изучи проектот на претстојните реформи во Руската Православна Црква, прашањето за автокефалноста повторно било актуелизирано. Оттогаш, ова прашање секојдневно било актуелно, сѐ до времето на симнувањето на царската власт во Русија, кога активистите за автокефалија почнале да преземаат конкретни и решителни чекори.
Современиот период: На 12 март 1917 година, грузиските архиереи, свештеници и мирјани, кои се собрале во Мцхет, ја возгласиле автокефалноста на Грузиската Црква, повикувајќи се на фактот дека нејзино укинување канонски можело да биде направено само од Вселенски Собор, а такво нешто и не се случило. Тие формирале Привремена управа на Грузиската Црква и го избрале Гуријско-мингрелскиот епископ Леонид (Окропириѕе) за местобљустител на католикосот. На егзархот за Грузија, рускиот архиепсикоп Платон, му било кажано дека тој престанува да биде егзарх, на што тој одговорил дека од таа должност тој може да биде разрешен само од оние, од кои бил поставен – Синодот или Соборот на Руската Црква. Привремената управа ја признала автокефалноста на Грузиската Црква, но само како национална Црква, без географски граници, оставајќи ги руските парохии во Грузија под управа на Руската Црква. Грузијците настојувале да добијат територијална автокефалност, а локалните руски парохии да бидат под јурисдикција на Грузиската Црква. Во септември 1917 година, духовништвото и паствата го избрале епископот Кирион (Саѕаглишвили) за католикос на цела Грузија и пристапиле кон формирање на нови епископски катедри, ракополагање на нови епископи и национализација на духовно-образовните установи по пат на отпуштање на руските професори од истите.
Но, ниту Светиот Синод на Руската Црква, ниту новоизбраниот патријарх Московски и на сета Русија, светителот Тихон, не нашле оправдувања во дејствијата на Грузијците. Во писмото од 29 декември 1917 година, патријархот Тихон укажувал на престапот на каноните и на архиерејските заклетви на грузиските архиереи, напоменувајќи им дека за провозгласување на автокефалност на Црквата потребно е разрешување на кириархалната Црква, па на таков начин ги поттикнувал архиереите да размислат за своите постапки, да се покајат и да ги почитуваат одлуките од Серускиот собор. Во меѓувреме, Грузија веќе објавила акт за својата независност, католикосот Кирион бил убиен, а негов наследник станал Леонид (Окропириѕе). Како одговор до патријархот Тихон од 5 август 1919 година, новиот католикос докажувал дека укинувањето на автокефалноста на Грузиската Црква, како и упразнувањето на првопрестолниот трон, било насилничко дело на светски власти, што е спротивно на црковните закони. Исто така, тој се повикувал на одговорот на архиепископот Сергиј (Старогородски) на соопштението од грузиската делегација до Светиот Синод од летото 1917 година, во кое станува збор за востановувањето на грузиската автокефалност, во кое тој изјавил дека „сега, во дните на заедничката ослободителна пролет, руската црковна свест одговара на исполнувањето на дамнешната желба“ на православните Грузијци. Католикосот откажал да се појави со покајание на Соборот, но изразил недвосмислена желба „да биде во единство на верата и љубовта“. Обидите на Руската Црква духовно да се грижи за преостанатите руски парохии на територијата на Грузија и на Кавказ, преку специјално назначени архиереи за таа цел, останале безуспешни, зашто Грузијската Црква побарала реципрочни мерки, па на таков начин се случил прекин во односите меѓу двете Цркви.
Во 1920 година во Тбилиси пристигнал претставникот на Римокатоличката црква, кој му предложил на католикосот Леонид да го прифати папата за поглавар на Црквата. Оваа понуда Леонид категорично ја одбил. И покрај одбивањето, во 1921 година Ватикан го назначил бискупот Мориондо за свој претставник на Кавказ и испратил во Грузија голем број на језуити, кои претставувајќи се како археолози и палеографи, се труделе да пронајдат почва за римокатоличката пропаганда. Но, и овие лукави обиди на Ватикан останале безуспешни.
Во 1921 година силите на болшевиците ја зафатиле и Грузија, па од таа година Грузиската и Руската Црква почнале заеднички да го делат угнетувањето на безбожната власт во советската држава. Богоборната власт во првите години била посебно беспоштедна – биле разурнати 1200 храмови, биле конфискувани и уништени црковни скапоцености, а многу христијани биле гонети и убиени за својата вера. Заедничарењето меѓи двете Цркви било востановено во 1943 година, кога католикосот Калистрат ги возобновил односите со Руската Црква, поздравувајќи го патријархот Сергиј со стапувањето на патријаршискиот престол, изразувајќи отворена надеж за помирување. Во Грузија бил испратен архиепископот Антониј (Романовски), кој на 31 октомври 1943 година богослужел и се причестил заедно со католикосот Калистрат и грузиското духовништво. Откако го ислушале извештајот по враќањето во Москва, Синодот на руската црква го потврдил молитвеното и евхаристичното заедничарење, признавајќи ја Грузиската Црква за автокефална Црква – Сестра, по што следувала официјална молба до католикосот на Грузија да ја преземе грижата за руските парохии во Грузија и Ерменија.
Пресвртот во државната политика во односите кон Црквата за време на Втората светска војна, создал поволна клима за Грузиската Црква да го започне тешкиот процес на востановување, и покрај постојаните тешкотии и притисоци, кои ги имале. Во 1945 година била прифатена „Состојбата“ со потписи на католикосот-патријарх Калистрат и сиот епископат на Грузиската Црква, со која била определена управата на Црквата. Во периодот на патријархот Ефрем II, во 1963 година биле отворени пастирски курсеви, кои биле реорганизирани во 1969 година во Мцхетската духовна семинарија. Бил издаден и Новиот Завет и молитвословот на грузиски јазик, а продолжиле и активностите за зачувување на споменот на грузиските свети. Под водство на католикос-патријархот Илија II, подемот на црковниот живот уште повеќе бил забрзан. Во 1988 година во Тбилиси била отворена духовната академија. При крајот на советскиот период, двапати во годината излегувал журналот „Џвари Базиса“ („Крст од лоза“), како и друга црковна литература.
Во шеесеттите години од минатиот век, во рамките на меѓуправославните средби, се заостриле односите меѓу Грузиската и Цариградската Црква, од причини што последната, која претходна ја признаваше древната грузиска автокефалија, во овие години почнала да ја негира. Признавањето на грузиската автокефалност конечно било објавено од Цариград на 4 март 1990 година, кога Цариградскиот патријарх Димитриј I и го подарил на Грузија соодветниот Томос. Во диптихот на Помесните Православни Цркви, Цариградската Црква ја ставила Грузиската веднаш по Бугарската, иако во Русија, како и во повеќето автокефални Цркви, таа е ставена во ерархискиот поредок веднаш по Руската Црква.
По распадот на СССР и воспоставувањето на независност на Грузија, државата помина низ разурнувачка граѓанска војна и се наоѓаше во тешка политичко-економска состојба. Притоа, на црковен план, се случила голема преродба. Симболично обединување на грузискиот народ и нов почеток во животот на Црквата се случило со сенародната средба на Грузијците со Иверската икона на Божјата Мајка, која пристигнала во Тбилиси на 26 септември 1989 година. При католикосот Илија, во 2006 година, биле востановени 27 епархии, 600 парохиски цркви, 70 манастири, биле основани две духовни академии, шест семинарии, како и академија на православните науки во Гелати. Последните години многу е посветено во изучувањето и практикувањето на духовното песнопеење и иконописот, како и масовното враќање на Грузијците во прадедовската вера.
Светии и светињи: Една од најдревните христијански Цркви – Грузиската Православна Црква, украсена е со величествен хор на светии и богата е со многу древни светињи. Среде светиите, особено е почитувана просветителката на Грузија – светата рамноапостолна Нина. Во Сионскиот храм во чест на Успението на Пресвета Богородица во Тбилиси, се наоѓа големата светиња – крстот на света Нина, изработен од стара лозова прачка, врзана со нејзините влакна, со кој таа ја проповедала Христовата вера во Грузија. Православните Грузијци имаат особена почит и кон светиот великомаченик Георгиј, роднината на света Нина.
Во Грузија се почитуваат и другите нејзини свети подвижници, од кои посебно се истакнуваат преподобниот Шио Мгвимски; преподобниот Давид Гареџиски, кој е еден од основачите на грузиското монаштво; потоа епископот Јосиф Алавердски, кој е еден од најревносните проповедници на Евангелието во Грузија; преподобните Евтимиј и Георгиј Светогорци, учените иноци, кои се подвизувале на Атон, каде што во грузискиот Иверски манастир ги превеле од грчки на грузиски јазик Светото Писмо и богослужебните книги; светиот благоверен цар Давид Градителот, кој бил прочуен општествен и културен деец во Грузија; светата благоверна Тамара, грузиската царица од златниот век, која градела храмови и манастири, а била и покровителка на науката и уметноста. Токму неа ѝ е посветена поемата „Шота Руставели“ („Витез во тигрова кожа“), а грузискиот народ ја именувал во света Тамара Велика.
Историјата на Грузиската Црква во основа претставува историја на мачеништвото за Христа. Мачеништвото било толку вообичаен крај за Грузијците, така што црковното предание и народното сеќавање ги сочувале имињата само на оние, кои особено се истакнале со своите натчовечки маченички подвизи. Во тој хор од маченици запишани се имињата на царските маченици, кои примиле смрт жртвувајќи се за целиот народ. Така, од рацете на муслиманите и јазичниците маченички починале светите цареви и царици: Митридат V Карталински (+411); Шушаника Геретска (+475); Арчил II Карталински (+744); Ашот Куропалат (+829); Димитриј Самопожртвуваниот (+1289); Луарсаб II Карталински (+1622); Кетевана Кахетинска (+1624) и нејзините внуци Александар и Леон. Од мачениците од последните времиња, посебно место зазема житието на научникот и богослов, архимандритот Григориј (Перадѕе).
Меѓу најпознатите грузиски храмови, особено место зазема Мцхетскиот храм, кој е познат под името Свети Цховели („Живоносниот столб“). Овој храм е мајка на сите грузиски храмови и крипта на грузиските католикоси. Според сведоштвата на грузиските хроники, под сводовите на овој храм се чува највеличествената реликвија – Господовиот хитон, кој во Грузија бил донесен од старешните на локалните Јудејци, кои поверувале во Христа. Тука, во еден од столбовите на храмот, според преданието, сочувана е наметката од светиот пророк Илија. Тбилискиот Сионски храм, така именуван во чест на Ерусалимскиот Сион и кој бил основан уште во V век, во текот на вековите бил соборен храм на грузиските првопрестолници, сѐ до 2004 година, кога бил изграден Тбилискиот Свето-Троичен храм, еден од најголемите православни храмови во светот.
Од древните манастири треба да се спомнат Бодбискиот манастир во чест на Света Нина, кој постои уште од IV век; потоа манастирите во чест на светите Давид Гареџиски и Шио Мгвимски од VI век; Кватахебскиот од Х век… Центар на светоста и ученоста биле грузиските манастири во Светата Земја, каде што и до денес постои грузискиот Иверски манастир.
Според последните статистички податоци, 83,9% од населението во Грузија го исповедаат Православието, 3,9% се Ерменски христијани, 9,9% се муслимани и 0,8% се римокатолици.
Грузиската Православна Црква има 44 епархии на територијата на Грузија, Абхазија, Јужна Осетија, североисточна Турција, северозападен Азербејџан и северна Ерменија. Освен овие епархии, постојат епархиите за Западна Европа, Источна Европа, Австралија, Велика Британија и Ирска, Северна Америка, Канада и Јужна Америка.
Протоереј Златко Ангелески
****************************************
БОГОРОДИЧНИТЕ ПРАЗНИЦИ
20 септември 2015
Празничниот циклус, посветен на споменот на Пресвета Дева Марија, се состои од следните главни празници: Раѓање на Пресвета Богородица (8/21 септември), Воведение на Пресвета Богородица – Пречиста (21 ноември/04 декември), Благовештение (25 март/07 април),Сретение или воведување на нашиот Господ во Храмот (02/15 февруари), Успение, т.е. Заспивање, смртта на Пресветата (15/28 август).
Овие празници нè потсетуваат на различни моменти од животот на Богородица, но не претставуваат празни спомени. Имено, тие нам ни откриваат каков е човечкиот живот во неговото совршенство, зашто Дева Марија за нас е – Мајка Божја и, оттаму, најдобар врвен и совршен плод на човечкиот род. Во неа ние го препознаваме она што Бог од човекот го сакал кога го создал. Гледајќи ја нејзината чистота, нејзината љубов кон Бога, нејзиното совршенство, ние сфаќаме дека сите наши мисли од типот – „јас сум добар“, „јас сум лош“, „јас сум полош“, „јас сум подобар“, се лишени од секаква смисла. Кога мислиме на нејзината небеска љубов и на сиот нејзин живот, стануваме свесни дека токму таквиот живот е вистински човечки живот, и така, увидуваме колку навистина сме далеку од него.
Затоa празникот на Раѓањето на Пресвета Богородица претставува не само спомен (пот/сетување) на нејзиното раѓање, туку и откривање на вистинското значење на секое доаѓање на светот. Штом се родиме, ние веќе почнуваме да го исполнуваме своето човечко назначување (судбина). А тоа значи – во сопствената ситуација и само нам дадените услови – да го исполнуваме она што беше го исполнила Пресветата Богомајка. А што е тоа што таа го исполнила? Пред сè, таа била воведена во Храмот, а истото тоа ни се случува и нам: и нас, исто така, нè воведуваат во храмот со Крштението и Миропомазанието. Тоаз начи дека на некој начин се издвојуваме од светот и дека стапуваме во вистинскиот живот во Бога, дека нашиот живот се посветува и предава на Бога. Воведувањето на Пресвета Дева е празник, благодарение на кој ние можеме да разбереме што требало да значи нашето посветување на Бога.
Потоа доаѓа празникот Благовештение: спомен, (пот)сетување на единственото благовештение (јавување на добрата вест) на Богородица. Тоа истовремено е и благовестување на секој од нас што ние треба да правиме во овој свет. Зашто, сите ние имаме некое призвание, кое не е просто тоа да „успееме“ во животот, туку токму да ја исполнуваме Волјата Божја, единствениот Божји „план“ со секој од нас поединечно. На оваа благовест Богородица одговорила – „да“. И тоа нејзино – „да“ го прави можно и нашето „да“ на Бога, зашто токму тоа го овозможило Христовото доаѓање при нас. Во Пресветата Дева и Богомајка не само што се открила радоста на послушноста на Божјата волја („нека биде волјата Твоја“), туку навистина и ни се дарувала.
Следи празникот Сретение, на кој Пресветата го принесува своето Дете на Бога. Овој празник нема значење само за мајките, туку и за сите нас луѓето редум. Затоа што вистинската смисла на нашиот живот, и на сè, е во тоа и животот и сè друго свое да принесуваме на Бога. Понекогаш, говорејќи за нешто што го сакаме или се грижиме, ние велиме: „Тоа е мое чедо!“. Но, без оглед на тоа што е тоа наше „чедо“, ние мораме да го принесеме на Бога. Вистинскиот човечки живот почнува со поимањето дека сè Му припаѓа на Бога и дека нема поголема радост од принесувањето на Бога она што на Бога Му припаѓа. Ние на Литургијата велиме: „Твое од Твоите, Tебе принесувајќи Ти…“. Зашто, дури кога во радост, благодарење и љубов сме го принеле на Бога, сè и ја стекнува својата вистинска смисла, и ние дури тогаш навистина го поседуваме истото.
Конечно, последниот празник на овој циклус е Успение, празник на „заспивањето или смртта“ на Пресветата Богомајка.
Летото е на истек, плодовите и цветовите се прекрасни, лисјето почнува да златее и црвенее, сепак сè уште полно со живот. Природата се исполнила себеси, и се чини дека сè го достигнало своето совршенство. И, насред тој прекрасен свет, ние радосно го прославуваме упокоението на Богородица и тврдиме дека Пресветата не била напуштена во смрттта. Зашто, нејзината љубов била така голема, така голема била и силата на светлоста која во себе ја имала и силата на нејзиниот живот со Бога, што Христос ја оттргнал од смртта. И со тоа, токму со нејзиното вознесение, започнало и воскресението на сите нас. Овој празник ни ја открива Богородица како прв плод на Христовото Воскресение. Но она што нејзе ѝ се случило, ни се случува и нам, нејзиниот пат е и наш пат. Согледувањето на сите овие Богородични празници е согледување на сиот живот низ Неа како совршено човечко битие.
Истото важи за согледувањето на спомен – прославувањето и на секој ден во црковната година, посветен секогаш на некој од Светите, на пример, на Јован Претеча, на Апостолите, Преподобните…, за спомен на секој светител и сите нив заедно. Така ние живееме не само во времето за коешто читаме во новините – во времето на политичките настани, малите и преодни радости, страдања и трагедии, туку и во времето во кое, поколение по поколение ги израснувало оние кои ние ги нарекуваме Светии. Тие се живи, тие се со нас, и во секоја Божествена Литургија ние сите ги споменуваме. Ова живот присуство на Христа, и околу Него, на Богородица, Светиот Јован Претеча и на сите Светии – ова чудесно единство на сите кои постојат во Христа – е темелно искуство на Црквата. Сега гледаме дека литургискиот годишен циклус не е само низа денови од кои некои треба да бидат верски прославени, додека некое се „профани“. Тој циклус е, пред сè, вкусување и искуство „на новото време“, наше усвојување (примање) на божествениот дар. Бог ни ги подарил сите овие празници и, со секој од нив посебно, – чудесниот дар на Својата Радост.
протоереј Александар Шмеман
Извадок од книгата: Литургија и живот [превод: протоѓакон Славе Пројковски], Скопје 1994.
***********************************
ДОМОСТРОЈ – Забелешки
Домострој: (списание за православна духовна култутра) / (главен и одговорен уредник Методиј Златанов), Год.1, бр.1 (1993) – год.5, бр.15 (1997), Православен собор Свети Наум Охридски, (Манастир “Св.Леонтиј”), 1993 – 1997
Сите луѓе по природа тежнееат кон спознание.
Чувството на сите им е заедничко…. значи не можеме цврсто да се потпреме само на нашите сетила.
Умот ја има таа моќ да ги согледува и открива оние врски и односи меѓу нештата кои за сетилата остануваат сокриени.
Мудроста е созерцателно знаење за првите почетоци и причини. Таа е знаење за Божествените тајни, кои ни се откриваат во онолкава мера во колкава човековиот ум успева да им се приближи. Мудроста е радост заради спознание.
Созерцателниот живот може да биде живот на мудрецот.
Животот во склад со умот во себе содржи нешто божествено.
…божјото присуство се доживува само на моменти… оттаму вечниот копнеж за блаженство.
Бидејќи она што е придвижувано и придвижува е нешто средно…. постои и нешто што придвижува, а не е придвижувано, кое што е вечно и суштина и дејност. На тој начин го придвижува посакуваното и мисленото (спознатливото), непридвиженото движи…. вечно и непроменливо, неподвижно и извор на секое движење.
Богословието ја проучува онаа суштина која е неподвижна и издвоена, односно претставува битие сама по себе или суштина на суштината.
…како што очите на лилјакот се однесуваат спрема светлината на денот, така и нашите души спрема нештата кои по природа се најочигледни од сите…
Умот кој за предмет на своето битие го има крајното битие, всушност се умува самиот себе, односно стекнува мислење кое е мислење на мислењето.
….мораме да се обесмртиме и да сториме се за да живееме во склад со она што е најдобро во нас…
Логосот пројавен во човековиот ум, укажува на огромната моќ скриена во длабочините на човековото битие.
Преку созерцанието, човекот станува причесник во животот на Бога.
…умот треба да е неподвижен….
Созерцанието е еден таков духовен празник, во кој умот се умува самиот себе и заради тоа е нешто најрадосно и најдобро.
….внатрешна молитвена тишина….
Грчките свети отци поскоро треба да се наречат богослови, одошто филозофи во класична смисла. Како подвижници и зерцатели на скриените и невидливите Божествени тајни, преку молитвеното тихување (исихија), совршено себеодрекување и отсуство на се што е житејско, тие се искачувале скала по скала низ аскетската лествица, стремејќи се кон крајната цел на нивниот подвиг – соединување со Бога и обоготворување по Божја благодат.
Таквата филозофија (како вистинска љубов кон Бога, бидејќи Бог и Мудрост е едно исто), го добила името Исихазам. Исихазмот (пројавен како благодатно – практична филозофија) во многу се разликува од останатите филозофски системи: (1), затоа што се темели на Словото на Воплотениот Божји Логос, и (2), затоа што неговата цел не е никакво дијалектичко спекулирање и скитање низ лавиринтите на психичките феномени, туку спасение на човекот, како единствена и неповторлива личност.
Исихастичката гносеологија содржи во себе две неразделни компоненти: самопознание и богопознание. Според светите отци, богопознанието е тесно поврзано со себепознанието. Имено, тогаш кога човекот ќе стане свесен за својата богообразност, истовремено стекнува знаење за реалното постоење на Троичното Божество. Тоа станува на два начина: (1), преку читање на Светото Писмо, при што нашиот ум се охристовува и доаѓа до спознание за тоа дека Бог Е, и (2) преку созерцание, при што непосредно, човекот спознава како Е Бог.
За да се дојде до крајниот степен на духовно спознание, неопходно е аскетско подвижништво, трпение и себеочистување.
… се истакнуваат две суштински точки на созерцанието од страна на подвигот, а од друга благодатта…
Подвижништвото се состои во чистење на срцето и умот. Според светите отци, умот се чисти и просветлува преку вежбање во добродетели; преку пост, молитва, молчание, бдение. Но оној што ја стекнал чистота на умот не ја стекнал истовремено и чистота на срцето – кое се чисти преку многу таги, неволји и умртвување на се житејско.
Човековите органи за спознание се затруени со грев и страсти кои се пород на злото… меѓу кои прва е гордоста.
….на верата, надежта и љубовта им се придружуваат смирение, молитва и послушание. А со солзите се мијат напластените страсти..
Покајниот плач и срцевото липање ги отвараат очите на умот така што тој, во својата чистота како во огледало, зерцало, ја согледува, созерцува, првобитната убавина на создадениот свет и својата благообразност, па исполнет со радост се спушта во срцето, каде што созерцанието создава животна топлина.
Според светите отци, причестувањето неискажливо води кон боговидение и овозможува сместување на Несместливиот и Недостапен Бог во трошното човеково суштество.
….душата што еднаш ја видела Светлината која не е од овој свет, станува како безводна, сува земја која со болно себераспукување, постојано жеднее по благодатниот дожд на боговидението….
…не може дрско да се посакува нешто, за што не сме се потрудиле претходно…. (не може созерцанието да биде прво, а подвигот втор).
Созерцанието е духовно созерцание на умот и се состои во тоа што умот умувајќи се себеси, го постигнува она што било и она што ќе биде (св. Исак Сирин).
…она што е окото за телото, тоа е умот за душата… со молитва прочистен ум…. созерцанието е живеење во Духот и според Духот.
Ниту подвигот е цврст надвор од созерцанието, ниту пак созерцанието е вистинско без подвиг. Не гаснете го Духот и барајте ги најсовршените дарови, а созерцанието е еден од нив. Така, созерцанието (боговидението) станува квасец што ќе ја подготви човечката душа за богосоединување.
****************************
Старец Софрониј од Есекс
Вистинското созерцание започнува штом постанеме свесни за гревот во нас.
Новиот Завет го префрли поимот на гревот во внатрешниот човек.
….се исполнуваме со огнено чувство….
Духот наш е вечен, но сега се гледаме како затвореници на смртта.
Да си ја увидиме сиротата реалност е дар небесен, еден од најголемите.
…невидената Светлина ни дава чувство на Божјото присуство во нас.
Кога надолното движење ќе превладее, од нас се откинува плач.
Како да го опишеме стравот да не Го загубиме Бога Кој толку неочекувано ни го беше исполнил и збогатил животот?
Душата се осознава себеси најпрво и најмногу лице в Лице со Бога.
Личноста е во срцето на скриениот човек, во постојаност и тих дух, што е драгоцено пред Бога.
….Бог како Љубов и Светлина…
***********************
др. Владета Јеротиќ
Индивидуалиониот процес е како старата игра на чеканот (свесното во нас, кое треба да ги брани своите причини и да се сочува себеси) и наковалната (несвесното, на кое треба да му се даде можност да се изрази), помеѓу кои железото (човековиот живот и неговото Јас) стрпливо се кали во една неуништива целина – индивидуата —– К. Г. Јунг.
Религиозниот архитип, за Јунг, е еден и ист во секој човек, различни се само формите во кои се влева овој архитип и тогаш – на различни начини се изразува себеси.
Создавањето на јазикот, говорот, уметноста – се случува во рамките на неговата индивидуалност, не и личност. До личноста се стигнува дури со откривање и спознавање на Бога во себе.
Индивидуалноста без личност, јас без Себство (Христос), грев и промашување.
Филозофијата, се до Хегел, филозофија во која немало место за благодатта, зашто индивидуата се уште била пред личноста, а нужноста над слободата.
….разликување на индивидуата и личноста….
Кога божјата милост ќе продре во самото средиште на секој човек па оттаму ќе го просветли целото негово битие, Бог направил таа да му овозможи да оди по вода, а да не ги наруши законите на природата. Но, кога човекот ќе се одврати од Бога, човекот просто се препушта на законот на силата на тежата. Тој тогаш верува дека избира, но самиот се претвара во проста твар, камен кој паѓа… Таму каде што ја нема силата на натприродната светлост, се се покорува на механичките закони кои се исто така слепи и прецизни како законите по кои паѓаат телата. Таа механичка нужност владее со сите луѓе во сите моменти; тие успеваат да ја надвладеат онолку колку во нивните души има автентична натприродност (Симона Вајл)
Бог е слободен во однос на светот, а светот е релативно независен (Евгениј Трубецкој)
*******************
Митрополит Сурожски Антониј (Блум)
Да се биде член на братството на милосрдната љубов е многу поголема одговорност, бидејќи оној што дава, треба да има срце што дава, треба длабоко да сострадува, длабоко да љуби, за на луѓето да им биде лесно да ни простат за дарот, кој што од нас го примаат. Затоа што кога ние даваме со студено срце, кога ние даваме по службена должност, кога сме милосрдни само во постапките, а срцето наше останува далеку од чинот на љубовта, тогаш оној што го прима нашиот дар, прима заедно со него понижување, болка и навреда.
*******************
Владимир Лоски
Св. Григориј Солунски, св. Атанасиј Велики, Василиј Велики, Григориј Назнанзин, Максим Исповедник.
Православната Црква никогаш не ги подвои сферите на теологијата и мистиката. Сите вистински догматски дела имаат своја заснованост во мистичното искуство. Од друга страна, секое мистично дело е поврзано со догматската сфера.
Особина е на секоја теологија која сака да ја почитува побожноста да востврди сега едно, сега друго нешто, кога обете тврдења се вистинити; спротивставувањето на сопствените тврдења е соодветно само за луѓе сосема лишени од разумот.
Бога можеме да Го познаеме позитивно; и можно е да Го познаеме и негативно преку незнаење.
Ако енергиите нисходат до нас, суштината останува апсолутно недостижна.
….тој суштината ја споредува со сончевниот диск, а енергиите со зраците….
Светото Писмо – како и литургиските химни и целата патристичка литература – обилува со изрази кои се однесуваат на божествената светлина, на славата Божја, на Самиот Бог, именуван “светлина”.
Бог е именуван светлина, не според суштината Негова, но според Неговата енергија.
Божествената светлина е нематеријална и во себе не содржи ништо сетилно, но не е ниту светлина на умот; има: светлина сетилна, светлина на умот, и нестворена светлина.
Осветлувањето или божествената и обожувачка благодат не е суштина, туку енергија Божја.
Дуалистичката филозофија која во текот на три, а веројатно и повеќе столетија во корен ги подвојуваше материјата и духот, телото и душата, чувството и умот.
Исходиштето на аскетскиот живот не се состои во умртвувањето кое ги задушува телесните страсти, но поскоро во здобивањето нова и подобра енергија, која на телото, како и на духот, би му овозможила да заедничари во животот на благодатта.
***************************
Св. Симеон Нови Богослов
Секогаш меѓусебно се спротивставени светлината и темнината, верата и неверието, незнаењето и познанието, љубовта и омразата.
Сите оние што од раѓањето се во власта на темнината и не сакаат да се насочат кон умствената светлина од која отпаднал нивниот праотец, ги сметаат за непријатели и ненавидници оние што се наоѓаат во оваа светлина и оние што говорат за она што се однесува на светлината, бидејќи нивните зборови болно ги погодуваат.
Бог е светлост! И на оние што се соединиле со него им дава од сопствениот величествен сјај во согласност со нивната чистота.
Додека ја имате Светлината, трчајте кон Светлината, за да не ве опфати темнината.
**********************
Свети Поликарп Смирнски
……ако постапуваме по повеланијата Негови и го љубиме она, што Он го љуби; ако отстапуваме од секоја неправда, користољубие, среброљубие, лажно сведочење, ако не враќаме зло за зло, прекор за прекор, удар за удар, клетва за клетва и ако го запомниме ова, на она што не учеше Господ, велејќи: не судете, за да не ви биде судено. Проштевајте и ќе ви биде простено. Бидете милостиви, за да и вие бидете помилувани. Со каква мера ќе мерите, со таква и вам ќе ви се мери. Блажени се бедните и гонетите за правда, зашто нивно е Царството Божјо.
Оној кој има љубов, далеку е од секој грев.
…ништо не сме донеле на светов и ништо не ќе понесеме од него…
…бидете цврсти и непоколебливи во верата…никого не презирајте…бидете понизени еден пред друг…учете на умереност и воздржание….воздржувајте се од секој порок…гневете се, но не грешете и да не зајде сонцето во гневот ваш….
Молете се за царевите, за власта, за кнезовите и за оние кои ве гонат и кои ве мразат и за душманите на крстот, за да плодот на верата ваша им биде познат на сите и самите вие да бидете совршени.
*****************************
Свети Атанасиј Велики, Александриски
…крстот не е загуба, туку исцеление на тварта…
….отстапување од совршенството….
….Создателот се познава по делата…Бог е цело, а не делови…
Бог го создаде човекот добар, но луѓето се впуштија во многу помисли (Проповедник 7,29)
Спознавајќи ги разнообразјата на задоволствата, и утврдувајќи се во заборавот на божественото, задоволувајќи се со телесните страсти и имајќи го предвид само сегашното и почитта кон него, душата помислила, дека не постои веќе ништо освен видливото и дека само она што е минливо и телесно – за неа е добро.
Кога ќе дојде нечестивиот во длабочината на злото, доаѓа презирот (Изреки 18,3)
…почеток на блудот е измислувањето на идолите (Премудрост 14,12)
Не знаат, ниту разбираат: Он им ги затворил очите за да не гледаат и срцата нивни – да не разбираат (Исаија 44, 10-20)
Ако пак тврдат дека заради пронаоѓањето на вештините тие праведно биле нарекувани богови; тогаш и пронаоѓачите на другите вештини треба да бидат наречени богови според истата основа; Феникијците ги измислиле буквите, Хомер – поезијата, Зенон – дијалектиката, Коракс – реторичката вештина, Ликург и Солон – законите, итн. Според тоа, ако познанијата ги прават богови, и за нив вајаат идоли тогаш треба слично на нив да бидат богови и оние кои подоцна биле пронаоѓачи на некои други нешта.
…баснословат, а не богословат езичничките мудреци…
Словото на верата е во срцето твое (Римјаните, 10,8; Второзаконие 30,14) / Царството Божјо е внатре во вас (Лука 17,21)
Ако некој праша: Кој е патот? Одговарам: душата на секого и во неа умот; зашто само со умот Бог може да биде созерцан и спознат.
Човечкиот ум не е едно и исто со плотските чувства; и затоа, како нешто поинакво тој е судија и на самите чувства, и ако чувствата со нешто се обземени, тогаш умот расудува и забележува….судат душата и нејзиниот разум….разумноста на човечката душа…
Телото често лежи на земјата, а човекот размислува и созерцува за она што е на небесата. Телото често мирува, безмолствува и седи неподвижно, а човекот внатрешно е во движење и го созерцува она што е надвор од него, преселувајќи се и преминувајќи од едно во друго место, среќавајќи се со познати нешта, не ретко погодувајќи ги и предузнавајќи ги, на тој начин, своите идни дела. Што е пак тоа ако не разумната душа, која размислува и поима, за она што е повисоко од човекот?
…порази ја скверноста на секоја похотта…наталожена скверност од гревот….
Доколку секој ја урива власта на другиот, тогаш никој не е началник, туку сите се причинители на безначалие (безвластие). А онаму каде што нема началник, таму нужно се јавува безредие.
Доколку созданието е едно и светот е еден; тогаш треба да Го познаеме и едниот Цар и Создател на сета твар – Господ.
Кога од човекот ќе произлезе збор: заклучуваме дека извор на зборот е мислата, и проникнувајќи во него, ја разбираме мислата означена со зборот.
Стр.28, т.23 / стр. 38, т.33
****************************************
Свети Василиј Велики
Најдобар е оној кој самиот го наоѓа она што му е потребно; добар е оној кој ги следи искуствата на другите; но кој не е кадар ни за едното, ни за другото, тој е сосем бесполезен (Хесиод).
Мојсеј најпрвин го вежбал умот во египетските науки, а потоа пристапил кон созерцание на Суштиот; Даниил прво ја изучувал халдејската мудрост, а потоа се зафатил со Божествените задачи.
…надворешните науки не се безполезни за душата…
Не е рамен и лесно проодлив во почетокот, туку е стрмен и и со многу пот и напор се минува тегобниот пат кој води кон добродетелтта. Затоа и не може секој да стапи на него, заради стрмноста, а зачекорувајќи не е лесно да се стигне до врвот. Но оној кој застанал на врвот, тој гледа, дека патот е рамен и прекрасен, лесен и удобен, и попријатен од другиот пат, кој води во порок, на кого не треба да се оди, зашто е краток.
…сето она што е добро не доведува до гнев. Воздржувајќи го гневот со разумност, како со узда, потребно е да не му дозволуваме да излегува надвор од разумните граници.
…да се истрпуваат гонителите и кротко да се поднесува нивниот гнев. И со заповедта: да им се сака добро на душманите, а не да се проколнуваат…
…не треба да му служиме на телото освен во онаа основна неопходност, а на душата треба да и го овозможиме она најдоброто, со љубомудрието, како од зандана ослободувајќи ја од општењето на телесните страсти, а воедно и телото чинејќи го отпорно од страстите. На стомакот треба да му се дава само неопходното и не премногу слатко….
Очистувањето на душата служи за тоа – да се презираат сетилните задоволства, да не се наситуваат очите со грдите претстави на маѓепсниците или со гледањето на телото кое побудува сластољубие и со слухот да не се влева во душата штетно сладозвучје.
Оној кој се научил во сличните нешта да се однесува благородно, тој воопшто не е способен да избере нешто ниско и срамно во делата или во зборовите.
Не ја пречекорувај границата на неопходноста!
Не сакам и непожелувам да се збогатувам, туку само да поживеам со нешто скромно, не среќавајќи ништо лошо.
Човекот кој здраво расудува треба пред се да избегнува да живее за слава, сообразувајќи се со мнозинството, а неставајќи го праведниот разум за водач во животот; но, дури и да им противречи на сите луѓе, или заради прекрасното да навлече на себе бесславие и опасност, и во таков случај не треба да се реши да го извртува правилното учење.
…стекнувај поука за во староста…не бегај од луѓето кои правилно расудуваат…
************************************
Свети Јован Златоуст
…не верувајќи им дури ни на своите очи…да се разгори со поголема желба и да се зацврсти во верата за во иднина…испитувај, разгледувај, допирај…
Сомнежот произлегол од неверие.
Верата е жива престава за она, на кое се надеваме, и доказ на она што не се гледа (Евреи 11,1)
Св. Јован Златоуст – за пријателите…стр.77, т.4
Св. Јован Златоуст – Беседа за Св. Апостол Тома…стр.78 (за сомнежот, за неверието…)
Цврсто држи се додека не се утврдиш на каменот на верата; задржи се на таквата своја желба додека не Го видиш посакуваниот!….не престанувај да се распрашуваш, додека не го најдеш она, што го сакаш. Не престанувај да чукаш на вратата на знаењето на туѓата противречност, додека не ти ја отвори не Оној, кој рекол: чукајте и ќе ви се отвори.
…а за она што не го знам, за тоа и нема да се осмелам да зборувам…
…ќе ја проповедам тајната, но необјаснивото нема да го објаснувам…
Јас Те гледам со телесни очи, но созерцувам и со Очите на верата.
Воспеваниот од ангелите се зема со нечистите раце и дозволува да биде носен од Своите грешни слуги. Он не се гнаси од нашите грешни дланки, не се гнаси од прстите достојни за осуда. Не не поразува нас калливите….
…влези и раскини ги оковите на нашето безумие, влези и просвети ги нашите помрачени умови…
**************************************
Патријарх Калист и неговиот соподвижник Игнатиј Касантопулос; Поуки за оние кои безмолствуваат во 100 глави.
…најди свој учител…и отфрли го од себе секое неверие и сомнение, како и секое свое мудрување и секоја самоволна желба….говорејќи си во себе против прелестителот…
…самоугодно мудрување,а од тоа полошо нема…
Прво сеопфатно прими го послушанието, а потоа и безмолвието. Затоа како што дејанието е степен на созерцанието, така и послушанието од безмолвието. Не преместувај стари меѓи, кои твоите татковци ги поставиле!
*****************************
Блажени Авустин; За градот Божји
Знаењето возгордува, а љубовта изградува (1 Коринтјаните. 8,1)….имено, демоните имаат знаење без љубов…
Љубов vs. Гордост
*************************************
Отец Георгиј Флоровски; Откровение, филозофија и теологија
Мора да се прифати дека Писмото го чува и ни го предава гласот Божји на јазикот човечки.
Зборовите Божји се секогаш и највеќе во сооднос со времето…имајќи непосредно значење…
…временска напнатост во Светото Писмо…Стариот Завет е време на месијанско очекување, тоа е и основна тема во Ст. Завет. И Новиот Завет е пред се историја – евангелска историја на Зборот Божји и почеток на историјата на Црквата, која е насочена повторно кон очекувањето на исполнувањето на Апокалипсисот.
Мораме да го сочуваме Зборот Божји во живото и горешто срце. Зборот Божји се чува чува во духот човечки.
Вистината на Божественото Откровение мора да се раскрили среде мислата човечка, мора да се одвие во целосен систем на жива вера, до систем на религиско гледиште.
Вистините на верата се искуствени вистини, вистини за стварноста. Верата е докажана во искуството.
Заради тоа верните имаат помазание од Светиот Дух и знаат се…и немаат потреба некој да ги учи. Тие го имаат помазанието на вистината…и возрастот во духовниот живот е според сознајното и созерцателното.
…самиот Тој престојува меѓу нив, постојано стоејќи пред портите на сечија душа…
Божествените вистини можат да се опишат во слики и алегории, со јазикот на богопрославителната поезија и на светата уметност….денес Црквата проповеда во своите литургиски химни и во символиката….
Има и уште еден јазик, јазикот на сеопфатната размисла, јазикот на догмата. Догмата е сведоштво за искуството.
Сведоштвото на догмата е символичко…..догмата е без сомнение ново Откровение, таа е сведоштво…догмите не се развиваат…догмата е изразена вистина…вистината мора да се изрази…догмата препоставува искуство…потрага по зборови. (За догмите, стр.105/106)
“Филозофирањето” за Бога не е само белег на гладта за знаење или своевидна дрска љубопитност. Спротивно на тоа, тоа е впотполнување на религискиот повик и должност на човекот.
Во религиската судба на човекот нема случајни настани.
Зборовите на догматските определби не се обични зборови, тие не се случајни зборови кои би можеле да се заменат со други зборови. Тие се вечни и незаменливи зборови. Тоа значи дека одредени зборови – одредени поими – се овековечени според самиот факт дека ја изразуваат Божествената вистина.
За елинската мисла и христијанството, стр.108/9
Во верата е неопходна вистинска филозофија. Но од друга страна, верата е поткрепена со одредени метафизички претпоставености. Догматската теологија, како изложување и објаснување на од Бога откриената вистина во областа на мислата, е токму основата на христијанската филозофија, на светата филозофија, на филозофијата на Светиот Дух.
Црквата се уште “патува” се уште е во процес на создавање…Црквата воопшто не настојува да изложи и објави се. Таа не се труди пречистено да го вообличи своето искуство во затворен систем од зборови и поими…сега гледам делумно (1Кор. 13,12)
Црквата не им дава утврден план на Градот Божји на своите чеда туку поскоро им го дава клучот од Градот Божји. И оној кој ќе влезе, без да има утврден нацрт, може случајно да се загуби; и покрај тоа што се гледа, ќе восприема онакво какво е, во полна вистинитост. Оној, меѓутоа, кој ќе го изучува Градот според нацрт, без да го има клучот од вистинскиот град, нема никогаш да пристигне во Градот (Б.М. Мелиорански, според делото Лекции по историја на древната христијанска Црква).
…вистинската Црква е истуркана во заднината на историјата, во пустината…Црквата е католична бидејќи таа е Телото Христово…полнота во единство во Ликот на Пресвета Троица е соборноста на Црквата…
Христијаните мора да се ослободат себеси, по мерата на своето духовно совршенство, од непосредната спротивставеност на “јас” и “Не-Јас” – да ја преобразат од самиот нејзин темел градбата на човечката самосвесност.
Соборноста се остварува преку вистинито искуство или низ созерцување на вистината.
Во Христа верните од сите векови и поколенија се обединуваат и се обединети – среќавајќи се едни со други, што и се случува, како мистично соединети современици.
***************************************
Отец Јован Маендорф; Грчката филозофија и христијанската теологија во раната црква
Обраќањето кон грчко и латинојазичниот свет – вклучувајќи ги и Римските власти кои ги прогонуваа христијаните – беше задача на т.н. апологети. Повеќето автори коишто го носат тој епитет живееја во второто и третото столетие, но нивните ставови ги држеа и најважните автори на 4-от, 5-от, дури и на 6-от век (Дионисиј Ареопагит, Ориген, Августин)
…интелектуално вкрстување меѓу Елинизмот и Христијанството….основоположници на теологијата се сметаат Ориген и Августин….создавање на теологија во свет во кој владее Неоплатонизмот….
Оригеновата мисла, дури и во негово време, беше предмет на многубројни расправии и најпосле беше осудена како еретичка од 5-от вселенски собор (553 година). Блажени Августин, напротив, уживаше голема чест во Соборното Христијанство, беше поканет да присустува на Ефескиот собор (431 година) и почитуван како отец на Црквата.
Ориген е основач на грчката христијанска теологија….а сите следни автори ќе се навраќаат на неговиот систем…Августин е неоспорен и апсолутен авторитет на целокупното богословско тло…
Обајцата за пример земени Христијани – Ориген (исповедник на верата) и Августин (мистик и епископ) – во грчката филозофија видоа природно интелектуално средство за прикажување на Христијанството и за објаснување на христијанската догма, да тоа биде прифатено за нивните современици.
Самата историја не е битна, освен како стрелка кон вечниот свет на Духот.
Оригеновите следбеници – особено големиот Евгариј Понтски – го формулираа преданието на непрекинатата умна молитва, темелникот на Источната монашка духовна дисциплина и мистика.
Создавање хармонија помеѓу верата и филозофскиот дискурс… 43-та беседа на Августин: за да веруваш мораш да разбереш, за да разбереш мораш да веруваш.
Тимај и Меној од Платон + Енеади од Плотин…
…само душата, а не сетилата на телото, може да ги забележи перманентните реалности…
Бог – Создаделот е суверениот Бог на благодатта.
Августин во своите славни Исповеди единствена цел му беше да сведочи за евангелието на Христа… и дефинирањето на Бога како врховна суштина…
Неговото сфаќање за Бога како врховна суштина во себе носеше облици на Платонизам (понекогаш и на Манихеизам), одиграа важна улога во постепеното богословско отуѓување на Истокот и Западот.
Кападокиските отци ги исползуваа четивата на Ориген…а нивниот најважен придонес од 4-от век во троичниот спор (Св. Троица) беше во основа зајмена од Ориген.
Ориген велеше дека човечкиот живот е совршено исполнет единствено во чинот на созерцување и заедничарење со Бога – обожувањето.
Не само Ориген туку и великите отци, а и литургиските текстови честопати велат дека душата е бесмртна…една од основните полемички цели на оваа доктрина беше бесмртноста на душата…
Душата е бесмртна но нејзината бесмртност е условена секогаш зависна од суверената волја Божја. Тоа зависи не само од чинот на самото создавање, туку и од Новото Создание, инагуирирано во Вотеловувањето.
Елинизмот (и Ориген) веруваше дека самата божествена суштина може да се созерцува со очистен ум. Кападокијците и целото византиско православно предание што се крепи на нив (и Свети Кирил), се држат до апсолутната несознатливост на Божјата суштина.
Со владеењето на Јустинијан (527 – 565 година) византиското православие најпосле го елиминираше елинизмот, како искушение и опасност.
Борбите во Византија не се водеа само за Христовото евангелие, туку и за негово соодветно толкување и пренесување со поприменети термини од грчката филозофија, термини како: битие, суштина, природа, ипостаса или лишност, персона, потоа енергија или дејство, итн.
Записите на апологетите чија главна цел беше да покажат дека Христос не беше остварување на пророштвата од старозаветните Пророци, туку и на се автентично и вистинито во грчката филозофија.
Да се живее патристички не значи просто да се повторуваат формулациите и идеите на светите отци: доследноста, т.е. вистинската создржина на Светото Предание – не е исто што и повторувањето. Верноста кон отците од нас бара дијалог со нашите современици и нивно обраќање.
Книги: Дејвид Ноулс, Развојот на средновековната мисла, Њујорк, 1962 / Апологија I, II.
*****************************************
Свети Кипријан Картагински; За доброто од трпението
Без трпение не би можеле ни да го правите оона што го слушате и што го учите.
Јас не ја сакам толку смртта на оној што умира, колку што го сакам тоа, тој да се преобрати и да живее (Исус Христос).
Според твојата тврдост и нераскајливо срце си правиш ризница од гнев за денот на гневот.
Не може да се добие небесна круна за болките и страдањата, ако на болките и страдањата не му претходи трпението.
Да бидеме трпеливи во времето, во кое се раѓаме така што да истрајуваме во притисоците и судирите.
За да можат надежта и верата да дадат плод, треба да се има трпение.
Воздржи се во болките и имај трпение по понижувањето (кога си понижен), зашто златото и среброто во оган се потврдува.
Трпението го смирува гневот, управува со разумот, го чува мирот, наложува дисциплина, ја потиснува силата на бесот….тоа ги победува искушенијата…тоа е она што ги крепи темелите на нашата вера, што високо го издига подемот на нештата. Тоа ги насочува нашите постапки, за да можеме да го следиме патот на Христа додека чекориме преку неговото поднесување.
************************************
Монах Давид (Перовиќ); Поезија
….воину на добрата војна…стисни ги очите љубопитни да ја згаснат јароста на овдешните бои и да стигнеш во примракот најсветол….
…братска љубов; љубовта на небесниот брат, ангелот пазител…
**************************
Архимандрит Георгиј (Капсанис); Богословското сведоштво на Света Гора
Крајот на очистувањето е почеток на богословието (Св. Јован Лествичник)
Само чистејќи го срцето од корењето на страстите, причесувајќи се и соделувајќи во Светите Тајни, човекот ќе може да стане Боговидец; и ѕеркајќи ја во Христа несотворената Светлина на Пресвета Тројца и заедничарејќи со неа, ќе може да се соедини со Бога, значи да стане Бог по благодат.
Битно е да се спомене широката замена на православната теологија (аскетика и пастирство) со интелектуалистичко идеолошка теологија и моралистичко образование, главните виновници на номиналното христијанство, кое неминовно ќе се стркала во амбисот на безбожие.
На нашиов Пустински Универзитет до денес се предава науката за откровение на срцето како онтолошки центар на постоење на личноста; неговото чистење од страстите; враќање на умот во срцето; нивно соединение со Христа и видението на Бога.
Духот на нашето време е антропоцентричен и заради тоа не е евхаристиски, ниту литургиски, ниту пак саможртвен. Не е оличен со богољубие и братољубие но означен со вкоренето самољубие. Впрочем, сиот општествен систем токму врз него е устроен.
Православие: Преданието на богоносните Отци Наши; свештените канони и догми; монаштвото (како љубомудрие и актуелен сведок на ранохристијанската црква и етос); иконата (како пројавителка на мистирионот на Воплотувањето на Логосот Божји); византиското пеење (како дијалог на човекот со Бога); и од Светиот Дух водени во православната архитектура и синадалното функционирање на телото на Црквата.
Заљуби го подвигот, постот, бдението и безмолвието да би ја добил срдечната молитва (Книга: Аскетски повелби од Василиј Велики).
Ако замолчиме за верата кога е во опасност, тогаш зошто седиме толку години на овие карпи?
…да не отпадне Црквата од Тело Христово во антропоцентрична институција…
*********************************
Свети Григориј Палама; Слово за одбрана на оние кои свето бемолствуваат
…умно и божемно чувство…недофатливоста на Духот, преку Кого гледа…. “гледав, дали надвор од телото, не знам, дали внатре во телото, не знам”….
Молитвата е чистота на Умот, откината со стравопочитание на Света Троица. Чистотата на Умот е таа, преку која заблескува светлината на Света Троица во часот на молитвата и тогаш умот бива над молитвата, а таа не треба да се нарече молитва, туку рожба на чистата молитва, испратена преку Духот. Умот тогаш не се моли со молитва, туку се наоѓа во истапувањето и во несфатливи нешта. Тоа е незнаење кое е повисоко од познанието (Св. Исак).
Таа светлина е бескрајна и наднебесна. Некој друг од посовршените ја видел цела вселена како содржана во еден зрак од тоа мислено сонце.
Книга: Св. Бенедикт, Живот – кој бил учител на западното монаштво.
*********************************
Свети Атанасиј Велики; Слово за воплотувањето на Бога-Словото
Слепите, ако и не го гледаат сонцето, сепак, чувствувајќи ја од него произведената топлина, знаат, дека над земјата постои сонцето.
…никој бесрамно да не и се спротивставува на вистината!….
Да се разобличи неверието на јудејците и хулењето на езичниците.
Исус Христос за нас поднесува бесчестие, за ние да постанеме славни…Зар не секој за причина на своето раѓање го имал Таткото?…
Им се открив на оние, што не Ме бараа, Ме најдоа оние, кои не прашуваа за Мене. Реков: Еве Ме! – на народот кој не го призиваше Моето име; ги протегнав рацете Мои кон луѓе непокорни и со лукави помисли (Исаија 65, 1-2).
….бидете цврсти, не плашете се….
Се смеаат на она, што воопшто не е за потсмев, иако во својата заслепеност не го гледаат својот срам, воздавајќи им чест на дрва и камења (за езичниците, паганите…)
Зашто само да се појавиш и да ги вчудоневидиш гледачите би значело да се појавиш само за показ.
Без чист ум и без угледување на животот на светиите, никој не ќе може да ги разбере светите словеса.
Очисти ја и избели ја својата душа!
***********************************
Епископ Јеротеј С. Влахос; Вочовечувањето на Логосот Божји според св. Атанасиј Велики
Православните веруваат дека Црквата е Тело Христово, а тоа значи дека Црквата е: (1), телото кое Христос го прими од Богородица и го обожи; (2), евхаристискиот леб; и (3), светителите кои се дејствителни членови на Телото Христово.
Покајанието ги запира гревовите, но не може да го приведе човекот од пропадливост во воскресение, зашто пропадливоста му е природна состојба.
Луѓето отстапија од Бога и Го бараа во тварното и сетилното, служејќи им како на богови – на смртните луѓе и на демоните.
*********************************
Отец Георгиј Флоровски; Св. Атанасиј Александриски
Атанасиј Александриски, дела: Слово против езичниците; Слово за воплотувањето на Словото или со заеднички наслов Две слова против езичниците; Трите слова против Аријаниите; Четирите посланици до Серапион; Трите апологии (против аријаните, до царот Констанциј и за своето бегство при нападите на Сиријан); Историско-полемичните творби (Историја на аријаните кон монасите, за одлуките на Никејскиот Собор, За мненијата на Дионисиј А., и најзначајната За соборите во Аримина и Селевкија); автор е на Житието на Преподобни Антониј – таткото на монасите, како и голем број пасхални писма.
Без чистота на умот и без подражување на животите на светителите никој не може да ги разбере зборовите на светиите.
Во своето богословско учење Св. Атанасиј се темели на созерцанието на историскиот лик на Христа и тринитарното прашање за раѓањето и единосушноста на Синот Божји.
Светото Писмо ни открива две вистини за Спасителот: дека Он секогаш бил Бог, Син и Слово и дека Он постанал Човек.
На човекот му е дадена власта над бесовите и искушенијата; и со крсниот знамен како знак на победата се урива секое волшебство и маѓепсништво и се изобличуваат демоните, како мртви. Но главното и основното е дека од тварта е истргнато осилото на смртта.
…Он е за Синот, она што е сонцето за светлината, она што е умот за зборот, она што е изворот за потокот…
Каде што е светлината, таму е и блесокот. Каде што е блесокот, таму е неговото дејство и неговата светозарна благодат.
Крштевањето се совршува во името на Света Троица, бидејќи од Троица се дарува благодатта.
**********************************
Преподобни авва Исаија Отшелник; За дејствувањето на новиот човек
Евреите се познаваат по три нешта: по обрезанието, по Пасхата и по саботата.
Да го отфрлиме од себеси стариот човек, според вашето поранешно живеење, кој се раѓа во измамливите желби, да се обновите со духот на својот ум и да се облечете во новиот човек, создаден според Бога, во правда и светост во вистината (Ефесјани. 4,22-24). И уште: Да умреме за гревовите, да живееме за правдата (1 Петар.2,24)
Испитај се дали си обрезан духовно, дали си ја помажал вратата на својот дом со крвта на Агнецот непоречен, дали си се очистил од секоја земна помисла, дали си се приготвил да патуваш без страв и да влезеш во ветената земја?
Кој влезе во спокојот Негов, тој ќе се одмара од делата свои, како и Бог од Своите (Евреи.4,10)
Тешките товари на страсти: гневот, светската грижа, омразата, славољубието, осудувањето, навредувањето и пакоста, надуеноста, сметање себеси за праведен, желбата за заповедање, избувливоста, самољубието, зависта. А телесни се: стомакоугодување, љубовта кон телото, страста за украсување, сластољубие, похотата, ладнокрвноста (несрдечноста).
…обрезано срце и вистинско саботно празненство и победа над гревот….кој е внатрешно таков и она обрезание што е во срцето, по дух, а не по збор….
Да ја отсечеме својата волја и ќе ја видиме светлината на заповедите.
Угодувајќи и на својата волја, ја погубуваме секоја добродетел…победи ја својата волја со силата на кротоста….сето она што не му е угодна на Бога е содржано во душата на избувливиот и високоумниот….
Самоосудувањето раѓа смиреномудрие, а отфрлањето на сопствената волја – заради ближниот – со расудување, донесува смирение. Духовната чистота е – молитва кон Бога. Неосудувањето е – љубов. Долготрпението е – да не помислуваш ништо против својот ближен. Богољубиво срце е – да не возвраќаш за злото. Безмолвието е – да не се мешаш во она, што не се однесува на тебе. Смиреноста – е незлобието на срцето. Владеењето со своите чувства е – мир. Поднесувањето на се е – кротост. Милосрдноста е – да се проштева. А сето ова го раѓа отсекувањето на волјата. Тоа ги приведува добродетелите во меѓусебна хармонија. Тоа ги смирува умот и не исполнва со безметежност.
Душата пропаѓа од: многу зборување, празнословие, извртување на зборовите како кому му е угодно, невоздржание, лицемерност, тврдоглаво инсистирање на нашите зборови. Тој што ги има овие слабости неговата душа е бесплодна за добродетели.
**********************************
Св. Григориј Богослов; Мисли
Не му се противи на секој збор, но кон секој и не приклонувај се; туку знај, на кој и кога треба да му се воспротивиш, или приклониш. Подобро биди приврзан кон Бога, отколку да се залагаш за некое учење за Бога. Секој збор со збор може да се оспори; но животот со што ќе го оспориш?
Не зафаќај се грозничаво за се, туку држи се за она што си го избрал. Подобро зголемувај го доброто, одошто нешто во него да го намалуваш. Не ги нарекуваме лоши оние, кои стојат ниско, туку оние, кои високо воздигнувајќи се, ниско паѓаат.
Разгледувај се повеќе самиот себеси, одошто делата на ближните; првото ти носи полза тебе, а второто на ближните.
Тебе ти престојат маки, задоволства, надеж, стравови, богатство, сиромаштија, слава, беславие, престоли; сетоова нека минува, како што сака. До човекот кој се утврдил на добри темели, ништо непостојано не се докоснува.
Труди се даги дознаеш сите постапки на добродетелите.
Зауздај го гневот, за да не излезе од умот.
Воздржувај го окото, и јазикот нека ја знае мерката.
Се разбирај, но прави го она, што е позволено.
Знај, дека и ти самиот си странец; и почитувај ги странците.
Зауздувај ја избувливоста и ќе бидеш голем мудрец.
***************************************
Св. Јован Златоуст; Беседи на Евангелието според Светиот Апостол и Евангелист Јован Богослов
Заради незнаење душата постанува колеблива и плашлива, токму онака, како што со знаењето на небесните догмати – таа постанува велика и возвишена.
…ако Ме љубите, пазете ги Моите заповеди….ако останете во Мене, и зборовите Мои во вас, тогаш, што и да посакате, барајте и ќе ви биде (Јован 15,7)
Кога ќе те пофали Владиката на се, би ја барал пофалбата на бубачките и комарците?
До кога ќе ползиме во калта? До кога за свои судии ќе ги поставуваме негрижните мрзливци и стомакоугодници? Зошто, пак, тогаш, сакајќи да се подвизуваш во добродетел, за свои судии поставуваш луѓе кои воопшто не ја знаат добродетелта?
…да го презираме мнението на толпата; особено да не ја посакуваме нивната пофалба, нивните блага, нивните богатства и да не го сметаме сиромаштвото за некакво зло. Сиромаштијата не учи и на мудроста, и на трпението, и на секое љубомудрие.
…не вие, Мене Ме избравте, туку Јас ве избрав вас, т.е. Јас го побарав вашето пријателство
…сето ова ќе го прават заради Моето име, оти не Го знаат Оној, Кој што Ме испратил…
…Ме намразија без вина (Псалм.68,4)
Ако пак не сакаш да дадеш, барем не навредувај. Размисли, како ќе го молиш Бога за помош, кога го презираш ништиот кој доаѓа притебе. Со каква мерка мерите, со таква и ќе ви се мери (Матеј 7,2)
Животот е краток и на се треба да се гледа како на најкраток миг.
***********************************
Николај Бердјаев; За достоинството на христијанството и недостоинството на христијаните
Најсилен приговор против Христијанството се самите христијани…за Христијанстото судат според христијаните на нашиов маловерен век, век на широко распространето неверие.
За надворешните христијани и нивната штета врз Христијанството, стр.124
Христијанството е најтешка вера, најтешко остварлива, најмногу и противречи на човечката природа и изискува непоимливи жртви.
Не само христијаните, го компромитирале Христијанството, го компромитирала и историјата на Христијанството и историјата на Црквата.
Внатрешниот, духовниот живот на Црквата, обраќањето на луѓето кон Бога, достигнувањето до светот не се јавни нешта и тешко се претставуваат.
Но, си замислуваме ли како луѓето Му се молат на Бога, каков е нивниот внатрешен живот, нашата духовна борба со нивната грешна природа, каков е нивниот однос кон Бога?
Христијанството според својата суштина не може насилно да го уништи злото во човечката природа. Тоа ја признава слободата на човекот.
Самата христијанска вистина претполага слобода и очекува внатрешна, духовна победа над злото….Христовата правда не може да се оствари насилно…
Оти не доброто – кое го сакам – го правам, туку злото, што не го сакам го правам. А штом го вршам она, што не го сакам, не го вршам веќе јас, туку гревот кој живее во мене. Апостол Павле (Римјани.7,19-20)
…”неуспехот на Христијанството” е човечки неуспех, а не Божји….
Кај Карл Маркс, во неговата теорија, во неговата идеологија, ќе видите повик за насилство, за злобна омраза на една класа кон друга, за одмазда, за користољубива борба за интереси и ниту помен за љубов, саможртва, кротост, духовна чистота.
Христијанската вистина не само што ограничено се восприемала од луѓето, туку и се извртувала. Од луѓето се извртувало и учењето за Бога…Он како деспот, апсолутен монарх… тука е и ограниченото човечко сфаќање за христијанските догми….како и самиот поим за Црквата која се сфаќала само надворешно, преку обредите и традицијата, гледајќи ја како институција.
Литургијата и Светите Тајни останувале во втор план и кон нив се однесувале само како на церемонии.
Се води постојана борба помеѓу божественото и човечкото, при што божественото го просветува човечкото, а човечкото го извртува божественото.
Христијанството за разлика од многуте други учења, не и ласка на човековата природа во нејзината греовна, падната природа.
За Христијанството и за христијаните во средниот век, стр.132, т.4
Ако вие не ја остварувате вистината, виновни сте вие, а не самата вистина.
За Христијанството треба да расудуваме според апостолите и мачениците, подвижниците и светителите, а не според огромната толпа полу христијани – полу езичници, кои прават се за да го изопачат образот на Христијанството во светот.
…долгиот период на Христијанството на искушување преку торжеството (владеењето)…
Суштината на Христијанството е во соединувањето на вечноста и времето, на небесата и на земјата, на божественото и човечкото, а не во одделување од времето, од земјата и од човечкото.
Христијанството коешто би ги признале само чистите и совршените, би било фарисејско христијанство.
Оние кои навистина постигнале максимално совршенство и светост, не ги осудуваат другите.
Да се поставуваат максимални изискувања кон другите е обично лицемерие и фарисејство.
…христијанството многу губеше од тоа што беше преовладувачка, државна религија…
Совршени христијани и совршени христијански општества не можат да се создаваат на никаков принуден начин. Неопходна е вистинска, реална промена, во душите на луѓето и во душите на народите.
Ако државата, општеството, културата, внатрешно не се христијански, тогаш тие нека не се нарекуваат христијански, нека не се преправаат и нека не лажат.
Ниче со гнев го напаѓаше Христијанството затоа што ги гледаше само изродените, надворешните христијани, а не го гледаше и не го разбираше самото Христијанство.
Човекот е изморен од лагата, од релативноста, од надворешните знаци и форми, коишто ја смениле изворната реалност во животот.
**********************************
Отец Александар Мењ; Христијанството
На планината треба да и се приоѓа со почит. Така е и со Бога. Планините навистина предизвикуваат особена состојба на умот, која е чувствителна на нивната височина и на нивната убавина. Вистината се затвара себеси за луѓето кои итаат кон неа без почит, кои пристапуваат неподготвени, занемарувајќи ги опасностите, стрмнините и бездните.
Секој голем мудрец бил свесен за своето незнаење. Знам, дека ништо не знам.
…верата е поим многу близу на поимот верност….
Ние мораме да се бориме со гревот. Ние мораме да тежнееме кон самоусовршување, истовремено сфаќајќи дека не можеме да се подигнеме фаќајќи се за сопствената коса. Христијанството вели: вие можете да се усовршите себеси, но да се достигне Бог е невозможно, додека Он Самиот не дојде до вас.
*******************************
Св. Максим Исповедник; 400 глави за љубовта
Истражувај поради која причина Бог создал, зашто можно е знаење за тоа. Но не истражувај како и зошто не порано, зашто тоа не потпаѓа под твојот ум. Затоа што од божествените нешта едни се спознатливи за луѓето, а други се неспознатливи. Имено, незаузданото созерцание брзо би те турнало во бездна.
Не биди самоугодлив и не ќе бидеш братомрзец. И не биди самољубив и ќе бидеш богољубив.
На разумниот дел дај му: читање, духовни созерцанија и молитва; на раздразителниот: дух-овна љубов, којашто е противположна на омразата; а пак на желбениот – целомудреност и воздржание; додека на плотскиот дел – храна и облека, и тоа само неопходното.
Знаењето нужно има потреба од љубов! Ако имам пророштва, и ги знам сите тајни, и сето знаење, а љубов немам, ништо не ми користи!
Чисти го умот свој од гнев, злопамтење и срамни помисли, и тогаш ќе можеш да го познаеш Христа Кој живее во тебе.
*************************
Катигумен Емилијан Симонопетриски; Молитвата на Света Гора вчера и денес
Молитвата опфаќа славословие, благодарење, богословие, барање и исповед.
За молитвата пишуваат: апостолскиот отец Ермо, Св. Јован Златоуст, Св. Исаак Сирин, Св. Јован Лествичник, Св. Симеон Нови Богослов, Григориј Синаетски, Максим Капсокаливит, Григориј Палама, Светиот Калист Исидор, Филотеј Патријархот, Теолит Филаделфиски, Калистос и Игнатиј Ксантопули, Св. Никодим Светогорец (нег.дела: Прирачникот и Добротољубието).
За молитвата неопходно е да бидеме радосни…Запази: произведува ли радост, дава ли благодарност во срцето?
Да чувствуваме дека и сите други, и јас, сме едно, сметајќи се себеси – сам но со сите.
Големи личности од Света Гора: Данаил Катунакиотис, Калиник Исихаст, старец Арсение, Св.Силуан, старец Јосиф Спилеот, Пајсије Величковски, отец Софроние, св. Атанасиј од Метеори, Св. Дионисиј Олимпски, Симеон Монохитон, Јаков Старец, Св. Теонас, Коливарите…..
*********************************
Протопрезвитер Михаил Кардамакис
Православната духовност и „хуманистот“
На вистинската духовност не ѝ е непозната човечката трагедија. Таа не ги занемарува сите оние тенденции што го потенцираат човечкиот проблем и ја попречуваат човечката предодреденост. Вистинската духовност е чиста антропологија, пат кон автентичната човечност. Таа секогаш била и останала одговор на проблемот на човекот, кој, пак, е средиште на сите проблеми. Во суштина, сите проблеми се содржани во човечкиот проблем, и сите решенија во решението на човечкиот проблем.
Најважното дело на православната духовност во денешното лудило на новата иконоборечка ерес, т. е. ништењето на човекот како икона Божја, е во нејзината борба за зачувување на христијанската икона во човекот, за заштита и поддршка на човекот и вистинската човечност, на целосниот човек и севкупната човечка реалност. Тоа е дело на сопатништво и сораспетие со човекот кој повеќе нема склоност да биде носител на смислата и да живее пророчки, така што да може да му се помогне во надминувањето на немирот и понижувањето, да може да се отвори за своите теолошки можности и размери, кои го објавуваат како бог после Бога, и тајна после тајната Божја. Тоа е чин на сведоштво на христијанската увереност дека човекот е „големо битие и име, изобразба на божествената природа“ (св. Григориј Нисиски). Всушност, тоа е повторно откровение и откривање на богочовечноста, на боголикиот и христообразниот човек во една епоха каде човекот брза и се измачува среде мноштво нечовечни ситуации.
Православната духовност, во која теологијата и антропологијата взаемно се проткајуваат, не подразбира само согледување на човековата проблематичност, туку и му помага на човекот да ја разбере својата единствена вредност и вистинско величие: „Зашто, голема вредност има човекот. Погледни колку големи се небото и земјата, сонцето и месечината. Па сепак, Господ, не благоизволи во нив да најде почивка, туку само во човекот. По достоинство, човекот е поголем од сите созданија“ (св. Макариј Египетски). Православната духовност му дава сила на човекот за повторно откривање и пројавување на своето битие, кое денес е потопено и уништено од материјалната сопственост. Таа му помага на човекот да се врати во богочовечката тајна за постоењето на вистински човек и „почовечен човек“, преку барањето на личното постоење и одговорност. Важно е што човекот е, а не што поседува, и тој не се сведува на она што го рекол или направил.
Господ нè научи да го сакаме човекот онаков каков што е, и Он Самиот никогаш не се запираше пред она што го зборуваа или правеа луѓето. Он одеше право кон човекот, ја наслушнуваше последната желба на неговото срце, тогаш кога срцето ја бараше својата вистинска ризница. Човекот е над сите созданија и над целиот свет, но пред сè, над предметите, материјалните добра, конвенциите, идеите и прогресот.
Евангелието е непрестаен призив кон човекот да остане вистински слободен во своето постоење, да има она што е, и да не е она што го има, или, пак, да го дава она што го има, или да го има она што го дава, да биде она што е и тоа да биде неговото постоење и тој самиот. Важен придонес на православната духовност е во тоа да се одбрани битието, како и ставот дека да не се има или поседува нешто, е почеток на битието, и дека тоа е теолошка реалност. Исто така, да ја сочува слободата од имањето и поседувањето, слободата на постоењето и сопостоењето, да ја сочува единственоста на христијанската личност, толку вредна за љубов, со оглед на тоа дека го носи понижувањето Христово и печатот од дарот на Светиот Дух.
Показател на пропаста на христијанската икона во човекот и негација на неговото царско достоинство е тврдењето дека дури и човечките творби, пронајдоци или производи се ставаат над него и го загрозуваат неговиот живот. Се работи за чекор наназад и изопаченост кои ја разоткриваат човечката немоќ и неговото напуштање на улогата во историската реалност, во заедницата на тварниот свет. Нашата епоха навистина го прави човекот играчка среде бура, слуга на сопствените конструкции, немоќен да одигра решителна улога во историјата. Животот и бескрајните можности на таквиот човек завршуваат во арогантна и самоуништувачка наслада, во нарцисоидност и самодоволност, во индивидуализам и осаменост, која претставува крајна беда и немоќ, извор на безумие и лудило, почеток на омраза и насилство.
Омразата и насилството имаат извор во изопаченоста на индивидуализмот, во разузданоста на самоволието, во мрачните длабочини на идололатриското его, во одбивањето на заедницата и љубовта. Православната духовност кај човекот може да разбуди самопознание и историска одговорност, и по мерата на богољубието и човекољубието, да биде сведок на слободата и одговорноста, смислата и љубовта. Нашата епоха, во која човекот е искушуван од револуционерни метежи, светски случувања и насилни преврати, пред нас ја става неопходноста од пронаоѓање на смисла, од промена и преобразба, правилно насочување кон иднината. Меѓутоа, сето ова е поврзано со тајната на внатрешната содржина и целосноста на човекот, теолошката и богочовечка основа на неговата личност, есхатолошката перспектива и надеж, каде што самата духовност е дар Христов и живот на Црквата. Така може да се одговори на прашањата за значењето на животот, за смислата на созданијата и целта на историјата.
Делото на духовноста не смее да биде вмешано во бескрајна процедура на разговори и програми за еден подобар живот, за подобрување на условите за живот, под притисок на било какви нови струења или страв од претстојниот развој на настаните. Нејзиното дело е тоа, без паничен страв и со одговорност којашто има христијанско-есхатолошка перспектива, да го постави проблемот за смислата на битието, природата и историјата. Конечно, човекот е должен да се отвори кон овие проблеми, зашто само така се вреднува самиот тој и неговата несреќа, која престанува со покајанието и пронаоѓањето на Бога. Секој безизлез и неуспех, немоќ и очај, искушение и негација, заточеништво и закана со смрт, се лечи со враќање кон Бога и влегување во Неговата Црква. Во рамките на динамичното црковно Предание се преобразува човековата реалност и целата историја, наоѓајќи ја својата смисла и цел, зашто Христос и Неговата Црква му даваат единствен „одговор“ на човекот и историјата, на желбата за полнота и жедта за светост на светот.
Современиот свет, со исклучок на неговиот грев, не престанува да биде објект на милоста и заштитата Божја. Тој не престанува да трага по духовност што својот полн израз го има во царската светост, без која историјата нема смисла и светот не може да живее. Оваа посакувана и носталгична духовност е православната духовност, автентичниот етос на Црквата, даден во својата вистинска синтеза и единство, во богољубиви и човекољубиви размери. Тоа е духовност која се става во служба на современиот човек, „за да се воспостави совладливо растојание, кое ќе ја дели неговата агонија и жед од изобилието на новиот живот и делата на Светите Отци, што, пак ќе придонесе за укинување на растојанието кое ги раздвојува теологијата и животот.
Православната духовност, пред сè, треба да создаде огниште на обнова и надополнување на искуството и етосот, на самиот живот на современиот христијанин и на христијанската Црква. Христијанските заедници на западниот урбан тип даваат слика на христијанизација поробена од лицемерието и недоследноста, од отуѓувањето и очајот, од трагиката и суетата, христијанство самооправдувачко и безблагодатно, со оглед на тоа дека во неговите рамки постојат „грешници искупени без покајание, ’праведници’, оправдани без христијанска љубов кон ближниот, ’христијани’ без благодатта Христова, Бог ’без власт’ над волјата на луѓето, предодреденост без тајната, искупување без осведоченост. Ако комунизмот нагло го унесреќи човекот, тоа е затоа што христијаните, не верувајќи во Евангелието, не можеа да остварат Царство Божјо на земјата. Ако современата мисла има нишка на безнадежност и празнина, тоа е затоа што христијанската надеж ја изгуби утехата од Светото Писмо и не е веќе на ниво на божествениот призив. Ако постои апстрактна уметност, тоа е затоа што иконичното веќе не иконизира ништо, затоа што не овоплотува никаков дух и не сјае со никаква светлост. Надреализмот никаде толку успешно не се разоткрива како таму, каде што човекот го загубил огнениот интерес за реалноста и за нејзината таинствена содржина.
Спроведувајќи ги во дело своите дарови, христијаните се повикани да бидат пророци на смислата среде обновениот триумф на неразумното и апсурдното, да бидат душата на светот кој го изгубил центарот и убавината, да бидат живи носители на словата на троичното човекољубие во човештвото, кое во амбисот на својата криза не може да направи ништо друго освен да ја чека сопствената слобода. Христијаните се повикани да го земат на себе најважното сведочење: „свештеното принесување на самите себе, кое победува секаква поделба, секаква осаменост и инстинкт на смртта… Со своето постоење, тие се повикани да дадат уверување дека Божјата сила е моќна да ја разбуди надеж, таму каде што надеж веќе нема, и направи пат, таму каде што е безизлезот.
Со оглед на тоа, треба да исповедаме дека „црковните проблеми“, кои го загрозуваат внатрешниот живот на повеќето Православни Цркви, се раѓаат поради отсуство на заедничка духовна основа, на усогласеност во духовниот живот, што победува секаква спротивност и раскол кај верниците. Најпрвин имаме неопходност од содржина во духовниот живот, од враќање на православната духовност, за да можеме да ги надминеме лицемерието и омразата, поделбата и падот, тешкотиите и скандалите на историскиот пат на Црквата. И особено денес, имаме голема одговорност во тоа да се откажеме од идеологизацијата и религизацијата на Црквата, и на местото на религијата одново да ја ставиме верата и нејзиното секојдневно чудо, чудото на верата на Црквата.
**********************
Протопрезвитер Михаил Кардамакис
Современите движења и духовноста
Неопходно е, макар и делумно, да се осврнеме на одредени движења кои создаваат нови проблеми и погрешна насоченост на човековите мисли и на иднината на човештвото. Станува збор за тенденциите, кои на одреден начин ја принудуваат човечката слобода, ја зголемуваат човечката трагедија и ја понижуваат човечката единственост. Токму поради оваа причина, тие претставуваат предизвик и призив за православната духовност, која е повикана да делува совесно и да преземе историска одговорност и активност, решително и креативно да содејствува во квалитативното пресоздавање на историскиот живот на човекот.
Во наше време постои тенденција проблемите на човекот да се набљудуваат психолошки, значи делумно и поединечно. Тоа бара проблемите да се решаваат со обраќање кон психоанализата и психијатријата, кои нудат индивидуална терапија и надминување на индивидуалната криза. Христијанската православна духовност, повикана е да сведочи дека вистинските проблеми на човекот се духовни, т. е. соборни и лични, проблеми на меѓусебните односи и соборната одговорност. Таа е повикана решението да го побара во враќањето кон духовните димензии на постоењето, во соборноста и заедничарењето на човекот, со еден збор, во љубовта, во која личноста и духовноста наоѓаат целосна своја смисла. Во суштина станува збор за враќањето на човекот кон метафизичките и метапсихичките димензии, кон битијното и есхатолошкото искуство на христијанинот, кое претпоставува едно решително дело: ослободување од безизлезот на секој вид психологизам и надминување на индивидуализмот, кризата и разочарувањето. Зашто, денеска сè, а особено културата, натежнува кон индивидуализам и кон индивидуалистичка дезорганизација на животот. Најдлабоката и најголемата криза на човекот е неговиот пад од личност до индивидуа, неговата немоќ да се надмине себеси, што може да се согледа само преку личниот однос. Зашто, личноста, благодарение на својата слобода (иконата Божја), ја има особината на отвореност, на љубов кон другиот, а пред сè, кон Бога и Го познава во љубовта.
Во наше време се инсистира дека главните човечки проблеми се социјални, значи проблеми кои се однесуваат на хоризонталните или субординационите односи меѓу луѓето. Христијанската православна духовност проповеда дека не постои проблем кој нема духовна причина и решение, толкување и одговор. Сите проблеми се проблеми на човечката природа која ја изгубила својата духовност, која не ја победила својата шизофренија, или не стекнала својата внатрешна содржина. Ако инсистираме на нагласување на духовноста кај човекот, на нејзино повторно воспоставување и полнота на нејзината содржина, тоа го правиме не за да се откажеме од секаква друга активност, туку затоа што не постои активност без внатрешен двигател. И затоа треба да постои тесно, органско единство на духовноста и пророштвото, на духовниот живот и делувањето, на внатрешниот живот и надворешниот свет. Должни сме да дадеме искрено и делотворно сведочење, кое ќе ја преобразува заедницата и кое ќе се исполни на планот на општествениот живот, или, пак, да ја откриеме внатрешната рамнина и духовната длабочина на општествените проблеми. Правилно се истакнува дека наспроти сегашното општество со сериозни проблеми во својата основа и развој, „треба да се изнајде едно ефикасно „анти-општество“, заедница, во која уште сега ќе дејствуваат силите на идниот век. Меѓутоа, во центарот на ова барање е неопходноста да создадеме свети огништа на несогласување со општеството, што претпоставува понирање во размерите на духовноста и враќање кон совршеноста и светоста. Зашто ние сме луѓе на заедницата и за заедницата постоиме, тогаш кога сме луѓе на духовен живот и целосност“.
Тенденција на нашето време е и тоа човечките или општествените проблеми да се ограничат само на економски, и така човекот да се трансформира во економски фактор, во производен фактор, фактор на добивка и потрошувачка, па сè да се толкува исклучиво според рационалистички или економски критериуми. Тоа е тенденција човекот да се мери според процентот на зголемување на приходот по број на жители, според порастот на животниот стандард, и како единствена цел на политиката, да се смета прогресот на економијата и успехот на петгодишните програми за економски и индустриски развој. Оваа едностраност се поистоветува со закопувањето на вистинските човекови проблеми, со оглед на тоа дека неговиот глад е поставен над искушението со лебот и неговата татковина на слободата – над секое економско чудо. Набљудувајќи ја човековата криза преку критериумите на современиот економски безизлез, тврдиме дека човекот постепено ги исцрпува своите резерви (секако не само економските), што создава голем страв за неговата иднина и култура. Христијанската православна духовност доаѓа да ја разреши оваа конфузијата околу човекот, да ги покаже длабоките размери на личниот живот и човекот повторно да го соочи со примарните проблеми. Така, му помага да ја надмине скотската среќа и мртвилото на животот, ослободувајќи го од насилството и тиранијата на исклучиво економската организација на животот, која е подобна за инсектите, но не и за човекот. Таа го поддржува во напорите да ја надмине неограничената експлоатација и да се подготви за новото време, кое несомнено доаѓа.
Не можеме, а да не го спомнеме ширењето на културата, со која се обидуваат да го збогатат квалитетот на денешниот егоистички и безбожен живот. Притоа мислиме на силната тенденција која го изразува хоризонталниот и едностран развој и надградбата на човечките потреби и достигнувања. Станува збор за настојувањето да се обнови културата и хуманизмот, кои во суштина се лишени од корен и иднина и ограничени на привремено истакнување на човечката автономија која има политички карактер. Се работи за анонимната „духовна“ глаголивост, којашто не се вреднува со подвигот и надминувањето на духовната отуѓеност кај човекот од нашето доба. Од оваа причина, денешниот човек останува незаштитен пред заканата на толкавото отуѓување, незадоволен, со оглед на тоа дека не наоѓа одговор на своето битијно прашање, т. е. прашањето за смислата на животот. Останува безнадежно сам, немоќен во својот затворен свет, незаштитен од секаков вид на култура и од хуманизмот кој го изигрува, од животот како театар „во културата опиена од ефикасност, блокирана од ѕидот на рационализмот, во која воспоставената рамнотежа одново се нарушува со немирот на анархичните притисоци“. Пророчки е ставот, дека таканаречената култура, „многу рано станува хуманистичка, наместо да биде метафизичка, станува сè повеќе психолошка, наместо да е духовна. Хуманизмот, како начин или организација на човечкиот живот, потценува секаков вид на духовност и занимавање со метафизичкото. Така се запоставени суштинските проблеми на човекот; тој е немоќен пред нив, запоставени се неговите лични потреби; светот стана знак на галопирачкиот пад, без смисла и иднина, стана беда и смрт на човекот и човештвото“.
********************
Протопрезвитер Михаил Кардамакис
Несреќата на современиот човек
Апокалиптично е тврдењето дека во нашата епоха „не умре само Бог, туку и човекот“. Ваквото убедување, набљудувано од друг аспект, е резултат на горделивоста на нашиот век, на триумфот на демонските искушенија, зашто негирањето на Бог и Неговото отсуство од светот требаше да претставува ослободување за човекот, кој, пак, во своето постоење е карактеризиран како семоќен.
Меѓутоа, наместо ослободеноста и семоќноста на човекот, во светот владее ропство, осаменост, опустошеност, немоќ, очај и изгубеност, зашто губењето на Бога има своја директна последица – погибел на човекот. Негирањето на Бога од страна на човекот, кој мисли дека може да оствари независност за да живее како човек, носи последица – не постојат луѓе кои живеат човечно, со оглед на тоа дека кај истиот тој човек се исклучува верата и во самата човечност. Верата во човекот, во сета негова длабочина, не е хуманистичко заговарање за некаква површна човечност, туку самата вера во Бога, Кој е тајна и мерило за величието на човекот. Тоа е верата во Богочовекот Христос, Кој човекот го прави целосен и го спасува, го воздигнува во слободата и во вечноста.
Ако човекот постои, тоа е заради тоа што Бог постои. Митот за „смртта на Бога“, кој разочара многу теолози и христијани, и како исход ги имаше нивната конфузија и страв, е случај сам за себе, што со своите трагични последици го карактеризира и издвојува нашето време, и го открива како епоха во која се понижува човекот, се поништува животот, каде историјата ја губи смислата, а иднината се осуетува. Зборувајќи со јазикот на Светото Писмо, после „смртта Божја“ човекот не започнува да владее со светот, не се заснова неговото владеење со светот – царството на самообожувачкото битие, за кое наводно не важат никакви закони и ограничувања. Напротив, се воспоставува изопачена реалност во која владее хаос, темнина над бездната, простор на небитијата, науката на нихилизмот, на обожавање на идолите, на вештините на сатаната – со еден збор, смртта на човекот.
Движењето од богоцентричност кон човекоцетричност, од Богочовекот кон човекобогот, за свое конечно достигнување ја има самозатвореноста на човекот во сиромаштвото на самодоволноста, оставеноста во ништожност и бескрајни безизлези, деформирањето во идол помеѓу безбројните идоли, трансформацијата во уплашено и немоќно битие, губење на можноста да го оствари своето назначување и да му даде смисла на светот. Човекот на нашиот век, „надчовекот“ (мит кој ја заведе современата епоха), се покажува како победен од самиот себе, немоќен и опасен во својата семоќ. Тој се препознава како најпроблематично и најнесреќно битие – разголено, опустошено, напукнато и распадливо, отуѓено и очајно, без човечка уникатност и таинствена димензија, без смисла и иднина. Исцртувајќи ја кривата линија на својата автономност и самообожување, човекот открива дека е сам и беспомошен. Тој е „заведен од самиот себе, без надеж за спасение“. И бидејќи е сам, „тешко нему кога ќе падне, зашто нема кој да го подигне“.
Срцето на современиот човек, во себе носи духовна пустош и напукнатост, смртна болест која сигурно не се лечи преку современата култура и хуманизам. Зашто тие настануваат по мерка на човекот или се развиваат само до пројави затворени во себе, изразувајќи ги ограничените човечки можности. Оваа немоќ не се исцелува со помош на знаење и наука, кои отуѓени од смислата и мудроста, водат кон рационалистичка и технократска организација на животот, што секогаш е тиранска и нечовечна. Не се исцелува со самозадоволството и блудот, тоа лажно чувство со кое човекот се обидува на сопствениот живот да му даде одредено значење. Особено блудот, како императив на арогантната желба, што го развива индивидуализмот и воспоставува монопол над самообожуваното его, се трансформира во безлична, површна процедура на тирански врски, обележани со печатот на бедата и мерата на смртта.
Безизлезот на современиот човек не се лечи со магија – современата техника и нејзиниот рај, зашто техниката, одвоена од духовните длабочини на нештата, достигнува до угнетувачко и уништувачко господарење над човекот, лишувајќи го од креативните препреки и можности за личен живот. Невнимателниот и незаштитен човек таа го сместува во една толпа – безлично општество, општество на индустриско производство и изобилство на потрошувачките добра, леснотија и удобност, каде тој се уверува во својата минијатурност и во пропаста на животот, хранејќи се со разорителна здодевност и чмаење. Човекот станува уверен дека не е ништо друго освен делче од една машина, карика во механизмот на производството и потрошувачката, а животот – микро претпријатие за преживување и одржување.
Свети Исаак Сирин пророчки зборува за проблемот на техниката и мудро предупредува за нечовечните и катастрофални последици од рационалистичката и технократска организација на животот: „Телесното знаење, кое ја отфрлува верата и принесувањето на човечките нешта на Бога, кое е безумно во своето потпирање на разумот и дрско вообразено во поглед на својата семоќ, оголено од божествената грижа и сиромашно во својата светска ограниченост, не може да му понуди на човекот ништо друго освен трајна вознемиреност и страв. Тоа не нуди ништо освен богатство, суета, украсување, телесно блаженство и разумска мудрост, кои се соодветни за управување со посветовениот свет и кои раѓаат обновување на изумите, вештините и знаењето. Човекот што му служи на ова знаење станува заробен од малодушноста, жалоста, очајанието, демонскиот страв, чувството да не биде искраден, смртните закани, грижите заради немоќта и немаштијата, грижите за задоволување на потребите, стравот од смртта, страстите и злите бруталности“. Едно такво знаење не прави ништо освен што смислува лудости. Тоа ги надминува сите лукавства. Кога ќе ги исцрпи сите свои начини на вештини, се бори со луѓето, со оние кои го спречуваат и му се спротивставуваат.
Духовната сиромаштија што многу пати се открива во интелектуалната скудност и се храни со современите средства за масовно информирање, не се исцелува од никаква идеологија, а особено не со комунистичката и фашистичката идеологија, кои ја уништуваат не само духовноста, туку и човечноста на човекот. Живееме во време на лекомислено производство на идеологии во кои луѓето ги облекуваат своите нечовечки мисли и тирански погледи. Не сме далеку од вистината ако кажеме дека идеологиите – човечките производи и конструкции – претставуваат насилство, вештина со која се обидуваат да ја премолчат суровоста на рационалистичкото и механистичкото организирање на животот, за да се разубави лагата и нечовечноста, безумството на нечуени злодела, злоделото на тоталитарниот режим.
Конечно, духовниот пад не се лечи со оддалечувањето од ова, колку – толку христијанизирано човештво на христијанскиот Запад, и движење кон источњачкиот мистицизам или источњачката магија, со експанзијата на „јогата“ и „гуруата“, со кои оние што се „од овој свет“, и „среќниците“, се обидуваат да се излечат од психичките трауми, да се ослободат од смртноста, од изобилството и безизлезот на празното секојдневие, јадот и бедниот живот. „Духовноста“ на тие „источњачки религии“, формира знаење без објективни критериуми, трагична и давеничка затвореност во егото. Оваа духовност воспоставува искуство, во кое отсуствува личниот размер, силната одлука човекот да го надмине својот егоизам, да излезе од самиот себе и да стане соборен и историски одговорен.
*******************
Митрополит Тимотеј
КРАТКА ИСТОРИЈА – ПРОЦЕС ЗА КАНОНИЗИРАЊЕ НА БОЖЈИ УГОДНИЦИ ВО ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА
Светии се прославуваат уште во Стариот завет од страна на избраниот народ. Oд Светото писмо на Стариот завет знаеме дека како свети се почитувале: Ковчегот на заветот, златната кадилница и таблиците со десетте Божји заповеди. Тие се чувале во најсветото место во Скинијата, во Свјатаја свјатих, каде што еднаш годишно влегувал првосвештеникот. Потоа, како Божји угодници се почитувале старозаветните патријарси, судиите израилеви како и царевите (Авраам, Мојсеј, Арон, Давид, Соломон) како и пророците. Но вистинската светост и вистинското почитување и респектирање на светоста ќе биде потранспарентно забележено и претставено во новозаветната Црква и во Новиот завет. Неспоредлив со било кој друг е ликот на Искупителот на светот, воплотениот Богочовек, Спасителот Господ Исус Христос. Веднаш по Него е Неговата пречиста и непорочна мајка, света Дева Марија – Богородица. Уште од првиот век на христијанството почнал да се развива култот кон светите маченици, пред сè, кон апостолите, но, исто така, и кон други христијани кои своите животи ги положиле за учењето и исповедањето на Господа Исуса Христа.
Како што ни е познато од историјата на христијанската Црква, како и од римското право, првите христијани имале слобода да се собираат непречено само на гробишта, таканаречени катакомби, каде биле погребувани првите христијани како маченици. Такви катакомби и до денеска се сочувани околу Рим, како што се: најпознатата Свети Калист, потоа Свети Себастијан, Света Цицилија, света Текла и др. Околу нивните вечни почивалишта малата прогонувана христијанска заедница се собирала и го прославувала севишниот Бог, како и Господа Исуса Христа. Но истовремено се развивал и култот кон мачениците. Најголеми светилишта постанувале токму гробовите на светите апостоли кои маченички го завршиле својот живот, како што се светите апостоли Петар и Павле во Рим, а потоа и другите на други простори каде што го проповедале Евангелието на народите.
Се прави голема разлика помеѓу старозаветното и новозаветното почитување на светоста. Апостол Павле во посланието до Римјаните и до Евреите ја прави таа силна дистинкција велејќи: Светоста на Христа е извор на светоста на Црквата. Ако првиот дел од тестото е свет, тогаш свето е и целото тесто: и ако е коренот свет, свети се и гранките (Рим. 11, 11-16). Светоста се разликува од старозаветната жртва. Новозаветната жртва, пак, е внатрешно очистување. Жртвата Христова ја осветува Црквата и сите што веруваат во Црквата (Евр. 9, 11-14). Полно осветување во Христа се добива со помазание од Светиот Дух (1 Јн. 2, 20), и со крштевање во Светиот Дух (Лк. 3, 16).
Во Новиот завет преку крштевањето се умира и се воскреснува со Христа. Христијанинот прима наследство на нов човек кој расте, се развива и се повикува да живее според Христа, а не според принципите на овој свет. Од православната догматика и од Светото писмо знаеме дека не сите што се крстат и што ќе се миропомазаат ќе бидат спасени. Но само тие кои ќе ги спечалат даровите на Светиот Дух: љубов, радост, мир, долготрпение, милост, милосрдие, вера, кротост и воздржување (Гал. 5, 22).
Со ваков лик новозаветната Црква го употребува терминот светост. Произлегува од тоа какви сме повикани да бидеме ние христијаните со примањето на благодатта при крштевањето, давањето ветување на Бога дека ќе бидеме вистински верници и дека ќе живееме нов живот во Христа. Затоа апостолот сите христијани во Христа ги именува свети, преку тоа откривајќи и потенцирајќи ја можноста дека секој еден е повикан, дека секој еден е должен и има можност да биде свет, како ново создание (Гал. 6, 15).
Божјата светост во почетокот штедро се давала на сите христијани. Но личната праведност, како одговор на Божјата благодат, го осигурува спасението на верниците, а при определени услови и нивно признавање за светци. Спасението, како темел на христијанската религија, е суштината на светоста. Преку искупителното дело на Христос, спасението се исполни во времето и продолжува да се извршува во историјата, опфаќајќи ги сите праведници. Во таа смисла светоста е синоним на спасението, а светците дел од оние што го избегнале страшниот суд.
Терминот канонизација доаѓа од латинскиот збор kanonisatio, а тој, пак, доаѓа од грчкиот глагол kanonisein што значи определува на основни правила и укажува. Бил воведен од страна на западните богослови и тоа доста подоцна. Во грчката црква аналоген термин нема. И затоа се употребува црковнословенскиот збор вбројување кон соборот на свети. Денеска во комуникација се употребуваат и двата термини.
Според учењето на Црквата, Божјите угодници го сочинуваа хорот (соборот) на светиите кои се молат пред Бога за своите живи собраќа според верата кои им се обраќаат и ги чествуваат во молитвите. Практичниот акт на канонизација во историјата претрпува повеќе изменувања, и има свој историски развој. Во најстарата Црква немало посебен чин за почитување на светиите и не се водела книга, односно, список на светиите. Било доволно месниот епископ да даде благослов за почитување и за прославување на одреден угодник. Бидејќи и Картагинскиот собод од 401 година во своето 6 правило го задолжува епископот да води сметка за тоа кои луѓе можат да бидат сметани за свети. Подоцна, пак, со слободата на Црквата ќе започне да се воведува нова пракса: покрај месниот епископ и одделни синоди да даваат дефинитивен став и одредување на ден за прославување, во принцип, денот на упокојувањето. Старата грчка црква има три категории на почитување на светии. Во првата категорија влегуваат старозаветните патријарси и пророци, новозаветните апостоли, како и Божјата Мајка и св. Јован Претеча. Во втората категорија влегуваат мачениците, кои ги положиле своите животи и се овенчале со неовенлив венец. Третата категорија ја сочинуваат ерарси светители и преподобни подвижници. Оваа поделба е забележана на почетокот на II век кај св. Игнатиј Богоносец за постраданите за време на императорот Трајан, околу 107 и 115 или 116 година. Исто така, во тој временски период започнува да се развива култот и почитувањето на апостолот Јован Богослов како светител, а кој не го завршил својот живот маченички. Во втората половина на IV век Црквата ги поставува основните принципи и бара поголем ред при вбројувањето кон светиите, и почнува да прави разлика помеѓу вистинските и лажните. Така, почнува да бара сведоштво за нив дали додека биле живи биле сецело исповедници на вистинската вера или, пак, припаѓале на некоја ерес. Дали за време на нивниот живот биле обдарени со дар на прозорливост и со дар на чудотворство, како и после смртта. Дарот на чудотворство бил главен аргумент за некој од угодниците да биде вбројан во редот на светите. Самиот чин на кој се извршувало канонизирањето до денеска не е познат во пишаните документи. Од втората половина на V век тоа почнува да го прави цариградскиот архиепископ, односно патријарх. Потребно е да нагласиме дека од втората половина на XI век настанува нов период во историјата на канонизацијата на ерарсите и светителите. Може да се рече дека од втората половина на XI век Црквата ќе биде построга во процесот на прогласување на светители отколку во претходните периоди. Пред тоа, скоро сите светии што биле канонизирани од страна на цариградската црква биле општоважечки. А од овој период ќе се прави поголема селекција и голем дел од прославените отци и учители – светители ќе имаат локално почитување, а не општо.
Од XI век ќе забележиме вбројување кон светиите и на мирски луѓе (како од машки, така и од женски пол) што пред тоа го немало (освен мачениците). Од XI век ќе се воведе и диптих на светии.
Во Византија не го практикувале принципот на запазување на нераспадливи мошти, туку ги распарчувале и се обидувале повеќе цркви и манастири да поседуваат мошти од повеќе светии. Затоа Теодосиј Велики уште во IV век (околу 386 година) дал указ да не смее да се распарчуваат моштите или, пак, да се тргува со нив. Моштите и на другите апостоли, исто така, биле изложувани во Цариград во црквата на светите апостоли. Од 356 година ќе се воведе традиција и пракса која до денеска е сочувана во сите цркви, а тоа е при осветувањето на нова црква во светиот престол да се полагаат дел од свети мошти, пред сè, на маченици но, исто така, и од други светители.
Со неколку зборови би сакале да се навратиме како се случувала канонизацијата во Руската православна црква, во Романската православна црка и Српската православна црква, бидејќи сите словенски православни цркви го примиле православието преку Византија, или од грчката црква. Сосема природно е и тоа што поредокот и праксата за канонизација на светии се развивала под влијание на грчката традиција.
Руската православна црква, како најголема и најбројна, во својата историја прави поделба на неколку периоди во прогласувањето на светиите. И тоа:
- Првиот период е од покрстувањето до макариевските собори (1547 – 1549);
- Вториот е периодот на макариевските собори (1549-1647);
- Третиот период е од макариевските собори до воспоставувањето на синодалниот период;
- Четврт е синодалниот период и
- Петти период е современиот.
Во првиот период има многу малку канонизирани светии бидејќи со Руската православна црква ќе раководат поглавари Грци. Во тој период иницијатори за канонизација можеле да бидат различни носители, и тоа: кнез, епископ, народ, почитувано лице. Така, на пример, почитувањето на блажениот Прокопиј Устјужски започнало по иницијатива на едно приватно лице кој подигнал капела над неговиот гроб. И така, почнуваат да се почитуваат, со одобрение на црковната власт, и луѓе кои учествувале во борби, како што е случај со споменатиот кој загинал во 1471 година за време на напад на Казан. Во овој временски период Руската православна црква канонизира 68 светии.
Во вториот период биле канонизирани 52 светии. За овој временски период ќе се направи ревидирање на списокот на светите. Некои ќе бидат подигнати на повисоко ниво, а некои ќе бидат спуштени на пониско ниво.
Во третиот период биле прогласени неколку поглавари, настојатели и основатели на манастири. Во овој период најмногу се внимавало на чудотворната сила и подвижничкиот аспект кај светиите кои биле прогласувани. Тогаш се канонизирани повеќе патријарси, како што се: Јов, Ермоген, Никон.
Синодалниот период кој трае речиси два века има најмалку канонизирани светии, вкупно 10.
И последниот период, современиот, од 1917 година кога ќе се воспостави патријаршија до наши денови, Руската православна црква ќе канонизира илјадници светии, пред сè, маченици и страдалници за верата и татковината за време на болшевичкиот период.
Руската православна црква, и покрај тоа што го примила православието од Византија, развила и своја автохтона традиција и пракса во повеќе области, па и во процесот на канонизација на светии. Во овој момент постои Комисија при Светиот архиерејски синод на Руската православна црква која ја сочинуваат повеќе членови, а на чело е Митрополитот Крутитски и Коломенски, г. Јувеналиј, постојан член на Синодот, и уште неколку архиереи, повеќе професори од академиите и видни свештенослужители од Москва. Процесот од достапната литература е следен: епархискиот архиереј преку свои свештеници, монаси или верници даваат список на луѓе: подвижници, маченици, угодници Божји со нивни биографии и завршување на нивниот земен живот. Во тие документи што ги доставуваат мора да има потврда на тоа што го предлагаат за конкретната личност, и тоа: да е исповедник и припадник на Православната црква, да не бил во раскол со официјалната црква (обновленци, старообрјадци или, пак, соработник со КГБ) и својот живот да го завршил или маченички или подвижнички, и за време на неговиот живот на земјата да се одликувал со цврста и непоколеблива вера, со општо почитување кај своите современици, покажување на чуда или, пак, нетлени мошти. Но, има богословски теоретичари кои околу чудата искажуваат и големи резерви и не може да биде единствен аргумент за прифаќање за светител (доколку се случи некое чудо), затоа што истото можело да биде и демонска работа. Комисијата откако ќе ги добие предлозите ги проверува вистинитоста и посоченоста во предлозите и доколку оцени дека нема доволни докази се обраќа до предлагачот со укажувања да се поработи уште повеќе во расветлувањето на животот на одредената личност во оној сегмент во кој што не е доволно расветлен и да се достави на повторно разгледување од Комисијата. Така, многу архиереи ги дополнуваат своите предлози, а многумина и се откажуваат од понатамошно трагање и предлозите им остануваат во работна верзија. За оние, пак, Божји угодници кои ги задоволуваат посочените критериуми, Комисијата дава позитивно мислење и составува предлог до Светиот архиерејски синод на Руската православна црква одредената личност да биде и официјално канонизирана од страна на Синодот, преку посебен акт од страна на патријархот на Москва и на цела Русија. Доколку, а во принцип секогаш Синодот се согласува со предлогот на Комисијата, Синодот издава томос во кој посочува кој ден ќе биде одреден за прославувањето и во кој степен (дали ќе биде ерарх, маченик, преподобен). Синодот дава налог да се направи житие, да се состави богослужба и икона на прославениот. Самиот, пак, чин на прогласувањето се одржува на една од патријаршиските богослужби, во принцип во катедралата Христос Спасителот во Москва или, пак, во местото каде што се наоѓаат моштите на светијата од одделна епархија, но со присуство на патријархот. Чинот на прогласувањето е следен: пред Литургијата, патријархот со останатите архиереи и свештенослужители на сред црква прават парастос на Божјиот угодник со пеење трипати на Вечнаја памјат. За време на Литургијата, на малиот вход, еден од митрополитите, во принцип претседателот на Комисијата, ја чита одлуката за канонизирање на светијата, додека двајца други свештенослужители или архиереи од олтар ја изнесуваат иконата со ликот на канонизираниот и ја принесуваат пред патријархот кој се поклонува пред неа и ја целива. Останатите го пеат тропарот и кондакот на светијата, а патријархот со иконата благословува на сите четири страни. Иконата потоа се поставува на видно место каде можат сите да ја видат и да се поклонат пред неа.
Во Романската православна црква, влијанието на западната схоластика се забележува и во овој чин со поставување на основни и формални услови за канонизација. Има големи сличности, од формална гледна точка, со Руската православна црква од каде се земени основните начела. Постојат три основни услови има три, и тоа:
- Несомненоста во православната вера до крајот на неговиот живот;
- Негово прославување од Бога најмалку преку еден од следниве дарови:
а) Да пострада со маченичка смрт заради верата;
б) Да ги победи сите искушенија заради исповедање на верата до смрт;
в) Да се посвети на најсовршено морално и побожно живеење;
г) Чудотворство за време на животот или по смртта;
д) Да ја брани и предано да $ служи на Православната црква.
- Ширење на благоухание после смртта и неговото потврдување преку спонтан култ од побожниот народ.
Додека формални услови или акти се: формирање на Комисија за проучување и истражување заради утврдува на основните услови; создавање на известување од Комисијата до Синодот; одобрување на Синодот на известувањето од Комисијата; одлука на Синодот за извршување на канонизирање; составување на житие и служба; изобразување на икона; прецизирање на типик преку кој ќе се изврши канонизирањето; составување на синодски акт во кој се прецизираат сите подробности за светијата.
Самиот чин е следниов: донесување на моштите, доколку има, и нивно помазување со миро од поглаварот на црквата (во соборната црква или во друга). Потоа следи последен парастос (ова се прави само на оние кои сè уште немаат одомаќен култ во Црквата). Вечерна богослужба и бдение во која се служи и службата на светителот кој треба да биде прогласен. Следниот ден, на почетокот на Литургијата поглаварот го чита актот за прогласувањето и сите членови на САС го потпишуваат на самото место. Потоа се чита житието и канонот од неговата служба и вообичаено пофално слово. Следи поставување на моштите или на иконата на почесно место. Со посебен акт САС на Романската православна црква ги известува и останатите помесни православни цркви посочувајќи го името, денот на прославување и рангот на светителот.
Во Српската православна црква немаме посебни студии од кои можеме да видиме како го правеле процесот за канонизација на светиите во нивната црква. Од последниот чин што го направија во 2010 година, со прогласувањето на преподобните Јустин Поповиќ и Симеон Поповиќ, настојател на манастирот Дајбаба во близина на Подгорица. Од написот на Јово Бајиќ во Православие бр. 1035 од 1. V 2010 година се посочува дека во Српската православна црква процесот на канонизација е уште поедноставен и многу сличен на првите векови. Епархискиот архиереј го проучува животот и делото на посочената личност или светија и прави писмен предлог до САС и Соборот на Српската православна црква. Тој предлог Соборот на архиереи на СПЦ го прифаќа и донесуваат акт за прогласување на светијата во кој одредуваат ден и достоинство, како и место и ден на канонизирањето. Последното го направија во спомен храмот Свети Сава на Врачар, во сослужение на патријархот со останатите архиереи на СПЦ.
Во Бугарската православна црква нема некои посебни формални чинови за канонизација на светии. Според Панајот Караѓозов, прогласувањето на светител повеќе е административен акт отколку процес. Најголем дел светители се прогласувани од страна на другите православни синоди како што е случајот со кнезот Борид – Михаил кој е канонизиран од страна на цариградскиот патријарх Николај Мистик (907). Култот на светиите повеќе бил прифаќан од страна на обичниот народ а Црквата само се придружувала кон нивното чествување.
Процесот на канонизација на светители во останатите помесни Православни цркви не беше дел од нашето истражување.
Со почит,
М. Тимотеј
Користена литература:
- Свето писмо – Библија, Библиско здружение на Република Македонија, Скопје, 2006.
- Канонизация святых в ХХ веке, Комиссия Священного Синода Русской Православной Церкви по канонизации святых, Москва, 1999.
- Голубинский Е.Е. – История канонизации святых в Русской Церкви: (О канонизации святых в древней Греческой Церкви), Богословский вестник 1894. Т.2. № 6. С. 418-436.
- Голубинский Е.Е. – Къ исторіи канонизации святых в Русской Церкви: Дополнения, поправки и оговорки к списку святых и, прежде всего, – о невозможности составить список их полный и верный, Богословский вестник 1894. Т.3. № 9. С. 1-39.
- Голубинский Е.Е. – История канонизации святых в Русской Церкви: (Общее обозрение канонизации святых в Русской Церкви ), Богословский вестник 1894. Т.4. № 10. С. 67-106.
- Мышцын В.Н., Библейское богословие с православной точки зрения (Речь перед защитой магистерской диссертации „Учение св. апостола Павла о законе дел и законе веры“, Сергиев Посад, 1894), Богословский вестник 1894. Т.3. № 7. С. 61-100.
- Макарий (Булгаков) Митрополит Московский и Коломенский – История Русской Церкви, книга четвертая, часть вторая, Издательство Спасо-Преображенского Валаамского монастыря, Москва, 1996 година.
- Православље – новина српске патријаршие, бр. 1035 1 мај 2010.
- Извадок од Романска црква од нивен акт.
- Велики православни богословски енциклопедиски речник, том I, Нови Сад, 2000.
- Велики православни богословски енциклопедиски речник, том II, Нови Сад, 2000.
- Енциклопедија православља, книга 3, Сaвремена администрација, Београд, 2002.
- Блаже Конески, Канонизација на словенските светци во Охридската црква, Прилози МАНУ, Скопје, I , 1-2 1979 г.
- Панайот Карагьозов, Славянските свети мьченици, Универзитетско издателство „Св. Климент Охридски“, София, 2006.
- Голубинский Е.Е., История канонизации святых в Русской Церкви, II издание, Москва 1903.
- Леонтије Павловић, Култови лица код Срба и Македонаца, Смедерево, 1965.
***********************
РАЦЕТЕ СО БЕЛЕЗИ!
Томина Недела
Еден мисионер на православната Црква бил мачен за тоа што го проповедал Христа во една паганска земја. Му ги откорнале ноктите и го обесиле за прстите додека рацете не му се извиткале и израниле. По некое време, кога побарал дозвола да проповеда во некој град, незнабожечкиот кнез на тој град го одбил, велејќи му: „Би им дозволил на десетици обични луѓе да зборуваат, но тебе не – имаш раце со белези. Мојот народ не би те слушал што зборуваш, затоа што само би те гледал во рацете“.
Сакал да каже дека обележаните раце на мисионерот би зборувале поубедливо за неговата љубов кон Христа, отколку било кој збор што би го кажал.
Денешната евангелска поука ни зборува за Исусовите белези. Кога учениците му кажале на Тома дека Го виделе Господ, тој им одговорил: „Додека не ги видам раните од клинците на рацете Негови, и не го ставам прстот свој во раните од клинците, и не ја ставам раката своја во ребрата Негови, нема да поверувам“. По осум дена, кога учениците биле собрани и Тома бил со нив, кога вратата била заклучена, нашиот Господ застанал помеѓу нив и рекол: „Мир вам“. Потоа му рекол на Тома: „Дај го прстот свој овде и види ги рацете Мои; дај ја раката своја и стави ја во ребрата Мои; и не биди неверник, туку верник!“ Тома одговорил: „Господ мој и Бог мој!“ Тома поверувал кога ги видел белезите на Христа. За него белезите биле најголем доказ дека тоа бил стварниот Исус, Исус Кој пострадал и умрел, Исус Кој воскреснал до гробот.
Преку денешната евангелска порака Воскреснатиот Христос ни се појавува и нам. Ни ги покажува белезите на Неговите раце и ребра! Што нѐ учат белезите Христови? Што ни кажуваат за Него?
Белезите зборуваат
Како прво, белезите Христови најдобро зборуваат за Неговата љубов за нас. Св. ап. Павле напишал: „Оти, уште кога бевме немоќни, Христос во определеното време умре за безбожниците. За праведник одвај ли некој да умре; за добар, можеби, некој и да се реши да умре. Но, Бог ја докажа љубовта Своја кон нас со тоа што Христос умре за нас, уште додека бевме грешни“ (Рим. 5, 6-8).
Едно девојче седело во скутот на мајка си, ја погледнала в лице и ѝ рекла: „Мамо, имаш најубава коса и најблаги очи на светот. Мамо, твоето лице е најубаво на светот. Но, мамо, зошто рацете ти се толку грди?“ Мајката потоа ѝ објаснила на ќерка си дека кога таа била бебенце, куќата се запалила. Таа втрчала во куќата и ја спасила од лулката. Тогаш рацете и дланките ѝ изгореле. Кога девојчето го чуло ова, почнале да ѝ течат солзи по лицето. Погледнувајќи ја мајка си уште еднаш, рекла: „Мамо, имаш најубава коса на светот, лицето ти е најблаго на светот, а очите ти се прекрасни. Но, мамо, рацете и дланките ти се најубави од сѐ. Отсекогаш те љубам, но сега те љубам уште повеќе“.
Белезите Христови најдобро зборуваат за Неговата љубов кон нас. Таквата речитост би требало во секој вистински христијанин да го поттикне одговорот што го поттикнал кај Тома и кај девојчето: „Господи мој и Боже мој, Те љубев и порано, но сега Те љубам уште повеќе“.
Второ, белезите Исусови нѐ учат дека животот е борба. Кому му текнало дека добриот христијанин не страда? „Бог имаше еден Син без грев“, вели св. Августин. „Но нема ниеден син што не пострадал“. Никогш не ни ветил имунитет за страдањата – Самиот Негов Единороден Син страдаше – но ни ветил победа во страдањата. „Во светот ќе имате маки, но не бојте се, зашто Јас го победив светот“, вели Тој. Најлошото што може да го направи светот е да го убие Бога. Бидејќи е поразено во тоа, во својот најсилен момент, кога злото го носело свеото најсилно оружје, никогаш веќе не може да победи.
Трето, белезите Исусови речито зборуваат за Неговата љубов, но им се обраќаат и на нашите белези. Најтешкото во страдањето на христијаните е мрачниот час кога се во искушение да поверуваат дека Бог не е со нив во нивното страдање; кога претпоставуваат дека Исус владее во некој далечен раскош, незасегнат од нивната болка. Тоа едноставно не е вистина! Првото што Христос го прави кога доаѓа кај страдалниците им ги покажува Своите раце со белезите. Каков лозунг! Кога ги истураш своите страсни протести пред Исуса и Го прашуваш зошто ти се случува нешто, гледај! Тој ти ги покажува Своите раце.
Конечно, белезите на Христовото тело се предизвикани од човековиот грев. Ако треба да се одбере символ за гревот, најдобар избор би бил клинецот. Секој грев е клинец што се забива во телото Исусово. Најдобрата определба на гревот е дека тој не е само прекршување на Божјите заповеди, туку повеќе од тоа, ранување на Божјото срце.
Имало еден војник кој бил со окупационите сили во Германија, далеку од својот дом и од своите возљубени. Една вечер се шетал по една германска улица, каде што една од ретките несрушени згради била на еден бордел, со врата украсена со сугестивни фотографии. Бил во големо искушение. Посегнал во џебот по банкнота. Кога ја одвиткувал, погледот му паднал на икончето со распнатиот Христос, што секогаш го носел со себе. Ги видел белезите на рацете на нашиот Господ. Помислил на клинците што неговиот грев би ги забил во неговите раце. Тогаш, без оклевање, си отишол од искушението, велејќи си: „Не можам да Му згрешам. Ги заборавив белезите“.
Траги од стапала и траги од клинци
Еден Французин ја преминувал пустината со арапски водич. Секој ден побожниот Арап клечел на жешкиот песок и со љубов Му се молел на Бога.
Една вечер, кога Арапот клекнал да се помоли, повикувајќи го името Христово, неверливиот Французин го прашал: „Како знаеш дека има Бог?“
Водичот го погледнал подбивачот со продорен поглед и одговорил: „Како знам дека има Бог? Ќе ти одговорам на прашањето ако ми дозволиш да те прашам нешто првин. Како знаевме утринава дека синоќа, додека спиевме, пред нашиот шатор помина камила, а не човек?“
Французинот се насмеал и рекол: „Познавме по трагите од копитата во песокот. Трагата не беше од човечко стапало“.
Арапот погледнал на запад, каде што сонцето во заод фрлало црвени, златни и пурпурни зраци на набескиот свод, и покажувајќи кон Сонцето, рекол: „Ни тоа не е трага од човек“.
Светот околу нас е исполнет со траги од Бога! Секое зајдисонце, секое изгрејсонце, секое дрво, секој цвет, секое езеро, секоја тревка, секоја треперлива ѕвезда на таванот прекриен со дијаманти, што го обвиткува овој наш величенствен свет – сето тоа е трга на нашиот Творец.
Светото Писмо ни кажува: „Небесата ја објавуваат славата Божја, а за делата на рацете Негови возвестува сводот небесен“ (Псалм 18, 1). Оној што го гледа црвеното Сонце како тоне во пурпур, плискајќи го небото со златни и виолетови потоци – а не ги гледа трагите на својот Творец – е како очила без очи зад нив.
Но, Бог не нѐ оставил да го следиме патот до Него по траги. Тој ни се открил преку страниците на Неговото Слово. Книгата во природата може да ни каже дека има Бог, но само Божјата книга може да ни каже Кој е Тој – и што направил за нас преку Исуса Христа, Неговиот Син.
Трагите на Сонцето што заоѓа или изгрева можат да ни кажат дека Бог постои. Но, само трагите од клинците на рацете на нашиот Спасител можат да ни кажат дека Бог е ЉУБОВ.
Исус се појавил пред учениците и пред Тома покажувајќи ги белезите на Неговите раце и ребра – белези што биле доказ за Неговата љубов; белези што за нас ја извојувале конечната Победа над смртта; белези што зборуваат за сочувствителното слово за разбирање на нашите рани; белезите што, ако сме ги отвориле повторно со нашиот грев, можеме да се надеваме дека ќе ги затвориме со нашето искрено и чесно покајание.
Премногу долго време сме строги кон Тома. Сега тој ни е гласноговорник. Опколени со белези, и ние велиме: „Додека не ги видам раните од клинците на рацете Негови, и не го ставам прстот свој во раните од клинците, и не ја ставам раката своја во ребрата Негови, нема да поверувам“. Откако ги видовме белезите, не можеме, а да не кажеме заедно со Тома: „Господ мој и Бог мој!“
(Извадок од книгата на Ентони М. Конијарис, „Скапоцености од неделните Евангелија на Православната Црква“, кн. 1, Скопје 2004, 107 — 111.)
******************
Велигденско послание од Вселенскиот Патријарх ВАРТОЛОМЕЈ
ПО МИЛОСТА БОЖЈА
АРХИЕПИСКОП НА КОНСТАНТИНОПОЛ – НОВ РИМ
И ВСЕЛЕНСКИ ПАТРИЈАРХ
ДО СЕТА ПОЛНОТА НА ЦРКВАТА
БЛАГОДАТ, МИР И МИЛОСТ
ОД СЛАВНО ВОСКРЕСНАТИОТ СПАСИТЕЛ ХРИСТА
„Првородениот од мртвите стана.“
(Воскресен отпустителен тропар на 3-ти глас)
Возљубени чеда во Господа,
Ако Воскресението Христово се однесува само на Христа, тогаш неговото значење за нас ќе беше ништожно. Но, Христос не воскресна сам. Ги совоскресна со Себе и сите луѓе. За ова громогласно говори еден од нашите претходници, свештениот Златоуст: „Воскресна Христос и нема мртовец во гробовите; зашто кога воскресна Христос од мртвите, стана почеток на умрените.“ Односно Христос, воскреснувајќи од мртвите, постави почеток на воскресението и на преминот од смрт кон живот на сите оние кои се упокоиле и на оние на кои им претстои да се упокојат. Пораката е радостотворителна за сите, зашто Воскресението на Христа ја укина силата на смртта. Оние кои веруваат во Него, очекуваат воскресение на мртвите и затоа се крштеваат во Неговата смрт, совоскреснуваат со Него и живеат живот вечен.
Светот, кој е отуѓен од Христа, се обидува да стекне материјални добра, зашто во нив ја утврдува надежта на својот живот. Се надева без расудување дека преку богатството ќе ја избегне смртта. Опрелестениот човек, за да стекне богатство, кое би требало да му го продолжи животот, предизвикува смрт на другите. Ја отстранува од нив економската сила за преживување и многупати го пресекува текот на нивниот живот, надевајќи се дека така ќе го спаси сопствениот живот.
Но, страшно! Неговата прелест е голема. Животот се добива само преку вера во Христа и преку Неговото воплотување.
Искуството на Православната Црква уверува дека соединетите со Христа живеат и по смртта, сопостојат со живите, собеседат со нив, ги слушаат и многупати чудесно ги исполнуваат нивните прозби.
Не е потребна повеќе митолошката „вода на бесмртност“. Бесмртноста постои во Христа и од Него се раздава на сите.
Не треба да се истребуваат народи, за да преживеат други народи. Ниту е потребно да се истребуваат беспомошните човечки суштества, за другите да живеат комотно. На сите Христос им дава земен и небесен живот. Воскресна, и сите што сакаат, Го следат Него во патот на Воскресението. А сите кои посредно или непосредно ја шират смртта, мислејќи дека така ќе го продолжат или олеснат сопствениот живот, се осудуваат себе си на вечна смрт.
Воскреснатиот Господ наш Исус Христос дојде во светот за сите луѓе „да имаат живот и да го имаат во изобилие“ (Јован 10, 10). Голема прелест е да веруваме дека ќе дојде благоденствие на човечкиот род преку истребување еден со друг. Христос ги воскреснува мртвите и ја поништува нивната смртност. Он има сила да ѝ одолее на смртта. Самото тоа што со Воскресението ја победи смртта, потврдува дека таа се одвраќа од Него. Христос води во живот и го дава повторно, ако бил прекинат, зашто Он е „Живот и Воскресение наше“. Затоа, ние верните не се плашиме од смртта. Нашата сила не е во неранливоста на нашето тело, но во неговата способност за воскресение.
Христос воскресна! И ние ќе воскреснеме!
Да Го последуваме, возљубени браќа и чеда во Господа, воскреснатиот Христа во сите Негови дела. Да помогнеме на оние кои се лишени од средства за живот, да си го одржат животот. Да објавиме на оние кои го одрекуваат Христовото воскресение дека преку него се укина смрттта и, дека и тие имаат можност да учествуваат во Неговото воскресение, верувајќи во Него и следејќи ги Неговите стапки. Нашето лично воскресение е возможно само тогаш, кога ние го објавуваме на другите наши браќа. Само тогаш, победоносната објава „Христос воскресе“ ќе дејствува правилно за целото човештво. Така нека биде. Амин.
Света Пасха 2012
+ Константинополскиот
огнен молитвеник кон Христа Воскреснатиот
за сите вас
******************
За Велигденскиот концерт
Минатиот четврток, заедно со многумина го проследив Велигденскиот духовен концерт. Веднаш би сакал да го споделам со вас моето мислење за тој настан. Она што се случи таму, таа вечер, пред очите на нашата црковна и севкупна македонска јавност, ни најмалку не беше обичен пренос и трансфер на традиционалната култура и на духовното наследство од минатото. И покрај некои журналистички коментари и укажувањата дека се потребни дополнителни мислења и консултации со византолошки авторитети за да се оцени настанот, за да го доживеам овој цитат кој реферира на древното византиско музичко наследство (кое, колку за потсетување од Отците нам ни е оставено во неукрадливо наследство), а кој грижливо беше вкотвен во современиот музички израз, искрено, не ми се потребни ничии сугестии. Веќе го изградив својот став и ќе го споделам со вас.
За мене Велигденскиот духовен концерт беше вистински исчекор и смел успешен обид за вдахновување од чистите извори и источници кои ги формираа и обликуваа христијанските етос и култура во Македонија. Тоа креативно го направија монасите од Бигорскиот манастир и монахињите од манастирот Рајчица, со благослов на нивниот и наш отец Партениј. Нивната духовна зрелост и влог ги гледам во излегувањето на кратко од манастирот на нивното покајание, само за да се сретнат со нашиот современик и преку источниот милозвучен духовен напев, да стапат во пријателски дијалог со него за да се пројави милоста на Распнатиот и Воскреснатиот Христос. Вистински образец на богољубие и човекољубие во Христа. Таа вечер овие чудесни монашки души ни приготвија Пасха пред Пасха.
Благодарен од нивното сведоштвото и охрабрен дека монасите во македонските манастири ги споделуваат созреаните плодови од таинствениот монашки живот, се вратив во моето Зрзе, подготвувајќи се за Благовештение. По пат размислував што се случи таа вечер во Универзалната сала. Тогаш се сетив на зборовите на еминентниот богослов Јагазоглу, кој оспорувајќи ја употребната концепција на византиската уметност, вели: „Уметноста е разговор на човекот со Бога. Таа е покажување или истакнување на убавината на тварта преку личноста, преку творештвото на човекот. Единствено човекот е кадарен да ја изрази таа убавината на материјата која во црковната уметност, всушност е убавина на личноста.“
Се согласувам со овие негови мисли, а ги издвоив затоа што имав можност да бидам сведок на процесот на отелотворување на идејата во дело. Имено, овој концерт пред да се реализира беше во умот и родителското срце на отец Партениј. Разгорен од копнежот да го пренесе умилителниот тон на црковните химни, неколку години вложи многу труд, па заедно со неговите духовни деца Ламбе и Касијана, обдарени со прекрасни гласовни хоризонти, (кои заради искреноста и љубовта кон отецот успеаја да го иконизираат она што на многумина тешко им поаѓа од рака и е речиси невозможно без отечки благослов), придружени од хорот на младите но надежни богослови, во соработка со пријателите и вљубениците во музичката уметност, г. Живојин Глишиќ (кој направи аранжман што може достинствено да застане раме до рaме со оние на Микис Теодоракис и на Митрополитот Иларион Алфеев, практика веќе позната кај православните Елини и Руси), изведен под диригентската палка на маестро Борјан Цанев, и секако под раководство на почитуваната директорка на Македонската Филхармонија, г-ѓа Маја Чанаќевиќ која по разговорот со отецот наполно застана зад реализација на овој проект, го оствари одамна посакуваното и измоленото од Бога.
Ефектот е следниот: Концертот ја исполни својата посакувана цел бидејќи гидопре оние тенки и нежни струни на човечките богољубиви души, кои безусловно ќе рефлектираат во нашите секојдневни животи како силен патоказ на патот кон Дома. Доказ за ова тврдење не ми е френетичното ракоплескање и топлата атмосфера меѓу присутните туку молитвениот амбиент и светлите и просветлени ликови кои ме пресретнуваа при излегувањето. Во нивните лица ја видов и доживеав нашата Мајка Црква, која оваа година кога слави 45 години од својот автокефален живот го доби својот прв подарок од своите најверни чеда – македонските монаси и монахињи и нивните пријатели.
Драг отец Партениј, најпрво Вам а потоа на сите учесници и чинители на ова незаборавно дело, Ви благодарам од срце.
**********************
Протојереј Георгиј Флоровски
Соборност (Католичност) на Црквата
Внатрешното својство на соборноста
Соборноста на Црквата не е количински, ниту,пак, географски поим.Соборноста, воопшто не зависи од распространетоста на верните ширум светот. Вселенизмот (икуменизмот) на Црквата е последица или пројава, но не е причина и основа за соборноста. Распространетоста по целиот свет или вселенизмот на Црквата е само надворешен знак, кој, притоа, воопшто не е неопходен. Црквата беше соборна, дури и тогаш, кога христијанските заедници беа како осамени и издвоени островчиња во морето на неверието и паганизмот. И Црквата ќе остане таква, сè до крајните времиња, кога ќе се открие„тајната на отстапништвото“. Кога ќе дојде Синот Човечки, ќе најде ли вера на земјата?“ (Лука, 18, 8)Митропилотот Филарет, во врска со ова, многу правилно забележал: „Ако градот или земјата отстапат од Вселенската Црква, таа и понатаму ќе остане целосно и непропадливо тело“. Овде, Филарет го употребува зборот „вселенска“(καθολική), во смисла на „соборноста“. Поимот соборност, не може да се мери со распростанетоста на Црквата низ светот. Терминот „вселенска“, не го опфаќа целосно поимот „соборност“
. Καθολική, доаѓа од Καθ’ ολου и пред сè, означува внатрешна целосност и интегритет на животот на Црквата. Ние овде зборуваме за целосноста, а не само за заедничарењето, и во секој случај, не само за емпириското заедничарење. Καθ’ ολου, не е исто што и Κατά παντός: овде не се работи за сферата на емпириското, туку за сферата на онтолошкото, т. е. овој поим се однесува на самата суштина, а не на надворешните пројавувања. Ние тоа го знаеме и чувствуваме уште од претхристијанската употреба на овие зборови, почнувајќи од Сократ. Ако соборноста, исто така, значи и вселенизам, сигурно дека тоа не е емпириски, туку идеален вселенизам; овде се мисли на идејната, а не на фактичката заедница.
Кога првите христијани го користеле зборот Εκκλησία Καθολική, тие никогаш не мислеле на Вселенската Црква (во смисла на просторната распространетост). Овој збор, најнапред го истакнувал значењето на Православието на Црквата, т. е. на вистинитоста на „Големата Црква“, која е спротивна на духот на секташкиот сепаратизам и партикуларизам. Ова, особено силно е истакнато во познатите зборови на св. Игнатиј Антиохиски: Каде што е епископот, таму е и соборната Црква. Тоа, пак, ја означува истата идеја, која го изразува и ветувањето: Каде што се двајца или тројца собрани во Мое име, таму Сум и Јас посреде нив (Матеј, 18, 19 – 20). Зборот соборност, го означува токму тоа Таинствено собрание (Μυστήριον της συνάκξεως). Подоцна, св. Кирил Ерусалимски ќе го објасни овој поим, така како што е употребен во Символот на верата, односно во Светото Предание на Црквата. Зборот „Црква“, значи, „собирање на сите во едно единство“, и затоа Црквата се нарекува „собрание“ (Εκκλησία). Црквата се нарекува „соборна“, не само затоа што се распростира низ целата вселена и го обврзува на праведност целокупниот човечки род, туку и затоа што во Црквата се објавуваат догматите „потполно и без пропуст, соборно и совршено“ (Καθολικώς και ανελλειπώς) и уште, затоа што „во Црквата се лечи и исцелува секој грев“. Овде соборноста повторно се сфаќа како внатрешно својство. Единствено на Запад, за време на борбата против донатистите, се користел зборот catholica (соборна), во смисла на вселенска, наспроти географскиот провинцијализам, кој го застапуваа донатистите. Подоцна и на Истокот, зборот католичност (соборност), се сфаќал како синоним за икуменизам (вселенизам). Меѓутоа, ова само го ограничуваше поимот соборност и го правеше зборот помалку жив, зашто се полагаше внимание на надворешниот облик, а не на внатрешната содржина. Црквата не е соборна заради својата надворешна распространетост или, во секој случај, не само поради тоа. Црквата е соборна, не само поради тоа што е ентитет кој опфаќа сè, ниту само поради тоа што ги соединува сите свои членови, и сите помесни Цркви, туку затоа што е соборна, целосно и во сите свои најситни делови, во секој свој член и во сите случувања од нејзиниот живот. Природата на Црквата е соборна. Самото ткиво на телото на Црквата е такво. Црквата е соборна, зашто е едно Тело Христово. Таа е единство во Христа, единство во Духот Свет, и ова единство е најголема целосност и полнота. Критериумот на соборното единство е во тоа што, во народот кој поверува, имаше едно срце и една душа (Дела, 4, 32). Онаму каде што не се случува ова, животот на Црквата е ограничен и сведен. Онтолошкото соединување на многуте личности во едно, е и мора да се остварува, во единството со Телото Христово. „Многуте“ престануваат да бидат исклучени и непристапни. Студеното раздвојување на „мое“ и „твое“ исчезнува.
Возрастувањето на Црквата е во усовршувањето на нејзината внатрешна целосност, нејзината внатрешна соборност, во „усовршувањето на целосноста“, да бидат совршени во едно (Јован, 17, 23).
Преобразување на личностите
Католичноста на Црквата има две страни. Објективно, соборноста на Црквата означува единство во Духот. Од еден Дух се крстивме сите во едно тело (1. Кор. 12, 13). А, Светиот Дух, Кој е Дух на љубовта и мирот, не само што ги соединува во едно одделните поединци, туку во секоја поединечна душа станува извор на внатрешен мир и целосност. Субјективно, пак, соборноста на Црквата значи дека Црквата е одредено единство на живот, братство или заедничарење, сојуз на љубовта, „во заедничкиот живот“. Сликата на Телото е заповед на љубовта.. „Свети апостол Павле, од нас бара таква љубов, која взаемно ќе нè поврзува, за повеќе да не бидеме одвоени едни од други… Свети Павле, бара нашиот сојуз да биде совршен, како што е совршено единството на одделните делови на едното тело. Новост во христијанската заповед на љубовта, е тоа дека треба својот ближен да го сакаме како самите себеси. Тоа е далеку повеќе отколку да го изедначиме нашиот ближен со себеси, со себеси да го поистоветиме; тоа значи да се видиме себеси во другиот, во оној кого го сакаме, а не повеќе во самите себе…Овде е границата на љубовта. Оној што го љубиме, е нашето второ „јас“; тоа е „јас“, кое е поважно од нас самите. Во љубовта се соединуваме во едно. „Својството на љубовта е такво, што оној кој љуби, и оној кој се љуби, не се веќе двајца, туку едно“. И уште повеќе: вистинската христијанска љубов, во секој од нашите браќа Го гледа Самиот Христос. Таквата љубов бара самопредавање, потполно господарење над себеси. Таквата љубов е возможна само во соборното отворање и преобразба на душата. На секој христијанин, дадена му е заповедта да биде соборен. Мерката на неговата духовна зрелост е мерка за неговата соборност. Црквата е соборна во секој од нејзините членови, зашто соборната целина не може да биде создадена или составена, освен преку соборноста на своите членови. Ниедно мноштво, во кое секој член е издвоен и затворен во себе, не може да стане братство. До единство може да се дојде единствено преку взаемната љубов на сите браќа. Оваа мисла, особено е изразена во познатото сфаќање за Црквата како кула која се гради (Пастир Ермин). Таа кула се ѕида од поединечни камења – од верните. Верните се овие живи камења. Во текот на изградбата, камењата совршено си прилегаат еден до друг, зашто се обработени и добро прилагодени еден на друг. А краевите им се невидливи и кулата изгледа како да е изградена од еден единствен камен. Ова е символ на единството и на целосноста. Но, обрнете внимание, зашто само обработените, четириаголни камења, можат да бидат употребени во оваа градба. Имаше и други камења – убави на изглед, но кружни – и тие во изградбата се покажаа како бескорисни: не се совпаѓаа еден со друг, не беа соодветни за градбата, така што мораа да бидат оставени на страна покрај ѕидовите. Во стариот символизам кружноста, била знак на изолираноста, самодоволноста, самозадоволството. И токму тој дух на самозадоволство, е оној што го спречува нашето влегување во Црквата. Каменот, најпрвин треба да се изделка така што да може совршено да се вклопи во ѕидот на Црквата. Ние, најпрвин мораме да се „отфрлиме себеси“, за да можеме да влеземе во соборноста на Црквата. Мораме, во духот на соборноста, да се зацариме над своето самољубие, за да можеме да влеземе во Црквата. Само во полнотата на заедничарењето во Црквата, се остварува соборното преобразување на личноста.
Меѓутоа, отфрлањето и откажувањето од своето „јас“, не значи дека нашата личност мора да исчезне и да се растопи во мноштвото. Соборноста не е корпоративност, ниту, пак, колективизам. Напротив, одрекувањето од своето „јас“ го шири распонот на нашата личност; преку одрекувањето од своето „јас“, ние во себе го собираме целото мноштво. Ние ги опфаќаме многуте со своето „јас“. Во тоа се состои сличноста со божественото единство на Света Троица. Во својата соборност, Црквата станува создадена икона на божественото совршенство. Отците на Црквата изрекоа длабоки мисли во врска со ова. На Исток, св. Кирил Александриски, а на Запад, св. Илариј. Во современото руско богословие, митрополитот Антониј многу умешно забележа дека „постоењето на Црквата не може да се спореди со ништо на земјата, зашто на земјата нема единство, туку таму постојат само поделби. Единствено на небото има нешто слично на тоа. Црквата е потполно ново, необично и единствено битисување на земјата, „уникум“, кој не може да се одреди со никакви поими кои се превземени од световниот живот. Црквата е икона на Света Троица, во која многуте, стануваат едно. Зошто ова битисување, подобно на битисувањето на Света Троица, е нешто ново за стариот човек и зошто за него тоа е непоимливо? Затоа што личноста, во својата телесна свест, е самозаробено битие, кое на суштински начин ѝ се спротивставува на секоја друга личност. На тој начин, секој христијанин, по мерката на своето духовно возрастување, мора да се ослободува од непосредното спротивставување на „јас“ и „не јас“, тој мора на суштински начин да ги измени основните својства на човечката самосвест. Токму во оваа промена се состои соборното препородување на умот.
Постојат два типа на самосвест и самопотврдување: изолиран индивидуализам и соборност. Соборноста не е негирање на личноста, и таа не припаѓа ниту на родот, ни на расата. Таа не е заедничка свест, не е ниту здружена свест на многуте. До соборноста не се доаѓа преку укинување на живите личности. Соборноста е конкретно единство на мислите и чувствата. Таа е чин, или поредок, или воспоставување на личната свест, која се воздигнува на „нивото на соборност“. Таа е „телос“ (врв) на личната свест, која се остварува преку создавачкиот развој, а не преку уништувањето на личноста.
Во соборното преобразување, личноста добива снага и сила да ги изрази животот и свеста на целината, и тоа не во својство на безлично средство, туку во создавачко и херојско дејствување. Не е добро да се рече: „Секој во Црквата достигнува ниво на соборност“, туку „секој може, и мора, и повикан е да ја достигне соборноста“. Но, ни секој, ни секаде се достигнува соборноста. Оние, кои во Црквата ја достигнаа, ги нарекуваме Отци и Учители, зашто од нив ние го слушаме не само нивното лично исповедање, туку и сведоштвото на Црквата. Тие ни зборуваат од соборната полнота, од полнотата на благодатниот живот.
*********************
Гете
Бев Савле, Слава Му на Бога што станав Павле
Универзалниот ум на книжевното, научното и филозофското творештво, Јохан Волфганг Гете, без сомнение е еден од најдлабоките мислители, еден однајголемите лирски поети на светската книжевност, совршен германски класичар и голем гениј на човештвото. Тој е роден на 28 август, 1749 год. во Франкфурт, во семејството на државниот советник Јохан Каспар и на необично интелегентната мајка Катарина Елизабета. Уште како дете тој бил особено љубопитен и со големо внимание сакал да ги набљудува настаните и луѓето околу себе. Таму, во топлиот родителски дом, тој се запознал и со основните вистини за христијанската вера.
Жеден за научни сознанија, Гете почнал да студира правни науки на Универзитетот во Лајпциг, но поради болест, бил принуден да ги напушти студиите и да се врати во својот дом во Франкфурт. Тука, врз него извршила негативно влијание една образована пријателка на неговата мајка, Сузана Клетенберг, која се занимавала со окултни науки и која не можела да сфати дека не постои никаква врска помеѓу нив и христијанството. Заради нејзиното силно влијание, кај Гете се појавил интерес за алхемијата и магијата, како и за проучување на делата на Парацелзиус.
Гете успеал да се ослободи од влијанието на таа фатална жена, тогаш, кога благодарение на својата аналитичка логика, ја согледал големата заблуда. Така тој продолжил со студирањето. Неговиот живот поминал низ неколку плодни периоди: франкфуртски (1771 – 1775), прв вајмарски (1775 – 1785), долго посакуваното патување низ Италија (1786 – 1788) и втор вајмарски, кој всушност ги опфаќа годините на неговата старост (1805 – 1832).
Кога се вратил од сончевата и преполна со споменици, Италија, Гете се вљубил во Христијана Вулпиус, со која и се оженил во 1788 год., и која му родила, пет деца. Од нив во живот останало само најстарото – Август фон Гете, кој, пак, се упокоил пред разжалостениот татко.
Кога, еднаш, почнал да пишува, Гете не престанал со тоа до крајот на својот живот. Создавал во сите области на германската книжевност, во периодот на нејзиниот полн процут: пишувал прекрасни лирски и силни епски песни; драми со исклучително интересна содржина, романи, патеписи, студии и писма до пријателите; освен тоа, благодарение на вродените дарби за творење во повеќе области, тој се занимавал со сликарство и со природни науки. Воопшто, генијалниот поет на германската култура и на целиот свет, оставил во наследство многу книжевни, научни и философски дела. Од тука, јасно е дека Гете бил сестран човек.
За нас, пак, јужните словени, Гете е особено значаен, зашто се занимавал и со српската народна поезија и истата ја вовел во светската книжевност.
Гете, со своите дела влијаел на мнозина писатели и поети, како во минатото, така и сега, зашто неговото творештво ги обединува чистотата и елеганцијата на стилот, со особено богата фантазија и со длабоки идеи. Браќата Данчеви за Гетеовиот живот рекле дека претставува „образец на најхармоничен развој“.
Едно време, во своите младешки години, Гете заталкал низ лавиринтите на магијата, но неговата љубов кон постојаното читање на Библијата, му помогнала да го пронајде својот пат кон вистинската вера, која уште од раното детство била длабоко всадена во неговата душа. За себе велел дека бил германскиот Савле: „Толку Го љубам Исуса Христа и толку верувам во Него и сум благодарен што верувам во Него…Постоеше време кога бев Савле; Слава Му на Бога што станав Павле“. Навистина, Гете верувал дека Христос е Божествен Човек, Богочовек, дека е Бог; и за него не постоело ништо поубаво од Евангелието Христово, за кое со искреност, својствена на дете, напишал: „Кога Христос не би бил Бог, Бог би бил Оној, Кој го измислил Евангелието“. Неговата мисла за Новиот Завет е дека тој наликува на голем скапоцен бисер меѓу мали бисерчиња: „Божјото јавување по кое копнееме, никаде во светот не е толку убаво, како во Новиот Завет“. А за Евангелието напишал: „Евангелијата се потполно автентични, зашто во нив дејствува одблесокот на величината која излегува од лицето на Христа; во таков лик Божественоста досега не се јавила на земјата. Јас се поклонувам пред Евангелијата, зашто тие се божествено откровение на највисокиот принцип на моралноста…духовната култура може да напредува уште повеќе; природните науки би можеле да се развиваат во сè поголема ширина и длабочина и човечкиот дух може да се усовршува колку што сака. Но, сето тоа нема да ја надмине големината и моралната култура на христијанството, чиј сјај се забележува во Евангелието“.
Германскиот професор Оскар фон Шулц за Гете напишал: „За Гете, Бог Е Голем Дух, Бог на голем разум, Бог на убавина, на голема добрина“. А генијалниот славохристијански писател, пак, Достоевски, кој бил восхитен од Гетеовата вера, го оценува како човек, кој ја сакал молитвата во текот на целиот негов живот.
Собрал Душан Хр. Константинов
*******************
Две кутии
Во рацете држам две кутии што ми ги даде Бог. Он ми рече:
„Стави ја сета своја мака, сите страдања и искушенија во црната, а сета своја радост во златната. Внимателно ги пазев Неговите зборови и обете, радоста и маките – ги ставав во кутиите. Но иако златната кутија со секој ден стануваше сè потешка, црната беше исто толку лесна како и претходно! … Сакав да ја дознаам причината и од љубопитство ја отворив црната кутија! Кога таму на дното на кутијата – отвор низ кој моите маки испаднале од неа.
Му го покажав на Бога отворот и прашав:
„Каде би можеле да се моите маки?“
Он се насмевна благо и рече: „ Тие се овде, кај Мене, дете мое.“
Збунета, Го прашав Бога зошто тогаш ми ги даде кутиите, златната и црната со отвор?
Одговорот гласеше: Чедо мое, златната е за да ги броиш своите благослови, а црната да ги пуштиш низ неа маките и да ги заборавиш.“
*******************
Стари чевли
Некој млад студент тргнал на прошетка со својот професор. Додека шетале и разговарале, на спротивната страна од патот здогледале еден пар стари чевли, што по сè изгледа припаѓале на некој сиромашен селанец, кој работел во близина во својата нива и веќе привршувал со својата работа.
Студентот му рекол на професорот: „Ајде да се пошегуваме со овој селанец. Ќе му ги сокриеме чевлите а потоа ќе се засолниме зад грмушките и ќе посматраме што ќе направи, додека ги бара.“
Професорот му одговорил: „Момче, никогаш немој да се шегуваш на сметка на туѓата неволја и беда. Но бидејќи си богат, можеш да си причиниш поголемо задоволство од ова. Стави по една златна паричка во секој чевел, а потоа ќе се сокриеме во грмушките и ќе ја набљудуваме неговата реакција.“
Студентот направил така и обајцата се сокриле зад некоја грмушка во близината. Селанецот ја завршил својата работа и наскоро дошол од полето до местото каде што ги имал оставено своите чевли и своето палто. Додека го облекувал палтото, едната своја нога ја ставил во чевелот и почувствувал дека има нешто во него. Отпрвин помислил дека е камче, но набрзо сфатил дека тоа е златна паричка.
Сиот зачуден го погледал златникот, се завртел наоколу и потоа замислено го набљудувал некое време. Повторно се свртел наоколу, но не видел никого. Ја ставил паричката во џебот и тргнал да го облече и другиот чевел. Но на свое големо изненадување, и во него пронашол златник. Наеднаш го совладале чувствата и тој паднал на колена, ја подигнал главата кон небото и започнал да кажува молитва во знак на благодарност. Во својата молитва тој спомнал за својата тешко болна и беспомошна жена, за своите деца кои немаат ни леб за јадење, а сега благодарение на невидливата рака која му ги испрати златниците, најпосле ќе бидат спасени.
Студентот стоел длабоко трогнат и со солзи во очите.
Професорот го прашал: „ Да се пошегуваше со него, како што намераваше, зарем тоа ќе те направеше посреќен отколку што си сега?“
Младиот човек одговорил: „Професоре, ми дадовте лекција што никогаш нема да ја заборавам! Сега навистина ги разбирам зборовите што претходно не ги сфаќав: Поблагословен е оној што дава, отколку тој што прима!“
Затоа кога можеш да направиш добрина, не жали поради тоа. Само следи го патот на вистинските вредности.
**********************
Велигденско послание од Вселенскиот Патријарх ВАРТОЛОМЕЈ
ПО МИЛОСТА БОЖЈА
АРХИЕПИСКОП НА КОНСТАНТИНОПОЛ – НОВ РИМ
И ВСЕЛЕНСКИ ПАТРИЈАРХ
ДО СЕТА ПОЛНОТА НА ЦРКВАТА
БЛАГОДАТ, МИР И МИЛОСТ
ОД СЛАВНО ВОСКРЕСНАТИОТ СПАСИТЕЛ ХРИСТОС
Браќа сослужители и благочестиви и богољубиви чеда на Црквата,
Христос воскресна!
Возвестувањето на мироносиците за Воскресението беше сметано за бунило од страна на учениците Христови. Но, оваа вест, сметана за бунило, се потврди како Вистина. Воскреснатиот Исус многупати им се јави на своите ученици.
И сега, во наше време, проповедта на Воскресението повторно се смета за бунило од страна на рационалистите. Впрочем, ние верните не само што веруваме, туку и го живееме Воскресението како највистинит настан.
Го запечатуваме нашето сведоштво, ако е потребно, и со полагање на својот живот на жртва, зашто во Воскреснатиот Христос е победена смртта и се од нејзиниот страв се ослободивме. Устите ни се исполнети со радост, кога велиме Воскресна Господ. Нашите светии, умрени за светот, живеат меѓу нас и ги исполнуваат нашите молби.
Посмртниот свет е пореален од предсмртниот. Христос воскресна и живее меѓу нас. Вети дека ќе биде со нас до свршетокот на векот. И навистина е. Пријател и брат и лекар и подател на секое добро.
Благословен е Бог, Кој Воскресна од мртвите и Кој на сите им дарува живот вечен. Каде ти е, смрт, победата? Воскресна Христос и, исмевајќи го оној кој од древност безмерно се фалеше, изигран го покажа (од Крстовоскресниот канон на 4ти глас, 9та песна, творение на св. Јован Дамаскин). Сѐ се исполнува со Светлина и срцата наши со радост ненадминлива.
И не само со радост, туку и со сила. Тој што верува во Воскресението не се плаши од смртта, а кој не се плаши од смртта, тој е душевно непоколеблив и нескротлив. Тоа што за многумина, особено за неверните, е најстрашна закана, за верниот христијанин е само еден настан со мало значење, зашто е влез во животот. Верниот христијанин го живее Воскресението и пред телесната смрт.
А последица од тоа живеење на Воскресението е преобразбата на светот. Тоа ја восхитува душата, а восхитената, пак, душа, привлекува кон патот што го следи и други души, трогнати од вистинското доживување на воскресенската радост. Воскресението Христово и нашето лично воскресение не се само теоретска вистина. Тоа е догма на нашата вера. Тоа е дофатлива стварност. Тоа е силата што го победи светот, и покрај најсуровите прогонства против неа. Ова е победата што го победи светот – верата наша (1 Јн. 5, 4) во воскресението. Преку Воскресението човекот станува Бог по благодат. Преку победата на воскресната светлина над нечистите страсти, во нашата душа се вселува божествениот ерос (највисоката и најчиста љубов, н.з.), а тоа е една необична љубов, што ги надминува границите на човечкиот разум.
Христос воскресна! Нашите срца се преплавени од воскресната светлина и од воскресенската радост. Со искреност и едноставност пристапуваме кон Воскреснатиот Христос. Зашто, како што вели светиот пророк и цар Давид, срцевидецот Бог Кој гледа одозгора, срце понизно и смирено не отфрла (Пс. 50, 19).
Воскресението е нашата сила, нашата надеж, нашата радост и нашата веселба. Преку Воскресението ја победуваме болката и жалоста, и покрај сите зла што ги носи телесниот, земен живот. Воскресението е одговор Божји на недоумиците на човекот ранет од светски соблазни.
Пред тежините и страдањата низ кои минува светот, ние успеваме. Нѐ охрабрува споменот за собраните, исплашени ученици Господови во Сионската одаја. Не се плашиме, зашто ги љубиме сите, како што и нас нѐ возљуби Оној Кој и душата Своја ја положи за нас. Воскреснатиот Господ богочовечки и невидливо нѐ придружува. Доволно е да имаме – и имаме – љубов. И со љубовта го познаваме Таинството на силата. Таинството!
Ако другите се во недоумица по човечки и во ракатки врзуваат снопови од дела (види стихири на Вечерната во недела на Блудниот син), ние се фалиме. И доколку ние со добросрдечност внимаваме да не ја расипуваме сламата на неправедни дела и страсти и да не ја постиламе врз гумното на покајание, воскреснатиот Христос е љубов и ја разгонува секоја темнина и страв околу нас и влегува во нас и во светот, преку вратите на нашите срца што често се затворени.
И останува со нас постојано преку крстот на љубовта. Неговото име е Мир. Својот мир нам ни го дава.
Силните од овој свет ветуваат мир и на него се повикуваат, но никогаш на дело не го остваруваат. Но силата на Божјата Љубов и Мир и Премудрост останува надвор од секаков човечки смут. Таа не е на маргините, ниту на перифериите на некакви индивидуални доктрини. Таа е срцето и јадрото на собитијата. Таа е срцето на човештвото. Таа е средиштето на животот. Таа е владетелка на живите и на мртвите. Таа е Вистината.
Кога повеќето од славните на земјата имаат помрачен разум, неприкосновената надмоќ на Силата невидливо ги држи уздите и управува со сѐ.
Во денешното време на сеопшто несогласување во светот, Премудроста Божја, надежта на сите краишта на земјата, е претстава за небесната слога и хармонија. Во времето на колапс и очекувана смрт, постои Воскресението, кое е засилување на надежта во Господа.
Мирот и љубовната радост на Оној Кој со смртта смртта ја победи, се излеваат и го лекуваат повредениот и изморен современ човек, а заедно со него и повреденото и изморено создание, што со нас го чека нашето посинување и откупување при славното ослободување на синовите Божји (спореди Рим. 8, 20-23).
Навистина воскресна Господ, отци, браќа и чеда!
Света Пасха 2013
†Константинополскиот
огнен молитвеник кон Воскреснатиот Христос за сите вас
******************
† СТЕФАН
ПО МИЛОСТА БОЖЈА
АРХИЕПИСКОП ОХРИДСКИ И МАКЕДОНСКИ,
ЗАЕДНО СО СВЕТИОТ АРХИЕРЕЈСКИ СИНОД,
ДО СВЕШТЕНОСЛУЖИТЕЛИТЕ, МОНАШТВОТО И ДО СИТЕ ЧЕДА
НА МАКЕДОНСКАТА ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА,
А ПО ПОВОД
ВОСКРЕСЕНИЕТО ХРИСТОВО – ВЕЛИГДЕН, ИСПРАЌА АРХИПАСТИРСКИ БЛАГОСЛОВ
И МИР ОД БОГА, ПОЗДРАВУВАЈЌИ ГИ СО ВЕЛИЧЕСТВЕНИОТ И ТОРЖЕСТВЕН ПОЗДРАВ
ХРИСТОС ВОСКРЕСЕ!
„Јас сум воскресението и животот; кој верува во Мене, и да умре, ќе живее. И секој што живее и верува во Мене, нема да умре довека”.
(Јн. 11, 25 – 26)
Возљубени чеда во Господа,
Да Му благодариме на Бога што и годинава се удостоивме да го дочекаме ипрославиме Празникот над празниците – Христовото Воскресение. Во текот на Великиот Пост се потсетувавме на старозаветните пророштва и очекувања и на с# што доживеа нашиот Господ Исус Христос. И сега, откако го поминавме тој подвиг, еве, станавме учесници во радоста, па објавуваме: овој е денот што го создаде Господ, да се радуваме и веселиме во него! Денес е денот на христијанската Пасха, која има историско, но и над¬времено и вечно значење. Еврејскиот збор „пасха” значи „премин”, а Христовото Воскресение е премин од смрт во живот, од распадливост и временост во трајност и вечност. Светата Црква речиси повеќе од дваесет столетија му ја објавува на светот вистината за Воскресението, кое е победа на животот над смртта; ја сведочи вистината која се открива и која ќе дојде како вечен живот – како заедница на човекот со сите созданија во Христа. Токму затоа овој е Голем или Велик Ден!
Смртта, најголемиот непријател на човештвото, со воскресението Христово засекогаш е победена. Со тоа Чудо над чудата, извојувана е победа не само над Неговата сопствена смрт, туку и над смртта воопшто. Во Неговото воскресение, воскресна и сиот човечки род и сета човечка природа, па затоа го празнуваме умртву¬вањето на смртта, разрушу¬вањето на адот и почетокот на вечниот живот. Како што смртта дошла преку еден човек и била пренесена на сиот човечки род, така и преку воскресението на еден Човек, на Бого¬човекот Исус Христос, спасение добија – совоскреснаа сите луѓе. Спасителот беше распнат на крст, за да н# ослободи од гревот, и воскресна, постанувајќи првина меѓу умрените, за да ни дарува живот вечен (1. Кор. 15, 20). Во тоа е тајната на Христовата смрт и на Неговото воскрсение од мртвите (свети Григориј Ниски). А нам ни преостанува, секој во својот личен живот, живеејќи во Црквата, да ја надминеме смртта и уште во овој живот да го вкусиме воскресението, зашто човекољубивиот Господ н# направи учесници во Својата победа над смртта. Со Неговото воскресение, човечкото достоинство стана вечно и неуништливо, а љубовта над¬владеа над омразата.
А како ќе го вкусиме Воскресението уште во овој живот и како ќе го постигнеме потребното човечко достоинство, покажано со Христовото воскресение? Воскреснатиот Господ Исус Христос ни порачува: „По тоа ќе ве познаат сите дека сте Мои ученици, ако имате љубов помеѓу себе” (Јн. 13, 35). Со љубовта, не¬лицемерна и несебична, ние ја надми¬нуваме смртта и стекнуваме бесмртност и вечен живот. Патот кон спасението и стекнувањето на Божјата љубов, отците на Црквата го нарекуваат „наука над науките и уметност над уметностите”. Затоа, за тргнување по тој пат, неопходно е познавање на начинот на кој се оди по него. Таа возвишена наука треба да се изучи, та потоа да се живее според неа.
Возљубени чеда во воскреснатиот Господ,
Познавањето на верата е насушна потреба за човекот. Изучувајќи ги вистините на христијанската вера, ја отвораме вратата за влез во духовниот живот, којшто води кон стекнување на заедница со Бога и со сите луѓе. Повеќето етички образовни системи својот корен го имаат токму во библиските начела и прин¬ципи. Па дури и материјалистичката идеја за заеднички имот, потекнува од раната христијанска заедница. Разликата е само во тоа што тој идеал во атеистичката идеологија не е заснован на несебичната љубов, којашто се стекнува само и единствено со наш труд, како и со помош на благодатта од Светиот Дух.
Изучувањето на верата има пресудно значење во градењето на здрава личност. Одговорноста за тоа, најпрво, ја имаат родителите. Ако детето уште во семејството биде научено на христијанските принципи на однесување и размислување, голема е веројатноста дека и во понатамошниот живот ќе се развие во духовно зрела личност. Така воспитан, младиот човек ќе може многу поуспешно да се справува со разно¬видните и секојдневни предизвици што ги носи животот. Семејството што подоцна ќе го формира, ќе биде градено на здрави темели. Потоа и самиот ќе биде поттикнат да ги пренесе на следната генерација основните вистини и морални вредности на право¬славната вера. А токму предавањето на овие вистини и вредности го одржало нашиот народ за време на неколку-вековното друговерно владеење. Нашите предци биле свесни за непроценливата полза од познавањето на верата и тоа им го предавале на сите можни начини на идните генерации. Исто така, потребно е возрасните да им бидат жив пример на помладите, да бидат живо сведоштво на верата, зашто не е доволно само теоретското знаење и предавање. Оттаму, она што на нашите генерации им е нај¬потребно е вистинската духовна обнова, обнова во живеењето со верата прадедовска, преку која се отвораат вратите кон Вистината, потребна во животот на секој поединец и на сите заедно. И овие наши поколенија се повикани да бидат сведоци и следбеници, да бидат апостоли и благо¬весници на спасоносната вистина. Но како, ако немаат можност да ја слушнат и научат својата вера?! Впрочем, нема ништо поопасно од живеењето во незнаење, бидејќи незнаењето е способно за многу зла (свети Игнатиј Брјанчанинов).
Возљубени празникољупци,
Личноста и семејството се основните клетки на општеството. Какво ни е семејството, такво ќе ни биде и општеството. Ако ни е семејството побројно, такво ќе ни биде и општеството. А кога сме побројни, тогаш вложуваме сигурност и во опстанокот и во иднината, вложуваме и за себе и за потомците. Затоа, да застанеме храбро и да & се спротивставиме на белата чума која сака да н# пороби, да н# уништи.
Живееме во време кога на младиот човек му се нудат разновидни идеи и начела, коишто се спротивни на љубовта и влијаат во намалувањето на моралот и волјата за општествен придонес. Во основата на тие начела се сопствениот егоизам и личните телесни острастени уживања, при што другиот човек станува закана во реализирањето на истите. Од таквиот начин на размислување и живеење, се раѓаат нетрпеливоста, омразата и разорувањето на с# што е конструктивно.
Освен тоа, познавајќи ја и сакајќи ја својата вера, ние ги почитуваме и оние кои припаѓаат на друга веро¬исповед. Слободата е особина и дар на човекот, којашто Бог ја почитува кај секого од нас. Учејќи се во верата, разбираме како да ја почитуваме слободата на другите луѓе. Не може оној кој добро ја познава и практикува својата вера, да биде обземен од дух на нетолеранција. Особено во мулти-етничките и мултиконфесионалните општества, неопходно е да се развиваат толеранцијата и меѓу¬себното почитување. Сите верски екстремизми и фундаментализми поте¬кнуваат од непознавањето или погрешното познавање на верата. Тоа е дополнителна причина поради која целосното интегрирање на веронауката – како редовен предмет, е од суштинско значење за нашиот народ.
Таму каде што постои право на вероисповед, треба да постои и право на слободно и непречено изучување на истата. Минати се времињата кога верата се сметаше како закана за државното уредување. Во услови на слободна и демократска држава, изучу¬вањето на веронауката не смее да се става под знак прашање или на маргините на образованието, или да не & се дава по¬требниот простор во медиумите, и воопшто во општеството. Ова го истакнуваме поради тоа што таа може само позитивно да влијае врз воспи¬тувањето на младите, а со тоа и врз развојот на општеството.
Возљубени чеда на Мајката Македонска Црква,
Оваа година чествуваме 1700 години од донесу¬вањето на Миланскиот едикт од страна на императорот Константин Велики во 313 година, со кој христијаните во тогашната Римска Империја добиле слобода и рамноправност во исповедањето на својата вера. Тоа е настан што треба да ги обединува сите христијани и треба да ни биде поттик и потсетник за јакнење и раз¬вивање на единството и за надминување на разликите и недоразбирањата што с# уште постојат помеѓу следбениците на Христа. Нема подобро сведочење и исповедање на верата од нашето единство, како што и Самиот Он порачува: „да бидат сите едно, како што си Ти, Оче, во Мене, и Јас во Тебе; па така и тие да бидат едно во Нас, и да поверува светот дека Ти си Ме пратил” (Јн. 17, 21).
Годинава ќе одбележиме и 1150 години од Моравската мисија, кога светите браќа од Солун – Кирил и Методиј, од Македонија ги пренесоа на разбирлив јазик писме¬носта, богослуже¬нието и Евангелието меѓу словенските народи.
Во оваа 2013 година ќе прославиме и 110 години од Илинденското востание, од обидот да & се стави крај на тиранијата и петвековното друговерно ропство. Иако неуспешен и пропратен со многу жртви и трагедии, чинот на илинденците бил и останува идеал за родољубие, верољубие и слободољубие, пример како се сака Татковината и верата и како се жртвува за правдата и вистината.
Исто така, се навршуваат и 100 години од Буку¬решкиот мировен договор. На тој настан постојано се потсетуваме со длабока национална тага, поради големата трагедија и поделбата што му ја донесе на нашиот македонски народ и земја, од што и денес трпиме последици. Но доколку се трудиме да го сочу¬ваме нашето национално единство, и во поделената Татковина и меѓу иселените Македонци по светот, ќе можеме пред сите и насекаде да покажеме дека со ниеден договор и со никаква одлука не може да се подели обединетиот македонски народ.
Посакувајќи ви постојана радост во Воскреснатиот Господ Исус Христос, ви го честитаме празникот Велигден, со најрадосниот поздрав
ХРИСТОС ВОСКРЕСЕ!
АРХИЕПИСКОП
ОХРИДСКИ И МАКЕДОНСКИ
† СТЕФАН
со членовите на Светиот архиерејски синод на Македонската православна црква
† КИРИЛ – Митрополит Полошко – кумановски
† ПЕТАР – Митрополит Преспанско – пелагониски и администратор
Австралиско – новозеландски
† ТИМОТЕЈ – Митрополит Дебарско – кичевски
† НАУМ – Митрополит Струмички
† АГАТАНГЕЛ – Митрополит Повардарски
† МЕТОДИЈ – Митрополит Американско – канадски
† ПИМЕН – Митрополит Европски
† ИЛАРИОН – Митрополит Брегалнички
† ГОРАЗД – поранешен Митрополит Европски
† КЛИМЕНТ – Епископ Хераклејски
† ЈОСИФ – Епископ Велички
† ЈОСИФ – Епископ Лешочки
На Велигден 2013.
********************
Christian Kresall 