За химнографијата….

Песните кои се пеат или кои се читаат на нашите богослужби се нашата химнографија. Тие се поделени на различни видови.

Први песни кои ги пееле христијаните, а се употребувале кај Јудеите, биле псалмите. Псалмите се ненадминати по својата содржина. Тие се можеби најдлабоката и највозвишена црковна поезија. За еден од најубавите покајни псалми се смета 50-тиот псалм, кој го напишал цар Давид. Псалмите биле читани и пеени уште од самиот почеток на христијанските богослужби.

Антифоните се еден од најдревните видови на поезија. Се смета дека прв ги вовел свети Игнатиј Богоносец, кој имал видение во кое ангелите пееле наизменично. А тоа и значи зборот „антифон“– да се пее наизменично. Затоа и денеска во манастирите, а и во некои цркви ќе видиме како се пее од две певници. Ваквото пеење постоело и кај Јудеите и кај старите Грци во нивните антички драми. Во Црквата оваа пракса се раширила како одговор против аријанците, кои пееле на овој начин. Има различни видови на антифони. Најпознати се изобразителните псалми кои се пеат на литругија, и „Молитвами Богородици“ кој се пее со стихови од псалми.

Тропарот е еден од најстарите облици на песна. Значи трофеј. Тој трофеј ја означувал победата на мачениците. Познат древен тропар е „Христос воскресе из мертвих“. Други познати тропари се „Во Јордање крештајуштусја Тебје Господи…“ – на Богојавление и „Рождество Твое Христе Боже наш…“ – на Божик.

Да погледнеме уште три значајни видови на поезија: кондак, акатист и канон.

Кондакот е обемно дело во вид на драма, кое не постои денеска. Ова дело било заменето со слично на него по обемноста – канонот. А од кондакот денеска имаме само песни кондаци, кои се слични на тропарите – ако едниот е возвишен, другиот е длабок, и обратно. Прв и најпознат творец на кондаци е свети Роман Слаткопевец. Најпознат коднак е „Дјева днес…“ – на Рождество Христово.

Акатист буквално означува неседење. Акатистот е најслично дело со кондакот. Се состои од 12 кондаци и 12 икоси. Се чита во Великиот Пост и на повечерие. Има многу акатисти, но по својата содржина само неколку се убави и оригинални, останатите се копии и без вредна поетска содржина, но со голема молитвена вредност.

Канон значи правило, нешто право. Овој збор се користи во црковното право и таму означува закон. Во световната музиката се користи за една посебна музичка форма. А во црковната химнографија, канонот е слично дело на кондакот и акатистот. Канонот има 9 песни. Секоја од тие песни се состои од неколку различни по вид творби. Ирмос, тропар, катавасија и припеви измеѓу нив. Ирмос значи да ставиш во ред. Да појасниме. Ирмосот се пишува во одредена метрика и во конкретна мелодија. Потоа тој ирмос е урнек за тропарите, кои следат по ирмосот. На крајот од секоја од деветте песни следува катавасија, што значи „да слезеш“, бидејќи во тој момент псалтите „слегувале“ од певница и оделе помеѓу двете певници да ја испеат катавасијата.

Други познати облици на црковна поезија се: библиски песни – вкупно 12, прокимен, алиујариј, причесен, полиелеи, непорочни, стихири, ипакој итн.

Црковните поети ги нарекуваме химнографи, или во превод – песнописци / песнотврци. Меѓу нив, најзначајни се:

Свети Роман Слаткопевец. Познат е по тоа што немал слух и не знаел да пее, а потоа Бог му дал дар за пеење. Тој напишал мноштво кондаци.

Свети Андреј Критски. Тој е првиот творец на канони. Тој го напишал познатиот канон што се чита во првата недела од Великиот Пост.

Свети Јован Даманскин и свети Козма Мајумски. Ги ставаме заедно, затоа што биле браќа (св. Козма од мал останал без родители, а родителите на св. Јован го посвоиле). Напишале канони за најголемите празници: Божик, Богојавление, Цветници, Воскресение итн.

Други химнографи кои ни се познати по нивните песни се: свети цар Јустинијан кој го напишал „Јединородниј Сине и Слове Божиј“, свети Фотиј Цариградски, кој го напишал чинот на мал водосвет, свети Симеон Метафраст, кој напишал неколку молитви пред причест…

 Милош Дрпа

Дневен богослужбен круг

Евреите денот го делеле на неколку дела. Таа поделба ја правеле за да му се помолат на Бога повеќе пати во денот. Така и првите христијани, а и ние денес, денот го делиме на прв час, трети час, шести час и деветти час. Првите христијани секој ден имале вечери на љубовта (агапи) и се причестувале со телото Христово. Малку подоцна воведени се и утринските и вечерните богослужби.

 Седмичен богослужбен круг

Откако ги укинале агапите, неделата станала централен дел во животот на христијаните. Тој ден наречен е и мало Воскресение и е еден од првите христијански празници. За Евреите прв ден во седмицата била сабота. За христијаните прв ден станала неделата. Кај Грците и Латините вториот ден од седмицата (понеделник) е наречен втор ден, третиот ден – трет, а кај нас е наречен втор, односно вторник итн. Понеделник е посветен на ангелите и архангелите. Вторник – на свети Јован Крстител. Среда и петок – на чесниот крст (тогаш се пости заради страдањата Христови). Четврток е посветен на апостолите и св. Никола. Сабота – на сите светии и упокоени.

Годишен богослужбен круг

По примерот на јудејскиот календар, и христијанскиот има подвижни и неподвижни празници. Најстари празници се Пасха и Педесетница (подвижни). Од неподвижните празници најстари се Богојавление и празници посветени на мачениците (самата жртва на мачениците е еден вид мала евхаристија – принос, поради тоа, христијаните ги погребувале нивните мошти и принесувале евхаристија). По IV век кога престанале големите гонења, Црквата можела мирно да се развива и затоа некои празници настанале подоцна, како што се: Божиќ, Сретение, Вознесение, празниците посветени на Пресвета Богородица итн.

 Милош Дрпа

Извор: http://www.agapi.mk

*****************************

 ХИМНОГРАФИЈА

Богословски приступ науци о богослужењу, тј. настојање да се устроји литургичко богословље и да се систематизују богословске идеје нашег богослужења, пажњу научника најчешће одвраћају на унутрашњи садржај богослужбеног материјала, а како је тај материјал најчешће и превасходно у богослужбеним песмама или, другачије речено, у химнографији, тада је њено изучавање за литургичара од изузетно велике важности. То изучавање је неопходно вршити и у историјској перспективи јер је историјат настанка химни, њихов развој и формирање у овој или оној форми, исто као и историја самих стваралаца, у самом центру пажње ради правилног поимања саме химне. Али претходно је потребно да се упознамо са химнографском терминологијом.

Библијски песнички материјал

Основа за наше црквено песништво јесте поетски и поучни материјал који се налази у Светом Писму, како Старог тако и Новог Завета, а то су у главном псалми и библијске песме. Као што нам је познато, хришћанство настаје у јудејској средини. Утицај те средине осећао се још веома дуго после Вазнесења Спаситеља и силаска Духа Светог на апостоле. Веза са Јерусалимским храмом и синагогама дуго година није прекидана од стране ученика Христових, тако да чак и после формалног разиласка са Храмом и Синагогом, та унутрашња веза може да се осети и данас. Целокупно богослужење проткано је старозаветним материјалом јер читаве песме и поједини стихови псалама, речи пророчанстава и старозаветни праобрази испуњавају наше богослужење. Не само да псалми „стихологствују” у црквама и не само да се библијске песме певају заједно са нашим канонима, већ свуда и по стихирама и тропарима присутни су старозаветни изрази и образи, и чак наше евхаристијско богослужење (које је заиста новозаветно) састављено је делом из надахнутих молитви које су старозаветног происхођења и које није страно ни данашњим јудејима. Јудејски утицај на нашу литургику је заиста велики. Истина је такође и то да са тим „јудејдским елементом“ заједно постоји и „јелински“, али као нешто што је у богослужење „ушло“ у неким каснијим временима. Много тога у нашој хеортологији може бити објашњено управо контактом са незнабошцима. Ово је нарочито приметно у датумима празника и именима дана, месеца, периода године.

Псалми

Псалми су се код древних Јудеја делили по својој садржини на: 1. псалме хвале, 2. псалме покајања и 3. молитвене псалме и веома рано су ушли у наше богослужење. Они су били поетски елемент старозаветног богослужења, нешто што је блиско јудејској души, а таквим остају и за нас, хришћане. Апостоли, њихови ученици, хришћани протеклих векова, били они обични мирјани или пак монаси – пустињаци, живели су и дисали Псалтиром. „Боље да сунце не изађе него ли да Псалтир умукне у келији монаха“ – гласи једна од древних мудрости и због тога треба да нам буде јасно да псалми надвисују сав остали химнографски материјал, тако да замена псалама неким другим химнографским материјалом увек наликује на атак против нечега органског јер није баш све што је написано у каснијим временима (и поред тога што је настало од стране познатих црквених писаца) увек заслужило да се нађе у бисерници свечовечије поезије. Псалтир је доста рано почео да се од стране хришћана употребљава у богослужењу. Чак се може рећи да он никада није престао да се употребљава јер он је био и остаје заједничка вредност (драгоценост) и јудеја и хришћана. Лаодикијски сабор (IVвек) својим 17. правилом одређује начин певања псалама сједињен са другим молитвама и читањима. Одатле је могуће начинити закључак да је већ тада постојао извесни поредак о читању Псалтира. Из дела под називом „Апостолске Установе“, које настаје нешто касније, видимо да постоје псалми који су одређени да се читају на јутарњу (вероватно Пс. 62. „Боже, Боже, к Теби јутрењујем…“) и на вечерњи (Пс. 140. „Господе, завапих к Теби…“). У каснијем периоду, у VI веку, прописано је да се на недељној вечерњи пева 1. катизма – „Блажен муж“, а та пракса је касније ушла у уставе, како Јерусалимски, тако и у Студитски.

Библијске песме

Библијске песме се пројављују као други саставни елемент нашег православног богослужења. То су химне испеване од стране старозаветних пророка и праведника поводом неких важних догађаја из њиховог живота или историје Израиља. У Светом Писму је записано 12 таквих песама али нису све ушле у састав нашег богослужења. Из Талмуда сазнајемо да се Мојсијева песма певала у старозаветном Храму. У „Завештању Господњем“, споменику раног хришћанства, такође се казује о Мојсијевој песми и „песмама неких пророка“. О библијским песмама говори и Иларије Пиктавијски (IV век). Оне се користе и у Афричкој цркви. Нарочито је позната песма три младића коју помиње и један спис из IV века под насловом „О девствености“ (Псеудо – Атанасије). Мојсијеве песме су певане и на Синајској гори, како о томе сведоче описи тамошњег богослужења из VII века. Копти не користе те песме, али их несторијанци, јермени и абисинци певају у већем или мањем обиму. И римокатолици на свом јутрењу (хвалитном делу) певају неке библијске песме.

Те старо и новозаветне песме ушле су и у наше богослужење као основа каснијег химнографског стваралаштва, тј. канона, како оних „пуних“ (са 9 песама) тако и „скраћених“ (диодиона, триодиона и др.). Структура канона не може бити правилно схваћена без упоређивања са тим песмама и због тога ће њихов садржај бити објашњен у излагању у вези са канонима.

Црквена химнографија

Стваралаштво црквених песника дало је велоко богаство богословског химнографског материјала, како у смислу његове опширности, тако и у разноврсности форми. Потребно је напоменути неке од тих форми:

Антифони

Антифони су веома рано ушли у нашу литургичку праксу. У основи они чак и нису особита форма песме, као што је то на пример тропар, кондак или пак стихира, него је то више начин извођења неког псалма или химне. Тај назив долази од грчких речи avnti, и fone,w и означава певање које је наизменично, тј. певање на два хора. Происхођење таквог начина певања своје корене има у античкој Грчкој, тј. у античким драмама а одатле је прешло у црквену употребу. О религијској употреби тог начина певања по први пут сазнајемо од Филона који у спису под насловом „О контемплативном животу” казује да се таквим певањем користе древни терапеути који се после својих вечера сакупљају у једну групу ради певања које је било антифонско, тј. по окончању једног дела песме други хор би певао други стих или део песме. У хришћанској историографији прво сведочанство о антифоном певању налазимо у једном писму Плинија Млађег, намесника Витаније, упућеном императору Трајану, где се каже да „у извесне дане хришћани до изласка сунца певају у част Христа“ и да те своје песме певају наизменично, тј. на антифонски начин. Црквени историчар Сократ казује у својој „Црквеној историји“ (књига 6. глава 8.) да је св. Игњатије Богоносац, антиохијски епископ, имао виђење анђеоских чинова који певају у част Свете Тројице антифонске химне и да је такво певање потом увео у своју цркву. У Константинопољу антифонско појање уводи свети Јован Златоуст највероватније као противодговор аријанцима који су, као што се зна, такође прихватили антифонско певање. Током IV века оно је распрострањено по готово свим деловима хришћанског света.

Али осим тог значења, тј. као начина певања, реч „антифон” у литургици се употребљава и за означавање посебних песама или делова песме. Ево најчешћих случајева када се употребљава тај термин:

1. Антифони Псалтира – Прва катизма Псалтира, као и остале, дели се на три „славе“, које се језиком Типика назвају и „антифони”. То се објашњава тиме што у неке дане или читава катизма или њена прва слава (први антифон) бива певан управо на антифонски начин.
2. Изобразитељни или сведневни антифони – Извесни стихови псалама употребљавају се у наизменичном певању на литургији оглашених, у њеном самом почетку, и управо они су добили назив „изобразитељни антифони” (Пс.102. и 145. „Благослови душо моја Господа…” и „Хвали душо моја Господа…”) или „сведневни антифони” (Пс. 9, 92, 94. са одговарајућим припевима).
3. Антифони степена – Као део свечаног, полијелејног јутрења они се јављају као наставак тзв. степених псалама, (Пс. 119 – 133). Те псалме су певали поклоници приликом уласка у Јерусалимски храм а исти су послужили и као тема наших степена. Њих има осам, према броју гласова и сваки је састављен из три дела – три антифона, осим осмог где имамо четири антифона. Те песме су аскетксог садржаја – у њима се говори о очишћењу и исправљењу душе, тј. њеном удаљењу од страсти и греха. Ка сваком степену присаједињено је и прослављање Светог Духа (на крају)
4. Празнични антифони – Они се произносе на литургији уместо изобразитељних или сведневних антифона и сачињени од стихова разних псалама, који одговарају садржају датог празника.

Ипакој

Ипакој је једна од најстаријих црквених песама. То је изузетно стар хришћански химнографски термин (по мишљењу Леклерка). Сама реч има корене у грчком глаголу u`pakou,w (бити послушан). Овај термин по први пут сусрећемо код светог Методијa Олимпијског у делу „Пир десет дјева“. У том прослављању девствености, свака од присутних дјева пева химну коју је сачинила, а која је истовремено пропраћена и посебним припевима које аутор дела назива „ипакој”, нпр. „Обитавајући у девственоети и носећи светлоносна кандила, срећемо Те, Жениче”. Свети Атанасије у посланици Марцелину, а такође и Златоуст у беседама на Пс. 111, 117 и 144. казују о псалмима који имају ипакој, тј. припев „алилуја”.

У садашњем Уставу ипакоји су постављени на недељно јутрење после Полијелеја. Њихов аутор је непознат. Најстарије помињање о њима налазимо у Студијско – Александријском типику и Евергетидском уставу. Њихов напев, како то примећује Скабаланович, близак је сједалном. Осим на јутрењу, ипакоји се певају на недељном повечерју, недељној полуноћници и у следеће велике празнике (али после треће песме канона): Божић, Богојављење, Врбица, Пасха, Успење, Томина недеља, св. Петар и Павле, Недеља Праотаца и Недеља Отаца.

Тропар

Ако је ипакој најстарији црквено – химнографски термин, тада је „тропар” најстарији облик песме од које је наша химнографија почела свој развој. Происхођење тог термина и његово значење објашњава се на разне начине. Реч tropa,rion има корен од појма tropai,a– трофеј, знак победе, а у том случају његов смисао је да прослави победу хришћанског мучеништва над незнабоштвом или пак победу Спаситеља над смрћу. Друго објашњење тог термина, јесте оно које тај појам доводи у везу са изразом tro,poj – образац (код древних Jелина способност су мелодијске лествице, као нпр. лаодикијска, иполидијска, фригијска итд. називане „тропе”).

Најстарије хришћанско помињање тропара налазимо у уставу Велике Константинопољске цркве и оно је назначено као јединствена песма древновизантијског богослужења. Тропар је песма која није узета из Светог Писма, дакле није ни псалам нити библијска песма.

У савременом уставу реч „тропар” употребљава се често у разним значењима:

1. Отпуститељни тропар – кратка песма којом се прославља неки празник, светитељ или појава чудотворне иконе. У овом значењу се термин „тропар“ данас најчешће употребљава.
2. Тропар канона – То су строфе које сачињавају песме канона и певају се по обрасцу ирмоса. О овоме ће више речи бити у одељку о канонима.
3. Тропари на „Господи возвах” – Понекад реч „тропар” у Типику означава и стихире на „Господи возвах”.

Кондак

Кондак је у његовом садашњем облику невелика песма од једне или две строфе која у многоме подсећа на тропар и обично заузима место после 6. или после 3. песме канона. Он се произноси још на литургији и на повечерју. Сасвим другачију позицију кондак има у древној пракси. Његова историја је веома интересантна, али још увек није довољно истражена.

Сама реч кондак – konta,kion има корене у изразу ko,ntoj – палица на коју је намотаван пергамент. Зборници таквих „кондака” називају се „кондакарији”.

Али ако у нашим савременим богослужбеним књигама та песма заузима веома скромно место и готово да се губи у опширним песмама канона, у прошлости (до појаве канона) кондак у богослужењу заузима важно место како у недељном тако и годишњем кругу богослужења. Он није био ограничаван на једну строфу, већ је представљао самостално и по обиму велико поетско дело, слободно се може рећи читаву богословску поему. Древни кондак у његовом класичном облику састојао се из 20 – 30 строфа које су постепено развијале једну заједничку тему. У тој поеми неоходно је разликовати следеће саставне делове: почетну строфу koukou,lion, написану у посебном метру и икосе, најчешће њих 23 (тако да кондак укупно садржи 24 строфе), написане у једном, истоветном метру. Све строфе кондака завршавају се истоветним припевом – рефреном (грч. evfu,mion или avkroteleu,tion). Почетна слова строфа дају акростих („крајегранесие”). Реч икос – oi=koj на грчком значи дом, међутим то је превод сиријске речи „детх”, која такође има значење дом, али може значити и строфа.

Предање везује постанак кондака са именом Романа Слаткопојца, савременика императора Анастасија Првог (491 – 518). Тај поета, по свему судећи, пореклом је из Сирије (из града Бејрута). Његови кондаци представљају сложено устројену богословску поему које су веома налик на проповеди. Пошто њихов садржај није био у вези ни са каквом раније датом темом, кондаци су својим ауторима дозвољавали да слободно развијају тему и стваралачка способност песника слободно је саздавала мисли појединих празника или житија појединог светитеља и на тај начин давала богословске мисли у стиховима.

Временом, под утицајем канона који бивају све присутнији, кондак полако почиње да уступа своје место новим облицима црквеног песништва. У каснијим богослужбеним књигама кондаци се налазе само после 6. песме канона у кратким облицима. У поређењу са кондаком класичног времена, наши богослужбени канони се пројављују као јарки пример осиромашења како наше црквене поезије тако и богословске мисли. Тавтологија, затим и одвише често лоша игра речи, парафразе стихова псалама, безсадржајне похвале подвига мученика, заменили су некада богату и по садржају и по богословској оштрини форму кондака.

Наш садашњи кондак, како је већ речено, мало чиме се разликује од тропара јер заиста, при првом погледу на кондак, он исто као и тропар, говори о неком празнику или светитељу и то нам не треба да буде необично ако знамо да је сада пред нама само прва строфа, „кукуљ“, који указује само на основну тему. Али, при пажљивијем поређењу могуће је да се примете и неке разлике. Како указује Скабаланович, кондак даје обично другу страну догађаја који се празнује него ли тропар: ако тропар даје слику спољашње стране догађаја, тада кондак говори о унутрашњој и обрнуто. Осим тога, кондак тај догађај много потпуније изображава, а као пример могу послужити кондаци и тропари на Божић, Богојављење, Вазнесење, Преображење.

Каснији по происхођењу јесу васкрсни кондаци и икоси јер о њима се говори тек у рукописима из XI века. Тих васкрсних кондака још увек нема у Евергетидском и у Студијском типику и њих тада замењује или кондак светога из минеја или сједален.

Савремено богослужење сачувало је пуноћу кондака само у чину свештеничког опела. Обични кондак (кукуљ) „Са светима упокој” праћен је не само једним икосом („Сам Једини јеси бесмртан”), него са 23.

Акатист

Акатист (грч. avkaqisto,j), или „несједална песма” је песнички продукт који је по својој форми близак древном кондаку, али је од њега суштински веома различит. То је, могло би се рећи, велика поема која се састоји из основног „кондака” са одређеним завршетком, или припевом и 24 пута за њим следујуће строфе. Али за разлику од древних кондака овде то нису само икоси, већ се наизменично преплиће 12 икоса и 12 кондака, при чему икос има завршетак као и први кондак, а сви остали кондаци имају припев „алилуја”. Први од познатих акатиста написан је, вероватно, у време императора Ираклија, тачније 626. године приликом ослобађања Константинопоља од најезде Персијанаца и Авара (о томе постоји сведочење и у самом акатисту: „Радуј се, огањ напада угасивши…“).

Аутор ове „несједалне песме” посвећене Пресветој Богородици („Возбраној Војеводје…“) је или монотелитски патријарх Сергије (610 – 638) или Георгије Писидијски, хартофилакс цркве Свете Софије. Неки научници, пак, сматрају да је патријарх Фотије (IX век) спевао ту песму приликом продора Руса на југ.

Литургијска употреба овог акатиста прописана је нашим Типиком за пету суботу Великог Поста на јутрењу. Код Грка акатист се пева: у прве четири суботе Поста на повечерју и то по „статијама“, тј. раздељен на четири дела: у прву суботу прва три кондака и икоса, у другу суботу – следећа три итд. У пету суботу, као и у нашој пракси, бива испеван читав Акатист.

За друге акатисте наш богослужбени устав једноставно речено не зна. Сво небројено мноштво акатиста који се налазе по молитвеницима, каноницима, зборницима акатиста јесте продукт каснијег стваралаштва и то стваралаштва које је приметно „клонуло у снази”. По своме достојанству акатисту Пресветој Богородици једино се може приближити акатист Христу Сладчајшем својим честим и многобројним понављањем Христовог имена, напомињући нам тако о Исусовој молитви. Можда још два или три акатиста по свом садржају могу истрпети строгу критику литургичара и богослова, док сва преостала количина акатиста јесте само бледо настојање да се достигне узвишеност класичног акатиста. На пример, у Русији је распрострањено неколико стотина акатиста у част разних икона Пресвете Богородице, разних догађаја, појединих светитеља, Страдања Христових, Васкрсења, неколико акатиста на Причешће Светим Тајнама и т.д. Неки од њих једноставно представљају набрајање географских појмова или пак личних имена кнезова, или, као у акатисту Страдањима Христовим, просто унијатско поклоњење ранама, клиновима и осталом у вези са тим догађајем.

Ванбогослужбена употреба акатиста за домаће, келијско молитвено правило, наравно да не може бити прекоревана, мада би било пожељно да се душа верујућег и његово природно црквено осећање напаја чистијом поезијом псалама, стихира или (а то би било предивно) древним кондацима, него ли ипак сиромашнијим по садржају акатистима које су веома често сачинили људи са мало или без богословског знања, а замена катизми Псалтира акатистима, како се то данас често дешава, ипак је насиље над уставом и показује литургичку неписменост и естетски неукус.

Стихира

Стихира (грч. stichra,), како вели Л. Мирковић долази од речи sti,coj, којом се означавају стихови псалама и других песама, које су састављене по узору на псалме. На стихове псалама који су се користили у богослужењу првобитно су се придодавали кратки припеви – рефрени из којих су се касније развили тропари. Ови тропари који би следили за стиховима псалама називани су стихирама. Савремени црквени устав зна за неколико врста стихира, различитих по месту које заузимају у кругу свакодневног богослужења:

1. Стихире на „Господи возвах”.
2. Литијске стихире.
3. Стихире на стиховње.
4. Стихире на „Хвалите”.
5. Стихире на „Господи возвах“ – То су оне црквене песме које се певају са појединим стиховима вечерњег псалма „Господи возвах” (тачније Пс. 140, 141, 129 и 116.). У опису синајског јутрења, тј. у повести о посети јерусалимског патријарха Софронија и Јована Мосха преподобном Нилу Синајском, већ се помињу припеви на „Господи возвах” (то је период VI – VII век) и они се тамо још увек називају „тропари”. Назив „стихира” још дуго времена није био установљен. Древне стихире биле су краће од данашњих, а то се и сад може видети према првим стихирама на „Господи возвах“ у Октоиху. Савремени устав зна за свакодневно коришћење стихира на „Господи возвах”. Њихова количина варира у зависности од степена важности догађаја који се празнује, и тај број је у размеру 6, 8 или 10 стихира. На дан Сабора арханђела Гаврила (26. март) пева се и једанаеста стихира са припевом: „Творјај ангели своја духи…”, док се на дан Великог Канона, тј. у среду пете седмице Великог Поста, уз обичних 6 стихира, придодају још 24 посебне стихире, тако да се у тај дан на „Господи возвах” укупно пева 30 стихира.

Из савремених нам 10 стихира недељне вечерње (тачније оних које се певају на великој вечерњи у суботу), могуће је препознати три групе и то:

– Прве три стихире се називају „васкрсне“. Оне су кратке и, по свему судећи, веома старе. Како примећује Скабаланович, оне не могу бити приписане светом Јовану Дамаскину као што се то обично, по традицији, и чини јер су оне много једноставније по садржају од онога што је написао Дамаскин.

– Другу групу стихира на „Господи возвах” сачињавају тзв. „Анатолијеве стихире”. Тешко је дефинисати на шта се тачно односи тај израз „анатолијеви” јер по мишљењима неких реч је о аутору, Анатолију, студијском игуману из IX века или пак константинопољском патријарху из V века. Али како казује Скабаланович, било би правилније сматрати те стихире као „источне”, као што се то чини у неким редакцијама богослужбених књига. Очевидно је да су те стихире назване тако због тога што су у службу најпре ушле у источним, Јерусалимским уставима и нису биле познате древним студијским типицима.

– Трећу групу стихира на „Господи возвах” на суботњој вечерњој састављају стихире Павла Аморејског (оснивач Евергетидског манастира, упокојио се 1054. године). Те стихире нису уврштене у грчке богослужбене књиге.

– Последња стихира у низу стихира на „Господу возвах”, а која се обично пева на „и ниње”, носи посебан назив – „Догматик”, или понекад једноставније само „догмат”. Њихов аутор је, по свему судећи, свети Јован Дамаскин. По садржају оне су заиста велелепне и пребогате и служе као потврда томе да је наше богослужење, по свом унутрашњем садржају, заиста исповедање догмата кроз речи песама.

2. Литијске стихире – певају се приликом одласка свештенослужитеља у притворни део храма на литију. У неким празничним последованијима одређене су посебне литијске стихире које се певају, али у обичну недељу, тј. када нема никаквих стихира на литији оне се замењују храмовним стихирама (стихирама у част светитеља коме је храм посвећен). Устав пак не напомиње које стихире, тако да у служби првог гласа има напомена да се певају осим храмовне и стихире Павла Аморејском (што је и разумљиво јер оне на свом месту на „Господи возвах” бивају потиснуте стихирама дана из Минеја), или пак оно што благослови настојатељ.
3. Стихире „на стиховње” или „стиховни” – Оне су назване тако због тога јер се не присаједињују к свакодневном псалму („Господи возвах” на вечерњи или „Всјакоје диханије” на јутрењу), већ ка посебним стиховима који су специфични за одређени празник или дан. По Симеону Солунском оне су тако назване јер литијске стихире немају стихове. На суботњој вечерњи, на пример, к стиховима као припев служе стихови:

У остале седмичне дане:

Стиховње стихире не певају се само на вечерњи, него и на посведнедном јутрењу и у том случеју оне имају стихове:

Происхођење „стиховњи” досеже заиста дубоко у прошлост. У синајском јутрењу седмог века већ постоји једна стиховња која се тамо зове „Тропар на Свјете Тихиј или на Сподоби Господи”. Данашњим именом називају се у уставима IX века и већ тада су у броју као и данас.

4. Хвалитне стихире – ta. stichra, eivj to. aivnei/te – назване су по имену „хвалитних псалама” (Пс. 148, 149, 150.). Ти псалми призивају сву творевину на свечано прослављање Господа, и по томе к њима су прибројане и стихире што су по свом садржају заиста свечане и препуне славословља.

То је био такође закључни део јутарњих молитви у синагоги. Од најстаријих времена хвалитне стихире улазе у састав хришћанског јутарњег богослужења, а као доказ тога служи њихово постојање и у римокатоличком јутрењу, а такође и код свих источних дисидената: копта, јермена, неторијеваца, јаковита. У јутарњем богослужењу VII века те стихире су такође присутне али под именом „тропари”.

Као нарочито свечане, те стихире имају и свој нарочити „славник” недељом и своје „и ниње” – „Преблагословена јеси…”. „Славник” носи особити назив „јеванђеоске” стихире, јер препричава садржај јутарњег васкрсног Јеванђеља. За њиховог аутора сматра се император Лав Шести Мудри (886 – 911).

Канон

Канон је најкаснији облик византијског песништва јер у свом садашњем обиму и форми, свој коначни облик добија у VIII и IX веку. То је сложени низ разних старозаветних химни које су испреплетане са хришћанским песмама. Тај тип химнографског стваралаштва био је веома цењен међу византијским ствараоцима. Први покушаји састављања канона веома су лако нашли симпатизере тако да канони релативно брзо у богослужбеном кругу заузимају доминантно место, истовремено потискујући кондаке из употребе. Тешко је рећи у чему је тајна њиховог успеха. Такође је немогуће не признати да у великом броју случајева каснији покушаји да се подражавају првобитни обрасци остају само жеља и ништа више од тога. Упоредо са питањем канона појављује се још низ паралелних тема чије је решење заиста важно за литургичаре, а то је пре свега веза канона и библијских песама, затим, историја канона, њихов састав итд. а све то је веома корисно и за историју научне обраде канона, а такође, као последица тога и историја грчке химнографије уопште.

а) Библијске песме (о којима смо рекли само неколико речи) представљају основу канона и због тога је неопходно да се подробније упознамо са њиховим садржајем и са узајамном везом тих песама и песама на које наилазимо у нашим канонима. У Светом Писму је записано само једанаест песама, али Деворина песма (Суд. гл. 5) и Језекијина песма (Ис. 38, 11 – 20) нису уврштене у наше богослужење, тако да на тај начин девет песама даје тон нашем канону. При томе, неке песме су сједињене у једну, док су неке претрпеле унутрашњу поделу. Схематски приказано то би изгледало овако:

1. песма Мојсијева (Изл. 15, 1 – 19) даје прву песму канона.
2. песма Мојсијева (Пон. Закони 32, 1 – 43) даје другу песму канона.
3. песма Анина (1. Цар. 2, 1 – 11) даје трећу песму канона.
4. песма Авакумова (Ав. 3, 1 – 19) даје четврту песму канона.
5. песма Исаијева (Ис. 26, 9 – 19) даје пету песму канона.
6. песма Јоне (Јон. 2, 3 – 10) даје шесту песму канона.
7. песма тројице младића саставља две песме канона:

а) (Дан. 3, 26 – 56) даје седму песму канона.

б) (Дан. 3, 67 – 88) даје осму песму канона.

8. песма Богородичина (Лк. 1, 46 – 55) није саздала засебну песму канона али се пева са припевом „Честњејшују…” између 8. и 9. песме канона.
9. песма Захаријина (Лк. 1, 68 – 79) даје девету песму канона.

Скабаланович примећује: „Песме распоређене у канону приближно стоје у хронолошком поретку. Само је песма Авакума доживела премештај са песмом Јоне. Мојсијева песма из Поновљених Закона, која саставља тему друге песме канона, прописана је само за време Великог Поста, тако да у већем делу црквене године одсуствује из канона.

Поменутих девет библијских песама дају теме ауторима канона за састављање појединих песама и то је сасвим очевидно из садржааја тзв. „ирмоса” који су заиста често састављени из одељених израза дате библијске песме.

У идеалу који стоји пред творцем канона, тема библијске песме треба да буде садржана не само у ирмосу дате песме, већ и у свим њеним тропарима, а то је готово немогуће. Осим верности библијском садржају песме, аутор зна да је дужан да у дату песму канона постави и прослављање светитеља тог дана или догађаја који се празнује. Понекад је то бриљантно урађено, нарочито када постоји директна повезаност, мада се често прибегава напорним конструкцијама или игри речи, као на пример: Пелагеја и pe,lagoj – пучина, где је заиста тешко пронаћи неку везу. Неоспорно је да плодови поетског надахнућа Дамаскина, Косме, Андреје и Теофана за прослављање великих Господњих или Богородичних празника налазе своје прекрасне образе у неким песмама канона. Али када су њихови ученици покушали да подражавају ремек дела својих учитеља дошло је до тога да већина канона у нашим Минејима представља лошу игру речи а често и реторичко претеривање.

Библијске песме не само да су послужиле као тема ауторима канона, већ упоредо са песмама канона, стихови библијске песме служе, тако рећи, као припеви за поједине ирмосе и тропаре канона, тако да се може рећи да се библијске песме употребљавају у тројаком виду:

– У целини оне су у употреби током Великог Поста (али не свакодневно).

– У скраћеном облику оне су у свакодневној употреби.

– И у најсажетијем виду оне су у недељном, празничном, предпразништву, попразништву и суботњем богослужењу.

Али готово свуда прихваћена пракса довела је до умањења употребе стихова библијских песама (осим у Великом Посту). Њих замењују скраћени припеви у част светитеља или догађаја који се празнује: „Слава Теби, Боже наш, слава Теби”, или: „Помилуј ме, Боже, помилуј ме”, или: „Пресвета Богородице, спаси нас” или: „Преподобни оче… моли Бога за нас”.

б) Друго питање које се појављује у вези са темом о богослужбеним канонима јесте питање о њиховом настанку и историјском развоју. Пре свега је потребно напоменути да тачан датум њиховог настанка историја није забележила. Потребно је сетити се да рано хришћанско богослужење зна за употребу појединих библијских песама (као што смо већ говорили о томе), али никаквих прецизнијих информација о црквено – богослужбеним канонима немамо све до седмог века. Прво сведочанство о њима налазимо у већ поменутом опису Синајског јутрења и тамо се помињу „тропари” који се певају уз осму библијску песму. Скабаланович претпоставља да у то време на Синају све библијске песме бивају певане једноставно, са својим припевима, јер као што смо рекли, за осму песму постоји посебан припев, а „ако је тако – говори он – тада је првобитна форма канона била једнопесмна а затим постепено узраста на двопесмну кроз присаједињавање девете песме осмој. Један грузијски Минеј из IX века за већину дана у години има двопесму састављену из осме и девете песме, дајући пун канон само на велике празнике као и тропесму за триодски период. Осим осме и девете песме постепено су почели да се присаједнињавају тропари ка редовној песми дана: у понедељак првој песми и т.д. Тако се појавио трипеснац, који је подобно двопеснецу, неко време био искључива форма канона. Следећи такву праксу, настају садашње тропесме на повечерју у предпразништву Божића, Богојављења и особито Преображења”. Ово мишљење нашег литургичара особито је важно за правилно схватање историје богослужбених канона.

Предање је дуго времена сматрало за аутора те наше форме црквене поезије јерусалимског патријарха, светог Софронија, али како доказује Карабинов у свом делу „Посни Триод”, тропеснец који је приписиван Софронију заправо је дело преподобног Јосифа Песнописца из IX века, па је по свему судећи оснивач тог новог вида богослужбене поезије ипак свети Андрија Критски (650 – 726) – према мишљењу Скабалановича, Мирковића и других. За његово најзначајније дело у тој области потребно је признати „Велики канон” који се чита у четвртак пете недеље Великог Поста целости, и у прва четири дана прве седмице Великог Поста, раздељен на четири статије. Овај нови облик црквене поезије веома брзо налази своје ауторе, тако да за Андрејом Критским вредне радове дају и Јован Дамаскин, Косма Мајумски, Стефан Саваит, Теодор Студит, Јосиф Песмописац и низ других мање познатих и мање даровитих аутора.

За време светог Андрије Критског карактеристично је да друга песма канона још увек није искључена јер је имају канони свих празника (као пример може послужити канон на Лазареву суботу). Ту песму такође је сачувао и Дамаскин, док је Косма Мајумски већ не пише у својим канонима. С почетка количина тропара у канонима није била апсолутно строго одређена. Од X и XI века сви типици, како Јерусалимски тако и Студитски, почињу да уводе број тропара и тиме одређују важност празника.

в) Треће питање које нас интересује у канонима јесте њихов састав. Библијска песма је послужила као основа и тема за песме канона. Неке ауторе она је зауставила да је се готово буквално придржавају, док су другији, нарочито каснији, почели да одступају од тог правила.

У савременом облику, канон обично садржи следеће елементе:

1. Девет (правилније речено, осам) песама.
2. Свака песма је састављена из: ирмоса, тропара и катавасије.
3. Стихови библијске песме, раније припевани уз сваки тропар, замењени су поменутим припевима.
4. Акростих („краегранесије”) је битан део за одређивање аутора или времена настанка појединог канона.

Свака песма канона има своје саставне делове и то: ирмосе, тропаре и катавасију.

1. Ирмос – Назив ирмос има корене у грчком изразу ei`rmo,j – ред. Ради објашњење тога потребно је сетити се да аутори наших црквених песама нису били само поете већ и ствараоци мелодија. Јединство ауторства поетског и мелодијског објашњава целовитост духа и настројења тих древних црквених песама. При томе аутори су настојали да задрже своје поетске радове у строгој зависности од правила метрике и акцента. Сачувала се количина слогова, њихова каквоћа (дужина или краткост) и аналогна мелодија. Приликом превођења песама са грчког на друге језике (арапски, словенски и др.) нестало је тих строгих правила метрике и мелодије јер преводи природно не могу сачувати сву узвишеност и достојанство оригинала. У особености то је немогуће оценити у таквим деловима црквеног песништва као што су јамбски триметри светог Јована Дамаскина на Божић, Богојављење и Педесетницу. Ирмос се у том односу јавља као образ метрике и мелодије, и у идеалном схватању и у смислу садржаја. Поета, састављајући своје ирмосе, давао је себи, тако рећи, извесан образац метрике и мелодије за своје песме, за све њене тропаре. Сви тропари требали би и у смислу акцента, количине слогова и напева бити доведени у (приближну) једнакост са датим ирмосом.
2. Тропари – то су песме канона које се могу назвати и строфама прилагођеним и метрички и мелодијски свом ирмосу. Осим тога, тропари и по садржају треба да одговарају датој песми, а то значи да прослављају неки догађај из живота Господа или Пресвете Богородице, или спомен неког светитеља, тако да на пример, тропари прве песме (а њих је готово свагда 4, а понекад 6 и 8) треба да идејом буду повезани са преласком кроз Црвено море, док у 6. песми треба да буду у вези са Јониним боравком у утроби кита итд. Разумљиво је да се сва та метрика и мелодија која је красила грчки текст губи превођењем.
3. Катавасија – то у суштини није ништа друго до ирмос који не започиње низ тропара дате песме него га пак закључује. Тај израз происходи од katabai,nw – спуштати се, силазити. То долзи отуда што катавасије у манастирској пракси не бивају проузношене од једног хора, како то бива са ирмосима, већ их заједно певају оба лика, силазећи са певница и сусрећући се на средини храма. Катавасија има своје уставне тачке и захтеве у нашем типику, тако да, нарочито у веће празнике, за катавасију служи почетни ирмос канона. У мање празнике, то је ирмос празника који му је близак и који му често следи (временски) у богослужбеном циклусу. На пример, од Ваведења започиње катавасија – ирмос Божића – „Христос раждајетсја…”, а од 1. августа – ирмос канона Воздвиженија – „Крест начертав…”. У обичне дане, када нема Великог славословља, то је најчешће ирмос последњег канона.
4. Акростих („Краегранесие” или „краестрочие”) – представља карактеристичну особеност наше химнографије, нарочито приликом стварања канона. Акростих је преузет из нехришћанске поезије и веома је древног происхођења. То је потпуно спољашње, техничко усавршавање канона или неке друге химнографске песме где се настоји да се почетним словима ирмоса и тропара начини некаква фраза (израз) који се односи на празновани догађај, или, што је веома битно, открива нам име аутора канона.

 

Сједален

Сједален (грч. ka,qisma), како то казује сама реч, јесте песма за време чијег проузношења верујући треба да седе. И заиста, у манастирима, када се прецизно врши богослужење и када оно траје и по неколико часова, одмор од стајања и те како добро дође. Зато се сједални јављају заиста као тренутци одмора братије и верујућих хришћана. Као изузетак су особени сједални на којима се „не седи, већ док се кади храм, ми их певамо стојећи”. То су сједални који се певају на јутрењу Великог Петка, међу читањем 12 страсних Јеванђеља. Као неко опште правило сједални предходе поучним читањима: из тумачења Светог Писма, житија светих, Пролога, Лавсаика итд. Сједалан се проузноси и после читања неке катизме Псалтира, а по томе се и објашњава сам назив (ka,qisma од глагола kaqi,zw – седети) – одељак Псалтира у чије време читања треба да се седи, а и песма која следи после тог читања псалама а пред читањем из дела светих отаца, такође носи назив сједална. Данас се сједални певају:

1. После читања катизми Псалтира на јутрењу.
2. После полијелеја (тј. Пс. 134, 135) при чему се на недељном јутрењу такав сједален замењује проузношењем одговарајућег ипакоја.
3. После треће песме канона на јутрењу.
4. После шесте песме канона Богородице на свакодневном малом повечерју.

Након сједалних који се проузносе после катизми Псалтира и после полијелеја, а такође после треће песме јутарњег канона у недељу, следи читање из светих отаца или житија.

По садржају и по своме напеву, сједални су блиски тропарима. У суштини они се и јављају тропарима и по свом начину састава због чега су у древним уставима и богослужбеним књигама често и називани „тропари”. Њихов садржај на недељном јутрењу после катисме, рецимо казује о томе што и тропар, тј. о васкрсењу.

Сједални настају доста рано. Опис Синајског јутрења из VII века зна за сједалне по катизмама који се тамо називају „успокоитељни сједални”. Они су ушли и у Јерусалимски и Евергетидски устав, док су у Студијској пракси мање употребљавани. Сједални по З. песми канона такође су познати древним рукописима (типицима) Јерусалимске редакције.

Свјетилен

Свјетилен (грч. fotagogiko,n) је песма која закључује канон. Значење имена те песме казује нам или о божанској светлости која је засијала из гроба Господњег, или о светлости која нас просветљује (триодни свјетилни) и, налазећи се на крају јутрења, пред свањивањем и пред „Слава Тебје, показавшему свјет”, природно објављује то духовно свањивање.

Ексапостиларима (грч. evxaposteila,rion) се називају свјетилни који се певају у недељу и на поједине Христове празнике. Овај израз има корен у речи evxaposte,llw – послати и то се може односити или на послање апостола на проповед, што у стварности и сачињава садржај васкрсних ексапостилара, или пак означава излазак псалта (канонарха) из хора и долазак на средину храма ради проузношења те песме.

Историја свјетилних сведочи о томе да један од најчешћих, а може бити и најстарији свјетилен у Студијском и Евергетидском типику јесте „Свјат Господ Бог наш”. Тај стих псалма (Пс. 98, 9), данас се пева испред васкрсног свјетилног на недељном јутрењу, а понекад он замењује свјетилан, као нпр. у недељу Цветну и Велику Суботу. Састављање васкрсних ексапостилара приписује се Константину VII Порфирогенету (912 – 959), чији је отац, Лав Мудри, саставио јеванђелске стихире.

Пошто васкрсни свјетилни или ексапостилари представљају парафразу прочитаног васкрсног јеванђеља, њихов број је идентичан броју васкрсних јеванђеља – 11. Они се не управљају по владајућем гласу, већ по прочитаном Јеванђељу. Дакле, ако је прочитано треће васкрсно јеванђеље, пева мсе трећи ексапостилар, итд.

Прокимен

Прокимен (грч. prokei,menoj – онај што предлежи, претходи) заправо је стих псалма који претходи читању из Светог Писма Старог или Новог Завета и његов састав је у многоме сличан садржини која се чита, нпр. у спомен апостола: „Во всу земљу изиде вешчаније их и в конци всељенија глаголи их”, на Преображење: „Тавор и Ермон о имени Твојем возрадујетасја”. Прокимен је пропраћен стихом. По томе да ли му се придодаје један или три стиха, прокимени се деле на мале (обичне) и велике. Ови последњи одређени су да се певају на вечерњој служби суботом, на Господње празнике, током Светле седмице и у недеље Четрдесетнице.

О историјату прокимена можемо рећи следеће: то је остатак певања псалма с припевом сваком стиху. Још у IV – V веку на тај начин су певани читави псалми. Сиријска литургија апостола Јакова зна за певање читавог псалма пред читање из Апостола. Прокимен је распрострањен по читавом хришћанском свету: за њих зна сиријско јутрење, а у западној литургици њима одговара „респонсориј”. Понекад је прокимен први стих псалма, а његов стих је неки од следећих стихова истог псалма, понекад је супротно те је неки стих из средине псалма узет за прокимен а као стих му служи први стих псалма, што потврђује и древни обичај читања целог псалма.

Алилујар

Алилујарем (грч. avllhlouia,rion) се назива стих, или тачније стихови псалама који су узети с тим циљем као и прокимен, тј. да усмере пажњу на читање из Апостола или Јеванђеља. То је стих псалма прекидан припевом „алилуја” (одатле и назив), а који повезује читање Апостола са читањем Јеванђеља. Скабаланович говори да осим израза „амин” и израз „алилуја” представља јединствени јеврејски појам кога нису покушали да преводе и остављен је онаквим каквим је надахнут од Бога.

Историја те песме говори да је она веома рано уведена и у римокатоличку цркву (папа Дамас – IV век). На Истоку већ од VII века певају се алилујари у Јерусалимској цркви исто као и у Александријској литургији апостола Марка. Све источне заједнице, осим копта, знају за употребу алилујара на литургији пред читањем Јеванђеља.

Причастен

Причастен или киноник (грч. koinoniko,n) је стих псалма који се данас обично пева за време причешћивања свештенослужитеља. Првобитно се причастен певао по узору на прокимен, тј. читан је читав псалам, између чијих стихова је певан овај причасни стих. Приликом избора стиха причасна узимано је у обзир да се тај стих или пророчки односи на свето причешће и да представља подстрек за причешће, или, што је карактеристично за касније причасне, да се односи на празник. Сем псаламских причасна имамо и два случаја употребе стихова из других књига Светога Писма (на Богојављење и Преполовљење), као и причасна који уопште нису из Библије, попут пасхалног – „Тјело Христово…“. Некада се причастен са стиховима псалма певао за време причешћа како свештеника тако и народа. Временом се усталила пракса да се не пева читав псалам, већ само одређени причасни стих, веома спором и свечаном мелодијом, и то само за време причешћивања свештеника у олтару.

Полијелеј

Полијелеј, тј. „многомилостиви” је израз нашег богослужбеног устава који се примењује за два псалма (Пс. 134 и 135.), а који се певају на свечаном празничном јутрењу после катизми и сједалних, а пред читањем празничног или васкрсног Јеванђеља. Он је тако назван због тога што говори о великим милостима које је Бог послао у многотрудни и бурни живот Израиља у време његовог изласка из Египта и странствовања по пустињи. Усто сваки стих 135. псалма се завршава рефреном „јер је довека милост Његова. Алилија“. Термин „полијелеј” познат је јерусалимском канонарху из VII века, али се не зна у ком смислу. Затим, он улази и у друге типике са разним ограничењима и напоменама устава.

Непорочни

Непорочни (грч. a;mwmoi) – литургички термин за означавање 17. катизме Псалтира, тј.118. псалма који у целости сачињава поменуту катизму. Псалам је добио тај препознатљив назив зато што започиње речима: „Блажени непорочни…”. У обичне периоде године он се произноси у субуту на јутрењу. Такође се пева и на недељном јутрењу када нема полијелеја, тј. у већем делу године. Затим он се користи и на парастосу, опелу итд. Одавно је катизма Псалтира имала особено назначење у богослужењу јер даје нарочиту свечаност. Она је заузимала видно место у уставу Велике Цркве у Костантинопољу (X век) и то управо на јутрењу. По Студијском уставу она је проузношена само суботом. За њу знају и Јерусалимски типици.

Израз „тропари по непорочним”, се односи на одређене богослужбене песме који се певају после те катизме. На заупокојеним службама то су тропари: „Свјатих лик обрете источник жизни” с припевом Пс. 118: „Благословен јеси Господи, научи мја оправданијем Твојим” а на недељном јутрењу: „Ангелскиј собор” с истим припевима.

Још три термина нашег устава захтевају додатно објашње ради правилног схватања православне химнографије, и то: „самоподобен”, „самогласан” и „подобен”. Нарочито често у богослужбеним књигама сусрећемо израз „подобен” и то са неким додатком нпр. „подобен Доме Евфратов” или „подобен Красоте девства” итд. То су назначења метричких и мелодијских особености песме. У границама сваког гласа постоје особене мелодије за тропаре, стихире, ирмосе прокимене итд. и због тога је потребно разликовати три типа метричке подраздељености.

Самоподобан – auvto,melon – То је песма која има свој сопствени начин метрике и мелодије и не користи се метриком и мелодијом неке од песама, него се сама метрички и мелодијски поставља као образац другим песмама.

Самогласан – ivdio,melon – То је песма која има свој сопствени начин метрике и мелодије и не користи се метриком и мелодијом неке од песама, али ни другима не служи као образац.

Подобен – proso,moia – Песма која је у зависности од других песама и по метрици и по мелодији.

Као пример односа самоподобне и подобне песме може послужити случај из богослужбених књига. 23. децембра, на јутрењу, „на хвалите” назначене су стихире 6. гласа „подобен Ангелскије предидите”, а сама песма „Ангелскије предидите” налази се у служби за 20. децембар на јутрењу, „на хвалите” и то са напоменом: „Твореније Романа појца. Самоподобен”. То значи да стихире 23. децембра „на хвалите” подобне „Ангелскије…” треба певати по метричком и мелодијском обрасцу тог самоподобног „Ангелскије…”. Ево текста:

#### ##### ########## ############## ################# ##################

 

За грчки оригинал овде је био нужан не само строг саоднос мелодије, него и метрике, што се у неку руку и подразумева, а то, као што знамо, није могло бити сачувано у словенском преводу због чега је сада подобан у односу према самоподобном усмерен само на мелодијском делу.

ИСТОРИЈА ЦРКВЕНОГ ПЕСНИШТВА И ПЕСНИКА

Историја православног црквеног песништва у научним круговима обично се дели на три периода:

– Припремни, тј. онај до V века.

– Период процвата црквене поезије (V – VII век).

– Период преовлађавања канона, тј. од VIII века па до наших дана.

Та подела, као и сваки покушај да се један жив процес сведе у неке оквире, страдава због схематичности али она је ипак у неку руку потребна ради даљег проучавања овог питања.

Први – припремни период (I – IV век)

Дотичући се источика православне црквене поезије, долазимо до потребе да се каже нешто о вези првих хришћана са старозаветним храмом и синагогом, тј. са јудејским у хришћанском богослужењу. Та веза је много дубља него што се у први мах мисли јер псалми и уопште библијски песнички материјал заузео је у нашем литургичком прилазу веома важно место. Јерусалимски храм није престао да буде центар религиозног живота првих хришћана, као што можемо сазнати из Дела Апостолских и Посланица апостола Павла, тако да се не може говорити о неком радикалном пресецању између апостола и јудејске средине непосредно после Христовог Вазнесења и Силаска Духа Светог. Чак и након одвајања хришћана, у њиховој заједници остају старозавети спомени још дуги низ година јер већина тих првих хришћана ипак је потицала из јудејског народа.

Екстатичка духовност те епохе не дозвољава да се размишља о некаквим записима, рукописним споменицима раније научених текстова, пророштава „учитеља” и поета. Никаква фиксираност није постојала јер све је текло, горело новим животом који је био потпуно различит од живота света, обичаја средине и те некакве успокојености. Из тога можемо да схватимо зашто је тако мало сведочанстава о поезији из тог најранијег периода.

„Дидахи” и „Апологија” светог мученика Јустина Философи казују да су на литургијским сабрањима пророци и свештеници „благодарили” (тј. узносили благодарствене и евхаристијске молитве које су сами састављали) колико су могли, „колико је било снаге у њима”. Те харизматичке химне нису дошле до нас, а вероватно су биле ништа мање по својој поетској сили и достојанству од пророштва Исаије и Јеремије, ништа мање од псалама Давидових или благодарствене пророчке песме Захарија приликом рођења Јована Крститеља.

„Прва посланица Коринћанима” светог Климента Римског, у свом већем делу садржи (гл. 59 – 61) надахнуте химне упућене Богу, химне које су препуне поетске силе и лепоте. Плиније Млађи говори о сабрањима хришћана на којима се певају химне Христу као Богу.

Већ смо говорили о сведочењу Филона и о химнама терапеута, као и о вечерњим псалмима и јутрењу. Такви су углавном споменици и сведочења који потичу из периода првог и другог века.

Даља сведочанства о химнама налазимо код Климента Александријског, Оригена, светог Григорија Неокесаријског, у разним мученичким актима, у „Апостолским Установама” (споменик из IV века) итд.

Једна од најстаријих химни хришћанског песништва која је до нас дошла у писаном облику, а која се и данас употребљава на богослужењу, јесте „Свете Тихиј…”. У словенским часословима она се приписује патријарху Софронију Јерусалимском (+638) док је свети Марко Ефешки приписује светом мученику Атиногену (+311). Свети Василије Велики казује да је пак непознат аутор химне „појем Отца и Сина и Св. Духа”. Како примећује Скабаланович, то је типична христологија II – III века.

Свети Григорије Богослов у својој полемичкој делатности са аријанцима, не користи се само беседама и посланицама, него саставља и низ поетских дела и за њега се слободно може рећи да је богослов – поета јер у тим његовим делима наилазимо на мноштво израза који потом на овај или онај начин бивају искоришћени у нашој каснијој литургичкој химнографији. Рецимо његове беседе на Пасху започињу речима: „Воскресенија ден, начало блаженства, просветимсја торжеством, друг друга обимем, рцем: братије…” и управо ту фразу узима Дамаскин за своју пасхалну стихиру. Свети Григорије у тој својој беседи говори и: „Вчера спогребохсја Тебе, Христе, совостају днес Тебје…” а то Дамаскин такође користи за пасхални канон. Беседа Григорија Богослова на Божић започиње речима: „Христос раждајетсја, славите. Христос с небес, срјашчите. Христос на земљи, вознеситесја…” а то су добро познате речи које слушамо и у ирмосу Божићног канона.

Већ је било речи о „Пиру десет дјева” светог Методија Олимпијског, који је покушај да се понови Платонов „Пир”, али у том делу свети Методије у уста својих дјева ставља химну у част девствености – „ипакој”.

У том времену (IV век) треба тражити појаву акростиха који ће у каснијим временима бити доведен до врхунца од стране византијских стваралаца канона.

Немогуће је а не приметити да је у том времену такође развијена химнографија гностика и других јеретика. У Оригеновом делу „Против Целса” (6, 31) и код Иполита (,,Философумене” 5, 10) наилазимо на интересантне фрагменте стваралаштва офита који су употребљавани на њиховим молитвеним сабрањима. Маркионити, гностици Василик, Валентин и Вардесан, такође су познати и као аутори извесних литургичких химни. Последњи од поменутих, Вардесан, заједно са сином Хармонијем сачинио је један „нов” Псалтир од 150 псалама.

Као противодговор јеретичким поетама, позната је и делатност светог Јефрема Сирина (323 – 378) у Едеској области, коме се приписују 27 химни у част Богородице, 52 химне о Цркви и 87 химни о вери. Његове химне се и данас употребљавају у Сирији.

На тај начин можемо начинити закључак да у првом периоду развоја наше црквене поезије имамо изразит утицај харизматичких настројења и као последица тога, нема настојања да се химнографија ставља у неке форме или писане споменике. По садржају, то су биле химне победничко – профетичког карактера или пак химне есхатолошког настројења. Што се тиче сачуваних фрагмената литургичког стваралаштва у виду појединих молитви које су уврштене у чин крштења или чин евхаристије, оне сведоче о стремљењу да се благодат Божија нађе у освећењу читавог живота, за непосредно причешћивање источником благодатних дарова и у себи мало садрже догматских идеја и неких засебних ставова као што ће то бити карактеристично за следећу епоху. Прогони и с њема нераскидиво повезана мучеништва само су ишли у прилог таквом настројењу литургичког стваралаштва.

Период процвата црквене поезије (V – VII век)

Карактеристично за други период нашег литургичког песништва јесте, како указују његови историчари (Крумбахер, Леклерк, Мирковић, Скабаланович), не мали утицај јеретичке поезије (о чему смо напоменули и када смо говорили о историји прве етапе) јер као против одговор јеретицима, православне поете често прибегавају стратегији да кроз поезију (коју у многоме користе јеретици тог доба) изложе православно учење.

Поред поменутог, потребно је указати на још један елемент који је утицао на развој црквене поезије, а то је развој монаштва. Оно се појављује још у првом периоду, али својим одласком (удаљавањем) од света, оно мање утиче на црквену културу. У посматраном периоду, монаштво заједно са развојем монофизитства, ступа на „сцену” како у одбрани православља тако и у домену црквене поезије. И заиста, у том периоду монаштво је тако јако да је готово немогуће а не сусрести се са њим, мада, када је реч о црквеној поезији, монаштво је ту ипак нешто конзервативније јер опрезније прихвата нека стремљења која карактеришу тај домен живота Цркве.

Монашки свет, излазећи из своје усамљености, није могао а се не дотакне са неким манифестацијама световног живота, с његвим навикама и културом. При том контакту неминовно је долазило до неспоразума. Занимљив је детаљ, који наводи Леклерк, о томе да је у египатским манастирима постојало веровање да ђаво лакше може насрнути на монаха ако приликом појања у келији употребљава мирски начин певања који је „опасан, разара спокојство а самим тим и смирење монаха”. Због тога Крумбахер с правом говори о постојању два тока у тадашњој химнографији: конзервативног и стваралачког. Потврду за то он налази у одлукама Антиохијског сабора (370. године) који забрањује састављање нових песама. „Певање нових песама – говори поменути научник – сматрано је као претерана раскош и као нешто што је опасно за спасење”. Интересантно је пак и то што и поред тако негативног односа, у каснијим годинама овог периода, монаштво и манастири почињу да предњаче у стварању химнографије.

Прелазећи ка појединачним именима из тог другог периода, потребно је споменути следеће ствараоце:

Император Јустинијан (527 – 565), по предању аутор химне „Јединородни Сине и Слове Божији…” која брзо улази у црквену употребу и заузима важно место у литургији. То се објашњава у значајном степену ауторитетом самог аутора, а такође и тим што се та химна јавља као некакав символ вере, исповедање православног учења против јереси тог доба.

Анатолије (+458), патријарх цариградски, је по мишљењу неких научника аутор тзв. „анатолијевих” или „источних” стихира. Али, као што је већ речено, те стихире највероватније нису „анатолијеве”, него „источне“, тј. дошле су у Цариград са истока, из Палестине. Осим тога низ стихира на неке празнике приписују се извесном Анатолију, али не константинопољском патријарху, већ Студијском игуману из IX века.

Роман Слаткопојац (или Роман Мелод) с пуним правом се сматра „највећим поетом византијског периода” (Крумбахер). Историјска судбина Романа као поете је заиста тужна. Стварајући у црквеној поезији особени тип песме, он ипак, стицајем околности у једном тренутку бива потиснут и готово заборављен. Истина, захваљујући открићима кардинала Питре и напорима Маса, Криста, митрополита Софронија Евстратиадиса и низа других научника, Роман Слаткопојац је сад постао много интересантнији мада су његови заиста вредни кондаци умрли за црквену употребу. Рестаурација је немогућа и заиста бесмислена, уосталом као и свака рестаурација, тако да пример Романа остаје једна од контраверзи.

Историјска сведочења о његовој личности више су него оскудна. Познато је само то да је Роман родом из Сирије, из града Мисиан. Познато је да је он био у свештеном чину и то у Цариграду, где је дошао као ђакон за време владавине императора Анастасија, али међу научницима постоје неслагања у време ког императора Анастасија: Анастасија Првог (491 – 518) или Анастасија Другог (713 – 716).

До открића кардинала Питре, Роман је сматран само за аутора Божићног кондака „Дјева днес Пресушчесвенаго раждајет…” и можда још неколико песама које су у богослужбеним књигама насловљене његовим именом. Али после открића кардинала Питре, постало је јасно да Роману припада много више дела. Дело кардинала Питре наставља и допуњава Крумбахер, а такође немогуће је а не поменути и дело митрополита Софронија Евстратиадиса који је, такође, нашао низ потпуно непознатих кондака и химни које припадају Роману Слаткопојцу и дао интересантно објашњење неких метричких аномалија у Романовим делима.

Предање казује да је Роман начинио око хиљаду кондака, мада је без сумње тај број ипак преувеличан. Кардинал Питра у рукописима проналази тридесет кондака са Романовим именом. Данас у богослужбеним књигама знамо да је кондак са икосом на Божић дело овог аутора. Такође се може претпоставити да већина кондака са икосима на велике празнике такође припадају овом песнику. Осим тога, њему се приписују „хвалитне стихире” за 20. децембар. Митрополит Софроније сматра да је низ строфа из великих кондака сачуван су у нашим богослужбеним књигама под видом сједалних. Он као пример наводи (из Октоиха): „Гроб Твој, Спасе…”, „Жени ко гробу…”, „Благообразниј Јосиф…”, „Мироносицам женам…”. Затим из Пентикостара сједален у недељу Мироносица и мноштво из Триода и Минеја. Учени грчки митрополит то је могао установити захваљујући акростиху који је сачуван у поменутим песмама као и по разним указима у рукописним богослужбеним кодексима које је он истраживао у разним грчким манастирима и европским библиотекама.

Патријарх Сергије Константинопољски, познат је као аутор акатиста Пресветој Богородици сачињеног око 626 године. Како је већ речено, његово ауторство се оспорава, али како видимо, овде више постоји настојање да се његово ауторство оспори због Сергијевих јеретичких настројења него ли на некој научној критици.

Свети Софроније Јерусалимски (+638) познат је по борби са монотелитима а у историју црквене поезије улази као аутор низа песама:

1. Самогласни на Царске часове Божића.
2. Самогласни на Царске часове Великог Петка.
3. Стихира на Великом освећењу воде.
4. Молитва на Великом освећењу воде „Троице Пресушчнаја, Преблагаја…”.

Трећи период – преовладавање канона (од VIII века)

Та етапа у историји црквеног песништва карактеристична је превасходно због увођења нове форме богослужбених песама – канона. Осим тога, писци те епохе саставили су и мноштво стихирa, тропара, свјетилних… О самом канону као типу песме, већ је било речи.

Први ко је почео да саставља каноне био је свети Андрија Критски. До њега у опште није било пуних канона, већ само појединачних песама, 8. и 9. обавезно и можда још по нека.

У овом периоду обично се препознају три школе песништва: Саваити, Студити и Итало-грчка школа. Осим тога постоји и низ поета који се не могу сврстати ни у једну од поменутих школа.

Прва група, Саваити, тесно је повезана са манастиром светог Савве Јерусалимског и с тамо насталим типом пустињачко – општежитељског монашког живота из кога је и настао познати Типик светог Савве. Друга група, Студити, су, пак, тесно повезани са обитељи преподобног Теодора Студита у Константинопољу, с његовим Типиком, са борбом за иконопоштовање. Итало-грцима припада ред поета из области Велике Грчке који су превасходно били концентрисани око Сиракузе. Спасавајући се од терора иконоборачких императора, они су своју песничку делатност развијали управо у тим местима.

По садржају и формама песништва, Студити су најпознатији као аутори аскетско-моралних песама, тропесама Посног Триода, разних умилитељних тропара и сједалних, песама у част Пресвете Богородице (нарочито Крстобогородичних) и подобних. Саваитима претежно припадају канони на велике празнике и попразништва, као и стихире на те празнике. При томе неки аутори више су наглашавали догматску страну док су други разоткривали унутрашње-субјективну страну.

 Школа Саваита

Свети Андреј Критски (Критски по имену своје архијерејске катедре) или Јерусалимски (по свом происхођењу из Лавре светог Савве Јерусалимског). Живео је од 650 до 726 године. Њему се приписује:

1. Велики Канон, који се назива великим због тога што садржи око 250 тропара. То је његово најпознатије дело и могуће га је сматрати за једно од најбољих дела светске литературе.
2. Трипеснац на повечерју Цветне недеље, исто као и трипеснац у прва четири дана Страсне седмице.
3. Канони на Лазареву суботу, у Недељу жена мироносица, на Рођење Пресвете Богородице, на светог Јована Крститеља…
4. Самогласне стихире на Божић, Воздвижење, Сретење, Петровдан и св.Андреја Првозваног.

Свети Јован Дамаскин (+745), монах манастира Св. Саве Освећеног, исповедник за свете иконе и богослов – ништа мање значајан поета од светог Андреја. Ако је Андреј први химнограф у области канона, тада је свети Јован Дамаскин у том правцу начинио највећи напредак. Он је написао много више канона, мада су његови канони, како смо напоменули, краћи од Андрејевих и он се не придржава одређеног броја тропара. Јован се удаљује од библијских тема, слободнији је у изразу и често се користи мислима из дела светог Григорија Богослова. По форми коју употребљава види се да је добро познавао класичну поезију. Немогуће му је приписати цео Октоих, као што се раније чинило, једноставно због тога што су песме које су њему приписиване заправо дела других аутора (Павла Аморејског, Лава Мудрог, Јосифа Химнографа и других), а такође и због тога што стил Октоиха није уједначен.

Поред великог броја песама из Октоиха, Дамаскину припадају:

1. Канони на Божић, Богојављење, Педесетницу.
2. Канон на Пасху, Вазнесење, Преображење, Благовести, Успење, на спомене светих Апостола и светитеља: Василија Великог, Григорија Ниског, Иполита, Епифанија, Златоуста и многих преподобних и мученика, у појединости – канон у част преподобног Романа Слаткопојца.

Свети Косма, епископ Мајумски (у Финикији), познат је још и као Јерусалимски или Агиополит, јер је дуже време заједно са Јованом Дамаскином провео у Јерусалимској Лаври светог Савве. Упокојио се око 743 године.

Њему припадају:

1. Канони на Успење Пресвете Богородице, на Божић, на Воздвижење, Сретење, Богојављење, Преображење, Педесетницу и у појединости интересантан канон на Улазак Христов у Јерусалим. Уопште гледано, он је заједно са Дамаскином писао поменуте каноне на велике празнике тако да канони једног надопуњују каноне другог, јер један је акценат стављао на унутрашњи смисао догађаја док је други повествовао о његовим спољашњим особеностима.
2. Трипеснаци на прве дане Страсне седмице.
3. Канон на Велики Четвртак (интересантан по мислима и форми).
4. Четворопеснац на Велику Суботу (доцније допуњаван до обима од девет песама).
5. Канон у дане: светог Григорија Богослова, Јосифа Обручника, цара Давида, великомученика Георгија и др.

Свети Стефан Саваит (VIII век) написао је каноне на: Обрезање Господње, преподоног Кириjака Отшелника, преподобне оце који су пострадали у нападу на обитељ светог Савве.

Сергије Агиополит, савременик цара Теофила (829 – 842), мада није „саваит” у садашњем смислу те речи, по времену и свом палестинском пореклу ипак може бити прибројан тој групи. Написао је: Стихире на Божић и на Ваведење Пресвете Богородице.

 Студитска школа

Основан у V веку од стране римског патриција Студија, манастир у Константинопољу убрзо постаје центар духовног живота, a нарочито се истакао у време иконоборачких смутњи. Из тог манастира потиче читав низ црквених песника и мелода.

Преподобни Теодор Студит (+826), најпознатији игуман овог манастира. Предање му приписује састављање Посног Триода, што може бити прихваћено са извесним примедбама. У сваком случају, његово учешће у састављању те богослужбене књиге је неоспорно. Теодору припада низ канона и трипеснаца које се налазе у Триоду. Рецимо: канони у суботу месопусну и сиропусну. Њему припадају и четворопеснаци на 2, 3, 4. и 5. суботу Великог Поста и још 35 трипеснаца из Посног Триода. Упоредо са тим, у богослужбеним књигама његовим именом су потписане и многе стихире.

Карактеристиком студијског стваралаштва јављају се „Богородични” у многим канонима, а особито „крстобогородични” који се певају на службама среде и петка током читаве године.

Јосиф Студит (+830), брат Теодоров, исповедник и архиепископ Солунски, заједно са братом узима учешће у састављању и допуни песама из Посног Триода. У појединости, њему се приписује канон у Недељу блудног сина, четворопеснаци у недеље Великог Поста и трипеснаци за пет дана Сиропусне седмице.

Међу мање познатим студитима, потребно је поменути: Светог Николу, исповедника и игумана Студијског (наслеђује преподобног Теодора), сачинио је стихире за прву седмицу Великог Поста и канон светом Теодору Стратилату.

Климент Студит, наследник игумана Николе. Њему припадају канони у част Ефеским Отроцима, пророку Мојсију, архистратигу Михаилу и канон у недељу пред Божић.

Кипријан Студит, углавном пише стихире, а најпознатије су: на Воздвижење, предпразништво Божића, у част светог Симеона Столпника, архистратига Михаила, Јефрема Сирина, Четрдесет мученика, светог Прокопија и низ других стихира.

Монах Теострикт, саставио је познати „Молебни канон Пресветој Богородици” („Многими содержим напастми…”). Тај канон се чита на многе полијелејне празнике када је прописан канон Богородице.

Теофан Начертани (грч. Grapto,j), исповедник и митрополит Никејски (упокојио се око 843 године). Назван је тако јер су иконоборци унаказили његово лице исписавши на њему богохулне речи због Теофанове борбе за заштиту икона. Његовом перу припада више од сто канона, од којих су најпознатији: канон на опелу, на Преполовљење Педесетнице, канон у част Светог Духа (на други дан Тројица), у Недељу православља и део канона на Лазареву Суботу, као и многи други канони и стихире у част разних светитеља.

 III. Итало-грчка школа

Овај „правац” црквене поезије развијао се у области Велике Грчке: на територији Јужне Италије, Калабрије и Сицилије. Припадници ове школе у први план избијају нарочито у периоду иконоборства, мада су и од раније позната нека имена, као:

Георгије, епископ Сиракузе, који је рођен на Сицилији, те се због тога понекад назива и Сикелиот (упокојио се око 669. године). Написао је стихиру светом Димитрију Солунском, Јакову Персијанцу и Порфирију Гаском.

Арсенијe, епископ Керкирски, тј. Крфски, поета из IX века. Познат је као аутор канона на јелеосвећењу, неких стихира у част архистратига Михаила, апостола Петра и Павла и пророка Илије.

Јосиф Песнописац или Химнограф (+983). Назив Химнограф добија, као и неки други песници, због тога што је за разлику од мелода, он састављао само речи црквених песама, док су „мелоди” састављали и мелодију за своје песме. Химнографи су користили већ постојеће мелодије, што указује на извесно гашење стваралаштва и подражавање већ створеног. Јосиф Песмописац се може сматрати једним од најплоднијих, ако не и најплоднијим песником јер он је заиста саставио огромну количину канона. Углавном су то сви канони (тј. 48) на седмичне дане недеље који се налазе у Октоиху. Затим, ту је око 30 трипеснаца Посног Триода, тропари Пресветој Богородици из пасхалног канона, канон Вазнесењу, канон у недељу Самарјанке, низ четворопеснаца Цветног Триода (у суботње дане). Јосифу се такође приписују канони предпразништва Сретења, Божића, Рођења и Успења Пресвете Богородице, Ваведења, Воздвижења. Реч је укупно о 175 канона, 30 трипеснаца, 6 четворопеснаца – укупно 211 црквених песмама. Његовим трудом и трудом Теофана Начертанога, допуњен је Октоих и доведен је до садашњег облика. Једном речју, Јосиф Песмописац сматра се последњим великим црквеним песником који је стварао каноне.

Марко, монах из Лавре светог Савве, економ Цариградске Велике цркве, потоњи епископ Идрутски или правилније, Отрантски (Јужна Италија), познат је и као састављач тропара у канону Велике Суботе. Ирмоси тог канона (од 1. до 6.) приписују се Касији, док је тропаре писао монах Марко, а к тим песмама придодаје се и четворопеснац Косме Мајумског. Марко је написао и молитву Пресветој Тројици у недељној полуноћници, али више од свега познат је као аутор и састављач уставних напомена о правилима повезивања служби у случају поклапања празника и то су тзв. „Маркове главе” које се напомињу посебном скраћеницом – „МРК” на страницама нашег Типика.

 

1. Остали писци грчке црквене поезије

Осим три поменуте школе, у последњем периоду грчког црквеног песништва било је прилично аутора које је немогуће уврстити ни у једну од указаних школа, али који су са друге стране оставили важан траг у историји нашег богослужења. Ту припадају:

Касија или Касијана, Икасија, монахиња из IX века, како видимо, једина жена чији су стихови удостојени да буду уврштени у богослужбене књиге. По предању, она je требала да се уда за цара Теофила (829 – 842) али до тога није дошло. Написала је следеће песме:

1. Поменуте ирмосе 1. – 6. песме канона Велике Суботе.
2. Стихиру на Божић „Августу јединоначалствујушчу…”.
3. Стихиру на Велику Среду: „Господи јаже во многија прегрешенија…”.
4. Стихире на дане мученика Гурија, Самана и Авива, рођење Јовна Крститеља, мученика Авксентија, Евгенија, Ореста.

Методије, исповедник и патријарх Константинопољски (+846), написао је чин „торжества Православија” и стихире у част светог Константина и Јелене.

Патријарх Фотије Цариградски (+891), написао је канон светом Теофану Исповеднику и чин малог освећења воде.

Георгије, митрополит Никомидијски, написао је низ канона и то: предпразништву Благовести, Недеље Митара и Фарисеја, Ваведења, предпразништва Богојављења и низ других.

Анатолије, епископ Солунски (IX век), аутор је, према мишљењу неких научника, „анатолијевих” стихира из Октоиха, а написао је и низ стихира: на Божић и његово предпразништво, на Успење и Рођење Пресвете Богородице, светом Димитрију Солунском и друге.

Император Лав Мудри (+911), ученик патријарха Фотија, такође је познат и као црквени оратор и поета. Појављује се као аутор 11 јеванђелских стихира на недељном јутрењу, парафразирајући у њима садржај јутарњих Јеванђеља. Ту су затим и стихире на Лазареву Суботу, на 16.август и низ других, али као неоспорно најпознатије дело, потребно је напоменути стихиру на Слава и ниње на „Господи возвах” у Недељу Педесетнице: „Придите, људије, Триипостасному Божеству поклонимсја…”. Мада се она у нашој богослужбеној употреби не назива „догмтиком”, слободно би могла да понесе тај назив јер на предиван начин и кратком формом излаже суштински садржај тринитарног догмата.

Симеон Метафраст (+970), аутор је канона преп. Марије Египћанке и предивног канона на „Плач Пресвете Богородице” који се чита на повечерју Великог Петка. Он је такође написао и неколико молитви пред причешће.

Јован Мавропод, митрополит Евхаитски, поета и научник који је живео у XI веку. Написо је низ канона а међу којима су: на Три јерарха, Анђелу Чувару, два канона Пресветој Богородици на повечерју (у среду 2. и б.глас). Познат је и због своје делатности на Минејима.

Свети Григорије Синаит (+1311), аутор „Троичних тропара” и канона у част Крста Господњег.

Никифор Калист – Ксантопул, писац из XIV века, аутор је службе „Живоносном Источнику”, а такође и многих синаксара Посног и Цветног Триода. Осим тога, бавио се писањем тумачења неких богослужбених песама.

Филотеј Кокинос, патријарх Константинопољски (+1376), написао је канон светом великомученику Димитрију и службу светом Григорију Палами. Он је и увео у устав обичај да се празнује спомен на овог великог заштитника исихазма. С именом патријарха Филотеја везане су још неке молитве које се читају у време непогода. Познат је такође и по свом труду на уређењу поретка литургијског чина. Сачувано је много његових „диатаксиса” – тј. устава литургије. С њим је повезана већина литургичких промена у Византији које су затим прешле у друге области Истока, али и у Русију преко његовог ученика, митрополита Кијевског, Кипријана.

Наравно да се са овим именом не завршава историјат песништва источне цркве, мада у потоњим временима све више преовладава фактор опонашања што је нарочито приметно после Јосифа Песмописца, када је песничко стваралаштво у стагнацији и паду, мада Црква наставља да живи прослављајући своје нове светитеље, стварајући службе, али не дајући ништа ново ни у смислу форме ни у погледу садржаја.

 

1. Историја црквеног песништва код Срба

Дела српских писаца богослужбене поезије углавном су везана за службе светим Србима. Ови свети су углавном владари средњовековне Србије из разних династија, највише из династије Немањића, затим архиепископи и патријарси, те разни испосници и подвижници. Када би који Божији угодник био проглашен за сваца или као такав поштован у народу, писана му је служба и житије. Ово поштовање често није долазило до изражаја одмах након смрти светога, већ касније, после више година, обично када би се појавила прва чудеса на његовом гробу. Стога имамо службе светим Србима које су написане убрзо после њиховог упокојења, али и оне које су написане много касније, чак и по неколико векова. Службе, песме и похвале су писане под утицајем византијског црквеног песништва и по узору на богослужбене песме византијских песника сабране у Минејима. Приметно је да се ради о истом обиму и дужини, истој фразеологији и рефренима као и код византијских песама истог типа, једино што се мењају географске одреднице и уносе неки детаљи из живота светог коме се саставља служба.

Од писаца богослужбене поезије код Срба поменимо следеће.

Свети Сава Немањић (1174 – 1235), први архиепископ српски. Написао је Службу светом Симеону Мироточивим. Служба је највероватније написана у Студеници између 1209. и 1213. године – после преношења Симеонових моштију из Хиландара и Савиног постављања за игумана студеничког.

Теодосије Хиландарац (XIII век) – написао је Службу св. Симеону, Службу св. Сави, Заједнички канон Спасу христу, св. Симеону и св. Сави, Заједнички канон св. Симеону и св. Сави на осам гласова, Заједнички канон св. Симеону и св. Сави четвртога гласа, Службу св. Петру Коришком и Похвалу св. Симеону и св. Сави.

Данило II Пећки (око 1270 – 1337) – био је хиландарски игуман, епископ бањски, а од 1324. године до свог упокојења архиепископ српски. Написао је две службе – архиепископу Арсенију и архиепископу Јевстатију. Остао је упамћен као писац зборника Животи краљева и архиепископа српских, који су проширили и допунили његови ученици.

Данило III Бањски (око 1350 – око 1396) – био је патријарх српски од 1391. до смрти. Још док је био монах у манстиру Бањској, задужбини краља Милутина, написао је Службу св. краљу Милутину (око 1380.). После Косовског боја написао је неколико дела посвећених св. кнезу Лазару – Похвално слово, Пролошко житије, Службу и Повесно слово.

Јефрем (+ 1400) – бугарског порекла, подвизавао се дуго година по разним испосницама у околини Пећи. У два наврата је био на положају патријарха српског (1375 – 1380 и 1389 – 1391), после чега се повлачио поново у испосницу. Он је саставио три канона – Христу, Богородици и Канон за цара, и сто седамдесет осмогласних стихира у четири нарочито компонована низа: Богородици (два низа), Христу и Крстобогородичне стихире. У Канону за цара налази се и најдужи акростих у старој српској књижевности: О цару мољеније Цару Христу приносит Јефрем.

Марко (1360 – 1411) – епископ пећки, савременик Косовског боја. Написао је две службе – архиепископу Никодиму (који је архиепископовао од 1316. до 1324. године) и патријарху Јефрему.

Григорије Цамблак (1364 – око 1440) – родом из Бугарске. После пада Бугарске под Турке прешао је у Србију, где је почетком XV века био игуман деченски. 1409. године је отишао у Русију и тамо изабран за митрополита кијевског, на којој дужности је остао до 1419. Док се налазио у Дечанима написао је Службу св. Стефану Дечанском.

Димитрије Кантакузин (XV век) – потомак чувене византијске фамилије који је живео у Новом Брду. Саставио је Канон повратку моштију св. Јована Рилског из Трнова у Рилски манастир (што се догодило 1469. године). Неки сматрају да је написао читаву службу Повратку моштију. Поред овога написао је Молитву са умиљенијем Пресветој Богородици, Похвално слово великомученику Димитрију и Похвално слово св. Николи.

Генадије Хиландарац (XV век) – написао је око 1470. године Службу св. Петру Атонском. Име аутора сачувано је у акростиху канона.

Поп Пеја (XVI век) – свештеник из Софије. Написао је Службу светом новомученику Ђорђу Кратовцу, чијег је страдања био очевидац у Софији 1515. године.

Пајсије Јањевац (око 1550 – 1647) – био је митрополит новобрдски, а од 1614. до упокојења патријарх српски. Написао је Службу светом Симону (краљу Стефану Првовенчаном – упокојио се 1227 г.) и Службу светом цару Урошу (+ 1371.)

Јован Ђорђевић (XVIII век) – био је митрополит карловачки од 1769. до 1773. године. Саставио је Стихиру српским светитељима.

Василије Јовановић Бркић (XVIII век) – је био патријарх српски од 1763. до 1765. године. Након свргавања годину и по дана је провео као заточеник на Кипру. У међувремену је дошло до укидања Пећке патријаршије (1766.). Након ослобађања из заточеништва одлази у Црну Гори где је боравио до 1769. године, после чега је пошао у Русију. За време боравка у манастиру Острогу написао је Службу св. Василију Острошком (који се упокојио 1671. године).

Михаило Јовановић (1826 – 1898) – био је митрополит београдски у два наврата (1859 – 1881 и 1889 – 1898). Делао је много на разним пољима црквеног живота. Његови химнографски радови су Служба св. Стефану Пиперском и Служба св. Петру Цетињском.

Поред дела наведених химнографа, чија имана су остала забележена, постоји више служби светим Србима које су дело непознатих аутора. Тако нпр. читав низ служби сремским Бранковићима: Служба Стефану Бранковићу, Служба архиепископу Максиму, Служба мајци Ангелини, Служба деспоту Јовану и Заједничка служба светим деспотима Бранковићима, које су настале у XV и XVI веку, дело су непознатих монаха из сремских манастира, углавном из манастира Крушедола. Службу св. Јоаникију Девичком је написао непознати монах из манастриа Девича средином XV века, Службу св. Стефану Штиљановићу напознати монах из Шишатовца, итд.

Ради лакше употребе на богослужењу ове службе су сабиране у зборнике који се називају Србљаци. Само име зборника казује нам да су ту могу на једном месту наћи службе светим Србима. Било је више издања Србљака са различитим бројем служби у њима.

1. Раковачки Србљак је рукописна књига у којој се налази дванаест служби. Написао га је 1714. године монах Максим по заповести Теофана, игумана сремског манастира Раковац.
2. Римнички Србљак је штампао епископ арадски Синесије Живковић 1761. године у Римнику, у Малој Влашкој. У њему се налазе исте службе као у Раковачком Србљаку и још Служба св. Арсенију Сремцу. 1765. године овај Србљак је прештампан у Москви о трошку Правитељствијушчег синода.
3. Београдски Србљак је штампао митрополит Михаило Јовановић 1861. године. У њему је поред служби из Римничког Србљака додато још десет нових.
4. Последње издање Србљака приредио је епископ рашко-призренски Павле Стојчевић (потоњи патријарх српски) 1986. године.

 

РАЗВОЈ ПРАЗНИКА

Говорећи о историјском развоју празника у Цркви, најбоље је прихватити уставну поделу богослужења на три круга: дневни, седмични и годишњи.

I ДНЕВНИ КРУГ БОГОСЛУЖЕЊА

Хришћани, као и Јудеји и многобошци, уобичавали су да се моле у одређене моменте дана и ноћи. Ова лична молитва, која је вршена слободно и у већини случајева импровизовано, временом је попримила форму служби, односно молитава које су имале конкретан садржај и вршене су у храмовима од стране целокупне хришћанске заједнице. Тако је временом формиран систем свакодневних богослужења, која се називају „богослужења дневног круга”. Богослужења дневног круга почињу увече, зато што по јудејском систему рачунања времена прво долази ноћ. Насупрот овом рачунању, у грчко-римском свету се полази од дана. Ове две традиције коегзистирају у нашој литургијској пракси: прво богослужење дневног круга јесте вечерња служба, према јудејском начину рачунања, док се у посту следи грчко-римска традиција, тако да пост или мрс почињу ујутру.

Што се тиче начина рачунања времена следи се древни начин његовог мерења, који и данас важи у Светој Гори. Почиње се од заласка сунца (дванаести час дана) или од изласка сунца (дванаести час ноћи). Према томе, шести час ноћи је поноћ, док је шести час дана подне. Овај начин рачунања времена не поклапа се са данашњим, које има за основу поноћ. Међутим, у случајевима равнодневице, ако се узме да је излазак сунца у 6 сати ујутру, први час се подудара са 7 сати ујутру, трећи – са 9 пре подне, шести – 12 (подне), и девети – са 3 поподне, итд.

У Православној Цркви формирана су два типа богослужења дневног круга: такозвани „певани” (avsmatiko,j) или „парохијски византијски” или „мирски”, који је антиохијског порекла, а важио је у парохијским храмовима, и „монашки” (monaciko,j), „манастирски”, јерусалимски” или „светоградски”, који у основи води порекло из Лавре светог Саве Освећеног и по њему се служило у манастирима. Данас је превладао монашки типик и у парохијама, али се практикује у скраћеном облику. Певани типик је већ у X веку, из више разлога, заувек изгубио своје место у парохијама, а од XV века престао је у потпуности да се употребљава. Међутим, извршио је значајан утицај на монашку литургијску праксу, тако да се може говорити о делимично мешаном типику.

а. Певана богослужења

„Певаним” („avsmatike,j”) су се називала парохијска богослужења, зато што је у њима доминирала песма (a=sma), односно појање, и то углавном, псалама из Псалтира. Будући да је певање било од стране верног народа, односно од стране целе заједнице, под руководством појаца, и да народ није могао да зна напамет псалме, нити да у време богослужења употребљава литургијске књиге, појање је било регулисано на такав начин да одговара реалним парохијским потребама и могућностима верника. Тако је псалме мелодично читао чтец или неко из хо-ра, а верни народ је понављао такозвани „припев” (рефрен – грч. evfu,mnion). Рефрен је био или једна реч, као што је „Алилуја”, или једна фраза, као што је „Услиши ме, Господе”, „Спаси нас, Господе”, „Избави ме, Господе”, „Теби доликује песма Богу”, и сл. Постојали су и опширнији припеви, као што је „Молитвама Богородице, Спасе, спаси нас”, „Спаси нас, Сине Божији, који ти појемо: Алилуја”, па чак и кратки тропари, као што је „Христос васкрсе…”, тропари, и др. Једноставан начин појања и лакоћа памћења ових кратких химни, заједно са честим понављањем истих текстова, олакшавали су заједничко појање. На сличан начин су певани и прокимени, алилујари, трисвета песма, причасни, итд. Чтец је опет читао псалам, а народ је, на сваки стих, понављао стих прокимена или „Алилуја” једанпут, двапут или трипут, или стих причасна.

Појање је било антифоно, односно респонзорно, у два хора. На тај начин понављање истих химни није умарало, него је, напротив, заједничко учествовање давало живост сабрању и одржавало пажњу верног народа.

Псалми Псалтира били су подељени на 72 антифона, али су из њих били изузети они псалми који су били у сталној употреби на богослужењима, а сваки антифон је имао унапред одређени припев. Непарни бројеви антифона (1, 3, 5, и тд.) имали су за припев „Алилуја”, док су се код парних (2, 4, 6, итд.) смењивали они припеви које смо напред поменули („Помилуј ме, Господе”, „Избави ме, Господе”, итд.). Са овом поделом на антифоне омогућавано је „обртање” Псалтира једанпут у току једне или две недеље. Дванаест антифона је појано на јутрењи, a осам на вечерњи.

Уопште, структура појаних богослужења била је артикулисана на основу система антифона. Сва појана богослужења почињала су возгласом „Благословено царство…”, који је изговарао свештеник, следила је велика јектенија од стране ђакона, свештеничка молитва и возглас, и појао се антифон који се завршавао речима „Слава… И сада” и наглашенијим (јачим) понављањем припева или тропара („сила” – грч. du,namij). Други, трећи и остали антифони додавани су на исти начин, односно: јектенија од стране ђакона (мала – „Опет и опет…”), свештеничка молитва и возглас и антифон, итд. У првом делу свете Литургије, када се по правилу поју антифони, задржао се овај систем антифоног појања са древних појаних служби. Исто тако, мале јектеније са возгласима, које се произносе после сваке песме канона на пасхалној јутрењи, дају нам слику на који начин су се ђакони и свештеници укључивали у певана богослужења. Подразумева се да је учествовање ђакона и свештеника у певаним службама било обавезно.

У суштини, постојала су само два певана богослужења: вечерње и јутарње и трајала су отприлике по сат времена. На празнике, као и обичним данима Велике Четрдесетнице, служена је панихида (грч. pannuci,j ) у раним јутарњим сатима, као нека врста малог свеноћног бденија, која је трајала отприлике један сат. Обичним данима Велике Четрдесетнице, када није служена света Литургија, негде пред подне вршено је једно богослужење које се звало „тритекти”(triqe,kth) или „тритоекти” (tritoe,kth – трећешести час) – час између трећег и шестог часа дана. Тако имамо два времена молитве током целе године – на почетку дана пре почетка посла (јутрење) и по завршетку радног дана (вечерње). Током Велике Четрдесетнице дају се две нове прилике за вршење богослужења – пред ручак (тритекти) и после вечере (панихида). Аналогно удвостручавање богослужења имамо, што је било и за очекивати, и у празничне дане са празничном панихидом увече и са светом Литургијом пред подне. Према томе, певани типик је и у погледу броја богослужења, и у погледу њиховог трајања, и у погледу њихове структуре, као и у погледу времена њиховог вршења, био производ градских и сеоских цркава, односно парохија.

б. Монашка богослужења

У манастирима су се, као што је било и за очекивати, развила многобројнија, дужа и сложенија богослужења дневног круга. Монаси су имали, као своје главно дело, служење Богу, живели су око храма, а манастирска послушања су била регулисана на основу типика богослужења. У парохијама је супротно, односно богослужења су била подређена свакодневним пословима верника. Монашка богослужења су, нарочито после развоја химнографије и система празника, постала садржајно веома богата, богословски дубока, али зато и прилично сложена. Псалтир је и овде постао основно језгро богослужења. Псалми се обично читају антифонски или их чита цела монашка заједница, али без припева, него стих за стихом. Монаси су Псалтир знали напамет. Међу последње стихове псалама убацивани су тропари (стихире). Исти је случај и са девет библијских песама на јутрењу, у које су уметани тропари канона. У континуираном појању Псалтира, који је подељен на двадесет катизми, које би се отпевале једном или двапут у току недеље, или чак једном дневно, после појања трију целина (антифона) псалама, које су певане антифонски од стране свих, уметани су тропари у циљу предаха братије, такозвани „сједални”. Богослужење је обухватало читање из светоотачких текстова, синаксара и читања из Светог писма, молебана, итд. Ако је братство имало свештеника, произношене су и јектеније на својим местима, а ако не, онда је богослужење вршило само братство. Певани типик није имао ову еластичност.

Монашко богослужење се доста разликовало у зависности од простора и времена, да би после иконоборства у свим манастирима превладао Типик Лавре светог Саве Освећеног код Јерусалима, са јаким студитским утицајима, али и са специфичним разликама од манастира до манастира. Монашки Типик је постепено усвојен и од стране парохијских храмова, али са озбиљним утицајима певаног Типика, као и са значајним – званичним или незваничним – скраћивањима како у погледу броја богослужења, тако и у погледу њиховог садржаја. Ово је било и за очекивати, будући да монашко богослужење захтева дневно осам сати, док у парохијским храмовима није било на располагању ни половина од тога, и то само недељама и празницима.

Немамо простора да сада наводимо све проблеме – историјске и литургијске – који се тичу монашких богослужења и савремене парохијске праксе. Међутим, Типик светог Саве Освећеног претпоставља потрагу за решењима унутар монашких заједница које су удружиле рад и молитву. Тако је дан подељен на интервале молитве, рада и одмора, и свему од овога је посвећено отприлике по осам сати. Дневно се врши седам (или осам) богослужења, због светости броја, и то:

1. Вечерња (око заласка сунца)
2. Повечерје (после вечере)
3. Полуноћница (у шести час ноћи)
4. Јутрења (која је спојена са полуноћницом)
5. Први час (у продужетку јутрење – око 7 сати ујутру)
6. Трећи час (у 9 сати ујутру)
7. Шести час (у подне)
8. Девети час (у 3 сата поподне)

Осам је богослужења, али да би их било седам (према речима Псалмопевца: „Седам пута на дан хвалио сам Те…” Пс. 118, 164), или се повечерје сматра приватним богослужењем или се први час рачуна као једно богослужење са јутрењом. Постојале су и тенденције повећавања броја богослужења додавањем допунских богослужења полуноћници и часовима – такозвани „међучасови”. Међутим, ова богослужења, изузев међучаса полуноћнице (служба за упокојене), врше се само у одређене дане поста.

У богослужења дневног круга не убраја се света Литургија која је вршена, када је вршена, у празничне дане после шестог часа, а у дане поста после деветог часа, заједно са вечерњом. Са вечерњом је била спојена и Литургија пређеосвећених дарова током Велике Четрдесетнице, у дане у које није дозвољавано да се врши пасхална тајна свете евхаристије, због покајног карактера тих дана. Ако одређена монашка заједница није имала свештеника, братство се причешћивало на изобразитељној, и то опет после деветог часа у дане поста, а у остале дане после шестог часа.

II СЕДМИЧНИ КРУГ БОГОСЛУЖЕЊА

Нема сумње да је недеља (Kuriakh, – дан Господњи) – седмична Пасха Цркве – најстарији хришћански празник. У јудејству је субота била богоустановљени дан починка. Верно држање суботе представљало је потврду верности Божијем Закону, заједно са обрезањем, које је било карактеристични знак припадности Божијем народу, што значи и учествовања у Његовом завету и обећањима. Господ је жестоко реаговао на формализам у држању Закона и потчињавање Божијег Закона људским предањима (Мт. 15, 3, 6). Најсмелији подухват ране Цркве је био премештање Дана Господњег са седмог на први дан седмице. Дан починка налази своје испуњење у смрти Господа Који „суботствује” у гробу, дарујући нам ново „суботствовање” (Стихире на хвалите Велике суботе). Субота постаје пророчка слика Господњег погребења које води ка васкрсењу из мртвих у први дан недеље, у дан стварања светлости и новог стварања у Христу. Први, али и осми, праслика (tu,poj) будуће седмице и вечности. Замена суботе је „нужно” имала за последицу и „замену Закона” (Јевр. 7, 12) и отварање ка новом свету благодати и царства Божијег. Управо је јављање Христа, који је „био мртав и ево жив је у векове векова” (Откр. 1, 18), у дан васкрсења „међу” својим ученицима (Јн. 20, 26), дало васкрсни елемент сабрањима „у први дан недеље” (Дап. 20, 7; 1. Кор. 16, 2), који је већ крајем I века назван „недеља” (Kuriakh,). Од тада па до данас недељно васкрсно сабрање, и евхаристија која се тада врши, представља средиште живота васељенске Цркве, њену седмичну Пасху.

Постепено су и остали дани јудејске недеље стекли одређени празнични садржај. Субота, или настављајући јудејско предање, углавном у јудеохришћанским заједницама, или под директним каснијим утицајем Старог завета, задржала је полупразнични карактер. Суботом се није постило, бар на Истоку, и служила се света Литургија чак и у алитургичном периоду Велике Четрдесетнице. Првобитна идеја уздржавања од послова, и нарочито Господње пребивање у гробу, довели су до тога да буде посвећена спомену мртвих. Среда и петак су већ у постапостолском периоду, према сведочанству „Учења Дванаесторице Апостола” (VIII књ.), били посвећени спомену Господњих страдања и као дани поста заменили су постове побожних Јудеја („двапут седмично” – Лк. 18, 12; тј. понедељак и четвртак). Касније је понедељак посвећен спомену анђела, уторак светом Јовану Крститељу, а четвртак апостолима и светом Николају.

III ГОДИШЊИ КРУГ БОГОСЛУЖЕЊА

Годишња Пасха (Pa,sca) је наслеђена из јудејског предања као главни и велики празник, „празник над празницима” и „славље над слављима” (Јован Дамаскин: Канон на Пасху, ирмос 8. песме). Прелазак преко Црвеног мора и прелазак из Египта ропства у земљу слободе, што је представљало историјски садржај јеврејске Пасхе, сматран је за праслику и покривен је преласком Господњим, а кроз Њега и људског рода, из смрти у живот кроз Његово Васкрсење из мртвих. Зато, напуштајући 14. нисан, датум јудејске Пасхе, без обзира на инсистирање на овом датуму Цркава Мале Азије „кватродецимана”, Црква је, у суштини, преместила тежиште празника, пошто је дан празновања Пасхе преместила на недељу после јеврејске Пасхе, наглашавајући на тај начин Христово Васкрсење, а не смрт. Међутим, карактеристично је да је Црква остала верна јудејском начину израчунавања дана празновања Пасхе, без обзира на тешкоће на које се наилазило у изналажењу 14. нисана (пуног месеца првог пролетњег месечевог месеца јеврејског календара) и у усклађивању месечевог и сунчевог римског календара.

Око Пасхе, као средишта, постепено се развио систем празника који од ње зависе, Велика седмица Господњих страдања, са споменом васкрсења Лазаревог у суботу пред Велику недељу, и споменом свечаног Христовог уласка у Јерусалим (Цветна недеља – Цвети), три припремна дана (Велики понедељак, Велики уторак и Велика среда) и три главна дана (Велике недеље), односно Велики четвртак – дан установе Свете евхаристије, Велики петак – дан страдања и крсне смрти и Велика субота – дан Христовог погреба. Светла недеља је јединствен пасхални празник. На основу приповедања и хронолошког одређења које нам дају Дела Апостолска, у четрдесети дан после Пасхе празнује се Вазнесење Господње (VAna,lhyij), а у педесети Педесетница (Penthkosth,). Средишњи дан пасхалног периода задобио је нарочити сјај и истакнут је као празник Христа учитеља, који је „о половини Празника” (отуда и назив празника Преполовљење Педесетнице) учио у Јерусалимском храму (Јн. 7, 14; видети, такође, химнографију и синаксар Преполовљења Педесетнице). Ово је био и велики празник храма Божије Премудрости, Велике Цркве Цариградске (Свете Софије). Јудејски празник Педесетнице, као дан спомена предаје Мојсијевог Закона и дан приноса првина, преображен је у рођендан Цркве и подсећање на Силазак Духа Светога на апостоле у сионској горњој одаји. И на крају, цео овај постпасхални покретни циклус завршава се празником „свих мученика”, вероватно по аналогији на принос првина на јудејску Педесетницу, који је касније проширен у празник свих светих („Недеља свих Светих”).

Пасхи је у почетку претходио пост од неколико дана, који се врло рано развио у четрдесетодневни (тридесетих година IV века), подражавајући тиме Господњи пост у пустињи, као и друге примере из Старог завета (Мојсија, Илију и др.), али и као принос Богу једне десетине („десетак”) нашег годишњег живота (365 дана, грубо речено 400, подељено на 10 јесте 40 дана). Касније су испред првих 6 недеља постепено додате 3 припремне недеље због светости броја, а и у циљу да се постепено улази у велики пост Четрдесетнице.

Недеље и седмице Велике Четрдесетнице црпеле су своје специјалне теме из јеванђелских перикопа које су читане недељом (ове перикопе нису биле свагда и свуда исте), на пример: из приче о царинику и фарисеју, о блудном сину, о човеку који је допао у руке разбојника, о радницима у винограду, итд. Недеље после Пасхе црпеле су пак свој празнични материјал из перикопа јеванђеља по Јовану, које је од најстаријег доба читано заједно са Делима апостолским у периоду Педесетнице, на пример: о раслабљеном, о Самарјанки, о слепом. Поједине недеље су имале историјске теме, као што је 1. недеља Великог поста – васпостављање поштовања светих икона (Недеља православља), друга – спомен светог Григорија Паламе, трећа – поклоњење часном Крсту, у коју (недељу) је, највероватније, пренет спомен његовог обретења (6. март), прва недеља после Пасхе – неверовање Томино, друга – жена Мироносица, седма – светих отаца Првог васељенског сабора. Касније је у пету недељу Великог поста успостављен спомен преподобног Јована Лествичника и преподобне Марије Египћанке. Ови спомени су пренети у овај дан са 30. марта (преп. Јован Лествичник) и 1. априла (преп. Марија Египћанка).

Целокупан овај циклус празника са Пасхом, као средиштем, у основи следи јудејски (месечев) календар, који у поређењу са римским (сунчевим) одаје утисак нестабилности, покретности, па се стога и зове „покретни циклус празника”. Насупрот њему, „непокретни циклус празника” састоји се од празника чије празновање је успостављено независно од јудејског календара у један непроменљиви конвенционални датум римског сунчевог календара. Многи од ових непокретних празника заузели су место многобожачких, и то првенствено сунчевих, празника са којима имају савршену смисаону и тематолошку подударност. Тако је празник Богојављења (ta. Qeofa,neia), са многоструким теолошким садржајем, као спомен свих оних догађаја кроз које се Бог кроз Христа јавио у свету (рођење, поклоњење пастира и мудраца, крштење, свадба у Кани), почео да се празнује на Истоку 6. јануара, односно у дан многобожачког празника зимске Сунчеве прекретнице, по најстаријем календарском одређењу. У Риму је, међутим, исти овај сунчев празник празнован 25. децембра, према најновијем   одређењу, као празник „непобедивог сунца”. Овај празник је у Риму замењен празником Рођења Христовог (ta. Cristou,genna), који је врло брзо прихваћен и на Истоку. Тако је првобитна тема овог празника подељена и стављена на историјску основу током IV века (Рођење Господње 25. децембра и Крштење 6. јануара). Ова нова празнична шема је прихваћена од стране свих Цркава, изузев јерменске, која до данас држи првобитни, сложени облик овог празника (Божић и Богојављење се празнују 6. јануара као један празник).

На основу празника Божића и хронолошких одређења, цео низ сунчевих многобожачких празника римског календара замењен је хришћанским празницима: пролећна равнодневица (25. марта) замењена је Благовестима, јесења (23. септембра) Зачећем светог Јована Крститеља, док је летња сунчева прекретница (24. јуни) замењена празником Рођења светог Јована Крститеља (Ивањдан). Имамо и друге сличне случајеве замене многобожачких празника хришћанским. Од многобожачке подлоге ових празника током времена су остали одређени народни обичаји, али без нарочитог значаја, јер је већина од њих попримила извесно хришћанско обележје или је потпуно изгубила свој првобитни пагански смисао.

Исто тако, у вези са празником Рођења Христовог 25. децембра, као средиштем, установљен је празник Обрезања (1. јануара) и Сретења (2. фебруара), док је предбожићњи период, по угледу на Пасху, добио припремни пост од четрдесет дана, претпразничну „велику недељу” и претпразничне недеље („Недеља праотаца” и „Недеља отаца”), као и попразничну недељу („Недеља богоотаца“). Развио се, само у мањем обиму, због своје близине Божићу, и претпразнични период Богојављења са једном претпразничном недељом („Недеља пред Богојављење”), сажетом претпразничном „великом недељом” и једним даном поста, као и попразничном „Недељом по Богојављењу”.

Остали Господњи и Богородични празници успостављени су у конвенционалне датуме, углавном у дане освећења великих храмова који су били подигнути у Светој земљи, на оним местима где су се догодили ови свештени догађаји. Тако, на пример, празник Воздвижења Часног Крста (14. септембар), који се развио у еквивалентан са Великим Петком спомен крсне смрти Господње, одређен је да се празнује наредни дан после спомена освећења храма Васкрсења у Јерусалиму (13. септембар). Празник Преображења Господњег празнује се 6. августа, јер је тог датума било освећење Преображењског храма на Тавору. Слично и празник Успења пресвете Богородице установљен је да се празнује 15. августа, јер је у тај дан било освећење Богородичне цркве у Јерусалиму, а празник Ваведења се празнује 21. новембра, зато што је тог датума било освећење храма који се звао „Светиња над светињама”, а који је био подигнут на месту Соломоновог храма од стране цара Јустинијана 543. године, итд.

Календар се постепено допуњује списком спомена разних светих, пророка, праотаца, мученика, јерараха, царева, преподобних мужева и жена који су угодили Богу на разне начине, на разним местима и у разна времена. Дан њиховог спомена је у принципу дан њихове смрти, који је њихов „рођендан” у Христу, али и дан обретења или преношења њихових моштију или освећења храмова у њихову част. Спомени пророка и апостола се најчешће врше неког конвенционалног датума или, што је ређи случај, у дан обретења или преношења њихових моштију. Такав почетак има, на пример, спомен првоврховних апостола Петра и Павла, древни римски празник обретења њихових моштију који је пренет и на Исток.

У каталогу празника имамо, такође, и „саборе” (suna,xeij), односно свечана сабрања верника у част анђела и светих или популарних икона или сродних група светих, као што је спомен светих Атанасија и Кирила, патријараха Александријских (18. јануар), парова Бесребреника (више пута годишње), богоотаца Јоакима и Ане, праотаца, апостола, отаца Васељенских сабора, иако се не карактеришу увек у календару као „сабори”, него као спомени. Међутим, карактеристични су случајеви сабора у част светих личности, које су имале главну улогу у празнованим догађајима свештене историје, који се празнују наредног дана после тих празника и представљају, на неки начин, њихов наставак (Божић – Сабор Пресвете Богородице, Богојављење – Сабор светог Јована Крститеља, Сретење – Симеон и Ана, Благовести – арханђел Гаврило, итд.).

Није неуобичајено ни премештање празника са свакодневних дана на недељу да би се нарочито истакли и да би се дала могућност побожном народу да учествује у саборима. То је, на пример, случај са споменима Светих Отаца Васељенских сабора. У Великој Цркви је било уобичајено да се спомени константинопољских патријараха преносе у недељу која је долазила одмах после дана њиховог спомена. Исто је бивало и са споменима истакнутих светих чији спомен је падао у тужни период Велике Четрдесетнице или Велике Недеље. Ови спомени су преношени на суботе или најближе недеље или на Светлу недељу (Теодор Тирон, Четрдесет мученика, Обретење Часног Крста, преподобни Јован Лествичник, преподобна Марија Египћанка, свети Георгије, итд.). Неки од ових спомена су остали заувек – као што смо видели – на новим својим местима или су удвојени.

Нарочито је интересантно, углавном са пастирске тачке гледишта, праћење великих празника циклусом претпразничних и попразничних дана, који обично траје осам дана, истицање последњег дана попразништва („оданије празника”) и двеју недеља које их окружују („Недеља пред Воздвижење” и „Недеља после Воздвижења”, „Недеља пред Христово Рођење” и „Недеља после Христовог Рођења”, итд.). На овај начин даје се прилика за припрему за дотични празник читањима, проповеђу и химнографијом, као и за усвајање поука дотичног празника у попразничном периоду.

На крају, треба напоменути да је каталог празника Православне Цркве у основи константинопољски. Тамо (у Константинопољу) је попримио своју завршну форму и одатле се раширио по целом православном свету. Из тог разлога било је природно да у њему заузму истакнуто место празници, свети и сабори који имају неке везе са Константинопољем и његовом околином. Међутим, већина и најважнији празници настали су у другим областима, углавном у великим центрима хришћанске васељене – у Риму, у Јерусалиму, у Александрији, у Малој Азији, и др., као што смо видели у случају празника првоврховних апостола Петра и Павла, Преображења, Сретења, Ваведења, итд. У константинопољском каталогу празника налазе се спомени светих који су пореклом из целог хришћанског света – Јевреји, Римљани, Грци, Персијанци, Египћани, Сиријци. Византијски каталог празника је заиста васељенски, плод и одраз живота свете католичанске (саборне) Цркве.

Из горњег кратког прегледа историјског развоја и формирања каталога празника Православне Цркве очигледно је да нису сви празници подједнако древни. Поједини су веома стари, неки су млађи, док су други веома млади. Формирање каталога празника било је постепено и још увек траје, кроз додавање нових празника и нових светих, као што су новомученици, новојављени свети, преподобни и локални свети, и трајаће до краја векова, са сличним допуњавањима. Црква не престаје да рађа свете. То, уосталом, представља ослонац народу Божијем, који се на овај начин уверава да светост није била ствар и привилегија неке прошле епохе и добрих старих времена, не-го сваке епохе, сваког племена и рода. Људи су свагда и свугде исти, а времена су слична. Свете не рађа ни време, ни месго, него „сила Вишњега” који учвршћује Цркву и Дух Свети Који је „осењује” и чини је мајком светих.

IV ПОДЕЛА ПРАЗНИКА ГОДИШЊЕГ КРУГА ПРЕМА ОБИМУ СЛУЖБЕ

У савременом богослужбеном Уставу та подела представља продукт времена када је Типик већ формиран. Из ове поделе изузет је Васкрс – Пасха, пошто је он највећи од свих, празник над празницима. Разреди празника означени су посебним знацима на страницама Устава.

Крст у црвеном кругу је ознака великих празника. Овакав знак имају дванаест Христових и Богородичиних празника (Рођење Пресвете Богородице, Воздвижење Часног Крста, Ваведење, Божић, Богојављење, Сретење, Благовести, Цвети, Вазнесење, Педесетница, Преображење и Успење) и три празника светих (Рођење Претече, Усековање и празних Светих апостола Петра и Павла). За овакве празнике Типиком је одређено да се служи бденије.

Крст у црвеном полукругу представља ознаку за спомене светих, где је, такође, прописано служење великог бденија. За разлику од великих празника где се поје само празнична служба, код ових се још додаје на јутрењу канон Богородици. Овде спадају, углавном, спомени великих отаца Цркве.

Крст црвене боје је знак полијелејних служби које се врше у част апостола и великих светитеља.

Црвена потковица која са три тачке унутар знака указује на свете који имају службу са великим славословљем.

Тај исти знак али у црној боји указује на шестерик, тј. да се томе светом узима шест стихира на Господи воззвах и по шест тропара на свакој песми канона.

Одсуство било каквог знака јесте напомена да је реч о свакодневној служби.

Потребно је обратити пажњу и на то да Устав, састављајући своја правила о важности служби, и одређујући тиме значај литургичког поштовања, није се свагда руководио општецрквеним карактером, него је приметан утицај локалних стремљења и симпатија ка појединим светитељима. Тако, на пример, свети Јован Дамаскин, који је општепрослављен због својих канона, стихира и других песама, у служби која је њему посвећена нема ни великог славословља, док, рецимо, скоро сви руски и српски свети имају службу са бденијем

***********

Напомене: Скрипта је намењена ученицима петог разреда Цетињске Богословије као наставни приручник за прво полугодиште школске 2010/11 године.

Тематске јединице и поглавља у овој скрипти углавном су преузети из књиге архимандрита Кипријана Керна: „Литургика са химнографијом и хеортологијом“, Шибеник 2007. Поједина поглавља су мало скраћена, а поједине нејасне формулације појашњене.

Поглавље Причастен и поглавља о дневном, седмичном и годишњем кругу богослужења су преузета из књиге проф. Јована Фундулиса: „Литургика I – увод у свето богослужење“, Краљево 2004.

Поглавље о богослужбеном песништву код Срба је састављено на основу књига: „О Србљаку“, Београд 1970. и Станиша Нешић: „Источници – преглед византијског и старог српског песништва“, Београд 1995.

 

 

Цетиње,                                                                                 Приредио

О Лучиндану 2010.                                                         Благоје Рајковић,

предметни наставник Химнографије

 

За редоследот на богослужбите…. (часови)….

Редослед на Богослужба

Часови со Изобразителна и Преждеосвештена

Часови се молитви во текот на денот

Постои следната пракса во нашите цркви:
Утрена, сите часови, изобразителна и преждеосвештена, сите заедно да се служат во света 40-ца, среда и петок наутро
Значи, на првиот час и следните служби нема царе небесен, но веднаш: Придете да се поклониме … а само на утрена: Царе Небесен ..
На крај се служи вечерна литургија, т.е. литургија преждеосвештена, литургија на предосветени дарови, и оваа ќе започне со Придете …
Преждеосвештената, започнува како Вечерна, а завршува како Литургија, затоа се вика и Вечерна Литургија

Први Час
Пријдете да Му се поклониме на царот, нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред Христа Царот и нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред самиот Христос, нашиот цар и Бог

Пс 5 Чуј ги Господи зборовите мои разбери ги поплаките мои.
Чуј го гласот на моето молење Цару мој и Боже мој, наутро чуј го гласот мој, наутро застанувам пред тебе и во тебе гледам.
Оти ти си Бог кој не сака беззаконија, за лошиот нема место при тебе.
Безбожниците нема да излезат пред очите твои, ти ги мразиш сите што вршат неправда.
Ти ќе ги уништиш сите лажливци, од крвопиец и лукав Господ се гнаси.
А јас според твојата голема милост ќе влезам во твојот дом и ќе се поклонам во твојот свет храм со страв пред тебе.
Господи упатувај ме во твојата правда поради непријателите мои, патот твој пред мене порамни го.
Зашто во устата нивна нема вистина, во срцето им е измама, грлото им е отворен гроб, а на јазикот дволичност.
Казни ги Боже нека пропаднат тие и мислите нивни поради многуте нечесни работи отфли ги, бидејќи те огорчија тебе.
Па нека се зарадуваат сите кои се надеваат на тебе
Вечно да се радуваат оние што ти ги закрилуваш, и да се радуваат со тебе оние што го сакаат името твое.
Оти ти Господи го благословуваш праведникот и со оружјето на милоста своја го закрилуваш.

Пс 89 Господи, Ти си ни прибежиште од род во род.
Дури уште пред да се појават горите, и пред создавањето на Земјата и на вселената, отсекогаш и засекогаш Ти си Бог.
Го враќаш човекот во прав, и велиш: „Обратете се синови човечки!”
Зашто пред Твоите очи илјада години се како вчерашен ден, што поминал, и колку една стража преку ноќта.
Ги однесуваш како сон, како трева што зеленее наутро:
наутро ќе процути и ќе зазелени, а навечер паѓа и се исушува.
Така и ние исчезнуваме од Твојот гнев, и од Твојата јарост сме растревожени.
Ти си ги поставил пред Себе нашите беззаконија, нашите скришни гревови се во светлината на лицето Твое.
Сите наши дни минуваат под Твојот гнев, годините ни свршуваат како здив.
Дните на нашиот живот се седумдесет години, а ако сме крепки и до осумдесет години;
И повеќе време од нив се во труд и мака, бидејќи брзо минуваат и ние одлетуваме.
Кој ја знае силата на Твојот гнев, па во стравот пред Твојата јарост да се плаши?
Научи нѐ така да ги броиме нашите дни, па да се здобиеме со мудро срце.
Сврти се, Господи, до кога вака? Смилувај се на Твоите слуги!
Исполни нѐ изутрина со Твојата милост, Господи, за да се зарадуваме и се развеселиме во сите наши дни,
Развесели нѐ за оние дни, кога нѐ понизуваше, за годините, во кои видовме зло.
Нека се видат кај слугите Твои делата Твои, и Твојата славна сила – кај чедата Твои.
И благоволението на нашиот Господ Бог нека биде со нас
И дај да ни успеат делата на рацете наши, дај им успех на делата на рацете наши. 

Пс 100 Ќе пеам за верноста и за правдата – Тебе, Господи, ќе ти свирам!
Ќе размислувам за патот непорочен: кога ќе го достигнам? Среде мојот дом ќе одам со чисто срце.
Нема да ставам пред очите мои ништо пакосно; ги мразам делата на отпадниците – тие нема да се прилепат за мене.
Развратно срце нема да се прилепи до мене; за лукавиот не сакам да знам.
Оној што тајно го клевети ближниот свој, ќе го погубам; оној што е со горделиви очи и ненаситно срце, не го поднесувам.
Очите ми се управени кон верните по земјата, за да седат со мене; кој оди по патот непорочен, тој ќе ми служи.
Нема да остане во мојот дом оној, кој прави сплетки; кој говори лага, не може да остане пред очите мои.
Секојдневно ќе ги истребувам сите нечестиви од земјата, за да ги истребам од Господовиот град сите злосторници. 
Слава и Сега: Алилуиа 3 Слава ти Боже (3 со метании) Господи Помилуј 3

Ако не е пост: С: Тропар И: Богородичен
Како да те наречеме о Благодатна, небо ли, зашто засветли со сонцето на правдата.
Рај ли, зашто процвета со цветот на невиноста.
Девојка ли, зашто остана невина. Чиста мајка ли, зашто си го имала во твоите свети прегратки Синот и Бог на сите.
Него моли го да се спасат нашите души. 
_____________________________________________________________________________________

Ако е Пост: Припев: Наутро слушни го гласот мој, Цару мој и Боже мој.
Ст 1: Чуј ги Господи зборовите мои и разбери ги поплаките мои.
Ст 2: Зашто тебе ќе ти се молам Господи. СИ: Како да те наречеме…
_____________________________________________________________________________________

Стапките мои упати ги по твоите зборови и да не завладее со мене никакво беззаконие.
Избави ме од човечка клетва па ќе ги чувам твоите заповеди (2 во Вел Пост)
Лицето твое да го освети слугата твој и научи ме на твоите заповеди (2 во Вел Пост)
Да се исполни устата моја со пофалба за тебе Господи
за да ја воспевам твојата слава и по цел ден твоет велелепие (1 во Вел Пост) 

Трисвето: Свети Боже Свети Силни Св Бесмртни Помилуј не (3) Пресвета Троице помилуј не, Господи очисти ги гревовите наши
Владико прости ги беззаконијата наши. Свети посети не и исцелиги нашите слабости заради твоето име. Господи Помилуј 3
Слава на Отецот и Синот и Св Дух, сега секогаш и во вечни векови, Амин.
Оче наш кој си на небесата, да се свети името твое да дојде царството твое да биде вољата твоја како на небото така и на земјата
Лебот наш насуштен дај ни го денес, и прости ни ги долговите наши, како што им ги проштаваме и ние на нашите должници
И не воведувај не во искушение, но избави не од лукавиот.
Св: Зошто твое е царството и силата и славата на Отца и Сина …
Х:  АМИН Господи, помилуј (12)

Кондак на Денот:

Ако е 40-ца во Пон. Втор. Четв.
Преславната Божја мајка, посвета и од светите ангели непремолчно да ја воспеваме со срце и уста
Исповедајќи ја како Богородица која навистина го роди Бог воплотениот и која постојано се моли за нашите души. 

Среда и Петок
Побрзај Христе Боже наш пред да не заробат непријателите кои хулат на тебе и ни се закануваат.
Уништи ги со твојот крст оние кои се борат против нас
За да разберат колку е силна верата на Православните, по молитвите на Богородица, Единствен Човекољубив. 

Сабота
Како првини на природата Господи вселената ти ги принесува богоносните маченици тебе насадител на сите созданија.
Заради нивните молитви и заради Богородица, запази ги во длабок мир твојата Црква и твојот народ, Многумилостив. 

Во недела ипакој на гласот што преовладува

ГП 40 Ти, Кој во секое време и во секој час, на небото и на земјата, Си почитуван и славен
Христе Боже, Долготрпелив, Многумилостив и Добросрдечен;
Кој ги љубиш праведниците и ги милуваш грешниците, и ги повикуваш сите кон спасение заради ветените идни блага!
Самиот Ти, Господи, прими ги нашиве молитви во овој час, и упати го нашиот живот кон Твоите заповеди.
Освети ги нашите души, телата очисти ги, помислите исправи ги, мислите очисти ги и избави не од секаква тага, зла и болести.
Огради не со Твоите свети ангели, та, пазени и раководени од нивните војски
Да постигнеме единство во верата и разбирање на Твојата непристапна слава, зашто Си благословен во вечни векови. Амин. ГП 3
СИ: Почесн од херувимите…Во името на Господа благослови Оче.
Св: Боже сожали се благослови не просвети не со твоето Лице и помилувај не.
_____________________________________________________________________________________

Ако е 40-ца

Господи и Владико на мојот живот, дух на леност, безволност, властољубие и празнословие, не давај ми. Метанија
Дух, пак, на целомудреност, смиреност, трпение и љубов, даруј ми, на Твојот раб. Метанија
Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат
Зашто си благословен во вечни векови, амин. Метанија

Трисвето:  ГП 12
_____________________________________________________________________________________

Христе вистинска светлина, која го просветуваш и осветуваш секој човек кој доаѓа на свет
Да засветлиш врз нас со светлината на твоето лице за да ја видиме во него непристапната светлина. Ѓ
Упати ги нашите стапки кон исполнување на твоите заповеди
По молитвите на твојата пречиста мајка и на сите твои Светии Амин. Тебе Војвотке …
Св: Слава Ти, Боже, надеж наша, слава Ти. Пс: СИ: Господи Помилуј (3) Оче Благослови.
Св: Христос вистинскиоб Бог наш, заради молитвите на својата пречиста мајка
Преподобните и богоносни отци наши и заради сите светии да не помилува и спаси како благ и човекољубив

Редослед на Богослужба – Трети Час

Пријдете да се поклониме ….

Пс 16 Послушај ја Господи правдата моја чуј го гласот на молбата моја, примија молитвата моја што не излегува од лажлива уста.
Од твоето лице нека излезе судот за мене. Очите мои нека ја видат вистината.
Ти го искуша срцето мое ме посети ноќе со оган ме провери и не најде неправда во мене.
Човечки дела нека не зборува устата, моја поради зборовите на устата твоја чекорев по патиштата тешки.
Утврди ги стапките мои на патиштата твои за да не ослабнат нозете мои. Кон тебе викам зашто ти ќе ме чуеш Боже.
Приклони го увото свое кон мене и чуј ги зборовите мои.
Покажи ја твојата чудесна милост ти кој ги избавуваш оние кои се надеваат на тебе од оние што се противат на твојата десница.
Пази ме како зеница на окото
Засолниме под сенката на твоите крила, од лицето на нечестивите кои ме напаѓаат од непријателите на душата моја што ме опкружуваат.
Тие срцето свое го затворија, наоколу со устата своја гордо зборуваат.
Гонејќи ме сега ме опколуваат, тие ги управија очите свои за да ме соборат на земја.
Тие се како лав подготвен за лов и како лавче кое стои во потајни места.
Стани Господи пресретни ги и обори ги, спаси ја душата моја со твојот меч од нечестивиот, од оние Господи кои ги има малку на земјата
Раздели ги во нивниот живот и од она што е сокриено твое ќе се наполни стомакот нивни.
Откако се наситија синовите нивни од вишокот оставија и за децата свои.
А јас пред лицето твое ќе се покажам во правда, ќе се наситам кога ќе ми се покаже славата твоја.

Псалм 24 Кон Тебе, Господи, ја издигнувам душата своја.
Боже мој, во Тебе се надевам, да не се посрамам довека, да не ме исмејуваат непријателите мои,
да не се засрамат оние што се надеваат во Тебе; да се посрамат оние, што вршат беззаконија без причина.
Покажи ми ги, Господи, патиштата Твои и научи ме да врвам по патеките Твои.
Упати ме кон Твојата вистина и научи ме, зашто Ти си Бог на моето спасение; во Тебе се надевам секој ден.
Спомни Си ги штедростите Твои, Господи, и милостите Твои, зашто се вечни.
Гревовите на младоста моја и незнаењето мое не ги споменувај; по милоста Своја сети се на мене, заради Твојата доброта, Господи!
Благ и праведен е Господ, грешниците ги изведува на пат, ги упатува кротките кон правда и ги учи кротките на Своите патишта.
Сите патишта Господови се милост и вистина за оние што го пазат заветот Негов и откровението Негово.
Заради Твоето име, Господи, прости ми го гревот мој, зашто е голем. Кој човек е тој што се плаши од Господа?
Нему Он ќе му покаже кој пат да избере. Неговата душа ќе почива во добро, неговото семе ќе ја наследи земјата.
Близок им е Господ на оние што се плашат од Него; ним името открива заветот Свој.
Очите мои секогаш се кон Господа, зашто Он ги вади од стапица нозете мои.
Обѕрни се и смилувај ми се, зашто сум самотен и во мака. Грижите на срцето мое се намножија; извади ме од неволјите мои.
Погледај ги страдањата и маките мои, па прости ми ги сите гревови мои.
Погледај ги моите непријатели, колку многу се намножија и колку многу ме мразат.
Запази ја душата моја и избави ме, за да не се посрамам, зашто во Тебе се надевам.
Непорочноста и правдата нека ме учат, зашто во Тебе се надевам, Господи. Избави го, Боже, Израилот од сите неволји негови.

Пс 50 Помилуј ме, Боже, поради големата Твоја милост, и заради големата Твоја добрина избриши ги беззаконијата мои.
Најнапред измиј ме од моето беззаконие и очисти ме од мојот грев, зашто беззаконието мое го знам и мојот грев е секогаш пред мене.
Пред Тебе единствениот згрешив и пред Тебе зло извршив, за да бидеш справедлив кога ќе пресудуваш и да победиш кога ќе судиш.
Ете во безз: сум зачнат и во грев ме роди мајката моја. Но Ти ја засака вистината во срцето, и внатре во мене ми ја објави непознатата и тајна прем: Твоја
Пороси ме со исоп, и ќе бидам чист; измиј ме и ќе бидам побел од снег. Дај ми да чујам радост и веселба, и ќе се зарадуваат коските мои ослабнати.
Сврти го лицето Свое од гревовите мои и избриши ги сите мои беззаконија. Создај чисто срце во мене, Боже, и дух вистински обнови во мене.
Не отфрлувај ме од лицето Свое и Светиот Дух Твој не одземај го од мене. Врати ми ја радоста, спасувајќи ме и со Својот моќен Дух зацврсти ме.
Беззакониците ќе ги научам да одат по Твоите патишта, и безбожниците кон Тебе ќе се обрнуваат. Избави ме од крвта, Боже, на моето спасение,
И јазикот мој ќе се зарадува на Тв: правда. Господи отвори ја устата моја и устата моја ќе ја објави похвалата Тв: оти да сакаше жртва јас ќе Ти ја прин:
Но сепалениците не ги сакаш. Жртвата пред Бога е смирен дух; срце понизно и смирено Ти, Боже не отфрлуваш.
Господи, направи му добро на Сион, според благоволението Свое, воздигни ги ѕидовите ерусалимски.
Тогаш ќе Ти бидат угодни жртвите на правдата, вознесувањата и жртвите сепаленици
Тогаш на Твојот олтар ќе принесуваат телци. СИ: Алилуиа 3 слава ти Боже (3) ГП 3

Ако не е Пост (Ако е Бог Господ, т. е. ако се пее Бог Господ на утрена по шестопсалмие):
Сл: Тропар Ис:  Богородице ти си вистинска лоза од која израсна плодот на животот.
Тебе те молиме Владетелка, моли се со апостолите и со сите Светии да бидат помилувани нашите Души.

_____________________________________________________________________________________

Ако е Пост Припев: Господи ти кој пресветиот Дух во третиот час го испрати на твоите апостоли, не одземај го од нас
Но обнови не нас кои ти се молиме. (метанија)
Стих: Создај чисто срце во мене Боже и Дух вистински обнови во мене.
Стих: Не отфрлај ме од лицето твое и Св Дух твој не одземај го од мене. СИ: Богородице ти си вистинска лоза ….

Господ Бог е Благословен, Благословен е Господ од ден во ден.
Бог ќе ни помогне во нашето спасение. Нашиот Бог е Бог кој спасува. Трисвето:
_____________________________________________________________________________________

Ако е Пост Гл 8:
Благословен си Христе Боже наш, апостолите ги направи премудри ловци
Откако им го испрати Св Дух и со нив ја улови вселената човекољубив, слава ти. 
Сл: Поскоро и сигурно утешување дај ни на твоите слуги Исусе. Кога слабеат нашите духови не се оделувај од нашите души во маки,
не одалечувај се од нашите мисли кога сме во тешкотии но секогаш биди со нас, приближи се до нас, приближи ни се ти кој си насекаде,
како што си секогаш со твоите апостоли, така присоедини ги кон себе оние кои те сакаат, милосрден
Та соединети да ти пееме и да го славиме сесветиот Дух.
Ис :Надеж заштита и прибежиште на христијаните, несоборлива карпа и мирно пристаниште на немоќните си ти Богородице пречиста.
Но како што со твојата постојана молитва го спасуваш светот, така и за нас спомни си дева севоспеана. 
Бидејќи ние немаме смелост поради премногуте наши гревови, ти Богородице дева моли го родениот од тебе
зашто многу може да направи мајчината молитва пред добросрдечноста на Господ.
Не отфрлај ги сечиста, молитвите на грешните, зашто е многумилостив и може да спаси Он кој благоволи да страда за нас.

ГП 40 Ти, Кој во секое време и во секој час, на небото и на земјата, Си почитуван и славен, Христе Боже
Долготрпелив, Многумилостив и Добросрдечен;
Кој ги љубиш праведниците и ги милуваш грешниците, и ги повикуваш сите кон спасение заради ветените идни блага!
Самиот Ти, Господи, прими ги нашиве молитви во овој час, и упати го нашиот живот кон Твоите заповеди.
Освети ги нашите души, телата очисти ги, помислите исправи ги, мислите очисти ги и избави не од секаква тага, зла и болести.
Огради не со Твоите свети ангели, та, пазени и раководени од нивните војски
Да постигнеме единство во верата и разбирање на Твојата непристапна слава, зашто Си благословен во вечни векови. Амин. ГП 3
СИ: Почесна од … Во името на Господа благослови Оче.
Св: По молитвите на Св Отци наши Господи Ис Хр Боже наш помилуј не.
_____________________________________________________________________________________

Ако е 40-ца

Господи и Владико на мојот живот, дух на леност, безволност, властољубие и празнословие, не давај ми. Метанија
Дух, пак, на целомудреност, смиреност, трпение и љубов, даруј ми, на Твојот раб. Метанија
Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат
Зашто си благословен во вечни векови, амин. Метанија

Трисвето:  ГП 12
_____________________________________________________________________________________

Св: Владико Боже, Оче Седржителу, Господи Сине Единороден, Исусе Христе, и Свети Духу
Едно божество, една сила, помилуј ме, грешниот, Кој на сите им ги знаеш пресудите
Спаси ме, мене, Твојот недостоен раб, зашто си благословен во вечни векови. Амин.

Редослед на Богослужба – Шести Час

Пријдете да се поклониме..

Псалм 53 Боже, со името Твое спаси ме и со силата Твоја суди ми. Боже
Тслиши ја молитвата моја, чуј ги зборовите од устата моја;
Зашто туѓинци се кренаа против мене, и силници го бараат животот мој; тие не мислат на Бога. Ете, Бог ми помогна;
Господ е заштитник на животот мој. На непријателите мои Он ќе им врати за злото; ќе ги истреби со вистината Своја.
Со сесрдност Ти принесувам жртва, го прославувам името Твое, Господи, зашто е благо,
Оти Ти ме избавуваш од секаква мака и окото мое презриво ги гледа непријателите мои.

Псалм 54 Прими ја Боже, молитвата моја и не презирај го моето молење, погледај ме и услиши ме.
Нажален сум во тагата моја и збунет сум од гласот на напријателите, од притисокот на грешниците,
Зашто вршат врз мене беззаконие и со гнев непријателствуваат против мене.
Срцето мое затрепери во мене, и смртен страв ме спопадна, страв и трепет ме сполетаа, и темнина ме покри.
И јас реков: “Кој ќе ми даде крилја гулабови, па да одлетам и се успокојам.”
Далеку би отишол и би се сместил во пустињата
Се надевав на Оној Кој ме спасува од малодушноста и од бурата.
Потопи ги, Господи, и раздели ги нивните јазици, зашто видов насилство и расправии во градот.
Дење и ноќе обиколуваат покрај ѕидовите негови; и во него беззаконие, мака и неправда има;
Ане оскудеваше ни измама и лукавство по улиците негови.
Да ме беше навредил непријателот мој, тоа би го поднел
Изавидливецот мој да се беше покажал силен, јас ќе се сокриев;
Н тоа беше ти, човеку, кој си како јас, водач мој и *пријател мој, со кого сме јале леб заедно и сме оделе заедно во Божји дом!
Смртта дојде на нив; да слезат живи во пеколот, зашто лукавство има среде нив, во живеалиштата нивни.
Јас, пак, Бога ќе го повикам, и Господ ќе ме услиши.
Навечер и наутро, и напладне ќе молам и ќе викам, и Он ќе го чуе гласот мој,
Ќе ја избави во мир душата моја од оние, кои ми се приближуваат, зашто многу ги има што беа против мене
Бог ќе ме чуе и ќе ги понизи; Оној, Кој вечно живее, зашто во нив нема промена; тие не се плашат од Бога
Ги креваат рацете свои против оние, со кои живееја во мир, го нарушија Неговиот завет.
Се растурија од гневот на лицето Негово, а во срцето им е непријателство; зборовите им станаа како елеј, но тие се стрели.
Пренеси ја на Господа маката своја, и Он ќе те поткрепи. Не дозволувај праведниот човек да пострада.
Ти, Боже, ќе ги фрлиш во погибелна јама; крвниците и лукавите луѓе да не поживеат ни половина од деновите свои.
Јас, пак, Господи, на Тебе се надевам!

Псалм 90 Кој живее под закрилата на Севишниот, тој престојува во домот на небескиот Бог.
И ќе Му рече на Господа: Ти си мој застапник, Ти си мое живеалиште, Бог мој, и во Тебе ќе се надевам!
Зашто Он ќе те избави од стапицата на ловецот и од зборот кој збунува.
Со плеќите Свои ќе те засени и под крилјата Негови ќе бидеш во сигурност: како што ќе те окружува Неговата вистина.
Нема да се уплашиш од ноќен страв, ни од стрела што лета дење
Од суштества што одат во темнина, од зараза и од бес што опустошува напладне.
Покрај тебе ќе паднат илјада, и десет илјади десно од тебе; но до тебе нема да се приближат;
Само ќе гледаш со очите свои и ќе го гледаш плаќањето на грешниците.
Зашто, Ти си, Господи, надеж моја, Севишниот го избра за Свое прибежиште;
Зло нема да Ти се случи и неволјата нема да се приближи до телото Твое;
Затоа што ќе им заповеда на ангелите Свои за Тебе, да те чуваат на сите патишта Твои.
Ќе Те понесат на раце, да не ја сопнеш од камен ногата Своја; на отровница и на змија ќе нагазуваш, лав и змеј ќе убиваш.
Бидејќи се надеваше во Мене, и ќе го избавам, и ќе го заштитам, зашто го позна името Мое.
Ке повика кон Мене, и ќе го чујам; со него сум во неволјата;
Ќе го избавам и ќе го прославам, ќе му дадам многу денови и ќе му го јавам спасението од Мене. Алилуија 3 Слава ти Боже (3) ГП 3
_____________________________________________________________________________________

Ако не е пост: Сл: Тропар на денот: Ис: Богородичен: Бидејќи немаме смелост поради премногуте наши гревови
Ти, Богородице, Дево, моли Го Родениот од тебе, Зашто многу може да направи мајчината молба пред добросрдечноста на Господа.
Не отфрлај ги, Сечиста, молбите на грешните, затоа што е многумилостив и може да спаси Тој, Кој се согласи да страда за нас.

Ако е пост: Припев: Ти кој во шестиот ден и час на крстот го прикова Адамовиот грев што се осмели да го направи во рајот
Скини го ракописот на нашите грешки, Христе Боже, и спаси не. Метанија
Стих: Прими ја Боже молитвата моја и не презирај го моето молење.
Стих: Јас Бог ќе го повикам и Господ ќе ме послуша. СИ: Бидејќи немаме смелост …
Ако е Света 40-ца, овде се чита тропарот на пророштвото, прокимен и паримија.
Петок од 4та седмица на светиот пост 511 стр. посен триод, на крстот.
_____________________________________________________________________________________

Брзо нека дојдат твоите добрини Господи зашто многу осиромашивме. Помагај ни Боже спасител наш заради славата на твоето Име.
Господи избавине и очисти ни ги гревовите заради твоето Име. Трисвето: Кондак на денот:
_____________________________________________________________________________________

Ако е пост:
Спасение изврши среде земјата Христе Боже
На крстот ги рашири твоите пречисти раце собирајќи ги сите народи кои велеа: Господи слава ти. 
Сл: На твојот пречист образ му се поклонуваме Благи молејќи простување за нашите гревови Христе Боже
Зашто ти доброволно си примил со телото да се издигнеш на крстот за да не избавиш нас кои не создаде од робството на ѓаволот
Затоа благодарствено ти пееме, Спасителу наш, кој си дошол да го спасиш светот. Ти со радост се си исполнил. 
Ис: Бидејќи си извор на милосрдието, удостој не со твојата милост Богородице. Пон Втор Чет
Погледни ги луѓето кои грешат, како и секогаш покажи ја твојата сила зашто надевајќи се на тебе извикуваме:
Радувај се, како некогаш Гаврил војсководецот на безтелесните. 

Ис: Преславна си Богородице дева. Тебе те воспеваме
Зашто преку крстот на твојот Син адот се разруши и смртта се умртви.  Сред и Пет
Ние умртвените воскреснавме, со живот се удостоивме и го придобивме рајот, древната наслада
Затоа благодарејќи го славиме моќниот Христос, нашиот Бог, единствениот милостив. 
_____________________________________________________________________________________

ГП 40 Ти, Кој во секое време и во секој час, на небото и на земјата, Си почитуван и славен
Христе Боже, Долготрпелив, Многумилостив и Добросрдечен;
Кој ги љубиш праведниците и ги милуваш грешниците, и ги повикуваш сите кон спасение заради ветените идни блага!
Самиот Ти, Господи, прими ги нашиве молитви во овој час, и упати го нашиот живот кон Твоите заповеди.
Освети ги нашите души, телата очисти ги, помислите исправи ги, мислите очисти ги и избави не од секаква тага, зла и болести.
Огради не со Твоите свети ангели, та, пазени и раководени од нивните војски
Да постигнеме единство во верата и разбирање на Твојата непристапна слава, зашто Си благословен во вечни векови. Амин. ГП 3
СИ: Почесн од херувимите…Во името на Господа благослови Оче.
Св: По молитвите на Св. Отци наши Господи Ис Хр Боже наш помилуј не
_____________________________________________________________________________________

Ако е 40-ца

Господи и Владико на мојот живот, дух на леност, безволност, властољубие и празнословие, не давај ми. Метанија
Дух, пак, на целомудреност, смиреност, трпение и љубов, даруј ми, на Твојот раб. Метанија
Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат
Зашто си благословен во вечни векови, амин. Метанија

Трисвето:  ГП 12
_____________________________________________________________________________________

Боже Господар на силите, создател на сите нешта, кој поради милосрдието на твојата неизмерна милост
Си го испратил твојот единороден Син, Господ нашиот Исус Христос за спасение на нашиоит род
И преку неговиот чесен крст си го скинал списокот на нашите гревови и со него си ги победил властите на темнината.
Владико Човекољубив, прими ги овие благодарствени и умилни молитви од нас грешните
И избави не од секоја погубна и мрачна грешка и од сите видливи и невидливи непријатели кои сакаат да ни направат зло.
Прибери ги нашите тела со страв пред тебе и не дозволувај нашите срца да се одалечат кон лукави зборови и мисли
Но со твојата љубов исполни ги нашите души, гледајќи секогаш кон тебе упатувани од твојата светлина
Да те гледаме тебе, непристапна сеприсутна светлина
Да ти вознесеме постојано исповедување и благодарност на тебе
Безпочетниот Отец со твојот единороден Син и сесветиот благиот и животворен твој Дух сега… Амин

Редослед на Богослужба – Деветти Час

Пријдете да Му се поклониме …

Пс 83 Колку се мили Твоите живеалишта, Господи на силите!

Копнее душата моја сакајќи да е во Господовите дворови; срето мое и телото мое со радост се стремат кон живиот Бог.

И птичката си наоѓа живеалиште, и ластовичката гнездо, каде што ќе ги положи пиоњата свои
А јас при олтарите Твои, Господи на илите, Цару мој и Боже мој!

Блажени се оние, кои живеат во домот Твој тие постојано Те фалат.

Балажен е оној човек, кој заштита бара кај Тебе и во чие срце се патиштата Твои.

Преминувајќи ја долината на плачот, тие наоѓаат извори во неа, и дожд ја покрива со благослови;

Минуваат од сила во сила, се јавуваат пред Бога, на Сион.

Господи, Боже на силите, услиши ја молитвата моја, послушај, Боже Јаковов!

Боже, заштитнику наш, погледај и види го лицето на твојот помазаник!

Зашто еден ден во Твоите дворови е подобар отколку – илјада дни надвор.
Повеќе сакам да бидат на прагот пред Божјиот дон, отколку да живеам во населбите на грешниците.

Бидејќи Господ Бог сака милост и вистина, дава благодат и слава; Господ не ги лишува од блага оние, што одат непорочно.

Господ на силите, блажен е оној човек, кој се надева на Тебе!

Пс 84 Господи, Ти омиле земјата Твоја, го врати од пленство Јакова.

Ти им ги прости беззаконијата на Твоите луѓе, ги покри сите нивни гревови
Го смири сиот Свој гнев, ја ублажи јароста на гневот Свој.

Поврати не, Боже, спасение наше, и одврати ја Твојата јарост од нас.
Зар вечно ќе се гневиш на нас, или ќе го протегнеш гневот Свој од род во род?

Нема ли, Боже, да се повратиш, и пак да не оживееш, и луѓето Твои да се зарадуваат во Тебе?

Покажи ни ја, Господи, Твојата милост, и подари ни спасение.

Ќе чујам што ќе ми рече Господ Бог
Зашто Он ќе зборува за мир на Својот народ и на Своите светии, и на оние што со срцето свое Му се обраќаат Нему.

Да, спасението од Него е блиску до оние, кои се бојат од Него, за да ја насели славата своја во нашата земја.

Милоста и вистината ќе се сретнат, правдата и мирот ќе се целиваат.
Вистината ќе изникне од земјата, а правдата ќе се појави од небото;

Зашто Господ ќе даде добро, и нашата земја ќе го даде својот плод
Правдата ќе оди пред Него и на патот ќе ги става стапките свои.
Пс 85 Приклони го, Господи, увото свое и услиши ја молитвата моја, зашто сум беден и сиромав.

Зачувај ја душата моја, зашто сум смирен; спаси го слугата Твој, Боже мој, кој се надева на Тебе.

Помилуј ме, Господи, зашто кон Тебе викам секој ден.

Развесели ја душата на Твојот слуга, оти кон Тебе, Господи, ја вознесувам душата своја;

зашто Ти, Господи, си добар, кроток и многумилостив кон сите, кои Те признаваат.

Чуј ја, Господи, мојата молитва и послушај го гласот на молбата моја.

Во денот на мојата мака повикав кон Тебе, и Ти ме чу.

Меѓу боговите нема таков каков што си Ти, Господи, и нема дела како Твоите.

Сите народи што си ги создал Ти, ќе дојдат и ќе се поклонат пред Тебе, Господи, и ќе го прославуваат името Твое,

зашто Ти си велик и правиш чудеса, – Ти си Бог единствен!

Упати ме, Господи, кон Твојот пат, и јас ќе одам во Твојата вистина; и нека се радува срцето мое, плашејќи се од името Твое.

Ќе Те славам, Господи, Боже мој, од се срце и вечно ќе го прославувам името Твое,

зашто Твојата милост кон мене е голема: Ти ја спаси душата моја од длабините на пеколот.

Боже, законопрестапниците станаа против мене, и многуте насилници ја бараат душата моја: тие Те немаат Тебе пред себе.

*Но Ти, Боже, Кој си штедар и милостив, долготрпелив, многумилостив и вистинит,

погледни на мене и помилуј ме; дај му ја Твојата сила на слугата свој и спаси го синот на слугинката Твоја;

покажи со мене чудо за добро, па да видат оние, што ме мразат, и да се засрамат, зашто Ти, Господи, ми помогна и ме утеши.
СИ: Алилуиа 3 Слава ти Боже (3) ГП 3

Ако не е пост: _______________________________________________________________________________

Сл: Тропар на Денот:
Ис: Ти кој заради нас се роди од дева и распнување претрпе Благи, соборувајќи ја смртта со смрт и воскресение јави како Бог
Не презирај ги тие што си ги создал со раката твоја. Покажи го твоето човекољубие Милостив
Прими ја таа што те роди, Богородица, која се моли за нас и спаси ги спасител наш луѓето од очајание. Метанија

Ако е пост: ________________________________________________________________________________

Припев: Ти кој во деветиот час со телото ја вкуси смртта заради нас, умртви го нашето телесно мудрување Христе Боже и спаси не.
Стих:  Да се доближи мојата молитва пред тебе Господи, со зборовите твои вразуми ме.
               Да дојде пред тебе Господи мојата молитва, по твоите зборови избави ме. СИ: Ти кој заради нас …
_____________________________________________________________________________________

Не предавај не засекогаш заради твоето Име и не раскинувај го твојот завет.
Не одземај ја од нас твојата милост заради Авраама, твојот возљубен
Заради Исаак твојот слуга и твојот свет Израил. Трисвето: Кондак на Денот:
_____________________________________________________________________________________

Ако е пост:
Глас 8: Гледајќи го Зачетникот на нашиот живот како виси на крстот разбојникот велеше:
Ако Он кој се распнува со нас не бил овоплотениот Бог, сонцето не би ги сокрило зраците ниту земјата би треперела
Но Господи кој трпиш се, спомни не во твоето Царство.
Сл:Среде двајца разбојници твојот крст се покажа како праведно мерило.
Едниот го упатува во адот поради тежината на хулењето а другиот се олеснува од гревовите заради познавањето на Богословието.
Христе Боже слава ти.
      Ис: Гледајќи те на крстот тебе Јагне, Пастир и Спасител на светот, таа што те роди насолзена велеше:
Светот се радува затоа што добива избавување а мојата утроба гори кога го гледам твоето распнување кое го поднесуваш заради сите,
Сине мој и Боже мој. ГП 40
_____________________________________________________________________________________

ГП 40 Ти, Кој во секое време и во секој час, на небото и на земјата, Си почитуван и славен,
Христе Боже, Долготрпелив, Многумилостив и Добросрдечен;
Кој ги љубиш праведниците и ги милуваш грешниците, и ги повикуваш сите кон спасение заради ветените идни блага!
Самиот Ти, Господи, прими ги нашиве молитви во овој час, и упати го нашиот живот кон Твоите заповеди.
Освети ги нашите души, телата очисти ги, помислите исправи ги, мислите очисти ги и избави не од секаква тага, зла и болести.
Огради не со Твоите свети ангели, та, пазени и раководени од нивните војски
Да постигнеме единство во верата и разбирање на Твојата непристапна слава
Зашто Си благословен во вечни векови. Амин. ГП 3
СИ: Почесн од херувимите…Во името на Господа благослови Оче.
Св: Боже сожали се благослови не просвети не со твоето Лице и помилувај не.
_____________________________________________________________________________________

Ако е 40-ца

Господи и Владико на мојот живот, дух на леност, безволност, властољубие и празнословие, не давај ми. Метанија
Дух, пак, на целомудреност, смиреност, трпение и љубов, даруј ми, на Твојот раб. Метанија
Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат
Зашто си благословен во вечни векови, амин. Метанија

Трисвето:  ГП 12 и веднаш Спонине Госоди … види подоле изобразителна
_____________________________________________________________________________________
Молитва на Св Василие Велики
Св: Владико Господи, Исусе Христе Боже наш кој си долготрпелив за нашите согрешенија и си не довел до овој час
Во кој висејќи на животворното дрво ја отвори вратата на рајот за разумниот разбојник и со смрт ја разруши смртта.
Очисти не твоите грешни и недостојни слуги зашто згрешивме и беззаконуваме
И не сме достојни да ги подигнеме нашите очи и да погледнеме кон небесните висини
Зашто го напуштивме патот на твојата правда и одевме по желбите на нашите срца.
Но ја молиме твојата неизмерна благост да не поштедиш заради големата твоја милост и спаси не заради твоето свето Име
Зашто во суета исчезнаа нашите дни. Извлечи не од раката на противникот
Прости ни ги гревовите и умртви го нашето телесно мудрување
Па одкако ќе го отфлиме стариот човек во новиот да се облечеме и да живееме за тебе нашиот владика и добротвор.
И така следејќи ги твоите заповеди да стасаме до вечен мир каде што е домот на сите кои се веселат.
Зашто ти си всушност вистинската радост и веселие на тие кои те сакаат.
Христе Боже наш и на тебе слава ти даваме со безпочетниот Т..
СИ: ГП 3. Оче Благослови.

РЕДОСЛЕД НА ИЗОБРАЗИТЕЛНА БОГОСЛУЖБА

Ако не е пост, ажи го ова: Благословувај Го, душо моја, Господа, благословен си Господи. 

ПС 102 Благословувај Го, душо моја, Господа, благословен си Господи.
Благословувај го душо моја Господа, и целата моја внатрешност да Го благословува Неговото име.
Благословувај Го, душо моја, Господа и не заборавај ги сите Негови добрини, на Оној, Кој ги очистува сите твои беззаконија,
Кој ги исцелува сите твои болести; Кој го избавува од распаѓање твојот живот, Кој те овенчува со милост и со добрини.
Кој ја исполнува со блага твојата желба, како на орел ќе се обновува твојата младост.
Господ им дава милост и суд на сите онеправдани. Он му ги покажа Своите патишта на Мојсеја, на Израилевите синови – барањата Свои.
Штедар и милостив е Господ, долготрпелив и многумилостив. Он не се гневи до крај, ниту вечно се лути.
Он не ни направи ништо според нашите беззаконија и не постапи според нашите гревови.
Зашто, колку е големо растојанието од небото до земјата, толку е голема милоста на Господа спрема оние што се бојат од Него.
Колку е далеку исток од запад, толку ги оддалечил Он од нас нашите беззаконија.
Како таткото што ги милува синовите, така и Господ ги милува оние, кои се бојат од Него. Зашто Он го знае нашиот состав. Помни дека ние сме земја.
Дните на човекот се како трева; како полски цвет така прецутува тој; ќе дувне ли над него ветар и веќе го нема и местото веќе нема да се познава
А милоста на Господа е од век до век спрема оние, кои се бојат од Него, и правдата Негова е од синовите на синовите, кои го чуваат заветот Негов
И ги помнат заповедите Негови, за да ги исполнуваат. Господ го поставил Својот престол на небото, и царството Негово владее над се.
Благословувајте го Господа – сите ангели Негови, крепки по сила, кои го извршуваат Неговиот збор, слушајќи го гласот од зборот Негов
Благословувајте Го Господа – сите Негови војски, Негови служители, кои ја исполнувате волјата негова;
Благословувајте Го Господа сите Негови дела. По сите места на Неговото владеење благословувај Го, душо моја, Господа!

СИ: Благословувај го душо моја Господа и целата моја внатрешност да го благословува неговото свето Име, благословен си Господи. 

Сл: Фали Го, душо моја, Господа! Ќе Го фалам Господа додека сум жив; ќе Му пеам на мојот Бог додека постојам
Не надевајте се на кнезовите и на синовите човечки, во нив нема спасение
Излегува духот негов, и тој се враќа во земјата своја: во тој ден исчезнуваат сите негови помисли
Блажен е оној, кому му е помошник Јакововиот Бог и чија надеж е во Господа неговиот Бог
Кој го создаде небото и земјата, морето и се што е во нив, Кој вечно ја пази вистината
Кој врши суд на навредени, им дава леб на гладни; Господ крши окови на затворени.
Господ им ги отвора очите на слепите, Господ ги исправа подгрбавените, Господ ги сака праведните.
Господ ги пази придојдените, ги поддржува сираците и вдовиците, а патот на грешниците го разурнува
Господ ќе царува вечно; твојот Бог Сионе, е од род в род.

Ис: Единороден Сине и Слово божјо, бесмртен си, и  Си изволил заради нашето спасение да се вопл од Света Богор. и сек Дева Марија
Неизменливо си се вочовечил, се распна Христе Боже  и со смрт, смртта ја уништи.
Еден си од Света Троица Сопрославува со Отецот и Светиот Дух Спаси не

Ако е 40-ца од тука:
Во Твоето Царство спомни си за нас Господи,  кога ќе отидеш  во Царството Твое.
Блажени се бедните по дух, зашто нивно е Царството Небесно
Блажени се оние што плачат зашто тие ќе се утешат
Блажени се кротките, зашто тие ќе ја наследат земјата
Блажени се гладните и жедните за правда, зашто тие ќе се наситат
Блажени се милостивите зашто тие ќе бидат помилувани Бл се чистите по срце зашто тие ќе го видат Бога
Блажени се миротворците, зашто тие ќе се наречат синови Божји
Блажени се гонетите заради правда зашто нивно е Царството Небесно.
Блажени сте вие кога ќе ве срамат и прогонат  и кога ќе говорат против вас секакви лоши зборови лажно заради Мене
Радувајте се и веселете се зашто голема е ваш  наг на небесата

Спомни не нас Господи, кога ќе дојдеш во царството твое.
Спомни не нас Владико кога ќе дојдеш во царството твое.
Спомни не нас Свети, кога ќе дојдеш во царството твое.
Небесниот хор тебе ти пее и вели: Свет Свет Свет е Господ Саваот, исполнети се небото и земјата со твојата слава.
Пристапете кон него и просветете се и вашите лица нема да се посрамат. 
Небесниот хор тебе ти пее и вели: Свет Свет Свет е Господ Саваот, исполнети се небото и земјата со твојата слава.
Спомни не нас Господи, кога ќе дојдеш во царството твое. Со повисок глас
Сл: Хорот на светите ангели и архангели со сите небесни сили тебе ти пее и говори:
Свет Свет Свет Госод Саваот. Полни се небото и земјата со твојата Слава  Ако не е пост или нема литургија Ис: СИМБОЛ
Ис: Остави ослаби и прости ни ги Боже нашите грешки намерни и ненамерни
Со збор или дело, со знаење или без знаење дење или ноќе со ум или со помисла
Прости ни се, бидејќи си благ и Човекољубив.

Оче Наш:

Кондак на Преображение Гл 7
На гората си се преобразил Христе Боже и колку што можеа да сватат твоите ученици
Гледајќи ја твојата слава за да можат да го разберат доброволното страдање кога ќе те видат распнат
И на светот да му проповедаат дека ти си навистина светлина на Отца. 

Во понеделник Кондак на бестелесните Гл 2
Војсководачи божји, слуги на боженствената слава, началници на Ангелите и наставници на луѓето
Испросете го полезното за нас и голема милост зашто сте војсководители на безтелесните. 

Во вторник кондак на Претеча Гл 2
Пророк божји и предходник на Благодатта, ние што ја најдовме твојата глава како најсвета роза која пораснала од земјата
Секогаш добиваме исцеление зашто како и порано ти пак проповедаш покајание во светот. 

Во среда и петок ова: Гл 4
Христе Боже кој доброволно се издигна на крстот, подари ги твоите добрини на твојот нов народ,
Со твојата сила зарадувај го твојот народ кој се именува со твоето Име
Давајќи му победа над противниците, да го има непобедливо твоето оружје на мирот, како непобедлива победа.

Во четврток на апостолите Гл 2
Сигурните и Богогласни Проповедници, првите Ученици твои си ги примил Господи да се насладуваат од твоите Блага и Мир.
Бидејќи нивните страдања и смрт си ги примил повеќе од која и да било жртва зашто ти си единствен кој знаеш што има во срцата. 

Во истоот ден на Св. Никола, Гл 3
Светителу, во градот Мир се покажа како вистински свештенодејствител:
Откако го исполни Христовото Евангелие, преподобни, ја положи душата своја за луѓето твои, и од смрт ги спаси невините;
Поради тоа се освети, како голем тајник на Божјата благодат.

Во сабота велиме
Сл: Со светиите упокој ги Христе, душите на Твоите раби, таму каде што нема болка, ни тага, ни воздишка, но живот бесконечен. 
Маченичен Гл 8 
Ис: Како првина на природата Господи вселената ти ги принесува богоносните маченици, тебе насадител на сите созданија.
Заради нивните молитви и заради Богородица запази ги во длабок мир твојата Црква и твојот народ, многумилостив. 

Секој ден освен во сабота, се вели ова:
Застапништво на христијаните со кое нема да се посрамиме, неизменливо посредништво пред творецот
не презирај ги молитвените гласови на грешните, но побрзај како добра да ни бидеш на помош на сите кои со вера те повикуваме.
Богородице постојана заштитничке побрзај и дојди на помош во молитвата и молењето на оние кои те почитуваат.

Ако е 40-ца ГП 40  СИ: Почесн од херувимите…Во името на Господа благослови Оче.
Св: Боже сожали се благослови не просвети не со твоето Лице и помилувај не.

Ако е 40-ца

Господи и Владико на мојот живот, дух на леност, безволност, властољубие и празнословие, не давај ми. Метанија
Дух, пак, на целомудреност, смиреност, трпение и љубов, даруј ми, на Твојот раб. Метанија
Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат
Зашто си благословен во вечни векови, амин. Метанија

Ако е 40-ца тука веднаш започнува вечерната литургија (преждеосвештена) со: Придете да се поклониме …

Ако не е пост:
Сесвета Троица, единосуштна сила, неразделно Царство, причина за сите добрини, покажи добра воља кон мене грешниот
Утврди го и вразуми го моето срце, отфрли секоја моја валканост
Просвети ја мојата мисла и секогаш да те славам и пеам и да ти се поклонувам и да велам:
Еден е Свет, еден е Господ Исус Христос, за слава на Бога Отца, Амин

Пс 33 СИ: Ќе го благословувам Господа во секое време; похвала за Него секогаш има во мојата уста.
Со Госопда ќе се фали душата моја! Нека го чујат тоа кротките и нека се зарадуваат.
Возвеличете Го Господа со мене, и заедно да го превознесуваме Името Негово.
Го побарав Господ и Он ме чу и од сите опасности мои ме избави.
Пристапете Му и ќе се просветите, и лицата ваши нема да се посрамат.
Кога несреќниот вика,  Господ го услишува и го спасува од сите негови беди.
Ангел Господов застанува околу оние, кои се бојат од Него, и ги спасува.
Вкусете и ќе видите, колку е благ Господ! Блажен е оној човек, кој на Него се надева!
Бојте се од Господа сите праведници Негови зашто ништо нема да им нед на оние кои се плашат од Него.
Осиромашеа и огладнеа богатите а оние што Го побараа Госопда не ќе бидат лишени од секакви добра.
Дојдете чеда, послушајте ме: јас ќе ве научам да се боите од Господа.
Сака ли човек да живее и да види добри денови, нека си го воздржува јазикот од зло и устата од лаги
Нека се клони од зло и нека прави добро; да бара мир и да врви по него.
Очите на Госопд се обрнати кон праведниците, и ушите Негови кон молитвите нивни.
Но Лицето на Господ е против оние што вршат зло; ќе го истреби од земјата споменот за нив.
Повикаа праведниците, и Господ ги услиши и ги спаси од сите маки нивни.
Блиску е Господ до оние со скрушено срце, и смирените по дух ќе ги спаси.
Бројни се маките на праведниците, но од сите нив Господ ќе ги избави.
Господ ги чува сите коски нивни; ниедна од нив нема да се строши. Зла смрт го снаоѓа грешникот,
А оние, што го мразат праведниот, ќе загинат.
Господ ќе ги спаси душите на слугите Свои, и никој од оние, кои се надеваат на Него, нема да погрешат.

СИ: Отпуст
ПРЕЖДЕОСВЕШТЕНА – ВЕЧЕРНА ЛИТУРГИЈА – ЛИТУРГИЈА НА ПРЕДОСВЕТЕНИ ДАРОВИ

Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во сите векови. народ: Амин.

Пријдете да Му се поклониме на царот, нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред Христа Царот и нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред самиот Христос, нашиот цар и Бог

Пс 103
Благословувај Го, душо моја, Господа, Господи, Боже мој, ти си се возвеличил; во слава и велелепие си се облекол;
Ти си се облекол во светлина како со облека, си го прострел небото како шатор; со вода си ги покрил Твоите дворови,
Облаците си ги направил за да одиш по нив, кога се движиш – ветрот Ти служи како крилја.
Ветровите ги правиш Свои гласници, а слугите Свои огнен пламен. Ти си ја поставил земјата на цврсти основи, таа нема да се разниша никогаш.
Си ја покрил со бездна како со облека, води ќе стојат на горите. Од твојата закана тие бегаат, од гласот на твојот гром се бојат.
Се издигаат горите, се спуштаат долините на места што си им ги определил.
Си поставил граница преку која нема да преминат, ниту ќе се вратат да ја покријат земјата.
Се управил извори во долините, меѓу горите течат води, ги напојуваат сите полски ѕверови, дивите магариња ја гаснат жедта своја.
При нив живеат птици небесни, меѓу камењата пуштаат глас. Ти ги напојуваш горите од своите височини, од плодовите на твоите дела се наситува земјата
Ти правиш да расте трева за добитокот и растение за потреба на луѓето, за да произведат леб од земјата
И виното што го весели срцето на човекот и елејот од кој блеска лицето негово, и лебот што го закрепнува срцето на човекот.
Се заситуваат дрвјата по полето ќедрите ливански, што си ги посадил, на нив птиците си прават гнезда, елките им се живеалишта на штрковите
Високите гори на срните, камењата прибежиште на зајаците. Он ја создзл месечината да ги определува времињата, сонцето го знае својот запад. Спушташ темнина и настанува ноќ, тогаш излегуваат сите горски ѕверови, лавовите рикаат за плен и бараат од Бога храна за себе.
Изгрева сонцето, а тие се собираат и легнуваат во своите легла; човекот излегува по своја работа и работи до вечерта.
Колку се многубројни делата Твои, Господи! Се си направил премудро; земјата е полна со Твоите созданија.
А тоа море е големо и пространо; таму се движат безброј лазачи, мали и големи животни; таму пловат кораби
Таму е чудовиштето што си го создал да игра во него. Сите тие од Тебе чекаат да им дадеш храна навреме.
Им даваш – примаат, ја отвораш раката Своја – се наситуваат со блага; го одвратиш ли лицето Свое – се збунуваат, им го одземаш ли духот нивни – умираат и во земјата своја се враќаат.
Го праќаш ли духот Свој – се создаваат; Ти го обновуваш лицето на земјата.
Нека пребива славата на Господа вечно; нека се весели Господ за делата Свои!
Погледнува ли кон земјата, и таа се тресе; се допре ли до горите, тие чадат.
Ќе му пеам на Господа преку целиот мој живот, ќе му пеам на мојот Бог се додека постојам. Нека Му биде мила беседата моја!
Ќе се веселам во Господа. Нека ги снема грешниците од земјата, и беззаконици да нема веќе! Благословувај Го, душо моја, Господа!
Сонцето го знае својот запад. Ти ја простираш темнината и настапува ноќ.

Колку се многубројни Твоите дела, Господи! Се си направил премудро. Слава, и сега: Алилуја, алилуја, алилуја, Слава Ти, Боже. (3).
Господи повикав кон Тебе: услиши ме Услиши ме, Господи.
Господи, повикав кон Тебе: услиши ме чуј го гласот на молењето мое, кога повикувам кон тебе Услиши ме, Господи.
Нека се исправи пред Тебе молитвата моја како темјан, а воздигањето на рацете мои – како жртва вечерна. Услиши ме, Господи.

Постави, Господи, стража пред устата моја и врата на усните мои. Не давај да застрани срцето мое кон зборовите лукави, да врши грешни дела. – – Пс 140

Јас нема да се здружам, со луѓето кои вршат беззаконија и со нивните избраници.

Нека ме казнува праведникот со милост и нека ме кара, но на грешникот не му давај елеј да ја помаже главата моја.

Зашто и молитвата моја се противи на нивната злоба, кога ќе се распрснат по стрмни камења.

Ке се чујат зборовите мои, зашто се пријатни, како грутка земја кога ќе падне и се растура, така се растурија коските нивни во пеколот.

Но кон Тебе Господи, Господи, се управени очите мои; во Тебе се надевам, не одземај ја душата моја.

Запази ме од стапиците што ми ги поставија, и од соблазната на оние што вршат беззаконие. Грешниците нека паднат во своите мрежи, само јас ќе поминам.

Со гласот свој повикав кон Господа, со гласот свој Му се помолив на Гос… – – Пс 141 Ке го излијам пред Него молењето мое маката моја пред Него ќе ја кажам.

Кога изнемоштуваше духот мој, Ти ја знаеше мојата патека. На патот, по кој одев, тие стапица ми поставија.

Се обѕирав на десно и гледав,и немаше никој што ме познава. Немаше каде да избегам, никој не се грижеше за душата моја.

Повикав кон Тебе, Господи, и реков: Ти си мојата надеж и мој дел во земјата на живите.
Прими ја молитвата моја, зашто се понизив многу. Избави ме од моите гонители, оти тие се посилни од мене.

На10: Изведи ја од темнина душата моја, за да го прославувам името Твое. 9. Мене ќе ме чекаат праведните, додека не ме вратиш.

На 8: Од дното на душата повикав кон Тебе, Господи. Господи чуј го гласот мој. – – Пс 129  7. Ушите Твои нека го чујат гласот на молењето мое.

На 6  Господи, ако гледаш на беззаконијата, тогаш кој ќе се одржи, Господи? Но во Тебе има простување.

Заради името Твое, Те чекав долго Господи, чекаше душата моја на Твојот збор, душата моја се надеваше во Господа.

На 4: Од утрената стража, па до ноќта, од утрената стража нека се надева Израилот во Господа.

Зашто милоста е во Господа и во Него има обилно избавување. И Он ќе го избави Израилот од сите беззаконија негови.

На 2  Фалете Го Господа сите народи, прославувајте Го, сите луѓе. Псалм 116

Зашто се зацврсти Неговата голема милост во нас, и вистината Господова останува вечно. СИ: Богородичен..
Премудрост Прости

Тивка Светлина на Св слава на бесмртниот Отец небесниот светиот и блажениот Исусе Христе.
Откако зајде сонцето ја видовме вечерната светлина, Му пееме на Оца, Сина и Св Дух Бог.
Достоен си во сите времиња да бидеш пеен од гласовите на препо… Сине Божји, Кој живот даваш. Затоа светот Те слави.

Да внимаваме. Мир на сите. И на духот твој. Премудрост ч Прокимен… Премудрост. Од Првата Книга Мој .. ќе се чита…Да внимаваме.

(првата паримија од Триод): Премудрост Прокимен… (на втората паримија) ѓ чтец: Повелите. Св Премудрост прости. (кон исток);
Свјет Христов просвештает всјех. (кон запад)  Од книгата на Соломонови изреки ќе се чита.. Да внимаваме. читање Мир ти премудрост
Св: Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја поклон

Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја

Св: Господи возвах к Тебје услиши мја, вон ми гласу моленија моего, внегда возвати ми к Тебје. покл

Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја.

Св: Положи Господи хранение устом моим, и двер ограждениа о устнах моих.  покл

Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја.

Св: Не уклони сердце мое в словеса лукавствија, непштевати вини о гресјех.  покл

Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја.

Св: Слава Оцу и Сину и Свјатому Духу, и ниње и присно и во век и веков. Амин. покл

Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, воздејание руку моеју жертва вечернаја.

Св: Да исправитсја молитва моја, јако кадило пред Тобоју, покл, сите пеат воздејание руку моеју жертва вечернаја.
СУГУБА ЕК Да реч сите, од сета душа и со сета помисла да речеме ! Господи помилуј.
Господи, Седржителу, Боже на нашите Отци, Ти се молиме, послушај и помилуј. Господи П .

Помилуј не, Боже, според Твојата голема милост, Ти се молиме послушај  и  помилуј ! Господи, помилуј. ( три пати )

УсМ за благ православен народ наш и за христољубивото воинство, за државата, победата, пребивањето,
за мир, здравје, и сп, и Гнашиот Бог да му помага во се и да му пок секаков непријател и противник ГП ( три пати )

Уште се молиме за браќата наши свештеници, свештеномонаси и за сите во Христа браќа наши ! Господи, помилуј.  ( три пати  ДОЛГО)

Уште се молиме за високопреосвештениот митр. наш  за браќата наш, и свештениците,
св.монасите, св.ѓаконите и монасите и за сите во Христа браќа наши  Господи, помилуј.  ( 3)

Уште се молиме за блажените и секогаш сп. создатели на овој св храм,
и за сите починати православни отци и браќа наши погребани тука и на секаде во православието  Господи, пом  3

УСМ за м ж мир, здр спасение посетување прошка и прост на гр на Б чеда,
на сите благоч и прав хр кои живеат и се населени во овој град, настојателите и браќата на овој свет храм ! ГП 3

УСМ за сите што принесуваат плодови и добро чинат во овој св и сечесен хр за оние што се трудат,
за тие што пеат и луѓ што стојат на мол и чекаат од Тебе голема и богата милост  ГП 3   зашто си милостив … АМИН

ЕКТ ЗА ОГЛАСЕНИТЕ Свешт:  Огласени на Господа да се помолиме ! ГП .
Верни за огласените да се помолиме, Господ да ги помилува !   ГП Да ги огласи со словото на вистината- ГП

Да им го открие Евангелието на правдата  ГП Да ги соедини со својата света соборна и апостолска црква  ГП
Спаси помилуј, запази и заштити ги  Боже, со Твојата благодат ГП
Огласени, приклонете ги вашите глави пред господа  Тебје, Господи (бавно)
Та и тие заедно со нас да го слават Твоето чесно и великолепно име на Отца и Сина и Светиот  …  Амин

Вие што сте огласени, излезете! Огласени, излезете! Вие што сте огласени, излезете!
Никој од огласените да не остане, а вие кои сте верни, пак и пак во мир на Г да се помолиме  ГП бавн

зашто ти си просветление наше … Амин елици ко просвјесштенију изидите … господу помолимсја  ГП  ГП Заштити спаси .. ГП
ѓакон: Премудрост. По дарот на Твојот Христос, со Кого Си благословен , со Пресветиот, …. народ: Амин.

 

Сега силите небесни со нас невидливо служат: зашто ете влегува Царот на славата. Ете совршената тајна жртва се принесува.
Со вера и љубов да пристапиме, за да бидеме учесници во вечниот живот. Алилуја. Алилуја. Алилуја.  Ова се пее наместо Иже Херувими
Да ја дополнеме нашата вечерна молитва пред Господа. народ: Господи помилуј.

За предложените и претходноосветени чесни Дарови, на Господа да се помолиме. народ: Господи помилуј.

За овој свет храм, и за оние што со вера, побожност благоговение влегуваат во него, на Господа да се помолиме Господи помилуј.

Да нè избави од секаква скрб, гнев и опасност, на Господа да се помолиме. народ: Господи помилуј.

Заштити, спаси, помилуј и запази нè, Боже, со Твојата благодат.  народ: Господи помилуј.

Цел ден совршен, свет, мирен и безгрешен, од Господа просиме. народ: Подај Господи.

Ангел на мирот, верен водител, пазител на нашите души и тела, од Господа просиме. народ: Подај Господи.

Проштевање и отпуштање на нашите гревови и прегрешенија, од Господа просиме. народ: Подај Господи.

Останатото време од нашиот живот да го поминеме во мир и покајание, од Господа просиме. народ: Подај Господи.

Христијански крај на нашиот живот, безболен, непосрамен, мирен, и добар одговор на Страшниот Христов суд, просиме. народ: Подај Господи.

Спомнувајќи ја Пресветата, Пречиста, Преблагословена, славна Владичица наша Богородица и секогаш Дева Марија
со сите Светии, самите себе …… народ: Тебе Господи. И сподоби владико …
Оче наш, Кој Си на небесата, да се свети името Твое, да дојде Царството Твое, да биде волјата Твоја како на небото така и на земјата.
Лебот наш насушен дај ни го денес: и прости ни ги долговите наши како што им ги проштеваме и ние на нашите должници:
И не воведувај нè во искушение, туку избави нè од лукавиот. Зашто Твое е царството и силата и славата на Отецот и Синот и Св Дух ..: Амин.

Мир на сите. И духови Твоему ѓ Главите наши пред Господа да ги приклонеме. н: Тебе Господи. Долго …. Амин Долго

 

ѓакон: Да внимаваме. возглас: Претходно осветена Светиња на Светиите .Сите клекнуваат
Един Свјат Един Господ Исус Христос, во Славу Бога Оца Амин потоа причастен Вкусите и Видите јако благ Господ Алилуиа
Со страв Божји, вера и љубов, пристапете…
Ќе го благословувам Господа во секое време, Неговата похвала е во устата моја.
Спаси ги Госоди твоите луѓе и благослови го твоето наследство
Леб небесен и Чаша на животот вкусете и видете дека е благ Господ. Алилуја, алилуја, алилуја….
Сега секогаш и во сите векови.
Амин Да исполњјатсја уста наша хваленија Твоего Господи, јако да појем славу Твоју
Јако сподобил јеси нас причаститисја Свјатим Твоим, Божественим, бесмертним, и животворјашчим тајнам :
Собљуди нас во Твојеј свјатини вес ден поучатисја правдје твојеј . АЛИЛУИА 3

Откако ги примивме право стоејки Божествените, бессмртни и животворни страшни Христови Тајни
Достојно да Му благодариме на Господа ! Господи, помилуј
Заштити, спаси, помилуј и запази не Боже, со Твојата благодат ! Господи, помилуј
Откако испросивме цел ден совршен, свет, мирен и безгрешен
Самите себе и еден друг и сиот наш живот на Христа Бога да го предадеме !  Тебје Господи
Зашто Ти си наше осветување и на Тебе слава Ти вознесуваме на Отца и Сина и Светиот Дух, …  Амин.

Со мир да излеземе ! О имени Господни. На Господа да се помолиме ! Господи, помилуј.
Господи, Ти Кој ги благословуваш оние што Те славословуваат и ги осветуваш оние што се надеваат на Тебе,
спаси ги Твоите луѓе и благослови го наследството Твое, чувај ја полнотата на Твојата црква, освети ги оние што ја сакаат убавината на Твојот дом :
Прослави ги со Твојата божествена сила и не не оставај нас што се надеваме на Тебе.
Подари му мир на Твојот свет, на Твоите цркви, на свештениците, на православниот и Христољубив народ наш и на сите Твои луѓе.
Зашто секое дарование и секој дар совршен е одозгора, што доаѓа од Тебе, Отец на светлината
И на Тебе Ти вознесуваме слава, благодарност и поклонување на Отца и …АМИН
Амин Буди имја Господне благословено от ниње и до вјека. (три пати)
На Пасха и во целата Пасхална седмица, наместо „Буди имја Господње“ се пее: Христос Воскресе – 3 пати.

Благословението на Господа и Неговата милост да дојде на вас преку Неговата благодат и човекољубие, сега и секогаш и во вечни векови ! Амин

Слава Ти, Христе Боже, надеж наша, слава Ти !
Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух и сега и секогаш и во вечни векови, Амин.  Господи помилуј (3) Оче благослови.

Извор:
† Мистична Теологиа
www.angelfire.com/falcon/voznesenie

 

 

За редоследот на богослужбите…. (литургија)….

БОЖЕСТВЕНА ЛИТУРГИЈА – Св. ЈОВАН ЗЛАТОУСТ

СЛАВА НА ТЕБЕ, КОЈ НИ ЈА ПОКАЖА СВЕТЛИНАТА. Слава на бога во височините и на земјата мир, меѓу луѓето добра волја.

Те фалиме, Те благословуваме, Ти се поклонуваме, Те славиме, Ти благодариме поради Твојата голема слава.
Господи Цару небески, Боже Оче Седржителу, Господи Сине Единороден, Исусе Христе и Свети Духу.
Господи Боже Јагне Божјо Сине на Отецот кој ги земаш гревовите на светот, помилуј не.
Ти Кој ги земаш гревовите на светот, прими ја молитвата наша. Ти Кој седиш од десно на Оца помилуј не, зашто Ти си Единсвет свет,
Ти си Единствен Господ, Исус Христос, во слава на Бога Оца. Амин. Секој ден ќе Те благословувам и ќе Го фалам Тв Име вечно и во вечни векови.
Удостој не Господи, во овој ден да се сочуваме од грев. Благословен Си Господи Боже на нашите оци. И фалено и прославувано е Тв име во веки Амин
Нека биде Господи, Тв милост на нас,како што се надевавме во Тебе. Благословен си Господи, научи ме на повелбите Твои. (3)
Господи, Ти си ни бил прибежиште од род во род. Јас реков: Господи помилуј ме и исцели ја мојата душа ашто згрешив пред Тебе.
Господи, кон Тебе прибегнав, научи ме да ја исполнувам Твојата волја, зашто Ти си мој Бог.
Зашто во Тебе е изворот на животот, во Твојата светлина ќе видиме светлина. Простри ја Твојата милост врз оние, кои Те познаваат.
Св Боже, Св Крепки, Св Бесмртни, помилуј не (3) СИ Св Бесмртни помилуј не. Св Боже Св Крепки Св Бесмртни, помилуј не.

1357 Денеска е спасението на светот, да Му пееме на Воскреснатиот од гробот и зачетникот на нашиот живот.  ВО НЕДЕЛА
Зашто, откако ја урна смртта со смрт, победа ни даде и голема милост.

2468 Воскреснат од гробот, оковите адски Си ги раскинал, Си ја разрушил смртната пресуда, Господи, откако ги избави сите од непријателските замки.

Откако, пак, им се покажа на апостолите, Си ги испратил на проповед и преку нив Си и го дал Твојот мир на вселената, Единствен милостиви.
БОЖЕСТВЕНА  ЛИТУРГИЈА  НА СВ ЈОВАН  ЗЛАТОУСТ Благословено е Царството на От и Сина и Св Дух, сега, секогаш и во вечни векови. АМИН  

 

ЕК. Благослови душе моја Господа и всја внутрењаја моја, имја свјатоје Јего. Благословен јеси Господи       *** Молитвами богородици Спасе спаси нас 
Благословувај го, душо моја, Господа, благословен си Господи Благослувај го, душо моја Господа, и целото мое битие, да го благословува Неговото свето име.

Благословувај го, душо моја Господа  и не заборавај ги сите Негови  добрини на Оној. Кој ги очистува сите твои безаконија. Кој ги исцелува сите твои болести.

Кој го избавува од распаѓање, твојот живот. Кој те овенчува со милост и со добрини. Штедар е и милостив Господ, долготрпелив и многумилостив:

Он не се гневи до крај, ниту вечно се лути. СИ: Благословувај Го душо моја Господа, и целото мое битие, Неговото свето име.  Благословен си Господи.

Ек Сл: Фали Го, душо моја, Господа! Ќе Го фалам Господа додека сум жив; ќе Му пеам на мојот Бог додека постојам

Не надевајте се на кнезовите и на синовите човечки, во нив нема спасение.            *** Спаси ни Сине Божји, во свјатих дивен си појуштија ти Алилуиа

Излегува духот негов, и тој се враќа во земјата своја: во тој ден исчезнуваат сите негови помисли.       ** Единороден Сине и Слово божјо, бесм. си

Блажен е оној, кому му е помошник Јакововиот Бог и чија надеж е во Господа неговиот Бог                   ** Си изволил заради нашето спасение
Кој го создаде небото и земјата, морето и се што е во нив, Кој вечно ја пази вистината                              ** Да се воплотиш од Света Богор. и секогаш Дева Марија
Кој врши суд на навредени, им дава леб на гладни; Господ крши окови на затворени.                                     ** Неизменливо си се вочовечил, се распна Христе Боже

Господ им ги отвора очите на слепите, Господ ги исправа подгрбавените, Господ ги сака праведните.      ** И со смрт, смртта ја уништи

Господ ги пази придојдените, ги поддржува сираците и вдовиците, а патот на грешниците го разурнува        ** Еден си од Св Троица Сопрославуван со От и Св Дух Спаси не
Господ ќе царува вечно; твојот Бог Сионе, е од род в род.

 

Ис: Јединородни Сине и Слове Божиј,  бесмертен сиј
и изволивиј спасенија нашего ради  воплотитисја од Свјатија Богородици,  и приснодјеви Марии
Непреложно вочеловјечивисја:  распнијсја же Христе Боже,
Смертију смерт поправиј,  једин сиј свјатија Троици, спрослављајемиј Отцу, и Св. Духу спаси нас.

Блаженства
Во Твоето Царство спомни си за нас Господи,  кога ќе отидеш  во Царството Твое.                 на Гос пр се пее ТР на праз со стиховите  (входно пее свеш)
Бл се бедните по дух, зашто нивно е Царството Небесно
Бл се оние што плачат зашто тие ќе се утешат
Бл се кротките, зашто тие ќе ја наследат земјата

Бл се гладните и жедните за правда, зашто тие ќе се наситат
Бл се милостивите зашто тие ќе бидат помилувани
Бл се чистите по срце зашто тие ќе го видат Бога
Бл се миротворците,  зашто тие ќе се наречат  синови Божји
Блажени се гонетите заради правда зашто нивно е Царството Небесно.

Бл сте вие кога ќе ве срамат и прогонат  и кога ќе говорат против вас секакви лоши зборови лажно заради Мене
Радувајте се и веселете се зашто голема е ваш  наг на неб
Вход со Ев
Св: ПРЕМУДРОСТ Прости
Пс: Придите поклонимсја и припадем ко христу спаси ни сине божји во свјати дивен си  н* воскерси из мертви појушчија ти алилуја

Тропари И Кондаци   на Гос Пр Тр СН К 

Ек – Св Боже, Св Силни, Св Бесмертни помилуј не (3) СИ Св Бессмертни помилуј не. Св Боже, Св Силни, Св Бессмертни помилуј не

На Воздв.. Крст и 3 н Вел Пост – Кресту Твојему поклањајемсја Владико и Свјатое Воскресеније Твоје славим.

На Рождество Христово, Богојавление, на Лаз и Велика сабота, на Пасха, во светлата седмица и на Педесетница, Јелици во Христа креститесја, во Христа облекостесја

Да внимаваме Мир на сите   И духови Твоему Пре  Прокимен  Премудрост  Од посл. ќе се чита  Да внимаваме …  Мир на тебе што ни читаше Алилуиа 3
Прем. простум да го ислушаме Св Ев мир на сите  И Духови твоему Ќе се чита .. Слава Тебе Т Да внимаваме Читање.. Сл Тебе Господи Сл Тебе
СУГУБА ЕК Да реч сите, од сета душа и со сета помисла да речеме ! Господи помилуј.
Господи, Седржителу, Боже на нашите Отци, Ти се молиме, послушај и помилуј. ГП .

Помилуј не, Боже, според Твојата голема милост, Ти се молиме послушај  и  помилуј ! ГП. ( три пати )

Уште се молиме за благочестивиот православен народ наш и за христољубивото воинство,
за државата, победата, пребивањето, за мир, здравје, и спасение
и Господ нашиот Бог да му помага во се и да му покори секаков непријател и противник  ГП  (3 )
Уште се молиме за браќата наши свештеници, свештеномонаси и за сите во Христа браќа наши  ГП 3 Долго

Уште се молиме за високопреосвештениот митр. наш  за браќата наш, и свештениците, св.монасите, св.ѓаконите и монасите и за сите во Христа браќа наши  ГП 3

Уште се молиме за блажените и секогаш сп. создатели на овој св храм, и за сите починати православни отци и браќа наши погребани тука и на секаде во православието  ГП 3

УСМ за м ж мир, здр спасение посетување прошка и прост на гр на Б чеда, на сите благоч и прав хр кои живеат и се населени во овој град, настојателите и браќата на овој свет храм ГП 3

УСМ за сите што принесуваат плодови и добро чинат во овој св и сечесен хр за оние што се трудат, за тие што пеат и луѓ што стојат на мол и чекаат од Тебе голема и богата милост ГП 3

Зашто си милостив и човекољубив Бог и  Тебе слава Ти вознесуваме на Отца и Сина и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови  Амин .

 

ЕК УП Смилувај се на нас Боже, според Твојата голема милост, Ти се молиме послушај и помилуј ГП3
СМ за покоението на душ на преставеното чедо Божјо  и да му бидат простени сите прегрволни и неволни  ГП3
Господ Бог да ја постави неговата  душа таму каде се успокојуваат праведниците ГП3 
Милост Божја, Царство Неб и опростување на неговиет греови од Христа, Бесмртниот Цар и Бог наш, просиме Подај Господи .
На Господа да се помолиме ! ГП.
Боже на духовите и на секое тело, кој што ја уништи смртта и го порази ѓаволот и му дарува живот на Твојот свет
Сам Ти Господи успокој ја душата на Твоето починато чедо во место светло, место злачно, место мирно, каде што нема болка, жал и воздишка
како добар и човекољубив Бог прости му ( и ) секое согрешение, направено со збор или дело или мисла, зашто нема човек кој да живее а да не згреши.
Зашто Ти си единствен без грев, Твојата правда е вечна и Твоето Слово е вистина.
Зашто си Ти воскр живот и спокој на починатото Тв чедо Христе Боже наш, и  Тебе слава Т. Амин

 

Ек  за  Огл Огласени на Господа да се помолиме ГП
Верни за огласените да се помолиме, Господ да ги помилува ГП
Да ги огласи со словото на вистината  ГП

Да им го открие Евангелието на правдата  ГП
Да ги соедини со својата света соборна и апостолска црква  ГП
Спаси помилуј, запази и заштити ги  Боже, со Твојата благодат ГП
Огласени, приклонете ги вашите глави пред господа  Тебе Господи (бав)
Та и тие заедно со нас да го слават Твоето чесно и великолепно име на Отца и Сина и Светиот Дух, сега и .. Амин

Вие што сте огласени, излезете! Огласени, излезете!
Вие што сте огласени, излезете! Никој од огласените да не остане, а вие кои сте верни, пак и пак во мир на Г да се помолиме  ГП (бав)

Заштити, спаси, помилуј и запази не Боже, со Тв благодат ГП Премудрост !
Зашто Тебе Ти прилега секоја слава, чест и поклонување на Отца и Сина и Светиот Дух, сега и сек … Амин

Пак и пак во мир на Г да се помолиме  ГП (бавно) Заштити, спаси, помилуј и запази не Боже со Тв бл ГП 
Премудрост ! Та скогаш запазувани под Твојата закрила,  Тебе слава на От..Амин

Ние кои Херувимите таинствено ги изобразуваме и на животворната песна трисвета песна и пееме
Сега секоја животна грижа да оставиме за да го примиме царон на сите, од ангелските чинови невидливо носен
Иже Херувими тајно образујушче, и животворјашчеј Троицје Трисвјатују пјесн припјевајушче, всакоје ниње житејскоје отложим попеченије.

Јако да царја всјех подимем, ангелскими невидимо дориносима чинми.  Алилуија, Алилуија,  Алилуија.

ЕК Проз Да ја исполниме нашата мол пред Господа ГП За предложените чесни дарови на Господа да се помолиме ГП
За овој свет храм и за сите што влегуваат во него со вера, набожност и со страв Божји на ГДП ГП

Да се избавиме од секаква тага, гнев, беда и потреба, на Господа да се помолиме  ГП
Заштити, спаси, помилуј и запази не Боже, со Твојата благодат  ГП

Цел ден совршен, свет, мирен и безгрешен, од Господа просиме  Подај Господи
Ангел мирен, верен раководител, пазител на нашите души и тела, од Господа просиме  Подај Господи

Прошка и опростување на нашите гревови и погрешки од Господа просиме П Г.
Доброто и полезното за нашите души и мир во светот од Господа просиме  Подај Господи
Ост време од наш живот да го завршиме во мир и покајание од Г просиме ПГ
Хр крај на нашиот живот безболен непосрамен мирен и добар одговор на страшниот Хр суд од Г Прос П Г.
Спомн ја … Тебе Господи Заради милосрдието на твт единороден син … Амин     Мир на сите И Духови Твоему
Да се сакаме еден со друг и единомислено да исповедуваме  Отца и Сина, и Св Духа Троицу единосушнују и неразделнују
Двери Двери со премудрост да внимаваме

Верувам, во единиот Бог Отец вседржител. Творец на небото и земјата и на се видливо и невидливо.
И во единиот Господ Исус Христос, Син Божји, единороден, Кој е роден од Отца пред сите векови:
Светлина од светлина, вистински Бог од Бога вистински, роден нестворен единосуштен на Отца, преку Кого се станало :
Кој заради нас луѓето и заради нашето спасение, слезе од небото и се овоплоти од Светиот Дух и Марија Дева и стана човек:
И беше распнат заради нас во времето на Понтиј Пилат, и пострада и беше погребен
И воскресна во третиот ден според Писмото: И се вознесе на небото и седи оддесно на Отца
И пак ке дојде со слава да им суди на живите и мртвите и Царството Негово не ќе има крај.
И во Св Дух, Господ што дава живот и Кој излегува од Отца, и на Кого се поклонуваме и го славиме заедно со От и Сина, и Кој говорел преку прор.
Во една света , соборна и апостолска Црква.
Исповедувам едно крштение за прошка на гревовите. Го чекам воскресението на мртвите. И животот на идниот век . Амин.
Да стоиме добро, да стоиме со страв, да внимаваме светите дарови во мир да ги принесуваме  МИЛОСТ МИРА, ЖЕРТВУ ХВАЛЕНИЈА.

Благодатта на Господа Исуса Христа и љубовта од Бога Отца и присуството на Светиот Дух. да биде со сите вас  И СО ДУХОМ ТВОИМ

Горе да ги имаме срцата Имами Ко Господу
Да Му благодариме на Господа Достојно И Праведно Јест Поклањатисја От И Сину И Св Духу, Тр.е Јед.њеј и Нера.њеј

Поб. песна ја пеат изв воскл и говорат
Свјат 3 Господ Саваот,  Исполн Небо И Земља Слави Твојеја. Ос Во Вишних, Бл Градиј Во Имја Господне:  Ос во вишних

Земете, јадете, ова е Моето Тело, што се прекршува заради вас, за опростување на гревовите  АМИН.

Пијте од неа сите; ова  е мојата крв на новиот завет, која се излива за вас и за мнозина, за опростување на гревовите АМИН (долго)

Твоето од Твоите ( дарови ) Ти го принесуваме за сите и за се
Тебе Појем, Тебе Благословим, Тебје Благодарим, Господи * И Молим Ти Сја, Боже Наш. 3

Особено ја принесуваме оваа жртва за чест и спомен и спомен на Пресв. Пречиста, Преблагословена, Славна Владичица наша Богородица и секогаш Дева Марија.
ДОСТОЈНО ЈЕСТ јако воистину блажити Тја Богородицу. Присноблаженују и Пренепорочнују и Матер Бога нашего
Честнејшују Херувим и славњејшују безсравненија Серафим. Безистлјенија Бога слова рождшују, сушчују Богородицу Тја величајем

** На Господовпразник место Достојно се пее 9 песна од канон на ут
** На Василиева литургија наместо Достојно се пее О тебе радуетсја

ЕК Најнапред спомни Си Г за високопреосв. митрополит наш и подари го на Тв св Цркви во мир цел чесен и долговечен
правилно да раководи со словото на Тв Вистина  И ВСЈЕХ И ВСЈАХ

И дај ни Господи, со една уста и едно срце да го славиме и воспеваме пречесното и великолепно име, на Отца Сина и Св Дух, сега ..  АМИН:
И да биде милоста на великиот Бог и Спасител наш Исус Христос со сите вас  И СО ДУХОМ ТВОИМ.

Откако ги спомнавме сите Светии пак и пак во мир на Господа да се помолиме  ГП
За принесените и осветени чесни дарови, на Господа да се помолиме ГП

Човекољубивиот Бог наш примајки ги во својот свет наднебесен духовен жртвеник како благоухание на духовен мирис,
да ни ја испрати божествената благодат и дар на Св Дух да се по. ГП

Да се избавиме од секаква тага,гнев, беда и потреба, на Господа да се помолиме ГП  бавно
Заштити, спаси, помилуј и запази не Боже, со Твојата благодат ГП

Цел ден совршен свет мирен и безгрешен од Господа просиме ПГ
Ангел мирен, верен раководител, пазител на нашите души и тела, од Господа просиме ПГ

Прошка и опростување на нашите гревови и погрешки, од Господа просиме  ПГ
Се што е добро и полезно за нашите души и мир во светот, од Господа просиме  ПГ

Остан време од нашиот живот во мир и покајание да го завршиме, од Господа просиме ПГ
Хр крај на нашиот живот безбоен непосрамен  мирен и добар одг на страш Хр суд, просиме  ПГ

Откако испросивме единство во верата и соединување со Светиот Дух,
самите себе и еден друг и сиот наш живот на Христа Бога да го предадеме ! ТЕБЕ ГОСПОДИ
И удостој не, Владико, слободно и без осуда да смееме да Те викаме Тебе небесниот Бог Отец и да велиме :

Оче наш кој си на небесата, да се свети името Твое, да дојде Царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото, така и на земјата,
Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости ни ги долговите наши како што им проштеваме и ние на нашите должници
И не не воведи во искушение, но избави не од лукавиот. Зашто Твое е царството и Силата и Славата на Отца и Сина и Св Дух, сега и …АМИН

 

Мир на сите И духови Твоему. Вашите глави приклонете ги пред Господа  Тебе Господи (б)

По благодатта, милосрдието и човекољубието на единородниот Син Твој со Кого си благословен со пресв:, благ и животворен Тв Дух, сега. Амин (б)

Да внимаваме ! Светињата на Светиите Једин Свјат,  Једин Господ, Исус Христос, Во Славу Бога Отца Амин

 

Причесен ХВАЛИТЕ 3 Господа Снемес 2 Алилуиа 3 – Потоа избран Псалм
Со страв Божји и вера пристапите Благословен е Оној Кој иде во името Господово. Бог е Господ и ни се јави.

Причест Тјело Христово примите, Источника бесмертнаго вкусите. Вкусите и видите, јако благ Господ, Алилуја, Алилуја, Алилуја

Спаси ги Боже Твоите луѓе и благослови Го Твоето наследство

Видјехом свјет истиниј, пријахом Духа небеснаго, обрјетохом вјеру истинују, нераздјелњјеј Троицје поклањјајемсја Та бо нас спасла јест.

Постојано сега и секогаш и во вечни векови

Амин Да исполњјатсја уста наша хваленија Твоего Господи, јако да појем славу Твоју, јако сподобил јеси нас причаститисја
Свјатим Твоим, Божественим, бесмертним, и животворјашчим тајнам : собљуди нас во Твојеј свјатини вес ден поучатисја правдје твојеј . АЛИЛУИА 3
Отк ги пр право стоејки Божествените бессмртни и животворни страшни Хр Тајни, достојно да Му благодариме на Господа ГП Заштити, спаси, … ГП
Откако испросивме цел ден совршен, свет, мирен и безгрешен, самите себе и еден друг и сиот наш живот на Христа Бога да го предадеме Тебје Господи
Зашто Ти си наше осветување и на Тебе слава Ти вознесуваме на Отца и Сина и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови  Амин.

Со мир да излеземе О имени Господни. На Господа да се помолиме  ГП.
Господи, Ти Кој ги благословуваш оние што Те славословуваат и ги осветуваш оние што се надеваат на Тебе
Спаси ги Твоите луѓе и благослови го наследството Твое, чувај ја полнотата на Твојата црква, освети ги оние што ја сакаат убавината на Твојот дом :
Прослави ги со Твојата божествена сила и не не оставај нас што се надеваме на Тебе. Подари му мир на Твојот свет, на Твоите цркви, на свештениците, на православниот и Христољубив народ наш и на сите Твои луѓе.
Зашто секое дарование и секој дар совршен е одозгора, што доаѓа од Тебе, Отец на светлината и на Тебе Ти вознесуваме слава, благодарност и поклонување на Отца и …АМИН

Амин Буди имја Господне благословено от ниње и до вјека. (три пати)    На Господа да се помолиме  ГП

Благословението на Господа и Неговата милост да дојде на вас преку Неговата благодат и човекољубие, сега и секогаш и во вечни векови Амин

Слава Ти, Христе Боже, надеж наша, слава Ти Слава на От и Синот и Св Дух и сега и секогаш и во вечни векови, Амин.  Господи помилуј (3) оче благослови.

ДОПОЛНИТЕЛНИ ОБЈАСНУВАЊА

*На Пасха, во целата Светла седмица и на отдание на Пасха, Свештеникот наместо „Слава Ти, Христе Боже..“, вели: „Христос Воскресе из мертвих, смертију смерт поправ“, а хорот довршува: „и сушчим во гробјех живот даровав“.

А после Светлата седмица, пак, во сите денови до Отдание на Пасха, откако Свештеникот ќе рече: „Слава Ти, Христе Боже..“,хорот пее: „Христос Воскресе“ – 3 пати.

 

Христос вистинскиот Бог наш ( Христос кој воскресна од мртвите ) по молитвите на својата Пречиста Мајка, по молитвите на светиот отец наш Јован архиепископ константинополски златоуст, и на светиот ( светителот на храмот ) и по молитвите на сите светии, да не помилува ида не спаси како благ и човекољубец.

Амин

По молитвите на Светите отци наши, Господи Исусе Христе Боже наш, помилуј не !

Амин.

 

Благодарствени молитви по Светата Причест

(прекрасна е практиката да се прочитаат благодарствените молитви по Светата Причест веднаш по завршувањето на Светата Литургија, како што е случај во голем број православни Цркви. На тој начин, наместо да се остава за подоцна (кога е можно и да се заборави) без одложување Му се принесува благодарност на Бога за Неговото жртвопринесување за нас грешните и за најскапоцените дарови со кои не удостоил на Божествената Литургија – Своето Пресвето Тело и Својата Пречиста крв.)

Свешт: Слава Ти Боже,  Слава Ти Боже, Слава Ти Боже !

Читач:

ПРВА БЛАГОДАРСТВЕНА МОЛИТВА

Ти благодарам, Господи Боже мој, што не ме отфрли мене грешниот, туку ме удостои да бидам причастник на Твоите Светињи. Ти благодарам што мене недостојниот ме почести да се причестам со пречистите и небесни Твои Дарови. Но, човекољубив Владико, Ти, Кој заради нас умре и воскресна, и овие страшни и животворни Тајни ни ги даде за добро и осветување на нашите души и тела, нека и мене тие ми бидат за исцеление на душата и телото; за одбивање на секој противник; за просветување на ошите на срцето мое, за мир на душевните сили мои, за вера што не посрамува, за нелицемерна љубов, за исполнување со премудрост, за запазување на заповедите Твои, за умнопжување на божествената благодат Твоја, и за добивање на Царството Твое; та со нив сочуван во светоста Твоја, секогаш да си спомнувам за благодатта Твоја и и да не живеам веќе за себе, туку за Тебе, Владико и Добротвору наш. И напуштајќи го овој живот, со надеж на живот вечен, да стигнам во севечниот покој, таму каде што е непрестан гласот на оние што празнуваат и бескрајна е сладоста на оние што ја гледаат неизглаголивата убавина на Твоето лице. Зашто Ти си вистинска желба и неизглаголива радост на оние што Те љубат, Христе, Боже наш, и Тебе Ти воспева сета твар, вечно.Амин.

МОЛИТВА ВТОРА: (од Св.Василие Велики)

Владико, Христе Боже, Цару на вековите и Создателу на сета твар, Ти благодарам за сите добра што Си ми ги дал и за шпричестувањето со Твоите пречисти и животворни Тајни. Те молам Тебе, Добар и Човекољубив, запази ме под покровот Твој и во сенката на Твоите крилја. И дај ми со чиста совест, до последното издихание мое, достојно да се причестувам со Твоите  Светињи, за прошка на гревовите и за живот вечен. Зашто, Ти Си Лебот на животот, Изворот на осветувањето, Дарителот на добра, и Тебе слава Ти вознесуваме, со Отецот и Светиот Дух; сега и секогаш и во сите векови. Амин.

МОЛИТВА ТРЕТА (од Св.Симеон Метафраст)

Создателу мој, кој доброволно Своето тело за храна ми го даде, Кој Си оган што ги спалува недостојните, – не спаливај ме, туку продри во мојата утроба, во секој мој состав и зглоб, во внатрешноста и во моето срце. Спали го гревовното рње на беззаконијата мои, душата мојка шочисти ја, мислите – освети ги, зајакни ги составите со коските, просвети ги петте мои прости сетила и оковај ме сиот во стравот Твој. Секогаш покривај ме, штити ме и чувај ме од секој душегибен збор и дело. Очисти ме, измиј ме, украси ме, разубави ме, вразуми ме и просвети ме. Покажи ме Твој дом на единствениот Дух, и никогаш повеќе – дом на гревот. Та со влегувањето на Светата Причест во мене – како во дом Твој, – да бега како од оган секој злотвор и секоја страст. За застапници Ти ги приведувам сите Светии и Твоите Бестелесни Сили, Претечата Твој, премудрите Апостоли и уште Твојата беспрекорна и Пречиста Мајка. По нивните молотви, милосрден Христе, прими ме и мене, слугата Твој, и направи ме син на светлината. Зашто Ти Си, Благи, наше осветување и единствена светлост на нашите души, и Тебе, како што доликува, слава Ти вознесуваме секој ден, како на Бог и Владика.

МОЛИТВА ЧЕТВРТА:

Твоето Свето Тело, Господи Исусе Христе, Боже наш, нека ми биде за вечен живот, и пречесната крв Твоја за прошка на гревовите. Ова причестување нека ми биде за радост, за здравје и за веселие; и за Твоето Второ и страшно Пришествие, удостој ме мене грешниот, да застанам од десната страна на славата Твоја, по молитвите на Пречистата Твоја Мајка и сите Светии. Амин.

МОЛИТВА ПЕТТА (кон Пресвета Богородица):

Пресвета Владичице, Богородице, светлино на мојата помрачена душа, надеж мојха, заштито, прибежиште, утехо и радост моја; Ти благодарам што мене недостојниот ме удостои да бидам причастник на Пречистото тело и пречесната крв на Синот Твој. Ти, Која ја роди вистинската Светлина, – просвети ги духовните очи на моето срце. Ти, Која Го роди Изворот на бесмртноста, – оживеј ме мене умртвениот од гревови. Ти, Која Си милосрдна Мајка на милостивиот Бог, – смилувај се на мене и дај ми умиление и скрушеност во срцето и смиреност на мислите, и враќање од ропството на помислитемои. И удостој ме се до последното мое издихание неосудемно да го примм осветувањето со пречистите Тајни, за исцеление на телото и душата; и дај ми солзи на покајание и исповед, за да Те воспевам и славам во сите денови на мојот живот, зашто Ти Си благословена и прославена во сите векови. Амин.

Потоа:

Сега го отпушташ слугата Свој, Владико, во мир, според зборовите Твои; зашто го видоа моите очи спасението Твое, што Си го приготил пред лицето на сите народи; светлина за просветување на јазичниците и слава на Твојот народ – Израил.

Свети Боже, Свети Силни, Свети Бесмртни, помилуј не (3пати)

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух и сега и секогаш и во вечни векови. Амин.

Пресвета Троице помилуј не. Господи, очисти ни ги гревовите. Владико, прости ни ги беззаконијата. Свети, посети не и исцели ги нашите слабости, заради Твоето име.

Господи помилуј (3 пати).

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух и сега и секогаш и во вечни векови.Амин.

Оче наш. Кој си на небесата, да се свети името Твое, да дојде Царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото, така и на земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес и прости ни ги долговите наши, како што им ги проштеваме и ние на нашите должници. И не воведувај не во искушение, но избави не от лукавиот.

Свешт: Зашто Твое е Царството и силата и славата на Отца и Сина и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови.

Амин.

 

ТРОПАР на СВ.Јован Златоуст (глас 8):

Низ твојата уста како со огнена светлост блесна благодатта и вселената ја просвети. Не стекна за светот среброљубива ризница, туку висините на смиреномудрието ги покажа, воспитувајќи не сосвоите зборови, оче Јоване Златоусти; моли Го Словото – Христа Бога, спасени да бидат нашите души.

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух.

КОНДАК (глас 6):

Од небесата ја прими благодатта божествена и со усните свои не поучуваш на Троица – Единиот Бог да Му се поклонуваме, Јоване Златоуси, себлажен и преподобен; достојно те фалиме, зашто за наставник божествен се јави.

И сега и секогаш и во вечни векови. Амин.

Богородичен КОНДАК (гл.6):

Застапништво на Христијаните со кое нема да се посрамиме, неизменливо посредништво пред Творецот; не презирај ги молитвените гласови на грешниците но, побрзај , како добра, и дојди ни на помош нам,  кои со вера Ти повикуваме:  Богородице, постојана заштитничке,  побрзај и одговори  на молитвата и молењето на оние што Те почитуваат.

Ако се служи Литургија на Св.Василиј Велики, тогаш се чита:

ТРОПАРОТ на Св.Василиј (глас 1)

По сета земја се пронесе проповедта твоја и примајќи го твоето слово се научија на боголепие; природата нивна им ја објасни, човечкиот обичај го украси. Царско свештенство, оче преподобен, моли Го Христа Бога, спасени да бидат нашите души.

Слава,

КОНДАК (глас 4):

Давајќи му неоткрадливо господство и утврдувајќи го сето човештво со заповедите твои, за темел нескршлив на Црквата се јави, од небесата прославен, преподобен Василие.

И сега,

Застапништво на Христијаните…

Ако се служи Литургија на Претходно осветени Дарови, тогаш се чита:

 

ТРОПАРОТ на Св.Григориј Двоеслов (глас 4):

Иже од Бога свише Божественују благодат воспријем, славне Григорије, и Того силоју укрепљајем, евангелски шествовати изволил јеси, отонудуже у Христа возмездие трудов пријал јеси, всеблажене: Јегоже моли, да спасет души нашја.

Слава,

КОНДАК (глас 3):

Подобоначалник показалсја јеси Началника пастирем Христа, иноков чреди, отче Григорије, ко ограде небеснеј настављаја, и отуду научил јеси стадо христово Заповједем Јего; ниње жњ с ними радујешисја, и ликуеши в небесних кровех.

И сега,

Застапништво на Христијаните…

Господи помилуј (12 пати)

Потоа: Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух и сега и секогаш и во вечни векови. Амин.

Почесна од Херувимите и неспоредливо пославна од Серафимите/ навистина си Богородица, ние Те величаме.

Свешт. Слава Ти, Христе Боже, надеж наша, слава Ти.

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух и сега и секогаш и во вечни векови. Амин. Господи помилуј (3пати) Оче благослови.

И Свештеник – отпуст.

 

За редоследот на богослужбите…. (утрена)….

РЕДОСЛЕД НА УТРЕНА ВОСКРЕСНА (или НЕДЕЛНА)

ПОСЛЕ БОГ ГОСПOД         
ТРОПАР ВОСКРЕСЕН (2 пати)  СИ Богородичен 

Ако е Прв Глас
1 Гл. Иако, со камен, запечатено и од војници чувано Твоето пречисто тело, Си воскреснал по три дена, Спасителе, Кој, му даваш живот на светот
Затоа Ти пееа силите Небесни Животодавче, Сл: на Тв Воскр Христе, Сл: на царството Тв, слава на Тв промисла единствен Човекољубив.
СИ Кога Гаврил ти велеше Дево радувај се! Со гласот се овоплотуваше во тебе Господарот на сите, Св Кивот, како што рече праведниот Давид.
Се покажа поширока од небесата носејќи Го Твојот Создател.
Слава на Оној Кој се всели во тебе Слава на Оној Кој излезе од тебе. Слава на Оној Кој не ослободи со Твоето раѓање.

2 Гл. Кога Си слегол кон смртта, Животе бесмртен, тогаш адот Си го умртвил со блесок на божеството
А кога умрените од подземјето Си ги воскреснал, сите сили небески воскликнуваа: Животодавче Христе Боже, наш, слава Ти.
СИ Се е надмисловно, сите твои тајни се преславни Богородице. Иако со чистота си запечатеиа и во девство сочувана
Се покажа вистинска Мајка кога Го роди вистинскиот Бог: Него моли Го да се спасат душите наши.

 

3 Гл. Да се веселат небесните, да се радуваат земните, зашто Господ со Својата сила се покажа Господар.
Со смрт смртта ја победи, првенец од мртвите постана, од утробата на адот не избави и на светот му даде голема милост.
СИ Тебе, која си посредница во спасението на нашиот род те воспеваме Богородице Дево
Зашто со телото примено од тебе, Синот Твој и Бог наш откако прими страдание на крстот, не избави од распадливост како човекољубец.

 

4 Гл. Светлата проповед за воскресението штом ја дознаа Господовите ученички од ангелот и прародителската осуда ја отфрлија
Фалејќи се на апостолите им говореа: Се уништи смртта, воскресна Христос Бог, Кој на светот му дарува голема милост.
СИ Тајната скриена од памтивек непозната и за ангелите, преку тебе Богородице на земјата се јави Бог овоплотен во неслиено единство
И откако заради нас доброволно прими крст со кој го воскресна првосоздадениот, од смрт ги спаси душите наши.

 

5 Гл. Собеспочетното Слово на Отецот и Духот Кое од Дева се роди за спасение наше, да Го воспееме верни и да Му се поклониме
Зашто благоизволи со тело да се искачи на крст и смрт да претрпи и да ги воскресне умрените со славното воскресение Свое
СИ Радувај се врата Господова непроодна, радувај се стено и покров на оние што прибегнуваат кон тебе
Радувај се мирно пристаниште и неискусобрачна која по тело Го роди Творецот твој и Бог.
Постојано моли се за оние што и пеат и се поклонуваат на твојата Рожба.

 

6 Гл. Од ангелската сила на гробот Твој и стражарите премреа, и стоеше Марија во гробот барајќи го твоето пречистото тело
Но Ти Си го пленил адот не вкусувајќи од него, Си ја сретнал Дева дарувајќи живот. Господи Кој воскресна од мртвите, слава Ти.
СИ Ти Кој благословена Си ја нарекол Својата мајка, доброволно Си дошол да страдаш, откако засветли на крстот сакајки да го побараш Адама
Им рече на ангелите: Радувајте се со мене зашто се најде загубената драхма. Се мудро Си устроил, Боже наш слава Ти.

 

7 Гл. Со крстот Твој смртта Си ја разрушил, на разбојникот рајот Си му го отворил, на мироносиците плачот Си им го променил и на апостолите
Си им заповедал да проповедаат дека Си воскреснал Христе Боже, Кој на светот му даруваш голема милост.
СН Како сокровиште на нашето воскресение, оние кои во тебе се надеваат, Севоспеана, од јамата и длабочината на прегрешенијата изведи ги;
Зашто си ги спасила виновните за гревот, ти која си Го родила спасението наше; пред раѓањето беше Дева, во раѓањето си Дева и по раѓањето пак ос.тануваш Дева.

 

8 Гл . Од висините Си слегол Милосрден, погребение тридневно Си примил да не ослободиш од страданијата
Животе и воскресение наше, Господи, слава Ти. СИ Ти кој заради нас се роди од Дева и распнување претрпе Благи
Соборувајќи ја смртта со смрт и воскресението го најави како Бог, не презирај ги оние кои Си ги создал со раката Твоја.
Покажи го Твоето човекољубие Милостиви, прими ја таа што Те роди Богородица, која се моли за нас и спаси ги Спасителу наш луѓето од очајание.

 Ек – Седален – Ек – Седален – (Седелен од Осмогласник) Непорочни
Благословен си, Господи, научи ме на повелбите Твои. Ангелскиот собор се восхити, гледајќи Те сместен меѓу мртвите Спасителу
Смртната сила ја разори и со Себе Адама го подигна и од адот сите ги ослободи. Зошто мирото со милостивните солзи о ученички го растворивте?
Блескајќи во гробот, ангел на мироносиците им зборуваше:  Погледнете го гробот и сфатете, дека Спасителот воскресна од гробот.

Многу рано мироносиците трчаа кон Твојот гроб, плачејќи, но застана пред нив ангелот и рече:
Времето за плачење помина, не плачете, но воскресението објавете им го на апостолите.

Мироносици жени со миро пристигнаа кај гробот Твој Спасе и плачеа. Ангелот им рече: зошто со мртвите Живиот го мислите? Како Бог Он вос: од гр:

СЛ: Да се поклониме на Оца и Неговиот Син, и на Светиот Дух: На Св Троица, единосушна, со серафимите пеејќи: Свет, свет, свет си, Господи.
ИС: Откако Животодавецот Го роди Дево, Адам од гревот го избави. На Ева, радост наместо мака и подари;
и паднатите преку неа, кон живот ги обрати ткако од тебе се овоплоти Бог и човекот. Алилуја, алилуја, алилуја, слава Ти, Боже. (3)

Ек – Ипакој – Степени –  ☺Да внимаваме Прокимен
☺Се што дише, да Го фали Господа. Х: Се што дише, да Го фали Господа.

☺Фалете Го Бога во Неговата светиња, фалете Го во цврстината на силата Негова. Х: Се што дише, да Го фали Господа ☺ Да Го фали Господа
☺Премудрост, пазете, да го ислушаме светото Евангелие. Мир на сите. Х: И СО ДУХОТ ТВОЈ.
☺Од Светото Евангелие ќе се чита. Х: СЛАВА, ТИ, ГОСПОДИ, СЛАВА ТИ ☺ Да внимаваме. И све го кажува утреното Ев. СЛАВА ТИ ГОСПОДИ СЛАВА ТИ
Откако го видовме Христовото воскресение, да Му се поклониме на светиот Господ Исус, Единствениот безгрешен.
На Твојот крст се поклонуваме, Христе, и твоето свето воскресение го воспеваме и славиме.
Зашто Ти си наш Бог, и освен Тебе, друг не познаваме, и со Твоето име се именуваме.
Дојдете сите верни, да се поклониме на светото Христово воскресение, зашто, ете – преку крстот дојде радост за целиот свет.
Секогаш, благословувајќи Го Господа, да го воспеваме Неговото воскресение, зашто Он, откако претрпе распнување, смртта ја разруши со смрт.
Пс 50 Помилуј ме, Боже, поради големата Твоја милост, и заради големата Твоја добрина избриши ги беззаконијата мои.
Најнапред измиј ме од моето беззаконие и очисти ме од мојот грев, зашто беззаконието мое го знам и мојот грев е секогаш пред мене.
Пред Тебе единствениот згрешив и пред Тебе зло извршив, за да бидеш справедлив кога ќе пресудуваш и да победиш кога ќе судиш.
Ете во безз: сум зачнат и во грев ме роди мајката моја. Но Ти ја засака вистината во срцето, и внатре во мене ми ја објави непознатата и тајна прем: Твоја
Пороси ме со исоп, и ќе бидам чист; измиј ме и ќе бидам побел од снег. Дај ми да чујам радост и веселба, и ќе се зарадуваат коските мои ослабнати.
Сврти го лицето Свое од гревовите мои и избриши ги сите мои беззаконија. Создај чисто срце во мене, Боже, и дух вистински обнови во мене.
Не отфрлувај ме од лицето Свое и Светиот Дух Твој не одземај го од мене. Врати ми ја радоста, спасувајќи ме и со Својот моќен Дух зацврсти ме.
Беззакониците ќе ги научам да одат по Твоите патишта, и безбожниците кон Тебе ќе се обрнуваат. Избави ме од крвта, Боже, на моето спасение,
И јазикот мој ќе се зарадува на Тв: правда. Господи отвори ја устата моја и устата моја ќе ја објави похвалата Тв: оти да сакаше жртва јас ќе Ти ја прин:
Но сепалениците не ги сакаш. Жртвата пред Бога е смирен дух; срце понизно и смирено Ти, Боже не отфрлуваш.
Господи, направи му добро на Сион, според благоволението Свое, воздигни ги ѕидовите ерусалимски.
Тогаш ќе Ти бидат угодни жртвите на правдата, вознесувањата и жртвите сепаленици; тогаш на Твојот олтар ќе принесуваат телци.

 

Слава: По молитвите на апостолите, Милостиви, очисти ги нашите многубројни согрешенија.
И сега: По молитвите на Богородица, Милостиви, очисти ги нашите многубројни согрешенија.                                           

Помилуј ме Боже, поради големата Твоја милост и заради големата Твоја добрина, очисти ги моите беззаконија.

Воскресна Исус од гробот, како што прорече, ни даде живот вечен и голема милост.                                             
Ек – Канон 3 – Ек – Сед – 6 –  Ек – Кондак – Ик – 8 Те фалиме те благословуваме ти се поклонуваме Господи восхвалувајки те и превознесувајки те во сите векови
☺Богородица, и Мајката на светлината, во песни ја величаме.                                                                           * Гос Праз не се пее мојата душа го велича господ

Мојата душа Го велича Господа и мојот дух се зарадува во Бога, Спасителот мој.
Почесна од херувимите неспоредливо пославна од серафимите, нетлено Бога Словото што го роди, вистинса Богородица, тебе те величаме     ** По секој стих

Оти ја погледна смиреноста на слугинката Своја и, ете, отсега ќе ме ублажуваат сите родови;

Зашто Силниот ми направи големи дела и свето е Неговото име; и милоста Негова е од колено на колено за оние, што се бојат од Него.

Он покажа сила со раката Своја; ги распрсна оние што се гордеат со мислите во срцата свои;

Ги симна силните од престоли и ги воздигна смирените, гладните ги исполни со добра, а богатите ги отпушти празни;

Го прифати Израилот, Својот слуга, сеќавајќи се на милоста, како што им зборуваше на татковците наши, на Авраама и на семејството негово довека.

Ек      ☺Свет е Господ нашиот Бог  Х: Свет е Господ нашиот Бог ☺Зашто свет е Господ нашиот Бог Х: Свет е нашиот Бог
☺ Над сите луѓе е нашиот Бог Х: Свет е нашиот Бог се пее  –

СВЕТИЛЕН –  ФАЛИТНИ  Се што дише нека Го фали Господа. Фалете Го Г: на небесата фалете Го на височините. Тебе Ти прилега песна, на Бога.

Фалете Го, сите ангели Негови, фалете Го, сите војски Негови. Тебе, Ти прилега песна, на Бога.

Стихири, на 6. Да го извршат над нив напишаниот суд. Тоа ќе биде славата за сите Негови светии.          ** Нед  десет од Октоих, а  праз  4 или 6 минеј

Фалете Го Бога во Неговата светиња, фалете Го во цврстината на силата Негова.

Стихири, на 4  Фалете Го поради неговите сили, фалете Го поради многуте величија Негови.

Фалете Го со трубен звук, фалете Го со псалтир и гусли;

Стихири, на 2  Фалете Го со тимпани и во оро, фалете Го на струни и со свирка

Фалете Го со милозвучни кимвали, фалете Го со кимвали громогласни! Се што дише – нека Го фали Господа
С Евангелска или Стрихира на празникот И  Богородичен
Преблагословена си, Богородице, Дево, бидејќи Оној Кој се воплоти од тебе го плени адот, го повика Адама, клетвата се раскина
Ева се ослободи, смртта се умртви, и ние оживеавме. Затоа пеејќи да извикаме: благословен да е Христос Бог, Кој така благоволи, слава ти
СЛАВА НА ТЕБЕ, КОЈ НИ ЈА ПОКАЖА СВЕТЛИНАТА.
Слава на бога во височините и на земјата мир, меѓу луѓето добра волја.
Те фалиме, Те благословуваме, Ти се поклонуваме, Те славиме, Ти благодариме поради Твојата голема слава.
Господи Цару небески, Боже Оче Седржителу, Господи Сине Единороден, Исусе Христе и Свети Духу.
Господи Боже Јагне Божјо Сине на Отецот кој ги земаш гревовите на светот, помилуј не.
Ти Кој ги земаш гревовите на светот, прими ја молитвата наша. Ти Кој седиш од десно на Оца помилуј не, зашто Ти си Единсвет свет
Ти си Единствен Господ, Исус Христос, во слава на Бога Оца. Амин. Секој ден ќе Те благословувам и ќе Го фалам Твоето име вечно и во вечни векови.
Удостој не Господи, во овој ден да се сочуваме од грев. Благословен Си Господи Боже на нашите оци. И фалено и прославувано е Твоето име во веки. Амин.
Нека биде Господи, Тв милост на нас,како што се надевавме во Тебе. Благословен си Господи, научи ме на повелбите Твои. (3)
Господи, Ти си ни бил прибежиште од род во род. Јас реков: Господи помилуј ме и исцели ја мојата душа ашто згрешив пред Тебе.
Господи, кон Тебе прибегнав, научи ме да ја исполнувам Твојата волја, зашто Ти си мој Бог.
Зашто во Тебе е изворот на животот, во Твојата светлина ќе видиме светлина. Простри ја Твојата милост врз оние, кои Те познаваат.
Св Боже, Св Силни, Св Бесмртни, помилуј не (3) СИ Св Бесмртни помилуј не. Св Боже Св Крепки Св Бесмртни, помилуј не.   ТРОПАР праз, или …

Денеска е спасението на светот, да Му пееме на Воскреснатиот од гробот и зачетникот на нашиот живот.                ** Ако е 1357 Глас
Зашто, откако ја урна смртта со смрт, победа ни даде и голема милост.

 

Воскреснат од гробот, оковите адски Си ги раскинал, Си ја разрушил смртната пресуда, Господи, откако ги избави сите од непријателските замки. Откако, пак, им се покажа на апостолите, Си ги испратил на проповед и преку нив Си и го дал Твојот мир на вселената, Единствен милостиви.     ** Ако е 2468

Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух …  Тука започнува Светата Литургија

 

****************************

УТРЕНА – ПОЧЕТОК НА УТРЕНА СЕКОЈДНЕВНА

Св: Благословен е нашиот Бог постојано сега секогаш и во вечни векови.

Пс: Амин Слава ти Боже наш салва ти.
Пс: Царе Небесен, Утешителу, Дух на вистината кој си на секаде и се исполнуваш Само на погреб нема Царе Неб
Ризницо на добрините, Животодавче, дојди, вселисе во нас, очисти не од секаква нечистотија и спаси ги Благи, душите наши

Св Боже Св Силнии Св Бесмртни Помилуј не (3) Пресвета Троице помилувај не, Господи очисти ги гревовите наши, Владико прости ги беззаконијата наши
Свети посети не и исцелиги нашите слабости заради твоето име. Господи Помилуј (3) СИ
Оче наш кој си на небесата, да се свет името твое да дојде царството твое да биде вољата твоја како на небото така и на земјата
Лебот наш насуштен дај ни го денес, и прости ни ги долговите наши, како што им ги проштаваме и ние на нашите должници

И не воведувај не во искушение, но избави не од лукавиот.  ☺Зошто твое е .. АМИН Господи помилуј 12 СИ
Придете да Му се поклониме на царот, нашиот Бог, Придете да му се поклониме и да паднеме пред Христа царот и нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред самиот Христос, нашиот цар и Бог    **  Потоа (ПС19 и 20) не ги читаат, oсвен на бдение кога навистина не се читаат
Пс 19 Нека те послуша Господ во тежок ден, да те заштити Името на Бога Јаковов. Да ти испрати помош од светилиштето и од Сион да те подкрепи.
Нека си спомне за секоја твоја жртва, и сепалениците твои да бидат примени. Да ти даде Господ и она што ти Срце сака и сите твои помисли да ги исполни.
Ќе се зарадуваме на твоето спасение и во Името на нашиот Бог ќе се издигнеме. Да ги исполни Господ сите твои молби.
Сега знаеме дека Господ го спасува својот помазаник, го слуша од светите свои небеса, спасението е во силата на неговата десница.
Едни со коли други со коњи а ние со Името на Господ нашиот Бог се фалиме. Тие се сопнаа и паднаа а ние се кренавме и стоиме прави.
Господе спаси го Царот и послушај не кога ти се молиме Пс 20 Господе со твојата сила ќе се весели Царот и за спасението од тебе безмерно ќе се радува.
Ти му даде она што срцето негово посака и молбата на устата негова не ја одфрли зашто ти го пресретна со добри благослови
Mу возложи на главата венец со скапоцени камења. Тој побара од тебе живот а ти му даде долголетие во векови вечни.
Голема е славата негова поради спасението од тебе. Ти го покри со чест и величие. Ќе положиш на него вечен благослов развеселувајќи го со радоста на Лицето твое
Зашто Царот се надева на Господ и во милоста на Севишниот не се сомнева. Раката твоја ќе ги најде сите твои непријатели, десницата твоја ќе ги најде сите што те мразат
Кога ќе се разгневиш ќе ги направиш како огнена печка, гневот Господов ќе ги погуби и оган ќе ги проголта.
Ти ќе го уништиш плодот нивни на земјата и семето нивно меѓу човечките синови, зашто смислија против тебе зло, се договорија но не можеа ништо да направат.
Ти ќе ги поставиш како цел а од твоите лакови ќе пуштиш стрели во лицето нивно. Издигни се Господе со твојата сила. Ние ќе воспеваме и ќе ја прославуваме тв моќ
Спаси ги Господи Тв луѓе и благослови го Тв наследство. Победи на сите православни христијани  над противниците дарувај  пазејќи го со Тв крст Тв жителство.
СЛ: Христе Боже, кој добороволно си се издигнал на крстот, подари ги Тв добрини на Тв нов народ.
Со својата сила, зарадувај го Тв народ кој се именува со Тв Име, давајќи му победа над противниците, да го има Тв оружје на мирот, како непобедлива победа.
ИС: Севоспеана Богородице, како страшна и сигурна застапница, не презирај ги, Благодатна нашите молитви, утврди го православното жителство
Спаси го нашиот православен народ, кому си заповедала да владее и подај му победа, бидејќи си Го родила Бога, единствена благословена.
ЕК 3 ГП Амин. Во името на Господа, Благослови оче ☺Слава на Светата и единосушна, животворна и неразделна Троица, постоја …векови.  АМИН.

ШЕСТОПСАЛМИЕ Слава на Бога во висините, и на земјата мир, меѓу луѓето добра волја. (3) Господи, отвори ми ги усните и мојата уста ќе Те фали. (2)

3 Господи, колку многу се намножија непријателите мои! Мнозина се креваат против мене; мнозина велат за душата моја:
Нема спас за него во Бога. Но Ти, Господи, си застапник мој, слава моја; Ти ја подигаш главата моја.
Со гласот свој викам кон Господа и Он ме слуша од Својата света Гора. Легнувам, спијам и станувам, оти Господ ме чува.
Не се плашам од многу илјади луѓе, што од сите страни навалиле на мене. Стани, Господи! Спаси ме, Боже мој
Зашто Ти ги поразуваш сите мои непријатели и им ги здробуваш забите на грешниците. Од Господа е спасението. Твојот благослов нека биде на народот Твој.

37 Господи, во јароста Своја не карај ме и во гневот Свој не казнувај ме, зашто стрелите Твои се забија во мене, и Твојата рака тежи врз мене.
За телото мое нема лек од Тв гнев. Во коските мои нема мир од гревовите мои Зашто беззаконијата ја надвишија главата моја, како тешко бреме ме притиснаа.
Смрдат и гнијат раните мои поради безумието мое. Настрадав и се стопив сосема, цел ден натажен одам бидејќи одвнатре горам од оган, нема лек за телото мое.
Озлобен сум и прекумерно понизен; рикав поради воздишките на срцето мое. Господи, пред Тебе се сите мои желби, и мојата воздишка не е сокриена од Тебе.
Срцето ми се возбуди и ме напушти силата моја и светлината на очите мои и неа ја нема во мене. Моите пријатели и моите ближни се приближија и не се доближија
Застанаа подалеку од мене, а оние што ја бараа душата моја, зборуваа лошо и без основа и секој ден кроеја сплетки
А јас, пак, како глув не слушав и сум како нем, кој не ја отвора устата своја; станав како човек, што не слуша и што во устата своја нема прекор,
Зашто на Тебе, Господи, се надевав; Ти ќе ме услишиш, Господи, Боже мој. Оти си реков: да не се погордеат над мене моите непријатели
И кога ми се поколебаа нозете мои, тие изговорија лоши зборови над мене. Готов сум да паднам, и јадот мој секогаш е пред мене,
Беззаконието свое го признавам и ќе се смирувам поради гревот мој.
А непријателите мои живеат и се посилни стануваат од мене, и се намножија оние што неправедно ме мразат, па враќајќи ми зло за добро
Бидејќи бев за правда тие ме отфрлија како мртовец. Не оставај ме, Господи Боже мој, не отстапувај од мене. Побрзај да ми помогнеш, Господи Спасителу мој

62 Боже, Боже мој, кон Тебе поранувам; за Тебе зажедне душата моја. Колку пати за Тебе копнее телото мое на земјава пуста, неплодна и безводна?
И така се појавив во Светилиштето Твое, за да ја видам Твојата сила, и Твојата слава. Зашто милоста Твоја е подобра од животот
Устата моја ќе Те фали. Така ќе Те благословувам во животот мој, и во Твое име ќе ги кревам рацете мои. Како со маст и елеј се наситува душата моја
И со радосен глас ќе Те фали устата моја. Кога ќе се сетам за Тебе во постелата моја во утринските часови за Тебе размислувам
Зашто Ти си ми помошник и во сенката на твојата закрила ќе воскликнувам. Кон Тебе се приближи душата моја, Твојата десница ме поддржува.
А оние кои залудно го побараа мојот живот, ќе слезат во пеколот! Ќе бидат поразени со силата на мечот; ќе станат плен за лисиците.
А царот ќе се зарадува во Бога, и секој ќе се фали, кој во Него се колне, бидејќи ќе им се затне устата на оние што говорат неправда.
Размислувам за Тебе за време на ноќните стражи, зашто Ти си моја помош, и под сенката на Твојата закрила ќе се зарадувам.

Кон Тебе се приврза мојата душа, Твојата десница ме поддржа. СИ: Алилуја, алилуја, алилуја, слава Ти, Боже. (трипати, без меатнија). Господи, помилуј. (3) СИ:

Пс 87 Господи, Боже на моето спасение, дење Те призивам и ноќе сум пред Тебе:
За да дојде пред Тебе молитвата моја, приклони го увото Свое кон молбата моја, Господи зашто душата моја е полна со јад и животот се приближи до адот.
Се изедначив со оние што слегуваат во гроб, станав како човек без помош слободен меѓу мртвите
Како фрлени и ранети што лежат во гроб, за кои Ти веќе не се сеќаваш; тие се оттурнати од Твојата рака.
Ме положија во подземен ров, во мрак и во смртна сенка. Ја истури врз мене Твојата јарост, и со сите Свои бранови ме поразуваш.
Ти ги оддалечи од мене моите познати, ме направи одвратен за нив; затворен сум и не можам да излезам.
Очите мои ослабеа од сиромаштија; цел ден викам кон Тебе, Господи, ги протегам рацете кон Тебе. Зар на мртовци ќе правиш чуда?
Зар сенките ќе се кренат и ќе Те слават? Зар во гроб некој ќе кажува за Твојата милост и за Твојата вистина – во местото на распаѓањето?
Зар во темнината ќе ги познаат Твоите чудеса и во земјата на заборавот Тв: правда? Но јас повикав кон Тебе Господи и наутро молитвата моја Те испреварува.
Зошто, Господи, ја оттурнуваш душата моја и го одрваќаш лицето Свое од мене? Јас сум несреќен и од младини се мачам;
Се возгордеав, се смирив и изнемоштен сум.  Над мене се надви Твојата јарост, Твоите заплашувања наполно ме скршија.

Секој ден ме опкружуваат како вода: сите заедно ме опседнуваат. Ти го оддалечи од мене ближниот и пријателот; моите познати не се гледаат.

Господи Боже на моето спасение, дење и ноќе Те повикувам Тебе. Нека влезе пред Твоето лице мојата молитва;
Наклони го Твоето уво кон мојата молба. 102 Благословувај Го, душо моја, Господа, и целата моја внатрешност да Го благословува Неговото име.

Благословувај Го, душо моја, Господа и не заборавај ги сите Негови добрини, на Оној, Кој ги очистува сите твои беззаконија,
Кој ги исцелува сите твои болести; Кој го избавува од распаѓање твојот живот, Кој те овенчува со милост и со добрини.

Кој ја исполнува со блага твојата желба, како на орел ќе се обновува твојата младост.

Господ им дава милост и суд на сите онеправдани. Он му ги покажа Своите патишта на Мојсеја, на Израилевите синови – барањата Свои.

Штедар и милостив е Господ, долготрпелив и многумилостив. Он не се гневи до крај, ниту вечно се лути.
Он не ни направи ништо според нашите беззаконија и не постапи според нашите гревови.
Зашто, колку е големо растојанието од небото до земјата, толку е голема милоста на Господа спрема оние што се бојат од Него.
Колку е далеку исток од запад, толку ги оддалечил Он од нас нашите беззаконија.
Како таткото што ги милува синовите, така и Господ ги милува оние, кои се бојат од Него. Зашто Он го знае нашиот состав. Помни дека ние сме земја.
Дните на човекот се како трева; како полски цвет така прецутува тој; ќе дувне ли над него ветар и веќе го нема и местото веќе нема да се познава

А милоста на Господа е од век до век спрема оние, кои се бојат од Него, и правдата Негова е од синовите на синовите, кои го чуваат заветот Негов
И ги помнат заповедите Негови, за да ги исполнуваат. Господ го поставил Својот престол на небото, и царството Негово владее над се.
Благословувајте го Господа – сите ангели Негови, крепки по сила, кои го извршуваат Неговиот збор, слушајќи го гласот од зборот Негов
Благословувајте Го Господа – сите Негови војски, Негови служители, кои ја исполнувате волјата негова;
Благословувајте Го Господа сите Негови дела. По сите места на Неговото владеење благословувај Го, душо моја, Господа!   142 …

Господи, услиши ја молитвата моја, чуј го молењето мое поради Твојата вистина; услиши ме поради Твојата правда и не стапувај во суд со Твојот слуга
Зашто пред Тебе нема да се оправда ниту еден од живите. Непријателот ја прогонува душата моја, го понизил животот мој дури до земјата,
Ме остави во темнина како оние кои се одамна умрени; опадна духот мој во мене, се вознемири во мене срцето мое. Се сетив на дамнешните дни
И размислував за сите Твои дела, расудував за делата на Твоите раце. Ги протегнав кон Тебе рацете мои, душата моја е жедна за Тебе како сува земја.

Услиши ме поскоро, Господи: духот мој малакса; не одвраќај го лицето Свое од мене, за да не заприлегам на оние, што слегуваат во гроб.

Соопшти ми ја утрената милост Твоја зашто на Тебе се надевам Господи. Покажи ми го Господи патот по кој да одам, зашто кон Тебе ја вознесувам душ: моја

Избави ме, Господи, од моите непријатели, зашто при Тебе прибегнав. Научи ме да ја исполнувам волјата Твоја, зашто Ти си мојот Бог.

Твојот благ дух нека ме води по прав пат. Заради Твоето име, Господи, ќе ме оживиш Поради Твојата правда – ќе ја избавиш од неволја душата моја.

Според милоста Твоја истреби ги непријателите мои и погуби ги сите, кои ја измачуваат душата моја, зашто јас сум слуга Твој.

Услиши ме, Господи по Твојата правда, и не влегувај во суд со Твојот слуга. Услиши ме, Господи по Твојата правда, и не влегувај во суд со Твојот слуга.

Твојот благ дух нека ме води во земјата на правдата. СИ: Алилуја, алилуја, алилуја, слава Ти, Боже. (3)

ЕК  –  Припев Бог Господ ни се јави, благословен е оној што доаѓа во името Господово.

Стих 1. Фалете Го Господа, зашто е добар, зашто е вечна Неговата милост.
2. Ме заокружија од сите страни, но со Името на Господа ги одвраќав.

3. Нема да умрам но ќе живеам за да ги кажувам делата на Господа.
   4. Каменот што ѕидарите го отфрлија стана аголен камен. Од Господ е ова и чудесно е во нашите очи

   Потоа ако е Недела, продолжува со тропар и седални од Осмогласник
   Ако е Празник, продолжува со тропар и седални од Минеи

******************

 

За редоследот на богослужбите…. (вечерна)….

Денот во Православна Црква започнува со Вечерна Служба, кога ќе зајде сонцето.

Според денешната пракса, следниот ден Утрена, и веднаш по утрената Литургија. Оваа страна дава пример за редоследот на молитвите од Вечерна, Утрена и Литургија.

***********

1. Вечерна служба
2. Утрена служба (Воскресна / во Недела; Празнична / ако е голем празник; во Пост; ако е Господов празник или Богородичен / детално објаснување има во Минејот). Секоја утрена служба започнува со Шестопсалмието, а Презвитерот ги чита 10-те молитви.
3. Литургија

 Во Црквата постојат повеќе служби, утрена, часови, вечерна, изобразителна, канон, акатист, повечерие, полноќна ….

Сите овие се долги, и во пракса во градските цркви се служи само во недела и во празник, утрена со литургија. А во манастирите секој ден се служи утрена со литургија, и навечер Повечерие . Сите од овие служби се многу долги, така денес во целиот свет постои пракса делови од службата не се читаат или пеат. Пример, од утрена не се читаат првите два псалми 19 и 20, песните од канонот, и често песните и псалмите по канонот се прескокнуваат. На вечерна 2 и 3 псалм, на литургија тропарите на блаженствата, како и благодарствените молитви по причест.

Бдение значи Утрена, Вечерна и Литургија споени заедно во една подолга служба.

Бдението започнува околу 11 пред полноќ, и завршува во раните утрински часови. За разлика од редовните служби, на Бдение се читаат и се пеат сите молитви, песни и псалми.

*****************

Секоја служба заполнува со Царе Небесен и Трисвето, т.е. вака:

Царе Небесен, Утешителу, Дух на вистината кој си на секаде и се исполнуваш, ризницо на добрините животодавче. Дојди, вселисе во нас, очисти не од секаква нечистотија и спаси ги Благи, душите наши.

Трисвето: Свети Боже Свети Силни Св Бесмртни Помилуј не (3)

Пресвета Троице помилуј не, Господи очисти ги гревовите наши
Владико прости ги беззаконијата наши. Свети посети не и исцелиги нашите слабости заради твоето име. Господи Помилуј 3

Слава на Отецот и Синот и Св Дух, сега секогаш и во вечни векови, Амин. (кратенка С:И:)

Оче наш кој си на небесата, да се свети името твое да дојде царството твое да биде вољата твоја како на небото така и на земјата. Лебот наш насуштен дај ни го денес, и прости ни ги долговите наши, како што им ги проштаваме и ние на нашите должници. И не воведувај не во искушение, но избави не од лукавиот.

Св: Зошто твое е царството и силата и славата на Отца и Сина …

Х:  АМИН Господи, помилуј (12)

СИ: Пријдете да Му се поклониме на царот, нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред Христа Царот и нашиот Бог
Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред самиот Христос, нашиот цар и Бог

ОТПУСТ: Повеќето од слубите завршуваат со Отпуст, т.е. вака:

Св: Премудрост.
Х:   Благослови.
Св: Благословен е Христос, нашиот Бог, постојано сега секогаш и во вечни векови
Х:   Амин, Утврди ја Боже, светата православна вера на православните христијани, во вечни векови.
Св: Пресвета Богородице, спаси не .
Х:   Почесна од херувимите и неспоредливо пославна од серафимите
Нетлено Бога Словото, што го роди, вистинска Богородице, тебе ние те величаме.
Св: Слава Ти, Боже, надеж наша, слава Ти.
Х.   СИ: Господи Помилуј (3) Оче Благослови.
Свештеникот прави Отпуст и го спомнува светителот чиј што е храм, и светиот, на кого се пее службата

**********************

РЕДОСЛЕД НА ВЕЧЕРНА СЛУЖБА
Благословен е нашиот Бог постојано сега секогаш и во вечни векови. Амин
Слава Ти Боже Слава Ти –  Царе Небесен – Свети Боже – СИ – Пресвета Троице – ГП3 – СИ – ОЧЕ НАШ – ГП12
Пријдете да Му се Токлониме на Царот, нашиот Бог

Пријдете да Му се поклониме и да паднеме пред Христа – Царот и нашиот Бог
Пријд да Му се покл.. и да паднеме пред Самиот Христос, нашиот Цар и Бог.

Пс 103
Благословувај Го, душо моја, Господа, Господи, Боже мој, ти си се возвеличил; во слава и велелепие си се облекол;
Ти си се облекол во светлина како со облека, си го прострел небото како шатор; со вода си ги покрил Твоите дворови,
Облаците си ги направил за да одиш по нив, кога се движиш – ветрот Ти служи како крилја.
Ветровите ги правиш Свои гласници, а слугите Свои огнен пламен. Ти си ја поставил земјата на цврсти основи, таа нема да се разниша никогаш.
Си ја покрил со бездна како со облека, води ќе стојат на горите. Од твојата закана тие бегаат, од гласот на твојот гром се бојат.
Се издигаат горите, се спуштаат долините на места што си им ги определил.
Си поставил граница преку која нема да преминат, ниту ќе се вратат да ја покријат земјата.
Се управил извори во долините, меѓу горите течат води, ги напојуваат сите полски ѕверови, дивите магариња ја гаснат жедта своја.
При нив живеат птици небесни, меѓу камењата пуштаат глас. Ти ги напојуваш горите од своите височини, од плодовите на твоите дела се наситува земјата
Ти правиш да расте трева за добитокот и растение за потреба на луѓето, за да произведат леб од земјата
И виното што го весели срцето на човекот и елејот од кој блеска лицето негово, и лебот што го закрепнува срцето на човекот.
Се заситуваат дрвјата по полето ќедрите ливански, што си ги посадил, на нив птиците си прават гнезда, елките им се живеалишта на штрковите
Високите гори на срните, камењата прибежиште на зајаците. Он ја создзл месечината да ги определува времињата, сонцето го знае својот запад. Спушташ темнина и настанува ноќ, тогаш излегуваат сите горски ѕверови, лавовите рикаат за плен и бараат од Бога храна за себе.
Изгрева сонцето, а тие се собираат и легнуваат во своите легла; човекот излегува по своја работа и работи до вечерта.
Колку се многубројни делата Твои, Господи! Се си направил премудро; земјата е полна со Твоите созданија.
А тоа море е големо и пространо; таму се движат безброј лазачи, мали и големи животни; таму пловат кораби
Таму е чудовиштето што си го создал да игра во него. Сите тие од Тебе чекаат да им дадеш храна навреме.
Им даваш – примаат, ја отвораш раката Своја – се наситуваат со блага; го одвратиш ли лицето Свое – се збунуваат, им го одземаш ли духот нивни – умираат и во земјата своја се враќаат.
Го праќаш ли духот Свој – се создаваат; Ти го обновуваш лицето на земјата.
Нека пребива славата на Господа вечно; нека се весели Господ за делата Свои!
Погледнува ли кон земјата, и таа се тресе; се допре ли до горите, тие чадат.
Ќе му пеам на Господа преку целиот мој живот, ќе му пеам на мојот Бог се додека постојам. Нека Му биде мила беседата моја!
Ќе се веселам во Господа. Нека ги снема грешниците од земјата, и беззаконици да нема веќе! Благословувај Го, душо моја, Господа!
Сонцето го знае својот запад. Ти ја простираш темнината и настапува ноќ.

Колку се многубројни Твоите дела, Господи! Се си направил премудро. Слава, и сега: Алилуја, алилуја, алилуја, Слава Ти, Боже. (3).
За време на пс 103 презвитерот ги кажува следните молитви
1. Господи дарежлив и милостив, долготрпелив, многумилостив, послушај ја нашата молитва и почуј го гласот на нашето молење, направи од нас образец на доброто
Упати не по твојот пат за да одиме по твојата вистина, развесели ги нашите срца за да се плашат од твоето свето Име зашто ти си голем и правиш чуда.
Ти си Господи единствен Бог и нема сличен на тебе меѓу боговите, ти си силен во милоста и благ си во силата
За да им помагаш, да ги утешуваш и да ги спасуваш сите што се надеваат на твоето свето Име, зашто тебе ти прилега секоја слава чест и поклонување на От..
2. Господи во јароста твоја да не не караш ниту во гневот твој да не казнуаш но направи ни според твојата милост, лекар и исцелител на нашите души,
Упати не кон пристаништето на твојата волја, просвети ги очите на нашите срца за спознавање на твојата вистина
И дарувај ни да го поминеме мирно и безгрешно останатото време од денешниот ден и сето време од нашиот живот по молитвите на Св Богородица и на сите светии, зашто твоја е власта..
3. Господи Боже наш сети се на нас твоите грешни и непотребни слуги кога го повикуваме твоето свето и почитувано Име
И не посрамувај не во чекањето на твојата милост, дарувај ни Господи се што молиме за спасение
И удостој не од се срце да те сакаме и да се плашиме од тебе и во се да ја исполнуваме твојата воља, зашто си добар и човекољубив Бог и тебе слава ти вознесуваме на От..
4. Господи кој си воспеван од светите сили со постојани песни и непрестајни славословија, исполни ги нашите усни со пофалби кон тебе, за да го величаме твоето свето Име, дај ни заедница и
наследство со сите кои вистински се плашат од тебе и ги пазат твоите заповеди, по молитвите на Св Богородица и на сите твои светии, зашто тебе ти прилега секоја Слава Чест и Покл..
5. Господи Господи, кој држиш се со твојата пречиста дланка, кој си долготрпелив кон сите нас и жалиш поради нашите зла,
Спомни си за твоето милосрдие и за твојата милост, посети не со твојата добрина и дај ни со твојата благодат во останатото време на овој ден да ги одбегнуваме различните итрини на лукавиот,
И запази го чист нашиот живот со благодатта на твојот Св Дух, по милоста и човекољубието на твојот единороден Син,
Со него со благословен со пресветиот благиот и животворен твој Дух, сега..
6. Боже голем и дивен, кој со неискажлива благост и богата промисла управуваш се, си ни дарувал и световни добра и си ни го испратил ветеното царство со даруваните добра,
Си ни направил пат во изминатиот дел од денот за да се запазиме од зло, дарувај ни останатото време да го завршиме непорочно пред твојата света слава,
И да те воспеваме тебе единствениот благ и човекољубив Бог наш. Зашто ти си Бог наш и тебе слава ти вознесуваме на Oт..
7. Боже голем и севишен кој си единствен бесмртен и живееш во непристапна светлина, со премудрост си го создал целото создание, си ја разделил светлината од темнината,
Сонцето си го поставил да владее со денот, а месечината и ѕвездите со ноќта и во овој час си не удостоил нас грешните со исповедание да излеземе пред твоето лице
И да ти принесеме вечерно славословие. Човекољубив, ти самиот исправија нашата молитва како кадило пред тебе и примија како мирис на благоухание,
Сај ни да ги поминеме мирно оваа вечер и ноќта што доаѓа, облечи не во оружјето на светлината, избави не од ноќен страв и од се што се движи ноќе,
Сај ни сон што си ни го дарувал за смирување на нашите немоќи ослободен од ѓаволските привиденија.
Да Владико, дарителу на добрини, и на нашите постели ноќе умилно да го спомнуваме твоето Име
И просветени со размислување за твоите заповеди во душевна радост да се разбудиме за прославување на твојата добрина
Принесувајќи кон твоето милосрдие молби и молитви за согрешенија наши и на сите твои луѓе кој ги посети со милоста,
По молитвите на пресвета Богородица, зашто си добар и човекољубив Бог и тебе слава ти вознесуваме на Oт…

Ек:  

Во пракса, во црква на служба, или се пее само првиот псалм, или по неколку стихови од сите 3 псалми, 1, 2, 3

Пс 1 Блажен е оној човек што не оди на совет безбожнички, не застанува на патот на грешници и не седи во друштво на развратници
Па му омилел законот на Господа и во законот Негов дење и ноќе се поучува;
Тој е како дрво посадено крај извор вода, кое својот род го дава навреме, и чиј лист не вене; и во се што прави, напредува.
Но не се такви безбожниците; тие се како прав, што го растура ветрот по земјата.
Затоа безбожниците нема да се одржат на судот, ниту грешниците – во соборот на праведниците.
Зашто Господ го знае патот на праведниците; патот, пак, безбожнички, води кон погибел. 

Пс 2 Зошто се бунат народите и племињата смислуваат лоши работи
Се креваат царевите земски и кнезовите се собираат заедно против Господ и неговиот Помазаник:
Да ги раскинеме врските нивни и да го отфлмиме од себе јаремот нивни.
Оној кој живее на Небесата ќе им се смее и Господ ќе ги исмее.
Тогаш во гневот свој ќе им говори и со јароста своја ќе ги збуни:
Јас го помазав Царот свој на Сион на мојата Света Гора. Ќе го кажам определението.
Господ ми рече: Ти си Син мој, јас денес те родив.
И побарај од мене и ќе ти ги дадам народите во твое наследство, и краиштата на земјата во твоја власт.
Ти ќе ги пасеш со железен жезал, ќе ги разбиваш како грнчарски сад. Е сега цареви вразумете се, поучете се судии земни.
Служете му на Господ со страв и радувајте се со трепет.
Почитувајте го Синот, та да не се разгневи, и на патот свој да не погинете, зашто неговиот гнев брзо ќе се разгори.
Блажени се сите кои на него се надеваат.
Пс 3 Господи колку многу се намножија непријателите мои, мнозина се креваат против мене, мнозина велат за душата моја: Нема спас за него во Бога.
Но ти Господи си застапник мој, слава моја, ти ја подигаш главата моја. Со гласот свој викам кон Господ и Он ме слуша од својата Света Гора.
Легнувам спијам и станувам оти Господ ме чува. Не се плашам од многу илјади луѓе што од сите страни навалиле на мене.
Стани Господи, спаси ме Боже мој. Зашто ти ги поразуваш сите мои непријатели и им ги здробуваш забите на грешните.
Од Господ е спасението, твојот благослов нека биде на народот твој.

ЕК:

Господи повикав кон Тебе: услиши ме Услиши ме, Господи.
Господи, повикав кон Тебе: услиши ме Чуј го гласот на молењето мое, кога повикувам кон тебе Услиши ме, Господи.
Нека се исправи пред Тебе молитвата моја како темјан, а воздигањето на рацете мои – како жртва вечерна. Услиши ме, Господи.

Постави, Господи, стража пред устата моја и врата на усните мои. Не давај да застрани срцето мое кон зборовите лукави, да врши грешни дела. – – Пс 140

Јас нема да се здружам, со луѓето кои вршат беззаконија и со нивните избраници.

Нека ме казнува праведникот со милост и нека ме кара, но на грешникот не му давај елеј да ја помаже главата моја.

Зашто и молитвата моја се противи на нивната злоба, кога ќе се распрснат по стрмни камења.

Ке се чујат зборовите мои, зашто се пријатни, како грутка земја кога ќе падне и се растура, така се растурија коските нивни во пеколот.

Но кон Тебе Господи, Господи, се управени очите мои; во Тебе се надевам, не одземај ја душата моја.

Запази ме од стапиците што ми ги поставија, и од соблазната на оние што вршат беззаконие. Грешниците нека паднат во своите мрежи, само јас ќе поминам.

Со гласот свој повикав кон Господа, со гласот свој Му се помолив на Гос… – – Пс 141 Ке го излијам пред Него молењето мое маката моја пред Него ќе ја кажам.

Кога изнемоштуваше духот мој, Ти ја знаеше мојата патека. На патот, по кој одев, тие стапица ми поставија.

Се обѕирав на десно и гледав,и немаше никој што ме познава. Немаше каде да избегам, никој не се грижеше за душата моја.

Повикав кон Тебе, Господи, и реков: Ти си мојата надеж и мој дел во земјата на живите.
Прими ја молитвата моја, зашто се понизив многу. Избави ме од моите гонители, оти тие се посилни од мене.

На10: Изведи ја од темнина душата моја, за да го прославувам името Твое. 9. Мене ќе ме чекаат праведните, додека не ме вратиш.

На 8: Од дното на душата повикав кон Тебе, Господи. Господи чуј го гласот мој. – – Пс 129  7. Ушите Твои нека го чујат гласот на молењето мое.

На 6  Господи, ако гледаш на беззаконијата, тогаш кој ќе се одржи, Господи? Но во Тебе има простување.

Заради името Твое, Те чекав долго Господи, чекаше душата моја на Твојот збор, душата моја се надеваше во Господа.

На 4: Од утрената стража, па до ноќта, од утрената стража нека се надева Израилот во Господа.

Зашто милоста е во Господа и во Него има обилно избавување. И Он ќе го избави Израилот од сите беззаконија негови.

На 2  Фалете Го Господа сите народи, прославувајте Го, сите луѓе. Псалм 116

Зашто се зацврсти Неговата голема милост во нас, и вистината Господова останува вечно. СИ: Богородичен..
Ако има влегување (вход), кога ќе заврши пеењето, ѓаконот кон свештеникот тивко вели: На Господа да Му се помолиме.

Свештеникот, тивко ја кажува молитвата на влегувањето (входот):
Навечер, и наутро, и напладне Те славиме, благословуваме, благодариме и Ти се молиме,
Владико, исправи ја нашата молитва како кадило пред Тебе, и не ги наклонувај нашите срца во зборови или мисли лукави: но избави не од сите што ги ловат нашите души
Зашто кон Тебе, Господи, Господи, се нашите очи, и во Тебе се надеваме, да не не посрамиш, Боже наш. Зашто Тебе Ти прилега … АМИН

Благослови го Владико Светото Влегување Св Благословено е влегувањето на твоите светии постојано сега … Ѓ Амин. Премудрост Прости

Тивка Светлина на Св слава на бесмртниот Отец небесниот светиот и блажениот Исусе Христе.
Откако зајде сонцето ја видовме вечерната светлина, Му пееме на Оца, Сина и Св Дух Бог.
Достоен си во сите времиња да бидеш пеен од гласовите на препо… Сине Божји, Кој живот даваш. Затоа светот Те слави.
Ѓ: Да внимаваме. Св: Мир на сите. И со духот Твој. ѓ: Премудрост, да внимаваме.
Сабота гл 6, пс 92: Господ се зацари, се облече во велелепие. Стих:Се облече Господ во сила и се опаша. Ако е Бог Господ…Прокимени:

Стих: Затоа што вселената ја зацврсти, и нема да се разниша. Стих: На Твојот дом, Господи, му припаѓа светост за долго време.

Недела  гл 8, пс 133: Благословувајте го сега Господа, сите раби Господови.  Стих: Што стоите во храмот на Господа, во дворовите од домот на нашиот Бог.
Понеделник гл 4, пс 4: Господ ќе ме услиша кога ќе Го повикам. Стих: Кога викам, ме услиша Бог, правдата моја.

Втор гл 1, пс 22: Милоста Твоја, Господи, ќе ме придружува во сите денови на мојот живот.
Стих: Господ ме напасува и од ништо нема да ме лиши; на место тревливо, таму ќе ме всели.

Среда гл 5, псалм 53 Боже, со името Твое, спаси ме, и со силата Твоја, суди ми.Стих: Боже, услиши ја молитвата моја, чуј ги зборовите од устата моја.

Четврток  гл 6, пс120 Мојата помош е од Господа, Кој ги создаде небото и земјата. Стих: Ги кренав очите кон горите; од каде помош ќе ми пристигне?

Петок гл 7, пс 58: Боже, застапник мој Си Ти, и милоста Твоја ќе ме пресретне.
Стих: Ослободи ме од моите непријатели, Боже, и од оние кои стануваат против мене, избави ме.

Ако е предвидено според типикот, паримии. Пред секое читање, ѓаконот Премудрост,: Од Битие, или Приказни, или Од Соборното послание, , Да внимаваме.

Ѓ: на секојдневната вечерна, ектенијата: Да речеме, сите… не се кажува, но по прокименот, веднаш: Удостој не, Господи:
Да речеме, сите, од сета душа, и од сета наша помисла, да речеме. Господи, помилуј. Господи, Седржителу, Боже на оците наши, Ти се молиме, услиши не, и помилуј. Господи, помилуј.Помилуј не, Боже, по големата Твоја милост, Ти се молиме, услиши не, и помилуј: и останатото.  Господи, помилуј. (трипати)

Зашто Си, милостив и човекољубец Бог, и Тебе слава Ти вознесуваме, на Оца, и Сина и Светиот Дух, сега и секогаш, и во вечни векови. : Амин.
Удостој не, Гос оваа вечер да се сочуваме од грев. Благословен Си, Господи, Боже на нашите оци. И фалено и прославувано е Твоето име во векови. Амин.
Нека биде, Твојата милост на нас Господи, како што се надевавме во Тебе. Благословен си, Господи, нучи ме на повелбите Твои. Благословен Си, Владико вразуми ме со повелбите Твои. Благословен Си, Свети, просвети ме со повелбите Твои. Господи, Твојата милост е вечна, делата на Твоите раце не презирај ги. Тебе Ти прилега пофалба, Тебе Ти прилега пеење, Тебе Ти прилега слава – на Оца и Сина и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин.
Г: Да ја исполниме вечерната молитва пред Господа.: Господи, помилуј. Заштити, спаси, помилуј и сочувај не, Боже, со Твојата благодат. Господи, помилуј.

Оваа вечер, да биде: совршена, света, мирна и безгрешна, од Господа просиме:: Подај, Господи. ***  Зашто Си благ и човекољубив Бог, и Тебе слава …. Амин

С:Мир на сите. И со Духот Твој. Ѓ Главите наши, да ги приклониме пред Господа. На Тебе, Господи. Молитвата на главоприклонувањето. Потоа свештеникот:

Нека биде благословена и прославена, власта на Твоето царство, на Оца и Сина и Светиот Дух сега и секогаш, и во вечни векови.: Амин.

Стих 1: Ги кревам очите мои кон Тебе, Кој живееш на небото. Ете, како што се очите на слугите свртени кон рацете на господарите нивни, како очите на  слугинката – кон раката на господарката нејзина, така, и нашите очи гледаат кон Господа, нашиот Бог, се додека не се смилува. Стих 2: Смилуј се на нас, Господи, смилуј се, зашто многу сме понизени со презир; зашто се преполни душата наша од навреди на силните и од понижување на горделивите.

Сега го отпушташ Својот раб со мир, Владико, според зборовите Твои;
Зашто очите мои го видоа спасението Твое, што си го приготвил пред лицето на сите народи;
светлина за просвета на незнабожците, и слава на Твојот народ, Израилот. 

Трисвето,.. Оче наш… Тропари
Помилуј не, Боже… Премудрост. Благослови. Св: Благословен е Христос, нашиот Бог, постојано сега …

АМИН Утврди ја Боже, светата православна вера на православните христијани, во вечни векови.Све: Пресвета Богородице, спаси не .

Почесна од херувимите и неспоредливо пославна од серафимите, нетлено Бога Словото, што го роди
Вистинска Богородице, Тебе ние те величаме.

Слава Ти, Боже, надеж наша, слава Ти. СИ: ГП (3) Оче Благослови.

Свештеникот прави Отпуст и го спомнува светителот чиј што е храм, и светиот, на кого се пее службата.
Ако е света Четириесетница, или некој пост Алилуја се пее, по Сега го отпушташ… кажувај ги овие тропари, ѓлас 4:

Богородице Дево, радувај се благодатна Марие, Господ е со тебе, благословена си ти меѓу жените и благословен е плодот на твојата утроба, зашто си го родила Спасителот на нашите души.(поклон) Слава: Крстителу Христов, спомни не сите за да се избавиме од нашите беззаконија, зашто Тебе Ти се даде благодат, да се молиш за нас. (поклон) И сега: Молете се за нас, свети апостоли и сите светии, да се избавиме од беда и неволја, зашто во вас стекнавме застапници пред Спасителот. (поклон) Прибегнуваме под Твојата добросрдечност Богородице. Не презирај ги нашите молитви во неволја, туку избави не од опасност, единствена чиста, единствена благословена. (нема поклон) Господи, помилуј.(40 пати)

Слава, и сега: Почесна од херувимите и неспоредливо пославна од серафимите, нетлено си го родила Бога Словото, тебе, која си Богородица, те величаме.

Во името на Господа, благослови оче! Свештеникот: Благословен е Христос, нашиот Бог, постојано, сега, и секогаш, и во вечни векови. АМИН

Небески Цару, закрепи го благочестивиот православен народ наш, верата утврди ја, народите укроти ги, светот смири го, овој свет храм (ако е манастир: оваа света обител) чувај го добро, порано починатите наши оци и браќа, всели ги во населбите на праведниците, и прими не нас во покајание и исповед, зашто си добар и човекољубец. И веднаш, три метании со молитвата наСвети Ефрем:

Господи и Владико на мојот живот, не давај ми дух на леност, безволност, властољубие и празнословие. Метанија.

Даруј ми, пак, како на Твој раб, Дух на целомудреност, смиреност, трпение и љубов. Метанија.

Еј, Господи, Цару, дај ми да ги согледам моите прегрешенија за да не го осудувам мојот брат, зашто Си благословен во вечни векови. Амин.Метанија.Потоа, Трисвето. А по Оче наш… Господи, помилуј. (12 пати)
Сесвета Троице, единосушна сило, неразделно царство, причина за сите добрини, покажи добра волја кон мене, грешниот, утврди го, вразуми го моето срце, отфрли секаква моја нечистотија, просвети ја мојата мисла, та секогаш да Те славам, и да те опевам, да Ти се поклонувам и да велам: Еден е свет, еден е Господ, Исус Христос, за славата на Бога Оца. Амин.
Нека биде благословено името Господово, од века и до века.(3).

Слава, и сега: Потоа, псалм 33: Ќе го благословувам Господа во секое време…види страна:128, и псалм 144: Ќе Те превознесувам, Боже мој… види стр: 761 од Св.Писмо. По се, Достојно е…Слава, и сега: Господи, помилуј,(3). Благослови.

И Отпуст. Ова се прави во Великиот пост.

Ако е друг пост, и се пее Алилуја, по метаниите и Трисветото, и по возгласот: Зашто твое е царството… Господи, помилуј, (12 пати), Слава, и сега: И пак Господи, помилуј, (трипати).Благослови.И Отпуст

 

 

За Богослужбите….

Богослужби, Богослужење (грч. Λατρεία, διακονία, Λείτυργία), е заедничарење преку црковните служби кои се вршат во храмот јавно, за сите верни. Се делат на служби со дневен, неделен и годишен циклус:

Дневни служби (Часослов): деветти час, вечерна и повечерие; полуноќница, утрена и први час; трети час и шести час и Литургија (или, наместо неа изобразителна).

Седмични служби (Октоих): понеделник – на архангелите и ангелите; вторник – на Претечата и Крстител Јован; среда и петок – на Чесниот Крст; четврток – на светите апостоли и св. Николај; сабота – на светите и упокоените; недела – посебен ден во седмицата, на Христовото Воскресение.

Годишни – празници утврдени со Црковниот календар (минејски отсек), и неподвижни празници, поврзани со Пасха (триоден отсек).

За извршување на богослужбите во храмот, потребни се посебни услови – свештенство, верни, боглсужбени предмети и место.

Според зборовите на св. Јован Кронштадски, „секоја богослужба е взаемно служење на Бога на луѓето, и на луѓето на Бога.. сладок разговор на човекот со Бога, и молба за своите потреби.“ Богослужвите се неисцрпен извор на благодатта Божја, преку кој се хранат, напииваат, чистат и зајакнуваат, се осветуваат душите на верните, и се соединуваат со својот Творец. Оттука е и потребата за редовно одење на богослужбите. Богослужвите се основа и срж на Христијанството, затоа што преку нив се остварува жива заедница со Живиот Бог. Заснована на Светото Писмо и Светото Предание, секоја богослужба е круна на полнотата на духовниот живот на Црквата, и секој нејзин верник поединечно, како дел на нејзиното Тело.

Устројството и поредокот на богослужбите низ вековите се обликувал во самата Црква. Покрај секоја видлива и функционална карактеристика, секој дел и обред во богослужбата има и прецизно определен символички смисол.

БОГОСЛУЖБЕНИ КНИГИ

1. Осмогласник (Октоих)
2. Посен Триод
3. Службеник
4. Требник
5. Цветен Триод
6. Часослов

 Пеачот / Хорот, користи Часослов, Минеи, Осмогласник (Октиох), а Свештеникот и Ѓаконот користат Служебник. Зборот Октиох и Осмогласник имаат исто значење. И пеачот и клирот (свештенството) пред секоја служба треба да го видат точниот редослед, од книгата ТИПИК

Постојат два типика: Ерусалимски и Цариградски. Ерусалимскиот е постар, службите од овој се пообемни, и затоа има поголем авторитет.

Книгата МИНЕИ

Во минејот се наогаат Стихири, Канон, Седални, Тропари, Светилни… за секој празник посебно

Во осмогласник, истите песни, за секој глас посебно. (кој глас е денес, може да се види од календарче). Постојат Гласови, овие се менуваат секоја недела, кога ќе заврши 8 от почнува 1 от.

Пр. Ако е Недела 4 глас, псалтот отвора Осмогласник, во делот за 4 Глас и ги пее сите песни, седални, кондаци, тропари, канонот… од тој глас. Ако е празник отвора минеј, го бара празникот во минејот и тука ги пее сите песни за тој Светител (тропари, кондаци, седални…). Постојат 12 минеи со празник за секој ден.

 *****************************

Современный литургист А.С. Кашкин все богослужебные книги разделяет на три группы:

1. Книги, содержащие службы суточного круга: Служебник, Чиновник архиерейского священнослужения, Часослов и Псалтирь Следованная (II часть).

2. Книги, содержащие молитвословия седмичного круга богослужения: Октоих и Псалтирь Следованная (I часть).

3. Книги, содержащие богослужебные тексты годичного круга (а также указания относительно совершения этих служб): Минея (все её виды), Триодь Постная, Триодь Цветная, Евангелие, Апостол, Типикон.

Особняком стоит Ирмологий, так как в этой книге содержатся выборочные песнопения всех трёх кругов богослужения.

Остальные книги, используемые в современных православных храмах, вроде «Службы Страстной седмицы» или различных изданий, излагающих порядок служб первой седмицы Великого поста или пасхальной службы, по мнению Кашкина, не имеют статуса канонических богослужебных книг, — это всего лишь пособия

Богослуже́бные кни́ги в Православии:

Служебник аналойный, Служебник карманный, Чиновник архиерейского священнослужения, Часослов, Октоих, Минея общая, Минея праздничная, Минеи месячные, Минея дополнительная, Триодь Постная, Триодь Цветная, Ирмологий, Ирмологий нотнаго пения, Ирмологий нотный, Типикон, или Устав, Требник большой, Требник малый, Последование молебных пений, Чинопоследование соединяемых из иноверных к Православной Церкви, Чин действия, каким образом совершается Высочайшее Е. И. В. коронование, Правильник, Акафистник, Канонник, Месяцеслов (богослужебная книга), Молитвослов, Иерейский молитвослов, Богослужебные указания, Православный календарь, Православный Богослужебный сборник, Обиход церковного пения.

***********************

Liturgical book

Byzantine Rite

Acolouthia

1. Horologion (Greek: Ωρολόγιον; Slavonic: Часocлoвъ), or Book of Hours,
2. Euchologion (Greek: Ευχολόγιον, Slavonic: Службникъ, Sluzhebnik). The Great Euchologion contains the clergy parts of Vespers, Matins, the three Divine Liturgies, Compline and Midnight Office, the Lenten Hours. It also contains the complete services (including the parts for reader and chanters) for the Sacred Mysteries (Sacraments), Funeral, Monastic Tonsure, Consecration of a Church, and other occasional services. For convenience, the contents of the Great Euchologion in the Slavic tradition have been divided up as follows:

1. Litourgicon (Slavonic: Sluzhebnik) — contains Vespers, Matins and the three Divine Liturgies
2. Archieratikon (Slavonic: Chinovnik) — contains the parts of services performed by a bishop
3. Euchologion (Slavonic: Trebnik) — omits the portions contained in the Litourgicon and Archieratikon, and adds other minor acolouthia (such as the blessing of an Iconostasis, Holy Vessels, Vestments, etc.)

 Sequences

Into this fixed framework, numerous movable parts of the service are inserted. These are taken from a variety of liturgical books:

1. Psalter(Greek: Ψαλτήριον, Psalterion; Slavonic: Ѱалтырь or Ѱалтирь, Psaltyr’ ) – A book containing the 150 Psalms divided into Kathismatatogether with the Biblical Canticles which are chanted at Matins. The Psalter is used at Vespers and Matins, and normally contains tables for determining which Kathismata are to be read at each service, depending upon the day of the week and the liturgical season of the year.

2. Octoechos(Greek: Παρακλητική, Slavonic: Октоихъ, or Осмогласникъ) – Literally, the Book of the “Eight Tones” or modes. This book contains an eight-week cycle, providing texts to be chanted for every day of the week at Vespers, Matins, Compline and (on Sundays) the Midnight Office. Each week, the hymns are sung in a different liturgical Mode or Tone. The origins of this book go back to compositions by St. John Damascene.

3. Menaion(Greek: Μηναίον; Slavonic: Минеѧ, Mineya) – A twelve-volume set which provides all liturgical texts for each day of the calendar year (including the akrosticha for the Irmologion). The twelve volumes correspond to the months of the year. The liturgical year begins in September, so the first volume of the Menaion is September.

4. Sticherarion(Greek: Στιχηραριὸν, today Δόξασταριον) was called a chant book usually with musical notation. It is subdivided in the stichera for the cycle of the fixed feasts according to the yearly cycle between September and August (Menaion). The cycle of mobile feast is subdivided into two books. The first called Triodioncontains the stichera sung during Lent and the Holy week, the second called Pentecostarion contains the post-paschal period between Easter and Pentecost, the weekly cycle after Pentecost until the Sunday of All Saints.

5. Triodion(Greek: Τριῴδιον, Triodion; Slavonic: Постнаѧ Трїωдь, Postnaya Triod’ ; Romanian: Triodul) — Also called the Lenten Triodion. During Great Lentthe services undergo profound changes. The Lenten Triodion contains propers for:

• the Pre-Lenten Season
• the Forty Days of Great Lent itself
• Lazarus Saturday and Palm Sunday
• Holy Week

6. Pentecostarion(Greek: Πεντηκοστάριον, Pentekostarion; Slavonic: Цвѣтнаѧ Трїωдь, literally “Flowery Triodon”; Romanian: Penticostar) – This volume contains the propers for the period from Paschato the Sunday of All Saints. This period can be broken down into the following periods:

• Bright Week (Easter Week) – The seven days from the Pascha (Easter Sunday) through the following Saturday
• Paschal Season – The period from Thomas Sunday until Ascension
• Ascension and its Afterfeast
• Pentecost and its Afterfeast
• All Saints Sunday (the Sunday after Pentecost)

7. Synaxarion(Greek: Συναξάριον; Romanian: Sinaxar) – The Synaxarioncontains brief lives of the saints for each day of the year, usually read at Matins.

8. Irmologion(Greek: Ειρμολόγιον, Heirmologion; Slavonic: Ирмологий) – Contains the Irmoichanted at the Canon of Matins and other services.

9. Gospel Book(Greek: Ευαγγέλιον, Evangelion) – Book containing the Gospel readings that are used at Matins, Divine Liturgy, and other services. Among the Greeks the Evangélion is laid out in order of the cycle of readings as they occur in the ecclesiastical year, with a section in the back providing the Gospel readings for Matins, Feastsand special occasions. In the Slavic usage, the Evangélion contains the four gospels in canonical order (Matthew, Mark, Luke, John) with annotations in the margin to indicate the beginning and ending of each reading (and an index in the back).

10. Epistle Book (Greek: Απόστολος; Slavonic: Апостолъ) – Contains the readings from the Epistles and the Acts of the Apostles(the Apocalypseis not read during Divine Services in the Orthodox Church). It also contains the Prokeimenon and Alleluia verses that are chanted with the readings. The Apostól is laid out in the same manner as the Evangélion, depending on whether the book was prepared for the Greek or Slavic usage

 Other

1. Typicon (Greek: Τυπικόν, Typikon; Slavonic: Тѵпикъ) — The book which ties all of the above together. It contains all of the rubrics, i.e., the rules for the performance of the Divine Services, giving directions for every possible combination of the materials from the other liturgical books into the Daily Cycle of Services. Many churches also publish annual liturgical calendars which give detailed instructions from the Typicon which are specific to the concurrence of sequences for that particular year.

1. Collections (Greek: Ανθολόγιον, Anthologion; Slavonic: Сборникъ) — There are numerous smaller anthologies available, taking portions from the books mentioned above, or from other sources. For instance, the Festal Menaioncontains only those portions of the Menaion that have to do with the Great Feasts; and the General Menaion contains propers for each class of saints (with blank spaces for the name of the saint) which may be employed when one does not have the propers for that particular saint; etc.

*********************

Химнографията е система от правила за съставяне на религиозни хвалебствени песни (химнове) с литургическо предназначение, като се спазват утвърдените за съответното християнско вероизповедание канонически изисквания.

Предметът на химнографията са различните жанрови разновидности на християнските хвалебствени песни: акатист, икос, ирмос, канон, кондак, тропар, стихира.

Тропар (грч. τροπάριον, цсл. тропа́рь) е кратка црковна молитвена песна, настаната во доцниот стадиум на химнографијата. Тропарот ја содржи суштината на празникот за кој е напишан и во кој се прославува светителот; во Канонот, тропарот следи после ирмосот. Често се однесува и на апокалиптик (грч. απολυτίκιον), или отпустителна химна преку која се опишува главната тема на богослужењето на денот, а со која се завршува Вечерната богослужба.

Богородичен (теотокион) е посебен вид на тропар, кој е посветен на Пресвета Богородица. Помали варијации во Богородичниот водат кон Крстобогородичен (ставротеотокион), посебен вид на тропар посветен на страдањето на Пресвета при распнувањето на Христос на Крстот, и како таков најчесто се користи во среда и петок, денови кога Црквата се сеќава на чесниот Крст Господов.

Понекогаш тропарот се користи како рефрен помеѓу читање на стихови од Псалмите, иако примарната функција во тој случај ја имаат стихирите.

Тропарник се нарекува една засебна целина во книга со тропари и кондаци, за секој ден на Црковната литургиска година.

Кондак (грч. κοντάκιον) е кратка црковна молитвена песна во чест на празникот или светителот, со јасна содржина. Самиот збор води потекло од грчкиот збор κόνταξ, со значење прачка околу која е поставен свиток. Термиот го опишува начинот на кој зборовите во свиток се откриваат при читањето. Потеклото на кондакот се лоцира во раниот византиски химнографски период, околу 6 век. По начинот на пеењем кондакот е речиси идентичен со тропарот, од кого се разликува само по местото (редот на пеење) во богослужбата.

****

Канон от старогръцки κανών “правило”. Има два вида музикални канони. Първият е вид техника в многогласната музика, при която всички гласове изпълняват една и съща мелодия, но встъпват един след друг на равни интервали от време. Произведенията, написани изцяло с тази техника, също носят названието канон.

Вторият вид канон е една от най-популярните химнографски форми във византийската музика, възникнала през първата половина на 8 век. Канонът се състои от девет песни, всяка от които е съставена от различен брой тропари. Първият се нарича ирмос, което е предпоставка за богатството на цялата композиция. Ирмосите са събрани в книга, наречена “Ирмолог”.

Канон-текстовете на Свещеното писание, църковно правило.

Канон (грч. κανών – правило, норма). Црквени оци су употребљавали ову реч да означе правило вере, док су на Васељенским саборима канонима означавали правила дисциплине, која се тичу живота и вере Хришћана. Под називом канон или канонске књиге Старог и Новог Завета, подразумева се зборник оних светих књига које су написали изабрани људи по надахнућу Светога Духа, а које Црква препознаје и признаје као норму, правило.

У црквеном песништву, канон је велика химнолошка збирка, састављена од низа песама, по одређеном мерилу и закону; низ од девет, тј. осам (јер је друга изостављена) мањих песама, које се заснивају на девет библијских песама:

• Песма благодарности (2 Мој 15,1-10),
  • Мојсијева песма пред његову смрт (5 Мој 32,1-43),
  • Радосна химна пророчице Ане (1 Цар 2,1-10),
  • Молитва пророка Авакума (Ав 3,1-13),
  • Молитва пророка Исаије (Ис 26,9-19),
  • Молитва пророка Јоне (Јон 2,3-10),
  • Седма и осма молитва тројице младића (Дан 3,26-56; 57-58),
  • Песма хвале пресвете Богородице (Лк 1,46-55).

Овај канон није настао истовремено када и Црквено песништво, него у каснијем периоду.

Најстарији песници канона (акростих канона Теофана Начертаног, 845.л.Г.) уједно су и оснивачи ове врсте песништва (Андреја Критски, Јован Дамаскин и други). Постоје канони писани за сваки дан годишњег круга (Канон на јутрењу), затим канони који се певају на Литургији (Канон Литургије) и приликом савршавања Евхаристије (Канон Причастен), као и канони за сваку недељу почев од Педесетнице. У оквиру ових канона су: ирмоси, тропари, кондаци, икоси и акатисти.

****

Акатист или несједална песма (grčki – Ακαθιστος, слушати стојећи на ногама) је химна благодарности и представља песничко дело које је по својој форми блиско древном кондаку, али је од њега суштински веома различит. То је могло би се рећи велика поема која се састоји од 24 песме – 12 кондака и 12 икоса, а да при томе икос има завршетак као и први кондак, а сви кондаци имају припев Алилуја.

****

Ирмо́с (церк.-слав. Ірмо́съ греч. εἱρμός  — сплетение, связь), в византийском и русском православном богослужении — первая строфа в каждой из девяти песен канона, в которой прославляются священные события или лица. Ирмос служит мелодико- метрическим образцом для последующих строф (тропарей) данной песни. Тексты ирмосов гимнографические (в основном, парафразы Священного Писания). Музыкально ирмосы подчиняются системе осмогласия.

****

И́кос (греч. Οἶκος — дом) — церковное песнопение, восхваляющее и прославляющее чествуемого святого и церковное событие. Икос образует составную часть утреннего канона, в котором помещается после 6-й песни (непосредственно вслед за кондаком). Автором первых икосов был, согласно церковному преданию, св. Роман Сладкопевец.

Икосом также называется один из типов строф в акафисте. Икос, в отличие от кондака (другой вид строф в акафисте) содержит блок хайретизмов и особый рефрен. Икосы и кондаки в пределах акафиста чередуются. Первоначально икосами назывались все 24 песни акафиста. В греческих подлинниках икосы и кондаки написаны одним и тем же стихотворным размером.

****

Стихира (грч. στιχηρόν многостишје – песма од много стихова) јесте православна црквена песма која се састоји од више строфа преузетих из других песама, најшечће из псалма, јеванђеља, Дела апостолских, поређаних у богослужбеном поретку.

Тема стихара је је светитељ или празник који се тога дана обележава. Стихови су углавном певају на једноставне мелодијске формуле.

********************

Светото Предание (παράδοσις; предание, усмено пренесување на верата), е нешто кое што се предава и се живее во Црквата а, е научено (предадено) или востановено како пракса, и, е во согласност со учењето на Господ Исус Христос, апостолите и Црквата го прифатила за такво.

До триесетата година по Христа учењето Христово не било запишано, па се пренесувало усно, оттука заклучокот дека светото Предание му претходело на светото Писмо. Оттука пак произлегува дека светото Писмо и светото Предание се две притоки кој се слеваат во големата река на Божјото откровение. На едната страна стои Светото писмо како извор на Божјото Откровение со своите канонски списи, а на другата страна светото Предание исто така како извор на Божјото Откровение, кое што ги опфаќа, кратките излагања и формулирања на верата, апостолските правила, актите на помесните и вселенските собори, делата на светите отци, литургиите, црковно –богослужбените текстови, побожните обичаи, монашките правила житијата на светиите и друго. Всушност светото Писмо правилно се толкува и разбира само низ светото Предание.

Протестанските христијански заедници не го прифаќаат светото Предание сметајќи дека тоа има човечки происход.

***********************

ОТЕЦ АНДРЕЈ ДУДЧЕНКО: ЛИТУРГИЈАТА КАКО ПРИЧЕСТУВАЊЕ / ЗАЕДНИЧАРЕЊЕ ВО ТЕОРИЈА И ПРАКСА

Овој реферат е произнесен на конференцијата „Богословие на причестувањето“ (Theology of Communion) во манастирот Бозе, Италија, 20-23 октомври, 2014.

Јас сум парохиски свештеник во Украинската православна црква и во овој реферат би сакал да истакнам некои прашања во врска со православната Литургија и несоодветноста (дисонансот) меѓу Литургијата како што таа е определена во своите молитви и рубрики и нејзиното практично извршување.

Да видиме како Литургијата се опсервира од страна на парохјаните – луѓето што присуствуваат на неа во различни степени на фреквентност. Не е тајна дека повеќето луѓе ја доживуваат Литургијата како нешто што се одвива „онаму“, во олтарот. А јас стојам овде, ја гледам Литургијата и се докоснувам до неа на некој начин. Но, можам ли да кажам дека јас вистински придонесувам во служењето на Литургијата? Се разбира, свештеникот ја извршува Литургијата. Оние луѓе што се вовлечени во извршувањето како ѓаконите, ипоѓаконите, чтеците, пеачите, олтарниците и другите служители – сите тие некако учествуваат. Но, како обичниот парохјанин, кој стои во црквата и се моли, го остварува неговото или нејзиното учество во литургиското служење?

Самата Литургија го имплицира учеството на секој што присуствува. Литургијата не е шоу, таа треба да има само учесници и никако набљудувачи. Нашата служба стана еден вид „свештена драма“ што клирот, хорот и прислужниците ја извршуваат пред верниците, и повеќе не претставува Литургија, во која секој зема учество. Најмалку илјада години, имаме литургиски коментари што ја објаснуваат Литургијата на еден илустративен, т.н. „симболичен“ начин. Според ова гледиште, Литургијата се доживува како „свештена драма“ која ја изобразува целата историја на спасението – од Воплотувањето и Раѓањето на Господа Исуса Христа до Неговото Страдање и Воскресение, т.е. дека целата служба ги претставува сите фази на светата историја. Ние сме набљудувачи на светата драма што пред нас се разоткрива. Отец Александар Шмеман остро го критикувал овој метод на интерпретирање (сп. „Символите и символизмот во византиската Литургија“ од книгата „Литургија и Предание“).

Оваа интерпретација е наметната врз Литургијата од страна на коментатори, меѓу кои некои се и свети отци, но самата не произлегува од самата Литургија, од нејзините молитви или обреди. Самите молитви на Литургијата во нашата пракса се читаат воглавном тајно (тивко), со исклучок на некои свештеници што свесно ги читаат на глас. Но, читањето на молитвите гласно било генерална пракса со векови, а истото го пропишува и 167 новела на императорот Јустинијан од 6 век. Сепак, нашите луѓе денес не можат да ги слушнат тие молитви. Тие го слушаат милозвучното пеење, ги гледаат убавите одежди, го мирисаат чадот од темјанот, но на каков начин сево ова кореспондира со нивниот секојдневен живот – семејствата, работата, дневната рутина и целиот свет околу црковната зграда? Како резултат на ова, црковната зграда се перцепира како свето место, изолирано од „профаниот“ свет.

Ако погледнеме во потеклото на нашата Литургија, ќе забележиме дека раната Црква го избрала зборот „leitourgia“ за да ги означи нејзините заеднички служби со прекршување на леб, термин што е ослободен од секаква сакралност. Зборот „leitourgia“ на старогрчки значи „општа служба“ или „заедничко дело“, дело во кое секој е инволвиран и има извесно задолжение. Древната leitourgia ги вклучувала сите граѓани на полисот, градот. Ако направиме споредба со нашето време, би виделе своевидна вистинска leitourgia во украинскиот Мајдан минатата зима. Сите беа вклучени во тоа и сите вклучени беа целосно свесни за своите задолженија. Учесниците држеа бдение, донесуваа храна и дрва за оган, лекарства, собираа пари, готвеа, градеа барикади, пречекуваа посетители, обезбедуваа бесплатен превоз за народот и сл. На тој начин, малите задолженија на секого беа собрани во големото задолжение на новороденото општество. Ова е пример на Литургија, во древната смисла на зборот – вистинска општа служба, заедничко дело образувано од различни служби. За жал, истата оваа идеја на Литургијата не се манифестира во нашето служење на Божествената Литургија.

Ние ја служиме истата Евхаристија што ја служела и древната Црква. Се разбира, се појавиле нови обреди и молитви, но јадрото на Евхаристијата останува исто. Сепак, нашиот однос кон литургиската служба е променет радикално. Не ги разбираме нашите должности при она што се случува во црквата и она што се случува кога ќе ја напуштиме службата и ќе отидеме во светот. За жал, нашиот пристап кон црковните служби станал крајно индивидуалистички и пиетистички. Нашата литургиска пракса се случува во атмосфера во која ние се молиме како индивидуи, едвај разбирајќи ги молитвите и без да се обидеме да ги разбереме зборовите. Таа се претворила во еден вид побожна медитација. Истиот проблем постои и со црковната зграда: ние црквата ја доживуваме како света архитектура, свето место, храм. Но, ако разгледаме какви згради користеле првите христијани за нивната литургиска служба кога можеле да богослужат слободно, ќе видиме дека првичниот тип на христијанска црковна зграда била базиликата – општествена зграда, во никаков случај сакрална. Освен тоа, раната Црква до 324 година богослужела во обични домови.

Нашата Божествена Литургија се состои од два дела: Литургија на Словото и Евхаристија. Централен настан на првиот дел е читањето на Светото писмо и негово објаснување во омилија, беседа, што подразбира активирање на учесниците. Вториот дел, Евхаристијата, не е ништо друго, туку заедничка трпеза со нашиот Господ и еден со друг меѓусебно. Самиот Исус, а не свештеникот што претстојува, е Оној што ја разделува храната. Примањето на Светите Дарови не е единствената цел на Евхаристијата. Нејзиното јадро е сочинето од неколку главни нешта, кое го бара учеството на сите собрани. Евхаристиското јадро не се содржи само во тоа дека „јас ја примам Светата Причест“ и со тоа моето причестување/заедничарење завршило. Литургиското учество имплицира имање на заедничко задолжение. Ние намерно подвлекуваме паралела меѓу Евхаристијата и Последната Тајна Вечера, и понатаму потврдуваме дека нашето учество во Литургијата, нашето примање на пречистото Тело и Крв Христови, не е повторување на Последната вечера, туку наше учество во настанот што Исус го изврши со Своите ученици во сионската горница.

ОТЕЦ АНДРЕЈ ДУДЧЕНКО: ЛИТУРГИЈАТА – УЧЕСТВО ВО ТАЈНАТА ВЕЧЕРА

Да ја разгледаме Последната вечера како што таа е опишана во Новиот завет. Што се случило таму? Исус ги собра Неговите дванаесет блиски ученици, селективно одбрани. Тоа биле луѓе што Му верувале на Исус и на кои Самиот им се доверувал, без оглед на знаењето дека еден ќе го предаде. Секој може да биде дел од кружокот на Дванаесетте, како што и тие биле избрани без оглед на нивниот социјален статус или други надворешни доблести. Едноставно, тоа биле луѓе што Го слушнале Исус и биле спремни да остават сè и да Го следат. Ова бил главниот критериум за избор на учениците. И Исус се собрал со овие дванаесет во горницата и направил некои многу едноставни нешта. Не е важно дали тоа било пасхална вечера или не – да го оставиме ова прашање на библистите. Знаеме дека оброкот вклучувал леб и вино. Исус го зел лебот, кажал благослов, го прекршил и им го дал на учениците. Истото го сторил и со чашата: ја зел, благословил, благодарил и им дал на учениците, велејќи: „Земете, јадете, ова е Моето тело… Пијте од неа сите, ова е Мојата крв.“ Истите едноставни нешта коишто ги вршиме на нашата Литургија. Но, истите се покриени со различни слоеви на елаборирани обреди што се развиле во текот на времето, и нам не ни е лесно да го идентификуваме основното јадро што се крие под сета оваа византиска красота на пеење, процесии, обреди, одејанија итн. Едвај можеме под раскошот да ја ѕирнеме рамката на она што се случува. Престанавме да ги разбираме основните теми како базично јадро на литургискиот настан. Дали ние собрани за Литургија се идентификуваме самите себе како ученици, исто како и апостолите на Последната вечера? И дека не сме се собрале по наша иницијатива, туку дека Исус нè повикал да се собереме? Ние сме луѓето на кои Исус им Се доверува Самиот. Ние сме одговорни за нашиот Учител и за сè она што нè учел. Исус го доверил Словото и самото дело на лебот и виното на апостолите, велејќи: „Правете го ова во Мој спомен“. И овие луѓе се веќе задолжени со она што ќе следи понатаму – не само со себеси, но и со делото што им е доверено. Значи, во црквата ние учествуваме во Вечерата. Ги слушаме истите зборови, учествуваме во истата служба, го јадеме истото јадење, ги примаме истите Дарови – Телото и Крвта на нашиот Господ, и ние сме тие што сме повикани да го продолжиме тоа, извршувајќи го делото што Исус им го доверил на учениците. Ние треба да сме луѓето што се одговорни и задолжени за продолжување на Неговото дело.

Тука се појавуваат неколку второстепени работи, вклучувајќи и такви од техничка природа, но најглавниот проблем е нашиот однос кон Литургијата. Треба да ги истражиме сите можности за да ја направиме нашата Литургија политургиска. Учеството на верните не треба само да се охрабри, туку тоа треба да претставува суштина на литургиското служење. Прво, потребно е да се собереме заедно во црква, или подобро речено, како Црква, донесувајќи ја нашата едноставна храна – лебот и виното (ја нарекувам едноставна, затоа што лебот и виното е вообичаена општа храна за сите, но потребен е голем труд на повеќе луѓе за да се произведе – и тука започнува Литургијата, Литургијата пред Литургијата!), потоа се молиме заедно, Му благодариме на Бога и учествуваме во еден дијалог, а потоа заеднички ја јадеме Господовата вечера.

Сега не би можел да презентирам исцрпно истражување за можностите околу литургиската реформа. Би можеле да ги читаме молитвите наглас, да го обновиме соборното пеење, да го размениме поздравот на мирот итн. Секако, би требало да се обидеме да ги направиме сите овие нешта, како и некои други добри работи. Сè додека она што се случува на Литургијата се доживува низ призмата на заедничкото учество и заедничката одговорност, не би требало да менуваме многу во Црквата. Црквата е сочинета од малечки евхаристиски заедници. Поточно, според делата на отец Николај Афанасјев, секое евхаристиско собраниее Црквата. Евхаристијата е настанот во кој Црквата се открива и исполнува себеси. При потрагата по соодветни начини да се возобнови црковниот живот, би можеле да се обратиме кон нашите западни браќа и истражувачи, и православни и католички, како и кон нашето заедничко наследство на древната Црква, за да пронајдеме модели и опити на литургиски живот. Треба да ги откриеме методите и плодовите на западното литургиско движење и на Вториот Ватикански собор, обидувајќи се да ја направиме Литургијата политургиска, како и опитот на Православните цркви на Запад коишто веќе имплементирале значајни литургиски реформи, како што е Православната црква во Америка (OCA).

Треба да се забележи дека во западната Црква, каде што се појавило литургиското движење, литургиската ситуација била многу полоша од Православната црква. Најверојатно ова им помогнало на нашите католички браќа да се кренат од оваа ситуација и да возраснат до овој степен по однос на Литургијата. Ако ја споредиме сегашната реформирана миса со православната Литургија, прво што ќе воочиме е идентичноста на структурата и ќе сфатиме дека овие служби се исти во своите основни аспекти. Секако дека постојат одредени нијанси, но јадрото па и формата на служењето, неговите основни елементи се многу слични и дури идентични. Од друга страна, оригиналната структура, видливоста и восприемањето на литургиското јадро, како и учеството на народот, многу повеќе се манифестира во реформираниот католички обред. Затоа, како православен презвитер, би потврдил дека католичката Литургија е навистина политургиска од онаа што се служи во повеќето наши Православни цркви денес.

ОТЕЦ АНДРЕЈ ДУДЧЕНКО: ЛИТУРГИЈАТА ДА БИДЕ ПОЛИТУРГИСКА

Впрочем, во нашето парохиско богослужење, ние имаме еден вид на Литургија. Дозволете да ви пренесам една моја опсервација од парохиската пракса. Јас сум сведок на вистинска Литургија во нашата црква – станува збор за акатистот. Тој е вистинска Литургија, затоа што народот е навистина инволвиран во службата. Прво, јазикот на повеќето акатисти е многу поедноставен, многу полесен и поразбирлив отколку класичните литургиски молитви и химни. Повеќето реченици на акатистот се кратки. Повеќето нови акатисти се напишани на (црковно) словенизиран руски јазик, отколку на црковнословенски. Исто така, народот ги пее рефрените. Тие учествуваат со разбирање и со пеење. Имам уште една причина да го опишам акатистот како политургиски од Божествената Литургија. Во недела, во мојата парохија службата започнува со акатист и во еден момент доаѓа свештеник да исповеда. За време на акатистот, луѓето ретко доаѓаат на исповед, затоа што не сакаат да ја напуштат службата. Но, воошто немаат проблем да побараат исповед за време на Божествената Литургија! Кога ќе започне Божествената Литургија, се случува еден вид на „свештена драма“ и настапува време кога луѓето можат да вршат приватни нешта, на пример, исповед. Така што, луѓето го искусуваат своето учество во молитвата на акатистот, но Литургијата ја доживуваат како нешто што се случува на сцена, а не нешто во што самите учествуваат.

Овој проблем го дискутиравме за време на последниот Киевски летен богословски институт. Еден свештеник забележа дека нашите парохјани учествуваат во Евхаристијата, но како индивидуи, а не како заедница. Како правило, парохјанинот ги исполнува следниве обврски: го чита правилото – три канони плус канонот и молитвите пред Света Причест, пости најмалку еден ден или подобро три, и се исповеда. Да се исполнува ова секоја недела или дури двапати месечно е многу исцрпувачки, но оваа традиција (т.н. „говение“ на руски) станала вообичаена пракса не толку одамна, во времето на литургиски распад. Традициите можат да се променат од пастирски причини. Инаку, ние свештениците би биле како фарисеите што ги натоваруваат луѓето со тешки бремиња, додека и самите не се допираме ниту со прст до тие бремиња. Додека ги товариме луѓето со вакви товари, ние немаме право да бараме нешто. Сè додека постојат бремињата, луѓето ќе доаѓаат на Литургија како индивидуи и целата Литургија за парохјанинот се редуцира на примање на Светите Дарови или, со други зборови, на примање Причест (заедничарење, соединување) кога нема поинакво причестување/заедничарење освен ритуалниот акт на учество.

Исцелението на ваквите проблеми се случува со промена на умот. Прво што треба да сфатиме е дека ваквото учество е далеку од комплетно. Ако сме поканети на свадбена веселба, целта на нашето учество не е само јадењето. Ние го споделуваме свадбеното јадење и тоа е суштинско, бидејќи нема празнување без јадење, но самото јадење не е целта. Целта е подлабоко заедничарење/причестување, како што е случајот и со Евхаристијата, којашто е исто така јадење. Тука има трпеза со јадење сервирана од нашиот Младоженец – Господ Исус, и ние презвитерите сме претстојатели/возглавители на церемонија во која на луѓето не им нудиме наше јадење, туку она што ни се нуди сите нам од Исус. Целата Литургија е еден вид на долга, детална, сознателна здравица упатена кон нашиот Бог и Спасител пред да ја споделиме Чашата на животот. Значи, она што е важно не е само примањето на еден дел од свештеното јадење, туку учество во целата евхаристиска благодарствена молитва принесена од нас, во сите прозби, сите гестови и целата Литургија.

На крај, ние обично велиме дека „Литургијата по Литургијата“ се случува кога луѓето го изнесуваат она што го искусиле во црквата и го споделуваат со своите ближни. Но, друго неопходно нешто е „Литургијата пред Литургијата“, којашто претходно ја споменавме. Ние се однесуваме како оние коринтјани, критикувани од свети Павле дека се конзументи што доаѓаат на Литургија само за да земат нешто од неа, а не да дадат нешто или да споделат. Но, Литургијата е образувана од она што ние го принесуваме, не само лебот и виното, туку и она што го принесуваме во нашите срца и умови.

Литургијата може да се дефинира како служба која се манифестира кога луѓето секојдневно го практикуваат христијанскиот живот. Тие не се собираат само за да земат нешто, туку најпрво и пред сè да дадат и споделат нешто. Еден мој пријател во Киевскиот богословски институт забележа дека во Тората – јадрото на Светото писмо – следниот стих се среќава трипати: не смееш да се појавуваш пред Бога со празни раце. Приносот не треба да биде само леб и вино, или масло и свеќи како во раната Црква, туку, на пример, како што вели и свети Павле, (тоа треба да е) човек преобратен кон Христа. Така, во Литургијата ние велиме дека нашата служба/принос е жртва на пофалба (жертва хваленија). Но, секоја жртва треба да биде подготвена. Дали ние се грижиме за подготовката на нашата жртва на пофалба како дел од нашата соборна жртва, пред да појдеме в црква?

Разбирањето е првата фаза во возрастувањето. Сите луѓе не можат да ги научат овие нешта самите; пастирите и проповедниците се повикани да ги научат нив. Но, тие најпрво треба да се научат самите себе пред да ги поучат другите. Еве, споделив со Вас некои размисли што мене ме вознемируваат и Ве повикувам сите да го дискутирате ова и да бараме соодветни начини за разрешување на оваа ситуација. Ајде да ја направиме нашата Литургија вистинско причестување/заедничарење.

протоереј Андреј Дудченко

Извор: http://www.kiev-orthodox.org/site/worship/5450/

 

******************

 

 

За Византиската (црковна) музика….

Византиска (црковна) музика

Постојат многу начини на кои Го прославувaме Бога, на кои Му ја соопштуваме секоја наша потреба, Му ја доверуваме секоја наша мисла, или, пак, Му благодариме за секого и за сè. Тие форми на обраќање, било да се зборовни, гласовни или, пак, гестикулативни, се длабок израз на личноста на човекот, односно манифестација на неговата природна потреба да Му се обраќа на својот Создател, да заедничари со својот Отец.

Еден од начините за изразување на верата во Господ е пеењето, или попрецизно дефинирано, литургиското пеење. Тоа не значи само едно воведување на песната како медиум во богослужбениот живот на Црквата, туку значи устројување на еден специфичен јазик на кој се изразува внатрешната состојба на човекот, едно благодатно средство што ги предизвикува и ги покажува молитвените чувства и што ги одбива искушенијата, и надокрај, еден природен порив да се учествува во небесната литургија на ангелските чинови, кои од искона Му пеат на Бога: Свет, Свет, Свет е Господ, Саваот . Ваквиот начин на изразување е природен и духовен континуитет на небесното изразување на славата Господова, т.е. се надоврзува на својот небесен образец, на ангелското пеење. Оваа таинствена врска на горниот свет и долниот – земниот, особено е потенцирана во херувимската песна што се пее на светата Литургија: „Ние, кои таинствено ги изобразувааме херувимите и на Животворната Троица трисвета песна пееме, сега да одложиме секаква животна грижа.

Што представува мелодијата во богослужбата …

Основната цел на мелодијата во богослужението е изразување на молитвата со јазикот на музиката. Светиот Јован Лествичник, пак, говори за една друга функција: кога е умерено, пеењето понекогаш одлично ја смирува лутината. А понекогаш, кога е неумерено и не е во вистинско време, му угодува на сластољубието . Зашто, говори свети Јован Златоуст во својата беседа за 41 псалм, ништо, ништо така не ја возвишува и не и дава крилја на душата, не ја ослободува од земјата, не ја избавува од уздите на телото, ништо не создава љубомудрие и презира сè што е светско, како хармоничното пеење и правилно составената божествена песна.

Во православната традиција, за разлика од традициите во другите светски религии, единственото средство, или подобро речено единствениот инструмент со кој се искажува севкупното црковно музичко творештво е човечкиот глас. Затоа, црковното пеење не се употребува, или не постои за да ги нагласи квалитетите и можностите на црковните пејачи, ниту пак, убавината на звукот што го вадат инструментите. Тоа на верниците им го открива Царството Божјо. Затоа отците на црквата велат дека само вокалната природа на православниот музички израз е онтолошки оправдана, зашто како што не ги воведе материјата во грев човекот и сета видлива природа, исто така не може и да ги избави, туку самиот човек згреши, па со тоа, самиот тој треба да се внесе во благодатното враќање во првобитната убавина, а не тоа да се прави преку инструментите и нивната можност да произведуваат пријатен звук.

Православниот израз на музичката традиција има постојана богословско-литургиска основа. Таа ја храни духовната потреба на луѓето. Кога ќе влеземе во храмот и ќе ги погледнеме светите икони и фрески, кога ќе фрлиме поглед на иконостасот и храмовите сводови, сето тоа ја буди во нас желбата за молитва. Но колку е празен, колку е безживотен храмот ако во него не прозвучи молитвата, ако не се слушне богослужението, ако се обидеме да го гледаме само како еден вреден и убав сакрален објект. Богослужбеното пеење е, всушност, дишењето на храмот, пулсот на живот на домот Божји. За разлика од тоа, западната духовна музика, почнала, уште во својата рана историја, сè повеќе да се оддалечува од својата суштинска назначеност да служи во заедничарењето на човекот со Бога . Со ова ќе дојдат и нови тенденции, односно богослужбената музика ќе почне да се изведува во нескрални објекти и ќе почне да се устројува според желбата што повеќе да му се допадне на човечкиот вкус за естетика, а не да Го слави и прославува Бога, со што наполно ќе влијае врз духовната приемливост на изведувачите и публиката, а тоа значи губење на просветителската смисла и функционирање надвор од литургискиот простор. Таа ситуација, црковната музика да функционира во концертни сали, е исто што е и музејот за иконите. На тој начин умира потполната способност за изразување и останува само едно минимално делување на естетската музичка содржина.

Пеењето во Стариот и Новиот завет

Светото Писмо на Стариот завет често говори за небесни суштества кои Го слават Бога и Му пеат пофални песни (Езекиил 28, 13; Иса 14, 11; Иса 6, 3). Писателот на книгата Јов пишува: „Каде беше ти кога ги поставува основите на земјата? – кажи ако знаеш…, кога ликуваа утринските ѕвезди…“ (Јов 38, 4 и 7). Утрински ѕвезди е асоцијација за ангелите, жителите на небесниот свет, кој е создаден пред материјалниот. Ова значи дека уште од вечноста пеењето служело како израз на славата Божја. Со создавањето на видливиот свет, сите созданија го следат небесниот образец, од растителниот и животинскиот свет, па сè до човекот, и Му пеат на Бога и Го прославуваат во веки (Даниил 3, 52-90).

Музиката била дел од секојдневниот живот на старозаветниот народ и се поврзувала со сите сегменти на тогашното општествено и верско живеење. Се пеело во моменти на благодарност кон Бога (2 Мој 15, 1-19), во моменти на радост, кога се богослужело и принесувало жртви (1 Лет 23, 5; 1 Лет 25, 1; 2 Лет 29, 26-30; Неемија 12, 27 итн.), за време на работата во полињата, во домовите, во моменти на погреб и празници итн. Она што е најинтересно е фактот дека пеењето секогаш било придружувано со инструменти. Се смета дека тие биле донесени од Египет, односно по излегувањето од египетската земја, зашто изворите од тоа време сведочат за распространета употреба на разни видови инструменти во земјата на фараоните . Во текстот на Светото Писмо на Стариот завет може да распознаат главно три начини на изведба на музиката, односно три вида на пеење, и тоа: респонзориално (кога еден хор одговара на музичкиот текст што го исполнува еден солист – 1 Цар 21, 12; 28, 6-7; 29, 5; 1 Лет 16, 34- 36 итн.), антифонско (кога два хора пеат наизменично – Неемија 12, 27-36; 2 Мој 15, 20-21) и кантилација (рецитативно пеење на делови од Библијата).

Важноста од споменувањето на старозаветното пеење се состои во тоа што истото претставува основа на новозаветното пеење. Несоменено, континуитетот на богослужбеното пеење продолжува од Стариот завет во апостолско време и поради фактот што сите апостоли биле од јудејско потекло, затоа е разбирливо присуството на еврејски мелодии. Но раното христијанство пред да дојде и да заживее во Европа се шири низ Азија и Африка, и тоа во Сирија, Ерменија, Египет, Етиопија и др. , што го потврдува фактот дека тоа содржи елементи и од овие култури.

Инструментите сега се исфрлаат од употреба . Тоа е важна формална разлика: еврејската духовна музика била вокално-инструментална , а христијанската исклучително вокална, од која е исклучена дури и секаква полифонија. Но по поделбата на христијанските цркви во 1054 година, римокатоличкото црковно пеење, во својот подоцнежен развој станува вокално-инструментално, користејќи ги оргулите. Исто така, овие две пеења, и тоа: јудејското, го имаме предвид само синогогалното еврејско пеење, кое претставува еден вид од севкупното старозаветно пеење, и христијанското, се разликуваат и суштински. Имено, иако зборуваме за две унисони (едногласни) пеења, сепак кај првото ја немаме онаа карактеристика што ја има новозаветното, а која е основен тон на неговата духовност – Христовото смирение, туку тоа се одликува со пренагласена драматичност во исполнувањето на молитвите.

Сведоштво за првата и најстара примена на духовното пеење во секојдневниот литургиски живот на христијанството имаме во Евангелието. Имено, кога завршила Тајната вечера, Господ Исус Христос и апостолите испеале благодарствена песна, по што се искачиле на Маслиновата Гора (Мт 26, 30; Мк 14, 26). Впрочем, не само во овој случај Спасителот и апостолите со песна Го слават Отецот. На неколку места низ Новиот завет се потенцира дека тие ги посетувале синагогите и земале учество во богослуженијата (Мк 1, 21; Лк 4, 16). По Христовото воскресение, апостолите ја продолжуваат традицијата. Уште во книгата Дела апостолски, се споменува: На полноќ, пак, Павле и Сила се молеа и Го славеа Бога… Светиот апостол Павле, давајќи им на христијаните насоки за животот, во некои од своите посланија вели: Разговарајте меѓу себе со псалми, славословија и духовни песни, пеејќи и воспевајќи Го Господ во срцата ваши (Ефес 5, 19; Колос 3, 16; Евреи 2, 12). Во контекст на ова говори и св. Прокло, ученикот на свети Јован Златоуст: Откако нашиот Спасител се вознел на небото, апостолите, пред да се расејат насекаде по земјата… по цел ден поминувале во молитва, во таинствено свештенодејствие на телото Господово и… ја пееле литургијата“.

На молитвенте собранија и на богослуженијата првите христијани пееле делови од псалмите на Давид и старозаветни химни – две песни на Мојсеј „Му пеам на Господа“ и „Чуј ме небо“, песната на проричицата Ана „Се утврди срцето мое во Господа“, песни од пророците Авакум, Исаија и Јона. Се пееле и новозаветни ранохристијански песнопенија – ангелското славословие „Слава на Бога во висините“, песната на Богородица „Го велича душата моја Господа“, песната на Симеон Богопримец „Сега го отпушташ“. Уште во апостолските дни биле составени: големото славословие „Слава на Бога во висините“, „Светлино тивка“, „Да молчи секое создание“ (од Литургијата на св. ап. Јаков), „Слава Тебе Господи, слава Тебе“ (кое се пее пред и по читањето на Евангелието), химната при входот „Дојдете да се поклониме“ и други. Постоеле и музички творби – импровизации, што се пееле на молитвените собранија – агапите: „По миењето на рацете и палењето на светилниците, секој излегувал на средина да Му пее на Господа, кој како може – од Светото Писмо или од својот ум“ (Тертулијан, „Апологетика“ 39, 16-18). Таквите импровизации, кои ја дале подоцна како плод вдахновената богослужбена поезија, биле можни тогаш поради издигнатоста на духот и силината на верата, како што било кај првите христијани кои непосредно општеле со оние што Го виделе Господа – апостолите .

Историјата на древната Црква сведочи за два контекста, односно услови во кои пеењето било изнесувано, па се говори за:

Општонародно пеење – пееле сите. За ова, светиот Јован Златоуст говори: Жени и мажи, старци и младинци, од различен пол и различна возраст, но исти во однос на пеењето, затоа што Светиот Дух, соединувајќи го гласот на секого, од сите устројува една мелодија. Апостолските установи укажуваат уште поконкретно дека на заедничките богослуженија, на возгласувањата на ѓаконот, народот одговара со Господи помилуј.

Посебно (самостојно или единечно), кога пеел само еден певец, а останатите молчеле и слушале. Тоа било причина и за подоцнежното востановување на степенот псалти во клирот . Во 15 правило на Лаодикискиот помесен собор (одржан 365 година) било востановено место целото собрание да пеат избрани и способни певци . Тоа се должело, веројатно, на фактот што пеењето на целото собрание звучело несинхронизирано и неблагозвучно.       Од гледна точка, пак, на теоријата на музиката се говори дека основата на христијанската музика од првите векови на Црквата е ориентална, т.е. бидејќи знаеме дека првите христијани биле Азијати, тогаш јасно ја потврдуваме неговата азијатска и ориентална традиција. Од друга страна, теоретичарите издвојуваат и два начина на пеење, и тоа: „псламодично (рецитативно) – кога зборот доминира над тонот, односно, на еден ист тон се пеат повеќе слогови, и мелизматично – тонот надвладува над зборот со што на еден слог се пеат повеќе тонови, а често и бескрајно долга низа од тонови“.

Духот на древното христијанство, кој се одликувал со едноставност и аскетичност, го одредувал, или подобро речено, го фаворизирал едноставниот начин на пеење – кога повеќе се кажувало, значи се истакнувала важноста на пораката и значењето на текстот, а помалку се пеело, односно мелодијата била второстепена.

Развој на христијанското црковно пеење

Oткако прекинало гонењето на христијанството (со Миланскиот едикт во 313 г.), се создале услови за целосно организирање на сите сегменти од духовниот живот, односно христијаните можеле да излезат од своите домови и од катакомбите и слободно да ја исповедаат и да ја манифестираат својата вера. Почнало устројувањето на црковната архитектура – се граделе велелепни храмови, богослужението станувало посложено, разновидно и поторжествено итн. Со тоа и црковното пеење се збогатувало. Несомнено, таквите услови допуштиле да се промени и општата карактеристиката на црковното пеење: од тивко и тајно во погласно и повпечатливо. Тоа не можело да остане такво какво што било во апостолскиот период – …на половина пат меѓу рецитирањето и пеењето . Почнало образувањето на псалти, но се формирале и одделни хорови, помали или поголеми, кои почнале да го развиваат т.н. антифонско или наизменично пеење од две певници, востановено уште во II век од страна на светиот свештеномаченик Игнатиј Антиохиски, а по образец на ангелското пеење. Бидејќи се зголемил бројот на химни, со што пеењето напамет санало неизводливо, во употреба биле воведени и богослужбени книги. Авторите на црковните песни биле луѓе со голема вера, со правилна перцепција за целта на живтот, со благочестие и светост во живеењето и со голема мудрост. Тука се вбројуваат: светиот свештеномаченик Игнатиј Антиохиски, кој се смета за устроител на антифонското пеење, свети Климент Александриски, кој го определил црковниот карактер на песните, светиот маченик Јустин Философ, автор на книгата „Псалт“ во која е даден редот за исполнувањето на химните, свети Атанасиј Велики, го востановил рецитативното пеење при богослужението, преподобен Ефрм Сирин, составил многу песни и напеви, свети Јован Затоуст, многу придонел со слово и со дело за црковното пеење, и е првиот што организирал хор од псалти, светиот цар Јустинијан Велики, автор на химната „Единороден Сине“, преподобен Роман Слаткопевец, писател на кондаци, меѓу нив „Дева днесь“, „В молитвах неусыпающую“, „Душе моя“, свети Амвросиј Милански, автор на книгата „Антифонари“, во која се наоѓа и црковната песна „Тебе Бога хвалим“, свети Григориј Двоеслов, свети Андреј Критски, составувач на канони, познат по „Големиот канон“ што се чита во велигденскиот пост, свети Јован Дамаскин (650-794), најзначаен реформатор на црковното пеење, автор на книгата „Осмогласник“ во која го систематизира и дефинира осмогласниот начин на црковното пеење, св. Теодор Студит, св. Јован Кукузел (XIV век), голем реформатор на музичката семиографија, создавач на т.н. пападикиската црковно-музичка форма и автор на неизбројани композиции.

 **************************

О ПРАВОСЛАВНОМ ЦРКВЕНОМ ПОЈАЊУ

Арсен Чаркић

Аутор је професор Универзитета у Бања Луци и настојатељ појнице св.Јован Дамаскин, хора св.Роман Мелод, мушког октета св.Платон Бањалучки и – Црква Рождества Пресвете Богородице, Бања Лука

 

Већина људи повезује Православну службу са богатим хорским традицијама музике која се развила у Русији и Украјини. Грузиниски, Србски, Румунски и Бугарски хорови такође посједују веома широк репертоар хорске црквене музике.

Грчка и Арапска Православна Црква, опет, су задржале веома различит стил једногласног појања, традиција која такође живи раме уз раме са Словенском хорском традицијом у Румунији, Бугарској и Србији.

Ова музика се зове Псалмодија: и има заједничке корјене са Латинским Грегоријанским појањем и са појањем Сиријске и Јерменске Цркве. Она вуче коријене из древне мзичке традиције земаља Средоземља: Палестине, Египта, Сирије, Старе Грчке, итд.

Милански едикт из 313. светог цара Константина Великог је нагло поставио исповједничко и мученичко прогоњено хришћанство за званичну и државну религију. Умјесто катакомби и подземних служења на гробовима мученика почињу се подизати величанстеви храмови у којима се богослужење врши јавно, на очиглед свих.

Заједно са спољашним устројством расте и унутрашње благоустројство Цркве, што се огледа особито, у усавршавању богослужења, које почиње добијати све величанственији карактер, а то није могло да не утиче на црквено појање, које је попримало све сложеније форме.

Дакле, Црква добија нове и величанствене храмове, обреди у Цариграду (Константинопољу) временом све више и више добијају на сјају и величанствености. Развила се богата химнографска традиција; пјесници, композитори и пјевачи су уносили своје таленте са собом у Цркву. Раме уз раме са релативно једноставним стиловима музике који су се користили у читањима из Светог Писма и у појању псалама, много развијеније мелодије се пишу за нову црквену поезију и Литургичке текстове.

Други период развитка црквеног појања карактерише прије свега увођење посебне службе професионалних појаца. У саборним храмовима, Псалти, рукоположени појци који су припадали клиру и чији је посао и улога у цркви била бављење музиком богослужења, су достизали све виши ниво. Од њих се очекивало много више од класичног образовања; познавање језика, музике, теологије и поврх свега велики музички таленат и добар глас су били потребни да би неко постао појац.

Правило 15. Лаодикијског сабора из 367. године гласи: «Осим појаца, који се убрајају у клир, који се пењу на амвон и поју из књига, осталима није обавеза пјевати у цркви».

И хотећи да унеколико ублажи ово правило, Валсамон додаје да «припјевати није одређено простима, но они су дужни да пјевају само оно што је записано у боголужбеним књигама»,— што је остало као необориви доказ професионализације црквеног појања, што је Црква благословила кроз Васељенске одредбе.

Од тог времена су се појци постављали у службу малим посвећењем и посебном молитвом. Имали су своје посебно устројство. Предводници десне и лијеве појнице називали су се Протопсалти, а појац, у чије обавезе је спадало да поје самогласне стихире називао се Лампардарије.У вријеме служења пјевачи су облачили бијеле стихаре и размјештали се на двије појнице. У доба цара Теодосија Великог у саборном храму Свете Софије на служби је учествовало и до 25 појаца. У наредном периоду њихов број ће знатно порасти. Имајмо у виду да су црквени појци били такође и дворски музичари са титулом доместика (учитеља музике) и магистра (композитора).  Говорећи о дворским доместицима и магистрима важно је напоменути да је и сама личност византијског цара – василевса непосредно повезана са црквеним појањем, и у томе можемо наћи традицију још од цара и пророка Давида. Многи византијски цареви су се показали и као химнографи и пјесмотворци. Такав је примјер и цара Јустинијана који је написао химну ”Јединородниј Сине”, затим цар Лав Премудри и Константин Порфирогенит који су саставили јеванђелске стихире и егзапостиларије.

Пјесмотворци су између осталих у великом броју били и архипастири и патријарси Цркве, међу којима свети патријарси Софроније, Герман, Методије, Фотије и многи други архипастири.У својој ревности за црквено пјеније они су подражавали светитеље Василија Великог, Григорија богослова, Јована Златоустог и Амвросија Миланског, који су први у својим црквама установили службу свеноћног бденија са појањем псалама и химни, а такође усавршили чинодејство црквених служби. Тако је свети Јован Златоусти лично организовао хор под управом дворског музичара којег је за тај посао задужила царица Евдоксија.А свети Амвросије Милански је постао родоначелник посебног рода појања, названог ”амвросијанско појање”. Из свега тога видимо да је бављење црквеним појањем било крајње престижно дјело достојно занимања и царског и светитељског чина.

Посебно мјесто црквено појање заузима у борби са јересима, јер су многи родоначелници јереси своја лажна учења умотавали у сладосне мелодије на саблазан простог народа. Тако су и чинили сиријски гностици Вардесан и Армоније о чијем је злодјелању преподобни Јефрем Сирин писао :

”Тако приправљен за просте отров, растворен сладошћу, Тама болеснима, којег здрава јела не примају.”

Сладосном отрову јеретичког појања преподобни Јефрем је супротставио своје химне, у којима се истинито учење Цркве сједињавало са узвишеним и умилним мелодијама, постављених на начелима светоотачког учења и рођеним из самог духа унутрашњег хришћанског живота.

Сиријци су приписивали преподобном Јефрему до 12 000 духовних пјесама, а копти – до 14 000 иако нису све пјесме из сиријских и коптских црквених књига потписиване Јефремовим именом, приписане су му јер су биле написане стилом и начином којим је писао преподобни Јефрем.

Дјело преподобног Јефрема показало се зачетком расцвјета православног химнотворства које ће изњедрити читав низ блиставих пјесмотвораца.

Први међу њима и данас слављен широм свијета као један од највећих пјесника свих времена је свети Роман Сладкопјевац или Мелод (друга половина 5. вијека), који је написао пјеснопјеније за све црквене празнике и велики дио пјесама у част празника светитеља.

Саставио је преко хиљаду кондака, тропара, канона и сл.,мећу којима су најпознатије: «Дјева днес», «Вишњих ишча», «В молитвах неусипајушчују» итд..

Током овог периода, неки од највећих композитора у историји Православне Цркве, створили су величанствена музичка дјела и даровали Цркви нове музичке облике. Неки од њих су: св. Јефрем Сирин, св. Андреј Критски, св. Јован Дамаскин, св. Роман Мелод, Јосиф Химнограф, и св. Козма Мелод.

Друга етапа развоја црквеног појања се одликује не толико значајним бројем нових пјеснопјенија и проналаском нових мелодијских форми и образаца, него и трагањем пута организовања тих пјеснопјенија у један складан систем, а за то је био неопходно наћи неки нови принцип способан да обезбједи постојање мелодијске структуре новог типа. То је постао принцип појања у гласовима, односно принцип осмогласја, чије помињање у црквеним записима сеже до 4. вијека.

О постојању гласова у црквеном појању свједоче житија преподобног авве Памве (око 390.) и авве Павла Нитријског (почетак 5. вијека).

Свети Амвросије Милански организује у својој цркви појање у гласовима по обрасцу источног појања.

У 5. вијеку стихире у гласовима састављају Антим и Тамокле, такође и преподобни Аксентије.

Најстарији сачувани осмогласник је из 6. вијека, а саставио га је извесни Сервус (Север) Антиохијски.

На свих 8 гласова саставља икосе и кондаке свети Роман Мелод.

У 7. вијеку пјеснопјенија на 8 гласова пишу такође и свети Јаков епископ Едески, Григорије Писида и свети Теодор Сикеот. Из тога можемо слободно закључити да се крају 7. вијека осмогласно појање већ усвојено на Истоку, иако у општем и свеобзнањеном смислу није било познато у свим црквама.

Принцип система осмогласја вуче коријене из обичаја ране хришћанске Цркве. У сваком од осам дана празника Пасхе се пјевало на посебном напјеву ,односно гласу. Осмодневни циклус напјева се убрзо проширио на осам недеља – од првог дана Пасхе до прве недеље по Духовима.

Напјев дана се проширио на њему одговарајућу седмицу. Касније се тај осмонедељни циклус почео служити током читаве године, све до следеће Пасхе. Измјењујући један другог кроз цијели период богослужбене године, гласови дају одређени свештени ритам, који неминовно дјелује на човјека који редовно посјећује храм. Сконцентрисано у данима Свијетле Седмице, осмогласје се попут концентричних кругова шири по читавој години, изображавајући непрестано дане Пасхе у сваком тренутку током читаве године.

На тај начин, оно представља освећење читавог човјековог живота.

Треба додати и то да се Црквена музика географски развијала на просторима на којима је преовладавало старогрчко, питагорејско учење о интервалима, античка подјелу љествица и њихово груписање према сродности у три тонска рода (дијатонски, хроматски и енхармонски).Из мноштва хеленистичких (грчко–орјенталних) љествица, коришћених у народној музици, издвојило се осам модуса који су се својим карактером уклапали у мелодијске обрасце литургике што је омогућило да развију и искажу појањем посебна осећања (попут туге или радости, пјесама покајања и хвале Господу) која су могла бити у складу са литургичким циклусом.

Касније је овај систем усвојен од стране православне Цркве, а данашњу форму добио је највише заслугом св. Андреја Критског, св. Јована Дамаскина и др. У Осмогласнику су сакупљене пјесме према гласовима у којима су компоноване.

Сваки од гласова „влада“ богослужењем недељу дана — од суботе увече до литургије у следећу суботу. Циклус у коме се отпоје свих осам гласова назива се столп. Након отпојаног столпа, поново почињемо са првим гласом итд. Појац на мелодијском систему и љествици владајућег гласа све богослужбене текстове кроји читаве те недеље.

Кројити значи пpилaгoђaвaти мелодијске форме одређеног гласа одсјецима текста који чине мисаону цјелину. Прилагођавање се врши одједном, за вријеме службе, без неке претходне припреме. То је надахнути, сложен, стваралачки чин, умјетничка вјештина. Он је вијековима присутан, и траје и данас. Одзвањају ови пјевани текстови за манастирским и црквеним пјевницама и побуђују појца да их пјева истичући карактеристичне мелодијске формуле. Јасно отпјевана, препознатљива ријеч допире и до братије у манастирима и до вјерника у црквама који се надахњују пјеваним текстовима.

Окончање овог пута формулисања осмогласника у складан и савршен систем било је дјело светог Јована Дамаскина (око 680 – 776).

Дјелатност светог Јована се одликовала многостраношћу и ширином. Био је творац веома великог броја црквених химни,због чега су га савременици назвали ”Златоструни”, већ су из његовог пера излазили и догматски и филозофски списи као што су ”Тачно излагање православне вјере”, један од камена темељаца светоотачке литературе и ”Филозофске таблице”.Будући да је био неуморан борац против иконоборства, преподобни Јован је написао низ бесједа у заштиту иконопоштовања, у којима је формулисана основа хришћанске естетике, која се базирала од усхођења од образа ка првообразу. Но за нас је најважније примјетити да је продобни Јован постао творцем Октоиха- Осмогласника.

Говорити о преподобном Јовану Дамаскину као творцу осмогласника, не би било са научне тачке гледишта потпуно исправно, али се узима у обзир, јер се ту ради о вјековно дугом стварању посебног и рода, не о личном индивидуалном стварању, толико карактеистичном за наше доба, већ о стварању саборном, оствареном само у животу Цркве. Колективно стваралаштво многих покољења, различитих народа и читавих култура, јављајући собом скривену ризницу молитвених мелодија, постало је том јединству и савршенству прави стуб појања у читавој Православној Цркви трудом и старањем преподобног Јована.

Књига Октоих собом представља ситематски распоред богослужбених текстова по врсти молитвословља (стихире, тропари, ирмоси), пресложених у осам гласова,чији се мелодијски материјал,у свом реду, такође дијели на различите врсте: стихирни, тропарни, самогласни итд. Осам гласова се дијели на двије групе по четири гласа. Прва четири се називају главним, или аутентичним, а друга четири гласа плагалним.На основи првог гласа формира се пети, другог-шести, трећег-седми и четвртог-осми.

Дуго времена, а нажалост и данас у многим научним круговима преовладава мишљење по којему сваки глас византијског односно Дамаскиновог осмогласја је сагласан тј. одговара оном из старогрчког система. На тој основи и веза аутентичних и плагалних гласова се аналогијски пореди са везом модуса и хипо-модуса у старој Грчкој. Истраживања многих научника, а такође и анализа древних византијских мелодија су показале да се византијско осмогласје стварало из мотива и мелодијских формула, који су се везивали за одређене дијелове богослужења и који су добили значење модела у састављању нових мелодија. Једино љествица за њих у пракси није било. На тај начин се веза између гласова формирала из саме праксе, не у родовима модуса већ у сличности мелодијских образаца, које улазе у састав аутентичног и плагалног гласа. Идеја о идентичности гласова и модуса је могла никнути под утицајем теоретских дјела грчких аутора 13. и 14. вијека Пахимера и Бријенија, а такође и под утицајем западноевропске пјевачке праксе.

Византијско појање, као и појање читаве Православне Цркве до данашњег дана, не познаје појање ван осмогласног система. Сви дијелови богослужења (укључујући и Херувику и Јектеније) се поју у гласу, у сагласности с одредбама црквеног устава и богослужбених књига. Текстови из Октоиха се пјевају помоћу посебних музичких знакова званих неуме, при чему су се у почетку њима нотирале само прве стихире, тропари и ирмоси канона.

По тим обрасцима су се појале и остале стихире, тропари и тропари канона датога гласа. Нотирана пјесмопјенија су се називала:

Самогласен – оно које има само себи својствену мелодију,

Самоподобен – оно које такође има својствену мелодију али је истовремено образац за друга пјеснопјенија тог гласа.

Подобен су се називала она пјеснопјенија која су устројена по обрасцу неког самоподобена. Појање подобена се данас ограничило на Грчку Цркву у којој су богослужбени текстови изложени у стихотворној форми, и гдје подобени имају број слогова као и одговарајући самоподобен,а то умногоме поједностављује примјену мелодијског обрасца самоподобена на подобен.

Осмогласник не представља само устројство и систематизацију мелодија богослужбеног појања, већ он пројављује и устројство живота сваког хришћанина уопште. Јер је концепција гласа не само мелодијска већ и календарска, носећи собом и пројављујући на дјелу православну концепцију времена.

Октоих не представља замрзнуту и непокретну шему. Представљајући собом производ саборног црквеног стварања, Октоих је и у свом каснијем постојању био способан живо одговорити на потребе живог црквеног организма, уносећи у свој састав све новија пјеснопјенија. Октоих у оном виду у којем се употребљава данас, поред дјела светог Јована Дамаскина, укључује у себе и дјела црквених пјесника који су живјели након њега. Ту су између осталог и стихире Анатолија, монаха студитског манастира, антифони преподобног Теодора Студита, стихире Павла Аморејског, јеванђељске стихире цара Лава Премудрог и друге.

Од свих стихира тропара и ирмоса који чине грчки Осмогласник, преподобном Јовану се приписује непотпуна недељна служба. Тако су напјеви који се приписују преподобном Јовану, тако сабрани несумњиво служили као образац каснијим пјесмотворцима. Ето зашто је преподобном Јовану дата част и назив аутора Осмогласника која му се са правом припада, и зашто се сам систем византијског осмогласја назива Дамаскиново осмогласје.

Развој нотације

Како се појање развијало, нове форме нотације су прављене да запишу нове, све сложеније мелодије.

Прва нотација је била у ствари записана акцентуација ријечи александријске школе реторике која је у то вријеме достигла врхунац. Осим садржаја говора, за говорника је врло био битан и начин како ће говорити свој текст. То је довело до тога да настане записивање правилних говорних акцената над записаним текстом, који су се усавршили до веома високог нивоа, тако да је говорник знао врсту акцента у ријечи па и интонирање саме ријечи у оквиру реченице и дијела говореног текста.

Са све сложенијим мелодијама долазила је и све сложенија врста нотног записивања. Нотација се развијала кроз вијекове док није постала комплексан систем знакова, способан да запише и изрази префињене нијансе мелодијског покрета, интонације и израза.

Како рекосмо нотација је временом постала изузетно компликована, знаци који су означавали основну мелодију били су праћени богатством придодатих украса, обично дописаним црвеним мастилом, и који су минуциозно објашњавали прецизно извођење мелодије.

Суочени са комплексном и тешком нотацијом коју су наслиједили од својих средњевијековних претходника, и растућим јазом између музичких текстова које су користили музички експерти и традиционалног литургијског појања преношеног само слухом, неколицина музичара је покушала да изврши реформу нотације у жељи да се створи неки систем који би био много једноставнији и интуитивнији.

Заиста, постоје докази да је већ тад се искристалисао начин писања ”брзе руке”, верзија знакова којима се чак могла записати мелодија паралелно док се изводила.

Особито успјешно поједностављење старе нотације је створио Петар Лампадарије 1777. године, али је оно засјењено чувеном Реформом Три Учитеља; Хурмузија, Григорија и Хризантоса, чувених појаца свог времена и најобразованијих музичара у источном свијету. Они су створили још сређенију и систематичнију нотацију и транскрибовали колосалан број текстова појачког репертоара.

Нова нотација указује на прецизно трајање нота, нешто што је недостајало старој нотацији.

Три Учитеља су започела своју реформу 1814. године и она је ускоро била у широкој употреби. Занимљиво је да Протопсалт Патријаршијске Саборне Цркве Константин није волио нови систем, и наставио је да употребљава стари са хором десне појнице, док је лијева појница исте цркве користила нови.

Данас је након великог посла у тумачењу и дешифровању музичких израза нама познато већина знакова старог времена, а потпуно су проучени интервалски знакови. Како год, у погледу извођења осталих знакова постоје многе несугласице.

Нова нотација тј. нотација Три Учитеља или како је сада свуда у свијету зову Метод Три Учитеља је она која је данас заступљена у литургијској пракси читавог православног свијета.

Изнад Истока и Запада

Пад Константинопоља (Цариграда) под Отоманско Царство је парадоксално донио нове прилике за црквене музичаре. Њихове музичке вјештине и умјетност су били веома цијењени од стране Отоманских султана и њиховог племства, и неколицина чувених псалта су нашли богато плаћен посао радећи приде као дворски музичари.

Овде морамо направити дигресију и споменути познати случај са св.Јованом Дамаскином, (једним од твораца Осмогласника, ако не и најзначајнијим музичарем и једним од највећих теолога у историји) који је живио у Дамаску у доба када је Сирија већ пала под арапску власт.

Св. Јован је због свог високог образовања и свстраности својих талената био високи савјетник на двору у Дамаску и био један од ријетких хришћана коме је дозвољено да јавно исповиједа своју вјеру. Након чувеног случаја када му је због клевете одсјечена рука која је чудесто зарасла молитвом испред иконе Богородице Тројеручице он се повлачи у манастир св.Саве Освећеног гдје ствара већину својих дјела која до данас пјевају на свакодневним богослужењима.

Дамаскиново дјело поново враћа на теолошку и музичку позорницу палестинску школу богослужења и појања – есенције оног најфинијег и најдуховнијег из Јеврејског и Арапског појања, које је захваљујући томе што је Цариград био престоница (у којој су преовладавали једноставнији напјеви) већ дуго стајала на страни.

Долазак Арапа, овај пут не као православних, већ муслимана, враћа у црквено појање стару школу блиског истока.

У 18. вијеку Петар Пелопонески Лампадарије, чије су композиције обликовало читав појачки репертоар модерног периода, је такође био експерт и у исламској музици и поучавао је музичаре чувене дервишке текелије у Цариграду.

Константин Протопсалт у 19. вијеку је био извор малог али веома инструктивног приручника о модалитетима класичне отоманске музике који је назвао ”Страно пјеније”, односно у оригиналу ”Егзотерике мусике”.

Појање код Словена

Преношење византијске музичке традиције међу словенске народе текло је упоредо са ширењем хришћанства. Света Равноапостолна браћа Кирило и Методије морала су имати изграђене мелодије за богослужбене текстове у преведеним књигама. Посведочено је у житију св. Константина (Ћирила) да су своју мисију представили папи Хадријану II појући литургију и свеноћно бдење на словенском.

Овај мисионарски подухват св. Ћирила и Методија није се односио на Словене који су насељавали Балканско полуострво. Срби и Бугари су у то време већ били крштени, а службу су вршили на грчком језику. Византинци, који су као потомци старих Римљана постојано инсистирали на својим територијалним правима, никада нису разматрали могућност да „новонасељеним варварима“дају такву привилегију.

Усвајање словенске писмености било је резултат настојања цара Симеона за културном аутономијом Бугарског царства у односу на Цариград. Пресељењем центра ћирило–методијевске традиције са запада на исток, у Бугарску, балкански Словени су постепено, током неколико наредних столећа, замењивали дотадашњу грчку праксу службом на свом ученом језику.

Битно је нагласити да је сам подухват превођења богослужбених књига са грчког на старословенски тј, црквенословенски језик изведен на најбољи могући начин. Без рогобатности и примјењеног шематизма, са много љубави и са великом бригом да се не разруши потпуно дубока форма и вишезначност грчког текста преводилац је успио да доврши овај колосални посао.

Црквена музика код Срба

О почецима музике у српској држави веома се мало зна. Не постоји ни један сачувани музички рукопис до 14 в. Ипак, у житијима св. Симеона и св. Саве често се помињу црквено појање, славословља, појање на бдењу. Сачуван је и податак из Хиландарског устава 1198. г. да је типик о службама и појању у манастиру усвојен према Ватопедском узору. У житију св. Симеона његов син, св.Сава каже да су на сахрани светитељевој заједно појали Грци, Срби, Бугари, Руси и Грузини. Из ових података тешко би се могао извући некакав закључак о самим мелодијама па чак и о сличности српских црквених напјева са византијским узором.

Најстарији познати српски композитор црквене музике био је кир Стефан Србин. Живео је у 14 веку и то вероватно ван српске државе, можда на Светој Гори. Претпоставља се да су његови савременици били Никола Србин и Исајија Србин, чије се композиције чувају у Народној библиотеци у Атини. Ови аутори су углавном компоновали двојезичне композиције, на српском и грчком. Такође је познато да су поједини позновизантијски мелографи у 15. в. нашли уточиште на смедеревском двору деспота Лазара Бранковића.

На основу поређења сачуваних српских музичких рукописа са савременим грчким, може се закључити да су наши средњевековни композитори потпуно усвојили византијско појачко мајсторство. Анализом њихових записа и мелодијских фраза, не може се уочити било каква разлика или посебност у односу на дела грчких аутора, што значи да су пратили развој музичке уметности у Константиновом граду.

Таква настојања установили смо код нашuх најстаријих композитора Стефана, Николе и Исаије Србина (15. век). Преписивач је по правилу, верно следио предложак са кога је преписивао неуме. Додавао је понекад variaе lectionis — кратка мелодијска разночтенија — црвеним тушем. Био је предан и напоран посао који је захтевао много времена, труда, стрпљења, па и љубави. Variae lectionis су могле бити преузете и из других предложака, али, најчешће оне доказују преписивачево ,,стваралачко” занимање за могућу варијанту мотива од неколико другачијих тонова — у односу на ductus. Te варијанте, међутим не ремете основну мелодијску формулу.

Појање након пада под турску власт

После пада Цариграда под турску власт 1453. и Смедерева 1459., цео Балкан је био покорен. Од тог времена, у новим и тешким условима, црквено појање, као уосталом и сви видови црквене уметности постепено замиру. Немогућност систематског изучавања појачке технике одразила се на умјешност тумачења сложеног нотног писма. Полако је долазило до искривљавања мелодија из неумског Воскресника (осмогласника), а за ухо неуког појца је лакше приањала свака мелодијска формула која је подсјећала на народне пјесме које је појао ван Цркве.

Тај за нас тежак и мрачан период је веома сликовито описао наш академик проф. др. Димитрије Стефановић :

„Појање се највећим делом преносило, као што смо већ рекли, из ,,устнаго преданија”. Веома мали број појаца је знао ноте. Мелодијске форме осам гласова Осмогласника морао је добар појац знати напамет. Свакако да су овде искуство и слух играли веома важну улогу. На основу тих мелодијских формула кројене су пјесме.

Писмена традиција била је привилегија мањег броја монаха који су писали и певали по неумама. Пришли смо неумским рукописима са нескривеном жељом да продремо у стваралачке тајне како компознтора, тако и преписивача рукописа. Та музичко-духовна творенија била су у почетку загонетна и скривена, да би временом постајала све јаснија. Композитор је првенствено хтео музички — мелодијом и ритмом — да подвуче, ослика литургијски текст који је добро познавао. То музичко повлачење текста, уз коришћење постојећих мелодијских и ритмичких комбинација и формула требало је да покаже не само обдареност композитора, већ да истакне лепоту која ће пленити и извођача и верника у цркви „

Размеђе 17. и 18. века када стварају и праве реформе нотације Петар Лампадарије и Три Учитеља донијело је полет у изучавању црквене музике на цијелом Балкану, а у Цариграду је основана патријаршијска школа.Посебну занимљивост представља чињеница да код Срба, којима би ова реформа добро дошла да доведу у ред већ помало анархично стање у црквеном појању, није била прихваћена.

На другом крају полуострва, у Београду митрополит Мојсије Петровић оснива грчку школу у којој се изучавало појање.

Њени први учитељи били су даскал Герасим, старац Константин и Никола Логијатат. сва тројица су били светогорски калуђери. Најбољи међу њима је ипак био јеромонах Анатолије из манастира Ватопеда.

Оцјењујући рад митрополита Мојсија, Јован Рајић, отац српске модерне историографије каже:

„…тој благоразумни муж привел из Свјатија Гори јеромонаха Анатолија искуснаго псалта. И устројив в Белграде греческују школу, из њејаже по времени взимал доброгласнија јуноши, ихже ониј псалт по греческој псалмодији, обучил пјети, числом довољних, чим изрјадно увесељаше церков…“

Сачуван нам је и уговор који је Анатолије саставио са митрополитом Београдским. По том уговору имао је Анатолије своје ученике:

„…не токмо учити пети по псалтикији, но и сачињати, и писати да могут, и от васего сердца целоје мајстерство своје открити и ничто утајити (…) и не отступити, нити от њих отити (…) донде же произвести ученики будет в савершеније целоје…“

Школа у Београду није била једина. Сличне су отваране у многим другим местима. Од даскала који су држали појачке школе у Бачкој издваја се монах Ананије из манастира Лавре.

У појачким школама у Бановцима и Мишковцима многи фрушкогорски калуђери су научили појање. Међу њима је најзначајнији архимандрит Дионисије Крстић (1757 — 1836), први учитељ појања у Каровачкој богословији, који је извршио редакцију греческог напева, касније названог „карловачки напјев“.

Извори из тог времена свједоче нам да је међу свештеницима било оних који су знали појати словенски и гречески на све три литургије.

Осим тога:

„Свако вече на вечерни Господи Возвах — појало би се, и један од ученика преносио би књигу от десне на љеву пјевницу, стихире читао, и за њим пјевчика чтомо пјево би, и то се звало кањерати“.

Изасланик митрополијски је забиљлежио за неке свештенике да имају „добар глас“, а за неке да имају „слаб глас“, а за неке, пак, „да немају гласа“ или као што је то на ондашњи начин лепо речено, „јестество на тоје не имат“. За једног свештеника забележено је да појати „нест учил“. Сви ови подаци сведоче нам о високом нивоу појачке технике који је достигао српски народ у вијеку музичке ренесансе.

Паралелно са ширењем скраћеног Дионисијевог — карловачког напјева, који се преносио искључиво усменим путем, постојали су напори појединаца да се сачува традиција музичке писмености, а самим тим и континуитет са нашим музичким средњим вијеком. Сасвим узгред, Атанасије Николић у својој аутобиографији помиње настојање епископа будимског Дионисија Поповића да појање подигне на виши ниво:

„Онда беше у Будиму владика Дионисије, пређе бивши Митрополит Београдски, који после уговореног мира са Аустријом пређе у Аустрију и добије Будимску Дијецезу. Он је ове године (1819) завео богословију у Будиму и своје богослове сам је учио певати по старим црквени нотама (псалтике). Моји другови позову и мене да идем с њима да чујем то оригинално пјеније…“

Сачувани нотни записи

Иако је црквена умјетност у раном и нарочито средњевизантијском раздобљу доживјела пун процват и утемељила православно богослужење у данашњем облику, из времена од 4. до 10. века није нам сачуван ниједан музички рукопис. Поред очигледне старости докумената који су се тешко могли сачувати до данас, један од разлога је иконоборачки бијес праћен харањем и паљењем манастира и њихових књижница, чести упади варвара са пљачом и паљевином, те на крају и најтеже пустошење Византије од стране крсташа какво није доживљено ни са падом под Отоманско Царство. Период латинске окупације у 13.вијеку није оставио ни културне вриједности нетакнутим. Пљачкане су навелико и цркве и манастири, а све што је било вриједно одношено је на запад.

Ни касније историјске прилике нису биле наклоњене покушајима да се нотни записи сачувају. Селџуци у Малој Азији, с друге стране, ионако нису имали нарочито поштовање према хришћанским светињама. Стога најстарији сачувани рукописи византијске епохе датирају из 10. века, премда је нотација до 12. века још увијек сасвим нечитљива.

Из 18 в. сачуван нам је и велики број рукописа који тек треба да буду дешифровани. Од свих је можда најзанимљивији рукопис чувеног Петра Лампадарија, који је саставио осмогласник по старом начину, грчким словима на словенском језику за босанског митрополита Серафима.

Почетком 19 в. у Цариграду се коначно усваја нова аналитичка метода црквеног нотног писма. Одобрила ју је патријаршијска комисија. Од тада до данас састављено је више музичких зборника него у цијелој дотадашњој историји.

Онај дио нашег народа који се у то вријеме борио за слободу, није усвојио нову нотацију. Она је, међутим, била прихваћена на широком подручју које обухвата данашњу Македонију, Косово и Југоисточну Србију.

Подручје Београдске и Карловачке митрополије је остало без нових музичких записа све до појаве првих музичара образованих на западу, Корнелија Станковића, великог Стевана Стојановића Мокрањца и других, мање познатих, иако веома значајних.

Свјесни да је вријеме и музичка неписменост наших појаца већ окрњила љепоту црквених песама, ови истакнути музичари, сваки у своје вријеме и сваки за себе, предузели су велики и значајан посао биљежења црквених мелодија по народном напјеву.

Међутим ови наши истакнути музички дјелатници нису били упознати са теоријским основама црквене музике, дакле са музиком далеко старијом и у многим аспектима различитом од њима савремених западноевропских музичких и естетских схватања. Самим тим и њихово дјело није довршено, већ нам више служи као путоказ у смјеру темељнијег изучавања теоријских поставки и законитости црквених гласова и напјева.

Цитираћу овде неке закључке проф. Данице Петровић и проф. Димитрија Стефановића:

Најновије промјене које потресају све пope друштвеног живота код нас, изазвале су бујицу наглих и личних и колективних преокрета.

Окретање цркви и традицији било је код многих неочекивао брзо, па зато вјероватно и страствено, али и површно. До вјечитих истина до којих се долази трпљењем и стрпљењем, љествицама које познају и узлазни и cилaзни смјер, многи су пожељели да стигну пречицом, не марећи и да залутају новим странпутицама. Много је у томе силовитости, догматске кpyтocти, нетрпељивости, а изнад свега незнања.

И тако, умјесто да ново вријеме истраживањима вишевјековног живота црквеног појања донесе свјеже, полетне и самопрегорне трагаоце и дјелатеље, у различитим публикацијама читамо текстове пуне идеолошки обојене нетрпељивости, елементарног незнања, игнорисања дугогодншњег студиозног рада претходника, непоштовања историјеких чињеница, методологије наyчног рада и полемисања.

Свакдневно смо свједоци немилих ситуација и расправа између *бранитеља* појничког пјевања, нео-византинаца и љубитеља хорског пјевања, надметања у коме су сви губитници.

Господња је воља да је свијет разнолик, разноврстан и шарен. Доиста нема шаренијег и чудесније шароликог кутка васељене од наше планете. Да није Благослова Божијег, браћо, не би у Цркви било ни појања ни виѕантијског ни народно-српског нити хорског. Да који није Господу по вољи, не би га ни било. То је као бесмислена и неправославна расправа на тему да ли је боље монаштво или брак. Све Богом благословено је добро и све можемо користити на спасење или пропаст.

Морамо подједнако вољети и његовати и предањску музику, и хорско појање (за које је појцу неопходан подвиг и духовни и тјелесни, сам то из искуства свједочим) и народно-црквено појање сачувано радом Станковића, Барачког, Мокрањнца и других. Искључивости у овој области су вишеструко опасне и погубне по нашу цркву и унутршње јединство у њој, а да не говорим колико су бесмислене у ово вријеме кад имамо далеко више опаснијих проблема, него измишљати сукобе тамо гдје их не смије бити.

И да закључим ријечима наших умних глава из области музике које су изрекли анализирајући ситуацију у српској музици данас :

Вјерујмо да је ово вријеме посуновраћених вриједности само пролазна фаза и да ће одговорна наyчна истраживања наставити своје упорно трајање, барем колико и у оним протеклим временима, која нису била склона црквеној умјетности. Питање је само како ће младе генерације у изобиљу непровјерених информација направити сопствену селекцију. У свим музичким, а и општим школама, историја музике се yчи само по давно усвојеном моделу историје западноевропске музике.

Историја византијске, старе руске и јужнословенске музике није нашла одговарајуhе мјесто у школским плановима и програмима. Иако припадамо култури која је створена на рубном подрyчју између Истока и Запада, култури у чијој су основи хришћанска православна вјера и умјетност кроз ту веру настала, ми или се отуђено окрећемо Западy потпуно игноришући своје корјене, или сасвим некритички супротстављамо ова два свијета, занемарујући давно освједочене културне и умјетничке успоне западноевропске цивилизације.

Превиђамо на жалост чињеницу, да су и наши најумнији преци у својим дјелима управо успели да пронађу склад између ова два свијета, која већ близу два миленијума одређују европску цивилизацију.

Његујмо и волимо браћо музику Православне Цркве у свим њеним видовима и изразима, убијеђени да је сваки од њих не само богоугодан већ и богонадахнути израз вјечитог исповиједања Господа!

*********************

Кратка история на източната църковна музика (едногласна традиция)

Известно е, че първото новозаветно песнопение е това на ангелския хор, изпято в нощта на Христовото Рождество: „Слава във висините Богу…” (Лука 2:14). За изпяване на песнопение се споменава и след извършването на Тайната вечеря от Господ Иисус Христос и апостолите Му, когато „като изпяха хвалебна песен, излязоха на Елеонската планина…” (Марк 14:26). За пеенето говори и св. ап. Павел в Посланието си до коринтяни, в което свидетелства „ще пея с дух, ще пея и с ум” (І Кор.14:15).

Песнопенията съпровождат богослужебните християнски събрания още най-ранната история на Църквата. Св. Йоан Златоуст казва: „Бог, виждайки, че мнозина от хората са небрежни духовно, че се отегчават при четене на Свещ. Писание, че неохотно се посвещават на този труд, и желаейки да направи този труд желан, като унищожи чувството на скука, прибавил към пророчествата и мелодия, та всички, като се наслаждават от стройността на напева, с голямо усърдие да Му възнасят свещени песнопения.” [1].

Известно е, че много от лъжеучителите и техните еретически общности са привличали нови последователи в редиците си с помощта на привлекателни песни, в които са вмъквали лъжеученията си. Песни са съставяли офитите, арианите и др. [2] Много от светите отци на Христовата Църква, като св. Ефрем Сириeц (†378), св. Василий Велики (†379), св. Йоан Златоуст (†407), св. Исаак Велики (†466) са противоборствали на еретическите песни, като са създавали и насърчавали създаването на богослужебни християнски химни, възпяващи чистото неповредено вероучение. През тази епоха древната гръцка музика се е използвала като основа за създаването на християнската музика. Това, разбира се, е било дело с благодатен и дълбоко проникновен характер, отчитащ спецификата на църковното пеене и неговата цел – създаване на молитвено настроение у вярващите. Пример за това са думите на Климент Александрийски в книгата му „Наставник”, чрез които препоръчва на вярващите от съществуващото многообразие на гръцки напеви да отбират само такива, които са годни за християнското богослужение [3].

През този етап църковните песнопения са били монотонни и грижата на християните за естетическото въздействие на музиката е била незначителна.

Първоначално богослужебните песнопения са били изпълнявани от всички присъстващи християни. По-късно се появило т.нар. антифонно пеене, при което вярващите се разделяли на две групи, които пеели последователно. За това свидетелства и Плиний Млади в писмото си до император Траян, където казва, че християните „възнасят поредно помежду си песен на Христа…” [4]. Църковното предание сочи св. Игнатий Антиохийски като светеца-духовник, въвел антифонното пеене в Църквата.

Постепенно практиката да пеят всички в църква била отменена, като се създава специалният чин на църковните певци, огласяващи богослужението. Това било продиктувано от разрастващото се мелодическо богатство на песнопенията, чиято интерпретация изисквала съответна подготовка. Едно от правилата на Лаодикийския събор от 363 г. гласи – „Не трябва никой друг да пее в църквата, освен певци, които се броят в клира и пеят по книга…” [5]. Тази въведена практика не се е спазвала във всички църкви, но в 6 в. във всички храмове пеят вече само специално подготвени вярващи – певци.

След обявяването на Миланския едикт от 313 г., много езичници приели християнството, които внесли във фонда на църковната музика напеви, чужди на възвишения християнски характер на Църквата. Така през 7 в. се появява решение на Шестия вселенски събор, което гласи: „Онези, които влизат да пеят в църквата, да не употребяват безчинни викания, да не насилват естеството до крясък и да не въвеждат нищо несъобразно и несвойствено на църквата, а с голямо внимание и умиление да пеят на Бога…” [6].

През 8 в. св. Йоан Дамаскин (†777) – църковен поет, оратор и богослов, подпомогнат от учения византиец Козма Икет, подредил системата на осмогласното пеене, като избрал само напеви, от тогавашните около 15 на брой, които да съответстват на светостта на църковното пеене. Така той предпазил бъдещите музикални изяви и изпълнения от профанизиране. Св. Йоан Дамаскин съставил и много текстове на църковни химни, които сам композирал в духа на християнската духовна музика. Установената практика на осмогласното пеене била въведена в много православни църкви, което осигурило нужната уеднаквеност на християнското богослужение [7]. „Простотата в напевите в Осмогласника, изразявайки смирената простота на християнската молитва, разполага душата именно към такава молитва и като я изтръгва от шума на суетата, я възнася до Божия престол” [8].

За изписване на църковните мелодии била нужна съответна нотационна номенклатура. В Древна Гърция за тази цел използвали буквите от гръцката азбука, които били поставяни над текста на мелодията. „Необходимостта от по-голям брой знаци довела до изписването им с по-дебел шрифт, до непълното им изписване или двойното им изписване и т.н.” [9]. По-късно се появяват съответните невмени нотационни системи. Така например във византийските невмени нотации могат да бъдат разграничени следните четири стадии: палеовизантийски нотации (10-12 в.), средновизантийска нотация (от около 1150 до 1400 г.), късно- и поствизантийска нотация (от около 1400 до около 1818 г.) и Хрисантова нотация (от 1818 г. до днес) [10].

Може да се направи една условна периодизация на източната църковна музика, като се раздели на три периода: подготвителен период до 5 в., втори период от 5 до 7 в. и трети период от 8 в. до днес.

През първия период богослужението на християните било силно повлияно от юдейската богослужебна традиция. Християните посещавали юдейския храм като място за молитва. Св. ап. Павел говори за „псалми и поучения” (І Кор. 14:26) и за „псалми и славословие и песни духовни” (Еф. 5:19).

Под псалми се разбират 150-те псалми от книга Псалтир, които се четяли и пеели. Под химни (славословие) се разбират всички останали песнопения от Библията – Стар и Нов Завет (например послужилите за основа на ирмосите на деветте песни на богослужебните канони). А под песни духовни се разбират всички християнски песнопения, създадени през вековете и получили място в богослужебната литература [11].

Свидетелства за църковни песнопения оставили св. Климент Римски (†101), Климент Александрийски (†215), Ориген (†254), св. Григорий Неокесарийски (†266), „Апостолски постановления”(380) и др. От този период е и т.нар. Химн на светилника „Свете тихий”, който и до ден днешен се изпълнява в богослужението през време на вечернята служба. Още св. Василий Велики го нарича „древна песен” [12]. Към този период спадат и химничното творчество на св. Григорий Богослов (†389), св. Методий Олимпийски (†310), св. Ефрем Сириeц (†378) и др. Текстът на рождественските катавасии е взет от празнично слово за Рождество Христово на св. Григорий Богослов.

Химните от този първи период се характеризират с възторжено-профетически характер или есхатологическо настроение.

През втория период от развитието на църковната музика са работили такива забележителни църковни музиканти и химнографи като св. Роман Сладкопевец (Мелод), Константинополския патриарх Анатолий (†458), Йерусалимския патриарх Софроний (†644), Константинополския патриарх Сергий (†638) и др. Император Юстиниан (527-565) се счита за създател на литургийния химн: „Единородний Сине…”. Също така се счита, че Херувимската песен е въведена в богослужебна употреба по негово време.

Името на св. Роман Мелод е свързано със създаването на църковното песнопение кондак. Св. Роман бил роден в сирийския град Емеса, дн. Хомс (13). Кондаците на св. Роман са били многострофни – типичен пример за някогашния кондак представлява Богородичният акатист, изпълняван в днешно време по време на светата Четиридесетница [14]. В съвременната богослужебна практика част от кондаците се намират след шестата песен на каноните на утренята, за които се споменава по-долу. Според църковната история св. Роман е написал повече от 1000 кондака. Видният литургист и патролог архимандрит Киприан Керн споменава за трагичната историческа съдба на химнографското изкусно творчество на този светец, забравено от поколенията, които са предпочели богослужебните канони като по-лесно възприемани произведения.

Третият период в църковната музика на Изток продължава до ден днешен. Характерната му особеност е появата на църковното песенно произведение канон. Канонът замества кондака и е съставен от девет песни, началните тропари на който (наречени ирмоси) са с библейски характер. Всяка песен на канона съдържа по няколко тропари. Като първи създател на богослужебен канон се счита св. Андрей Критски (†726). В православните храмове неговият Покаен канон се чете и до днес – всяка година по време на Великия пост.

Този трети период се характеризира с три школи, работили в областта на химничния материал и църковната музика – школа на „саваитите”, школа на „студитите” и „Итало-гръцка школа”.

Саваитската школа е свързана с манастира на св. Сава Освещени край Йерусалим и създадения там богослужебен устав. Братството на манастира се е състояло предимно от сирийски монаси. Творчеството им е насочено в създаването на много богослужебни канони и празнични стихири.

Св. Йоан Дамаскин е най-плодовитият представител на тази школа. Той е написал каноните на Възкресение Христово, Рождество Христово, Богоявление, Петдесетница, Възнесение и др.

Представители на Саваитската школа са и св. Андрей Критски, св. Козма Маюмски, написал химна „Честнейшую херувим”, св. Стефан Саваит, Сергей Агиополит, Георгий Агиополит, Илия Иерусалимски, Арсений и др. [15]

Школата на студитите произхожда от манастира на св. Теодор Студит, намиращ се до Константинопол – наречен Студийски манастир. Братята на манастира се проявили като ревностни защитници на иконопочитанието и творци на химничен материал, голяма част от който е запазен в книгата, използвана през св. Четиридесетница – Постен Триод [16].

По-забележителни представители от тази школа са Теодор Студит (†826), Йосиф Студит (†825), Николай Студит, Климент Студит, Киприан Студит, св. Теофан Начертани (†843) и др.

„Итало-гръцката школа” е съставена предимно от творци от гръцки произход, намерили убежище в Южна Италия и о-в Сицилия след гоненията на императорите-иконоборци. По тези места през 15 в. има и емиграция на християни от албански произход, които са запазили в песнопенията си, открити по тези места, определена византийска песенна специфика [17]. Градовете Калабрия и Апулия, наричани „малка Гърция”, поддържали тесни връзки с Византия, по-точно със Студийския манастир.

Сред по-именитите представители на тази школа са: Сиракузкият епископ Георги (†669), епископът на о-в Корфу Арсений (ІХ в.), Йосиф Песнописец (†983), Отранският епископ Марк и др.

Има и много други творци на църковна музика и химни, които не се числят към изброените школи. Такава е например св. монахиня Касиана (канонизирана от Цариградската патриаршия). Тя е единствената жена – автор на текстове на църковни химни: стихири за Рождество Христово, ирмосите на първите шест песни на канона на Велика събота, стихири за Велика сряда (между които е богатата на мелодика, преливаща в различни гласове т. нар. „Касианова Слава”, гл. 8).

Трябва да се споменат и имената на св. патриарх Фотий (†893) – автор на последованието на Малкия водосвет, св. патриарх Методий (†846), Солунския епископ Анатолий – автор на стихири за Рождество Христово, Успение Богородично и др., император Лъв Мъдри (†911) – автор на единадесетте евангелски утринни стихири, император Константин Порфирогенет (†959) – автор на единадесетте евангелски ексапостиларии (светилни), Симеон Метафраст (†970) – автор на канона в чест на св. Мария Египетска. Други известни химнографи са Евхаитският митрополит Йоан (11 в.), св. Григорий Синаит (†1311), Никифор Калист (†1397), Константинополският патриарх Филотей (†1376) [18].

През 14-15 в. настъпва епохата на късновизантийската музика. Творбите на св. Йоан Кукузел и неговите съвременници бележат нова епоха в църковната музика – появяват се различни песнопения (в т.ч. кратими – разпяване на безсловесни срички като териреми,ананейки), които върху основата на традиционната мелодическа линия прерастват в богато орнаментирани композиции с широк тонов обхват.

От 15 в. нататък църковното пеене не е на висотата от предишните столетия. Османското робство оказва своето негативно влияние върху художествените плодове на християнската Църква. Съвременниците на тази епоха се стараели да запазят мелодическото богатство от предишните времена. В това отношение атонските монаси изиграват важна роля в съхранението на църковната музикална традиция [19].

Към 18 в. има възраждане в църковната музика. Редица творци на източна музика събрали и издали творенията на старите песнописци и мелурзи [20], пазени в библиотеките на палестинските и атонските манастири. Преди около 200 години (в 1814 г.) се появява и новият невмен нотопис на източната църковна музика – дело на Хурмузий Книгохранител, Хрисант Мадитски и Григорий Левитис [21]. И до днес този нотопис се използва за фиксация на едногласната църковна музика, плод на многовековната певческа традиция.

В своята „Голяма теория на музиката” Хрисант Мадитски, размишлявайки за църковно-песенното творчество, пише: „Впрочем, каква е музиката? Стара? Нова? Нито стара – нито нова. Но тя през различните времена непрекъснато се е усъвършенствала” [22].

Бележки

1. Ибришимов, Г. Духовни бисери от светите отци. Проповедническа антология. Б.м.,1992, с.33.
2. 2. Срв. Чифлянов, Бл. Литургика. С., 2008, с. 113.
3. 3. Срв. Архимандрит Авксентий. Литургика.Част втора. П., 2007, с. 32-33.
4. 4. Пак там, с. 33.
5. 5. Пак там.
6. 6. Пак там, с. 34.
7. 7. Срв. Богоев, М. Учебник по източно църковно пение.С.,1992, с. 9-10.
8. 8. Тодорова, К. Източното православно църковно пение. Хилядолетното дихание на православната светост. С., 2010, с. 32.
9. 9. Архимандрит Авксентий. Цит.съч., с. 35.
10. 10. Срв. Флорос, К. Въведение в невмознанието. Средновековни нотни системи. С., 2006, с. 44.
11. 11. Срв. Чифлянов, Бл. Цит.съч., с. 112-113.
12. 12. Срв. Архимандрит Авксентий. Цит.съч., с. 37.
13. 13. Пак там, с. 39.
14. 14. Срв. Чифлянов, Бл. Цит.съч., с. 115-116.
15. 15. Срв. Чифлянов, Бл. Цит. съч., с. 113.
16. 16. Срв. Майендорф, Й. Византийско богословие. С., 1996, с. 160-161.
17. 17. Срв. Иванов, дякон И. С. Византийски литургически песнопения в Южна Италия. – В: Бълг. музикознание, кн. 2, 2004, с. 111-138.
18. 18. Срв. Архимандрит Авксентий. Цит. съч., с. 40-41.
19. 19. Срв. Богоев, М. Цит. съч., с. 9-10.
20. 20. Автори на църковна музика.
21. 21. Срв. Богоев, М. Цит. съч., с. 10.
22. 22. Хрисант. Голяма теория на музиката, съставена от Хрисант, архиепископ на Дирахий от Мадит. Превод на на бълг. език по изданието на Панайотис Пелопидис от 1911 г. Д. Кирков, А. Атанасов, София, 2007, с.152.

 

Изпълнeнието в източната църковна музика (щрихи)

Източната църковна музика заема важно място в православното богослужение. От векове насам православните храмове се огласяват от тази музика. Мнозинството от вярващите хора опитно познават силното й духовно въздействие. Нейният лиризъм и богат химнографски материал [1] са източник и на верово познание за слушателите й. Тази музика е известна още като източно църковно пеене, а също и като византийска музика, тъй като нейният разцвет се осъществява по време на съществуването на Византийската империя (330-1453 г.).

Отчитайки специфичния характер на сакралната музика, възниква въпросът какви черти трябва да притежава музикалното изпълнение на църковните песнопения?

На първо място, като изкуство на Църквата тази музика трябва да е молитвена. Да е породена от молитвата на псалта (певеца) и да подбужда християните, които присъстват на богослужението, към молитвеност. Изпълнението на певците трябва да наподобява непрестанното ангелско пеене на небето. Така, както го е видял и чул св. пророк Исаия: „Свят, свят, свят Господ Саваот! Цяла земя е пълна с Неговата слава!” (Ис. 6:3).

В източната църковна музика съществуват осем църковни гласа, утвърдени в изпълнителската практика от св. Йоан Дамаскин (†777) – църковен поет, оратор и богослов. Всеки от тези осем гласа има своя певческа специфика. „Темпото, с което се изпълняват църковните песнопения не всякога е еднакво. За тържествените моменти от богослужението, особено в литургията, пението е бавно, а в други служби, например във вечернята и утринната, то е ускорено.” [2] Всеки глас от Осмогласието има по няколко напева – пападически, стихирарически, ирмологически, тропарически, подобно пеене и припевно пеене. Пападическото пеене се изпълнява бавно; стихирарическото – умерено-бавно; ирмологическото, тропарическото и подобното пеене – умерено-бързо, а припевното в бързо темпо [3]. Промяната на указаното темпо на дадено песнопение, изкривява първоначалния му замисъл и пречи за разкриване на мелодическата му красота.

От факта, че източната църковна музика е едногласна и изключително и само вокална, произтичат и други важни елементи, които трябва да притежава това изпълнителско изкуство. За разлика от многогласната хорова музика, в която певците са разделени на няколко групи, или партии (например тенори, баритони и баси), в източната църковна музика пеенето се извършва само на един глас, т.е то е монодийно. Източната църковна музика се изпълнява по два начина: солово (когато псалтът пее сам) и хорово (група от псалти). Когато песнопенията се изпълняват хорово, звуковата емисия трябва да е монолитна. Когато псалтът пее сам (каквато е практиката в повечето храмове в Българската църква), той трябва да се стреми пеенето му да е на подходяща висота – да е правилно, вдъхновено и с достатъчна сила при музикалното изпълнение (но не крещящо). При акапелното пеене (без съпровод на инструменти) гласът на певеца е „изложен на показ” – отчетливо се различават специфики като тембър на гласа и правилно интониране [4]. В музика, в която се използват музикални инструменти, последните са солидна основа за интонационна стабилност. За правилното интониране в източно църковната музика от важно значение е използването на исон. Исонът (или исо, което в превод от гръцки означава равно) е вид пригласяне, извършвано от певците чрез произнасяне на гласни звукове, доминиращи в изпълняваната дума, върху основния тон на мелодията, докато солиращият глас на певеца възпроизвежда музикалната линия на песнопението. Исонът – по думите на музиколога Асен Атанасов – е важен за цялото построение на музикалното пространство, в което е разположен отделния ихос (глас), той е опора на отделните музикални пространства, изграждащи песнопението [5]. „Пригласянето (исото) трябва да става тихо, с полуотворени уста, а не носово. Исото трябва да украси мелодията, а не да я задуши…” [6] Преди началото на песнопението някои ръководители на църковни хорове използват встъпления, наречени още запеви, или интонационни формули, с помощта на които подсказват мелодическия строеж на съответния глас и задават основния тон на мелодията, върху който групата исониращи държи исо.

Класическият начин за нотна фиксация на източната църковна музика се осъществява с помощта на т. нар. невмено писмо [7] . Невменото писмо, което се ползва от двеста години насам, е дело на тримата музикоучители от Константинополската Патриаршия – Хрисант Мадитски, Григорий Протопсалт и Хурмузий Хартофилакс (Книгопазител). Една от особеностите на това писмо е, че то показва хода на мелодическата линия, без да фиксира абсолютна тонова височина. Това намира отражение и в изпълнителската практика на източното пеене, в което певецът взима тон, който да му е удобен и съобразен с диапазона на гласа му. Така например, ако песнопение от седми глас, имащо за основа долно зо [8], е неудобно за изпълнение от певец с висок глас, той може да повдигне основата с два тона, и да изпее песнопението от па като от зо. Това преместване на тона се нарича транспониране. В помощ на певеца в ориентирането му в съответните тонове би могло да бъде използването на камертон, който дава тонът ла (в невмената система тонът ке) от първа октава с честота 440 Hz.

Изпълнителят на източната църковна музика трябва да се съобразява и с определена динамика (сила на звучене), която в никакъв случай не бива да бъде неподходяща за святото храмово пространство, където трябва да цари молитвен дух. Не бива да се забравят думите, отправени от Бога към св. пророк Илия: „И каза му Бог: излез и застани на планината пред лицето Господне; и ето, Господ ще мине, и голям и силен вятър, който цепи планини и събаря скали пред Господа; но не във вятъра е Господ; след вятъра – земетръс, но не в земетръса е Господ; след земетръса – огън, но не в огъня е Господ; след огъня – лъх от тих вятър (и там е Господ).”(3 Царств. 19:11-12)

За доброто изпълнение на песнопението е нужно и съблюдаването на някои артикулационни характеристики като пеене в легато; правилно, ясно и членоразделно произнасяне на думите в текста на песнопението. При пеенето в легато тоновете са съединени и сякаш преминават един в друг, което се постига „без прекъсване на въздушната струя, без промяна в напрежението на гласните връзки…” [9] Пеенето в легато е красиво и доставя приятни усещания у слушателите. Използването на такъв тип пеене е признак за висока певческа култура и вокален финес. Ненапразно пеенето в легато е един от основните принципи на италианската певческа школа.

За доброто и правилно въздействие на църковната музика е нужно и музикално фразиране. Фразирането е художествено осмислено разчленяване на музикалните фрази [10]. Музикалната реч има структура, която е подобна на структурата на литературния език, в който използването на препинателни знаци цели смисловото разчленяване на текста. Както в литературния и разговорния език, така и в музиката съдържанието на произведението не се излага като непрекъснат поток, а чрез отделни мисли [11].

От важно значение за църковното изпълнение е и предварителното запознаване на певеца с мелодиката на песнопенията – особено когато предстоят празнични служби. Въпреки че певецът трябва да е запознат с мелодическия строеж на различните гласове и песнопенията разписани в тях, добре би било на тържествени литургии той да изпълнява песнопения, които „лежат” на гласа му. Които са създадени сякаш за него самия. Както за всички певци, така и за изпълнителите на източната църковна музика е важно да имат концепция за изпълняваната от тях музика, която включва всецяло познаване и верен поглед върху структурата на песнопението, стремеж мисълта им да върви пред музикалната фраза, търсейки опора в нейния финал.

Други важни изисквания към певческото изпълнение са: избягване на дълги певчески паузи в богослужението, които накъсват структурата му; стиковане между свещеник и псалт – да има тонова хармоничност във взаимното им изпълнение и на последно място, но не по важност, гласовете на певците да бъдат обработени и добре звучащи. В древния химн на светилника наречен „Свете тихий”, който се изпълнява по време на вечерното богослужение, се казва: „Сине Божий, Който даваш живот, достоен си през всички времена да бъдеш възпяван с приятни гласове.”

Би могло да се говори за различни стилове в изпълнителското изкуство, продукт на различни певчески школи, в които интерпретацията на църковната музика е индивидуализирана според разбиранията на съответните протопсалти (първопевци), ръководещи църковно-певческите школи.

Древните летописци повествуват, че през 10 в. св. княз Владимир, покръстителят на Русия, двоумейки се от къде да приеме кръщение, изпратил някои от своите първенци в Константинопол. Когато се върнали, те му разказали за службата, на която присъствали в храма „Св. София”: „ и не знаем на небето или на земята се намирахме…, и не знаем как да разкажем за това, – само знаем, че там Бог пребивава заедно с хората…” [12]. Църковните певци имат приоритета и отговорността да бъдат заедно с композиторите сътворци на музикалното произведение. От отношението им към изпълнението на източно- църковната музика зависи църковно-музикалният хоризонт, простиращ се пред бъдещите певчески поколения, да бъде светъл. Какъвто е и примерът на нашите предшественици, завещали ни музикалното богатство на източната църковна музика.

Бележки

1. Химнографията е наука за поетическите текстове, използвани в богослужението.
2. 2. П. Динев. Ръководство по съвременна византийска невмена нотация. С.,1964, с. 74.
3. 3. Пак там, с. 73-75.
4. 4. Едно от значенията на музикалната интонация е – възпроизвеждане на тоновете при музикалното изпълнение от гледна точка на точността на тяхната височина. Срв. Е. Клостерман. Кратък музикален речник, С., 1995, с. 50.
5. 5. В лична кореспонденция с автора на статията.
6. 6. М. Богоев. Учебник по източно църковно пение.С.,1992, с. 55.
7. 7. Невмите са специални нотни знаци за фиксация на едногласната музика от Средновековието до днес. На първо място терминът „невми“ се използва за нотацията на григорианския хорал – латински невми. В следствие на това, терминът се използва и за обозначение на различните източни нотации.
8. 8. По подобие на наименованията на нотите в западноевропейската музика (до, ре, ми, фа, сол, ла, си, до) невмите приемат следните наименования: ни, па, ву, га, ди, ке, зо, ни.
9. 9. П. Хаджиев. Елементарна теория на музиката. С., 2012, с. 164.
10. 10. Срв. Е. Клостерман. Кратък музикален речник, С., 1995, с. 149.
11. 11. Срв. Красинская, Л. Уткин, В. Элементарная теория музыки. М., 1965, с. 271.
12. 12. http://www.hrono.info/dokum/1000dok/povest2.php

 

За молитвата….

“Браќа почнувајќи од утрото, преку целиот ден, а ако е возможно продолжете да повикувате и во текот на ноќта: Господе Исусе Христе, помилувај ме мене грешниот, и присилувајте го вашиот ум на ова дело постојано, до самата смрт” (Свети Јован Златоуст).

“Еднаш кога Исус беше на едно место и се молеше, откако заврши со молитвата, еден од Неговите ученици Му рече: Господи, научи не да се молиме….” (Лука. 11,11)

“Молете се постојано, за да не паднете во искушение” (Лука. 22,40)

“Човек што се моли е слободен човек” (Арсениј Бока)

“Барај го она што е достојно за Бога, и не престанувај да бараш, додека не добиеш, макар да мине и месец, и година, и три години, и повеќе време, додека не добиеш, не отстапувај, но моли се со вера, непрестајно вршејќи го доброто” (Свети Василиј Велики).

****************

– Умеењето да се молиме…. Молитвата е бесконечно творење, акт на најголема мудрост, свет занес на нашиот дух, тешкото го прави лесно, непријатното – пријатно.

Молење за духовни дарови: засилување на надежта и љубовта, како и сите останати добродетели: радост и мир, долготрпеливост, благост, милосрдие, вера, кроткост, воздржание, љубов….

Постот е многу важно средство за засилување на молитвата. Постот е умереност во јадењето и пиењето и во други животни потреби.

Жртвата пред Бога е смирен дух; срце понизно и смирено.

******************

Тропари на поголеми празници (Рождество на пресвета Богородица (Мала Богородица), Воздвижение на чесниот крст (Крстовден), Собор на македонските светители, св. Злата Мегленска, преподобна света Параскева (св. Петка), св. Димитриј (Митровден), св. Бессребреници Кузман и Дамјан (св. Врачи), Собор на св. Архангел Михаил, св. Маченик Мина, Воведение на пресвета Богородица, св. Григориј Палама, св. Климент Охридски, св. Варвара, св. Никола Мирликијски, св. Наум Охридски, св. Спиридон Чудотворец, Рождество на нашиот Господ Исус Христос (Божиќ), св. Првомаченик и архиѓакон Стефан, Нова Година – Обрезание Господово (Василица), св. Василиј Велики, Свето Богојавление (Водици), св. Пророк Преттеча и крстител господов Јован, св. Атанасиј Велики, св. Три Светители, Сретение Господово, св. Харалампиј, св. Ѓорѓи Кратовски, св. 40 Маченици, св. Благовештание на пресвета Богородица (Благовец), св. Георгиј Победоносец, св. Апостол Марко, св. Кирил и Методиј, св. Константин и Елена, св. Еразмо Охридски, Рождество на св. Јован Крстител, св. Петар и Павле, св. Илија, св. Седмочисленици, св. Пантелејмон, свето Преображение на Господа Христа, Успение на Пресвета Богородица (Голема Богородица), св. Јоаким Осоговски, св. Теодор и св. Педесетница (Духовден))

Молитвени правила (правило пред света причест, благодарствени молитви по причест, правило пред исповед, благодарствено правило, пасхално молитвено правило, покајно правило при осквернување, за жени кои извршиле абортус, за отпадници од верата, за блудниците, за избавување од несреќи и опасности, за измачувани од зли духови, за телесно болните, за избавување од пијанство, пушење и наркотици, за стапување во среќен брак, за испити, при патување, за наоѓање на изгубени нешта, за спомнување на покојните, правило на св. Серафим Саровски, молитви при вонредни состојби и околности, молитви за наближување на последните времиња, за починати и некрстени деца, за деца убиени при абортус, молитва за самоубијци)

Акатисти (Кон пресвета и живототворна Троица, Акатист кон преслаткиот Исус, Акатист кон пресвета Богородица, Актатист кон преподобниот наш отец Наум Охридски Чудотворец)

Канони (Покаен канон кон нашиот Господ Исус Христос, Молебен канон кон Пресвета Богородица, Канон кон Ангелот Пазител)

Утрински молитви…. Вечерни молитви…. Молитви за секој ден преку седмицата…. Ноќни молитви…. Секојдневни молитви…. Молитви за разни потреби….

*******************

– Господе Помилуј / Помилувај ме Боже, помилувај ме / Пресвета Богородице, спаси не / Срце чисто соѕидај во мене, Боже, и дух вистински обнови во мене/ Прости ми Господи /

+++++++++

Оче наш, Кој си на небесата, да се свети името Твое, да дојде царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото така и на земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес; и прости ни ги долговите наши како што им ги проштеваме и ние на нашите должници; и не воведувај не во искушение туку избави не од лукавиот.

++++++++++

Господи, Боже наш, се што згрешив во овој ден, со збор, со дело или мисла, прости ми како Човекољубив. Подари ми сон мирен и спокоен и испрати го Твојот Ангел Пазител, да ме закрилува и пази од секое зло, зашто Ти се заштитник на душите и телата наши и Тебе слава Ти вознесуваме на Отецот и Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин.

+++++++++++

Ако ја испитам мојата совест, нема да најдам ниту едно добро дело, само знам дека моите гревови се помногубројни од морскиот песок, а морската вода не е доволна за да ја измие мојата нечистотија. Но, се надевам, Боже, дека ќе го олесниш бремето на моите беззаконија и милостиво ќе погледнеш на мене. Амин. (преподобна Пелагија)

+++++++++++++++

Господи, дај ми мирно да го примам се она што денов денешен ми го носи, и потполно да и се предадам на Твојата Света волја. Упати ме и помогни ми во секој миг од денов; каков глас и да добијам, научи ме мирно да го примам и со цврста вера дека се станува по Твојата Света волја.

Управувај со моите мисли, со моите сетила и со сите мои дела и зборови. Не допуштај во непредвиден случај да заборавам дека се од Тебе доаѓа. Научи ме добро да се однесувам кон родителите и кон ближните, никого да не разгневам или да оскрбам.

Господи, дај ми сили да ја поднесам тежината на денот денешен и се што во него ќе ми се случи. Управувај со мојата волја и научи ме да се молам, да верувам, да се надевам, да поднесувам, да проштевам и да љубам.

Господи, дај ми да бидам орудие на Твојот мир, та таму кај што има омраза да сеам љубов, кај што има осуда – простување, кај што има раздор – слога, кај што има очај – надеж, кај што има темнина – светлина, кај што има жалост – радост.

О, Божествен Учителу, нека не бидам утешуван, туку јас други да тешам; нека не ме трпат мене, туку јас да имам трпение за сите; не мене да ме љубат, туку јас сите да ги љубам. Зошто кога простуваме, тогаш и нам ни се простува; кога даваме тогаш добиваме; а кога умираме, тогаш се раѓаме за живот вечен. Свет Духу, помошник биди ми денот денешен да Му Го посветам на мојот Господ и Спасител.

Господи Исусе, Сине Божји, подобро е да не се живее отколку да се живее без Тебе или против Тебе. Ти благодарам, Боже, за дарот на овој ден и за секое добро за кое што ќе ми помогнеш денеска да го сторам. Избави ме, милостив Боже, од желбата за самоугодување, и удостој ме во секој миг да бидам подготвен заради Тебе и заради ближниот свој да се откажам од себеси, зашто за таа служба и Си ми го дал животот.

Помогни ми да го отфрлам од себе сето она што не е Твое, а она што е Твое да го примам со длабока вера, надеж и љубов. Дај ми ревност со која постојано ќе Ти служам: да ја поставам правдата над користа, да го поставам чинењето на благочестивите дела над минливите задоволства, да ги поставам другите над себеси за да ја исполнам Твојата заповед на љубовта.

Направи светлоста на Твојата убавина, добрина и љубов да заблескаат во мојата душа. Амин. (Секојдневна молитва на последните оптински старци)

++++++++++++++

Молитви на св. Јован Златоуст:

Дневни:

• Господи, не лишувај ме од Твоите небесни блага.
• Господи, избави ме од вечните маки.
• Господи, ако згрешив со ум или мисла, со збор или со дело, прости ми.
• Господи, избави ме од секое незнаење и заборавеност, од малодушност, скаменетост и бесчувствителност.
• Господи, избави ме секое искушение.
• Господи, просветли го срцето мое помрачено од лукави желби.
• Господи, јас како човек згрешив, а Ти како милосрден Бог прости ми, гледајќи ја мојата душевна слабост.
• Господи, испрати ми ја благодатта Твоја на помош за да го прославам Твоето Свето Име.
• Господи, Исусе Христе, запиши ме мене слугата Твој во Книгата на животот и добар крај подари ми.
• Господи, Боже мој, иако ништо добро не сторив пред Тебе, дај ми ја благодатта Твоја за да поставам добар почеток.
• Господи, ороси го срцето мое со Твојата благодатна роса.
• Господи, на небесата и на земјата, спомни си за мене грешниот, бесрамниот и нечист слуга Твој во Царството Твое. Амин.

Ноќни:

• Господи, во покајание прими ме.
• Господи, не оставај ме.
• Господи, не воведувај ме во искушение.
• Господи, дај ми мисла добра.
• Господи, дај ми солзи и сеќавање на смртта и умиление.
• Господи, дај ми помисла за исповедање на гревовите мои.
• Господи, дај ми смирение, целомудрие и послушание.
• Господи, дај ми трпение, великодушност и кроткост.
• Господи, всади го во мене коренот на добрината, и на стравот Твој во срцето мое.
• Господи, удостој ме да Те љубам со сета моја душа и мисла, и во се да ја творам волјата Твоја.
• Господи, заштити ме од некои луѓе, и бесови, и страсти, и од секое друго недолично нешто.
• Господи, знам дека чиниш како што благоволиш; нека биде волјата Твоја и во мене грешниот, зашто си благословен навек. Амин.

+++++++++++++

Царице моја предобра, надеж моја, Богородице, на сираците – Прегратка, и на загубените – Застапничке, радост на оскрбените, Покровителка на нападнатите, ја гледаш мојата беда, ја гледаш тагата моја; помогни ми зашто сум немоќен, исправи го патот мој, зашто сум загубен; разбери ја неправдата моја и разреши ја ако повелаш; зашто друга помош освен Тебе немам ни друго застапништво, ни утеха блага, о, Богомајко, затоа запази ме и сочувај ме, во вечни векови. Амин.

+++++++++++++++

Спасителу мој, научи ме, Ти се молам, од се срце да им простувам на сите кои со нешто ме навредиле. Знам дека не можам да застанам пред Тебе со чувство на омраза што се крие во мојата душа. Огрубело, Господи, срцето мое! Во мене нема љубов. Те молам, научи ме да им простувам на оние што ме намразиле, огорчиле и оскрбиле, како што Сам Ти, Спасителу мој, на Крстот им прости на непријателите. Амин.

+++++++++++

Господи, не знам што да молам од Тебе, Ти единствен знаеш што мене ми треба; ме љубиш и повеќе одошто јас самиот умеам себеси да се љубам. Не се осмелувам ни крст ни утеха да барам, само пред Тебе стојам; моето срце отворено е кон Тебе; Ти ги гледаш потребите што јас не ги знам. Гледај и постапи со мене по милоста Своја; порази ме и исцели ме, понижи ме и подигни ме, ништ сум и нем пред Светата Твоја волја и пред недостапните за мене судови Твои.

Се принесувам себеси како жртва кон Тебе; Тебе ти се предавам, желанија немам, освен желбата да ја исполнувам волјата Твоја. Научи ме да се молам. Ти Самиот во мене моли се. Амин.

+++++++++++

Господи, дај ми го она што го сака Твојата љубов.

+++++++++++

Пресвета Богородице просветли ја мојата темнина.

++++++++++

Господи, дај ми да ги видам моите безмерни гревови и да не осудувам.

++++++++++

Боже на силите! Сврти се, погледај  од Небесата, погледни ги искушенијата мои и помогни ми да ја извршувам волјата Твоја, зашто ти си мојот Бог!

*************************

†  Молитви кои православните христијани често ги кажуваат – Овие најдобро е да се знаат на памет

Слава ти Боже наш Слава ти

Царе Небесен, Утешителу, Дух на вистината кој си на секаде и се исполнуваш, ризницо на добрините Дојди, вселисе во нас, очисти не од секаква нечистотија и спаси ги Благи, душите наши

Свети Боже Свети Крепки Св Бесмртни Помилуј не (3)

Пресвета Троице помилуј не, Господи очисти ги гревовите наши, Владико прости ги беззаконијата наши. Свети посети не и исцелиги нашите слабости заради твоето име. Господи Помилуј (3). Слава на Отца и Сина и Св Дух сега секогаш и во сите векови. Амин

Оче наш кој си на небесата, да се свет името твое да дојде царството твое да биде вољата твоја како на небото така и на земјата. Лебот наш насуштен дај ни го денес, и прости ни ги долговите наши, како што им ги проштаваме и ние на нашите должници. И не воведувај не во искушение, но избави не од лукавиот. . Зошто твое е царството и силата и славата на Оца и Сина и Св Дух сега секогаш и во сите векови Амин. Господи, помилуј.(12) . Слава на Отца и Сина и Св Дух сега секогаш и во сите векови, Амин.

Пријдете да Му се покл: на царот, нашиот Бог, Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред Христа Царот и нашиот Бог . Пријдете да му се поклониме и да паднеме пред самиот Христос, нашиот цар и Бог

Тебе Војвотке која се бориш за нас, Победоносна, ние твоите слуги откако се избавивме од зло, ти принесуваме победна и благодарна песна Богородице. Бидејќи имаш сила непобедлива ослободи не од секакви опасности за да ти пееме, Радувај се Невесто Неневесна.  Богородице дева радувај се благодатна Марија, Господ е со тебе, благословена си ти меѓу жените и благословен е плодот на твојата утроба зашто си го родила спасителот на нашите души.  Тивка Светлина на светата Слава од бесмртниот Отец, небесниот светиот и блажениот Исус Христос, одкако зајде сонцето ја видовме вечерната светлина, му пееме на Отца и Сина и Св Дух, Бог. Достоен си во сите времиња да бидеш пеен од гласовите на светите, Сине Божји кој живот даваш, затоа светот те слави.

Вратите на милосрдието отвори ни ги Благословена Богородице ние кои се надеваме во тебе да не погинеме но да се избавиме преку тебе од беди зашто ти си спасение на Христијанскиот род.

Достојно е навистина да те ублажуваме Богородице секогаш блажена и пренепорочна и мајка на нашиот Бог, почесна од херувимите и неспоредливо пославна од серафимите, нераспадливо Бог Словото што го роди, вистинска Богородице, тебе ние те величаме.

Ние кои херувимите таинствено ги претставуваме и на животворната троица трисвета песна и пееме, сега секоја животна грижа да оставиме за да го примиме царот на сите кого Ангелските чинови невидливо го внесуваат со голема слава.

Свети се свети се нов Јерусалим зашто славата Господова на тебе блесна. Ликувај сега и веселисе Сион, а ти чиста, весели се Богородице за воскресението на твојот Род. О Пасхо, голема и најсветла, Христе. О Мудрост и Слово Божјо и Сила. Дај ни вечно да се причестуваме со тебе во незалезниот ден на твоето царство.

Раѓањето Твое Христе Боже наш го озари светот со светлина на вистината, оние кои на ѕвездите им служеа од ѕвездата научени беа Тебе да Ти се поклонуваат кој си Сонце на правдата и да те познаваат Тебе, Почеток од висините, Господе, слава Ти.

Спаси не Сине Божји кој воскресна од мртвите. Единороден Сине и слово Божјо, ти си бесмртен и си изволил заради нашето спасение да се воплотиш од Св Богородица и секогаш дева Марија, неизменливо си се вочовечил, се распна Христе Боже и со смрт смртта ја уништи. Еден си од Св Троица сопрославуван со Отца и Св Дух, спаси не.

Пријдете да се поклониме и да паднеме пред Христа. Спаси не Сине Божји, кој си прекрасен во Светиите, кој воскресна од мртвите, нас кои ти пееме Алилуја.

Тебе ти пееме, тебе те благословуваме, тебе ти благодариме Господи, и ти се молиме Боже наш.  Видовме вистинска светлина, го примивме духот небесен, најдовме вера вистинска, на неразделната Троица и се поклонуваме зашто она не спаси нас.

Да се исполнат нашите усти со пофалба кон тебе Господи за да ја пееме твојата слава зашто не удостои да се причестиме со твоите свети боженствени бесмртни и животворни тајни. Сочувај не во твојата светиња цел ден да се поучуваме во твојата правда, Алилуја.

Достојно и праведно е да ти пееме да те благословуваме, да те фалиме, тебе да ти благодариме, да ти се поклонуваме на секое место од твоето владеење, зашто ти си Бог неискажлив несфатлив невидлив недофатлив, секогаш си ист, ти и единородниот Син и Св Дух. Ти од небитие во битие не воведе и кога отпаднавме пак не подигна и направи се, додека на небото не воведе, и твоето идно царство ни го даде.

† Молитви за различни прилики 

† Благодарствена Молитва Господе Исусе Христе, Боже наш, Боже на секое милосрдие и добрини! Твојата милост е безгранична а човекољубието неизмерно. Со благовение и љубов, како недостојни слуги, смирено Ти принесуваме благодарност, Тебе добросрдечниот, за добрините што ни ги правиш. Те славиме, Те воспеваме и Те величаме како наш Господ, Владика и Добротвор, и коленичејќи пред Тебе, Ти благодарам за Твоето безмерно и неискажливо милосрдие. Смирено Ти се молам Милосрден Господе како што сега благоволи да ги исполниш молбите на нас Твоите раби, така и понатака сподоби не да ги добиваме сите Твои дарови, да преуспеваме во љубовта кон Тебе, кон ближните и кон секоја добродетел. Избавувај ја, милостив Боже, Твојата света Црква од секое зло, и откако ќе ни даруваш мир и спокој, удостој не да Ти принесуваме благодарност, Тебе, на Твојот беспочетен Отец и на пресветиот, благиот и животворен Твој Дух Бог прославуван во едно суштество, секогаш да зборуваме за твоите големи добрини и да те воспеваме. Слава Ти Тебе, наш благодателу, во век и веков! Амин! Ние, Твоите недостојни слуги, Господе, откако незаслужно примивме милости и дарови од Тебе, се преисполнивме со благодарност за Твоите добрини спрема нас. Затоа, Владико, притекнуваме кон Тебе и Ти ја принесуваме нашата благодарност од срце. Кога Те прославуваме, ние Те фалиме, Ти благодариме и ја величаме Твојата доброта и со љубов Ти викаме: Слава Ти, Семилостив Благодателу и Спасителу, Боже наш во век и веков! Амин! Татко семоќен и предвечен Боже од кого доаѓа секоја дар и секое благо, ти благодарам за сите твои дарови коишто изобилно си ги излил врз мене грешниот и недостоен твој слуга и усрдно ти се молам: како што сега ја послуша мојата молитва и го покажа твоето човекољубие, така и секогаш исполнувај ми ги моите добри желби и јавувај ми ја твојата богата милост. Зашто Ти си милосрден и човекољубив Бог, и затоа слава ти оддаваме Тебе, на Отца и Сина и Светиот Дух, сега секогаш и во вечни векови. Амин.

† Молитва за мир во домот Боже на  љубовта, Боже на мирот и долготрпението, помогни ни да живееме во овој дом секогаш во мир, во слога и љубов. Засилувај го нашето трпение, зашто Ти Господе, си долготрпелив кон нас грешниците. Скротувај не со благост кога сме гневни, не  дозволувај му на злото да влезе длабоко во нас, да ги помрачи нашите души и да не раздели. Ти се опростувааш, помогни ни и нам да бидеме готови да простиме и да се смириме. Отстрани ги со Твојата силна десница причините на неразбирањето и кавгите и всади го во нашите срца духот на кротоста и љубовта, за да бидеме чеда на семејство од Тебе благословено и да напредуваме во секакво добро за Твоја прослава, на Отца и Сина и Светиот Дух.

† Вечерна молитва Вечен Бог и Цар на секое создание, Ти ме удостои да живеам до овој час. Прости ми ги гревовите што ги направив со дело, зборови и помисли, и исчисти ја, Господе, мојата несреќна душа од секаква телесна и духовна нечистотија. Дај ми Господе, во оваа ноќ да имам спокоен сон, та кога ќе станам од мојата грешна постела, да му угодувам на Твоето пресвето име во сите дни на мојот живот и да ги победувам телесните и духовните непријатели што ме напаѓаат. Господе, избави ме од лоши помисли што ме осквернуваат и од грешни желби, зашто Твое е царството, силата, и славата на Отца и Сина и Светиот Дух, сега, секогаш и во вечни векови. Амин.

†  Мојсеј: Стани Господи, за да се растурат Твоите непријатели, и да избегаат од Твоето лице оние, што те мразат

†  Благослов за народот на Арон и Свештениците Да те благослови Бог и да те чува, да погледа милозливо кон тебе. Господ со Светлото свое лице на тебе и да те помилува. Да го Сврти Господ лицето свое и да ти даде мир

* Во Тага – Кон Св Наум Светител Отче наш Наум, покриј ги нашите слабости и излекувај ги нашите болки со твоите молитви. Ти се молам за слугата божји кој страда од слабост и тешка болест. Ако е врзан поради свој грев или грев на неговите родители, или грев на роднините свој и ако поради грев го снајде оваа болест, ти посредувај, о Ангелоподобен Светител пред престолот на Господа, кој те прославил да му го прости гревот и од болеста да го исцели. Ако оваа болест е со Божја дозвола според светиот збор Божји: кого Господ го љуби, него и го кара, го бие секој син кого го прима, тогаш ти умилно моли го семилостивиот и сежалостивиот Бог да се смилува на овој слуга свој и да не допушти надчовечки страдања, зашто луѓето се тело и ништожни, и ние не можеме да совладаме ниедно страдање без благодатта божја што ни дава сила. Светител наш Наум, слушни не брзо и исцели го слугата Божји со твоите свети молитви, за да не речат неверниците каде е неговиот Бог. О Свети и Преподобни Очте Науме, покажи ја силата што ти е дадена од семоќниот Бог Господ и на овој слуга како што си ја покажувал и до сега на безброј болни и слаби и на оние кои со вера и покајание и молитви доаѓаат на твојот чесен гроб. Исцели ја и оздрави ја душата и телото, изгони го и исфрли го пакосникот на човечките тела, засили го неговото тело со здравје и сила за да има во што да се подвизува и кае неговата душа и да се подготвува за царството небесно. Тргни ја од него предвемената смрт, за да му угодува на Бог со добри дела и да најде милост пред Бог на страшниот суд Божји. Помоли се о преславен Наум чудотворец за својот слуга, Господ да му ги прости сите гревови волни и неволни и да го очисти со Св Дух од секоја нечистотија со твоите свети молитви, Отче Науме, за и тој да ја прослави Света Троица која те прославила, Отца и Сина и Св ….

† Молитва кон Пресвета Богородица Пресвета Дево, мајко на Севишниот Господ, семилостива заштитнице и покровителка на сите кои со вера ти приоѓаат. Погледни на мене од висините на твојата небесна Слава, послушај ја мојата смирена молитва и принеси му ја на твојот сакан Син. О преблагословена Богородице, ти си скоропослушница на сите и радост на напатените. Послушај ме и мене нажалениот. Ти ги смируваш тагите, смири ги и моите жалости и излекувај ги моите духовни и телесни болести. На тебе после Бога ја полагам сета моја надеж, биди ми закрилница и силна застапница пред твојот Син, Господ наш Исус Христос. Засили ја мојата вера во него. Утврди ме во неговата Љубов и научиме да те сакам и да та прославувам, Пресвета Мајко Божја, Богородице Марие. Се засолнувам под твојот Свет Покров пречиста Богородице закрилувај ме, Амин. Преславна Приснодево, Мајко на Христа Бога, принеси му ја нашата молитва на твојот Син и наш Бог, за преку тебе да ги спаси нашите души. Надеж ми е Отецотто, засолниште Синот, а покров ми е Светиот Дух, Троице Света, Слава ти. Целата моја надеж ја полагам во Тебе, Мајко Божја, заштити ме под твојот покров. Владико многумилослив, Господе Исусе Христе, Боже наш, по молитвите на Пречистата Владичица наша Богородица и секогаш Дева Марија, преку силата на чесниот и животворен крст, преку застапништвото на чесните небески сили, на чесниот, славен пророк, Претеча и Крстител Јован, на Светите Славни и Добропобедни Маченици, на Преподобните и Богоносни Отци наши, на Светите Праведни Богоотци Јоаким и Ана и на сите Светии, направи ја благопријатна нашата Молитва, дарувајни прошка на нашите прегрешенија, одстрани од нас секаков непријател и противник, смири го животот наш, Господе, помилувај не нас и твојот свет, и спаси ги нашите души зашто си благ и човекољубив.

† Молитва за благослов на домот Семилостив Боже, благослови го нашиот дом и Твојата силна рака да биде над сите што живеат во него. Испрати ни ангел чувар! Чувај не од несреќи, земјотреси, оган, поплави, од болести, од непријателски напади и од секое зло. Не дозволувај во нашиот дом да влезе лукав и нечист дух, што се осквернавува и ги расипува добрите взаемни односи, кој внесува непокорност и безгрижност кон Твојот свет закон, внесува раздори и кавги и ги одзема мирот и љубовта. Помогни ни да напредуваме во добродетелен живот и силна вера, нашите души да се приближат со чист и светол живот до Тебе, та да дојдеш Ти, Господе, кај нас и да живееш во нашиот дом, да  царуваш во него, во нашите души и срца, да владееш со нашите мисли, чувства и желби. Ослободи не од непотребни грижи и освети ги нашите радости. Засили не кога сме слаби и тажни. Ако си со нас во тешките часови на тага и мака, на колебливост и исплашеност, тогаш нашите страданија и солзи се полесни, поподносливи. Исцели ги нашите болки и душевни рани, зашто само Ти ги гледаш и само Ти можеш да ни помогнеш. Преблаг Господе, не оставај не никогаш сами, за да не дојде кај нас непријателот на нашето спасение и да не погуби. Амин

* Во Тага – Кон Небесниот Отец Татко наш небесен, предобар Боже, послушај ја мојата молитва што ти ја принесувам со солзи. Дај му на болниот здравје и сила. Ти знаеш колку многу страдам, колку ми е натажено срцето. Не оставај ме, Боже, помилуј ме преблаг небесен Татко, со твојата нежна рака и влеј радост во моето срце. Секогаш ќе ти бидам благодарен, ќе ти се молам и ќе ја исполнувам твојата света волја. Амин. Владико, Седржителу, ти си лекар на нашите души и тела, зашто во тебе е животот и ти го даруваш според твојата неискажлива благодат. Погледни од височината на твоето пресветло живеалиште, послушај ја мојата смирена молитва и смилувај се на болниот кој многу страда и се измачува од болест. Ти ги гледаш неговите страдања, а ја гледаш и мојата тага. Смилувај се и излекувај го со твојата силна десница и дарувај му здравје. Утеши не и нас кои со љубов и голема тага ти се молиме. биди милостив, зарадувај не со твојата добрина, излекувај го, а ние ќе те прославуваме во сите денови на нашиот живот, Амин.  Владико Седржител, Свет Цар, кој накажуваш но не умртвуваш, им даваш сила на тие кои паѓаат ниско, ги изведуваш пропаднатите и ги исправуваш телесните невољи на луѓето. Ти се молам Боже наш, посети го со твојата милост твојот слуга кои што боледува и прости му ги сите намерни и ненамерни гревови. О, Господе испрати ја од небото својата исцелителна сила, допри се до неговото тело и угасни го огинот, сопри го страданието и секоја болест што се крие во него и биди лекар на твојот слуга, подигни го од постелата и исправи го цел од леглото на злостраданието и подари му го на твојата Света Црква да ти благоугодува и да ја исполнува твојата Света Воља, зашто во твоја власт е да милуваш и спасуваш Боже наш, и затоа те прославуваме Тебе, Отца и Сина и Светиот Дух, сега:

† Пред вечера ќе јадат сиромасите и ќе се наситат, и ќе го прослават Господа оние што го бараат, нивните срца ќе живеат во вечни векови Амин

† По вечерата Господе, ти не развесели со твоите созданија. Се радуваме на делата од твоите раце. Господе, се покажа светлината на твоето лице и на нас. Ти го развесели моето срце повеќе од колку што ќе се развеселеше од пченица, вино и елеј. Во мир ќе заспијам и ќе се успокојам, зашто ти си со мене, Господе, моја единствена надеж.

† Пред ручек Господе Исусе Христе, Боже наш, благослови ни го јадењето и пиењето нам, на твоите чеда и умножи го во овој дом по молитвите на твојата пречиста мајка и на сите твој светии. Амин.

† По ручекот Ти благодариме, Христе, Боже наш, што не насити со твоите земни блага. Не лишувај не од твоето небеско царство, но како што си дошол меѓу твоите ученици, давајќи им го твојот мир, така дојди и кај нас и спаси не

† При патување Господе, Исусе Христе, Боже наш, кој си дошол на земјата за да ни го покажеш патот на Вистината и да не воведеш во царството на твојот небесен живот, благослови ме и биди со мене за сето време на моето патување. Твојата силна и спасоносна рака да ми биде на помош за да можам радосен, со вера и надеж на твојата Љубов да стасам таму каде што сум намислил. Ти се молам, преблаг Господе, да ми го испратиш твојот Ангел чувар. Тој да патува заедно со мене и да ме чува. Одстрани ги од мене сите пречки, несреќи и искушенија. Испрати ми добри другари, мирни среќавања, за да можам за сето време на моето патување и во целиот свој живот да те прославувам тебе, мојот Спасител и Бог, Амин.

† Молитва пред почеток на секоја работа Господе Исусе Христе, Сине Единороден на безпочетниот твој Отец, ти си рекол со твојата пречиста уста: без мене не можете да направите ништо. Господе мој, со вера го примам ова што си го рекол. Ти се молам, помогни ми започнатото дело успешно да го завршам, во името на Отца, Сина и Светиот Дух, Амин

† По завршувањето на секоја работа Христе мој, ти си исполнување на сите мој желби, исполни ја со радост и веселба мојата душа и спаси ме зошто си многу милостив

† За своите родители Колку сум радосен Господе, кога се обрнувам кон тебе и те молам за моите родители. Тие постојано се грижат за мене. Се трудат и со голема Љубов настојуваат да ме сочуваат од несреќа, болест и од секое зло. Тие секогаш имаат желба да ми биде добро и сакаат да бидам здрав, да станам добар и умен човек. Награди ги, Господе, со твојот Благослов, за сите добрини и за нивната Љубов кон мене. Дај им здравје и успех, чувај ги од несреќа, помагај им преку целиот живот да бидат среќни. Не лишувај ги од твојата помош и секогаш биди над нив. Помагај ми и мене да ги сакам, да им бидам послушен, да ги извршвуам нивните добри совети, со ништо да не ги огорчувам и да им бидам утеха и радост. Ова ќе биде за нив најсаканата награда за сите нивни грижи, неспокојства и труд околу мене. Ти се молам од се срце, дај им ја оваа награда. Послушај ја, Господе, мојата искрена молитва и исполниго нашиот дом со радост, зашто од тебе чекаме секое добро и тебе те прославуваме како наш Небесен Отец, Амин. Боже мој, примиги сите мој пријатели во твојата верна и љубезна заштита. Чувај ги верни, чесни и чисти, зацврсти ги во својата Љубов. Дај им сила, совесност и истрајност во доброто, прими не сите нас во небесните живеалишта и во твоето срце, Амин

† При влегување во Храм Се зарадував кога ми рекоа: Да појдеме во домот на Господа. Господе, по твојата голема милост ќе влезам во домот твој и ке се поклонам пред тебе со страв во твојот свет Храм. Господе, води ме кон твојата правда, направи го мојот пат пред тебе прав заради моите непријатели, та без пречки да те прославувам тебе, единствено Божество – Отца и Сина и Светиот Дух, сега, секогаш и во вечни векови, Амин

† Пред учење Милостив Боже, ти си вечната премудрост и изворот на Духовната Светлина и на знаењето. Испрати ми ја благодатта на твојот Свет Дух, за да се просвети мојот ум и моето срце и да биде одстранета од мене секаква духовна мрзливост. Со твојата благодатна помош полесно ке го усвојувам полезното знаење, ке го разбирам учењето, ке бидам добар ученик, нема да се расејувам и нема да ги заборавам моите должности. Нека мојата душа биде секогаш отворена за добрата наука и за вистинското знаење. Со нив да го збогатам мојот ум, да го облагородам моето срце, да те познавам тебе – Вистинската Мудрост и добрина, и да им послужам на блиските и на народот мој, Амин

† Симбол на верата ** Никејско – Константинополски † Верувам во единиот Бог Отец Седржител, творец на небото и на земјата, на се видливо и невидливо. И во едниот Господ Исус Христос, Син БожјиЕдинороден кој од Отца е роден пред сите векови. Светлина од Светлина, Бог вистински од Бог вистински, роден нестворен, едносуштен на Отца преку кого се станало. Кој за нас луѓето и за нашето спасение, слезе од небото и се воплоти од Св Дух и Марија Дева, и стана Човек. И беше распнат заради нас во времето на Понтие Пилат и страдаше и беше погребан. И воскресна во третиот ден според писмото. И се вознесе на небесата и седна оддесно на Отца. И пак ќе дојде со слава, да им суди на живите и мртвите, и на царството негово нема да има крај. И во Св Дух Господ кој дава живот, кој од Отца произлегува, и заедно со Отца и Сина му се поклонуваме и го славиме, кој говорел преку пророците. И во една Света Соборна и Апостолска Црква. Исповедам едноКрштевање за простување на гревовите. Го чекам Воскресението на мртвите и животот во идниот век, Амин.

МОЛИТВА ЗА ВЛАДЕЕЊЕ СО СЕБЕ (Кој да ми даде стража за устата моја и печат на разумот врз усните мои, та да не паднам поради нив и јазикот мој да не ме погуби / Господи, Оче небесни и Господаре на мојот живот не оставај ме на нивната волја, не оставај поради нив да пропаднам / Кој ќе ми биде камшик на моите мисли и на срцето мое – учител за мудрост, та да биде немилосрден спрема моите постапки и да нема милост кон нивните заблуди; / та гревовите мои да не се намножуваат, и заблудите мои да не станат многу, та да паднам пред моите противници и да се радуваат моите непријатели. / Господи, Оче и Боже на животот мој, не давај очите мои да возгордеат, / отстрани ги од мене сите грешни желби / Желбите на стомакот и на сладострастите да не надвладеат над мене, на душа бесрамна не предавај ме) – Мудрост Сирахова.

МОЛИТВА ЗА БЛАГОСЛОВ (И денес, благословувајте Го Бога сите, Кој насекаде големи чуда прави, Кој ги продолжува нашите денови уште од утробата и со нас постапува според Својата милост / Тој нека ни даде весело срце и во деновите наши мир да ни подари во Израел од век до век. / Милоста Негова секогаш да биде со нас и навреме да нè избави!) – Мудрост Сирахова.

ПОТРАГА ПО МУДРОСТА (Уште како момче, пред да почнам да патувам, во молитвата моја отворена мудрост барав; / пред храмот се молев за неа и докрај ќе ја барам, како од цутот на грозјето до неговото узревање, / така срцето мое се радува од неа; мојата нога по прав пат тргна, уште од младини по неа одам / Го наведнував по малку увото и неа ја примав; во неа наоѓав многу поуки за себе/ Напредував во неа. / Ќе го прославувам оној, Кој ми ја дарува мудроста. / Одлучив да одам по неа; го следев доброто и нема да се посрамам. / Душата моја неја ја бараше, а во делата мои бев исправен. / Рацете мои ги подигнав кон висините и ја осознавав својата неукост. / Кон неа душата моја ја управив и од самиот почеток ѝ го предадов срцето свое, / и со чистота ја достигнав; затоа нема да бидам оставен од неа. / Внатрешноста моја се подигна неа да ја бара; затоа придобив вредно богатство. / За награда Гсспод јазик ми даде; со него ќе Го прославувам. / Дојдете кај мене, вие ненаучените, во училиштето мое бидете. / Зашто вам мудроста ви е потребна, душите ваши силно жеднеат за неа. / Ја отворам устата своја и ви велам: „Купувајте ја без пари;” / ставете го вратот свој во јаремот нејзин и душата ваша нека го прима ова учење; него можете близу да го најдете./ Ете, со ваши очи гледате: јас малку се потрудив и голем спокој најдов. / Придобивајте знаење колку за големо количество сребро, а со тоа ќе добиете богатство поголемо од злато. / Нека се радува душата ваша за Неговата милост; и не срамете се да Го прославувате. / Свршувајте ја работата своја навреме, и Тој навреме ќе ви ја даде вашата награда.) – Мудрост Сирахова.

******************************

МОЛИТВИ ПРЕД СВЕТАТА ПРИЧЕСТ

Наутро, по читањето на утринските молитви, пред светата Причест се читаат и овие молитви:

Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух. Амин!

По молитвите на светите Отци наши, Господи Исусе Христе, Боже наш, помилуј нè. Амин!

Слава Ти, Боже наш, слава Ти!

Цару Небесен, Утешителу, Духу на Вистината, Кој Си насекаде и сè исполнуваш, ризницо на блага и на живот подателу, дојди и всели се во нас, и очисти нè од секаква нечистотија, и спаси ги, Благи, душите наши.

Свети Боже, Свети Силни, Свети Бесмртни, помилуј нè! (Три пати).

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух, И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Пресвета Троице, помилуј нè! Господи, очисти ги гревовите наши! Владико, прости ни ги беззаконијата наши! Свети, посети нè и исцели ги нашите немоќи заради Твоето име!

Господи помилуј, Господи помилуј, Господи помилуј!

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух, И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Оче наш, Кој си на небесата, да се свети името Твое, да дојде Царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото, така и на земјата! Лебот наш насушен дај ни го денес! И прости ни ги долговите наши, како што им проштеваме и ние на нашите должници! И не нè воведи во искушение, но избави нè од лукавиот!

Господи помилуј! (12 пати)

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух, И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Дојдете да Му се поклониме на Царот, нашиот Бог.

Дојдете да Му се поклониме и да припаднеме кон Христа, Царот нашиот Бог,

Дојдете да Му се поклониме и да припаднеме кон Самиот Христос, Царот и Бог наш.

ПСАЛМ 22

Господ е Пастир мој, ништо нема да ми недостасува, Он ме пасе на плодни пасишта и ме води на тивки води, ја поткрепува душата моја, ме води по патот на правдата заради името Свое. Кога би тргнал и по долината на смртна сенка, нема да се исплашам од злото, зашто Ти си со мене; Твојот жезал и Твојата палка ме успокојуваат. Си приготвил пред мене трпеза на очиглед на непријателите мои, си ја помазал главата моја со елеј; и чашата Твоја ме напојува со блаженство. И милоста Твоја, така да ме придружува преку сите денови на мојот живот, и јас ќе претстојувам во домот Господов многу дни.

ПСАЛМ 23

Господова е земјата и она што ја исполнува, вселената и сè што живее на неа, зашто Он ја основа врз морињата, и на реки ја утврди. Кој може да излезе на гората Господова и Кој ќе застане на Неговото свето место? Оној, чии раце се невини и чие срце е чисто, кој не се колнел во душата своја напразно и не го спомнувал лажно името Господово пред ближниот свој, – тој ќе добие благослов од Господа и милост од Бога, Својот Спасител. Таков е родот на оние што го бараат Господа, кои го бараат Бога Јаковов! Подигнете ги, порти, горништата свои, подигнете се, вечни порти, и ќе влезе Царот на славата! Кој е Тој Цар на славата? – Крепкиот и силниот Господ, силниот во војна Господ. Подигнете ги, порти, горништата свои, подигнете се вечни порти, и ќе влезе Царот на славата! Кој е Царот на славата? – Господ над војските – Он е Цар на славата!

ПСАЛМ 115

Поверував и затоа реков: во голема мака сум. Во мојата необмисленост си реков: секој човек е лажливец. Што да му дадам на Господа за сите Негови добрини што ми ги направи мене? Ќе земам чаша на спасение и името на Господа ќе го повикам. Заветите ќе му ги упатам на Господа пред сиот Негов народ. Скапа е во очите на Господа смртта на Неговите светии. О, Господи, јас сум слуга Твој, јас сум слуга Твој и син на Твојата слугинка. Ти ги скрши моите окови. Тебе ќе Ти принесам благодарствена жртва; ќе ги исполнам заветите мои на Господа пред сиот Негов народ. Во предворјето на домот Господов, пред Тебе, Ерусалиме!

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух, И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Алилуја! Алилуја! Алилуја! Слава Ти, Боже! (3 пати) и три поклони.

Потоа прочитај ги овие

ТРОПАРИ

Господи, прости ми ги моите беззаконија, Ти, Кој си се родил од Дева и очисти го моето срце, правејќи го храм на Твоето пречисто Тело и Крв; не ме отфрлај од Твоето Лице, Ти, Кој имаш безмерно голема милост.

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух!

Како ќе се осмелам, јас недостојниот, да се причестам со Твоите свети Тајни? Зашто, ако се осмелам да пристапам кон Тебе заедно со достојните, облеката ќе ме изобличи; таа не е свечена и ќе си навлечам осуда врз мојата многугрешна душа. Господи, очисти ја нечистотијата на мојата душа и, како Човекољубив, спаси ме.

И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Големо е множеството на моите прегрешенија, Богородице; кон Тебе прибегнувам, Чиста, барајќи спасение. Посети ја мојата болна душа и моли Го Твојот Син и наш Бог да ми ги прости лошотиите што ги направив, единствена Благословена.

(Во текот на светата и велика Четириесетница се говри и овој тропар).

Кога славните ученици за време на Вечерата со миењето се просветуваа, тогаш безбожниот Јуда, боледувајќи од среброљубие се помрачуваше, и Тебе, праведниот Судија, Те предаваше на неправедните судии. Љубителу на пари, погледни го оној, кој заради тоа се обесил; бегај од ненаситната душа која се осмелила така да постапи со Учителот. Кон сите добар, Господи, слава Ти!

Потоа,

Господи помилуј! (40 пати).

И поклони онолку, колку што сакаш.

Потоа,

ПСАЛМ 50   

Помилуј ме, Боже, според Твојата голема милост, и според множеството на штедроста Твоја очисти ме од моето беззаконие. Најнапред измиј ме од моето беззаконие, и од гревот мој очисти ме. Зашто јас го знам моето беззаконие и гревот мој е секогаш пред мене. Пред Тебе единствениот згрешив и зло пред Тебе сторив за да се оправдаш во зборовите Свои и да победиш кога ќе судиш. Ете, во беззаконие сум зачнат и во грев ме роди мојата мајка. Ете, вистината Си ја возљубил, и надумната и тајна премудрост Твоја Си ми ја јавил. Пороси ме со исоп и ќе се очистам, измиј ме и побел од снег ќе бидам. Дај ми да слушам радост и веселба за да се зарадуваат коските скрушени. Одврати го лицето Твое од моите гревови и сите мои беззаконија избриши ги. Срце чисто соѕидај во мене, Боже, и дух вистински обнови во утробата моја. Не отфрлај ме од лицето Твое, и Духот Твој Свет не одземај го од мене. Дај ми ја радоста на спасението Твое, и со Дух Владичествен утврди ме. Ќе ги научам беззакониците на Твоите патишта и нечестивите кон Тебе ќе се обратат. Избави ме од крв, Боже, Боже на моето спасение, ќе се зарадува јазикот мој на правдата Твоја. Господи, усните мои отвори ги и устата моја ќе ја објавува пофалбата Твоја. Зашто да сакаше жртва ќе Ти ја принесев; сепаленици не благоволиш. Жртва за Бога е духот скрушен, срцето скрушено и смирено Бог не ќе го презре. По благоволението Свое, Господи, чини му добро на Сион и нека се возвишат ѕидините ерусалимски. Тогаш ќе Ти бидат угодни жртвите на правдата, приносите и сепалениците; тогаш на Твојот олтар ќе се полагаат телци.

Потоа овие тропари,

Помилуј нè, Господи, помилуј нè. Не наоѓаме никакво оправдување ние грешните, но како на Владика Ти ја принесуваме оваа молитва: помилуј нè!

Слава на Отецот и Синот и Светиот Дух!

Господи, помилуј нè, на Тебе се надеваме. Не гневи се многу на нас и не спомнувај ги нашите беззаконија, туку и сега милостиво погледни и избави нè од нашите непријатели. Зашто Ти си Нашиот Бог, а ние сме Твои луѓе. Сите сме дела на Твоите раце и кон Тебе се обрнуваме.

И сега и секогаш и во сите векови. Амин!

Вратите на милосрдието отвори ни ги, благословена Богородице, на Тебе се надеваме, да не загинеме, но преку Тебе да се избавиме од беди, зашто Ти си спасение на христијанскиот род.

Потоа,

Господи помилуј! (40 пати)

И поклони колку што сакаш.

Веднаш потоа читај ги овие стихови:

Човеку, сакајќи да го јадеш Телото Господово, пристапи со страв, за да не се изгориш, зашто е оган!

Пиејќи ја, пак, Божествената Крв заради заедница со Него, најнапред смири се со оние, кои ти направиле нешто жално. Потоа смело јади го Таинственото јадење.

Пред причестувањето со страшната жртва на животворното Тело Господово, помоли се со трепет на овој начин.

МОЛИТВА ПРВА

(од свети Василиј Велики)

Владико, Господи Исусе Христе, Боже наш, Извору на животот и бесмртноста, создателу на сите видливи и невидливи творби, Ти, заради Твојата голема добрина, се облече во тело, беше распнат и погребен за нас, неблагодарните и грешните и со Твојата света крв ја обнови нашата, од гревот падната, природа. Бесмртен Цару, прими го покајанието од мене грешниот, наклони го Твоето уво кон мене и чуј ги моите зборови. Згрешив, Господи, згрешив против небото и пред Тебе и не сум достоен да ја погледнам големината на Твојата слава: зашто ја разгневив Твојата благост, прекршувајќи ги Твоите повелби. Но Ти, Господи, Ти си незлобив, долготрпелив и многумилостив, не си ме оставил да загинам со моите беззаконија, но на секој начин го чекаш моето обраќање. Ти си рекол, Човекољубив, преку Твојот пророк: „Не ја сакам смртта на грешникот, туку сакам да се обрне и да остане жив“. Не сакаш, Владико, да ги погубиш созданијата на Твоите раце; не ја сакаш пропаста на човекот, туку сакаш сите да се спасат и да дојдат до познавање на вистината. Затоа и јас, макар недостоен за небото и за земјата, како и за овој привремен живот, бидејќи наполно му се потчинив на гревот, сум заробен од насладите, го осквернив Твојот образ, но бидејќи сум Твое создание, се надевам дека ќе ме спасиш и со таа надеж пристапувам кон Тебе. Доаѓам при тебе, зашто се надевам на Твоето милосрдие. Човекољубив Господи, прими ме како блудницата и разбојникот, како митарот и блудниот син и симни го од мене тешкиот товар на гревовите. Ти ги земаш врз себе гревовите на светот и ги лекуваш човечките слабости. Ти ги викаш изморените и оптоварените, зашто дојде во светот да ги повикаш, не праведниците, туку грешниците на покајание. Очисти ме од секаква скверност на телото и на духот и научи ме да го извршувам она што е свето, а од почит кон Тебе, та примајќи дел од Твоите свети тајни, со чисто сведоштво на мојата совест, да се соединам со Твоето свето Тело и со Твојата Крв, да Те имам во себе, да живееш во мене со Отецот и со Светиот Дух. О, Господи Исусе Христе, Боже мој, да не ми биде за осуда причестувањето со Твоите пречисти и животворни тајни; да не биде ова за болест на душата и на телото, зашто недостојно се причестувам. Но дај ми дури до крајот на мојот живот неосудено да ги примам Твоите свети тајни – за соединување со светиот Дух, за поткрепа по патот кон вечноста и за добар одговор на Твојот страшен суд, та и јас со сите Твои избраници да станам учесник на Твоите вечни блага што си ги подготвил за оние што Те љубат, Господи, и меѓу кои си прославуван во сите векови. Амин!

МОЛИТВА ВТОРА

(од свети Јован Златоуст)

Господи, Боже мој, знам дека не сум достоен да влезеш под покривот од домот на мојата душа, зашто целиот е пуст, паднат и нема место во мене каде глава да потслониш. Но Ти, заради нас, слезе од висините и се понизи; снижи се и сега кон моето смирение. Како што се согласи да легнеш во пештерата, во јаслите на бесловесните животни, така влези во мене, и во јаслите на мојата бесловесна душа и на моето осквернето тело. Како што не сметаше дека е недостојно да влезеш и да вечераш заедно со грешници во домот на Симона Прокажени, така благоволи да влезеш и во домот на мојата смирена, прокажена и грешна душа. Ти не ја отфрли блудницата грешна, слична на мене, кога дојде и се допре до Тебе; така смилувај се и на мене грешниот, бидејќи доаѓам при Тебе и се допирам до Тебе. Ти не се згнаси од нејзината нечиста уста кога ги бакнуваше Твоите нозе, така не гнаси се и од мојата осквернета уста и од мојот нечист јазик, но жарта на Твоето пресвето Тело и на Твојата драгоцена Крв да ми биде за осветување, просветување и за здравје на мојата смирена душа и на моето тело, за олеснување на тежината на моите многубројни согрешенија, за запазување од секакво ѓаволско искушение, за прогонување и ослободување од секаква лоша и грешна навика, за умртвување на страстите, за придобивање на Твојата света благодат и на Твоето царство. Пристапувам кон тебе, Христе Боже, зашто се надевам на Твојата неискажлива благост и, отстранувајќи се за подолго време од соединување со Тебе, да не бидам грабнат од духовниот ѕвер – сатаната. Затоа Ти се молам, само Ти си свет, Владико, освети ја мојата душа, освети го телото, умот исрцето мое, и сè што е во мене – обнови ме целиот. Вкорени страв пред Тебе во моето битие и помогни ми Твојата светост да не биде одземена од мене. Биди ми помошник и застапник. Насочувај го кон мир животот мој и удостој ме да застанам од Твојата десна страна, заедно со Твоите светии, по молитвите и молбите на Твојата Пречиста Мајка, на Твоите бестелесни служители и прчисти небесни сили и на сите светии кои од секогаш Ти благоугодувале. Амин!

МОЛИТВА ТРЕТА

(од свети Симеон Метафраст)

Господи, Ти си единствен чист и нетленен. Ти, зарди нас и од неискажлива човекољубива милост, си примил човечко тело од Твојата Мајка, која Те родила натприродно преку осенувањето на Божјиот Дух и благоволението на вечниот Отец; Христе Исусе, Ти си Божја премудрост, Ти си мир и сила; со Твоето воплотување, откако ги прими животворните и спасителните страдања: крстот, клинците, копјето и смртта, умртви ги моите душегубни и телесни страсти. Со погребението си го пленил царството на пеколот; преку добри помисли закопај ги моите лоши намери и уништи ги духовите на лукавството. Со Твоето тридневно и живоносно воскресение, откако го воскресна паднатиот праотец, воскресни ме и мене, паднатиот од грев, давајќи ми начини за покајание. Со Твоето преславно вознесение го обожи телото што го прими и го удостои да седи оддесно на Отца; удостој ме и мене, преку светата Причест со Твоите свети тајни, да застанам од Твојата десна страна – кај спасените. Со слегувањето на Утешителот  – Твојот Дух, откако ги направи Твоите ученици драгоцени садови, направи ме и мене достоен дом за Неговото слегување. Кога ќе дојдеш праведно да ѝ судиш на вселената, благоволи и јас да Те пречекам Тебе на облаците, мојот Судија и Создател, со сите Твои светии, та бескрајно да Те славословам и воспевам со Беспочетниот Твој Отец и Пресветиот, Благиот и Животворниот Твој Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин!

МОЛИТВА ЧЕТВРТА

(од свети Јован Дамаскин)

Владико, Господи Боже наш, Ти единствен имаш власт да им ги проштеваш гревовите на луѓето; како Благ и Човекољубив, прости ми ги моите прегрешенија што сум ги направил свесно и несвесно. Удостој ме неосудено да се причестам со Твоите божествени, преславни, пречисти и животворни тајни, не за тежина, не за мака, не за придобивање на нови гревови, туку за очистување, како залог за идниот живот во Твоето Царство; за крепост и помош, за одбивање на непријателските сили и за отстранување на моите безбројни согрешенија. Зашто Ти си Бог на милоста, дарежливоста и човекољубието, Тебе Те прославуваме со Отца и Светиот Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин!

МОЛИТВА ПЕТТА

(од свети Василиј Велики)

Знам, Господи, дека недостојно се причестувам со твоето пречисто Тело и со Твојата драгоцена Крв, знам дека сум виновен и дека го јадам и пијам своето осудување, бидејќи не размислувам за Твоето Тело и за Твојата Крв, Христе и Боже мој. Се надевам на Твоето милосрдие, доаѓам при Тебе, зашто си рекол: „Кој го јаде Моето Тело и ја пие Мојата Крв, живее во Мене и Јас во него“. И така, смилувај се, Господи, и не изобличувај ме мене, грешниот, но направи ми по Твојата милост. Твоите свети тајни да ми бидат за исцеление, очистување и просветување, за запазување и за очистување на душата и на телото; за отстранување на секакво мечтаење, на лоши дела и ѓаволско влијание, кое дејствува невидливо во моето тело; да ми биде светата Причест за засилување на мојата љубов кон тебе, за поправање на мојот живот и за закрепнување и умножување на добродетелите; за совршенство, за исполнување на Твоите заповеди, за дејство на Светиот Дух во мене, за поткрепа на патот кон вечниот живот, за добар одговор на Твојот страшен суд, а не за суд и осудување. Амин!

МОЛИТВА ШЕСТА

(од свети Симеон Нов Богослов)

Прими го, Христе мој, молењето од нечистата уста, од осквернетото срце, од нечистиот јазик, од грешната душа и не ги презирај моите зборови, а дај ми да Ти кажам сè што сакам, Христе мој. Но уште повеќе, научи ме што треба да правам и што да зборувам. Згрешив повеќе од блудницата, која, кога разбра каде си, купи миро и смело дојде при Тебе, Христе мој и Боже мој, да Ти ги помаже нозете. Ти не си ја отфрлил неа што дошла при Тебе искрено, па не отфрлај ме и не гнаси се и од мене. Слово Божјо, дај ми ги нозете да ги целивам и со потоци солзи, како со скапоцено миро, да ги помажам. Измиј ме со моите солзи и очисти ме со нив. Прости ми ги прегрешенијата. Ти знаеш дека имам многу гревови, ги гледаш моите рани, но и верата моја и желбите ги знеш, како и воздишките ги слушаш. Не е скриена од Тебе, Боже мој, Создателу и Избавителу мој, ни солзната капка, па ниту делче од неа. Уште пред да сум направил нешто, тоа го виделе Твоите очи. Во Твојата книга се запишани уште и неизвршените дела. Погледни го моето смирение, види ја мојата мака и прости ми ги сите мои гревови, Боже на сите творенија, та со чисто срце, со растреперена мисла и со скрушена душа да се причестам со Твоите пречисти и пресвети Тајни, преку кои оживува и се обожува секој кој јаде и пие со чисто срце. Ти си рекол, Владико мој: “Секој што го јаде Моето Тело и ја пие Мојата Крв, живее во Мене и Ја сум во него”. Сосема е вистинско словото на мојот Владика и Бог. Ако се причестувам со божествените и оготворни Дарови, не сум веќе сам, но со Тебе, Христе мој, Трисолнечна Светлино, што го просветуваш светот. За да не останам сам без Тебе, Животодателу, мое дишење, мој живот, радост моја и спасние на светот – пристапив кон Тебе, како што гледаш, со солзи и со скрушена душа, молејќи се да ме избавиш од моите гревови, за да се причестам неосудено со Твоите животворни и пречисти Тајни, та да живееш, како што си рекол, со мене несреќниот и да не ме најде соблазнителниот без Твојата благодат, па безмилосно да ме зграпчи и, откако ќе ме соблазни, да ме оддалечи од Твоите боготворни зборови. Ете зошто паѓам пред Тебе и топло Ти се молам. Како што си го примил блудниот син и блудницата, милосрден Господи, прими ме и мене блудниот и нечистиот. Доаѓам сега при тебе со смирена душа, Спасителу, и знам дека никој друг не Ти згрешил како јас. Но и ова го знам, дека ни големината, ниту множеството на гревовите го надвишуваат Твоето бескрајно човекољубие. Ти со Твојата милост ги чистиш и ги осветлуваш и ги правиш учесници на светлината сите, кои искрено се каат и ги придружуваш кон твоето Божество. И, што е чудно за ангелите и човечките умови, многупати им зборуваш како на блиски пријатели. Ова ме осмелува, ме окрилува, Христе мој; охрабрен од Твоите богати добрини кон нас, со радост и трепет се допирам до огнот и, макар што сум трева – чудно, не изгорувам, но сум оросуван како некогаш капината што гореше и не изгоруваше. И сега, со благодарна мисла, со благодарно срце, со потполна благодарност на душата и на телото мое, се поклонувам, Те величам и Те славословувам, Боже мој, зашто си благословен сега и во сите векови. Амин!

МОЛИТВА СЕДМА

(од свети Јован Златоуст)

Боже, олесни, отпушти и прости ми ги прегрешенијата, што ги направив пред Тебе со зборови, со дело, со помисла, волно и неволно, свесно или несвесно – сè прости ми, зашто си благ и човекољубив. И, по молитвите на Твојата пречиста Мајка, на бестелесните Твои служители и свети сили и на сите светии, кои од вечност Ти угодиле, удостој ме да ги примам Твоето пречисто тело и Твојата драгоцена Крв, за исцеление на душата и на телото и за очистување на моите лоши помисли. Зашто Твое е Царството и Силата и Славата, со Отца и Светиот Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин!

МОЛИТВА ОСМА

(од свети Јован Златоуст)

Господи Исусе Христе, не сум достоен да влезеш под покривот на мојата душа, но Ти, како Човекољубив, сакаш да живееш во мене и јас смело пристапувам. Заповедај да ги отворам вратите што Ти си ги направил со човекољубието, на тебе својствено, да влезеш во мене и да ја просветиш мојата помрачена душа и мисла. Верувам дека ќе го направиш тоа, зашто Ти не ја отфрли блудницата што дојде при Тебе со солзи; не го отфрли ни покајниот митник, ниту го изостави разбојникот што го познал Твоето Царство, но сите дојдени при тебе со покајание си ги приброил кон твоите пријатели. Само Ти единствен си благословен, сега и во бескрајни векови. Амин!

МОЛИТВА ДЕВЕТТА

(од свети Јован Златоуст)

Господи Исусе Христе, Боже мој, олесни, отпушти, очисти и прости ми ги, мене грешниот и недостоен Твој слуга, согрешенијата и гревовите што ги направив од младост до денешниот ден и час, што грешев свесно и несвесно, со зборови, дела и мисли и со сите мои сетила. По молитвите на Твојата пречиста Мајка и секогаш Дева Марија, Која е моја надеж, застапница и спасение, удостој ме да се причестам без осуда со пречистите, бесмртни, животворни и страшни Твои Тајни, за прошка на гревовите и за вечен живот; за осветување, просветување, сила, исцеление и здравје на душата и на телото, за ослободување од лоши мисли и помисли, ноќни занеси, под влијание на темните и лукавите духови. Зашто Твое е Царството, Силата и Славата, честа и поклонувањето со Отца и Светиот Твој Дух, сега и секогаш и во сите векови. Амин!

МОЛИТВА ДЕСЕТТА

(од свети Јован Дамаскин)

Стојам пред дверите на Твојот храм и не отстапувам од страшните помисли, но Ти, Христе Боже, Кој си го оправдал митникот и си ја помилувал Хананејката, и си му ја отворил рајската врата на разбојникот, отвори ми го срцето на Твоето човекољубие, и прими ме мене, кој Ти приоѓам и се допирам до тебе, како лудницата и крвоточивата. Зашто оваа, допирајќи го крајот од Твојата риза, лесно доби исцелување, а онаа, држејќи ги Твоите пречисти нозе, стекна прошка на гревовите. а јас бедниот, кој се осмелувам да го примам сето твое Тело, да не бидам спален, туку прими ме како нив, и просвети ги сетилата на мојата душа, спалувајќи ги вините на мојот грев, по молитвите на Онаа, Која чудесно Те родила, и на небесните Сили, зашто си благословен низ векови. Амин!

МОЛИТВА ЕДИНАЕСЕТТА

(од свети Јован Златоуст)

Верувам, Господи, и исповедам, дека Ти си навистина Христос, Син на Живиот Бог, Кој дојде во светот да ги спаси грешните, од кои првиот сум јас. Уште верувам дека ова е Самото Твое Пречисто Тело, и ова е Самата Твоја Чесна Крв. Затоа Тебе Ти се молам: помилуј ме и прости ми ги моите прегрешенија, волни и неволни, оние со збор и оние со дело, со знаење и незнаење, и удостој ме неосудно да се причестам со Твоите пречисти Тајни за ослободување на гревовите и за живот вечен. Амин!

Кога пристапуваш кон светата Причест, моли се во себе вака:

Еве, пристапувам кон Божествената причест Создателу, да не ме изгориш со причестувањето, зашто си оган Кој ги изгорува недостојните. Но, очисти ме од секаква нечистотија.

Потоа тропарот:

Сине Божји, прими ме денес за учесник на Твојата Тајна Вечера, зашто нема да ја кажам тајната на Твоите непријатели, ниту целив ќе Ти дадам како јуда, туку како разбојникот те исповедам: Спомни ме, Господи, во Царството Твое.

Причестувањето со светите Твои тајни, Господи, да не ми биде за суд и за осуда, но за исцеление на душата и телото. Амин!

Потоа кажи ги во себе следниве стихови:

Од боготворната Крв ужасни се, човеку, гледајќи ја. Зашто е жар Кој ги изгорува недостојните.

Божественото тело ме обожува и ме храни. Го обожува духот, а умот, пак, чудно го храни.

Потоа тропарите:

Со (љубовен) копнеж си ме занел, христе, и си ме променил со божествената Твоја љубов. Но, изгори ги моите гревови со невештествениот оган и удостој ме да паднам во милоста Твоја, та потскокнувајќи, ликувајќи, благи да ги величам двете доаѓања Твои.

Во сјајот од светиите Твои, како ќе влезам недостоен? Зашто, ако се осмелам заедно да влезам во брачната одаја, облеката ме разобличува, бидејќи не е брачна, и врзан ќе идам исфрлен од ангелите. Очисти ја, господи, нечистотијата од мојата душа и спаси ме како Човекољубив.

Владико, Човекољубив, Господи Исусе Христе, Боже мој, да не ми бидат овие Светињи за осуда, бидејќи сум недостоен, туку за очистување и осветување на душата и телото и за залог во идниот живот и Царство. За мене, пак, добро е да бидам прилепен за Бога, да бидам положен во Господа, надежта на моето спасение.

Сине Божји, прими ме денес за учесник на Твојата Тајна Вечера, зашто нема да ја кажам тајната на Твоите непријатели, ниту целив ќе Ти дадам како јуда, туку како разбојникот те исповедам: Спомни ме, Господи, во Царството Твое.

******************

ЖИВОТ ВЕЧЕН ВО ЦРКВАТА ХРИСТОВА ПРАВОСЛАВНА Дигни се, светлеј се Ерусалиме Зашто дојде твојата светлина И славата Господова изгреа над тебе Зашто, ете, темнина ќе ја покрие земјата, и мрак – народите А над тебе ќе засветли Господ, и славата Негова ќе се јави над тебе И народите ќе дојдат кон твоето видело, царевите – кон светлината што изгрева над тебе Крени ги очите и погледај наоколу: сите тие се собираат, идат при тебе Твоите синови ќе дојдат од далеку, и твоите ќерки на раце ќе се носат Тогаш ќе видиш и ќе се зарадуваш, и срцето твое ќе затрепери и ќе се рашири Зашто богатството на морето ќе се сврти кон тебе, имотот на народите ќе дојде при тебе Пресветла Дева Марија, Помилувај не Пречиста, Помагај ни Преблагословена, Спаси не

ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦЕ СПАСИ НЕ Мојата душа го велича Господ  И мојот дух се зарадува во Бог спасителот мој Оти ја погледна смиреноста на слугинката твоја И ете од сега ќе ме ублажуваат сите родови  Зашто силниот ми направи големи дела.  Свето е неговото Име и милоста негова е од колено на колено за оние кои се плашат од него.  Он покажа сила со раката негова.  Ги распрсна оние кои се гордеат со мислите во срцата нивни Ги симна силните од престоли и ги воздигна смирените Гладните ги исполни со добра а богатите ги отпушти празни, го прифати Израилот својот слуга  Сеќавајќи се на милоста која им ја вети на нашите Отци, Авраам и на семејството негово довека.  Тебе те фалат сите небесни сили и тебе слава ти вознесуваме, на Отца и Сина и Св. Дух Сега и секогаш и во сите векови, Амин.

**************************************

За молитвата – Евагриј Понтиски, Св. Никифор Осаменик, Св. Григориј Синаитски, Св. Симеон Нов Богослов (извадоци од Добротољубието), Табернакул, 2001

 

1. Евагриј Понтиски, 153 поглавја за молитвата.

Евагриј Понтиски, IV век; христијански мислител и монах; неговата духовна доктрина влијаела на Православната светоотечка мисла преку Псевдо Дионисиј Аеропагит (VI век), Св. Максим Исповедник (VII век) и светогорските исихасти во XIV век.

• Духот има предност пред пишуваното, зашто без дух писменоста не би ни постоела.
• Трите елементи што ја сочинуваат мистеријата на Христос: аскетскиот живот, созерцанието на природата и богословието.
• Душата што е прочистена со мноштво добродетели го прави духот стабилен во неговата рамнотежа и способен за достигнување на состојбата кон која копнее (или состојба на чиста молитва).
• Ослободи се самиот од секоја мисла што е обоена од страст!
• солзи → исповед пред Бога.
• И реки од солзи да течат за време на твојата молитва, не почнувај да се сметаш себеси за подобар од другите.
• Бори се да го одржиш својот ум глув и нем за време на молитвата, и тогаш ќе бидеш способен за молитва.
• Имај молитва и расудување за време на гнев, искушение, поттик на кавга.
• Ако сакаш да се молиш исправно одрекувај се од себе секој час.
• Ако твојата желба е да се молиш како што треба – не ожалостувај никого. Огорченоста го заслепува разумот на човекот што се моли.
• Среди ги работите без да покажеш гнев. Не се разгневувај! Трпение….
• Ако го воздржуваш својот гнев, ти самиот ќе бидеш поштеден и следствено ќе се докажеш како премногу мудар за да и подлегнеш на возгордеаноста.
• Не предавај се на никаква силна желба, зашто таа го разгорува гневот.
• Моли се вака: ДА БИДЕ ВОЛЈАТА ТВОЈА ВО МЕНЕ!
• Моли се да бидеш очистен од своите страсти → да бидеш отргнат од незнаење → да бидеш избавен од секакво искушение и напуштеност.
• Во твојата молитва барај ги само Правдата и Царството Божјо; тогаш се друго ќе ти се додаде.
• Моли се не само за своето очистување, туку и за она на сите луѓе.
• Не барај признанија од луѓето и нивно одобрување.
• Сеќавањата имаат силна склоност да предизвикаат штета на духот за време на молитвата.
• Очекувај некои неодредени случки и стој цврсто спремен да ги браниш своите придобивки.
• Ако копнееш по молитва тогаш одбегнувај се спротивно.
• Молитвата е предигра на нематеријалното и еднообразно знаење.
• Нема да се исплашам од злото зашто Бога е со мене.
• Не негувај ја желбата сетилно да ги видиш Ангелите или силите или дури пак Христа, за да не сметнеш сосема од умот, и земајќи волк да ти биде пастир, да стигнеш дотаму да им се клањаш на демоните.
• Суетата е извор на илузиите на твојот ум.
• Молитвата не е совршена во случај монахот да е свесен за фактот дека се моли (Св. Антониј).
• Биди одделен од се и биди во хармонија со се.
• Кога се молиш не говори многу зборови напразно.
• Кога се предаваш на молитва, воздигни се над секое друго задоволство – тогаш ќе ја најдеш вистинската молитва.

***********************

1. Св. Никифор Осаменик; наставник и раководител на Григориј Солунски (Палама); починал во 1340 година.

 

• Воздигнувањето кон созерцанието започнува во дејствителниот живот (активен, практичен живот).
• Бог во срцето му се јавува на умот од почетокот најпрво како оган што го очистува својот љубител, а патоа како светлина која го просветлува умот и го прави да го созерцува Бога (Јован Лествичник).
• Претпочитал да молчи избегнувајќи ја суетата, да се покажува себеси (Арсениј Велики).
• Чувај го умот!
• Исчисти ги длабочините на своето срце: заборавеноста, незнаењето и мрзеливоста!
• Чувањето на помислите е една работа, а набљудување на умот – друга.
• Вниманието е знак на искрено покајание. Вниманието е повик на душата кон самата себе, намрзување на светот и искачување кон Бога. Вниманието е напуштање на гревот и восприемање на добродетелта….. Тоа е почеток на созерцанието или подобро, негов предуслов. Вниманието е непоматеност на умот, отсекување на помислите, кое ги донесува верата, надежта и љубовта: зашто кој не верува, не може да ги носи сите скрби кои доаѓаат од надвор.
• Дишењето како вештина при молитвата.

 

• Св. Григориј Синаитски; живеел во средината на XIV век; неговиот помен е на 8 август.

 

• Под познавање на Вистината разбери го сопственото благодатно чувство на Вистината.
• Вистинското православие е вистинско знаење за видливите (сетилните) и невидливите нешта (мислени, разумни, духовни, божествени).
• Незнаењето ги учи на вера на зборови, мртва и неосетлива вера.
• Умот, Зборот, Духот ↔ Отецот, Синот, Светиот Дух; секогаш се и еден во друг и сами по себе.
• Двете догми на верата: Троица (да се созерцува и знае како неразделна и да не се мешаат една со друга) и Двоица (двете природи во едно лице на Христа – божјата и човечката; кои не се слеваат).
• Животот вечен е тоа, да те познаваат Тебе Единиот вистински Бог (во три ипостаси) и испратениот од Тебе Исуса Христа (во две природи и волји) – Евангелие по Јован (17.3).
• Ако не увидиме какви не создал Бог, не ќе го познаеме и тоа, какви не направил гревот.
• Во идниот живот секој има степен на обоженост, соодветен на сегашната совршеност во духовните возраснувања.
• Вистинската слава е знаење или духовно созерцание или точно разбирање на догмите и познавање на вистинската вера.
• Созерцание е целосно пренесување на душевните сили кон она што е спознаено од велелепната слава на Божеството. Или созерцание е чисто и целосно простирањена умот кон безграничната сила во светлината. Созерцание не е само устремување на душевните сили кон небото, туку и истапување од пределите на самата сетилност.
• Има два вида на созерцание во духот: едниот е срдечен (вдлабочување во срцето со заборав на се), а вториот восхителен (издигнување над границите на се постоечко). Првиот им е својствен на оние кои се уште се просветуваат, а вториот на совршените во љубовта. Обата го ставаат умот надвор од сетилата.
• Помислите се зборови на бесовите и претходници на страстите.
• Бесовите го исполнуваат со слики нашиот ум или поскоро самите се облекуваат во слики и се прилепуваат соодветно на страстите кои по навика владејаат и дејствуваат во душата.
• Страстите им претходат на бесовите, а бесовите следат по страстите.
• Едни страсти се телесни, а други се душевни. Поинакви се страстите на похотата, поинакви страстите на раздразнување и поинакви мислителните страсти ; и од нив – поинакви се страстите на умот, а поинакви се оние на расудувањето. Сите тие различно се поврзуваат меѓу себе, дејствуваат едни со други – и од тоа се менуваат.
• Страсти на раздразнувањето: гневот, горчината, кавгаџиството, избувливоста, дрскоста, надменоста, фалењето;
• Страсти на желбите: посакувањето на туѓото, распуштеноста, невоздржаноста, сластољубието, среброљубието, самољубието (најлута од сите страсти);
• Страсти на плотта: блудот, прељубодејството, нечистотата, непристојноста, чревоугодието, мрзливоста, расејаноста, љубењето на светот, стомакољубието;
• Страсти на зборот и јазикот: неверието, хулењето, лукавството, подмолноста, љубопитството, дводушието, горделивоста, клеветењето, осудувањето, презирањето, дрдоливоста, лицемерието, лагата, срамословието, злословието, ласкањето, потсмешливоста, себеистакнувањето, човекоугодието, надуеноста, клетвопрестапувањето, празнословието;
• Страсти на умот: вообразеноста, превозноесувањето, самофалењето, спорливоста, пргавоста, самодоволството, противречието, непослушанието, мечтателноста, наоѓањето изговори, себепокажувањето, славољубието, гордоста (прво и последното од сите зла);
• Страсти на мислите: скитањето, лесноумието, заробеноста и ропството, помраченоста, заслепеноста, одбегнувањето на дела, предлозите, согласувањата, отклонувањето, превртливоста, отфрлањето;
• Сите зли мисли, чувства и расположенија необразени со нашата природа се разместуваат во трите сили на душата, исто како и добрите, сообразени со нашата природа, и во нив сопребиваат.
• Четири родум божествени добродетели: Мудрост, Смелост, Целомудреност и Вистина.
• Добродетелите се раѓаат во душата, како и страстите. Но првите обично таа ги раѓа природата, а вторите во спротивност на природата.
• Добродетели Страсти; кон каде ќе се сврти желбата, тоа ја побудува душата и таа дејствува.
• Има осум владеачки страсти: три главни (чревоугодие, среброљубие и славољубие); и пет потчинети на нив (блуд, гнев, печал или тага / меланхолија, мрзеливост и гордост.
• Така и меѓу добродетелите кои им се спротивставени има три најглавни (воздржание, непоседување и смирение), и пет кои следуваат по нив (чистота, кроткост, радост, смелост и самоунижување).
• Да се изучува и познае силата, дејствието и квалитетот, својствени на секоја добродетел и страст не е достоинство на секој што сака, туку само на оној кој преку дела испитал се и добил дар од Светиот Дух да ги распознае и разликува.
• Различниот произнесен збор станува соодветен на устројството на карактерот на оној кому му се кажува и потоа произведува различно дејствување и принесува нееднаква полза.
• За оној кој безмолствува (тихува) е должен да ги поседува овие добродетели како темел: молчење, воздржание, бдение, смирение и трпение; и три богоугодни делувања: псалмопеење, молитва и чтение, и ракоделието, за оние кои се во немоќ.
• Силата на молитвата го смирува гревот и спротивставените сили.
• Има две смиренија (според светите отци): (1), сметај се себе за подолен од сите; и (2), своите добри дела препишувај му ги на Бога.
• Ни збор не кажувај за смирението, не примај смирени погледи и не се гордеј со своето смирение.
• Има осум главни предмети на созерцание: (1), Бог; (2), чинот и стоењето на умните сили, небесните сили; (3), составот на видливите нешта; (4), домостроителното слегување на Словото); (5), сеопштото воскресение; (6), страшното второ Христово пришествие; (7), вечната мака; и (8), Царството Небесно. Првите четири се поминати и извршени, а последните четири идни.
• Слава Тебе, Христе Боже наш, зашто Ти заради нас си благоволил да се вчовечиш, Боже предвечен. Голема е тајната на Твојот домострој. Спасе наш, слава Тебе!
• Со умот твори молитва, а не со устата!
• Измори го телото! (молитва – читај – размислувај – стој). Читај го Трисвјатое.
• Се што доаѓа во душата, било сетилно или духовно, ако срцето се сомнева во него, не примај го, не е од Бога, туку е испратено од непријателот.
• Што е од Бога, тоа доаѓа само од себе, тогаш кога ни времето не му го знаеш (Св. Исак).
• Читај за молитвата кај: Св. Лествичник, Св. Исак, Св. Максим, Св. Симеон Нов Богослов, Ститит, Исихиј, Филотеј Синајски.
• Слушај ги оние кои со опит ги познале страдањата и трудовите на подвижничките добродетели.

 

1. Св. Симеон Нов Богослов (949 – 1022)

 

• Оние кои во било што ги ставаат своите родители пред Божјите заповеди, немаат вера во Христа.
• Гледајѓи го Едниот, низ него се гледа и себе, и се, и сите.
• Боже и Господи на сите и на се, Кој имаш власт над секое дихание и над секоја душа, Единствен Кој можеш да ме излекуваш, услиши ја мојата молитва, и со наидувањето на сесветиот Твој Дух умртви ја и истреби змијата што се вгнездила во мене бедниот. Научи ме и насочи ме, мене ништиот и соголениот од секоја добродетел, да припаѓам кон стапалата на мојот отец, и неговата света душа расположи ја кон сочуство и милостивост кон мене. Дарувај ми, Господи, смирение во моето срце и помисли, подобни за грешник, кој се кае пред Тебе. Не оставај ја конечно душата, која еднаш била соединета со Тебе, која Ти се исповеда, која Тебе Те избрала наместо цел свет и над се Те претпочита. Ти знаеш Господи, дека јас сакам да се спасам, иако моите зли навики поставуваат препреки на тој пат. Но она што е невозможно за луѓето е возможно за Тебе, Владико.
• Покажи ни ја светлината на лицето свое, Господи (псалми).
• За оние кои се доближуваат до совршенството, овој извор станува светлина при ненајдената промена и преобразба на срцето.
• Човекот е животно и смртно и бесмртно, и видливо и невидливо, и сетилно и мислено, способно да го гледа видливото создание, и да го познава мислењето. Тој има тело составено од четири стихии (земја, оган, вода и воздух), и сетила и дишењето, и има душа (мислена, нематеријална, нетелесна – соединета и споена несмесливо со она што е во телото.
• Сите се едно во Христа !
• Сите последователно составуваат еден златен синџир, при што секој претставува посебна алка во тој синџир, соединувајќи се со претходникот со посредство на верата, добрите дела и љубовта – синџир, кој, утврден во Бога, е тешко раскинлив (… за поредокот на небесните сили…)
• Како што оној, кој земе да му предава уроци по реторика и филозофија на ученик кој се уште ја изучува само азбуката, не само што не ќе му донесе никаква полза, туку и ќе го одврати него од она, што го учи, и ќе направи да го заборави и она што веќе го научил, затоа што неговиот ум не може да ги сфати учењата кои му се предаваат; така и оној, кој на почетници им толкува за последните степени на совршенството и особено на помрзеливите меѓу нив, не само што не им носи полза, туку уште и прави, тие сосема да се изгубат. Затоа што кога погледнат тие на височините на добродетелта и увидат, колку се далеку од нејзиното усовршување, тогаш, помислувајќи дека никако не можат да се искачат на нејзиниот врв, ги напуштаат, како безполезни, и оние малубројни добри дела кои веќе почнале да ги прават, и потонуваат во безнадежност.
• Човек може да ги победува страстите, но не може да ги искорени. Дадена му е власт да не прави зло, но не и да помислува за него. Вистинското пак благочестие не се состои само во тоа, да не се прави зло, туку и да не се помилсува на него. Кој помислува на злото, во него нема чистота. Зашто како може да биде чисто срцето кај оној, што се осквернува со нечисти помисли, како што огледало се затемнува со прав?
• За мене светот е распнат, а и јас за светот (Св. Павле).
• Кога желбениот дел на душата се движи кон страсти, утехи, насладувања и задоволства на овој свет, тогаш душата гледа и такви сонови, подобни на нив.
• Кога раздразителниот дел на душата се оѕверува и освирепува против луѓе слични на себе, тогаш и во сновиденијата се гледаат напади и пресметки со ѕверови, борби и војни, караници и судења со оние, со кои се наоѓа во раздор.
• Кога пак умствениот дел од душата се надима во суета и гордост, тогаш на сон се мечтае за високо летање на крила, за седење на високи тронови на судии и властелини, торжествени приеми и почести, итн.
• Од оние кои се сподобиле да станат едно со Бога, кои се соединело со Него преку содејството на Светиот Дух и вкусиле од Неговите неизречни добра, нема ниту еден кој се насладува со пустата, ќе речам – бесчестна и ништожна слава, која му се дава од луѓето (пари, одежди, скапоцени камења, не љуби да биде познат кај цареви и началници и не сака да биде близок ни до никој друг од познатите имиња во светот)…. зашто не сака од богат да стане сиромав, или од властелин и началник, од голем и славен да стане бесчестен, беславен и помал од сите.
• Кој испитува нема цврста вера!
• За трите начини на молитва кај Св. Симеон Нов Богослов.
• Без послушание совеста не може да биде чиста.
• Чувај го својот ум, за да станеш чист по срце! Внимавај на себе!
• Запази три работи: безгрижност за се (и за неблагословеното и за благословеното); чиста совест (ништо да не те разобличува); и беспристрастие.
• Прво, да го чуваме срцето и да ги изгониме страстите од него; второ, да го изгониме метежот раздвижен во нас од злите духови со посредство на надворешните чувства; и трето, да му се предадеме на Бога.

 

За Постот….

ПРАВИЛА И ОДРЕДБИ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА ЗА ПОСТОТ

Светата Православна Црква уште од апос­тол­ски­те вре­миња, по примерот на Господ Исус Хрис­тос, го вос­та­новила постот, го определила времето на постот и ко­ја храна да ја јадат христијаните за вре­ме на постот.

Пред сè, Православната Црква утврила и про­пи­ша­ла за време на постот да не се јаде: месо, маст, сирење, мас­ло, јајца, млеко, а понекогаш и ри­ба, според важ­нос­та на постот.

Во поглед на времето и бројот на постите, све­та­та Црква утврдила да се пости во среда, петок и во чети­ри­те годишни пости: Велигденскиот (голе­ми­от) или че­ти­риесетницата, Петровденскиот, Бо­го­родичниот и Бо­­­­жик­ниот пост. Овие пости се вос­тановени уште од апос­толските времиња. Во 69-тото Апостолско пра­ви­ло се пропишува след­но­то: „Ако некој епископ, свеш­те­ник или ѓакон, или ипоѓакон, или чтец или псалт, не пос­ти во све­та­та четириесетни­ца пред Пасха, или во сре­­да или пе­ток, освен ако не е спречен од телесна не­моќ, не­ка биде расчинет, а ако е мирјанин (граѓанско ли­­­це), да се отстрани од Црквата“. Гледаш ли како е тоа строго сфатено и одредено? Но, светите От­ци го тол­­­куваат ова Апостолско правило и за да не мис­лиме ние погрешно, ни дале правилно објас­ну­ва­ње, па ве­лат ва­ка:

„Од постот исклучи ги најнапред болните, оти ако им се допушта риба и масло, го заслужиле тоа“. Но ни­кој, дури и на смртниот час не се до­пуш­та да јаде месо во среда и петок, освен на Ве­лиг­ден и во другите де­но­ви кога тоа го дозволила Црква­та. Исклучи ја средата и петокот кои доаѓа­ат пред месопусната, сиропусната и Вос­кресната не­­дела. Во тие седмици се разрешува, оти сед­­ми­ца­та пред месопусната недела ја постат Ер­ме­ни­те за­ра­ди Ниневитјаните, а сиропусната седмица ја др­жат во строг пост еретиците-тетрадите. Православните христијани не смеат да постат кога пос­тат овие ере­тици и затоа постот во тие денови е раз­решен. Вос­крес­ната седмица се смета како го­лем Господов ден и за­тоа секој ден во таа седмица се читаат воскресни ев­ан­гелски четива. Исто така, се исклучуваат од Велиг­ден­скиот пост сабота и не­де­ла, оти во тие денови се разрешува според 66-то­то Апостолско правило, кое гла­си: „Ако некој слу­жител на Црквата се затекне да пос­ти во Гос­по­довиот ден (недела) или во сабота (ос­вен во ед­на­та единствена Велика сабота), да биде рас­чи­нет, а ако е мирјанин, нека се отстрани од Црквата“. Зош­­то е ова правило? Еретиците гностици и мар­кио­ни­тите постеле во недела и тоа на начин што не јаделе ниш­то, или, пак, јаделе само сува храна и тоа еднаш на­ве­чер. Ова го забранува Православ­на­та Црква. Но, пак не се допушта во постите да се јаде во недела и сабота ме­­со, туку се ублажува со риба и масло. А кога ќе слуш­неш за разре­шу­ва­ње во пост, да не мислиш дека е до­пуштено да се ја­де месо во Велигденскиот пост, оти тоа не може да му биде допуштено на никој, макар да се наоѓа и пред последното воздивнување.

Не зборувајќи за среда и петок, Православната Црк­ва го пропишала, покрај Велигденскиот пост, уште и Бо­жикниот пост, Апостолскиот – Петров­ден­ски пост и Ус­пенскиот – Богородичен пост, по­тоа, денот пред Бо­го­јавление, денот на отсе­ку­ва­ње­то на главата на све­ти­от Јован Крстител и праз­ни­кот Воздвижение на Чес­ни­от Крст – Крстовден. Ете така го толкува и го завршу­ва толкувањето за пос­тот прочуениот канонист на XII век – Вал­самон.

Од светите Отци ќе го споменеме до­пол­ну­ва­ње­­то на Валсамоновото толкување од светиот Ти­мо­теј Алек­санд­рис­ки, кој во своето 8-мо и 10-то пра­­вилозборува ва­ка:

„На жена што ќе роди пред Пасха, треба да ѝ се до­пуш­ти масло и вино“ (8-мо правило). На пра­ша­ње­то: „Ако некој болен сосема падне во немоќ, а се при­бли­жу­ва денот на Воскресението, дали мора да пости, или свеш­теникот заради болеста, дали ќе му допуште да ја­де масло и вино колку што може“, сле­дува одговорот: „Тре­ба да му се допушти на бол­ниот да употребува мас­ло и вино колку што мо­же да поднесе, оти кој со­се­ма изнемоштел, пра­вил­но е да употребува масло“ (10-то правило). Еве ка­ко и колку се разрешува во Велиг­ден­скиот пост, кој најстрого се постел во првото време на христијанството.

Во 3-тото правило на цариградскиот патријарх Ни­ко­ла, за Богородичниот пост се вели вака: „По­ра­но во тоа време (кога падне постот во август) се пос­тело, а тој е пренесен заради тоа да не падне за­едно со нез­на­бо­жечките пости, кои биле во исто вре­ме“.

Уште во X век овој пост се постел. Било на­ре­де­но тој пост да започнува од 1 август, а Божик­ни­от од 15 ноем­ври. Наредбата на патријархот Лука за овие пости влезе во општа употреба. Од тоа се гл­е­да дека Бого­ро­дич­ниот и Божикниот пост се во­ведени од првите хри­сти­јански времиња, па за­тоа се востановени преку сите вре­миња во Хрис­то­ва­та Црква да се пости.

Во поглед на постењето во среда и петок, пок­рај она што е кажано во 66-тото Апостолско пра­ви­ло, на ова мес­то го изнесуваме и она што го ка­жал блажениот Пе­тар Александриски во своето 15-то правило: „Никој да не нè обвинува што ги држи­ме среда и петок, во кои де­нови ни е за­по­ве­да­но да постиме; во среда заради заговорот што го на­правил Јуда за предавството на Гос­пода, а во пе­ток заради тоа што Он за нас пострада. Не­делата ја поминуваме како ден на радост, зашто во тој ден Христос воскреснал“.

Никој да не мисли дека може самоволно да се раз­ре­шу­­ва од пост по своја волја, како што има мно­гу слу­чаи кај свештениците и монасите, сами да се разрешуваат од постот, па и мирјаните ги на­го­вараат со зборо­ви: „Јади кога јас сум разрешил“, или, пак, мирјаните са­ми без причина да се раз­ре­шу­ваат од пост. Затоа тре­ба да се види 218-тото пра­вило од Номоканонот, во кој светиот Атанасиј Ве­лики говори: „Тој што са­мо­вол­но се разрешува од пост во среда и петок, го рас­пну­ва Господа Ису­са Христа исто како Јудеите, оти во сре­да се сос­та­наа да го убијат, а во петок го распнаа“.

Затоа, ако некој се разреши од пост без при­чи­на, тоа не е разрешување, туку распнување на Гос­по­да. Раз­решување е само она што Црквата го раз­решила и кое го советуваат светите Отци. Чу­вај­те се од са­мо­вол­но разрешување на постот и не слу­шајте ги оние што ве учат да не постите.

217-тото правило од Номоканонот го изнесува ова пра­вило на цариградскиот патријарх Ники­фор: „Свеш­те­ник, кој преку целата година не пос­ти во среда и пе­ток, не е достоен да се причести“. Од ова произлегува де­ка таков свештеник не е дос­тоен да се исповеда, оти ис­поведта претходи на све­тата Причест. Оти ако свеш­те­никот или мо­на­хот сам се разрешил од пост под изговор на болест или слично, а всушност не е болен, тој се раз­ре­шу­ва и од други обврски, па ако некој оди кај не­го да се исповеда и рече дека не постел, свештеникот ќе му рече дека тоа не е ништо, не е грев, а по ист на­чин ќе му рече и за блуд; тоа е природа, па нема ни се­срдно да се помоли на Бога за простување на гре­вот на по­кајникот, ниту ќе го посоветува како да не греши, ни­ту ќе му рече што сè грев и про­тив­но на Божјиот за­кон. И ако е така, за да не от­пад­не некој од светата Пра­вославна вера, да не се држи­те  до ова погрешно пра­вило, туку одете кај свеш­теник на исповед и при­чест, а тој ако е не­ис­пра­вен ќе одговара сам. Да не би­де­ме ние судии над туѓ слуга.

За оние што јадат месо и сирење во Ве­лиг­ден­ски­от пост, во среда и петок, 132-то правило од Но­моканонот за­поведа: „Две години да не се при­чес­тува, па макар кој и да бил“. Оној, кој не ги пос­тел Петровденскиот, Бо­городичниот и Божик­ни­от пост, 228-то правило од Но­моканонот вели де­ка во црква да не се примаат дури ни нивните де­ца, ако и тие не постат.

 

Извадок од книгата:

Епископ Велички Гаврил Светогорец,

„Правила и одредби на Православната Црква за постот“

 

*******************************

Александар Шмеман – Великиот Пост: пат кон Воскресението

Кога човекот се подготвува да тргне на пат, тој мора да ја знае целта на своето патување. Така е и со Великиот Пост. Пред сè, постот е духовно патување, а негова крајна цел е Воскресението – Празникот над празниците. Тој е подготовка за „исполнување на Пасхата како вистинско откривање“. Затоа, мораме да почнеме опитно да ја разбираме врската помеѓу Великиот Пост и Воскресението, затоа што таа открива нешто многу суштествено, открива многу важен патоказ во нашата христијанска вера и живот.

Дали е неопходно да се објаснува дека Воскресението не е само еден од празниците туку нешто повеќе? Тоа е нешто многу повеќе од прославување на еден настан од минатото, а тоа го знае секој што барем еднаш учествувал во онаа ноќ „посветла од ден“ и којшто ја почувствувал таа единствена радост. Во што се состои таа, зошто на Пасхалната Литургија ние можеме да пееме сега сè е исполнето со светлост, и небото и земјата и она што е под земјата?

Во која смисла ние го прославуваме „умртвувањето“ на смртта, разорувањето на адот, почетокот на другиот – вечниот живот… ?

На сите овие прашања има еден одговор: новиот живот, којшто засвети од гробот пред скоро две илјади години, им е даден на сите оние што веруваат во Христа. Нам тој ни е даден на денот на крштението кога, како што вели апостол Павле, се сопогребавме со Христа, за, како што Христос воскресна од мртвите, така и ние да живееме со нов живот (Рим. 6, 4). На тој начин, на Пасха ние го прославуваме Христовото Воскресение, како нешто што се случило и што продолжува да ни се случува нам, затоа што секој од нас го добил дарот на новиот живот и силата да може да го прифати и да живее по него. Тоа е дар што коренито го менува нашиот однос кон сè во овој свет, вклучувајќи го и односот кон смртта. Тој ни дава можност радосно да тврдиме: Нема веќе смрт!

Но, смртта е сè уште тука, ние сме соочени со неа, а еден ден таа ќе дојде и ќе нè однесе и нас. Но, ние веруваме дека со својата сопствена смрт, Христос ја измени самата природа на смртта, ја претвори во премин – Пасха во Царството Божјо, преобраќајќи ја најголемата од сите трагедии во конечна победа, смртта со смрт уништувајќи ја. Тој нè направи соучесници во Неговото Воскресение, и затоа, на крајот од Пасхалната утрена можеме слободно да речеме: Христос Воскресе и животот царува, Христос Воскресе и мртви веќе нема.

Ова е верата на Црквата којашто ја потврдиле и направиле очигледна многуте светии.

Но, сепак, зарем нашето секојдневно искуство нè упатува на тоа дека многу ретко ја имаме таа вера, дека секојдневно го губиме и го изневеруваме нашиот живот што го добивме како дар и дека всушност, живееме како Христос воопшто да не Воскресна од мртвите, како Тој по своето значење, единствен настан, да нема воопшто никакво значење за нас? Сето тоа исходи од нашата слабост, од неможноста постојано да живееме со вера, надеж и љубов, на она ниво на коешто Христос нè издигна кога рече: Барајте го пред сè Царството Божјо и Неговата правда (Матеј, 6,33). Ние сме толку зафатени, толку потопени во нашето секојдневие, што сето тоа го забораваме, а бидејќи забораваме – ние грешиме. И преку таа заборавеност, преку паѓањето и гревот, нашиот живот повторно станува „стар“, малечок, темен, лишен од секаква смисла, станува бесмислено патешествие кон бесмислената цел. Успеваме да заборавиме дури и на смртта, а тогаш, сосема ненадејно, во екот на нашето уживање во животот, доаѓа таа: ужасна, неизбежна, бесмислена. Понекогаш ние и ги осознаваме нашите гревови, па и се каеме поради нив, но не му се предаваме на новиот живот што Христос ни го откри и ни го подари. Ние живееме како Христос никогаш да не дошол, а тоа е единствениот вистински грев, најдлабоката трагедија и тага на нашето номинално христијанство.

Ако го сфатиме и признаеме ова, тогаш ќе можеме да признаеме што е тоа Пасха и зошто пред неа е неопходен Великиот Пост. Тогаш ќе можеме да сфатиме, дека литургиската традиција на Црквата, целиот богослужбен циклус, постојат пред сè за да ни помогнат повторно да го откриеме и да го вкусиме новиот живот, којшто толку лесно сме го загубиле и сме го напуштиле, и покајувајќи се, да се вратиме кон него. Но, како можеме да го посакуваме она што не го знаеме? Како можеме над сè друго во нашиот живот да ставиме нешто што не сме го виделе, радоста којашто не сме ја вкусиле?

Со еден збор, како можеме да го бараме Царството за коешто ништо не знаеме?

Уште од самиот почеток, црковното богослужение претставува наш единствен влез во Царството Божјо, наше заедништво со новиот Живот. Црквата, низ својот литургиски живот ни го открива она што око не виде и уво не го слушна и што не влегло во срцето човечко, тоа Бог го приготви за оние што Го љубат (1. Кор. 2, 9).

А во средиштето на тој литургиски живот, како негова срж и негов врв, како сонце што со своите зраци проникнува сегде, се наоѓа Пасхата. Тоа е врата што секоја година се отвора во сјајот на Царството Христово, тоа е предвкус на вечната радост којашто нè очекува, на славата и победата којашто уште сега, иако невидливо, го исполнува секое создание: Нема веќе смрт. Целокупното богослужение на Црквата е поврзано со Воскресението. Затоа, годишниот литургиски круг, последователноста на празниците и постовите, станува пат и поклоничко патување кон Пасхата, кон крајот кој во исто време е и почеток; крај на сè што е старо и почеток на нов живот, постојан премин од „овој свет“ во Царството откриено во Христа.

Но сепак, стариот живот, животот на гревот и безначајноста не може лесно да се надмине и да се измени. Евангелието бара, и од човекот очекува подвиг за којшто тој, во својата сегашна ситуација е неспособен. Предизвикани сме со визија, со цел и начин на живот којшто е далеку над нашите можности. И самите апостоли, слушајќи го учењето на нивниот Наставник, во недоумица Го запрашаа: Како е можно тоа? Навистина не е лесно да се отфрли ситничарскиот идеал на животот, составен од секојдневни грижи, трка по материјални добра, потрага по сигурност и задоволства, и да се прифати идеалот на животот во кој целта е совршенството: Бидете совршени, како што Е совршен вашиот Отец Небесен (Матеј, 5, 48). Светот, преку сите свои „посредници“ ни зборува: бидете среќни, живејте безгрижно, одете по широкиот пат.

Христос во Евангелието вели: одете по тесниот пат, патот на борби страдања, затоа што тоа е единствениот пат кон вистинската среќа. Но како, без помошта на Црквата да се решиме на тој страшен избор, како можеме да се покаеме и да се вратиме кон светлото и радосно ветување, коешто Црквата секоја година ни го дава на Пасха. Затоа е потребен пост. Тој е рака, на помош подадена од Црквата, училиште за покајание, единственото нешто што може да нè подготви да го примиме Воскресението, не само како просто одобрување да јадеме, да пиеме и да се опуштиме, туку како вистински крај на сè што е „старо“ во нас, како влез во нов живот.

Во првите векови на христијанството, главната задача на постот се состоела во подготовката на огласените т. е на новообратените христијани за крштение, што се извршувало за време на пасхалната литургија. Дури и тогаш, кога Црквата ретко крштевала возрасни, и кога институцијата „огласени“ веќе исчезнала, главното значење на постот останало исто. Затоа што, иако сме крстени, ние постојано го губиме и го изневеруваме она што сме го примиле на крштението. Поради тоа, Пасхата е постојано годишно враќање кон нашето сопствено крштение, а Великиот Пост е подготовка кон тоа враќање, тој е долг и тежок напор за наш „премин“ или „пасха“ во нов живот во Христа. Ако, како што ќе видиме понатаму, богослужбите за време на постот до денес го сочувале катихуменскиот и баптисмалниот карактер, тоа не е некаков „археолошки“ остаток од минатото, туку е нешто важно и суштествено за нас. Затоа што постот и воскресението се јавуваат за нас секоја година, со ново откривање и здобивање на она што ни било дадено при нашето сопствено умирање и воскресение во светото крштение.

Патешествие, поклоничко патување! Само што ќе зачекориме во „радосната тага“ на Великиот пост, ние гледаме далечна, многу далечна цел. Тоа е радоста на воскресението, тоа е влегување во славата на Царството Божјо. И токму тоа што го гледаме оддалеку, тој предвкус на Воскресението, ја прави великопосната тага радосна, а нашиот напор во постот „духовна пролет“. Колку и да е темна и долга ноќта, во текот на целиот пост на хоризонтот ни сјае таинствена и светлоносна зора.

Не лишувај нè од нашите надежи Човекољупче!

Бигорски….

********************************

Автор: Отец Стефан Санджакоски
Превод: Венета Дякова

Роден е през 1956 г. в гр. Струга. Завършва Богословски факултет в Белград. Пребивава шест месеца в Света Гора на Атон, където изучава старогръцки език и трудове на византийските отци на Църквата. През 1985-88 г. специализира в Православния богословски институт „Св. Сергий Радонежки“ в Париж. Прави докторат върху патрология и аскетика на египетското монашество от ІV-V век. От 2002 г. е професор във Философския факултет на университета „Св. св. Кирил и Методий“ в Скопие. Автор е на повече от 60 научни трудове и други книги с богословско съдържание.

Две проповеди из „Беседи от Калища*“

Великото и радостно време на светата Пасха Господня и великите и радостни дни на светата Петдесетница са вече зад нас. Това специфично и чудесно време, открояващо се всред годишния литургичен цикъл, е зад нас. Корабът на Църквата отново заплува през редовния празничен кръг, във втората седмица след светата Петдесетница.

Втората Неделя след Петдесетница сега съвпада с първата седмица от благоприятния и радостен пост в чест на светите апостоли, наречен Петров пост. Той има променлива продължителност. Дължината на поста е в зависимост от датата на празнуване на Възкресение Христово. Колкото по-рано в годината се пада Пасха Господня, толкова по-дълъг е Петровият пост, и обратно – колкото Пасха се пада по-късно, толкова петровденският пост е по-кратък…

Когато ще си кажем: ето, почваме Петровите пости, една част от нас ще се сепнат, ще си помислят как сега излизаме от времето на голямо блажене и влизаме в друго време на голямо постене. От един живот, в който обичайно се отдаваме на блажните дни от годината, и влизаме в друг живот, който някак си се изземва, изтръгва от установената угодност на живота ни през годината. Това време е означено като постен период от живота на човека в протежение на годината.

Но ние няма да се съгласим с такова мислене, защото ние християните сме всякога в пост. Това ни го показва и простата аритметика. Ако триста шейсет и петте дни разделим на постни и непостни, ще видим, че по-голямата част от тях са постните. В постната част от годината, освен Петровите пости, влизат още Великденските, Богородичните и Рождественските пости и всяка сряда и петък през цялата литургична година. Ще трябва смирено да признаем, че постоянно постим, а само за определено време Църквата допуска блажна храна. Блажим още и когато и с храната участваме в радостта на големите и свети празници.

Защо ни е необходим постът, драги мои? Дали постът е просто въздържание от храна? Ако е така, тогава той ще е нещо като пушенето за отслабване или диетите за лекуване на известни психо-соматични болести. Не, драги мои, постът не е това. Смисълът на поста е в послушанието към Христос и неговата Църква. Защото е казано: не само с единия хляб ще живее човекът. Затова, като постят, християните не гладуват, а се въздържат от определен вид храна. С такъв пост пости тялото на човека; този пост е не само качествено, а и количествено пълноценен. Духът пък пости с духовен пост. С духовния и телесния пост пости целият човек, цялостно, постят двете негови природи и цялата му разумна същност. Въздържайки се от определен вид храна, ние потискаме и потушаваме страстите на тялото. А според мярата на безстрастието, умът бди над сърцето. Всичко това, осъществено в сърцето, контролирано от ума, пази сърцето в чистота.

През поста осветляваме и избистряме начините за възприемане на истината за единия Бог Троица и всяка друга истина, която ни насочва към първата. Освен Троичната тайна, през поста се изяснява и осмисля и христологичната, и антропологичната, и космологичната тайна. Осветлява се духовното зрение, а и телесното. Все пак, по-важно е духовното око. Внимавайте, то трябва да бъде бистро и далновидно. Защото много хора с очи са слепи поради ослепялото око на духа. Да осветим ума и да постигнем състояние на богомислие и съзерцаване на Бога! Да осветим и слуха, да го научим и възпитаме да слуша Божиите повели и истини, гласа на Божията правда и евангелските поучения, както и да различава и разпознава лъжите и измамите, с които този свят ни храни и трови. Да научим и възпитаме езика си да говори богомъдро, кротко, премерено и смирено. Езикът да не изпреварва мисълта, както казва свети Григорий Богослов, защото прибързаната дума е по-убийствена, по-бързострелна от най-убийственото оръжие.

И така, осветени и просветлени през поста, живеейки постно или живеейки в пост – да творим! Всичко, което е създадено в пост и от пост, е очистено от страсти и е освободено от робството на греха. Плодовете на културата на поста са увенчани с венеца на вечността и са дълготрайни вовеки. Блажени са народите, които устояват в поста, които в пост създават културни и цивилизационни блага. Те ще се увенчаят с Божията слава, защото постът е начин живият Бог да прослави човека през живота му. Един от тези народи е и нашият православен македонски народ. Затова, възлюбени мои, нека се трудим да спазваме всичките пости.

Онези, които ще постят, нека го правят както Църквата ни учи. Знае се, че постите не са еднакви. Има разлика между Великия пост и Петровия, между Рождественския пост и Богородичния. Сходни са Петровите и Рождественските пости, както са сходни Великденските и Богородичните. Значи, няма да постим както си искаме, защото е нередно да се основаваме на свои си правила. Такива са тъй наречените бабини традиции. Вредно и пагубно е всеки по своему да казва как да се пости. Църквата веднъж завинаги ни е научила на светите пости.

И така, драги братя и сестри, нека с пост и изповед да пристъпваме към светата Чаша и да се причастяваме. Нека светите Апостоли се молят за нас и да изпросят от Господа Бога голяма и богата милост и благословени сили, та радостно да изпостим Петровия пост, посветен на светите Христови апостоли.

––––––––––––––––

За светия потир

Житията на светите мъченици Сергий и Вакх ни насочва към съществуването на два типа мъченичество: мъченичество на съвестта и мъченичество до смърт заради Христа. По правило първият тип мъченичество предхожда втория и е истинската подготовка за него. Всеки християнин по природа е мъченик на съвестта. Дарът на мъченичество до смърт представлява най-високата степен на святост и с него са увенчани малцина. Но независимо за кой тип мъченичество става дума, само по себе си то е извор на непресъхваща небесна радост.

Така преживявам и днешното литургийно събрание в този свят и пречестен храм. Голямото множество христолюбиви хора, събрани в тази света Богородична обител, за да изразят личната си причастност в Лицето на нашия Бог Троица и с всеки ближен, личностно възприеман събрат, е вторият извор на моята изключителна радост.

Залог за нашата православна вяра е Христос от светата Чаша. Светият потир, държан от ръката на свещеника, представлява оста на вселената. Около нея се движи съвкупният християнски народ, около нея гравитира всяко живо дихание, всяко същество, всяко създание. В светата Чаша се помества невместимият Христос, хлябът наш насъщен. Хранейки се с него, ние приобщаваме, събираме разобщената поради греха личност и битие. Живеейки в небивала радост, християните мъченици се хранят с хляба на живото Божие слово, както казва св. Максим Изповедник, за духовна и телесна чистота и здраве, за чисто сърце и целомъдрен ум, за вечен живот и спасение. Това е вечната и нетленна храна – залог и запас по пътя ни към вечния живот. Защото християните мъченици също са живели в този свят, но не му принадлежат, понеже са жители и граждани на едемското отечество. Ето в такъв смисъл не са от този свят.

В същия смисъл и Църквата Божия е корабът, който пътува през времето и пространството на този свят.

Всичко това, възлюбени мои, казвам, за да свидетелстваме, че смисълът на служенето на света Литургия е нашето хранене от светия потир. И когато не пристъпваме към светия потир, служенето на литургия е напразно. Може дори да не служим – защото без причастници Литургията се обезсмисля, свежда се до празна ритуална форма с обичайно, безброй пъти повтаряно действие. Имам предвид и категорично отречената ерес на обредолюбието, склонността към извършване предимно на обреди в църквата. Последица от тази ерес е требничеството. Разбирай: превръщането на свещеническото служение в сервизна агенция, а свещенството – в едно от многото занятия за изкарване на хляба. Расоносци превръщат храмовете в магазини, в продавачници, и отклоняват божия народ от светата Чаша, а после и от светите храмове. Лишавайки своя собствен народ от светотайнствения живот, ние го отклоняваме от Бога и го предаваме на произволността на всекидневното съществуване. Скокът в празнотата е резултат от мерзостта на запустението. Нароиха се безбройни секти, които подобно на вълци в овчи кожи разграбват словесното стадо на светата Църква.

А днес моята радост е голяма и поради участието на огромен брой причастници. Радостта ми ще бъде още по-голяма, ако всички вие, тук присъстващи, подготвени с пост и молитва, с изповед и покаяние, често пристъпвате към Христа, за да ви нахрани и насити. Амин.

За културата на поста…..

*******************************

Предавање на професор Д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост

Великиот Пост е пост со голема буква

Во останатите денови до почетокот на Постот во серија од неколку написи ќе го објавиме преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост. Кога во црковна средина ќе речат: „Постот таа година беше тогаш и тогаш“ или „Ќе дојдам кај вас за време на Постот“, обично се мисли на Великиот Пост, а другите три поста, во таков случај, специјално се нагласуваат. Бидејќи тој, во суштина, е пост со голема буква. Освен тоа, тој е единствениот пост меѓу црковните, во којшто и самото црковно богослужение е особено и специјално посно. Зашто, на пример, богослужението на Петровденскиот пост нема никакви особености во споредба со вообичаените, регуларни служби. Со богослуженијата на Богородичниот и Божикниот пост е исто. Има само 2-3 молитви што говорат дека се движиме кон Рождеството (во ирмосите, т.е. во катавасиите се говори за тоа), но, во принцип, самиот стил на богослужение останува ист. А за време на Великиот Пост дури и „Господи помилуј“ го пеат на поинаков напев, за разлика од вообичаениот период. Се појавуваат сосема особени молитви како во домашната молитва на христијанинот, така и во храмот. И веќе со ова се сведочи, дека тоа време е навистина посебно. Кога се говори за црковните пости, има смисла да се спомне нивното потекло Во принцип, навиката да се пости, традицијата на пост, ја има во старозаветните устројства. Дури и во јудејската средина, на границата меѓу Заветите, имало обичај да се пости двапати седмично – обично во вторник и четврток. Соодветно на тоа, христијаните, за да не бидат укорувани дека „еве, Јудеите постат, а вие станавте христијани за да не ги пазите постите и да живеете полесно и послободно“, исто така решиле: „добро, и ние ќе постиме, но во други денови“. Така се појавиле средата и петокот, исто два дена во седмицата. А што се однесува до големите пости, кај нив происходот е сугубо (двојно) интересен. Што се однесува до Великиот Пост, тој има мисионерско потекло. Тие 40 дена првично ги постеле, не христијаните, ами паганите – оние пагани што сакале да примат Крштение. Се подготвувале за Крштение… Тогаш не било така едноставно, меѓу обврските ќе појдам во храмот, ќе се крстам, и ќе продолжам понатаму со своите работи. Тогаш се крштевале возрасни луѓе. Христијански семејства имало многу малку, па затоа децата практично не ги крштевале; во христијанските семејства крштевале, но повеќето биле возрасни, коишто веќе сознателно пришле кон Христа. И така, човекот се подготвувал за Крштение, но тој не се подготвувал со едноставно читање на книги, како што денес често се случува, кога човек изучува соодветна литература, оди на проповеди, на предавања, а потоа решава: „Веќе е време да се крстам“. Не, тоа било подготовка, во чиј процес човекот требало потполно да ја протресе својата душа. И затоа тоа било време на негов подвиг, на негови молитви, на негов пост. А потоа, претставете си: вие сте христијани и сте сретнале таму некој си Тит Ливиј, ваш сосед, кој сè уште е паган. Почнувате да му го проповедате Евангелието, да му зборувате за Христа. Тој ве слуша, со срце го прифаќа тоа и има намера да се крсти. И веќе е определено времето за негово Крштение, но тогаш не крштевале секој ден, туку во древната Црква крштевале само во неколку дена од годината. На пример, крштевале за Божик и Пасха, а имало и уште неколку такви денови во годината, но, пред сè, на Велика Сабота пред Велигден. И така, човекот почнува да пости, подготвувајќи се за Крштение. Тој почнува да пости, затоа што вие сте му го проповедале Христа. Тој живее во соседната куќа. И влегува кај вас, тој пости, а кај вас на трпезата ставена кокошка. Вие сте христијанин, му раскажувате за Христа и притоа глодате коскичка. А него, кутриот, стомакот му се залепил за грбот, бидејќи пости. И затоа, чувствувајќи непријатност од ситуацијата, христијаните решиле и самите да постат во истото време – заради огласените, заради паганите, коишто ги приведувале кон Христа. И, на тој начин, во христијанската средина Великиот Пост првобитно се зародил како пост од солидарност, како сугубо време на молитви не толку за себе, туку за оние луѓе во светов, во којшто живееме и којшто се надеваме да го приведеме кон Христа. Самите христијани не постеле на Великиот Пост, ниту на Четириесетницата, туку во тие времиња тие постеле на Страдалната Седмица. И нашиот Пост до ден-денес се состои од два дела – Светата Четириесетница и потоа Страдалната Седмица. Страдалната Седмица веќе не е Четириесетницата и, всушност, тоа не е дури и Великиот Пост – туку тоа е посебно време. Може вака да се каже: Четириесетницата (првите 40 дена) е време, кога Му одиме на средба на Бога. Страдалната Седмица е време, кога Господ ни доаѓа нам во пресрет. Доаѓа преку страданија, преку апсења, Тајната Вечера, Голгота, слегувањето во адот и, конечно, кон Пасхата Он ги победува последните прегради, што нè одделуваат нас од Бога. Потоа се појавува Петровденскиот пост. Ако го отвориме Апостолското предание на светиот Иполит Римски (споменик од III век), во него интересно се раскажува за настанувањето на Петровденскиот пост: „Ако некој човек не можел да пости за Страдалната Седмица – не можел да пости пред Пасха, тогаш нека пости една седмица по Педесетница“. Смислата на правилото е многу едноставно. Во тие времиња, во III век, за христијаните сè уште немало општа традиција на празнување на Пасха. Египетската црква ја празнува Пасха според својот календар, Римската – според својот, малоазиските цркви – според друг. Секој ја пресметувал Пасха на свој начин. И тоа им давало повод на паганите да ги навредуваат христијаните: „Како тоа, тоа е вашиот главен празник, а вие не знаете кога се случило тоа!“ Потоа, во IV век, Првиот вселенски собор прифатил една дата за празнување на Пасха за сите – традицијата на Римската црква била распространета на сите останати. Но, сега замислете си: како прво, не секој човек знае кога точно се празнува Пасха, затоа што, на пример, се наоѓа на патување. Кај него во Александрија, оваа година Пасха треба да биде на 20 април, тој оди на пат во Рим, стигнува во Рим на 15 април, надевајќи се дека уште 5 дена ќе попости до Пасха, ама во Рим веќе на 10 април ја одбележале Пасха. Во некоја смисла, испаѓа дека тој останал без Пасха, без пост, без сострадание – сострадание на Господа, Кој заради нас се распна. Од друга страна, тогаш немало весници и не можело во секој храм и на секоја уличка да се купи црковен календар со распоредот на сите празници (каде сето тоа во III век?). И затоа луѓето многу често едноставно немале поим кога е Пасха – ако некој човек живее во некаква дивина и, особено, ако е принуден да замине од својот град по некоја работа. Денес пристигнувам во Екатеринбург, го застанувам првиот што го среќавам на станицата и прашувам: „Каде е вашата соборна црква? Треба да одам во епархиската управа. Каде е најблискиот храм?“ А во II-III век христијанската Црква живее во подземје, гонета од властите. И пробајте да ги прашате луѓето на улица: „Слушајте, каде тука кај вас се собираат христијаните? Во која пештера, во кои катакомби?“ Стигнувајќи во туѓ град, нема едноставно да ја најдеш христијанската заедница таму. И поради таа причина, или поради болест, или да речеме, некој војник отишол во поход (а таму, разбирливо, не ти е до пост), затоа светиот Иполит Римски и вели, ако некој не можел да пости пред Пасха, нека пости една седмица по одминувањето на Педесетница. Пасхалната радост нека ја празнува со сите и да се радува, а потоа тој некако ќе надокнади. Но, сепак, се повторувала истата ситуација: „Како така, мојот брат пости, за него е период на пост, а јас заедно со него, разбирате, ќе јадам месо?“ И повторно, со време сите христијани почнале да постат по Педесетница. Слични стории се поврзани со Богородичниот и Божикниот пост. Многу е важно да се сфати дека црковните пости не се само личен подвиг на секого од нас, туку подвиг на нашата взаемност, подвиг на нашата солидарност, кога се чувствуваме еден со друг сугубо поврзани. Секако, никој не спречува да се пости и посебно – во време што секој за себе го смета за подобно. Постои само еден исклучок – црковните правила не дозволуваат да се пости на Пасха, затоа што Пасха е време на празник, и непријатно е сите да празнуваат, а ти сугубо да жалиш. И така, секој од нас во секое време од годината може по своја желба да пости или да не пости, но многу е подобро, ако христијаните го прават тоа заедно, чувствувајќи ја помошта на еден од друг и чувствувајќи ги молитвите еден за друг, удвојувајќи ги.

Што е тоа пост?

Втор дел од преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост. Зборот „пост“ во рускиот јазик, како и во латинскиот, има две значења. Пост како време на воздржание и пост како место, кадешто се наоѓа караулниот, дежурен војник. Во латинскиот јазик, од кадешто овој збор, најверојатно, и дошол кај нас, го означува истото. Пост е време кога душата треба да застане на стража, кога христијанинот сугубо си спомнува дека самиот е војник. Секој од нас, независно од возраста и од полот, е Христов војник. И секому од нас му е доверена светиња со невидена вредност на чување. Самиот Творец на световите слезе при нас и се распна „заради нас луѓето и заради нашето спасение“. Секој од нас, независно од возраста и од полот, е Христов војник. И се случува чудно нешто: луѓето се спремни да се дават еден со друг по вратовите за правото навладеење со нафтените извори, тие се спремни на престрелки заради владеење со некаков прифитабилен ресторан, тие се спремни да се убиваат еден друг и дури да убиваат и деца, фрлајќи атомски бомби еден врз друг заради поделба на пазарите, каде би можеле да го продаваат својот производ, заради стекнување на земја итн. Спремни се еден со друг да водат смртна војна заради разликите во политичките погледи. Но, што вреди владеењето со некакво парче земја, или какви и да било нафтени и дијамантски извори, во споредба со човечката душа? И настанува чудна ситуација: колку е поагресивен човекот кон надворешното, колку е поагресивен во заштитата на надворешните вредности, обично толку поинфантилен и понебезбеден е тој, кога станува збор за заштита на најглавното – за заштита на неговата сопствена душа. Црквата секогаш повикува кон тоа човекот да стражари над чистотата на својата душа, за да не допушта таму зло. Гревот постепено приоѓа во душата на човекот, постепено навлегува во неа. Понекогаш се случува и како на забрзана снимка, кога во забрзан ритам го прикажуваат филмот и фигурите бргу се движат – понекогаш со таков скок му се случува и на човекотда направи некаков грев. Живеел во нормална состојба и ненадејно го удрило в глава, побрзал и некого навредил, убил или уште нешто друго сторил. Но, всушност, ако побавно почнеме да ја прегледуваме истата снимка, ќе видиме дека, сепак, немало ненадејност, туку, како правило, постоел некаков редослед на она што се случило. Најпрво во умот на човекот навлегла некаква помисла. На пример, човек оди по патот и гледа некаков натпис на ограда. Но, тој не го напишал тој натпис. Тој си одел и од него ништо не зависело, ја прочитал или не – самиот натпис му се фрлил в очи. Така што, содржината на помислите речиси не зависи од човекот. Таквите првични помисли, според светоотечката терминологија, се нарекуваат „предлози“. Реков „речиси“, затоа што тука исто така треба да се прецизира. Како што еднаш о. Павел Флоренски се изразил: „Има воспитани сонови, но има и невоспитани сонови“. Затоа што дури и содржината на просторот на нашата потсвест во многу зависи од тоа, како го живееме дневното време од деноноќијата, во свесното време на нашиот живот. Но, сепак, најчесто нешто во нас продира однадвор. Тоа не зависело од нас, но што зависи од нас? Како да изреагираме на тоа продирање? Зашто во нашата глава постојано светка калеидоскоп од некакви мисли, претпоставки, парчиња мисли, претстави, чувства. Одвреме навреме ја замрзнуваме сликата. Всушност, ние постојано правиме такви стопирања и велиме: „Стоп, ова ме заинтересира. Што е тоа? Да видам подобро“. Човекот започнува да гледа во новото нешто, што му влегло сега во главата, во неговиот душевен живот. Разгледува и почнува да прашува. Ете, во таква ситуација христијанинот треба да праша: „Чиј си ти?“ Да побара пасош. Треба да се користи со советот на Владимир Илич Ленин. Ленин советувал: „Во секоја политичка ситуација прашувајте: кому му е тоа во полза?“ Ти светнала во главата мисла: „Дали да одам и да се опијам до бесвест?“ Постојано се појавува, но вие сè уште не сте согласни со неа. Се прашуваш од каде ли се појавила и кој ветер ја навеал. Можеби Бетовен го давале на радио, па таквата мисла таму била кодирана, или, пак, нешто друго, малку ли нешта има? Да одам ли и да се напијам? Така, ти си ја осознал таа мисла и се обидуваш да разбереш: ако ја исполнам, што ќе се случи поради тоа? Имам Ангел Пазител над десното рамо (барем се надевам, aко тој е сè уште таму и не сум го избркал засекогаш) а, несомнено, и над левото рамо има некоја персонажа, која обично ја изобразуваат со рогови. И еве го елементарното прашање: ако ја последувам таа помисла, од каде ќе има одобрување? Кого ќе израдувам? Оној што е над десното или оној што е над левото рамо? Кому тоа ќе му биде пријатно? Се чини како просто прашање, примитивно! Но обидете се барем понекогаш да си го поставувате тоа прашање и многу нешта во животот ќе станат појасни. Значи, јас сфаќам дека ако постапам според тој предлог, т.е. помисла – ќе има аплаузи одлево. Што треба тогаш да направам? Мојата душа е територијата што ја штитам и имам јас свој систем на ПВО (противвоздушна одбрана). И да речеме, во воздушниот простор на Русија навлегол некој непознат летечки објект. Штом го забележале, веднаш му испраќаат кодиран сигнал, системот за разликување на „свој – туѓ“. Тоа е кодиран сигнал од определена фреквенција со определена секвенца. И како на сите, така и на овој летечки објект има приемник кој автоматски, без волјата на пилотот го прима тоа барање, кој го препознава тој бран, бидејќи е така програмиран. И, откако автоматски го примил барањето, дава одговор: „Наш сум, не ме допирај“. Но, ако навлегол странец – тој молчи, тој не одговара на тој бран, на тоа барање. И тогаш настанува тревога, разбирливо, бидејќи тоа е туѓинец, па некои оддели треба да бидат подготвени и да се реши прашањето, како оној да биде отстранет од територијата на нашиот воздушен простор. И токму така, таа мисла навлегла во моето сознание, а јас ѝ испраќам барање: „Ти, чија си?“ Станува јасно дека таа не е од Христа. Тогаш од неа треба да се побара да си замине. Но, на учтивото барање тешко дека таа ќе се отповика („Почитувано искушение, денес не ме искушувај без потреба“ итн.). Затоа, очигледно, останува неучтивиот начин: „Ти при мене навлезе без прашање, така и јас тебе без прашање ќе те избркам“. Се сеќавате кога апостолот Петар му рече на Христа: „Немој да одиш во Ерусалим, не се распнувај, остани со нас“. Христос му одговара многу гневно и остро: „Бегај од мене, сатано“. Од Творецот на луѓето им е даден голем дар – дарот на гневот. Си спомнувате, „Бог на гневот и жалоста“? Гневот или омразата се дар, кој во душата ја исполнува истата функција, како и системот на имунитет во нашиот организам. Се појавила инфекција во моето тело, во мојата крв, се испраќаат соодветни антитела на таа инфекција и ја уништуваат. Точно така, кога во мојата душа ќе навлезе некоја помисла, енергијата на гневот или омразата треба да ја исфрли неа оттаму: „Не сакам! Бегај од мене! Не се согласувам!“ Ние денес погрешно се користиме со гневот и омразата. Наместо на гревот, се гневиме на грешникот. Наместо на злото, најчесто се гневиме едноставно на луѓето, дури и на Бога се гневиме. Но, тоа е само прашање…, и секирата знае да биде страшна, во невештите и зли раце. Ама, во самата секира нема ништо лошо.

За ропството вавилонско

Така, ако сме осознале некој предлог како зло, но не сме го избркале, туку продолжуваме да комуницираме со него, тогаш тој постепено ќе нè убедува. Отпрвин вели: „Не велам дека сега ќе отидеш и ќе го направиш тоа. Но, понекогаш е неопходно така да се постапи. Не, јас лично нема да те убедувам. Но, некои, сепак, треба да ги задавиш со голи раце. Еве, мојот сосед од соседниот стан… јас лично нема, но, ако некој од друг од соседен стан го задави, би го поздравил тоа.“ А потоа, ако тоа е веќе допуштено, во следната етапа велиш: „Не, сепак, јас самиот би го сторил истото. Не, не веднаш, но ако се создаде ситуација, секако, ќе го сторам тоа“. Целото сиже на „Злосторство и казна“ кај Достоевски се гради според таа шема. Најпрво Расколников го слуша разговорот на двајца офицери во таверната. Таа мисла му светка во главата, потоа почнува да ја отфрла, доаѓа до заклучок дека некој Наполеон има право да докаже дека не е плашливо суштество. Наполеон, а не лично Расколников. Потоа доаѓа до заклучок, дека „старицата – лихварка, старата дама, сепак, некој треба да ја тресне. Но не лично јас, туку би било многу полезно за доброто на човештвото“. А потоа доаѓа до заклучок: „Па што, и јас лично го можам тоа“. И завршува така, како што завршува. Па, за да бидат ваквите авантури помалку, човекот треба да се противи на таквите грешни помисли. Зашто, кога човекот ќе се согласи на грев – тоа сè уште не е сè. Затоа што и понатаму може да продолжи некоја борба. Гласот на совеста, сепак, може да потшепне дека не треба така. Уште нешто. И понатаму човекот може да се најде во состојба на заробеност. Гревовното ропство е кога мојата душа не го посакува злото, но гревот ме влече. Се каам за тој грев, во принцип не го сакам него, макар со некој дел од својата душа, но немам сили да се избавам од него. Тоа е ропство од страна на гревот. Но, полоша состојба е онаа што се нарекува „страст“ – кога човекот сознателно и целосно се стреми кон гревот. Тој не му се предава едноставно така, туку со наслада. Тоа е ропство од страст. Кога човек потпаднал во состојба на страст или дури во ропство, тогаш избавувањето од гревот е веќе многу тешко. Затоа е подобро да се нападне гревот, додека тој е сè уште мал. Имајќи се предвид тоа, во православната традиција во очи на Великиот Пост се пее страдалниот псалм – 136 псалм „На реките вавилонски“. Тоа е псалм кој раскажува за Израил кога бил во Вавилонското ропство – VI-V век пред Христа. Откако израилските племиња ги одвеле во ропство, се збиднала целосно обична историја. Луѓето се навикнале, земјата била добра (во Месопотамија земјата е плодородна), климата е добра, таму не ги навредувале многу, секој имал свое парче земја. Освен тоа, сепак тие се Евреи. Многу бргу се зафатиле со бизнис, трговија, многу бргу почнале да процветуваат. И почнале да ја забораваат својата татковина. Но, не само што почнале да ја забораваат својата татковина, тие почнале да Го забораваат и Бога. И покрај другите нешта, почнале да им се поклонуваат на локалните пагански богови. Тогаш пророците се обидуваат да го разбудат народот од хибернацијата: „Не спиј! Разбери, ти си тука во ропство, колку и да ти е слатко овде. Ова не е твоја земја. Не заборавај Го Бога – ти имаш друг повик! Месијата сè уште треба да дојде – Искупителот на сите!“ И тогаш се раѓа 136 псалм. На реките вавилонски, таму седевме и плачевме, кога си спомнувавме за тебе, Ерусалиме. Нека ме заборави мојата десница, ако те заборавам тебе, Ерусалиме. Нека се исуши јазикот мој, да се залепи за моето непце, ако споменот за тебе, Ерусалиме, не го поставам за почеток на мојата радост. Помнете ги оние што нас нè поробија, тие дојдоа при нас и рекоа: ’Ајде, запејте ни некоја од вашите песни, запејте ни нешто весело‘. ’А како да запееме песна Господова на туѓа земја?‘“ И потоа плачот на прогонството завршува со страшни зборови: „Бедна ќерко вавилонска! Блажен е оној што ќе ти возврати. Блажен е оној што ќе го стори со тебе она, што ти ни го направи нам. Блажен е оној што ќе ги разбие децата твои од камен“. Невидена работа: христијаните се подготвуваат за Великиот Пост – времето на покаен подвиг, времето на простување, помирување. И одеднаш главното песнопение на Црквата во тие денови пее: „Блажен е оној што ќе ги разбие децата твои од камен!“ Каква крвожедност! Имено, тука треба да се разбере духовната смисла на тие стихови. Ние сме христијани, ние сме новиот Израил. Одведени сме во ропство. Нашиот Ерусалим е нашето срце. Бидејќи Ерусалим буквално означува „свет Град“. Каде Господ живее, таму е Неговиот свет Град. Живее ли Бог во некакво камено здание? Не. Апостолот Павле вели, дека „Бог не живее во ракотворни храмови“. „Зар не знаете, дека вашите тела се храм на Духот, Кој живее во вас?“ – пишува апостолот Павле. Срцето човечко е храм. Таму треба да царува Господ! Таму, внатре во нас, треба да биде Царството Небесно! А ние во нашиот секојдневен живот, во нашиот бит, се откажуваме од Царството Христово. Зошто се откажуваме? Затоа што вистинскиот граѓанин на некое Царство е само оној што го слуша својот Господар. А ако ние му кажеме на императорот: „Знаеш, ајде вака, да се договориме. Во 8.20 ќе појдам во градот и таму не ме вознемирувај. Потоа ќе се вратам вечерта, ќе прочитам вечерна молитва – од 10.00 до 10.20 повторно ќе бидам твој граѓанин, а сето останато време твоите укази за мене не претставуваат закон“. Што ќе направи императорот со таквиот граѓанин, кој така ќе му се обрати? Па, тешко дека ќе го пофали. Зашто ние токму така се однесуваме со Бога. Му велиме: „Знаеш што, ние Ти служиме Тебе оттогаш дотогаш. Потоа забораваме и за молитви и во текот на денот не Те ни спомнуваме. Забораваме на Твоите заповеди и живееме според стихиите на овој свет. Сите лажат, па и ние лажеме. Сите крадат, па и ние крадеме“. Сите поминуваат покрај туѓата беда, и јас ќе поминам. А потоа ќе се вратам дома и ќе речам: „Ох, да, христијанин бев, сега по вечерата ќе прочитам 5 минутки од Псалтирот или нешто друго“. Евангелието нас нè предупредува: „Кој кому му служи, тој е и негов слуга“. За да се наречеме себеси слуги Божји, треба да се има голема смелост. Зар не лажеме, кога велиме дека сме слуги Божји? Слуги на Бога ли сме или слуги на нешто друго? Слуги на гревот? Што е тоа што навлегува во нашиот живот, што е тоа што го потчинува него?.. Од нашите срца направивме република. Секој од нас претставува подвижен парламент, Државна Дума. И во секого од нас се одвива директен пренос – моето расудување (или, на пример, не моето расудување, туку мојата лична волја) е спикерот, претседателот на Парламентот, кој седи на сцената и вели: „Сега збор има петтиот микрофон, сега вашата фракција нека се произнесе, ве молам. Што ќе кажете во врска со ова прашање?“ А јас имам цела маса на фракции. Настапува некоја вечер и фракцијата на расудувањето вели: „Ајде да одиме, време е да прочитаме некоја книга“. Фракцијата на срцето понизно забележува, многу понизно: „Па, може… ама чија книга?.. Можеби нема да пречи да се помолиме? Го знаеш патот до храмот?“ Постои и фракцијата на стомакот која многу гласно говори: „Треба да се јаде! Какви книги, какви молитви, батка?!“ Постои уште мноштво други фракции со свои специфични проблеми. Тие се многу, а јас сум еден. Фракциите се многу, а во секој конкретен момент можам да правам само едно нешто. И спикерот, т.е. мојата лична волја, решава: „Еве, ќе склопам пакт со оваа фракција. Твојата волја. Вашиот збор, господине Маузер, ќе биде исполнет вечерва“. Со надеж дека волјата на таа фракција, којашто е нападна, разбирате, ќе биде исполнета, напладне таа престане да настојува, а јас во тоа време сум почнал да се занимавам со некои други работи. И тогаш, во мене се случува една бесконечна парламентарна расправија. Сите бараат „консензус“, Понекогаш го наоѓаат, но најчесто не. Тука нема Царство Небесно. Нема диктатура на совеста. Има нешто сосема поинакво. И затоа Црквата пред почетокот на Великиот Пост напомнува: „Ние сме робови“! Ајде да ѝ погледнеме на вистината в очи. Не сме супер христијани. Во текот на годината ја загубивме радоста заради Христа… радоста на Пасхата! Она прекрасно чувство, дека навистина не сме робови, туку синови! Она пасхално чувство на соучество во Тајната на Христа веќе го загубивме… Ајде сега да се погледнеме и да размислиме: каде сме? Се чини дека веќе сме во Вавилон. Нè поробија нашите страсти и нашите гревови. Штом е така, од каде може да се започне востанието? Од сознанието на фактот, дека не треба така да се живее. Не смее така да се продолжи животот. И човекот треба да се сепне и да каже: „Каде ме повел патот? Каде сум?“ Преподобниот Серафим Саровски за вакви случаи го дал овој совет: „Треба почесто да се прашуваш: Господи, како ќе умирам?“ Како ќе умирам?.. Еве, ако сум во оваа состојба, како сега, и мојот живот на ова заврши, што ќе се случи? Каков ќе се појавам пред Бога? И така човекот сфаќа дека е во неправилна состојба, ропска. Значи, треба да се бори за загубената слобода. За слободата да биде христијанин, за слободата да живее според совеста. И тогаш се дава совет, како да се стекне слободата: разбивај деца! Оние вавилонски деца се символ на гревот. Тој грев те заробил на тој начин, што најпрво постепени гадни мислички навлегле во твојата глава, а потоа се развиле во дебели, закоравени страсти. Затоа, додека малечката гадна и грешна мисличка не се развила во огромна страст, токму тука фати ја и разбиј ја од камен. А што е каменот? Каменот на верата е Исус Христос. Преку молитва кон Христа се разбиваат гревовните помисли. Штом почувствуваш дека во твојот духовен простор навлегол крадец и разбојник – викни! Повикај кон Христа: „Господи, помогни!“ Тоа и ќе значи, дека не му дозволуваш на тој грев да те пороби и ќе можеш од него да се избавиш.

За сиропусната седмица

Минуваат овие подготвителни денови на Великиот Пост и доаѓа, се разбира, Сиропусната недела (рус. Масленица). Масленицата е чудесно време. Од една страна велат, дека тоа се денови со паганско потекло, старословенско. Можеби, можеби… Но, знаете, една од карактеристиките коишто, за жал, современото општество речиси ги загубило, но кои во традиционална Русија биле живи до минатиот век, и кои воопшто сè уште ги има во Црквата, е умешноста да се организира времето. Знаете, времето е простор во кој живее човекот. Еве, човекот доаѓа во нов дом. Сте дошле во нов дом и треба со својот здив да го загреете него. Дури и да ви се допаднал тој дом со целиот мебел, вие сепак ќе уредите нешто по свое, за отпечатокот на вашата домаќинска душа да лежи на тоа живеалиште. Истото се случува и кога на работа ќе добиете некој нов кабинет или ќе ве постават на некое ново биро. Не се чувствуваш удобно, ако само влезеш во кабинетот, едноставно се населиш, а сè си остане на своето место. Барем нов пепелник да донесеш и толку. Ќе го очовечиш, одомиш, свој отпечаток над сè ќе ставиш. Така и времето – тоа не е едноставно време, кога се движат соѕвездијата, планетите летаат итн. Времето е време на човекот. Човекот треба да живее во човечко време, а не во космичко. И за да оставиш своја трага на времето, човекот создал календар. За секој ден да има свое име, за секој ден да има свое лице, за деновите да не бидат слични еден на друг. И затоа се вели: овој ден е Ѓурѓовден, на Георгиј Победоносец, ова Николин ден, на Марија Египетска, ова е Страдалната Седмица. И секој ден со нешто се разликува во Црквата. Тие престануваат да бидат она, се сеќавате, како што во советските календари од 30-тите години пишувало? „6 ден од десетдневието“ – целосно губење на секоја човечност. Сè било претворено во гол механизам. Прекари наместо имиња. Броеви, логорски броеви наместо имиња. Масленица. Бунт на бои. Значи, традиционалното општество умее така да го очовечи времето, што се појавува ефектот на контраст. Работни денови и празник. Има работно време – време на труд. А има и „саботен ден“ или неделен – ден на празник, кога човекот си спомнува дека не е само трудбеник, тој не е едноставно роб на своето парче земја, туку уште нешто друго. Тој ден треба да Го гледа Бога лице в лице. Се сепнала душата и човекот почувствувал, дека тој не е само граѓанин на мало провинцијално кнежество, туку е син Божји, граѓанин на Вселената. Така, таа умешност – способноста констрастно да се устројува времето – денес е загубена. И современиот човек ги разликува деновите, барем според принципот: Ох, денес ли е квизот „Поле на чудеса“ или утре е „Поле на чудеса“? Како се устројуваат нашите денови: Пред вестите ли е или по нив ќе го даваат? Така, црковниот календар, во таа смисла е човечен и се гради на контрасти. Масленица. Бунт на бои. Дури и бунт на телото во некоја смисла. На Масленица се случуваат карневали. Во католичкиот свет, во Латинска Америка „карневал“ потекнува од зборот „месо“. Тоа се поклади со месо, бидејќи последните денови поминуваат, а потоа следи Великиот Пост. Дали знаете барем еден новинар, кој би ви го кажал ова? Дали би кажал дека по карневалот започнува Великиот Пост? Јас никогаш не сум слушнал нашите телевизиски репортери да спомнат за тоа. Чудно нешто: раскажуваат за тоа како луѓето грешат. Хм, а за тоа, како се каат, не сакаат да раскажуваат. Најверојатно, потешко е тоа да биде снимено на камера. И, еве. Ние ја имаме Масленицата и, во ред, прошетавме малку. Потоа тука е Великиот Пост, кој без пауза веќе започнува. Сосема поинакво чувство на душата, поинаков опит. И потоа радоста на Пасха. Нешто како ова: еве ја радоста на Масленица, а еве ја радоста на Пасха. Колку се различни, тие радости… Радоста на телото, радоста на стомакот – радоста на Масленица исполнета со палачинки, и светлата, т.е. духовната радост на Пасха.

Помилуј ме Боже, помилуј ме

А сега ќе ви кажам уште нешто, уште една состојба, заради која го љубам Православието. Не велам дека само заради тоа го сакам, но помеѓу многуте други нешта. Таа состојба би ја дефинирал вака: трезвеност. Зачудувачка трезвеност. Зашто Православието е огромен свет, кој во себе навистина многу собира. Тука има една поразувачка мистика: во Православието нема плафон, т.е. лимит за искачување. Се сеќавате на евангелските зборови: „Бидете совршени како што е совршен вашиот Отец Небесен?“ Овие зборови се сфаќаат апсолутно буквално во Православието! И православното богословие говори за тајната на обожувањето, теозисот на човекот. За тоа, дека човекот може со очи да Го созерцува несоздадениот Бог, да се просветува со Неговата несоздадена Светлина. Католиците се плашат од тоа. Тие изјавуваат: „Тоа не е возможно! Тварта не може да возрасне до тоа, да би се соединила со Бога“. А православните велат: „Може! Опитот на нашите свети отци зборува: може!“ Односно, дека тука нема плафон. Но, притоа, Православието се покажува способно благодарно да го забележува малечкото, повикувајќи кон величественото. Денес многу често гледаме како се појавуваат некои религиозни секти, кои велат: „Да одиме кон Бога!“ Впрочем, испаѓа дека за тоа треба сè она што е малечко, сè што е помало од Бога, да се прегази: „Одречи се од родителите, семејството отфрли го, жената остави ја, децата заборави ги – и право во манастир! Во манастир! Во манастир!“ Се сеќавате на Аум Шинрикјо, „Богородичниот центар“ итн. Има мноштво такви секти. Православието умее да го вреднува човечкото добро. Да, тоа говори за натчовечкиот свет, но умее да го вреднува човечкото добро. И умее да сфати, дека човекот е комплексен. Зошто зборував за ова? Знаете ли кој е првиот пропис на Великиот Пост? Има една таква книга, која се вика „Типик“. Тоа е книга, во која се содржи богослужбениот Устав на Православната црква. Бидејќи во Православната црква секој ден е некаков празник. Освен тоа, секој ден од седмицата има своја символика. Секој ден од седмицата нè приближува или одделува нас од Пасха, итн. И еве како служи? Многу сложена умешност е да се гради службата, сите оние нијанси, календари, циклуси да се вместат во неа. И тој „Типик“ е огромна дебела книга која раскажува како се извршува богослужението во храмот. Тоа е книга за свештениците и за хорот. Пред сè, за псалтот кој го уредува поредокот. А, освен тоа, таа книга по својот происход е монашка. Т.е. во неа се кажуваат правилата на манастирскиот живот во текот на годината. Вавилонската кула Треба да се забележи, дека тоа претставува извесна компликација во животот на Руската православна црква. Компликацијата се состои во тоа што имаме Устав на манастирски живот, но немаме озаконет Устав на парохиски живот. И тоа создава извесна компликација. На пример, уште во XII век византиските богослови опсудувале, дали мирјаните треба да постат исто толку како и монасите: На пример, Валсамон, бележитиот познавач на црковното право во Византија, вака говорел: „40 дена пред Божик постат само монасите. Мирјаните постат само 7 дена пред Божик“. Сфаќате, такви проблеми постојат. „Типикот“ го опишува животот на манастирот. Претставете си: го отвораме „Типикот“ на страницата „Понеделник на првата седмица на Светата Четириесетница“. Отвораме и првото што го читаме таму е: „Будителот (т.е. оној монах што тропа во дрвено клепало и ги буди браќата) клепа (т.е. удира) еден час подоцна од вообичаеното време заради вечерното утешение на браќата“. Да појаснам. Зборот „утешение“ на јазикот на „Типикот“ се нарекува раздавањето на вино. Кога се случува некој празник, тогаш се вели дека „таа вечер на трпезата има утешение за браќата“. Да рече вака, се поставува бокал вино на трпезата. И бидејќи претходниот ден биле поклади, што значи се јадело пообилно и со веселба се збогувале, а и вино исто така имало на трпезата. Па браќата легнале да спијат подоцна од вообичаеното време, и тоа по пообилна гозба, затоа во првиот ден од Постот станувањето е еден час подоцна. За луѓето да успеат да се отспијат, да дојдат на себе и да не спијат во храмот. Тоа е зачудувачки трезвено набљудување, имено како правило. Кога човекот живее во таков црковен ритам, нему му е разбирлива смислата на ваквиот пропис и ваквата фраза. А потоа започнува великопосната служба, се чита прекрасен канон – Покајниот канон на Андреј Критски. Канон кој има навистина многу аспекти на поимање. Во целата своја длабочина овој Канон може да биде разбирлив само на особен богослов, на човек кој речиси напамет ја знае Библијата. Тоа е такво песнопение, многу долго, огромно по својот обем, затоа и се нарекува „Велик Канон“. И ако се чита целиот по ред, тоа зазема околу 3 часа… Како што знаете, во нашите храмови присуствуваат луѓе, кои при секоја почит не можеме да ги наречеме познавачи на Светото Писмо. Сепак, (чудо на црковната тајна на служењето) овој Канон е возљубен од народот, и тој навистина дејствува врз душата и го обзема срцето. Тој го води срцето, затоа што самата атмосфера на храмот во тие денови, во тие вечери од Великиот Пост, самото звучење на тие свештени зборови, нешто менува во душата на човекот. Бидејќи, денес прекрасно знаеме дека животот не се сведува само на она, што го знае нашето расудување – навистина постојат некакви длабочини на потсвеста. Ако човекот постојано слуша скверни зборови околу себе, тоа не може, а да не се одрази на неговата душа. Ако на стаклото фрлаат песок, секое зрно остава мала гребнатинка; трагата на секое зрно песок е незначајна, но порано или подоцна стаклото ќе стане матно, песочните зрна ќе создадат таква мрежа, што тоа ќе стане непровидно. Значи, ако таков ефект имаат скверните зборови, тогаш добриот и светол збор, исто така, има такво влијание. И макар затоа, дури и не рабирајќи го потполно црковнословенскиот јазик (а денес многумина, особено почетниците во црковниот живот, него не го разбираат), сепак, вреди да отидеш во храмот, да се вместиш во него и да слушаш. Затоа што човекот е нешто повеќе од своето расудување. И онаму, каде расудувањето нецелосно ја разбира смислата на зборовите, таму срцето чувствува нешто свое. А најважно, во Канонот на Андреј Критски не се спомнуваат едноставно некои луѓе што некогаш направиле нешто, туку после секоја таква епизода следува молитвата што му е разбирлива на секој човек: „Помилуј нè, Господи, помилуј нè!“ „Помилуј ме, Боже!“ Тоа го разбира секој човек, кој не го знае црковнословенскиот јазик. А токму во тие зборови – „Помилуј ме, Боже“ – се содржи самата суштина на Православието. Тие зборови, таа молитва не може да се преведе ниту на еден светски јазик. Се обиделе. Има многу православни парохии кои се отвориле во Германија, Англија, Франција, Америка, Австралија – во различни земји. И на тие локални јазици ја преведуваат нашата Литургија. И одеднаш станува јасно, дека во другите јазици нема зборови, за да се преведе зборот „помилуј“. И преведуваат, на пример, „Господи, сожали се!“, на француски: „Господи, имај жалост“. „Lord, have mercy“ – ќе речат Англичаните. На руски тоа може да се преведе само на еден начин: „Господи, молам за пардон“. Затоа што mercy е збор од францускиот јазик; всушност, за Англичанецот тој збор е странски. А зошто? Си спомнувате (ако некој слушал Бах, или Моцарт, Вивалди, западни католички или дури и лутерански црковни песни) дека мисата се служи на латински јазик, но една молитва се пее на грчки. Затоа што луѓето сфаќале, дека таа грчка фраза „Кирие елеисон“ („Господи, помилуј“) не може да се преведе на латински. Зошто не може? Во руското „помилуј“ коренот е „милост“, созвучен (а можеби и оттука происходи) со зборот „масло“. Во грчкиот „елеисон“ – „елеј“ – „масло“. Се работи за тоа, дека во православното поимање ние од Бога очекуваме исцеление. Не амнестија, не известување за тоа дека небесните инстанции повеќе не се гневат на нашите гревови и ја искинале казната, туку исцеление. Во гревот јас сум ја ранил сопствената душа. Замислете си мајка, која заминувајќи му вели на детето: „Не играј си со ножици“. Но, детето љубопитно, штом мајката го преминува прагот, тој, се разбира, веднаш се фаќа за ножиците. Си игра со нив, си игра – и го пресекува прстот. Мајката се враќа. Од една страна, таа му се лути на детето што тоа, идиотчето, сепак ја нарушило нејзината заповед и се пресекло. А што му е потребно на детето од мајката? Таа да рече: „Добро, добро, гледам дека плачеш и бараш прошка, нема да те ставам во ќоше“. А крвта нека тече? Еве, човекот е во таква состојба. Да, ние ги нарушуваме Заповедите Божји, но со тоа ние се рануваме самите себе. Ако Бог вели: „Добро, ви простувам“, секако, тоа е радосно да се слушне, ама душата си останува болна. И затоа во православното поимање, ние бараме од Бога и примаме од Него прошка, не во правничка смисла, туку допир до длабочините на нашата душа кој може да исцели. Маслото е најдревниот лек. И тоа е првиот лек со кој се среќава човекот во својот живот. Кога бебето ќе се роди го премачкуваат со масло. Маслото го штити од инфекција, ја омекнува кожата. И затоа, кога се молиме „Господи помилуј“, со тоа изразуваме што посакува нашето срце: „елеј на благодатта Господова“. Господ да влезе во нашето срце и да ја исцели нашата душа, изнаранета од страсти.
На пат кон Пасха: пост или диета?

Великиот Пост е време кога човекот се наоѓа на пат. На пат кон Пасха. И затоа, бидејќи сме на пат, колку и да е чудно, за време на Великиот Пост има помалку богослуженија. За време на Великиот Пост не се служи Литургија. Другите служби од дневниот циклус, деноноќието, остануваат, а Литургија не се служи. Таа се служи само во саботите и неделите, но во православната традиција саботата и неделата секогаш се сметаат за празнични денови – тие не се посни денови. Тоа е многу важно да се разбере: саботата и неделата не се вбројуваат во деновите на Великиот Пост. Во сабота и недела нема пост, па затоа тогаш се служи Литургија, а во останатите денови – не. И само во среда и петок, за оние што сакаат почесто да се причестуваат, се дозволува Причест – тие можат да дојдат во храмот и да се причестат, но Даровите не се осветуваат заради нив во тие денови, туку се причестуваат со Даровите кои биле осветени претходно, во минатата недела. Во овој случај ги советувам оние луѓе, кои сè уште не ги знаат црковните установи: за да разберете што претставува Великиот Пост, покрај саботите и неделите, одете во храмот и во другите денови. Барем на половина час погледнете, доколку во вашиот град има храмови, такви, да речеме, манастирски храмови, во кои има секојдневно богослужение. Отидете барем неколкупати во работните денови, не мора целата служба, ако немате навика да ја отстоите целата, макар 20 минути, половина час постојте, подишете ја таа чудесна атмосфера на Великиот Пост. А сега конечно да преминам на она прашање, што обично сите си го поставуваат, кога станува збор за постот. Што е со диетата, со исхраната? Зошто се, велат, тие ограничувања во храната? Зар на Бог Му е важно она што е поставено во мојата чинија? Во Евангелието е кажано: „Не она што влегува во устата на човекот го осквернува него, туку она што излегува од неговата уста“, т.е. лошите зборови, зборовите на осуда и гнев. Значи, пред сè, христијанскиот пост воопшто не е поврзан со претставата за тоа, дека постои храна што го осквернува човекот или не. Старозаветната поделба на „чиста“ и „нечиста“ храна воопшто не се прифаќа во Новиот завет. Сè што создал Господ, сè е чисто. Ако нешто може да се јаде – јади. Човекот не се осквернува со храната. Но, зошто притоа велиме дека воздржанието од храна е неопходно? Затоа што човекот е целосен. Ние не сме само дух. Човекот е воплотен дух. И од тоа, како живее моето тело, многу зависи и животот на мојата душа. Претставете си: човекот ја менува облеката. Колку тоа менува! Жената облекува вечерен фустан – и таа веќе е потполно друга. Кога била во тренерки – таа е една, и одеднаш ги заменила нив со вечерен фустан – таа е веќе сосема друга. И друга не надворешно, туку и самата се чувствува поинако, се доживува поинаку, поинаку гледа, поинаку чувствува! Значи, ако дури од облеката зависи душата на човекот, уште повеќе зависи од состојбата на телото во целина. Преподобниот Серафим Саровски еднаш, на прашањето како треба да се пости, одговорил: „На телото треба да му дадеш на знаење, дека и тоа е исто така виновно“. Сфаќате, човекот не греши со телото. Човекот греши со својата слободна волја. Телото не е виновно за нашите гревови, ами нашата душа. Но, сепак, многу гревови произлегуваат затоа што гревот, кој се вмешал во мојата душа како резонатор, мегафон, бил засилен од мојата плот. И потребно е тој мегафон да биде ослабен, за помалку да резонира. Постот затоа и служи. Значи, според мислата на преподобниот Серафим Саровски, постот не е најглавното во животот на христијанинот, ниту молитвата е најглавна, па дури ни милостињата, а најглавно е стекнувањето на Светиот Дух. А постот, молитвата и милостињата се средства за тоа. Значи, постот не е најглавното. Постот е пат кон Пасха. Постот е средство. Но, за правилно да се употребува средството, треба да знаеш конкретно за што. Разбирате, ако Ви подарам чекан и Ви кажам дека со помош на тој чекан можете да монтирате автомобил… да, тоа е вистина. Но, треба да се укаже точно кои делови од автомобилот можат да се удираат со чекан. Инаку, сфаќате, ќе продупчувате насекаде и сите тие полуфабрикати, делови, можат да се уништат, и ништо повеќе. Значи, не е доволно да се каже дека постот е потребен за духовниот живот итн. Туку да се конкретизира, за што точно? Постот (во смисла на воздржание од месна, масна храна) има три смисли. Првата, која најдобро ни е позната и со која започнав: постот е знак на општоцрковна солидарност, дејство на послушание. Црквата благословува ова време да се пости – од послушание кон Црквата, од чувството на своето единство, соборноста со другите православни христијани јас ќе постам во ова време, иако тоа ми е тешко и никаква радост не ми претставува итн. Тоа е првата смисла на која, како што мислам, повеќето црковни луѓе денес и се наоѓаат. Втората смисла: постот е потребен за тоа, да се направи душата понезависна од плотта, пред сè, за полека да го згасне вишокот на сексуална енергија. И тука прво треба да се забележи, дека во овој случај (во втората смисла) постот не е применлив за сите. Тој е применлив само за луѓе кои се во т.н. сексуално зрела возраст, т.е. можеби почнувајќи со момчињата и завршувајќи со периодот, кога се приближува веќе поинаков период во животот, кога плотта веќе не го возбудува човекот. Значи, ако станува збор за постот на деца во христијанско семејство, тука би имало смисла да се говори дека треба да се пости едноставно од послушание. Разбирате во која смисла: едноставно да му се даде на човек да сфати, дека постот претставува време на удвоен личен подвиг и време на послушание. За тоа не е задолжително да му се ускратува млекото на петгодишно дете. Но, ако престанете да го храните со слатки до Пасха, да му готвите вкусни јадења… Ако се навикнал, дека му печете кифли со сирење, па престанете да му ги готвите и му објасните зошто не му ги печете кифлите, туку го поите со млеко – за него тоа ќе биде доволен пост. А веќе на тринаесет години ќе треба да се размисли, дали навистина е потребно толку упорно да го храниме со месо или не. Туку станува прашање за некоја решителност. Дали човекот навистина сериозно има намера да го ограничи бунтот на своето тело или не? Би немало смисла, ако не се промени нешто. И многу често ова предизвикува разочарување кај луѓето: „Божем се обидов да постам, но немаше олеснување на искушенијата“. И ова е, исто така, сериозно прашање, но пастирско прашање е што да се прави во таков случај. И, на крај, третото значење на постот како воздржување од тешка храна, заради олеснување на молитвениот труд. Како што еднаш еден старец рекол: „Треба да се јаде онолку, за кога ќе станеш од трпезата, да имаш желба за молитва“. Зашто, ако стануваш со тешко чувство, така што не ти се сака ниту да помислиш на Бога, значи си се прејал.

Борба со пеколот во себе

Кај православните има една благодарствена молитва по трпезата, во која Му благодариме на Бога за тоа што нè наситил со Своите земни блага. Потоа човекот проси: „Не нè лишувај од Твоето Небесно Царство“. Се сеќавам, еднаш еден мој познаник свештеник, кој поседува една добра самоиронија, по доволно раскошна трпеза стана од трпезата и рече: „Браќа, се подувте ли? Ајде сега да го побараме Царството Небесно“. Според тоа, треба да се јаде така, да не биде премногу некомфорно меѓу оваа молитва, она што го просиме од Бога, и она, во која состојба само што сме се довеле. Значи, во таа смисла – постот е средство за истенчување на плотта. Простете, заборавив да ви објаснам што значи зборот „плот“ на православен јазик. Плотта не е тело. Плотта е оној дел од нашата душа, која е поврзана со телото. Тоа се оние движења на нашата свест и потсвест, нашите чувства што се поврзани со нашата сексуалност, што е сосема природно (сексуалноста, сама по себе, не е гревовна. Се сеќавате, 1-та глава на Библијата вака вели: „И го создаде Бог човекот, машко и женско ги создаде“?), поврзани со нашата телесност, со нашиот инстикт за јадење итн. Прашањето е, во колкава мера сето тоа го определува нашиот свесен душевен живот. Значи, она што се наоѓа на границата меѓу телото и нашата душа како таква, нашиот дух – тоа и е плотта. На современ јазик може да се каже, дека плотта е она што го истражува фројдовската психоанализа. И така, плотта е тумор, кога нашата сексуалност се раширува зад нејзините назначени предели. Како што еден руски црковен писател рекол (тој бил син на свештеник и затоа подоцна во советско време поминал низ логорите), многу префинет писател, Сергеј Худов: „Православната Црква не е Црква, која се состои од бесполови луѓе. Црквата го благословува бракот, го благословува привлекувањето меѓу мажот и жената, го осветува. Една работа е кога кучето седи во дворот со синџири, а друга – истото куче да се најде со шепите на мојата трпеза и да го јаде моето јадење“. И така, кога истата сексуална стихија се распространува надвор од пределите и станува диктатор – е тоа е веќе плот. И таа плот треба да се постави на место. И тука, секако, постот може да помогне. Затоа разберете: проблемот не е во тоа што е поставено во мојата чинија. Можеш да се прејадеш и со посна храна. Проблемот се состои во тоа, како сето тоа влијае врз молитвеното расположение на човекот. И тука има уште еден проблем. Ако е кажано дека постот ја истенчува плотта, суштината е во тоа дека преку таа истенчена завеса може да се види некаков лик! Постот го прави човекот попровиден. И тогаш можат на видело да излегуваат такви страсти, кои обично човекот во себе, повеќе или помалку, културно ги сокрива. Еднаш го прашале некој старец: „Како може да се претстави, што е тоа ад?“ И тој рекол: „Појди во својата ќелија. Изнеси ги од неа Евангелието и Псалтирот. Затвори се. Загради ги сите прозорци и врати. И немој да се молиш! И така, сам, без молитви, помини неколку дена и ќе разбереш што е тоа ад“ – состојба, кога човекот е сам, без Бога, и кога сите оние мисли и страсти што живееле во тебе, сите почнуваат да беснеат, и тој со нив останува еден на еден – без Бога, без браќа и без духовникот. И тие почнуваат да го теглат и растргнуваат. Така, додека човекот живее во светот, тој има некаква утеха: ближните, книгите и уште нешто слично. А кога сето тоа ќе се одземе, човекот останува сам со себе и станува јасно, дека најстрашниот непријател, најстрашниот ѕвер го носам во себе. Започнува времето на постот, се истенчува таа завеса, и како што често се случува, човекот кој пости станува социјално опасен, страшно е да се биде покрај него, тој станува ужасно нервозен. Додека бил сит, тој се гневел само во петоци. А штом постојано чувствува извор на вознемирување (а гладниот желудник е постојан извор на раздразливост, а тој не може да го контролира своето раздразнување, не владее со својата душа, со своите емоции), раздразливоста на неговиот стомак започнува да се излева врз сите наоколу. И затоа има случаи, кога опитните духовници забрануваат да се пости. Уште еднаш повторувам: постот е средство за достигнување на целта. А што ако човекот не оди кон таа цел? Нему не му е интересно никакво духовно творештво, духовно делување. Тогаш е опасно да му се подава чекан во неговите раце. Замислете дека ние претставуваме кружок на луѓе кои монтираат автомобили „Направи сам“. Деловите се размонтирани и секому во рацете му са дава чекан. И се појавува еден човек кој воопшто нема намера да монтира некаков автомобил. Тој е многу нервозен, а вие му давате чекан. Со тој чекан, да ми простите, тој нема да удира по шипките, но може да почне да удира по главите. И затоа има случаи, кога духовниците им забрануваат на некои луѓе да постат. Им велат: „Не, ти подобро живеј спокојно. Наместо физичкиот пост (храната), подобро секој ден читај го Покајниот канон, почесто оди во храмот и, пред сè, обиди се да си ги согледаш гревовите. Тоа ќе биде твојот пост“.

Јади сè, само луѓе не!

Древниот Патерик има ваков расказ, кој модифицирано често се случува во нашиот живот. Дошол некој човек кај старецот, духовникот, и му рекол: „Отец! Еве, постот настапува, што да јадам?“ Или како што еднаш слушав за еден свештеник во советската епоха. Дошла некоја жена и му рекла: „Отец, јас работам во советска институција, а таму не можам да постам, бидејќи во мензата таму, ден за риба е само четврток, сè е мрсно, и секогаш јадам пред очите на својот началник, партискиот координатор. Ако постам, ќе бидат поставени прашања. Што да правам, што да јадам?“ Како одговор слушнала: „Јади сè. Луѓе немој“. Најважно е воздржанието од канибализмот. Не јади луѓе: не гневи се, не осудувај, не раздразнувај – тоа и ќе биде вистинска жртва. Во врска со тоа, добро е да обратиме внимание на уште еден детаљ. Во последно време се појави проблем што не постоеше пред 8 или 10 години. Се појави едно извртување на постот, би рекол. Знаете, кога пред десетина години, во советско време, човекот започнувал да пости, тоа имало единствено значење: тој ќе јаде пржени компири, одвреме навреме заменувајќи ги со ориз и макарони, а на големите празници, ако се може, тој ќе си купи увозна икра од модар патлиџан (= ајвар) и одвреме навреме ќе ја додава на краевите од својата чинија. Нешто повеќе и не може да купи. Геврек по пат ќе јаде. И постот навистина ќе биде пост. А денес многу често ќе влезеш во православен дом и те послужуваат со „посен ручек“: бриселска зелка, октоподи, лигњи, школки. Навистина сè е посно. И кога сè ќе собереш – некакво увозно слатко, џем, посни маргарини, кокосово млеко (тоа е посно, но млеко, многу интересно) испаѓа дека тој „скромен“ посен ручек, всушност, чини поскапо од бифтекот. И тука се појавува прашањето: а што е смислата на нашиот пост? Св. Јован Златоуст вака ја појаснувал смислата на постот: „Пресметај колку пари чини твојот мрсен ручек, кога ти јадеш месо. Потоа пресметај колку ќе чини твојот ручек ако не јадеш месо, а разликата дај им ја на бедните“. Ова е смислата на постот, вели тој. Не само да јадеш, туку за сметка на тоа да се стекнат вишок пари, со кои би можело да се помогне на човек. А сега се случува феноменално нешто. Кај нас тоа сè уште не се чувствува, но јас некогаш сум се наоѓал во таква ситуација, кога бев во Италија, на пример. Православен манастир. И гледаш – тие не јадат риба, туку месо. Не кога е пост, туку кога не е. Но, според руските претстави, во манастир да се јаде месо – тоа е едноставно беззаконие. И јас, исто така, сето тоа го гледав со гнев, осудувачки: „Ама како тоа, ова е манастир и вие месо јадете тука. А да купевте риба!“ И ми објаснуваат: „Кај нас рибата е двапати поскапа од месото“. Навистина, секој човек што ги знае западните цени на производите, знае дека рибата чини двапати поскапо, отколку некои пилешки копани, отколку месото. И се јавува прашањето: зошто тогаш манастирот би собирал пари од парохјаните, од даренијата, и тие пари да ги троши на надворешната страна на постот? Зашто, со надворешноста на постот – јадат риба, а всушност во исто време со таа риба ја јадат лептата на вдовицата. Така што треба и за ова да се предупреди. Сепак, постот е време, повторно велам, кога треба да бидеме малку подобри христијани од вообичаено. А да се биде христијанин – тоа не значи да се љуби само Бога, но и својот ближен. Последно што сакам да Ви кажам. Ви говорев, дека саботите инеделите не се сметаат за денови на Великиот Пост. Но тоа не значи дека во тие дни црковниот устав претпоставува, еве, штом ќе дојде црковното утро и веднаш пржиш јајца за време на Велики Пост. Не. Станува збор за време, кога човекот може да се радува во храмот. Тоа е време, кога нема покајни молитви. Време, кога нема литургиски пост. Всушност, двете цели што ги спомнав – олеснување на молитвеноста и скротување на плотта – се такви офанзивни дејствија, кои имаат потреба од систематичност. За една седмица нема да добиеш ефект. Т.е. можеш да добиеш, но ако тоа е многу строг пост итн.

Постот како детска радост за душата

Го помнам својот прв Велики Пост, кога отидов кај еден свештеник во храмот и таму сериозно се испостив. Не бев сосема дете кога стигнав таму. Мене ме порази една работа: свештеникот беше зборлест (прости ми Господи) и во последниот ден, кога веќе требаше да си заминам, тој сè уште зборуваше, се присетуваше на некакви духовни стории или сл. Тој навистина беше една цела духовна енциклопедија.

Но, автобусот веќе беше тргнал, а тој зборуваше ли, зборуваше… На крај, успеав да го побарам последниот благослов од него и требаше да трчам, зашто автобусот од тоа село поминува само еднаш во денот, така што не знаев кога ќе стигнам во Москва. И автобусот веќе само што замина, а јас се затрчав по него. И, кога после една седмица постење потрчав по тој автобус, одеднаш се почувствував себеси како да бев дете од 12 или, не знам, 10 години. Децата се радуваат кога трчаат – чувство, кое потоа засекогаш го забораваш. Што побргу трчаш, радоста е поголема; не се собира замор, туку радост.

Јас веќе одамна престанав да бидам дете, и одеднаш после тој пост ја почувствував истата радост на движењето. Добро, да речеме дека тоа е речиси телесна радост, иако треба да кажам дека тоа, при сериозен пост, е навистина радост за телото, олеснување на телото, да. Неслучајно денес има толку многу разни методи на лекување со гладување и слично, но најважното е душата. Така што, сепак за една седмица нема да се добие ефект. Но, ако се живее во таков премногу испрекинат ритам…

Знаете каков е постот кај муслиманите? Настапува месецот рамазан и додека сонцето е на небо – „очите на Аллах“ – тие не јадат. Штом настапува ноќта (а ноќта се определува со изнесување на два конца надвор – бел и црн, и кога е невозможно да се разликуваат, кој каков е, во која рака, значи денот завршил, ноќта започнала), се враќаат дома. И таму: ѓувеч или што било. До утрото се најале, утрото поспале, и потоа повторно постат до вечерта. (Треба да се забележи дека тоа правило се појавило на Блискиот Исток, а таму ноќите се многу темни, на Север се речиси бели, но таму е многу остра границата меѓу денот и ноќта, затоа тоа правило таму многу ефективно функционира. Ми се чини, муслиманите овде тешко дека би можеле да постат според тоа правило. Затоа тие мерат по часови, по дванаесет часа, да речеме, веќе може да се јаде). Така што, ваквиот пост не би имал траен ефект, затоа што ако денот си го поминал во таков пост, а преку ноќта повторно си се надополнил, и она од денот не останало – ќе треба уште една седмица да се чистиш од тоа, за да исфрлиш сè од организмот.

И затоа во православната традиција, иако саботата и неделата од Великиот Пост не се сметаат за посни денови, туку празнични, сепак, во смисла на диетата (храната), така да речеме, постот и во тие денови продолжува, макар со некое олеснување. Понекогаш во некои храмови, богословии, дури и риба се дозволува во неделите итн.

Еве, се обидов да објаснам дека постот не е таква језуитска измислица, како што понекогаш се чини, дека постот има некаква врска со таинствените движења на нашата душа. Бидејќи постот е пат, а патот завршува со Пасха, повторно вреди да се забележи дека тоа е средство, кое навистина е оправдано со својата цел. Во животот имав случај кога не можев да постам за Велики Пост и ја пресретнав Пасха. Знаете, радоста воопшто не беше таа. Имав чувство како да ја украле Пасха. Во пасхалните денови, на пасхалната ноќ се чита Великото слово на Јован Златоуст: „вие што сте постеле и вие што не сте постеле, дојдете сите“ – за сите тоа е радост и се покажува дека нашата душа, па дури и нашето тело се устроени навистина мудро. А потоа добиваш сразмерно на оние трудови што си ги понел.

Каков треба да биде Постот и во што треба да се состои, ако во семејството мажот или жената се верници, но вториот сопружник не е?

Јас не сум свештеник, а многу често се поставуваат такви прашања, коишто треба да бидат решавани не со инструкција, не со папска енциклика, не со потточки, туку во интимен, личносен дијалог на духовникот со човекот, кога свештеникот го познава животот на тој човек, ги познава неговите реални семејни ситуации, мерата на неговиот некаков духовен подвиг. И тогаш свештеникот може разумно да каже, а не само генерално за сите животни случаи. Затоа сега ќе кажам онака, како што мене ми се чини, дека постот не треба да внесува озлобеност во врските.

Се сеќавате како вели апостолот Павле: „Ако тоа што јадам месо го соблазнува мојот брат, тогаш нема никогаш да јадам месо?“ Бидејќи – појаснува тој – каква глупост е, ако поради месо, поради јадење, загине човек. Во семејството тоа е многу сериозен проблем. Да речеме, еден сопружник почнал да пости – дошол во црква и почнал да ги запазува црковните правила, а вториот почнал да се смутува: „Види, црквата ми ја украде жената? Ти постиш, во ред, тоа е твој проблем, ама зошто мене не ми подготвиш месо?“.

Тоа сè уште не е страшно, но има многу посериозни случаи (бидејќи постот вклучува и воздржување од брачниот живот): знам случаи, кога мажот доаѓа и почнува: „Оче, што сторивте со мојата жена? Јас маж ли сум или не?! А таа ми вели: Не, миличок, тоа после Пасха!“ Сфаќате, тоа е сериозно прашање. Мислам дека тука има еден мисионерски аспект, со својата упорност таа жена може да го доведе мажот во состојба на таква озлобеност, не само против себе, туку и против Црквата. И тогаш оној ќе мисли за Црквата и Евангелието како за некаква страшна инквизаторска инстанција, која од него му ја украла жената, го лишува од сите радости, и самиот долго време ќе остане надвор од Црквата. А самото тоа, како последица, ќе се одрази и на воспитанието на децата.

Деветти и последен дел од преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост

Приредил: м-р Георгиј Глигоров, http://agapi.mk/velikiot-post-8/

———————————————————————————————————-

 Велигденски пост – затоа што завршува на Велигден и значи подготовка за Празникот.
Воскресенски пост – заради празникот на Христовото воскресение.
Пасхален пост – бидејќи е пост пред Пасха, како што се нарекува Велигден – Новата Пасха или Новозаветна Пасха.
Велики пост – заради големото значење на постот и на празникот Велигден.
Четириесетница  – Велика или Света Четириесетница – затоа што трае четириесет дена (од Чист понеделник до Лазарова сабота). И Господ Исус Христос постел 40 дена (Матеј 4,2; Лука 4,2).
Чесен пост – бидејќи го опфаќа времето на Христовото распнување на Чесниот крст.
Најдолг пост – според должината на постењето. Тоа е најдолгиот пост.
Најголем пост – според важноста, во однос на другите повеќедневни пости.
Најстрог пост – меѓу останатите постења – најстрог според исхраната и воздржувањето, а и според богослужбите.

 

Историјат

Првпат Велигденски пост или пост за Велигден се спомнува на крајот од II век. Тој траел само три дена, вели свети Иринеј Лионски (+202г.) и сите го постеле. Така се постело во III век, во „спомен на Христовите страдања“, вели и Тертулијан (+220г.).

Кон крајот на III век, во Сирија се спомнува Велигденски пост којшто траел една седмица.

А во средината на IV век, веќе се спомнува Велигденски пост од 40 дена. За тоа пишува историчарот Евсевиј Кесариски (+340г.) и свети Атанасиј Велики (+373г.) во Велигденските посланија.

Дури во V век е оформен сегашниов Велигденски пост – Велика Четириесетница.

Времетраење на постот

Велигденскиот пост опфаќа 7 недели, односно 7 седмици. Трае 48 дена, од Прочка до Велигден. Тогаш, зошто се нарекува Четириесетница? Затоа што по 40 дена од постот, продолжува последната седмица пред Велигден, дополнителен строг пост, заради деновите на предавството, страдањата, распнувањето на крстот и погребението на Господа Исуса Христа. Таа се нарекува Страдална или Страстна седмица.

Севкупно Велигденскиот пост ги опфаќа Четириесетницата и Страстната седмица.

Велигденскиот пост нема свој постојан датум, туку зависи од определениот датум на Велигден. Тој е негова претходница и подготовка.

Првата недела на постот се вика Недела на Православието. Втората е Недела на свети Григориј Палама. Третата е Крстопоклона – Недела на Чесниот Крст, кога вернициите се поклонуваат и го целиваат изнесениот крст на богослужбата. Четвртата е на свети Јован Лествичник и во неа се преминува средината на постот. Петтата е на света Марија Египќанка. Шестата седмица е Цветна (Цветници), наречена така според цвеќето и зелените гранчиња што ги фрлале децата и луѓето пред Христа при Неговото влегување во Ерусалим. Седмата е последна седмица пред Велигден, наречена Страдална, Страстна или Велика недела.

Веќе се најавува блискоста на Велигден. Деновите во таа седмица се именуваат како Велики: Од Велики понеделник, до Велика сабота. Секој ден е поврзан со настаните од последните дни на Господа Исус Христос. Особено се значајни последните три дена:

Велики четврток, кога бил фатен по Тајната вечера.

Велики петок, кога бил суден, тепан, мачен, распнат, умрел и бил погребан. Единствено тогаш пред луѓето се изнесува Плаштеницата со која било обвиткано и погребано Христовото тело.

Велика сабота е последниот ден и последната подготовка за Празникот над празниците, а Христос е во гробот од каде ќе воскресне.

Причина и цел на постот

Велигденскиот пост започнал од две причини и со две цели:

1. Да се подготват оние што требало да бидат крстени на Велигден, а кои во текот на постот биле поучувани во верата и во христијанскиот живот и биле огласени за крштение.
2. Крстените, пак, да се подготват за Велигден – за Воскресението Христово, за Празникот што претставува основа на верата. Христијанската вера е вера во воскресението. Тоа му дава смисла и цел на христијанскиот живот.

А Велигден е празник на Воскресението и на Животот. Нова Пасха. Премин од привременото во вечното живеење. Тие што се со Христа овде, ќе бидат со Него и во вечноста.

Постот е време на соединување со Бога – Причестување, Заедничарење, Благодарење – Евхаристија.

Начин на постење и исхрана

Постот е како човекот: телесен и духовен. Со две природи: за телото и за душата. Постиме од гревовноста и од мрсноста.

Се пости на вода, освен во сабота и недела, кога се дозволува масло (зејтин) и вино. Масло и вино се допушта и на празниците: Упокоение на свети Кирил Солунски, Наоѓање на главата на свети Јован Крстител, свети Агатангел Битолски, Младенци Собор на свети архангел Гаврил, света Лидија Македонска, Упокение на свети Методиј Солунски и на храмов или домашен празник. Масло се допушта и на „преполовение“ на постот и на Велики Четврток заради Тајната вечера.

Риба се јаде само на Благовец и на Цветници. На Лазарева сабота се јаде икра.

Првите три дена – тримери (понеделник, вторник и среда) не јадат ништо, оние што доброволно одлучиле да не јадат, а не е обврска за сите. Таквите, во средата, по Литургијата, најпрво вкусуваат една лажичка светена вода на Водици (агјазма), а потоа Причест.

Велигденскиот пост е најстрогата форма на постење. А постот значи  воздржување телесно и духовно: воздржување од мрсна храна и од гревовност. Во постот ние му даваме предност и поткрепа на духовното пред телесното. Тоа е време за повеќе молитва и за повеќе добри дела. Време за откажување од гревот и за покајание.

Во Велигденскиот пост не се прават свадби, ниту се дозволува венчавање.

Телесниот пост значи во сите дни воздржување од месо, млеко, јајца и производи со нив, односно од сè што содржи месо, млеко и јајца, а во одредените денови, воздржување и од масло и од вино. Храната доминантно е од растително потекло.

Иако, само во сабота и недела е дозволена храна со масло (зејтин), а во другите денови без масло, сепак, има и ублажување на постот, кога е тоа потребно. Ако е човекот болен, слаб и немоќен, може да добие благослов, да пости со зејтин, млеко и риба. Тоа се однесува и на малите деца до 7 години, но и на длабоката старост, како и за луѓето во посебни услови и состојби, како што се болестите, затворите, армијата, војните, бремените, леунките, доилките, патниците и сл.

Во таквите случаи постот може да се ублажи. Благословот за тоа се добива од православен свештенослужител. Од постот не се ослободува, туку тој се олеснува. Никако не се допушта месо.

Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана сè повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната со животинско потекло.

Постот е потреба и за телесното и за духовното здравје. И најважно, постот не е само воздржување и одрекување од храна, туку е важен и духовниот пост – одрекувањето и воздржувањето од секое зло и грев. Во тие дни треба да се испитаме себеси, да се воздржиме од лошите мисли, зборови и дела, да се покаеме и да се исповедаме. Да се измириме и да се очистиме. Духовно да се зајакнеме и да се збогатиме. Да правиме добри дела и да покажеме љубов кон Бога и кон луѓето.

Од телесниот пост може да бидеме и ослободени, но од духовниот пост – никако и никој, од никого, па дури ни ангел од небото не може да нè ослободи.

Свети Јован Златоуст вели: „Кога ќе слушнете за постот не плашете се од него. Тој не е страшен за нас, туку за лошите духови.“

Затоа и Исус Христос рекол: „Овој род се истерува само со пост и со молитва“ (Матеј 17, 21).

 Постот на Страстната седмица

Велигденскиот пост завршува пред Страстната седмица која се издвојува во посебна седмица на страданијата. Постот, според поставениот ред, ги завршува своите 40 дена во петокот пред Лазарева сабота (во VI седмица).

Тие последни денови пред Велигден се поминуваат во строго постење, според зборовите на Господ Исус Христос, којшто рекол: „Но, ќе дојдат дни, кога ќе се оддели од нив младоженецот и тогаш, во тие дни, ќе постат“ (Лука 5,35; Марко 2,19-20; Матеј 9,15).

Апостолските правила, Велигденскиот пост го нарекуваат Велика/Голема Четириесетница на која се надоврзува Страстната седмица, постејќи со страв и трепет.

„Четириесетница е до седумте дена пред Пасха. Потоа, шесте дни до Пасха целиот народ ги поминува во сувојадење“, вели свети Епифаниј Кипарски.

На Велики Четврток, се јаде еднаш дневно и тоа по завршувањето на Светата Литургија.

На Велики Петoк, по своја волја, некои верници не јадат ништо до зајдисонце.

Велика Сабота е единствената сабота во која се пости со пост на вода, а оние што можат, остануваат цел ден на суво јадење.

Богослужбениот живот во постот

Богослужението во Велигденскиот пост е различно од секојдневното, вон постот. Тие дни се денови на пост, покајание и проштевање. Богослужбите не се свечени, раскошни и славни. Свештениците се облечени во темни и црни одежди.

Се прават поклони со наведнување на главата до појасот – мали (допојасни) поклони, кога со десната рака ја допираш земјата или големи поклони кога се наведнува главата до земја (доземни поклони) на колена. На богослужбите има многу читање, а не само пеење, како обично.

Секојдневниот богослужен ред е подолг од вообичаеното. Сите служби во текот на денот се збогатени со дополнителни молитви за покајание и со повеќе метании – поклони до земја.

Секоја среда и петок се служи Литургија на предосветените дарови, напишана Литургија од свети Григориј Двоеслов, папа Римски. Таа се служи за да можат верниците почесто да се причестуваат во постот.

Секој петок попладне, во црква се чита Акатист на Пресвета Богородица, а оној што не може да појде в црква, може да го прочита Акатистот и дома, но подобро е в црква.

Во саботите и неделите не се прават поклони до земја и се служи Литургија на свети Василиј Велики.

Последната недела пред Страстната седмица, Неделата Цветна (на Цветници), се служи Златоустова литургија.

Секој ден од Страстната седмица се служи Литургија, освен на Велики Петок, кога Христос е распнат, умрел и бил погребан.

На Велики Понеделник, Велики Вторник и Велика Среда се служи Литургија на предосветените дарови.

А на Велики Четврток и на Велика Сабота – Василиева литургија. Овие два дена се причестуваат најмногу верници. Затоа што тие се последните две литургии во постот и затоа што на Велики Четврток е востановена Светата причест, на Тајната Вечера, а Велика Сабота е единствената сабота што се пости строг пост и затоа што сакаат верниците причестени да го пречекаат Христовото воскресение – Велигден.

Пост и диета. Се слабее ли со постење?

Постот не е диета. Неговата цел и задача е друга. Не се пости за да се слабее, туку за да се зајакне духот и за да се претпочита духовното над телесното. Но, се разбира, тоа воздржување во текот на постот може да придонесе и за зацврстување на волјата и за решеноста да се храниме поумерено и поздраво.

Добро е да се користи разновидна храна и за време на постот. Сите сме различни во односот кон храната и во односот на храната кон нас и кон нашиот организам. За некого храната се лепи веднаш, а за друг не. Важно е и воздржувањето од количината во исхраната. Таа навика ќе помогне.

Сигурно е дека постењето е здраво и корисно.

Поуки и препораки за христијанскиот живот во текот на постот

Постењето не е само воздржување од мрсна храна или нејадење, оти и ѓаволот воопшто не јаде, ама јаде души човечки и е полн со злоба, па не може да се спаси.

Затоа, кога постиш, не завидувај, туку радувај се; не осудувај, туку проштевај; не прави неправда, туку помагај; не отфрлај, туку поткрепувај; не скарувај, туку смирувај; не навредувај, туку пофалувај итн. Зашто, каква е ползата што не јадеш месо, ако го јадеш брата си?

Постот е време на духовна будност, очистување, покајание, молитва, подвизи и добри дела. Тој е неразделно поврзан со молитва, со читање духовни книги, со дела на милост и љубов кон ближниот, духовни разговори, посета на богослужби, читање и проучување на Светото писмо, посета на часови по веронаука и верски поуки и правење добро.

Најдобро е така христијански да живееме постојано, но ако во тоа не успеваме, тогаш постот е најдобар период за вежбање во доброто и придржување кон тоа, за да ни постане доброто навика и да биде наш начин на живеење. Добро е во тој период да се воздржиме од вообичаените лоши навики, недостатоци и пороци.

Да ги контролираме страстите. Да не говориме неумесни зборови, пцости и шеги; да не гледаме премногу телевизија, особено, она што е непотребно, непристојно и соблазнително; да одбегнуваме кавги и расправии; да го отфрламе гневот и злобата; да го оставиме пушењето или да го смалиме; да се воздржиме од алкохолни пијалаци или да се ползуваат умерено; да се одбегнува секое зломислие, злочувство и злодело. Да мислиме повеќе на духовното, отколку на телесното – повеќе за душата, отколку за телото.

Народот вели: Кој пости, душата ја гости!

(За МИА подготви Проф. д-р Ратомир Грозданоски)

 Велигденски пост

Постот значи не само откажување од мрсна и обилна храна туку и контрола на страстите, откажување од пијанства, веселби и радости. Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана се повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната од животинско потекло.

Во животот на македонскиот човек значајно место има постот, а посебно Велигденскиот пост, не само како најдолг туку и како најстрог. Инаку нашиот народ знае за еднодневни и повеќедневни пости.  Еднодневни пости се средата и петокот, кои се постат во текот на целата година освен во т.н. редовни седмици, потоа за строги пости се сметаат Водокрст (Водокрштение) еден ден пред Водици (18/5.I.), Отсечение главата на св. Јован Крстител (11.IX/29.VIII), и Воздвижение на чесниот крст – Крстовден, (27/14.IX.) Повеќедневни пости кои одговараат на четирите годишни времиња се Велигденските, Петровденските, Богородичините и Божиќните пости.

Најстрог и најдолг е Велигденскиот (или Великиот пост, како што го вика народот) кој трае од Прочка до Велигден. Тука се 40 дена (четириесетница), од Чист понеделник до Лазарева сабота и уште Страстната недела од Цветници до Велигден,  вкупно 48 дена. Исус пред да почне да го проповеда своето учење, (откако бил крстен), 40 дена минал во пустина во строг пост и молитви. А бидејќи во текот на овој период се случиле и неговите страдања (фаќањето, мачењето и распетито) и постот е проследен со многу телесни и душевни одречувања, со самоконтрола на страстите и со подготовки за причесната кога верниците се идентификуваат со својот Спасител, јадејќи од лебот што го претставува неговото тело и пиејќи од виното што, ја претставува неговата крв. Оттука постот не е време на очајание и мрак, на страдања и измачување на телото и душата, туку е чин на радост и закрепнување, на љубов кон Бога и кон човекот. Затоа во една црковна песна   се истакнува: „Да постиме со пријатен пост, благоугоден на Господа: вистинскиот пост е премавнување на злото, воздржување на јазикот, откажување од гневот, одбивање на похотите, не говорење лага и клетвопрестапништво“. И самиот Исус во Евангелието посебно истакнува дека постот е најдобар начин за истерување на демоните: „Овој пак род, се истерува само со молитви и пост”.

Како значаен момент во животот на нашиот човек Велигденските пости нашле место и во народната литература посебно во песните. Јуначките песни за Кралот Марко посебно истакнуваат дека тој секогаш ги постел овие пости по што одел во црквата на причесна.

Постил Марко пости великои,

седум поти лебец ми каснало,

от киниса в црква на причесна.

Истражувачите на народниот живот сведочат дека постот е познат од најстари времиња, како забрана на јадење месо од табуисани животни. Но во христијанството постот има друго значење, зашто не се работи само за забрана на јадење месо или производи од животинско потекло, туку и забрана на веселби и други телесни и душевни задоволства.

Во Стариот завет од Светото писмо постот повеќе пати се споменува, во функција на покајание и трпение или како знак на самоказнување, кога луѓето ја чувствуваат опасноста од Божјата казна и кога со пост и покајание се враќаат кон својот Бог. Некогаш овде постот е во функција на собирање нови сили или подготовка за извршување некој голем подвиг. Во Новиот завет од Светото писмо, читаме дека свети Јован Крстител целиот свој век постел во пустината, дека Исус постел 40 дена пред да излезе на јавна проповед, дека пророчицата Ана, многу години минала во храмот „служејќи му на Бога со пост и молитва дење и ноќе“.

Во Евангелието според Матеј, самиот Исус укажува дека постот треба да биде искрен, а не лажен и дека тој самиот ќе ги награди заслужните верници: „Кога постите не бидете жалосни како лицемерите; зашто тие си ги прават лицата мрачни, за да се покажат пред луѓето дека постат.”

Според „Дела на светите апостоли од светиот апостол Лука”, постот го среќаваме уште во апостолски времиња кога тој ги обединува и апостолите и сите верници. И светиот апостол Павле во Првото послание до Коринтјаните ги советува како да постат: „Не одделувајте се еден од друг – освен по договор за некое време, за да постите и да му се молите на Бога; и пак состанете се за да не ве искуша сатаната, поради вашето невоздржување. Ова, пак, ви го велам како совет, а не како заповед.” Притоа, во Второто послание самиот апостол Павле го истакнува и својот личен пример во овој однос. Имено раскажувајќи за своите страдања како слуга Христов тој кажува дека повеќе пати бил мачен, затворан, тепан до умирање, дека преживеал каменување, бродолом и други страдања, дека поголем дел од животот минал „во труд и мака, во често неспиење, во глад и жед, во многу постење на студ и голотија“.

И во изминатите два милениуми постот бил важен момент во животот на човекот, особено на православните христијани. Во таа смисла за постот се имаат искажувано многумина свети отци. Така на пр. Св. Јован Златоуст вели дека „Суштината на постењето не е во воздржувањето од храна, туку во оддалечување од гревови. Оној што го ограничува постот исклучиво со воздржување од храна, тој го бесчести изнад се.“ Давајќи му важност на единството на телесниот и душевниот пост Св. Ј. Златоуст истакнува: „Не вели ми: Толку дена сум постел, не јадев ова или она, не пиев вино, одев во старо руво, туку кажи ми дека од гневен човек стана тивок, од жесток-благ.“ И Св. Тихон Задонски, исто така, му придава значење на единството на телесниот и душевниот пост. „Телесниот пост е кога стомакот пости од храна и пијалоци, а душевен пост е кога душата се воздржува од лоши мисли, зборови и дела”.

Меѓутоа, треба да се истакне дека функцијата на постот не е само правилен духовен развој туку и правилен телесен развој, односно здравје. Оттука не се без значење зборовите на светите отци Василиј Велики и Јован Златоуст  дека „постот е мајка на телесното здравје, и ако не им веруваш на моите зборови прашај ги лекарите, тие подобро ќе ти објаснат.“ Значи   постот тие го поврзуваат со здравјето и го нарекуваат „мајка на здравјето”.

Велигденскиот пост е единствениот што има подготвителен период од неколку недели. Најпрвин тоа е Неделата на митарот и фарисејот, потоа Неделата на блудниот син и најпосле Месопусната недела кога за последен пат е дозволено да се јаде месо. Митарот (митник, цариник) го ограбувал народот и само преку покајание и барање прошка можел да се ослободи од гревот, а фарисејот пак иако живеел според правилата со тоа што се чувствувал горд исто така направил грев за кој треба покајание и барање прошка. Значи покајанието и проштевањето се важни моменти за православните христијани пред започнувањето на Велигднеските пости.

Вистинскиот пост започнува со Чист понеделник, денот по Прочка. Но  неделата пред Прочка се вика Месопусна недела, народот ја вика и месопусни поклади зашто тогаш се запокладува, (се запостува) со месо. Во текот на оваа недела се јаде сирење и други млечни производи поради што се вика и Сирна недела, некои ја викаат и Бела недела. Прочка се вика уште и Сирни поклади поради што од тогаш се пости и од млечни производи, а се вика и Проштени поклади, бидејќи тогаш луѓето меѓу себе си ги простуваат гревовите.

Инаку, бидејќи рибата не се смета за мрсна храна може да се јаде за време на Велигденските пости, но само на Благовештение и Цветници. Одобрувањето риба да се јаде на поголемите празници и за време на пост (како и виното и маслото) доаѓа од потребата од една страна да се запази постот, а од друга на празникот да му даде поголема свеченост во празнувањето. Бидејќи Велигден, а со тоа и Велигденскиот пост се со променлив датум, ако Благовештение се падне пред Цветници дозволено е да се јаде риба, масло и вино, а ако се падне во Страдалната (Страстната) седмица тогаш не се јаде и риба.

Инаку има повеќе причини поради кои рибата се смета за посна храна. Најпрвин, Божјото проклетство за гревовите е фрлено на земјата, а не и во водата, а рибата е водно животно, потоа Господ ја благословил рибата, јадел од неа, и со неа направил неколку чуда како на пр. кога со неколку риби и седум леба нахранува четири илјади гладни, или во друг случај кога со две риби и пет леба нахранил пет илјади луѓе. Рибата како симбол е прифатена уште во првите векови од христијанството и според некои објаснувања го симболизира и самиот Исус Христос. И виното во почетокот се сметало за храна што го нарушува постот, но од 9 век заедно со рибата и тоа се смета за посна храна што за време на постите се употребува само на големите Господови, Богородичини, но и светителски празници.

Инаку, од постот никој не може да биде ослободен, но има извесни олеснувања за болните, леунките, децата и сл. Во таа смисла за овие луѓе може да се дозволи употреба на масло и вино, но никако и месо, јајца, млеко, па дури и риба.

(За МИА подготви д-р Марко Китевски)

———————————————————————————————————-

ЗА СВЕТАТА ПРИЧЕСТ

Како што не учи Светата црква, Христијанинот, примајќи ја Светата Причест, таинствено се соединува со Христа, бидејќи во секоја честичка на раздробениот агнец се содржи самиот Христос.

Неизмерно е значењето на Светата Тајна Евхаристија, а нејзиното поимање ги надминува можностите на нашиот разум. Оваа Света Тајна ја поттикнува во нас Христовата љубов, го вознесува срцето кон Бога, раѓа во него добродетели, ги запира нападите на нечистите сили врз нас, ни дарува снага против искушенијата, ја оживува душата и телото, ги исцелува, им дава сила, ги враќа доблестите – повторно ја воспоставува во нас онаа чистота на душата, која што ја имал Адам до првородениот грев.

Старецот Партеније Киевски во една прилика, кога го обзело чувство на стравопочит и пламена љубов спрема Господа, долго во себе ја повторувал молитвата: „Господе Исусе, живеј во мене и дај ми да живеам во тебе“, а тогаш потчул тивок, сладок глас: „Оној кој што го јаде Телото мое и ја пие Мојата Крв, во Мене пребива и јас во Него“.

Светата Тајна Причест е најделотворниот лек за сите духовни болести. Свети праведен о. Јован Кронштатски за ова вели:

„Ако почувствуваш дека борбата е тешка и дека не можеш сам да излезеш на крај со злото, побрзај кај твојот духовен отец и моли го да те причести со Светите тајни. Тоа е големо и семоќно оружје во борбата“.

Поради тоа, по обичаите на црквата, Светата Тајна Причест следува по Светата Тајна Покајание и Исповед..

Свети архиепископ Арсеније, пак, пишува: „Голема работа е да се прима оваа Света Тајна и огромни се плодовите кои таа ги раѓа: Духот Свет го обновува нашето срце, стекнуваме блажено расположение на духот. И затоа што е тоа голема работа, таа од нас бара грижлива подготовка. Затоа, ако сакаш да добиеш благодат од Светата Причест – труди се на секој начин да го поправиш своето срце“.

На прашањето, колку често треба да се причестуваме, свети Јован Златоуст одговара:

„Колку почесто – толку подобро“.

Тој, меѓутоа, поставува задолжителен предуслов: на Светата Причест треба да се пристапува со искрено покајание заради сторените гревови и чиста совест.

Во животописот, пак, на преподобниот Макарија Велики, запишани се неговите зборови упатени на една жена која што сурово пропатила како последица на бајачи и гатачки: „Си се подложила на искушение затоа што веќе пет недели не си се причестила со Светите тајни.

Архиепископот Арсеније пишува: „Непријателот на човечкиот род веднаш сфати каква одбрана, сила, Господ ни дарува со Светата Тајна Евхаристија (причест, м.з.), па затоа почнал да ги оддалечува Христијаните од Светата Причест со најразлични лукавства.. „Христијанинот секогаш мора да биде спремен за смртта и за Светото Причестување“, говорат духовните отци.

Духовниот живот во светот не е возможен без Светата Причест, зашто нашето тело копнее и слабее кога не му даваме храна. И душата има потреба за својата небесна храна. Духовниот живот не е апстрактно богословие, туку реален и неоспорен живот во Христа.

И децата по своето крштевање па се` до седумгодишна возраст можат да се причестуваат многу често, не само секоја недела, туку и секој ден, без претходна исповед и пост, а по таа возраст како и сите останати.

Кога ќе наполнат околу шест години, корисно е децата да се навикнат да се причестуваат на празен стомак.

Денот кога човекот се причестува претставува посебен ден за христијанската душа, кога таа на посебен и таинствен начин се присоединува со Христа.

Како што кога пречекуваме гости што особено ги почитуваме, ја средуваме целата куќа, се` доведуваме во ред, а сите вообичаени работи се оставаат на страна, така, како празник треба да го поминуваме и денот кога во домот на телото треба да го примиме Христа.

Не зборувајте си дека сте неспремни и недостојни за Причест. Ако така зборувате никогаш нема да се причестите, зашто никогаш и нема да бидете достојни, освен по милосрдието Божјо. Не слушај се себе и непријателот.

Оди! Исповедај се кај својот духовник! Причестувај се, зашто не знаеш кога Господ ќе те повика. Биди спремен!!!

(Од „Покајанието – Патот во царството Божјо“ – Старец Филотеј Зервакос)

****************************************

О Великом Посту

Најсвјетлије, лијепо, поучно и узбудљиво вријеме у Православном календару је период Великога поста и Пасхе. Зашто и како треба постити, колико често посјећивати храм и причешћивати се у вријеме Великог поста, какве су особености богослужења у овом периоду?

Понеке одговоре на ова као и друга питања о Великом посту читаоц може наћи у продужетку (текста). Овај материјал је састављен на основу неколико публикација посвећених разним странама нашег живота у Великом посту.

Смисао поста

Велики пост је најважнији и најдревнији из вишедневних постова, то је вријеме припреме главном Православном празнику- Свијетлом Христовом Васкрсењу.

Већина људи и не сумња у добар утицај поста на душу и тијело. Пост (истина као дијету) препоручују чак и свјетски доктори, наглашавајући корист организму од привременог прекида употребе у храни животињских бјеланчевина и масти. У исто вријеме смисао поста није у томе, да смршамо или тјелесно да се «подлијечимо». Светитељ Теофан Затворник пост назива «терапијом спаситељног лијечења душе, бањом у којој се пере све старо, непривлачно и прљаво».

Хоће ли се очистити наша душа, ако ми не поједемо, рецимо, месни котлет или салату са павлаком у сриједу или петак? Можда ћемо одмах ући у Царство Небеско само зато што уопште не једемо мрсну храну? Једва да је тако! Сувише би просто и лако било то ради чега је Спаситељ примио страшну смрт на Голготи. Не, пост је прије свега духовна вјежба, могућност сараспети се са Христом и у томе смислу наша мала жртва Богу.

Важно је чути у посту призив, који тражи наш одговор и напор. Ради свога дјетета, блиске људе могли би оставити да гладују, ако би стајао избор, коме дати последњи комад (хљеба). Ради те љубави спремни (смо) на било какве жртве. Пост је такав доказ наше вјере и љубави према Богу, заповијеђене Њим Самим. Тако, волимо ли ми, истинити хришћани, Бога? Сјећамо ли се да је Он глава нашег живота или, осујетивши се, то заборављамо?

Ако не заборављамо, онда у чему се закључује та мала жртва Спаситељу нашем – пост? Жртва Богу је дух скрушен (Пс. 50, 19). Суштина поста није у томе да се одричемо неких видова хране или весеља, чак и од потребних ствари (како разумију жртву римокатолици, јудеји и језичници), већ је (смисао) у одрицању од онога што нас прождире и удаљује од Бога. У том смислу говори преподобни Исаија Отшелник: «Душевни пост састоји се у одрицању од бриге». Пост је вријеме служења Богу молитвом и покајањем.

Пост припрема душу за покајање. Када се смиравају страсти просвећује се духовни разум. Човјеку постају виднији његови недостатци, у њега се јавља жеђ да очисти своју савјест и да се покаје пред Богом. По ријечима светитеља Василија Великога пост: «су крила којим се молитва узноси Богу». Светитељ Јован Златоуст пише: «молитве се врше са пажњом особито у вријеме поста, јер тада души бива лакше, ничим се не оптерећује и не одаје се пагубном бремену задовољства». За такву покајну молитву пост је најблагодатније вријеме.

«Уздржавајући се од страсти у вријеме поста, колико имамо снаге, ми ћемо имати користан тјелесни пост – поучава преподобни Јован Касијан. Оптерећавање тијела, сједињено са сокрушењем духа, биће пријатна жртва Богу и достојна обитељи светости». Заиста «може ли се назвати постом само испуњавање правила о не једењу мрснога у посне дане ? – поставља реторско питање светитељ Игњатије (Брајчанинов) – хоће ли бити пост постом, ако, осим неке измјене у саставу хране, ми не будемо размишљали о покајању, уздржању, очишћењу срца кроз усиљену молитву ?»

Сам Господ наш Исус Христос дао нам је примјер, четрдесет дана постећи у пустињи, одакле се вратио у сили духа (Лк. 4, 14), одољевши свим искушењима врага. «Пост је оружије, спремљено Богом – пише преподобни Исак Сирин. Ако је постио Сам Законодавалац како онда може да не пости било ко од оних који су обавезни да извршавају закон?… До поста род људски није знао за побједе и ђаво није доживљавао побједу… Господ наш био је вожд и првенац те побједе. Како ђаво види то оружије на неком од људи, тај противник и мучитељ одмах се уплаши, мислећи и сјећајући се свога пораза у пустињи Спаситељем, и сила његова се руши»

Пост је установљен за све: и монахе и мирјане! Он није дужност или казна. Њега треба разумијевати као спаситељно средство, као лијечење и лијекове за сваку људску душу. «Пост не удаљује од себе ни жене ни старце, ни омладину чак ни малу дјецу говори светитељ Јован Златоуст већ свима отвара врата све прима, да би се сви спасли».

«Видиш ли да пост , пише светитељ Атанасије Велики, болести лијечи, бијесе прогони, лукаве помисли удаљује и срце чисти».

Хранећи се богато, постајеш тјелесни човјек, који нема дух, или (биваш) тијелом бездушним, а постећи се приближићеш себи Светога Духа и постаћеш духовним» пише свети праведни Јован Кронштадски. Светитељ Игњатије (Брајчанинов) примјећује да «тијело укроћено постом даје човјечијем духу слободу, силу, трезвеност, чистоту и тананост».

Ако се не правилно односимо према посту, без разумијевања његовог истинског смисла он може, напротив, бити штетан. Као резултат неразумног провођења посних дана (особено вишедневних) често се појављује раздражење, озлобљеност, нетрпељивост или охолост, самоувјереност и гордост, а смисао поста је баш у искоријењивању ових гријеховних особина.

«Само тјелесни пост не може бити довољан за савршенство срца и чистоту тијела, ако није сједињен с постом душевним- говори преподобни Јован Касијан, јер и душа има штетну храну. Отежала њоме, душа и без остатка тјелесне хране упада у сладострашће. Оговарање је штетна храна за душу, али и угодна. Гњев је тешка храна њена, иако не сасвим лака, јер је често храни непријатном и отровном храном. Охолост је храна која привремено наслађује душу, а затим је чини пустом, лишава сваке добродјетељи, оставља је бесплодном, тако да она не само губи заслуге већ и навлачи велику казну».

Циљ поста је искоријење пагубних навика душе и задобијање добродјетељи (врлина), чему помажу молитва и често посјећивање богослужења у храму (по преподобном Исаку Сирину – «бдијење на служби Божијој»). Светитељ Игњатије по том поводу такође примјећује: «Као што на њиви, брижљиво обрађеној земљорадничким алаткама, али не засијаној сјеменима, са особитом силом израста кукољ, тако и у срцу оног који пости, ако се он задовољава само својим тјелесним подвигом, а не ограђује ум подвигом духовним тј. молитвом, густо и јако израста пљева самоувјерености и високомудри ја».

«Многи хришћани сматрају гријехом појести, чак и по немоћи тјелесној, у постан дан нешто мрсно и без гриже савјести презиру и осуђују ближњега. На примјер познанике, вријеђају или лажу, срамоте, премјеравају, предају се тјелесној нечистоти-пише свети праведни Јован Кронштадски. О лицемјери, лицемјери! О неразумијевајући духа Христовог, духа вјере хришћанске! Зар, прије свега, од нас Господ не тражи унутрашњу чистоту, кротост и смирење?» Подвиг поста мијења се Господом ни у шта, ако ми, како се изражава светитељ Василије Велики « не једемо меса, а поједемо свога брата» тј. не поштујемо Господње заповијести о љубави, милосрђу, саможртвеном служењу ближњима, топлим ријечима, и свему оном шта ће се од нас тражити у дан Страшнога суда (Мт. 25, 31-46)».

«Ко ограничава пост само уздржањем од хране, тај га сасвим бесчасти, поучава светитељ Јован Златоуст ». Нису само уста дужна да посте, не, нека пости и око, и чуло слуха, и руке, и цијело наше тијело… Пост је удаљавање од зла, обуздавање језика, уништење гњева, укроћење похота, прекидање клеветања, лажи, и клетвопреступништва… Ти постиш? Нахрани гладне, напој жедне, посјети болесне, не заборављај затворене у тамници, сажали се на измучене, утјеши увријеђене и оне који плачу, буди милосрдан, кротак, добар, тих, дуготрпљив, састрадавај са другима, не буди злопамтило, имај страхопоштовање, буди благочестив, да би Бог примио пост твој у изобиљу и даровао теби покајање».

Смисао поста је у усавршавању у љубави према Богу и ближњима, јер се на љубави заснивју све врлине. Преподобни Јован Касијан Римљанин говори, да се ми «не надамо само на пост, већ, испуњујући га хоћемо да достигнемо , кроз њега, чистоти срдачне и апостолске љубави». Ништа је пост, ништа је подвиг ако одсуствује љубав, зато је и написано: «Бог је љубав» (1 Јн. 4, 8).

Говоре, када је светитељ Тихон живио у Задонском манастиру (као умировљени епископ), једном у петак шесте недјеље Великог поста он је посјетио манастирског схимника Митрофана. У схимника је у то вријеме био гост, којега је ради веома благочестивог живота волио светитељ. Десило се, да је у тај дан његов познаник иначе риболовац донио оцу Митрофану за празник Цвијети живу рибу. Како гост није планирао остати у манастиру до празника схимник је одлучио да одмах припреми супу и главно јело. У вријеме, овакве, трпезе светитељ је и застао оца Митрофана и његовог госта (да у вријеме поста једу рибу која се осим на Благовијести и Цвијети по правилу наше Цркве не смије јести Ј.П.). Схимник, устрашивши се тако неочекиване посјете (епископа) Тихона молио га је за опроштај. Светитељ знајући строг живот ове двојице другова, рекао је : «Сједните ја вас знам, љубав је изнад поста». Још је и сам сјео за сто и јео супу.

О светитељу Спиридону Тримитунском Чудотворцу, говори се, да је у вријеме Великога поста, који је свети држао веома строго, дошао њему неки путник. Видјевши да је странац веома уморан, светитељ Спиридон је позвао своју кћерку (у вријеме светитеља Спиридона †346 епископи су се женили Ј.П.) и рекао да донесе (госту) нешто да једе. У кући нема ни хљеба ни брашна, одговорила је кћерка, правдајући се да пред строги пост храну нису куповали. Светитељ се помолио, замолио од Бога опроштај и заповиједио кћерки да испржи сољено свињско месо које је остало од месопусне недјеље. Када је ручак био спремљен, светитељ је са гостом сјео за сто и почео јести месо гостећи гладног странца, који је одбијао да једе говорећи да је хришћанин. Светитељ му је одговорио: «Тим мање треба да се откажеш (гостопримства), јер је Ријеч Божија: «чистима је све чисто» (Тим. 1, 15).

Осим тога апостол Павле је рекао: «Ако ли вас неко од невјерника зове, и хоћете ићи, једите све што вам се принесе, ништа не испитујући савјести ради» (1 Кор. 10, 27) . Ово је случај особен! Најважније је да при томе не буде лукавства, јер тако се може и читав пост провести под «предлогом» љубави према ближњем ићи од друга до друга или их примати код себе и јести мрсно.

Друга крајност је сувише строг пост, ако га на себе узму не припремљени таквом подвигу хришћани. Говорећи о овом светитељ Тихон патријарх московски и цијеле Русије пише: «Људи без расуђивања ревнују посту и дјелима светих са неправилним разумијевањем и намјерама, мисле да пролазе врлину. Ђаво их заробљава као своју добит, у њих усађује сјеме радосног мишљења о себи, од којег настају и васпитавају се унутрашњи фарисеји, и (враг) такве предаје савршеној гордости».

Опасност оваквог поста, сагласно преподобном авви Доротеју, је у том: «Ко пости сујете ради или мисли да он чини добро, тај пости неразумно и онда почиње да укоријева брата свога, сматрајући себе неким ко је значајнији. Ко разумно пости, он не размишља, да разумно извршава добро дјело, и неће да га хвале као посника». Сам Спаситељ је заповиједио да се добра дјела врше тајно, а свој пост да треба скривати од оних који нас окружују (Мт. 6, 16-18).

Од сувишног поста могу се појавити раздражљивост и озлобљеност умјесто осјећања љубави, шта свједочи о неправилности његовог провођења. У свакога је своја мјера поста: у монаха једна, у мирјана може бити друга. У трудница и дојиља, престарелих и болесних, а такође у дјеце, са благословом духовника, пост може бити ублажен. «Међу самоубице се мора убрајати онај који не мијења строга правила уздржавања и тада када је потребно поткријепити ослабљено тијело узимањем хране» говори преподобни Јован Касијан Римљанин.

«Закон испосништва је такав, поучава светитељ Теофан Затворник, у Богу умом и срцем борави одријешен од свега, свако угађање себи одсијецај, не само у тјелесном већ и у духовном. Врши све у славу Божију и благо ближњих, носи радо и са љубављу тешкоће и испосничка лишавања, у храни, сну, одмору у утјехама узајамних односа, све у разумној мјери да би имао снаге извршавати молитвена правила».

Постећи тјелесно, постимо и духовно. Сјединимо пост вањски са постом унутрашњим руководећи се смиреномудријем. Чистећи тијело уздржањем очистимо и душе покајном и молитвом да би задобили добродјетељи (врлине) и љубав према ближњима. Ево то ће и бити истински пост, пријатан Богу, значи, и за нас спасоносан.

Извор: Епархија бањалучка (Ова симфонија светоотачких мисли о посту, његовом смислу и значају преузета је са официјалног сајта РПЦ http://www.patriarhia.ru. У чланку (који се по први пут објављује на српском језику) изложен је историјски и идејни садржај поста Православне Цркве.)

***************************************

Велики пост у нашем животу

УЗМИМО ОЗБИЉНО…

Морамо поставити једно питање: Како ми Христово учење о Великом посту примјењујемо у нашем животу? Какав је стварни а не само номинални утицај Великог поста на наш живот? Садашњи живот се сасвим разликује од живота којим су људи живјели онда када су стваране и установљене ове службе, химне, канони и прописи. Живјело се тада у релативно малим, углавном сеоским заједницама у једном органски православном свијету. Ритам човјековог живота уобличавала је Црква. Међутим, сада живимо у веома урбанизованом, технолошком друштву које је, по религијском убјеђењу плуралистичко, а у свом погледу на свијет секуларистичко, у коме ми православни представљамо незнатну мањину. Велики пост није више онако «уочљив» као некада, рецимо у Русији или Грчкој. Стога је наше питање реално: како ми можемо увођењем једне или двије «символике» – промјене у наш свакодневни живот – одржавати Велики пост?

Очигледно је, на примјер, да за већину вјерника не долази у обзир присуствовање свакодневним посним богослужењима. Они и даље цркву посјећују недјељом, а као што већ знамо, недјељом за вријеме Великог поста литургија, бар по спољашњем облику, не одражава Велики пост. На тај начин човјек једва да и осјети посни тип богослужења, главно средство којим нам се саопштава дух Великог поста. А пошто се Велики пост ни у ком погледу не огледа у култури којој ми припадамо, никакво чудо да, данас углавном, преовладава негативно поимање Великог поста – као времена у коме су забрањене разне ствари као што су месо и масноће, игра и разонода. Популарно питање – «чега ћеш се одрећи за вријеме поста?» је резиме општег негативног приступа. У «позитивном» смислу, Велики пост се посматра као вријеме у коме морамо извршити своју годишњу «обавезу» да се исповједимо и причестимо (… и најкасније до Цвјетне недјеље» како сам прочитао у билтену једне парохије). Пошто је ова обавеза извршена, остатак поста као да губи свако позитивно значење.

Очигледно је стога да се образовала велика непопуларност између духа или «теорије» Великог поста, коју смо покушали да изложимо на бази посних богослужења и, с друге стране, његовог општег и популарног разумјевања које поред лаика веома често дијеле и подржавају и сами свештеници. Увијек је лакше свести духовно на нешто формално, неголи тражити духовно иза формалног. Без претјеривања можемо да кажемо да је Велики пост, иако га «одржавамо», изгубио од свог утицаја на наш живот и престао да буде бања покајања и обнове оно што би требало да буде сагласно литургичком и духовном учењу Цркве. У таквој ситуацији, можемо ли га ми поново оживјети, учинити да поново буде духовна снага у свакодневној реалности нашег живота? Одговор на ово питање првенствено зависи, рекао бих скоро искључиво, од тога да ли ми пост узимамо озбиљно или не.

Ма колико да су услови у којима ми данас живимо нови и различити, препреке, саздане нашим модерним временом, стварне и тешке, ниједна од њих не представља апсолутну препреку, ниједна од њих не чини да пост буде «немогућ». Стварни корјени што Велики пост прогресивно губи утицај на наш живот далеко су дубљи. Они се своде на наше свјесно или несвјесно свођење религије на површни номинализам и символизам који представљају пут за заобилажење и бјежање од озбиљности религијских затјева у нашем животу, захтјева за обавезу и напор. Морамо додати да је ово свођење специфично за Православље.

Западни хришћани – римокатолици и протестанти – суочени са нечим што сматрају да је «немогуће», прије ће мијењати саму религију, «прилагодити је новим условима» и тако је учинити «примамљивом». На примјер, недавно смо видјели како је Римска црква свела пост на занемарљиви минимум, па онда га практично сасвим одстранила. Са оправданим згражањем ми такво «прилагођавање» осуђујемо као издају хришћанске традиције и као минимазирање хришћанске вјере. И, заиста, истина и слава Православља је у томе да се оно не «прилагођава» и не прави компромис са нижим захтјевима, да би хришћанство учинило «лаким». То је слава Православља, али не и слава православаца.

Не данас, чак не ни јуче, него давно прије, ми смо нашли начина да апсолутне захтјеве Цркве измиримо са нашим људским слабостима, и то без стида. Пронашли смо и разлоге да у властитим очима изгледамо праведни и да имамо мирну савјест. Метод се састоји у симболичком испуњавању ових захтјева, те симболични номинализам прожима цјелокупан религијски живот. Тако, на примјер, не би нам чак ни напамет пало да вршимо ревизију нашег богослужења и његових монашких прописа – сачувај Боже! – просто ми ћемо службу која траје један сат назвати «свеноћно бденије», и гордо објаснити да се ради о истој служби коју су служили монаси у лаври Светог Саве у IX вијеку.

Што се тиче Великог поста, умјесто да постављамо фундаментална питања «шта је пост» или «шта је Велики пост», ми се задовољавамо великопосним симболизмом. У црквеним часописима и новинама се појављују рецепти за «деликатесна посна јела» и парохија чак може да прикупи додатна средства на основу добро рекламираног «укусно припремљеног посног ручка». У нашим црквама објашњава се толико много симболичних, интересантних, живописних и занимљивих обичаја и традиција, које нас повезују не толико са Богом, него са прошлошћу и обичајима наших предака, тако да је постало веома тешко уздићи се изнад овог религијског фолклора и сагледати крајњу озбиљност религије. Наглашавам да у самим обичајима нема нечег рђавог. Када су се појавили нису били средство и израз одређеног друштва да се религија схвати озбиљно. То нису били симболи; био је то сам живот.

Али, како се живот мијењао и све мање и мање био формиран од стране религије у својој свеобухватности, десило се да су неки обичаји преживјели као симболи о начину живота, који више није постојао. А оно што је преживјело било је, с једне стране, најживописније, а с друге, најмање тешко. Духовна опасност при томе била је да се, мало по мало, сама религија почела радије разумјевати као систем симбола и обичаја, умјесто да се симболи и обичаји схвате као изазов за обнову и напор. Више се труда и напора уложи у припрему посних или ускрсних јела неголи у пост и учествовање у духовној реалности Ускрса. Ово значи да ће Црква остати одвојена од живота и да неће имати никакву моћ над животом све дотле док обичаји и традиција не буду поново повезани са потпуним религијским погледом на свијет, из кога су и потекли, а симболи не буду схваћени озбиљно. Умјесто симболизирања нашег «богатог» насљеђа» морамо почети са његовим укључивањем у наш реални живот.

Озбиљно схватити Велики пост значи, прије свега, да га посматрамо у основи – као духовни изазов, који тражи одговор, план, непрестани подвиг. Ово је, као што знамо, и био разлог да је Црква установила недјеље припреме за Велики пост. То је вријеме за одговор, за одлуку и план. Најбољи и најлакши пут је слиједимо упуту Цркве – било само да размишљамо о пет јеванђелских тема које нам се нуде у пет недјеља пред постом: о жељи (Закхеј), о понизности (митар и фарисеј), о повратку из изгнанства (блудни син), о суду (посљедњи суд) и о праштању (недјеља праштања). Ови одјељци из Јеванђеља нису зато да буду у цркви само слушани. Суштина је да се «понесу кући» и да се о њима размишља у терминима мога живота, моје породичне ситуације, мојих службених обавеза, моје бриге за материјалне ствари, мојих односа према конкретним људским бићима, са којима живимо.

Ако се овим размишљањима додају молитве: «Отвори ми врата покајања, Животодавче…» и псалам 137 «На ријекама вавилонским», које се пјевају прије почетка поста, човјек почиње да размишља шта то значи «осјећати са Црквом» како литургичко вријеме даје печат свакодневном животу. То је вријеме да се прочита и религиозна књига. Није циљ овог читања да се повећа наше знање о религији. Оно је, углавном, зато да се очисти наш ум од свега оног што га испуњава. Невјероватно је колико је наш ум оптерећен са свим врстама брига, интереса, стрепњи и утисака и колико мало контроле имамо над свим тим. Читање религиозне књиге, концентрација наше пажње на нето сасвим другачије од обичног садржаја нашег мишљења, само по себи ствара другу менталну и духовну атмосферу. Нису то «рецепт» – могу да постоје и други начини да се човјек припреми за Велики пост. Веома је важно да за вријеме ове предпосне сезоне, на Велики пост гледамо са растојања, као на нешто што нам долази од Бога или чак можда нешто што нам сам Бог шаље, као прилику за опомену, за обнову, за продубљивање. Ту прилику која нам предстоји треба да узмемо озбиљно, тако да кад у недјељу праштања кренемо на вечерње богослужење, можемо да будемо спремни да ријечи великог прокимена, којим се објављујеВелики пост доживимо као своје властите ријечи: «Не окрени лице своје од слуге свога, јер сам тужан…»

УЧЕСТВОВАЊЕ У ПОСНИМ БОГОСЛУЖЕЊИМА

Као што смо већ рекли, нико не може да присуствује цјелокупном кругу посних богослужења. Свако може да буде присутан на некима од њих. Просто не постоји извињење за то да Велики пост, прије свега, не буге вријеме повећаног присуствовања и учествовања у литургији Цркве. При овоме, лични услови, индивидуалне могућности и немогућности – могу да варирају и да као резултат буду различите одлуке, али одлука мора да постоји, мора да постоји напор и мора да постоји истрајност. С литургичке тачке гледишта, могли би сугерисати сљедећи «минимум» чији циљ није усмјерен на самоуништавајући смисао испуњења обавезе, него на то да се прими бар основно из литургичког духа Великог поста.

На првом мјесту треба да се учини посебан напор на нивоу парохије да се прописно одслужи вечерње у недјељу праштања. Заиста је трагедија да се ова служба у многим црквама или уопште не служи или јој се не поклања посебна брига и пажња. То треба да буде «велики догађај» у парохији, који се дешава једном у години, те стога треба да буде добро припремљен. Припрема треба да се састоји у увјежбавању хора, објашњењу службе кроз проповједи и преко парохијског билтена. Планирање службе треба да буде онда када највећи број парохијана може да буде присутан. Укратко, то треба да буде истинити духовни догађај. Јер, још једном да се нагласи, ништа боље не може да покаже значај Великог поста као кризе покајања, помирења и кретања на заједнички пут, него ова служба.

После тога «предност» треба да се да првој недјељи Великог поста. Посебан труд треба да се уложи да би се бар два или три пута учествовало на Великом канону Св. Андреја Критског. Литургичка функција ових првих дана се састоји у стварању великопосног духовног «настројења», које смо описали као «радосна туга».

Затим, императив је да за вријеме цијелог поста, бар једном присуствујемо Литургији претходно освећених Дарова, са духовним доживљајем, који из ње происходи, – тоталног поста и преображајем бар једног дана у животу стварног очекивања суда и радости. Не прихвата се при овом позивање на услове живота, недостатак времена и сл., јер ако учинимо само оно што се лако «уклапа» у услове нашег живота, тада основни смисао великопосног напора постаје апсолутно бесмислен. Не само у XX вијеку, него уствари од Адама и Еве, «овај свијет» је увијек био препрека за испуњавање Божијих заповјести. Према томе, ништа ново или посебно у нашем модерном «начину живота»! Дефинитивно, све зависи од тога да ли своју религију узимамо озбиљно или не узимамо. Ако узимамо, онда осам или десет додатних вечерњи у цркви, заиста представља минимум. Лишени тих вечерњи, лишавамо се не само љепоте и дубине посних богослужења, не само неопходног духовног надахнућа и помоћи, већ свега оног што пост осмишља и чини дјелотворним. О томе у сљедећем поглављу.

«…ОСИМ МОЛИТВОМ И ПОСТОМ»

Нема Великог поста без пошћења. Изгледа, ипак, да многи људи данас пост не узимају озбиљно, или, ако то и чине, погрешно разумију његов стварни духовни циљ. За неке се људе пост састоји у «престајању» са нечим. За друге је то скрупулозно придржавање одређених правила дијете. И у једном и у другом случају, ријетко се пост повезује са комплетним подвигом који захтијева Велики пост. У ово, као и у другим случајевима, морамо најприје покушати да разумијемо учење Цркве о посту, па онда да се запитамо: како можемо ово учење да примјенимо на властити живот?

Пошћење или уздржавање од хране не представља искључиво хришћанску праксу. Он је постојао и још увијек постоји у другим религијама па чак и изван религије, на примјер у неким специфичним терапијама. Дана сљуди посте (уздржавају се) из многобројних разлога, укључујући чак и политичке. Због тога је важно да сагледамо једино хришћанску садржину поста. Прије свега, он нам је откривен у међузависности између два догађаја које налазимо у Библији: Један у почетку Старог Завјета, а други на почетку Новог Завјета. Први је догађај Адамов о «прекидању поста» у рају. Он је јео од забрањеног воћа. Тако нам је откривен првородни гријех. Христос – Нови Адам – а ово је други догађај, – почиње са постом. Адам је био кушан и подлегао је искушењу. Христос је био кушан и одупро се томе искушењу. Резултат Адамове грешке је изгнанство из раја у смрт. Плод Христове побједе је уништење смрти и наш повратак у рај. Нећемо се упуштати у детаљно објашњење значења овог паралелизма. Јасно је да нам је у овој перспективи пост откривен као нешто одлучујуће, ултимативно по својој важности. Није он проста «обавеза», обичај. Он је повезан са мистеријом живота и смрти, спасења и осуде.

По православном учењу, гријех није само преступање неког правила, због чега неко мора да буде кажњен. Он увијек представља сакаћење живота, који нам је Бог дао. Из овог разлога, прича о првородном гријеху нам је презентирана као акт једења. Јер храна је средство за живот; она је та која нас одржава живим. Но у овоме и лежи цијело питање: Шта то значи бити жив, а шта значи «живот»? За нас данас ови термини имају првенствено биолошко значење: живот је тачно оно што потпуно зависи о храни, а више уопштено, што зависи од физичког свијета. Али по Светом Писму и хришћанском Предању, овај живот «само од хљеба» идентификован је са смрћу, зато што је то смртни живот. Зато што је смрт принцип, који у њему непрестано дјелује. Речено нам је, Бог «није створио смрт». Он је Дародавац живота. Како је онда живот постао смртан? Зашто је смрт, и само смрт – једини апсолутни услов онога што постоји? Црква одговара: Зато што је човјек одбио живот онакав какав му је понудио и дао Бог, и више је волио живот који није зависио само од Бога него «само од хљеба». Није он само постао непослушан према Богу, и зато био кажњен. Он је измјенио однос између себе и свијета. Истина је да му је Бог дао свијет за «храну» – као средство за живот; међутим, тај живот је био предвиђен да буде заједничарство са Богом. У Њему је он имао не само свој крај него своју пуну садржину. «У Њему бијаше живот и Живот бјеше свијетлост човјекова». Свијет и храна су били створени као средство заједничарења са Богом, и само аку су били примани Богу ради, могли су дати живот. Сама по себи храна није живот и не може дати живот. Само Бог има живот и јесте Живот. Принцип живота у самој храни био је Бог, а не калорије. То је било једна те иста ствар – јести, бити жив, познавати Бога и бити с Њим у заједничарству. Адмова фатална трагедија је што је он јео ради јела. Штавише, јео је «мимо» Бога да би био независтан од Њега. Иако је то чинио, то је због тога што је вјеровао да је у храни Живот и да, учествујући у тој храни, може да буде као Бог, тј. да има Живот у себи. Упроштено речено, он је вјеровао у храну, док је једини предмет вјере, вјеровања и зависности – Бог и само Бог. Свијет, храна, постадоше његови богови, извори и принципи његовог живота. Он је постао њихов роб. Адам – на јеврејском – значи «човјек». То је моје име, наше заједничко име. Човјек је још увијек Адам, још увијек роб «хране». Он може да тврди да вјерује у Бога, али Бог није његов живот. Његова храна, свеобухватна садржина његовог постојања. Он може да тврди да прима свој живот од Бога, али он не живи за Бога и у Богу. Његово знање, искуство, самосвијест су изграђени на том истом принципу: «само од хљеба». Ми једемо да бисмо били живи, али ми нисмо живи у Богу. Ово је гријех свих гријехова. Ово је осуда смрти изречена над нашим животом.

Христос је нови Адам. Он долази да надокнади губитак, који је Адам нанио животу, да поврати човјека истинском животу, и Он такође почне са постом. «Пошто је постио четрдесет дана и четрдесет ноћи, Он најзад огладни» (Мт 4, 2). Глад је стање у коме постајемо свјесни наше зависности од нечег другог – када хитно и неодложно имамо потребу за храном – показујући тако да немамо живот у себи. То је граница иза које или умиремо од глади, или, пошто сам задовољио своје тијело, имам опет утисак да сам жив. То је, другим ријечима, вријеме кад смо суочени са коначним питањем: од чега зависи мој живот? Пошто питање није академско, него га осјећам у цјелокупном тијелу, то је такође и вријеме искушења. Сатана је дошао Адаму у рај; он је дошао Христу у пустињу, Он је дошао двојици гладних људи и рекао: једите, јер ваша глад је доказ да потпуно зависите од хране, да је ваш живот у храни. И Адам је повјеровао и јео је, али Христос је одбио ово искушење и рекао: Човјек неће живјети само од хљеба, него од Бога. Он је одбио да прихвати ову космичку лаж, коју је сатана наметнуо свијету, учинивши ту лаж очигледном истином о којој се више не расправља, основом цјелокупног погледа на свијет, науку, медицину, па можда чак и на религију. Учинивши тако, Христос је успоставио однос између хране, живота и Бога, који је Адам прекинуо и који и ми још увијек кршимо сваки дан. Према томе, шта је онда пост за хришћане? То је наш улазак у учешће у оном доживљају самог Христа, којим нас Он ослобађа потпуне зависности од хране, материје и свијета. Наше ослобођење ни у ком случају није потпуно. Живећи још увијек у палом свијету, у свијету Старог Адама, и будући његовим дјелом, још увијек смо зависни од хране. Али исто као што наша смрт – кроз коју још увијек морамо да прођемо – постаје, силом Христове смрти, пролаз у живот, тако и храна коју једемо и живот који та храна одржава, може да буде живот у Богу и за Бога. Дио наше хране је већ постао «храна бесмртности» – Тијело и Крв самога Христа. Но и свакодневни хљеб, који примамо од Бога, може да буде, у овом животу и у овом свијету, оно што учвршћује наше заједничарство са Богом, а не оно што нас од Бога одваја. Овај преображај може да учини једино пост, дајући нам битни доказ да наша зависност од хране и материје није тотална, није апсолутна. Такав пост удружен са молитвом и благодаћу постаје духован.

Све ово, дубоко схваћено, значи да је пост једино средство којим се васпоставља човјекова истинита духовна природа. То није теоретски него практични изазов великом Лажову који је успио да нас убједи да ми зависимо једино о хљебу, и да цјелокупно људско знање, наука и егзистенција буду сазидани на тој лажи. Пост је оповргавање те лажи такође доказ да је то лаж. Веома је значајно да је Сатана сусрео Христа када је Христос постио. Сам Христос је рекао да Сатана може бити савладан једино «постом и молитвом». Пост је стварна борба против ђавола, јер је то изазов оном свеобухватном закону који је од њега направио «Кнеза овога свијета». Стога, ако је неко гладан и установи да стварно може да буде независан од глади, да је може преобразити у извор духовне силе и побједе, тада ништа не остаје од оне велике лажи у којој још од Адама живимо.

Колико смо далеко од обичног разумјевања поста ко чисте исхране, као нечег што је дозвољено и забрањено, од цјелокупног оног површног фарисејства! Дефинитивно – постити значи једну једину ствар: бити гладан, или ићи до границе људских могућности које су у потпуности зависне од хране, и будући гладни, да откривамо да ова зависност није потпуна истина о човјеку, да је сама глад, прије свега духовно стање, и да је она у својој крајњој реалности глад за Богом. У раној Цркви пост је увијек подразумјевао потпуно уздржање, стање глади које је доводило тијело до крајњих граница. Овдје ми, међутим, откривамо де је пост као физички напор потпуно бесмислен без своје духовне основе: «… постом и молитвом». Ово значи да без одговарајућег духовног напора, без нашег храњења Божанском реалношћу, без поимања наше потпуне зависности само од Бога, физички пост би био заиста самоубиство. Ако је сам Христос био кушан док је постио, ни ми немамо никакве шансе да избјегнемо искушење. Физички пост, ма колико важан, не само да је бесмислен, него је чак и опасан ако се одвоји од духовног напора – од молитве и усредсређења на Бога. Пост је вјештина којом су у потпуности овладали светитељи; за нас би он био опасан ако бисмо почели да ту вјештину упражњавамо без пажње и опрезности. Цјелокупно посно богослужење представља непрестани подсјетник на потешкоће, препреке и искушења која очекују оне који мисле да се могу поуздати само на моћ своје воље, а не на Бога.

Из овог разлога нама је првенствено потребна духовна припрема за посни подвиг. Она се састоји у томе да се молимо Богу за помоћ да наш пост учинимо богоцентричним. Ми треба да постимо Бога ради. Треба да своје тијело учинимо храмом Божије присутности. Морамо поново да успоставимо – оживимо религијско поштовање за тијело, за храну, за сам ритам живота. Све ово мора да буде учињено прије него почне пост, да бисмо, када почнемо да постимо, били снабдјевени духовним оружјем, визијом, духом борбе и побједе.

Затим долази сам пост. У вези онога што смо већ рекли, он треба да се упражњава на два начина – прво, као аскетски пост и друго, као тотални пост. Аскетски се састоји у драстичном смањењу хране, тако да живјећи у перманентном стању глади, живимо у сјећању на Бога, у сталном напору да наш ум буде на Њега усмјерен. Свако ко је практиковао ову врсту поста – бар за кратко вријеме – зна да нас аскетски пост не чини слабим већ лаганим, концентрисаним, трезвеним, радосним и чистим. Човјек прима храну као стварни дар Божији. Човјек је непрестано усредсређен на унутарњи свијет који, на необјашњив начин, постаје једна врста хране. Овдје не треба да расправљамо о количини хране коју ћемо узимати у вријеме аскетског поста, њеном ритму и квалитету. То зависи од индивидуалних особина, спољашњих услова под којима живимо. Али принцип је јасан: то је стање полуглади, чију «негативну» природу молитва, сјећање, пажња и концентрација трансформишу у позитивну силу и моћ. Што се тиче тоталног поста, неопходно је да он буде ограничен у трајању и усаглашен са Евхаристијом. У нашим данашњим условима живота, најбоље је да то буде један дан прије служења вечерње службе – Литургије претходно освећених Дарова, без обзира да ли тога дана постимо од раног јутра или од подне, најважније је да доживимо тај дан као дан очекивања, наде, глади за Богом. То је духовна концентрација на оно што долази, на дар који ћемо примити и ради кога одустајемо од свих других дарова.

Послије свега што је речено, морамо ипак имати на уму да ће наш пост, ма како био кратак, ако је прави, водити искушењу, слабости, сумњи и раздражености. Другим ријечима, он ће бити права борба и, вјероватно ћемо, много пута постати малодушни. Међутим, основни смисао поста је да нам покаже да је хришћански живот борба и напор. Вјера која не превазилази сумње и искушења, ријетко је права вјера. У хришћанском животу нема, нажалост, напретка без горког искуства – неуспјеха. Многи отпочну пост са одушевљењем, прекину га послије првог неуспјеха. Рекао бих да смо са овим првим неуспјехом стављени на стварну пробу. Ако смо, послије неуспјеха, и попуштања нашим апетитима и страстима, отпочели поново и нисмо престајали, без обзира колико пута успјели, наш ће пост, раније или касније, донијети духовне плодове. Између светости и разочараног цинизма лежи велика божанска врлина – стрпљење – стрпљење, прије свега, у односу на самог себе. Нема светости «на брзину», јер за сваки корак треба да платимо пуну цијену. Стога је боље и сигурније почети са минимумом – свега нешто мало изнад наших природних могућности – и мало по мало увеличавати наш труд, неголи да покушамо да у почетку скочимо сувише високо и сломимо се падајући на земљу.

Укратко: од симболичног и номиналног поста, као обавезе и обичаја – морамо се вратити стварном посту. Нека он буде и ограничен и незнатан, али досљедан и озбиљан. Искрено сагледајмо своје духовне и физичке могућности и према њима се равнајмо. Али увијек имајмо на уму да нема поста без изазова тих могућности, без увођења у наш живот божанског доказа да ствари које су самом човјеку немогуће са Богом постају могуће.

ПОСНИ «СТИЛ ЖИВОТА»

Не исцрпљује се подвиг поста ни посјећивањем богослужења, ни постом, чак ни молитвом у одређеним временским интервалима. Да би све ово било дјелотворно и осмишљено мора бити подржано цјелокупним животом. Нужан је «стил живота», који неће противрјечити појединим подвизима поста и водити «раздвојености» људске природе. У прошлости, у православним земљама само друштво, са комплексом обичаја, спољашњим утицајима, законодавством, јавном и приватном праксом што је најбоље изражено у руској ријечи «быт», а дјелимично ријечју култура, подстицало је и давало потпору таквом стилу живота.

За вријеме Великог поста сви слојеви друштва су прихватили одређени ритам живота, одређена правила која су подсјећала поједине чланове друштва да је вријеме поста. На примјер у Русији се није могло заборавити да је пост, ако по ничем другом а оно по посебном начину звоњења црквених звона. Позоришта су била затворена. А у давнија времена и судови су обустављали своју дјелатност. Све ове спољашњости нису могле да човјека присиле на покајање или на активнији духовни живот. Међутим, оне су стварале извјесну атмосферу – неку врсту посне климе – у којој је човјеков напор био лакши. Пошто смо слаби, потребан нам је спољашњи подстицај, потребни су нам символи, знакови. Разумије се, увијек постоји опасност да ови спољашњи символи постану сами себи циљ и умјесто да буду подстицај, по популарном народном мишљењу постану садржина Великог поста. Већ смо скретали пажњу на ову опасност када смо говорили о спољашњим обичајима, који замјењују основни лични подвиг. Ако се правилно разумију, онда ови обичаји сачињавају ону «везу» која повезује духовни напор са свеукупношћу живота.

Ми не живимо у православном друштву ис тога не постоји могућност да се створи посна «клима» на друштвеном нивоу. Било да је Велики пост или не, свијет који нас окружује и чији смо ми саставни дио, остаје неизмјењен. Према томе, ово нас нагони на још један напор, да размишљамо о потреби религијске везе између «спољашњег» и «унутрашњег». Духовна трагедија секуларизма нас води у стварну религијску «схизофренију» – расцијепљеност нашег живота на два дијела: религиозни и световни, који су све мање и мање зависни један од другог. Тако, потребан нам је духовни напор да бисмо промјенили традиционалне обичаје главног средства нашег посног подвига. Провизорно и, ако је потребно, изражено шематски овај напор се може свести на термине, на живот код куће, а друго, ван куће.

По православном схватању, кућа и породица сачињавају основну и најважнију област хришћанског живота, за примјену хришћанских принципа у свакодневном животу. Сигурно да је то кућа, стил и дух породичног живота, – кућа, а не школа, чак не ни Црква – која формира наш основни поглед на свијет, која у нама ствара ону основну опредјељеност, које, можда, нисмо ни свјесни дуго времена, али која ће, на крају крајева, постати одлучујући фактор. У дјелу Достојевског старац Зосима у Браћа Карамазови каже: «Човјек који може да се сјети свих добрих ствари из дјетињства, спасао се за цијели живот». Карактеристично је да он прави ову примједбупошто се сјетио како га је мајка водила на Литургију претходно освећених Дарова, љепоту ове службе, и сјетио се јединствене мелодије поста «Да исправитсја молитва моја јако кадило пред Тобоју». Дивни напор који се данас чини у религијском васпитању у нашим црквеним школама значиће веома мало уколико не буде пустио коријен код куће и у породичном животу. Шта би могло и требало да се учини код куће за вријеме Великог поста? Пошто је немогуће да овдје обрадимо све стране породичног живота, концентрисаћемо се на неке од њих.

Без сумње ће свако сложити да су радио и телевизија радикално измјенили цјелокупан стил породичног живота. Средства «масовног информисања» данас прожимају цијели наш живот. Није потребно да се «оде» па да би човјек «негдје био». Цијели свијет је непрестано овдје, на домаку руке, и, мало по мало, из наше модерне културе просто је ишчезло елементарно искуство живљења у оквирима унутрашњег свијета, у дивоти «унутрашње усредсређености». Ако није телевизија, онда је музика. Музика је престала да буде нешто што се слуша. Она је постала «звучна илустрација» за разговор, за читање, за писање итд. У ствари, ова потреба за непрестаном музиком изазвана је неспособношћу модерног човјека да ужива у тишини, да је не схвата као нешто негативно, као чисту празнину, него као пуноћу и услов за стварну пуноћу. Ако су у прошлости хришћани у великој мјери живјели у свијету тишине који им је давао изобиље могућности за концентрацију и унутрашњи живот, данашњи хришћанин улаже посебан напор да поново стекне ту суштинску димензију тишине, која га једина може да повеже са вишим реалностима. Тако проблем радија и телевизије за вријеме поста није некакав неважан проблем, него је, у много чему, предмет духовног живота или смрти. Мора да се схвати да је просто немогуће да наш живот буде растрган између «радосне туге» Великог поста и «посљедњег шоуа» на телевизији. Ова два доживљаја се искључују или евентуално један убија другог. Но ипак је веома вјероватно, да ће «посљедњи шоу» имати већу шансу него «радосна туга», уколико се не учини посебан напор. Стога је препоручљиво да се као прво уведе «обичај» драстичног смањења радија и телевизије за вријеме Великог поста. Не усуђујемо се овдје да се понадамо на «потпуни» пост већ само на «аскетски», који, као што знамо, значи прије свега промјену исхране и њено смањење. Није потребно ако се, на примјер, вијести или изабран, озбиљан и интересантан, интелектуално или духовно обогаћени, програм. За вријеме поста треба престати са «оданошћу» телевизији која човјека претвара у предмет у столици који буљи у екран и пасивно прихвата све што из њега долази. Када сам ја био дијете (то је била предтелевизијска епоха), моја мајка је обично закључавала клавир за вријеме прве, четврте и седме недјеље Великог поста. Овога се сјећам далеко живље него других посних служби, па чак и данас ме пренерази свирање радија за вријеме Великог поста као неко светогрђе. Ово лично сјећање је само илустрација утиска како неке сасвим спољашње одлуке могу имати на дјечију душу. И ту се не ради о неком изолованом обичају и правилу него о доживљају Великог поста као специфичног времена, него вјечито присутног. Што не може да се изгуби, да буде осакаћено или уништено. Такође није довољно за пост само уздржавање или лишавање нечега. Пост мора да има и свој позитивни смисао.

Тишина створена одсуством свјетске буке коју стварају средства масовних комуникација треба да буде попуњена позитивним садржајем. Ако молитва храни душу и интелекту је потребна храна, јер је баш човјеков интелект данас разаран непрестаним чекићањем телевизије, радија, новина, илустрованих часописа и сл. И ми, као додатак чисто духовном напору, сугерирамо и интелектуални напор. Колико је само у животу занемарених мајсторских дјела, колико дивних плодова људске мисли, маште и стваралаштва, јер много је једноставније, када се, у стању физичког и менталног замора, вратимо кући, да притиснемо дугме телевизијског апарата или да уронимо у савршени вакуум неког илустрованог часописа. Али претпоставимо да сами планирамо свој Велики пост? Претпоставимо унаријед да састављамо листу књига које треба да прочитамо за вријеме поста? Није неопходно да све оне буду религиозне; нису сви људи позвани да буду теолози. Ипак толико много «теологије» је укључено у извјесна литерарна дјела, и Црква благосиља све што обогаћује наш интелект, сваки плод правог људског стваралаштва, који, правилно употребљен, доноси духовне вриједности. Четврта и пета недјеља Великог поста посвећене су успомени на два велика учитеља хришћанске духовности: св. Јовану Љествичнику и св. Марији Египћанки. Разумимо ово као напомену да Црква од нас тражи да за вријеме поста обогаћујемо свој духовни и интелектуални унутрашњи свијет, да читамо и размишљамо о оном што ће нам помоћи да пронађемо унутрашњи свијет и његову радост. За ту радост, за истинито признање човјека који је испуњен изнутра а не споља, савремени свијет данас нема ни смисла ни укуса. Без разумјевања Великог поста као путовања у дубину наше човјечности, пост губи свој утицај.

Друга је ствар какав може бити значај поста за вријеме дугих часова које проводимо ван куће – путујући на посао, сједећи за столовима, извршавајући своје службене дужности, састајући се са друговима и пријатељима? Мада се не може дати прецизан «рецепт» ни овдје као ни на другим подручјима, могућа су нека уопштена размишљања. На првом мјесту, Велики пост је погодно вријеме да измјеримо невјероватно површан карактер наших односа према људима, стварима и раду. Лозинке «нема проблема» и «лако ћемо» су заиста велике «заповјести» којих се са радошћу придржавамо, а оне значе: немој да се мјешаш, не постављај питање, не продубљуј свој однос са осталим бићима, држи се правила игре која су комбинација пријатељског става и тоталне равнодушности; мисли о свему у оквиру материјалне користи, добити, напретка; другим ријечма, буди дио свијета који стално употребљава ријечи «слобода», «одговорност», «брига» итд., а de facto се придржава материјалистичког принципа да је човјек оно што једе!

Велики пост је вријеме тражења смисла: смисла властитог професионалног живота као призива; смисла мог односа према другим особама; сисла и значаја пријатељства; смисла моје одговорности. Нема посла, нема призива који не би бар мало могао да буде «трансформисан», али не у смислу веће ефикасности или боље организације, већ у смислу људске вриједности. Овдје је потребан исти напор унутрашње организације свих наших односа, јер смо ми слободна људска бића, која су постала (често и не знајући) заробљеници система који прогресивно дехуманизује свијет. Ако наша вјера има неки смисао, он треба да обухвати живот у свој његовој комплексности. Хиљаде људи мисле да промјене долазе само споља, од револуција и промјене спољашњих услова. Ми хришћани треба да докажемо да у стварности све долази изнутра – из вјере и из живота сагласног са вјером. Када се Црква укључила у грчко-римски свијет, није жигосала ропство, није позивала на револуцију. Али њена вјера, њена нова визија човјека и живота, прогресивно су онемогућавале постојање ропства. Један од светих – а овдје се под светим подразумјева човјек који своју вјеру увијек озбиљно узима – учиниће више за промјену свијета него хиљаде штампаних програма. Једини прави револуционар у овом свијету је – човјек светог живота.

И на крају још једна примједба: Велики пост је вријеме за контролу нашег говора. Наш свијет је невјероватно рјечит и ми смо непрестано……

Протојереј Александар Шмеман, ВЕЛИКИ ПОСТ У НАШЕМ ЖИВОТУ