Изцеление на бесноватия в Гадаринската страна
Исцеление бесноватых в стране Гадаринской
На утренята Ев. Лук. 24:36-53.
На литургията Рим. 12:6-14. Ев. Мат. 9:1-8.
**************
ПЕТТА НЕДЕЛА ПО ПЕДЕСЕТНИЦА
„Што имаш со нас Ти, Исусе, Сине Божји! Зар си дошол тука предвреме да нè мачиш?“
(Матеј 8: 29)
ВО ИМЕТО НА ОТЕЦОТ И СИНОТ И СВЕТИОТ ДУХ!
Читајќи го денешното Евангелско четиво, пред очите на сите нас ни се појавува слика на онаа Гадаринска земја, во која еднаш, по бурата на Галилејското езеро, допловил Господ Христос со Своите ученици. Веднаш, штом Господ излегол на брегот го сретнале двајца бесни, кои излегле од гробиштата и на сиот глас извикале: „Што имаш со нас Ти, Исусе, Сине Божји! зар си дошол тука предвреме да нè мачиш?“. Како што ни раскажува понатаму евангелистот Матеј, подалеку од нив паселе голем број на свињи, а бесовите Го молеле и велеле: „Ако нè изгониш, дозволи ни да отидеме во свињине!“. Господ Христос им дозволил на бесовите да отидат во свињите, и одеднаш сите свињи се урнале низ стрмнината во морето и се издавиле. Свињарите, кога виделе што се случило, побегнале, дошле во градот, раскажале за сè што виделе, па целиот град излегол да Го пресретне Исуса и веднаш Го замолиле да си отиде од нивниот град.
Површниот човек, кој е неискусен или, пак, без вера, на гадаринскиот брег ќе го чуе гласот само на двајцата бесни, иако и на таков човек мора да му биде чудно, како тоа луѓе бесомачни, кои не се однесуваат свесно, кои никогаш не Го виделе Господа и кои никогаш никого не поучиле, одеднаш, веќе на прв поглед, можат да ја препознаат силата на Севишниот Бог во Богочовекот Христос. Повеќе од јасно е дека, демоните, кои биле скриени во овие двајца страдалници, извикуваат во човечко име. Бесомачните извикале, но не избегале. Не бегале, зашто некаква светла сила незадржливо ги привлекувала кон себе. Повикале, зашто лошата сила ги мачела и ги терала на бегство, но сепак, немале толку сила да ги натера да бегаат. Демонот се крие и вика во човечко име, како самиот човек да не сака да Го види Исуса. Демонот овде сака да остави впечаток дека, наводно, Исус ги мачи овие луѓе. Нечестивиот настојува себе си да се спаси, а овие напатени човечки души да ги одведе во погибел, одвојувајќи ги од единственото нивно спасение.
Постанувајќи свесни за безизлезноста на својата состојба, спалувани од Духот Божји, демоните изгубиле секаква надеж, дека нивната молба „да не бидат мачени“ ќе биде услишена. Но, нивната лукавост се сетила на нов излез: Ако веќе не е можно да се уништи човекот, треба да се обиде да се уништи барем нешто во светот. Демоните во овој случај се молат, демоните преколнуваат. Во секоја молба упатена кон Христа потребно е да постои макар делче вистина. Кога демоните го покажувале перфидното лукавство, говорејќи во името на бесомачните, нивната молба не можеше да биде услишена. Меѓутоа, штом проговориле со своите гласови, се покажала можност Господ да ја исполни дури и нивната молба.
Толку е важна вистината во молитвата, па дури и да е демонска! И уште нешто: Колку, дури и демоните се над оние луѓе кои Господа не го молат за ништо, кои дури и воопшто не веруваат во Него и се осмелуваат да тврдат дека никогаш не ни бил на земјата! Демоните не само што веруваат во ова, туку и постојано ја чувствуваат силата, власта и огнениот Дух на Царот на световите – Господ Исус Христос. Седржителот сè држи во Своја власт. Горите и ридовите, морињата и бездните, ангелите и демоните Нему Му се потчинуваат: ангелите со радосен трепет и блаженство,а демоните со мачен страв и чкртање со заби. А човекот е единственото битие на земјава кое не сака да знае за Бога и за Неговата сила, иако, во секој момент, се наоѓа во Неговата власт.
Зарем не звучи парадоксално ако од сево ова кажано, го донесеме следниот заклучок. Денес треба да се поучиме и од демоните! Целото зло кое го правиме на другите, а всушност, го правиме на себе самите, излегува од празнината на душата, која не ја исполнила Божја светлина. Бидејќи горди и празни, ние не го исполнуваме своето битие со свет живот, туку со илузија на радост, сè со цел, да не ја почувствуваме својата ужасна осаменост без Бога, Устата на пеколната бездна постојано е ширум отворена пред нас, и ние, во слепиот страв од таа бездна, слепо го врзуваме своето битие за она што не е вечно, што е само магла над таа бездна. А кога смртта ќе ја разгони маглата, останува само бездната.
Ние, слепите, кои живееме на земјава, слично на гадаринските духови, не го вртиме своето лице кон Господа – Сонцето на Правдата и Животот, туку бараме за себе „свињи“, само за да пред нас самите не се открие нашата сопствена пустошност. А што за нашиот човечки дух претставува „свињата“? Пред сè, тоа е нашето сопствено тело, кога во нашата свест е одделено од нашиот дух и од неговите благодатни задачи на земјата. Тоа е нашето тело, доколку сме пристрасни кон него и доколку му служиме со такво внимание, какво што доликува единствено на служењето на Господа Бога, угодувајќи му со безмерни и беззакони сетилни задоволства. Алчноста, опчинетоста со убавината на телото, или, едноставно кажано, со самата телесност, безбројните гревови, блудот – сето тоа е барање и наоѓање на „свињата“.
Откако ги натерале свињите во пропаст, демоните, иако и не се стекнале со право пак да влезат во луѓето, сепак, без сомневање, се утешиле, кога своите сопствени чувства и своите желби ги препознале во душите на луѓето од Гадарија. Имено, Гадаринците наместо да се радуваат зашто двајца нивни сожители постанале здрави и наместо да паднат на колена со чувство на благодарност кон Бога, заради доаѓањето на толку голем Исцелител меѓу нив, тие Го молат Исуса да си отиде од нивните краишта!
Кој од нас не носел таков грев, прв нека се нафрли врз нив! Ниту мене совеста не ми дозволува тоа да го сторам, иако ја чувствувам целата стравотија на гревовноста на нивниот чин. Зарем да го забранат влезот во своите краишта, во своите живеалишта на Овоплотениот Жив Бог, Творецот на небото и земјата? Што би можело да биде понеобично и почудно од еден ваков чин? Но, во исто време, денес и нема ниту нешто повообичаено од ваквата постапка! Вината за ова ја понесува апсолутно секој кој живее на земјата. Таа вина лежи врз сите нас, кои не погледнуваме кон небото и кои своите очи не ги упатуваме кон Синот Божји. Ние секој ден и секој час не Му дозволуваме на својот Господ и Спасител да влезе во нашите одаи; ние не Го примаме Оној, Кој стои покрај нашето срце.
Интересно е да забележиме дека жителите на земјата Гадаринска, кои не сакале да Му дозволат да остане во нивните краеви, сепак, биле подобри од нас, кои денес живееме на земјава. Замислете, тие Го молат Господа да си отиде од нив. А, зарем денес некој од нас Го моли Господа да си оди од нашиот живот, да си оди од оваа или од онаа земја? За денешницата тоа би било премногу богобојазливо! Денес Господа, едноставно Го изгонуваат од човечките срца, од младешкиот разум, од детската молитва, која е светиња; денес на најгруб начин не Му дозволуваат на Господа да влезе во човечките срца. Колку само родители денес не дозволуваат нивните деца да бидат крстени во Православната Црква? Колку родители денес не дозволуваат нивните чеда да присуствуваат на светите богослужби и да се причестуваат со светите Тајни? Колку само денес има лажни теории за христијанството, со кои во нашето „современо образование“ се трујат младите души? Колку невистини има денес за Синот Божји? Колку многу човечки учења денес Го презираат, колку е исмеван Неговиот Божествен Лик и колку многу денес е понижена Неговата Вистина? Затоа, денес никој од современите цивилизирано народи нема право да го осудува народот гадарински.
Евангелието не ни е дадено само заради небесна утеха! Дадено ни е за да се исплашиме од нашата човечка грешност. Ние луѓето, мрзеливи и зачмаени, мора да се исплашиме, мора да бидеме ранети со зло. Дури откако ќе почувствуваме реална болка од злото и неговата штетност врз себе, ќе бидеме способни, со целото срце да тргнеме кон доброто, да се насочиме кон доброто, како кон сидро на своето спасение и да Го познаеме Спасителот како Извор и Сонце на Доброто.
Црквата на земјата, исто така, не е дадена на луѓето само заради утеха на нивните напатени души. Храмовите стојат на земјава заради тоа, човекот да има некое место на кое би можел да затрепери пред вечноста, да затрепери над својата душа, да затрепери пред Бога, здогледувајќи ја, макар за миг, онаа страшна вечност, пред која секој човек на земјата е така незамисливо блиску.
Ние живееме и одиме во овој наш храм, за да, здогледувајќи ја Христовата Светлина, со сета своја душа тргнеме кон неа и со цел глас да ги повикаме кон Господа не демонски зборови: „Што имаш, Ти, со мене, Исусе?“, туку човечките зборови: „Кај мене со задоволство си добредојден, Исусе!“; не демонските зборови: „Те молам, не мачи ме!“, туку благословените зборови: „Господи, очисти ме; колку и да ми нанесува тоа болка, колку и да се мачи мојата сластољубива и гревољубива душа – очисти ме, прекали ме во твојот спасоносен и очистувачки оган. Амин!“.
*********************
Проповед за Пета неделя след Петдесетница
“И ето, цял град излезе да посрещне Иисуса и, като Го видяха, молиха Го да си отиде от пределите им”. (Матей 8:28, 9:1)
В името на Отца и Сина и Светаго Духа!
Възлюбени в Господа братя и сестри,
Противоречиво нещо е човешката природа! Няма човек, който да не е изпитвал Божията близост дори и между тези, които с пяна на уста се опитват да докажат, че Творецът на всичко видимо и невидимо не съществува. Дълбоко в себе си дори такива люде си задават въпроса: откъде все пак е дошъл дарът на техния безценен живот. Този въпрос предизвиква дълбок срам у тях и те се стараят да го избягват, когато на глас се опитват да увековечат лъжата като истина. За да стане това те, най-напред полагат огромни усилия за излъжат себе си. Защото никой човек не е успял, от началото на земната човешка история до днес, да сътвори живот. Единственото, което може чо ве къ т е да се възпроизвежда чрез детеродната същност на организма му, какъвто не еволюцията, а неговият Отец небесен му е дал.
Изкушен веднъж във вечността от съмнението, човекът постоянно се бори със страстите си, отхвърляйки днес това, в което вчера се е клел. Да задържи човек вярата си значи, постоянно да се бори с онова, което се стреми да го принизи до себе си – злобата и недоверието.
Трудно е за човека да повярва в това, което очите му не виждат, ръцете му не опипват, ушите му не чуват, а само сърцето му разбира, че то съществува. Кой от нас ще се довери първом на сърцето си и едва тогава на, така наречения, здрав разум? Здравият разум иска от нас да не провяваме излишн о ми ло съ рдие, да п ре дп оч етем сигурността пред това, към което любовта ни диктува да се стремим, да предпочитаме човешката слава пред наградата на небесата, да вземем дяла си от земните блага вместо да чакаме с усърдие в добродетелта блаженствата на вечния живот.
Това е обяснимо, защото човешката природа е слаба. Звуците достигат слуха ни, който с годините отслабва или се загубва съвсем, същото е със зрението, с паметта. Още по-трудно е да се пребори човек със своето нравствено несъвършенство, да изобличи сам себе си за сторените грехове, които му пречат да види Бога, когото ще видят само чистите по сърце.
Трагично и непростимо е обаче за тези, които видят Бога и чудесата Му, да Го помолят да си отиде от тях, за да се продължи поне още малко мъждукането във вонята, която оставя след себе си свинското стадо, и което за някои е единственият възможен начин на живот.
Това се случило в Гергесинската страна, която Господ Иисус Христос посетил с учениците Си, както ни предава днес прочетеното литургийно свето Евангелие. Между Галилея, откъдето произхождал по плът Господа, и където живеели коравите и отрудени хора измежду първите Му ученици, и Гергесиния лежи Генисаретското езеро. За няколко часа тогавашните рибари го прекосявали от единия му край до другия, но това разстояние било дълго понякога толкова, колкото е растоянието между живота и смъртта. Гергесинската страна в древност била населена от езичници гърци и сирийци. Сред тях живеели и евреи, така че за всички тях езикът, на който общували бил арамейският – езикът говорен от Спасителя, и който евреите приемали за свой още от времето на завръщането от Вавилонския плен около 400 г. преди Раждането на Христа. Евреите погребвали своите покойници в пещери, понякога доста просторни.
От такава пещера излезли в гробищата двамата бесновати, от които местните хора толкова се страхували, че избягвали да минават оттам. Бесовете, които ги мъчели били легион, както свидетелствува св. ап. и евангелист Марк, което ще рече около шест хиляди. Бесовете веднага разбрали, че срещу тях се движи Синът Божий, с Чието Второ пришествие съдбата им ще бъде решена, знаели и какво могат да очакват – адските мъки – достойна награда за падението и делата им. “И ето, те извикаха и казаха: какво имаш Ти с нас, Иисусе, Сине Божий? Нима Си дошъл тука да ни мъчиш преди време?” (Мат. 8:29), казва Евангелието от Матея. Бесовете знаели, че Спасителят на човешкия род ще разруши царството на сатаната, който пожелал в гордостта си да заеме мястото на Бога. Ужасявайки се от така близкото присъствие на Този, от Когото най-много се страхували, те помислили, че мъките им ще започнат преди да се изпълни времето на съда. Нечистите същности изпитвали сладост да мъчат хората, в чиито сърца се поселяват и това нямало как да не се прекрати, щом Сам Оня против Когото злосторничат е дошъл при тях в образа на раб.
Поради това, че в Гергесиния живеели езичници, наблизо пасяло стадо свини. В Свещеното Писание, братя и сестри, случайни образи няма. Истината, която Бог е предназначил да узнаем, се показва така, че да бъде разбрана от всекиго. Какво са свините в този разказ? Те са човешките похоти на живота без Бога. Какво казваме за този, който е преминал всички нравствени норми и в егоизма и гордостта си не се свени да покаже гнусотата на похотите си? На какво го оприличаваме? На едно животните, които в онзи разказ пасяли край Генисаретското езеро. Месото от свинята било нечисто за иудеите, които вярвали и изповядвали Единия Бог. За езичниците нищо, което може да създаде сладост на небцето и да изпълни стомаха, не било нечисто.
Бесовете прекрасно разбирали, че близоста на Бога ще ги изгони от хората, които Синът Божий е дошъл да спаси. Затова и помолили Иисуса да им позволи да влязат в свините. Така биха могли да останат още да земята и да отложат с колкото може неизбежния съд. Този, който употреби месото на бесноватите животни сам рискувал да приеме бесовете им. От друга страна, бесовете очевидно още тогава били решили да погубят животните. Така биха огорчили техните стопани и те ще се настроят срещу Господа.
Бог, който изцери слугата на стотникаезичник и даде надеждата и на синовете на езическите народи от Изтока и Запада на седнат на Господнята трапеза, не дава наградата на този, която не я заслужава. Познавайки лукавството на бесовете Господ Иисус Христос се съгласи и им каза идете!, за да изпита гергесинските езичници. Стадото мигом се сурнало във водите на езерото.
“Тъй като по определение Божие, окончателното решение на участта на злите духове ще се даде на страшния съд, пише св. Иоан Златоуст, се допуска бесовете да останат на земята, за да могат чрез борбата с тях хората да усъвършенстват добродетелите си.”
Посланието, което Господ пратил на гергесинците било ясно: не бива човек да се привързва към временното и преходното, защото животът е кратък, както този на свинете пазени от своите пастири, а трябва човекът да се грижи за спасението на вечната си душа.
Да ли гергесинците разбрали това послание? Първите от тях – пастирите, които били свидетели на чудото, побягнали. Те били потресени от станалото и отишли първом в града, където разказали “за всичко и за онова, що се бе случило с хванатите от бяс” (Мат. 8:34). Ако не бяха уверени в силата и могъществото на Спасителя те биха спорили за загубата на повереното им имущество, биха разговаряли с Иисуса, но нещо ги накара да побегнат при себеподобните си – тези, с които споделят нравите на греховния живот. Евангелския текст ни обяснава, че освен за загубата на стадото пастирите разказали и за изцерението на тези, от които цялата околност толкова се страхувала, че избягвала да се изпречва на пътя им.
Гергесинците били обхванати от голям страх, но каква е причината за този страх? Обяснението се съдържа в разказа на пастирите: те разказали първо за всичко, под което се разбира загубата на стадото, защото всъщност срещата на Спасителя с бесноватите съдържа две събития. Първото от тях е изцерението на бесноватите, за което пастирите разказали в последствие.
Колко внимание обърнали гергесинците на прогонването на бесовете се вижда от това, което последвало: “И ето, цял град излезе да посрещне Иисуса и, като Го видяха, молиха Го да си отиде от пределите им” (Мат. 8:34).
Изплашени да не би да претърпят нови щети от други чудеса жителите на този край помолили техният Спасител да си иде!
Те не бяха хора, братя и сестри, на които да благовествуват след столетия! Те видяха изцерените с очите си и присъстваха на изповедта на бесовете и на гибелта на стадото свини. Видяха и повярваха, но решиха, че е по-удобно да живеят без вяра, защото вярата изисква лишения и отричане от преходното!
Какво направи Господ когато видя и чу техния избор? “Тогава Той влезе в един кораб, отплува обратно и пристигна в града Си” (Мат. 9:1)
Така Господ Си отива от всекиго, който не приема спасителната Му жертва и Новия Завет на Спасението.
Братя и сестри,
Колкото и да зависим от храната, питието, облеклото и отношенията с ближните ни, нека това не ни обвързва единствено с грижите за тях. Всичко това идва от Този, Който ни създаде и е доказателство за Неговата грижа за нас – неговите чада. Нека не пропускаме срещата с Него и когато влезем в любовта Му, да не молим да Си отиде от нас!
Амин!
Ставрофорен свещеноиконом Тошко Казакин
© Катедрален храм “Св. Неделя”, София, 2005 година
*************************
За действието на бесовската сила в нашия живот
Архиепископ Серафим (Соболев), проповед в Неделя 23 след Петдесетница, произнесено в руския посолски храм “Св. Николай” в София, 1931 година
Днес на литургията светата Църква ни предложи за поучение евангелското повествование за изцеряването на гадаринския бесноват от Господа. Всяко евангелско повествование съдържа в себе си извор на голяма утеха за нас, немощните, униващи люде, обременени от много грехове и скърби. Можем да кажем дори повече. Всяко евангелско слово е блага, утешителна вест за сърцата ни. Колко много примери има в Православната църква, от апостолско време до наши дни, когато хората са се преобразявали, повлияни от словата на Евангелието, а някои от тях са станали едни от най-великите светила на света, както е било с преподобните Антоний Велики, Ефрем Сирин, с преподобномъченица Евдокия и мнозина други Божии угодници.
Нека със съзнание за спасителното значение на Евангелието за нас да спрем вниманието си, възлюбени в Христа братя и сестри, на онези думи от днешното евангелско четиво, където бесовете молят Иисуса Христа да им позволи да влязат в стадото свине. Господ им позволил, цялото стадо свине загинало и жителите на Гадаринската страна понесли голяма материална загуба.
Какъв спасителен урок, възлюбени, ще можем да извлечем оттук за себе си ние? Най-напред, тези думи от Евангелието ни внушават да не се страхуваме от бесовската сила, защото, както виждаме, без позволение от Господа бесовете не могат да се докоснат не само до хората, но дори и до животните. Затова няма да се страхуваме от бесовете, когато ни нападат и ни причиняват непосредствено или чрез зли хора всевъзможни нещастия. Така, безстрашно, са се отнасяли към бесовете и техните коварни нападения светите люде, например преподобните Антоний Велики, Йоан Рилски и Серафим Саровски. Бесовете са им се явявали явно, пребивали са ги почти до смърт, нанасяйки им страхотни рани. Но те винаги са помнели думите на Христа: Тоя пък род (т.е. бесовският) не излиза, освен с молитва и пост (Мат. 17:21). Затова бесовските козни не са били страшни за тях и те чрез постоянна молитва и въздържание са излизали победители от тежката борба с бесовете.
Наистина нас бесовете не ни нападат така явно и свирепо. Св. Серафим казва, че дори само техният вид би могъл да се окаже смъртоносен за нас. Затова те се въоръжават срещу ни предимно вътрешно, посредством страстите, а именно: чрез гордостта, тщеславието, злобата, осъждането, завистта, сребролюбието, невъздържанието, блуда, скръбта и унинието. Тук демоните така ни пакостят, че повечето хора не могат да издържат нападенията им и погиват навеки. Трябва и ние както светиите да се борим с тези бесовски нападения чрез постоянна молитва и пост и да помним, че бесовете без Божието позволение няма да посмеят да се докоснат до нас, че те са силни единствено поради нашата слабост, по-точно поради нашето нежелание да се борим с тях.
Св. отци учат, че демоните най-много се страхуват от три неща: от Тялото и Кръвта Христови, от богоявленската вода и от кръстния знак. Затова ще се причастяваме по-често, но ще се причастяваме достойно, т.е. с истинско покаяние, по-често ще пием богоявленска вода и ще се поръсваме с нея и, накрая, винаги ще се молим със съкрушено сърце и ще се ограждаме с кръстния знак. И тогава не ние ще се страхуваме от бесовете, а бесовете ще се страхуват от нас, защото, намирайки се в благодатно единение с Христа, ще имаме у себе си извор на несъкрушима сила и божествена радост.
В споменатите евангелски слова има, възлюбени в Христа братя и сестри, и едно друго спасително за нас поучение. Щом без Божията воля демоните не са могли да влязат в свинете и да ги погубят, значи ясно е, че когато те причиняват нещастия на хората, имат за това Божието съизволение. Господ, за благите цели на Своя божествен промисъл, допуска да се случват в живота ни или непосредствено от бесовете, или чрез зли хора, всевъзможни изкушения и нападения. Бог е допуснал дори Неговият Единороден Син да изпита такова нападение по време на изкушението Му от дявола в пустинята, а също така, когато книжниците и фарисеите, въоръжени срещу Него с дяволската злоба, искали да Го убият с камъни, а накрая Го разпънали. Всички тези нападения обаче завършили с възкръсването на Христос – с пълно поражение за дявола.
Също с такава блага цел Господ е допускал и допуска нападения от дявола и в живота на Своите истински ученици: на апостолите, на мъчениците и на всички светии. Колкото повече зло претърпявали те от дявола, толкова повече благодат получавали от Бога и се увенчавали с неувяхваща слава.
Господ допуска дяволът да напада и нас, грешните люде, чрез всевъзможни скърби и нещастия, но отново с благата цел – да ни очисти от греховете и още на земята да ни изпрати Своята неописуема милост, а след гроба да ни удостои с Небесното Си Царство. Затова няма да се смятаме изоставени от Бога, когато Той ни праща скърби. Напротив, ще се считаме за нещастни, ако Господ ни оставя без наказание, помнейки Божиите думи: когото Господ обича, него наказва. (Притч. 3:12)
Такова отношение, впрочем, към личните ни нещастия ще се появи у нас едва тогава, когато започнем да подражаваме на светиите по изтърпяването на всевъзможните бедствия, които са били толкова много в техния живот. Обикновено ние смятаме, че виновниците за всички наши беди са другите хора. Благодарение на подобно отношение към своите скърби си спечелваме врагове, скърбите още повече се увеличават и животът ни се превръща в непрестанна мъка. Божиите угодници не са постъпвали така. За своите скърби те са обвинявали не хората, а бесовете. По-точно казано, те и бесовете не са обвинявали, при всичките им нападения, а единствено самите себе си и са смятали, че всичко скръбно им се изпраща от Бога заради техните собствени грехове. Затова те винаги се молели, винаги се съкрушавали и плачели. Заради самоосъждането, заради смирението им Господ ги утешавал със Своята дивна благодат и ги прославил със Своята слава.
Нека и ние да постъпваме така при всички наши бедствия, мислейки, че причината за тях са собствените ни грехове. Тогава ще получим от Бога благодат и мощно застъпничество.
Ето какви поучителни уроци съдържат разгледаните от нас евангелски слова. Помнейки тези слова, мои възлюбени в Христа чеда, няма да се страхуваме от бесовската сила, която усърдно се старае чрез скърбите да ни откъсне от Бога и да ни погуби навеки. Нека само винаги да пребиваваме в молитва, пост и покаяние и да се ползваме от всички благодатни средства, които св. Църква ни предлага за наше спасение. Нека винаги да помним, че всички нещастия ни се случват по Божия воля за наше добро. Нека никога да не обвиняваме за тях своите ближни, а да виним и да осъждаме единствено самите себе си, и тогава за нас ще се сбъднат думите на Христа: който се смири, ще бъде въздигнат. (Мат. 23:12) Заради нашето смирение Господ ще ни въздигне до радостното общение със Себе Си, ще ни освободи от бесовската власт още в земния живот, а също и след смъртта, при въздушните митарства, и ще ни направи участници на Своето Царство с цялото му неописуемо блаженство. Него да удостои Господ всеки от нас да достигне, заради молитвите на Богородица и на всички светии. Амин.
Брой 14 за 2004 година
************************
“Имя им легион” (“името им е легион”)
Иво Братанов
“Фразеологизмът “имя им легион”, употребяван в българския книжовен език, означава много са, в голямо количество са и възниква от църковнославянския превод на Библията. Със същото значение в нашия език се използва и българският превод на фразеологизма (“името им е легион”). В предложената статия ще се спрем накратко върху произхода на този израз.
В синоптическите евангелия е засвидетелстван случай, в който Господ Иисус Христос изгонва множество бесове от двама души (Матей 8:28-34; Марк 5:1-20 ; Лука 8:26-39). Спасителят заедно с учениците Си напуска град Капернаум*, намиращ се на северозападния бряг на Галилейското (Тивериадското) езеро, и с кораб преминава на другия бряг на езерото – в Гадаринската страна.
В Мат. 8:28 тази област е наречена Гергесинска, а в Марк 5:1 и в Лука 8:26 – Гадаринска. Между двете имена няма никакво противоречие. Св. апостол и евангелист Матей назовава областта Гергесинска по името на сравнително големия град Гергеса (именуван и Гераса), разположен в Перея, на около 30 км източно от р. Иордан. Градът е включен в състава на Десетоградието (Декаполис) – съюз от 10 града, насочен срещу семитските племена (за него се споменава напр. в Мат. 4:25 и в Марк 7:31). Св. евангелист Марк (Марк 5:1) и св. евангелист Лука (Лука 8:26) наричат областта Гадаринска по името на град Гадара – друг от градовете на Десетоградието. Гадара отстои на около 6-7 км западно от Гергеса. Видно е, че областта може да бъде назована както Гергесинска, така и Гадаринска, защото и двете наименования означават едно и също място.
По отношение на броя на бесноватите съществува разлика между св. повествования на тримата св. евангелисти. Св. апостол и евангелист Матей пише за двама бесни (Мат 8:28), а св. евангелист Марк и Лука – за един (Марк 5:2-8, 15-16, 18-20; Лука 8:27-30, 33, 35-36, 38-39). Но и в този случай няма противоречие между св. писатели. Навярно с особена свирепост се отличава единият от двамата беснуващи и тъкмо той е по-опасен за жителите на онази страна. Затова св. евангелисти Марк и Лука говорят за един бесен. Св. апостол и евангелист Матей спира вниманието си върху числото на обзетите от бяс, без обаче да различава тези хора по степен на болезненост. Вероятно единият от бесните е зависим изцяло от другия и затова двамата могат да живеят заедно.
Разказът на св. апостол и евангелист Матей е по-кратък по отношение на останалите детайли от разказите на другите двама св. евангелисти. В Мат. 8:28 се посочва, че бесните излизат от гробищата и са “тъй свирепи, че никой не смееше да минава по тоя път”. Св. евангелист Марк излага и други подробности: бесният живее в гробищата; никой не може да го върже дори и с вериги, защото болният многократно е бил окован с окови и с вериги, но е разкъсвал веригите и е счупвал оковите; никой не може да го укроти; непрекъснато, нощем и денем, по хълмовете и по гробищата вика и се удря с камъни (Марк 5:3-5). В Лука 8:27 се допълва, че този човек “не обличаше дреха и в къща не живееше”. След изцеряването обаче, бившият бесен е седнал при нозете на Спасителя, облечен е и е със здрав ум (Марк. 5:15; Лука 8:35).
У болните има множество бесове. Когато Господ Иисус Христос пита: “как ти е името?” (Марк 5:9; Лука 8:30), нечистият дух отговаря: “легион” (Марк 5:9; Лука 8:30). Легионът (лат. legoi) е римска войскова единица, чийто числен състав в различните времена се променя – от 3300 до 6300 войници.”
*************************
Слово за свинете
Евангелският епизод за гадаринския бесноват се съдържа в три Евангелия и се чете три пъти в годината. Две от четенията са по време на светата Литургия, следователно то е от първостепенна важност за Църквата. Нека го прочетем заедно.
Четивото започва така: „И преплуваха в Гадаринската страна, която е срещу Галилея.“ (Лука 8,26). „Гадаринската страна“ е местност около град Гадара. Днес за този град разказват само обширните развалини Ум-Кейс, принадлежащи на древната Гадара. До Гадара се намира град Гергеса, споменат от свети апостол и евангелист Матей в същата история за бесноватия (Мат. 8,28). Останките на Гергеса са още по-красиви и многобройни. Руините на три храма, двата величествени мраморни амфитеатъра и множеството колони и до днес говорят за богатството на тези градове. Повечето от тези сгради са построени след римското завоевание през 63 година, но и по време на проповедта на Христос те са процъфтявали.
Гробниците на Гадарин, в които се е криел бесноватият, са пещери, изсечени във варовиков грунд. Малцината съвременни жители на Ум-Кейс и до днес го използват за нуждите си. Гадара е на разстояние 15 километра от Генисаретското езеро, затова и съществуват хипотези, че библейският Гадарин е съвсем друг град. Трудно е да се каже дали това е вярно, но в Евангелието се говори не за “град Гадарин“, а за „Гадаринска страна“, което може да означава предградие, но може да указва и само посока. Още повече, че самото Евангелие говори, че човекът е гонен от бесове в „пустинята“ (ср. Лука 8,29) – тоест в ненаселени пущинаци.
На кого приличат невярващите, щом дори бесовете се покланят на Бога?
Първото, което ни удивява в това повествование, е срещата на Христос с бесноватия. Обсебеният от бесове не е избягал в ужас от Господа, а щом го видял, се приближил и се поклонил (ср. Марк. 5,6). Творението с трепет се покланя на Твореца, даже такова творение, отпаднало от волята на Твореца… Тогава на кого приличат невярващите, щом дори бесовете се покланят на Бога?
„Иисус го попита: как ти е името? А той отговори и рече: легион ми е името, понеже ние сме много.“ (Марк. 5, 9). „Легион“е римска бойна единица. Как мислите, колко войници са се числили в легиона? В различните времена, различно, но в новозаветните легионът обикновено е наброявал 5-6 хиляди пехотинци и няколко стотин кавалеристи. Внушително!!!
Често ни се случва преди да изядем излишно парче на масата, преди да осъдим някого или да направим нещо ненужно, да ни мине през ума: “Голяма работа, нищо страшно няма да се случи.” Оказва се обаче, че бездната на нашето падение няма край. Както безброй бесове могат да влязат в човешкото тяло, така и душата може да приеме безброй много грехове и да не се насити. Даже стомахът, напълнен без всякаква мярка се бунтува и изхвърля ненужното. Душата не го прави, ние самите трябва да се стремим да я прочистваме. Затова и Господ е сложил предел на нашето земно съществуване.
„И те молеха Иисуса да не им заповядва да идат в бездната“ (Лука 8,31). Добре знаем как завършва всичко: наблизо пасяло голямо стадо свине, бесовете влезли в тях. Евангелист Марко даже съобщава броя им – около две хиляди (ср. Марк. 5,13). Виждаме, че твърдението за „легиона“ съвсем не е преувеличение. Бесовете влезли в свинете и като ненавиждащи с люта ненавист всичко живо, ги удавили в езерото. Можем да си представим какво биха направили нечистите сили с човешкия род, ако Господ не ги възпираше.
Оттук започва най-интересното. Пастирите, видели случилото се изтичали в града и разказали на всички. „И целият народ от Гадаринската околност Го молеше да си отиде от тях; понеже бяха обвзети от голям страх. Той влезе в кораба и се завърна.“ (Лука 8, 37).
Удивително явление! Току-що е извършено велико чудо: страшният и неукротим бесноват, който плашел целия град, е изцелен. Той седи, гледа смислено и отговаря на въпроси. До него се намира явно неземен Човек, който го е излекувал, за Него гадаринците вече са чували. И те Го молят да си тръгне от техния град!
Какво става? Нима няма повече болни, разслабени, прокажени, на които е нужен лечител за телесата им, нима няма повече митари и грешници? Или може би всичко се свежда до свинете?
Представете си, че отглеждате няколко прасенца за продажба. В Гадарин явно това са правили, евреите не ядат свинско, а по-голямата част от населението по бреговете на Генисаретското езеро е била юдейска. Очевидно е, че те са продавали свинското месо на езичниците, в частност на римляните. И така – отглеждате си вие няколко прасенца. Познавачите знаят, че печалбата в свиневъдството се появява, когато се отглеждат не по-малко от шест глави. Тоест, вие вече сте закупили шест малки прасенца, с голям труд сте ги отгледали и вече радостно пресмятате печалбата от продажбата им. Изведнъж се появява Някой, който изцелява лудия бездомник, но за сметка на вашите вече отгледани прасенца, които се оказват на дъното на езерото. Няма що – голямо „чудо“!
Има няколко тълкувания на тази притча, които коренно си противоречат. Например Блажени Йероним (Стридонски) пише: „Това, че те Го молят да напусне региона им, не е от гордост, както някои твърдят, а от смирение, понеже се смятат за недостойни за присъствието на Господа. Подобно на Петър, паднал в нозете на Спасителя по време на улова на риба: „Иди си от мене, Господи, понеже аз съм грешен човек.“ (Лука 5:8). Но в тази ситуация не можем да се съгласим с блажения Йероним: свети Петър е казал това, но е последвал Господа, разбирайки, че Той има думи за вечен живот (Йоан 6:68). Тук ние виждаме нещо различно. На нашата ситуация повече подхожда тълкуването на блажения Теофилакт Охридски: „Поразените от чудото жители на града излезли да посрещнат Иисус. Узнавайки подробностите, те още повече се уплашили. Затова и са молили Иисус да си тръгне. Те се страхували да не се случи нещо още по-лошо. Изгубвайки свинете и съжалявайки за загубата им те се отказали и от присъствието на Господа“.
Действително, ако Този Пророк, без да влиза в града нанася такива загуби, то какво ли ще се случи, ако влезе в самия град? Чудесен „пророк“! Толкова пари и усилия, изгубени напразно и защо? Заради изцеляването на един „маргинален елемент.“
Именно тази логика е била присъща на целия юдейски елит – те очаквали появата на земния цар със слава, който да върне могъществото на целия Израил и благосъстоянието на всеки израилтянин в частност. Само от такъв ъгъл можем да обясним тяхното странно поведение. Св. Йоан Златоуст пише: „А че жителите на този град са се намирали в състояние на безчувствие е видно от края на случилото се. Вместо да Му се поклонят и да се удивят на Неговото могъщество, те Го отпратили и Го помолили да напусне земите им“.
Самите ние често приличаме на неразумните и алчни гадарини
Този последен урок е най-важният в Евангелското четиво, защото много често ние се превръщаме в неразумни и алчни гадарини, без дори да го забелязваме, продължавайки да водим уж истински църковен живот.
Колко пъти Христос ни е посрещал със Своята благодат и колко пъти ние, като гадарините, сме Му казвали: „Не, Господи, днес не мога да Те приема. Днес ще гледам филм, ще отида на гости, ще обиколя магазините, или просто ще си почивам. Влез ми в положението, ела утре! Утре ще Ти прочета акатист, ще се помоля за болните си приятели, ще почета от Евангелието. А, утре е сряда, ще постя. Е, ако не се получи утре, ще го направя в петък, още по-добре в края на седмицата, тогава ще благодаря на Бога за благополучната седмица+. По този начин с всеки изминал ден все по-здраво ни засмуква блатото на суетата и духовната леност. Толкова са ни скъпи нашите прасенца, които отглеждаме с такава любов в сърцето си и така не ни се иска да се разделяме с тях, че сме готови да ги разменим с Божествената благодат.
Господ е въплъщение на смирението. Той ще ни послуша, както тогава е послушал евангелските свиневъди и ще си отиде от нашите ширини. Разбира се, след това от нашия собствен Гадарин ще останат само купчина жалки руини. | http://www.pravoslavie.ru
Превод: презвитера Жанета Дилкова-Дановска
*****************************
Понеделник Рим. 16:17-24. Ев. Мат. 13:10-23.
Вторник 1Кор. 1:1-9. Ев. Мат. 13:24-30.
Сряда 1Кор. 2:9-3:8. Ев. Мат. 13:31-36.
Четвъртък 1Кор. 3:18-23. Ев. Мат. 13:36-43.
Петък 1Кор. 4:5-8. Ев. Мат. 13:44-54.
Събота Рим. 9:1-5. Ев. Мат. 9:18-26.
*******************
Недела – на Утрената
36. Додека тие уште зборуваа за тоа, Сам Исус застана среде нив и им рече: „Мир вам!”
37. А тие, така збунети и уплашени, помислија оти гледаат дух.
38. Но Он им рече: „Што се плашите и зошто такви мисли влегуваат во срцата ваши?
39. Видете ги рацете Мои и нозете Мои: Јас сум Истиот; допрете се до Мене и гледајте; зашто духот нема тело и коски, а, како што гледате, Јас имам.”
40. А кога го рече тоа, им ги покажа рацете и нозете.
41. Но, додека тие од радост уште не веруваа и се чудеа, Он им рече: „Имате ли овде нешто за јадење?”
42. Тие Му дадоа парче риба печена и мед со саќе.
43. И кога зеде, јадеше пред нив.
44. Па им рече: „Ете, тоа е она за што ви зборував уште додека бев со вас, оти треба да се исполни сè што е напишано за Мене во Законот Мојсеев и кај Пророците, и во Псалмите.”
45. Тогаш им го отвори умот за да ги разбираат Писмата,
46. и им рече: „Така е напишано и така требаше да пострада Христос и да воскресне од мртвите на третиот ден,
47. и да биде проповедано во Неговото име и покајание и проштавање на гревовите кај сите народи, почнувајќи од Ерусалим;
48. а вие сте сведоци за ова.
49. И ете, Јас ќе го испратам врз вас ветувањето од Мојот Отец; а вие останете во градот Ерусалим, дури не се облечете во сила одозгора.”
50. И ги изведе надвор во Витанија, па кога ги подигна рацете, ги благослови.
51. И кога ги благословуваше, се оддели од нив и се вознесе на небото;
52. тие Му се поклонија и се вратија во Ерусалим со голема радост.
53. И беа постојано во храмот, каде што Го прославуваа и благословуваа Бога. Амин!
*********
Недела – на Литургија
6. Според дадената благодат имаме разни дарови: ако е до пророштво, тогаш нека биде според верата;
7. служба ли, нека служи; учител ли е – нека учи;
8. наставник ли е – нека утешува; дарител ли, нека дарува; управител ли е, нека управува; кој што прави, нека го врши тоа со добра волја.
9. Љубовта нека не биде лицемерна; +отстранувајте се од злото, прилепувајте се кон доброто;
10. еден спрема друг бидете љубезни со братска љубов: натпреварувајте се +во почитувањето еден кон друг.
11. Во усрдноста да не сте мрзливи; духот да ви биде пламенен; служете Му на Господа;
12. бидете радосни во надежта; во маката бидете трпеливи, а во молитвата постојани;
13. помагајте им на светиите во нивните нужди; трудете се да бидете гостопримливи;
14. благословувајте ги оние што ве гонат; благословувајте ги, но не и да ги колнете.
****
1. Тогаш Он влезе во еден кораб, се врати назад и пристигна, во својот град.
2. И ете, донесоа при Него еден фатен, положен на постела. Па кога ја виде Исус нивната вера, на фатениот му рече: „Не плаши се чедо! Ти се простуваат гревовите твои!”
3. Тогаш некои од книжниците рекоа во себе: „Овој богохулствува.”
4. А Исус, штом ги разбра мислите нивни, рече: „Зошто мислите лошо во срцата ваши?
5. Или, што е полесно? Да кажам: »Ти се простуваат гревовите твои!« или да кажам: »Стани и оди!«?
6. Но за да знаете дека Синот Човечки има власт на земјата да проштава гревови.” Тогаш му рече на фатениот: „Стани, земи си ја постелата и оди си дома!”
7. И тој стана, ја зеде постелата своја и си отиде дома.
8. А народот, кога го виде тоа, се зачуди и Го прослави Бога, Кој им дал таква власт на луѓето.
****
Понеделник –
17. Ве молам, браќа, пазете се од оние, кои предизивикуваат расцепи и соблазни против учењето, кое сте го научиле, и клонете се од нив!
18. Зашто таквите не Му служат на нашиот Господ Исус Христос, туку на стомакот свој, и со слатки и ласкави зборови ги измамуваат срцата на простодушните.
19. Вашата послушност во верата на сите им е позната: затоа јас се радувам за вас, но сакам да бидете мудри во доброто и прости во злото.
20. А Бог на мирот наскоро ќе го сотре сатаната под нозете ваши. Благодатта на нашиот Господ Исус Христос нека биде се вас. Амин!
21. Ве поздравуваат мојот сотрудник Тимотеј, и моите сродници Луциј, Јасон и +Сосипатар.
22. Ве поздравувам во Господа и јас Терциј, кој го напиша ова послание.
23. Ве поздравува Гај, мој и на целата црква домаќин. Ве поздравува +Ераст, градскиот благајник и братот Кварт.
24. Благодатта на нашиот Господ Исус Христос нека биде со сите вас. Амин!
****
10. И кога се приближија до Него учениците, Му рекоа: „Зошто во параболи им зборуваш?”
11. А Он им одговори и рече: „Зашто вам ви е дадено да ги знаете тајните на царството небесно, а ним не им е дадено.
12. Оти, кој има ќе му се даде и ќе му се преумножи; а кој нема, ќе му се земе и она што го има;
13. Затоа им зборувам во параболи, оти гледаат и не виѓаваат; слушаат и не чујат, ниту, пак, разбираат;
14. и над нив се исполнува пророкувањето на Исаија, кое вели: »Со уши ќе чуете и нема да разберете, со очи ќе гледате и нема да видите;
15. срцето на овие луѓе закоравело, и со ушите тешко слушаат; и ги затвориле очите свои да не би некогаш со очите да видат и со ушите да чујат и со срцето да разберат, та да не се покајат и да не ги исцелам.«
16. Вашите, пак, очи се блажени, оти гледаат, и ушите ваши – бидејќи слушаат;
17. зашто, вистина, ви велам: многу пророци и праведници сакаа да видат што гледате вие, и не видоа, и да чујат што слушате вие, и не чуја.
18. Вие, пак, чујте ја параболата за сејачот:
19. при секого, што го слуша словото за царството и не го разбира, доаѓа лукавиот и го граби посеаното во срцето негово; ете, тоа означува посеаното покрај патот.
20. А посеаното на камен е оној, што го слуша словото и веднаш со радост го прима;
21. но нема во себе корен и е непостојан: настане ли жалост или гонење заради словото, веднаш се соблазнува.
22. Посеаното, пак, во трње е оној што го слуша словото, но грижите од овој свет и примамливото богатство го задушуваат словото и тоа останува без род.
23. А посеаното на добра земја е оној, што го слуша словото и го разбира, и дава плод: еден сто, друг шеесет, а друг триесет.”
****
Вторник –
1. Од Павла, повиканиот апостол на Исуса Христа по волјата Божја, и од братот Состен –
2. до црквата Божја во Коринт, до осветените во Исуса Христа, до повиканите светии, заедно со сите оние, кои го призовуваат името на нашиот Господ Исус Христос на секое место, на нивно и на наше.
3. Да имате благодат и мир од нашиот Бог Отец и од Господа Исуса Христа!
4. Секогаш Му благодарам на Бога за вас поради даруваната ви во Христа Исуса Божја благодат,
5. зашто преку Него се обогативте со сè, во секое слово и во секое знаење,
6. откако се утврди во вас Христовото сведоштво,
7. така што да не се лишавате од никаков дар, вие, што го очекувате откровението на нашиот Господ Исус Христос,
8. Кој ќе ве утврди и до самиот крај, за да бидете +беспрекорни во денот на нашиот Господ
Исус Христос.
9. Верен е Бог, преку Кого сте повикани за општење со Неговиот Син Исус Христос, нашиот Господ.
****
24. И друга парабола им кажа, велејќи: „Царството небесно прилега на човек, што посеал добро семе на својата нива;
25. но, кога спиеја луѓето, дојде неговиот непријател и посеа меѓу житото какол, па си отиде.
26. А кога израсна растението и донесе плод, тогаш се појави и каколот.
27. И кога дојдоа слугите на стопанот, му рекоа: »Господаре, нели добро семе посеа на нивата своја? Од каде сега, пак, овој какол во неа?«
28. А он им рече: »Човек непријател го прави тоа.« Слугите, пак, му рекоа: »Сакаш ли да одиме и да го исплевиме?«
29. Но тој им рече: »Не, да не би, корнејќи го каколот, да искорнете заедно со него и жито;
30. оставете нека расте и едното и другото заедно, до жетвата; а по жетвата ќе им кажам на жетварите: соберете го најнапред каколот и врзете го во снопови, за да се изгори; а житото приберете го во мојата житница«.”
****
Среда –
9. Но, како што е напишано: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го сакаат.”
10. А нам, пак, ни го откри тоа Бог преку Својот Дух, зашто Духот испитува сè, па дури и
длабините Божји.
11. Бидејќи, кој човек знае, што има во човекот, освен човечкиот дух, кој живее во него? Па така, и Божјото не го знае никој, освен Божјиот Дух.
12. Но ние не го примивме духот од овој свет, туку Духот, Кој иде од Бога, за да го знаеме она, што ни е дарувано од Бога;
13. па тоа и го проповедаме не со зборови, научени од човечка мудрост, туку научени од Светиот Дух: толкувајќи го она што е духовно на духовни луѓе.
14. Душевниот човек не го прима она, што е од Божјиот Дух; за него тоа е безумство; и не може да го разбере, оти треба духовно да се испита.
15. Духовниот, пак, човек испитува сè, а него никој не го испитува.
16. Зашто, кој го познал умот Господов, та да го објасни? А ние имаме ум Христов.
3. Укор поради неслогата и поради учителите кои се само слуги Божји. Темел на спасението е Исус Христос.
1. Јас, браќа, не можев да ви зборувам како на духовни, туку како на телесни, како на младенци во Христа.
2. Со млеко ве напоив, а не со јадење, оти уште не можевте да го примите, а и сега уште не можете.
3. бидејќи уште сте телесни. И навистина, штом помеѓу вас има завист,кавга и неслога,не сте ли телесни и не живеете ли како обични луѓе?
4. Оти, кога еден зборува: „Јас сум Павлов”, а друг: „Јас сум Аполосов”, не сте ли телесни?
5. Кој е, пак, Павле, а кој Аполос? Не се ли тие слуги, преку кои вие поверувавте, и тоа според она, колку кому Господ му дал?
6. Јас посадив, Аполос поли, но Бог направи да израсте.
7. Затоа, ниту оној, кој сади, е нешто, ниту, пак, оној, што полива, а сè е Бог, Кој прави да израсте.
8. Кој сади и кој полива се еднакви; но секој ќе ја добие својата награда според својот труд.
****
31. И друга парабола им кажа, кога рече: „Царството небесно прилега на зрно синапово, кое човек го зема и посеа на нивата своја;
32. тоа е најмало од сите семиња, но, кога ќе израсне, поголемо е од сите растенија, па станува дури и дрво – така што птиците небески долетуваат и застануваат на неговите гранки.”
33. И друга парабола им кажа: „Царството небесно прилега на квас, што го зема жена и го клава во три мери брашно, дури не скисне сето.”
34. Сето ова му го зборуваше Исус на народот во параболи и без приказни не им говореше ништо;
35. за да се исполни реченото преку пророкот кој вели: »Со параболи ќе ја отворам устата Своја; ќе ги искажам тајните од создавањето на светот«.
36. Тогаш Исус го остави народот и влезе во една куќа. А учениците се приближија до Него и Му рекоа: „Протолкувај ни ја параболата за каколот на нивата!”
****
Четврток –
18. Никој нека не се лаже; ако некој од вас мисли дека е мудар во овој свет, нека стане безумен, за да биде мудар.
19. Зашто мудроста од овој свет е безумство пред Бога, како што е напишано: „Он ги фаќа мудрите во нивното лукавство.”
20. И пак: „Господ знае дека помислите на мудрите се суетни.”
21. И така, никој нека не се фали со луѓе, бидејќи сè е ваше:
22. било Павле или Аполос, или Кифа, било светот или животот, или смртта, било сегашното или идното, – сè е ваше;
23. вие, пак, сте Христови, а Христос – Божји.
****
36. Тогаш Исус го остави народот и влезе во една куќа. А учениците се приближија до Него и Му рекоа: „Протолкувај ни ја параболата за каколот на нивата!”
37. А Он им одговори и рече: „Сејачот на доброто семе е Синот Човечки;
38. нивата е овој свет; доброто семе, тоа се синовите на царството, а каколот – синовите на лукавиот;
39. непријателот, пак, што го посеа, е ѓаволот; жетвата е свршетокот на светот, а жетварите се ангелите.
40. И така, како што се собира плевата и се гори во оган, така ќе биде и при свршетокот на овој свет;
41. ќе испрати Синот Човечки Свои ангели и ќе ги соберат сите соблазни од Неговото царство, и оние што вршат незаконски дела,
42. и ќе ги фрлат во жарена печка; таму ќе биде плач и крцкање со заби.
43. Тогаш праведниците ќе светнат како сонце во царството на нивниот Отец. Кој има уши да слуша, нека чуе!
****
Петок –
5. Затоа, пак, не судете ништо пред време, додека не дојде Господ, Кој ќе ги изнесе на видело тајните на мракот и ќе ги објави намерите на срцата; и тогаш пофалбата на секого ќе му биде од Бога.
6. Ова го направив, браќа, кон себеси и кон Аполос заради вас, за да се научите од нас да не мудрувате повеќе од она, што е напишано, и да не се гордеете еден пред друг поради некого.
7. Оти, кој ти дава предимство? Што имаш, што не си добил? А штом си примил, зошто се фалиш, како да не си примил?
8. Презаситени сте веќе, се збогативте веќе и се зацаривте без нас; камо да се бевте зацариле, та и ние да царуваме со вас!
****
44. Царството небесно прилега уште и на драгоценост, сокриена во нива, која ја нашол човек и прикрил, па, од радост за неа, отишол и продал сè што имал, и ја купил таа нива.
45. Царството небесно прилега и на трговец, кој бара убави бисери;
46. па, штом најде едно зрно скапоцен бисер, оди и продава сè што има и го купува.
47. Царството небесно прилега, исто така, и на мрежа, која се фрла во морето и уловува секакви риби:
48. и кога ќе се наполни, ја извлекуваат на брегот и седнуваат, па добрите риби ги собираат во садови, а лошите ги фрлаат.
49. Така ќе биде и при свршетокот на светот: ќе излезат ангелите и ќе ги одделат лошите од праведните.
50. и ќе ги фрлат во вжарена печка: таму ќе биде плач и крцкање со заби.”
51. И ги праша Исус: „Дали го разбравте сево ова?” Тие Му одговорија: „Да, Господи!”
52. А Он им рече: „Затоа секој книжник, кој се научил за царството небесно, прилега на домаќин што изнесува од своето сокровиште ново и старо.”
53. И, откако ги кажа Исус овие параболи, си замина оттаму.
54. А штом дојде во својот роден крај, го поучуваше народот во синагогите нивни. И сите се чудеа и велеа: „Од каде при Него ваква премудрост и сили?
****
Сабота –
1. Ви зборувам вистина во името на Христа, не лажам – тоа го сведочи мојата совест преку Светиот Дух,
2. дека ми е многу жал и срцето ме боли постојано;
3. оти повеќе би сакал јас да бидам одвоен од Христа за браќата свои, моите сродници, по плот,
4. кои се Израилци, на +кои и им припаѓа посинувањето и славата и заветите и Законот, и службата кон Бога и ветувањата;
5. нивни се и оците, од нив по плот е и Христос, +Кој е Бог над сите, благословен во веки. Амин!
****
18. Додека Он им говореше за тоа, ете некаков началник се приближи до Него, Му се клањаше и велеше: „Ќерка ми умре сега; туку дојди, положи ја раката Своја над неа и таа ќе оживее.”
19. И како стана Исус, тргна по него, заедно со учениците свои.
20. И ете, една жена, која беше страдала дванаесет години од крвотечение, се приближи одзади и се допре до крајот на облеката Негова.
21. Зашто си велеше: „Само ако се допрам до облеката Негова, ќе оздравам.”
22. А Исус, штом се заврте и ја виде, рече: „Не плаши се, ќерко, верата твоја те спаси!” И оздраве жената во тој час.
23. И кога дојде Исус во куќата на началникот и ги виде свирачите и народот збунети,
24. им рече: „Излезете надвор, зашто девојката не е умрена, туку спие.” А тие Му се потсмеваа.
25. Но штом го истера народот, Он влезе, ја фати момата за рака и таа стана.
26. И се расчу тоа по целиот тој крај.
*****
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на православието
(прв дел)
Што е православна цивилизација? Дали е тоа цивилизација во онаа смисла во која се подразбира Западната цивилизација? Не, Православието не е цивилизација, и покрај тоа што Тојнби употребува термин „православна цивилизација“. Секако дека во Православието постојат претпоставки за создавање цивилизација, меѓутоа Православието не е цивилизација. Зошто? Затоа што Православието е наука, и тоа медицинска наука, според денешните критериуми. Но не е цивилизација. Православието не е ни политички или социјален систем, затоа што неговата грижа е спасението на човекот. Всушност Православието се темели врз овие две вистини: „Логосот стана тело“ (Јован 1, 14) и „Во адот нема покајание“. Православието не е ниту религија, како што постојат други религии. Тука постои еден единствен феномен, кој го нема во другите религии и тоа е она што го одвојува Православието од нив. Тоа се: антрополошкиот и терапевтскиот феномен. Православието е всушност терапевтски метод кој ја исцелува човековата личност.
Вистинскиот лекар се грижи за исцелувањето на сите болни, без исклучок. Не прави селекција меѓу оние кои бараат исцеление. Не го интересира нивниот социјален статус, образовно ниво или морално однесување. Вистинскиот лекар гледа само тоа дали човекот што му доаѓа е болен или не. Доколку е болен, тогаш тој води грижа и се обидува да го исцели од болеста. Должен е да го исцели. Во православното предание имаме и нешто многу повеќе од ова.
Бог ги љуби не само светителите, туку сите луѓе, без исклучок. Ги љуби сите грешници, па дури и самиот ѓавол. Бог сака сите да ги спаси, односно исцели. Сака, но не може да ги исцели сите, бидејќи не сите сакаат да се исцелат. Опитот на обожените луѓе, односно на оние кои достигнале до боговидение го потврдува фактот дека Бог е љубов и дека сака да ги исцели сите луѓе и сите подеднакво ги љуби.
Меѓутоа Бог не може да ги исцели сите, бидејќи не врши насилство врз човековата волја. Бог го почитува и го љуби човекот, но не може да го исцели на сила. Ги исцелува само оние кои сакаат да се исцелат и кои го бараат тоа од Него. Обично, кога некој има телесна или душевна болест, тој своеволно, а не принудно оди на лекар за да се излечи. Така е и во православниот терапевтски метод. Треба човек самиот, без принуда и притисок, слободно да пристапи кон Црквата, кај оние кои имаат просветление и опит и кои го поседуваат терапевтскиот метод на православното предание. На тие луѓе треба да им биде послушен за да најде исцеление.
Општествена цел на православието
Човекот живее во општество и треба да дејствува како здрава единка. Исцелението на умствената енергија на човековата душа, извршено до крај, автоматски создава душевно здрав човек, кој е подготвен општествено да делува во сите сегменти. Оној кој е исцелен, тој автоматски, преќутно, бива хиротонисан за лекар за другите неисцелени. Медицинската наука која се нарекува Православие се разликува од другите науки по тоа што исцелениот автоматски станува терапевт. Примената на терапевтскиот метод врз себеси станува средство за исцеление на другите. Затоа не може да се замисли човек кој е исцелен, а да нема духовни деца, односно други луѓе во духовна зависност од него, кои тој ги советува и раководи кон исцелението.
Во древната Црква немало официјален или конкретен терапевт, секој христијанин бил терапевт. Тоа било мисијата на древната Црква. Но таа мисија не е исто што и мисијата на денешната Црква, која што многу често се состои во рекламирање на нашите убави догми или на нашето богослужбено предание, како да се тоа производи за продажба… на пр. велиме: „Погледнете, ние ги имаме најубавите догми, најубавото богослужење, најубавото пеење, најубавите одежди и слично, и се обидуваме да ги восхитиме луѓето со нашите жезли, нашите мантии, нашите камилавки за да вршиме мисија“. Секако, мисијата која се врши на овој начин има одредена смисла и извесен успех, но тоа не е автентичната мисија, каква што била онаа на древната Црква.
Денешнава мисија се состои главно во следново: просветлуваме луѓе кои се суеверни, и ги правиме православни христијани, без да се обидуваме да ги исцелиме. Меѓутоа, на тој начин ние само им ја заменуваме претходната догма со нова догма, односно правиме размена на едно суеверие со друго. А тоа е така затоа што кога Православието се пласира на ваков начин, тогаш во што се разликува тоа од суеверието? Кога Православието се пласира како христијанство кое не исцелува, и покрај тоа што негово главно дело е терапијата, тогаш во што тоа се разликува од суеверието?
Постојат христијани на Запад кои имаат догми, прифаќаат одредени Собори. Значи тоа се еретици во чиишто догми, надворешно гледано, не постои толку голема разлика од православните догми. Не постои огромна разлика, како онаа помеѓу христијаните и идолопоклониците. Според тоа, доколку православните догми надворешно немаат голема разлика со догмите на инославните христијани, и ако православното догматско учење, како што се изучува денес кај нас, не е поврзано со терапевтскиот метод на православното предание, тогаш во што тоа се разликува од преданието на инославните? И зошто некој неправославен би поверувал во Православието, а не во некоја друга христијанска догма, кога и двете на начинот на кој се пласираат не се нудат како методи, односно патишта кон исцеление, туку како суеверие?…
Ако православните не се занимаваат со суштинскиот терапевтски метод на очистување на душата од страстите, тогаш во што тие се разликуваат од неправославните? Во догмата? А што да прават со православната догма, кога не ја употребуваат за исцеление на својата душа. На таков начин догмата не им служи за ништо.
Поимот на догмата
Отците на Црквата нагласуваа дека за спасението не е доволна догмата сама по себе. Значи догмата не е она што го спасува човекот. Таа само му го отвора патот на човекот за да стигне до очистување и просветлување. Меѓутоа, без православната догма никој не би можел да стигне до тоа. Без правилна догматска свест, без православната пракса и без православниот литургиски живот, никој не може да стигне до очистување и просветлување. Догмата и литургискиот живот не се средства за достигнување на очистување на душата и просветление, меѓутоа, тие се неопходни претпоставки, неопходни темели за човек да го достигне очистувањето и просветлението. Значи, догмата не е автоматско средство кое само по себе може да нѐ доведе до овие состојби.
Што е состојбата на помирување со Бога
Да ги погледнеме црковните богослужби. Крштението се поистоветува со очистувањето. На самото Крштение му претходи егзорцизмот, односно ослободувањето на човекот од влијанието и правата што врз него ги имале лукавите духови. При Крштението, со трикратното потопување во водата се дава отпуштање на гревовите и се уништуваат енергиите на ѓаволот во човекот. Потоа следи Миропомазанието, кое е состојба на просветлување на човекот со Божјата благодат, односно од енергијата на Светиот Дух.
Во времето на древните христијани, таканаречените новопросветлени, или неофити, откако ќе се крстеле на Велика Сабота и со Миропомазанието го дополнувале првобитното просветление, започнувале пат кон комплетно просветление што временски требало да се совпадни со денот на Педесетница. Значи педесет дена од нивното крштение.
Но во што се состои комплетното просветлување на човекот? Тоа е посета на Светиот Дух во умот, односно во срцето на човекот. Значи, како што на Педесетница станало комплетно просветлување на апостолите со слегувањето на Светиот Дух, така Црквата би сакала ова истото да се случува и во духовниот пат на секој нејзин верник. Целиот процес на катехизација во древната црква завршувал со лична Педесетница, односно посета на Светиот Дух Кој доаѓа и живее во срцето на човекот. Се разбира, ова комплетно просветлување не се случувало кај сите во толку краток временски период, бидејќи не сите ги имале истите предиспозиции.
На денот Педесетница апостолите не само што стекнале комплетно просветлување, туку достигнале и до обожение. Според тоа, штом Педесетница е прототипот на духовното усовршување на човекот, тогаш, значи, целта на секој христијанин е да стигне до обожението, односно да Го види Бога во слава. Ова се случува со сите светии на Црквата. Затоа по празникот Педесетница веднаш се слави празникот на сите Светии, кога го празнуваме споменот на сите обожени светии на Црквата, кои сме повикани да ги подражаваме. Ова е суштината на катихетската структура на Црквата.
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на Православието
(втор дел)
Падот на Адам
Отците велат дека при падот на човекот се помрачил неговиот ум. Се помрачил Адамовиот ум. Отците не се занимаваат со Адам како Адам, туку со умот на Адам. Затоа што Адам направи грев и се помрачи неговиот ум. Тие зборуваат за безумен ум. Секаде во светоотечката книжевност прашањето на падот се гледа во помрачувањето на умот на човекот.
Но како ќе знаеме ние дека човекот паднал? Дали само врз основа на историскиот опит на падот наведен во Светото Писмо? Што всушност значи пад, а што рај? Постојат две светоотечки Преданија во врска со рајот, што св. Јован Дамаскин ги резимира без самиот да зазема став по тоа прашање.
Едното Предание вели дека во рајот умот на човекот бил просветлен. А другото, пак, тврди дека умот на Адам во рајот бил во боговидение. Неговиот рај бил тоа што ја гледал Божјата слава. Александриското Предание, како и Кападокиското (св. Василиј Велики), го застапува ставот дека умот на Адам пред падот бил во боговидение. Антиохиското, пак, Предание (св. Јован Златоуст) вели дека неговиот ум бил само просветлен.
Отците од свој личен опит знаат во што се состои просветлувањето на умот и усвоено е дека во рамките на Преданието просветлувањето на човекот е вселувањето на Светиот Дух во срцето на човекот, при што човекот станува храм на Светиот Дух. Тогаш Самиот Свет Божји Дух дејствува во умот на човекот и го просветлува. Според Антиохиското Предание токму таков бил умот на Адам.
Зошто светиот Јован Дамаскин не зазема никаков став во однос на овие две Преданија? Бидејќи она што го интересирало овој отец на Црквата било да ги изложи двете објаснувања за тоа каков бил умот и дека потоа се помрачил. Но од каде знаеме ние дека умот на Адам се помрачил? Едноставно оттаму што знаеме дека и ние самите сега имаме помрачен ум. Тој помрачен ум бара исцелување. Терапијата се состои во просветлувањето и обожението. Значи, има две фази, а обожението е комплетното исцелување.
Но што значи тоа помрачен ум? Тоа значи дека умствената енергија на човековото срце не дејствува правилно. Умствената енергија почнува да дејствува правилно само тогаш кога човекот ќе мине низ очистувањето и ќе достигне до просветлувањето. По падот умот е помрачен, зашто е полн со помисли, и тие помисли го помрачуваат. Како се случува умот на човекот да се помрачи од помислите? Тоа се случува тогаш кога помислите на разумот ќе слезат во срцето и стануваат помисли на умот. Со други зборови, до помрачување доаѓа кога се јавува конфузија помеѓу разумот и умот. Односно, се јавуваат помисли во умот кои не треба да бидат таму, бидејќи му припаѓаат на разумот. Умот всушност, треба да биде комплетно празен од помисли, за да може во човекот да дојде Светиот Дух, да се всели и да остане во него.
Што е суштината на нашето Православно Предание
Православното Предание нуди метод за исцеление на умот на човекот, односно исцеление на неговата душа. Оваа терапија, како што рековме, има две фази, просветлување и обожение. Обожението, односно боговидението е гаранција за комплетното исцелување. Бидејќи овој терапевтски метод се предава од генерација на генерација, преку луѓе кои достигнале до просветлување и обожение и станале исцелители на другите, тој се нарекува Предание. Не станува збор за обично пренесување на знаење од книги, туку пренесување и наследување на опитот на просветлувањето и опитот на обожението.
Во Стариот Завет состојби на просветлување и обожение имале само патријарсите и пророците на Израилците. Пред пророците биле патријарсите, а пред Мојсеј го имаме Авраам. Но во Стариот Завет читаме дека и до Авраам постои свест за состојбата на просветлување и обожение. Самиот Авраам бил боговидец, односно достигнал до обожение. За периодот пред Авраам, пак, имаме податоци од еврејското предание дека просветление и обожение имало и кај праотците на Авраам, како на пр. кај Ное. Значи ова Предание на просветлување и обожение се пренесува од самиот почеток. Не се појавило туку-така од никаде. Не се појавило одненадеж во XI и XII век пред Христос.
Во Новиот Завет е полесна контролата, бидејќи е ограничено времето на неговото траење. Меѓутоа, Стариот Завет опфаќа околу 1500 год., историја. Во тој период имаме еден ’рбетен столб. Тој ’рбетен столб е Преданието на просветление и обожение, кое се пренесувало од пророк на пророк и ја претставува суштината на Православното Предание. Пренесувањето на овој опит во Стариот Завет се протега хронолошки од Авраам до св. Јован Претеча. Тоа е Преданието на патријарсите и пророците.
Но, и пред овој период, постои оној првиот период, кој се протега од Адам, преку Ное, до Авраам. Денес археолошки е констатирана вистинитоста на наведените настани во Стариот Завет, барем до времето на Мојсеј. Не постои никој кој денес би го оспорувал Стариот Завет како текст од голема историска вредност. Но и пред Мојсеј, па сѐ до периодот на Авраам археолозите имаат пронајдено податоци коишто ја докажуваат вистинитоста на она што во Стариот Завет се наведува, поврзано со личноста на Авраам.
Значи, гледаме дека суштината на Православното Предание не е книгата на Светото Писмо, туку пренесувањето на овој опит на просветлување и обожение од Адам па сѐ до наши дни.
Протопрезвитер Јован Романидис
Суштината на Православието
(III дел)
Православието не е религија
Кај многумина владее мислењето дека Православието е една од многуте религии, која што како своја главна грижа ја има подготовката на членовите на Црквата за живот по смртта, односно да обезбеди место во рајот за секој православен христијанин. Така, се смета дека православната догма нуди плус гаранција, бидејќи е православна. А доколку некој не верува во православната догма, тогаш тоа е причина плус тој човек да оди во адот, освен првичната дека таму би го испратиле неговите лични гревови.
Оние православни христијани кои веруваат дека ова е Православието, тие истото го поврзуваат исклучиво со идниот живот. Па затоа не прават многу работи во овој живот, туку чекаат да умрат за да одат во рајот, кој им следува бидејќи кога живееле биле православни христијани!
Еден друг дел православни христијани се активни во просторот на Црквата и се интересираат не за другиот живот, туку главно за овдешниот живот. Значи се интересираат за тоа на кој начин Православието би им помогнало да живеат добро во овој живот. Таквите православни христијани Му се молат на Бога, ги повикуваат свештениците да им читаат молитви, да извршуваат водосвети, молебни, маслосвети итн., за Бог да им помогне да врват добро во овој живот, да не се разболуваат, да ги изведат на пат своите деца, работите да им одат добро и сл. Според ова гледаме дека тие христијани не се разликуваат многу од верниците на другите религии, бидејќи овие вторите ги прават речиси истите работи.
Од горенаведеното може да се види дека Православието ги има следниве две заеднички точки со другите религии: прво, подготвување на верниците за животот по смртта, за тие да одат во рајот, кој секој си го замислува на свој начин. И второ, грижа со цел христијаните да немаат несреќи, маки, катастрофи, болести, војни и сл., во овој живот. Со други зборови, Бог да им ги средува сите нивни потреби и желби. Така за овие вториве, религијата игра голема улога во нивниот живот, особено во нивниот секојдневен живот.
Меѓутоа, во суштина, кого од горенаведените христијани го интересира дали Бог постои или не постои? Кој од нив Го бара? Всушност, за овие не се ни поставува прашањето дали Бог постои или не, бидејќи подобро би било да постои, за да можеме да Го повикуваме и да Му бараме да ги задоволува нашите потреби, нашите работи да одат добро и да имаме извесен успех во овој живот.
Според тоа гледаме дека човекот има многу силна тенденција да сака да постои Бог, да верува дека постои Бог, бидејќи постоењето на Бог му е потребно за да му го обезбеди сето она што го кажавме. Е сега, штом за човекот е потребно да постои Бог, тогаш значи Бог постои!
Не можеме да знаеме колку луѓе би верувале во Бога, кога човекот не би имал потреба од Бог и кога би можел на некој друг начин да го обезбеди она што Му е потребно за самодоволност во својот живот.
Гледаме дека многумина, кои претходно биле индиферентни во поглед на верата, при крај на животот стануваат религиозни, веројатно поради некој настан што ги исплашил. Значи, поради некаква суеверна предрасуда, тие повеќе не можат да живеат без да ја очекуваат Божјата помош. Од тие причини може да заклучиме дека и самата човекова природа ја помага и поттикнува религиозноста на човекот. И ова не важи само за православните христијани, туку и за сите верници од сите религии. Човековата природа е иста кај сите. Тоа значи дека после падот, човекот, станувајќи помрачен, станува и склон кон суеверие.
Но каде запира суеверието и почнува вистинската вера?
Во врска со ова Отците имаат јасни ставови и јасно учење. Дали има некаква особена полза човекот кој го следи или поточно мисли дека го следи Христовото учење и само оди во црква секоја недела, се причестува редовно, ги повикува свештениците за водосвети, маслосвети и сл., без да се вдлабочува во сето тоа, останувајќи со буквата на Законот, а не во духот на Законот? Од друга страна, пак, дали има некаква полза од Православието оној кој се моли исклучиво за идниот живот, а целосно е незаинтересиран за овдешниот живот? Овие две тенденции кои ги наведовме се претерувања во две спротивни крајности. Тие немаат заедничка оска.
Штом и двете овие тенденции не се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, од Светоотечки аспект, тие се погрешни во однос на она кон кое стремат. Работите се поставуваат на правилна основа само тогаш кога ќе се сконцентрирани околу очистувањето и просветлувањето, и притоа го применуваат православниот светоотечки аскетски метод за стекнување на умствената молитва. Единствената оска која го одржува Православието и која секогаш работите ги поставува на правилна основа е оската: очистување – просветлување – обожение.
Отците не се интересираат само за тоа што ќе се случи со човекот по смртта, туку она што главно ги интересира е што ќе стане со човекот во овој живот. По смртта нема исцеление на умот, па затоа исцелувањето треба да започне уште во овој живот, според исказот „во адот нема покајание“. Затоа православното богословие не е надкосмичко, ниту футуристичко, ниту есхатолошко, туку е чисто внатре-светско. Ова е така затоа што интересот на Православието е за човекот во овој свет, во овој живот, а не по смртта.
Поради која причина се потребни очистувањето и просветлувањето? Дали заради тоа што човекот треба да оди во рајот и да го избегне пеколот? Во што се состои очистувањето и просветлувањето и зошто православните стремат кон нив? За да можеме да дадеме одговор на овие прашања, треба да го имаме основниот клуч: фактот дека од православен богословски аспект, сите луѓе на земјата го имаат истиот крај. Било да е некој православен, будист, хиндуист, агностик, или атеист, или било што друго, тој е назначен да ја види Божјата слава. Ќе ја види Божјата слава при Второто Христово Доаѓање. Значи сите луѓе ќе ја видат Божјата слава, и во тој поглед сите имаат ист крај. Секако, сите ќе ја видат, но со една битна разлика: спасените ќе ја видат како најслатка и невечерна Светлина, а останатите ќе ја видат истата како оган што гори. Тоа дека сите ќе ја видиме Божјата слава, односно Неговата Светлина, е вистинит и очекуван факт, нешто кое ќе се случи сакале ние или не. Меѓутоа доживувањето на таа Светлина ќе биде различно кај едните и другите.
Според тоа, работата на Црквата и на свештениците не е да ни помогнат да ја видиме Божјата слава, тоа ќе биде во секој случај. Делото на Црквата се состои во тоа како секој човек ќе Го види Бога. Значи, делото на Црквата е да им проповеда на луѓето дека постои вистински Бог, дека Бог се открива или како Светлина или како оган што гори, дека сите луѓе при Второто Христово Доаѓање ќе Го видат Бога, па затоа треба да се подготвуваат да Го видат Бога не како оган, туку како Светлина.
Оваа подготовка на членовите на Црквата, како и на сите луѓе кои сакаат да Го видат Бога како Светлина, е во суштина терапевтски метод, кој треба да започне и да заврши во овој живот. Исцелувањето треба да се случи во овој живот, зашто по смртта нема покајание. И овој терапевтски метод е суштината и главната содржина на Православното Предание, па според тоа и главна грижа на Православната Црква. Се состои од следниве три стадиуми на духовно издигнување: очистување од страстите, просветлување со благодатта на Светиот Дух и најпосле обожение, исто така со благодатта на Светиот Дух. Се случува и следново: доколку човек не стигне до состојба барем на делумно просветлување во овој живот, тогаш тој не може да Го види Бога како Светлина ниту во овој, ниту во другиот живот.
Од тука станува јасно дека Отците се интересираат за човекот каков што е денес, во овој момент. Секој човек има потреба од исцеление, и има одговорност пред Бога да го започне тоа дело денес, во овој живот, бидејќи само во овој живот и ќе може. Не може по смртта. Но човекот е оној кој одлучува дали ќе го следи патот на исцелението или не.
Христос рекол: „Јас Сум патот“ (Јован, 14, 6). Пат кон што? Не само кон другиот живот, Христос е најпрво патот во овој живот. Христос е патот кон Неговиот Отец и нашиот Отец. Он му се открива на човекот прво во овој живот и му го покажува патот кон Отецот. И тој пат е Самиот Христос. Доколку човекот не Го види Христос во овој живот барем со умственото сетило, тогаш нема да Го види Отецот, односно Божјата Светлина ниту во другиот живот.
*************
Преподобен Пајсиј Светогорец
Молитва за другите
(I дел)
Се молиме за светот, свесни за својата паднатост
Старче, понекогаш кога ќе видам колку светот страда, не можам да се молам за себе.
-Молитвата што ја твориме за нас самите не ја правиме само за себе, туку таа е неопходна како некаква подготовка за пред Бога да можеме да застанеме пристојно облечени. За да можеш да ја видиш болката на другите луѓе, би требало, на некаков начин, прво себеси да се доведеш во ред. И кога се молиш за себе, длабоко свесен за својата паднатост, тогаш и едно Господи помилуј, што ќе го кажеш за другите, и тоа Господи помолуј ќе има голема сила, бидејќи во себе содржи многу смирение, кое ја привлекува милоста Божја.
Старче, чувствувам потреба многу да се молам за себе, но затоа, пак, ги заборавам другите луѓе.
-Слушај, за да можеме да го соблечеме од себе стариот човек, треба да се молиме за себе. Но кога ќе се разгори божествениот ерос, тогаш човекот се заборава себеси и почнува да се моли за другите. Откако прво ќе се помолиш за себе, сети се на измачените луѓе воопшто и на оние кои се далеку од Бога, како и на упокоените кои не го искористиле своето време што Бог им го дал да Му се приближат, па сега залудно се каат – и кажи ја молитвата: „Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилуј нѐ“. Така во својата молитва, покрај себе ќе ги вклучиш и сите оние кои од тебе побарале да се молиш за нив, а и целиот свет.
Ме трогнува, Старче, човечкото страдање, но немам смелост да барам од Бога помош. Помислата ми вели: „Како тебе, грешниот, да те услиши Бог?“
-Не го слушај рогатиот кој ти доаѓа од лево и те фрла во безнадежност. Речи: „Боже мој, јас навистина сум ништожен, но ти услиши ме, за другите луѓе заради мене да не претрпат неправда“.
Еднаш за време на голема суша, некој монах на Света Гора се молел на следниот начин: „Боже мој, Те молам да падне малку дожд, не заради нас; ние сме монаси и сме ветиле дека ќе се подвизуваме. Сожали се на кутрите луѓе кои страдаат, а кои и покрај својата сиромаштија ни даваат и нам. Да сум во добра духовна состојба, Ти би ме услишил и луѓето не би страдале. Знам, многу сум грешен; но зарем не е неправедно заради мене да страдаат другите? Помогни ми. Тие немаат време да се молат, затоа јас малку се молам за нив“. За час, час и половина, падна дожд низ цела централна Грција и Света Гора!
Старче, кога се молам за другите, помислата ми вели дека како Бог да се гнаси од мене, бидејќи го оставам својот мртовец и одам да погребувам туѓи мртовци.
-Зарем твојот мртовец не беше погребен кога даде завет? Речи: „Боже мој, како да ме услишиш мене, Твојот недостоен слуга? Но зарем не е штета да се мачат луѓето коишто имаат толку многу проблеми? Те молам помогни им!“Кога човек со љубов и смирение се моли за своите ближни и се бори, имајќи притоа свест за својата паднатост, Бог нема да го презре, туку ќе му помогне и нему самиот и на другите. Бог го презира оној кој мисли за себе дека е свет и се моли за другите луѓе, сметајќи ги за грешници.
**************
Молитва за другите
(II дел)
Болката на своите ближни направи ја своја болка
Рековте, Старче, дека ќе создадеме една работилница за молитва. Кога ќе биде тоа?
-Од вас зависи… Следниот пат ќе видам во каква состојба сте, па во зависност од тоа… ќе засноваме една духовна работилница за молитва. Ако се молите со болка, знаете ли каква сила ќе има таа молитва? Ќе се молите за проблемите на светот, и оние луѓе кои во тој миг ќе бараат помош од Бога и ќе се најдат на иста фреквенција, ќе ја добијат Неговата помош. Јас ги чувствувам душите што се милостиви; ги чувствувам нивните молитви како сила која доаѓа во бранови. Често чувствувам кога некој болен се моли и кога таа молитва ќе му помогне.
Старче, дали душите за кои се молите го чувствуваат тоа?
-Да, чувствуваат дека ги потресувам, се растреперуваат. Кога молитвата се прави со болка, дури и непознатите луѓе го чувствуваат тоа.
Старче, кога нашата молитва за ближни Му е поугодна на Бога?
-Кога ја чувствуваме молитвата. А ќе ја почувствуваме ако се ставиме себеси во положбата на ближниот. Доколку се ставиме себеси, да речеме, во положбата на некој болен или некој упокоен, тоа ќе ни помогне да се молиме со болка; болката слегува во срцето, па нашата молитва станува срдечна.
Старче, кога ме гушат помисли не можам да се молам.
-А зошто, добро дете мое, не го оттргнеш малку вниманието од себе и не почнеш да мислиш и на луѓето кои страдаат? Знаеш ли колку растурени семејства има, колку по патиштата и Домовите има несреќни и напуштени дечиња, без љубов? Колку од нив во овој миг викаат: „Помош, помош!“, а во близина нема никој кој би им помогнал? Колку луѓе се дават во морињата, колку од нив страдаат во автомобилски несреќи, колкумина се мачат? Толку многу луѓе имаат потреба од молитвите на монасите, а ние го губиме своето драгоцено време на ништожни помисли или детински поплаки, или, пак, своите духовни обврски не ги извршуваме како што треба? Гледај да излезеш од себе и болката на својот ближен да ја направиш своја болка. Така ќе стекнеш мир, ќе добиеш плата од Бога, а ќе можеш и да им помагаш на другите луѓе.
Кога живеев во „Филотеј“, кој во тоа време беше идиоритмички манастир, една ноќ додека бдеев во ќелија, забележав дека некој човек дојде пред манастирот и беше во неволја. Беше тоа некој си беден, демонизиран човек. Манастирската капија се затвораше со залезот на сонцето, а се отвораше следниот ден наутро. „Што да правам сега? Како би можел да му дадам нешто да касне! Како така да чека гладен до утре?“, размислував јас. Тогаш ми дојде на ум една идеја. Појдов, зедов нешто храна и ја ставив во едно кошниче. Потоа кошничето го врзав со јаже и го спуштив преку мојот прозорец, кој гледаше на надворешната страна на манастирот. Тој човек беше во таква лоша состојба, што после никако не можев да се смирам. Цела ноќ се молев со болка. „Боже мој“, велев, „толку можев да направам; не сум достоен да Те замолам да му помогнеш на Своето создание. Но зарем, не е штета тој да страда заради мене?“ Кога утрото го отворија манастирот, тој човек влезе внатре; беше добро. Влезе во храмот, се поклони и Го прослави Бога. Добриот Бог се сожалил и го ослободил од демонот.
Старче, кога некој се моли за човек што страда, дали неговиот ум е насочен кон Христа или кон болката на тој човек?
-Па зарем не бара помош од Христа? Значи, тој поаѓа од болката на тој човек, но се врти околу Христа.
Старче, кога срцето ми е тврдо, се потсетувам на разните тешкотии низ кои сум поминувала и барам од Бога да им помогне на оние кои минуваат низ слични тешкотии.
-Тоа е добро. Постапувај така, бидејќи на тој начин подобро ќе ги разбереш своите ближни и ќе сочувствуваш со нив. „Боже мој“, кажи си, „како што мене си ми направил толку добрини, така помогни ѝ на мојата сестра, која е подобра од мене“.
Старче, можеби не е правилно тоа што кога се молам за спасение на некоја душа, истовремено се молам на Бога да не ѝ дозволи да страда?
-Не благословена, и во тоа има сострадување. Бог се трогнува кога оној кој се моли има во себе љубов кон својот ближен, но на крај Бог, сепак, ќе го направи она што е полезно за таа душа.
****************
Молитва за другите
(III дел)
Молитва за конкретни случаи и за целиот свет
Старче, ме мачи кога ќе помислам дека богослужбата завршила, а јас од поспаност не сум можел да се молам.
– За да ја оттргнеш поспаноста мисли си на нешто што ќе те поттикне на духовна заинтересираност.
Постои ли некоја поголема духовна мотивација од човечкото страдање?
– Да, но ако мислиш на човечкото страдање воопштено и неодредено, тоа нема да ти помогне. Мисли за конкретни случаи на луѓе кои се во голема неволја, така што душата да те заболи и твојата молитва да потече од срцето. Насочи се на еден случај кој ти предизвикува болка повеќе отколку другите, а потоа премини и на другите случаи. Да речеме, во една војна има многу ранети. Добро е, ако е можно, иако не ги гледаш, сите да ги почувствуваш. Но ако не можеш да ги почувствуваш и ако не ги гледаш, многу ќе ти помогне да видиш некого кој малку го исекол прстот па да си речеш: „А замисли овој човек да е осакатен, да му е отсечена раката или ногата, кутриот! И колку само има такви несреќни луѓе, на кои им се отсечени рацете или нозете!“ Бидејќи едно е кога некој ќе слушне дека некој воз излетал од шините, а сосема друго кога пред себе го гледа возот кој излетал од шините и цели купови човечки жртви. Кога се молиш за некој конкретен случај за којшто те боли душата, ти самиот стекнуваш помош, а и му помагаш на својот ближен.
Старче, кога ќе заѕвони ѕвончето за време на проскомидија, јас набројувам воопштени случаи, на пример: вдовици, сирачиња, осамени, а не имиња. Дали е тоа правилно?
– И јас правам така. Секогаш моли се со болка. Не е доволно свештеникот на Проскомидија само да ги извади честиците и формално да ги прочита имињата, туку треба со болка да се моли за секого; тогаш ќе види чуда. Еднаш некој демонизиран човек отишол кај еден свештеник и го замолил да отслужи Божествена Литургија. Кога требало да го спомнат на Проскомидија, пред да извади честичка за него свештеникот со болка рекол: „Господи, Ти гледаш колку се мачи Твоето создание. Ослободи го од демонското влијание. Спомни го Господи, слугата Твој…“ Демонот веќе не можел да издржи и побегнал.
Старче, дали е подобро човек повеќе часа да се моли за истата работа, или да преминува од тема на тема, па на тој начин да проникне во болката на целиот свет?
– А зошто би се држел само за една тема? Треба да се допре до многу теми: една, друга, трета и така непрестајно. А потоа да размислува за човечкото страдање воопшто и да се моли. Таквото постапување се допира до Бога, бидејќи во себе носи благородност.
Старче, што да бараме во молитвата за целиот свет?
– Сите да стигнат во Рајот. Христос се жртвуваше за сите луѓе да се спасат, како оние што Му се близу, така и оние што се подалеку. Затоа да се молиме сите луѓе да Го спознаат Бога, да Го засакаат, со својот живот да Го зарадуваат и да се спасат; да одат во Рајот. Некој рекол: „Боже мој, живеев во Рајот уште овде на земјата. Стави ме мене сега во пеколот, а мојот брат во Рајот“. Но ако еден таков човек и дојде до пеколот, поради својата голема љубов, која би се пренела и во пеколот, мислам дека и тој мал дел од пеколот ќе се претвори во рај, бидејќи каде постои љубовта таму е Христос, а каде што е Христос таму е и Рајот.
*************
Молитва за другите
(IV дел)
Молитва за оние кои бараат од нас да се молиме за нив
Старче, кога ќе ни кажат: „Молете се за моето дете, полага испит“, или „молете се за тој и тој, му претстои операција“, дали после тоа треба да се распрашуваме како поминало и дали е во ред?
-А зошто би се распрашувале дали сѐ поминало во ред? За да можеш да речеш: „Слава Ти, Боже, ми ја услиша молитвата?“ Си ја заврши задачата? Се помоли? Не треба да правиш ништо повеќе од тоа.
Како се молите кога ви даваат имиња за спомнување?
-Пред операцијата, имињата што ми ги даваа за спомнување ги читав стоејќи, а повремено правев и метании. Кога се вратив од болница ги читав имињата лежејќи, свртен на страна. Штом малку закрепнав, почнав повторно да ги читам имињата стоејќи.
Старче, кога поклониците ни даваат имиња за молебен, а ние не знаеме какви се нивните проблеми, што да кажуваме?
-Кажете: „Господи, помилуј ги слугите Свои, чии неволји Ти ги знаеш“.
А што, Старче, кога ќе се молиме за личности што не знаеме дали се живи или упокоени?
-Кажете: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои“.
Понекогаш, Старче, заборавам да се помолам за некого за кого ми е речено да се помолам, за некоја одредена работа во одреден ден.
-Почни ја молитвата прво со нив и кажи: „Спомни ги, Господи, слугите Свои, кои нам, недостојните, ни заповедаа да се молиме за нив“. Наведи ги нивните имиња еднаш-двапати, а после моли се за целиот свет велејќи: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои“.
Старче, некогаш не се сеќавам на имињата на луѓето што побарале да се молам за нив.
-Кога не се сеќаваш на имињата што ти ги дале, зафати се со воопштените случаи: болните, децата што застраниле од патот итн. На почетокот кажи: „Помогни им, Боже мој, прво на оние кои имаат поголема потреба“, а потоа продолжи со: „… помилуј ги слугите Свои“.
Старче, ги запишувам имињата на луѓето кои бараат да се молам за нив според случаите: за здравје, за просветување итн; но имињата непрестајно се умножуваат. Колку време треба да ги чувам имињата и да се молам за тие луѓе?
-Прво моли се за новите имиња, а потоа кажи: „Господи Исусе Христе, помилуј ги слугите Свои и целиот свет“, за возот да не замине со само мал број на патници.
Старче, кога бараат од мене да се молам за некоја работа, колку долго треба да се молам?
-Тоа зависи од проблемите што тој некој ги има, но и од тоа колку ти сострадуваш со него. Може човек и да нема некој голем проблем, но бидејќи сострадуваш со него, се молиш за таа работа со години. А можеш да свртиш и само една бројаница.
Старче, која е значи, мерката, дека за некоја работа сум се помолила онолку колку што било потребно?
-Моли се, сѐ додека тоа не почне да ти создава напнатост. А колку ќе биде тоа зависи од времето со кое располагаш. Но знај дека мерката не е колку некој се моли, туку како се моли. Некој може да помине многу време на молитва и да мисли дека се моли, а всушност не се моли, бидејќи не се моли со болка. А некој друг може и да не се помоли долго, но неговата молитва да е квалитетна, бидејќи се моли скрушено и со смирение. Се разбира и кога постои и квалитет и квантитет, тогаш ревносната душа од Бога прима двојна благодат и благослов.
Старче, кога во манастир ќе дојдат луѓе што имаат многу проблеми, па ќе ми ги дадат своите имиња да се молам за нив, јас сострадувам со нив, но понекогаш не располагам со време кое е сразмерно на потребата на тие луѓе за молитва, и тогаш ме мачат помисли.
-Некој ќе ти ја каже својата мака, ти ќе го сослушаш и длабоко ќе воздивнеш. Тогаш и да не стигнеш да се помолиш за него, таа воздишка вреди колку и повеќечасовна молитва; тоа е една молитва на срцето и таа сигурно донесува резултати. Ги читаш имињата што луѓето ти ги даваат и се грижиш што немаш време да направиш и нешто повеќе од тоа. Таа една воздишка на срцето кое го следи секое име, се запишува таму горе на небото и се искачува право пред Престолот Божји.
***************
Молитва за другите
(V дел)
Молитва за болните
Старче, со каква духовна активност да се занимавам сега кога сум болен?
-Колку што можеш тивко потпевнувај си или кажувај ја Исусовата молитва, барајќи од Бога здравје за себе и за другите луѓе, кои сега кога си болен можеш подобро да ги разбереш. Тебе сега ти се даваат сите услови за молитва, дури и болката, која е особен предуслов за ти што боледуваш да се молиш за оние коишто боледуваат, и за твојата молитва да биде од срце. А тоа е и најважното дело на монахот. Доколку го сфатиш тоа, нема да бидеш тажен, туку непрестајно ќе се молиш, благодарејќи Му на Бога.
Старче, некои луѓе праќаат списоци со имиња на болни во разни манастири, за таму да ги спомнуваат.
-Тоа е добро, но не е доволно. Потребно е и тие да се молат, а и на болните да им се каже и тие сами да се помолат. Не треба да се потпираме само на тоа дека сме испратиле имиња.
Овие денови, старче, сакав да Го замолам Бога да го земе кај Себе брат ми, кој многу страда како инвалид.
-Немој ти на Бога да Му укажуваш на решенија. Со доверба препушти Му го тој проблем Нему. Бог знае што е од полза на Неговите деца, па како нежен Татко, ќе постапи и соодветно на тоа.
Старче, како се молите за некој болен што е во животна опасност?
-Се трудам колку што можам во молитвата и во подвигот, а после целата таа работа ја препуштам во рацете на Бога, Кој е добар по Својата природа.
Старче, бидејќи Бог веќе знае што му е од полза на секој болен, зошто е потребно да се молиме за болните?
-Ние сме должни да се молиме на Бога, и ако оздравувањето или продолжувањето на животот е за спасение на душата на болниот, Бог веднаш ќе помогне. Но ако не се молиме на Бога, болеста природно ќе си се развива по својот тек.
Молитвата со сострадување ја следи Божествена утеха
Старче, кога ќе слушнам какви сѐ проблеми имаат луѓето, се јадам во себе. Дали е тоа маловерие?
-Види сега: кога страдаме заради нас самите тоа е маловерие, а кога страдаме заради другите тоа е сострадување. Кога на вистински начин се јадеме во себе поради страдањата на нашите ближни, тоа е проследено со молитва, а после неа следи Божествена утеха. Затоа моли се колку што можеш, а потоа сѐ остави во Божји раце и биди спокоен. Зарем болката на Божјите созданија Го боли Бога помалку отколку тебе? Зошто би се вознемирувал?
На оние кои духовно сострадуваат со другите луѓе и страдаат заради страдањата на нивните ближни, Бог им дарува голема утеха, бидејќи во спротивно тие не би можеле да ја издржат сета таа болка. Знаете ли колку со горчина се исполнувам од сите тие писма што ги добивам од луѓе со цел куп проблеми? Од толкава горчина се трујам и потоа не сакам ништо ни да јадам. Но токму од таа болка излегува вистинска утеха. Бог те наградува со утеха сразмерно на болката. Те теши со толкава утеха, што повеќе не можеш да поднесеш. Па наместо да те боли душата поради болката на другите луѓе, и наместо да плачеш, ти потоа чувствуваш некаков восхит. Како Добриот Бог да ти вели: „Не грижи се, дете Мое, слушнав што бараш од Мене“.
**********************
Владика Николај Велимирович
ЗАКОН И ВИСТИНА – I дел
Законот беше даден преку Мојсеј, а благодатта и вистината станаа од Исуса Христа. Кога сонцето ќе засветли, браќа, ламбите се кријат во долапот. Зашто, ламбите се користат само при темнина поголема од својата. Кој татко ги испраќа своите деца во мрак без видело? Небесниот Отец на секој народ му дал по едно големо светило, за да му биде светлина во темнината на овој разбрануван живот. Но, светилката служи само до доаѓањето на зората, в зори таа се остава во долап, зашто се појавува царот на светилата, царот на сонцето, пред чијашто светлина сите светила стануваат темнина. На еврејскиот народ од Бога му било дадено светило, кое се нарекувало Мојсеев закон. Кога се појави вистината во лицето на Исус Христос, еврејското светило стана темнина, и секој што имаше очи да ја почувствува вистината, го сокри светилото во долап. Оние, пак, кои немаа очи чувствителни за светлоста на вистината, продолжија да го носат тоа светило и понатаму, и така станаа слични на луѓето кои на пладне со свеќи се шетаат по улиците.
Што е, браќа, законот? И што е, браќа, вистината? И каква е разликата, браќа, меѓу законот и вистината?
Милоста им дава закон на оние кои ќе отпаднат од милоста. Оние што живеат од милоста, немаат закон, зашто немаат потреба од закони. Додека синовите им се послушни на таткото и додека послушноста кон таткото им создава радост, секој син ужива во татковиот имот. Штом кај еден син престанува послушноста кон таткото, имотот се дели, непослушниот син добива на уживање само еден дел од имотот, и тогаш милоста на таткото се јавува во вид на закони. Законот стои помеѓу милоста и пропаста. Отпаднатите од милоста, милоста не ги уништува и не ги турка во пропаст – инаку не би била милост – туку ги става под власта на законот, во служба на законот, под ропство на законите, со цел да ги вразуми и повторно да ги врати при себе. Ако отпаднатите од милоста, слугите и робовите на законот, не се вратат повторно при милоста, тие неминовно самите себе се туркаат во пропаста и биваат уништени. И така, законот е како мост помеѓу милоста и пропаста.
Замислете го непослушниот син, кој сака по секоја цена да живее одвоено од татка си. Таткото со сигурност знае дека синот, одвоен од него, не може да живее живот во полнота и радост и затоа го одвраќа синот од неговата намера. Но, кога синот останува на своето, тогаш таткото, за да го спаси, му овозможува барем живуркање ако не живот, му одвојува дел од имотот и го остава да си замине од кај него. Го става во областа на законот. Зашто, ако не го стави во областа на законот, непослушниот син би морал да премине од областа на милоста во областа на пропаста и небитието. Ако синот, живуркајќи во областа на законот, се освести, се покае и зажали за царството на милоста, тој би можел да се врати од областа на законот во областа на милоста, од животарење, повторно во живот. Ако тој одново се покаже непослушен и кон законите во областа на законите, тој неминовно би преминал во областа на пропаста и ништожноста.
Или, пак, замислете си дека еден од вашите другари од некои причини се решава на смрт со гладување. По цел ден, и тоа од ден во ден, тој ниту нешто јаде, ни нешто пие. И по цел ден, и тоа од ден во ден, вие се грижите како да го спасите својот другар. Најпосле, се досетувате да почнете да го храните со млеко преку цевка додека тој спие. И така, го одржувате животот на својот другар на единствениот за вас можен начин. Но, замислете, сега, доколку вашиот другар дознае за вашата операција врз него за време на спиењето, па тогаш да престане да спие, тој би ја изгубил единствената ваша можна помош и единствениот пат за спасение. Што би се случило со него? Неминовно, тој би преминал во областа на пропаста и ништожноста.
Или, замислете дека некој ваш пријател манијата кон водата силно го влече да влезе во вода и тој непрестајно бара прилика за да скокне во вода. Залудни се вашите совети и вашето одвраќање. Најпосле, вие се обидувате со единственото преостанато средство, имено, да подготвите една подводна капа, каква што носат испитувачите на морските длабочини, та во мигот кога вашиот пријател ќе посака да скокне во вода, вие да му ја ставите капата на главата и да му ја врзете околу вратот. И тој скока во вода. Што ќе биде со него? Едно од двете понудени последици. Студенилото на водата, или стравот од водата, или ужасот од смртта под вода, можеби ќе го излечи од водната манија, и тој, со спасувачката капа на главата, здрав и жив ќе исплива на брегот и ќе ви биде послушен и благодарен за навек. Или, пак, водената манија уште повеќе ќе го обземе, со оглед на тоа дека е под вода, и тој налутен, со раце ќе ја растргне спасувачката капа од своето лице и ќе се удави.
Законот, браќа, е природен производ на милоста, со цел да ги спаси отпаднатите од милоста. Таму каде што владее само милоста, и каде што нема отпаднати од милоста, таму нема ниту закони. Ние овде го употребуваме зборот милост, наместо вистина, само за да ви биде работата појасна. А милоста, таа е само второто лице на вистината, неразделно од вистината, како што топлината е неразделна од сончевата светлина. Човекот кој излегува од темнина на виделина и извикува: еве сонце!, мисли на сончевата светлина, а човекот кој излегува од ледена пештера на виделина и извикува: еве сонце!, мисли на сончевата топлина. Значи, кога зборуваме за милоста, ние во исто време, неминовно зборуваме и за вистината. И затоа без никакви забуни и противречности можеме да кажеме: законот, браќа, е природен производ на вистината со цел да ги спаси отпаднатите од вистината.
Што друго е вистината, браќа? И што уште е законот? И каква уште може да биде разликата помеѓу вистината и законот?
Вистината ја претставува областа на слободата, законот ја претставува областа на ропството. Во областа на вистината, човекот ја поистоветува својата волја и својата среќа со волјата и среќата на сите оние кои живеат во таа област. Во областа на законот, пак, човекот ја разликува и ја издвојува својата волја и својата среќа, од волјата и среќата на сите оние битија кои постојат во таа област. Затоа во областа на вистината не постојат никакви закони, туку само еден зрак од законот, за оние кои ја гледаат вистината од областа на законот; и затоа во областа на законот нема ниту малку вистина, туку само еден зрак од вистината, за оние кои ги гледаат законите од областа на вистината. Како што птицата родена и израсната во кафез мисли дека птиците што слободно летаат околу кафезот, се во истата положба во која е и таа; и како што, обратно, птиците родени и израснати во слобода, мислат дека птицата во кафезот е во истата положба во која се и тие. Зашто слободата е единственото мерило за битието од областа на вистината, и само преку слободата тоа ги мери сите битија кои се во областа на законот; и затоа што, ограничувањето е единственото мерило за битието во областа на законот, затоа преку ограничувањето тоа ги мери сите битија што се во областа на слободата. Меѓутоа, царството на слободата не знае за никакви ограничувања, ниту царството на законите знае за некаква слобода. Вистината, по својата суштина, ги урива сите граници и ограничувања; законот, по својата суштина, насекаде поставува граници и ограничувања. Како што светлината од ламбата, бледнее и исчезнува при силната светлина на сонцето, така и моќта на законот бледнее и исчезнува при силната светлина на вистината. Ниту светлината на сонцето ни светлината на лампата можат истовремено и на исто место да светат во својот полн сјај, ниту, пак, моќта на законот и моќта на вистината можат да се појават во истиот миг и на исто место, во иста мера. Само во отсуство на едното, другото може да ја покаже својата полна светлина и полна моќ.
Вистината плете кафез од закони и во него ги затвора отпаднатите од неа. Од милосрдие вистината плете кафез од закони, за да не ги одвои сосема отпаднатите од неа и за да не ги турне сосема во пропаст и небитие. Затоа и велиме дека законот претставува мост помеѓу вистината и пропаста. Областа на вистината е вечна и непроменлива, во неа нема патишта што водат и напред и назад. Она што е, тоа е вечно и непроменливо. Областа на законите е времена и променлива, и во неа има две патеки: едната води кон вистината, другата кон пропаста и небитието. Областа на небитието е вечна и непроменлива. Она што не е, тоа не суштествува: вечно и непроменливо. Затоа Бог и вели за Себе: Јас Сум Оној Кој што Сум. Не, Јас Сум Оној, Кој беше; или: Јас Сум Оној Кој ќе биде; или, Јас Сум Оној Кој бивам, туку: Јас Сум Оној Кој што Сум. А Бог е целата област на милоста и вистината. Областа на законите може себеси да се именува со: сум – не сум, зашто тоа е област помеѓу битието и небитието. Областа на небитието, кога би можела себеси да се именува, би се именувала како: не сум.
Целата оваа вселена е еден кафез исплетен од закони и во тој кафез е затворена човечката душа, која е отпадната од Бога. И душата човечка им служи на законите, им робува на законите и, кога сосема од видик ќе Го изгуби Бога, ги обожува законите, како што птицата во кафезот им служи на ограничувањата на кафезот, им робува на ограничувањата на кафезот и ги обожува ограничувањата на кафезот мислејќи, дека областа на кафезот е единствената област за родот на птиците. Отпаѓајќи од Бога, човекот ја посака границата помеѓу себе и Бога, и наместо една граница, тој доби илјада граници, илјада ограничувања, илјада закони, и како мувата во пајажината, целиот се заплетка во замрсените конци на законите.
*****************
Владика Николај Велимирович
ЗАКОН И ВИСТИНА – II дел
Кога, пак, се вели: законот е даден преку Мојсеј, се мисли на еден посебен закон, кој од вистина и милост е даден преку Мојсеј, за луѓето со тој закон да се спасат од служењето и робувањето на безброј други закони, и така да се одвратат од патот што води кон пропаст и небитие, та да се свртат со лице кон патот што води кон милоста и вистината. Замислете едно огромно поле потопено со вода и луѓе кои се дават во тој потоп, според природните закони. Со Мојсеевиот закон фрлени се многу даски во тој потоп, за оние, кои би се фатиле за тие штици да можат да ја држат главата над водата и да дишат. Првиот закон, според кој луѓето во водата би морале да потонат и да се удават, е победен од овој другиот закон, според кој луѓето, држејќи се за даските, можат да ја држат главата над водата и да живеат. Но, и едното и другото е закон. Сега замислете да блесне огнено Сонце и потопеното поле брзо да се исуши. Обата оние закони ќе ја изгубат својата власт над луѓето; тие ќе застанат на сувата земја со нозете, ќе ги фрлат даските од рацете, па слободно и по своја волја ќе се движат. Но, некои од луѓето, од навика и страв од потопот, ќе продолжат да се движат по сувото поле со даска во рацете, исто онака како што правеле во водата. И така ќе предизвикаат зачуденост и смеа кај оние кои ги фрлиле даските и почнале слободно да чекорат по сувата земја. Значи, еден закон може да победи друг закон и да ја прекине неговата власт над човекот. Но, вистината е како огнено сонце, кое ги победува сите закони и ја поништува нивната власт над човекот. А, оние кои ќе продолжат и после потопот да држат даски во рацете, тоа се оние кои продолжуваат да се држат за законот и тогаш кога вистината ќе го осветли светот и ќе ги исуши мочуриштата и потопот.
Затоа се вели: благодатта и вистината постанаа од Исуса Христа. Не се вели: ни се дадоа преку Исуса Христа, како што се вели дека законот беше даден преку Мојсеј, туку – постанаа од Исуса Христа. Зашто некој друг го даде законот преку Мојсеј, а благодатта и вистината не ги даде некој друг, туку Самиот Исус Христос. Самиот Он е благодат и вистина и од Него Самиот благодатта и вистината дојдоа во светот. Како што би можело да се каже: ноќното видело се даде преку Месечината, а топлината и светлината постанаа од Сонцето. Кој го даде ноќното видело преку Месечината? Сонцето. Зашто Месечината сама по себе не светли, туку го добива своето видело од Сонцето. А кога Сонцето ќе се роди, Месечината исчезнува, и од Сонцето, непосредно и во полна мера доаѓа топлината и светлината. Слично на тоа треба да се разберат Евангелските зборови: законот беше даден преку Мојсеј, а благодатта и вистината постанаа од Исуса Христа.
Во законот нема благодат, зашто во законот нема милост. Законот по мерка дава и по мерка зема, и никогаш не дава додека не земе. Во благодатта нема мерка и благодатта не се дава со мерка. Благодатта е полнота и изобилност од дарови. Законот е беда и сиромаштија, па оттука доаѓа штедливоста и скржавоста. Благодатта дава и не забележува во тефтерите. Законот наредува: око за око, заб за заб. Законот е беда и сиромаштија и додека не земе, не може ни да даде, и кога дава – мора и да земе. Благодатта е полнота и изобилност, и затоа дава и не забележува во тефтерот, и повторно дава и не зема за возврат. Благодатта не оди заедно со законот зашто законот не е вистина. Благодатта оди само со вистината, и благодатта грее само онаму каде што вистината светли.
Но, да го оставиме Мојсеевиот закон. Земете го било кој закон во универзумот или меѓу луѓето и веднаш ќе се уверите дека законот не знае за благодат. Благодатта нè опсипува со добрите дарови од својата полнота и изобилие. Зашто се вели: и од полнотата Негова сите ние примивме благодат врз благодат. Дали за било кој закон во вселената и меѓу луѓето може да се рече: и од полнотата негова сите ние примивме благодат врз благодат? Не! Туку ако живееш во областа на законот нема да земеш ако не дадеш, а ако имаш мора да дадеш. Зашто и најдобрите закони се само огради и ограничувања. И најдобрите закони едвај само ја допираат областа на милоста и на допирната линија на милоста – се губат. Зашто таму каде што почнува милоста, законите престануваат. Милоста со еден скок ги исполнува сите закони и ги прескокнува. Во својата крајна исцрпеност, законите апелираат на милост и милоста со еден здив ги ублажува и ги заоблува сите остри шилци на законот. А, благодатта е нешто повеќе од милоста; благодатта е токму божественото именување на милоста, празничниот изглед на милоста, или милоста во својот најголем раскош – тоа е благодатта. Кога човекот е милостив, тој му ги проштева навредите на својот противник; кога човекот е божествено милостив тој го опсипува со добро оној кој него го опсипува со зло. За пример да претпоставиме за миг дека дрвата се разумни битија и дека свесно дејствуваат. Еден човек со секира во рацете наидува на три расцутени костенови дрва. Тој удира со секирата на првиот костен, и костенот замавнува со едната гранка и го удира човекот. Го удира со секирата другиот костен, и костенот мирно го поднесува ударот и не му возвраќа на човекот. Тој удира и на третиот костен и костенот го опсипува човекот со преизобилен слап од своето прекрасно цвеќе. Првиот случај би спаѓал во областа на законот. Другиот случај би ја претставувал обичната милост. Третиот случај, пак, би ја претставувал благодатта или божествената милост, или милоста во својот празничен изглед, во својот најголем раскош. Токму на овој последен вид на милост, всушност, мислиме, кога зборуваме за милоста. И на овој вид милост мислиме, кога зборот милост, заради побрзо разбирање, го употребуваме наместо зборот вистина и наместо зборот благодат. Зашто, како што е тешко да се зборува за сонцето, а да не се мисли непрестајно на топлината и светлоста, така тешко, и уште потешко е да се зборува за вистината, а да не се мисли и да не се зборува за милоста и благодатта.
Ќе прашате: зар Мојсеевиот закон не е вистина? И ќе прашате: зар Христовата вистина не е закон?
Не! Ниту Мојсеевиот закон е вистина, ниту Христовата вистина е закон. Законот врзува и стега, вистината одврзува и ослободува. Законот Мојсеев само ги заменил другите закони, на кои луѓето од Израил, пред Мојсеј, им служеа и робуваа. Но, и овој закон од своја страна бил апсолутен и немилосрден господар над душите човечки. Имајќи бледо сеќавање на своето царско потекло, луѓето се чувствувале во ропство и под Мојсеевиот закон, како што, повторно, луѓето надвор од Израилот, се чувствувале во ропство под законот на Хамураби, или на Тезеј, или на Нум Помпилиј. Ослободувајќи ги луѓето од Израил од потешките закони, Мојсеј направи – да се изразиме метафорично – од свињари, козари. Но како можат да се задоволат кнезовите со така мало унапредување? Мојсеевите дела и Мојсеевиот закон претставуваат насликана вистина на врамена хартија. Многу убава слика – но, само слика. Многу јасна слика – но, само слика, која ја наговестува вистината и поттикнува глад и жед кај луѓето, за полната и целата вистина.
Христовата вистина не е закон, туку победа над сите закони и ослободување од сите закони. Колку што светилата во ноќта наликуваат на сонце, толку и законите наликуваат на вистината. Светилките им помагаат на луѓето да не се сопнат на краткиот пат и да не паднат во некоја бездна; но, од нив ниту трева расне, ниту цвеќе цвета. Сите закони, па и Мојсеевиот, им помагаат на луѓето да не се сопнат на кратките растојанија и да не паднат во бездната на пропаста и небитието; од законите, пак, животот не се раѓа, ниту цвета, туку животот се раѓа и цвета од вистината. Законите секогаш ги имаат предвид кратките растојанија и се однесуваат на краткиот ден на човековиот живот на земјата – даски фрлени на давениците во потопот – вистината ги опфаќа сите можни растојанија, од пред почетокот на сè, па до после крајот на сè. Затоа Христос на едно место и вели во врска со Себеси дека Он е почеток, а на друго дека Он е пред Авраам; на трето дека ќе се јави пред свршетокот на светот; а на четврто, им заповеда на учениците да одат и да им проповедаат на сите народи. Сето ова јасно покажува драстично големи растојанија кои Он ги зема предвид. Токму на Неговиот вид нанапред и наназад, и оддесно и одлево нема крај. Тоа е видот на вистината, браќа. Неограничен од времето и просторот, неограничен од законите и племенските јазици и обичаи – тоа е видот на вистината.
Нека тој божествен вид го разбистри и продлабочи нашиот слаб и ограничен видеокруг во кафезот на законите. Нека вистината и благодатта Божја ги разреши сите законски врски, со кои е заврзана и притеснета нашата душа. Нека полнотата на Господ Исус Христос се отвори и за нашата ненаситна глад и неизгаслива жед – незаситена и неизгасната, и уште повеќе распалена со законите. И нека и ние се освестиме, додека сè уште има време, и се вратиме од кобниот мост на законската област назад во мајчинското крило, каде што сите закони престануваат и љубовта храни и напојува до наситување, сега и за сите векови. Амин.
Крај
*************
Старец Емилијан Симонопетриски
Дали Го примивте Светиот Дух
(Прв дел)
Човечката љубов кон Бога е вистинско соединување, зашто е резултат на вистинското познавање на Бога, кое се постигнува со Негово учество, со тоа што Го јадеш и пиеш Него, со Неговото дејство врз нашето битие. Според тоа колку, нашето битие е заквасено со Бога, толку и сме Го возљубиле. И колку што сме Го љубеле, толку и сме добиле.
Значи, колку што сме подготвиле, во себе сместиле, колку што сме страдале, љубеле, плачеле – со неиздржлива болка – толку сме Го примиле Бога. И очигледно, сето тоа е скриено зад насмевката, зад нашата вистинска радост, зад чекорот на човек кој за Бога сведочи со својот мир, со својата ведрина, вистинитоста своја, бидејќи знае дека Бог за него е сè.
Стигнавме до временската одредба „сега“, која всушност и не постои – зашто штом ќе речеш „сега“, тоа веднаш исчезнало и не значи апсолутно ништо освен „додека сè уште е ‘денес‘“. Зашто, кој може да каже дека неговиот живот има некое ограничување, некои временски рамки, дека може да го разликува од тогаш – до тогаш или од овде – до онде? Човечкиот живот е само еден допир на Бога или, пак, оддалечување од Бога. Чекорење кое само Бог го познава: и за нас не е ништо, освен една трага која ја остава Светиот Дух додека тече меѓу нас и дише во нас.
Како, значи, можеме безвременото Божјо време, т. е. Божјото чекорење меѓу нас, допирот на нашето битие од страна на Светиот Дух, дејството Божјо во нас, да го направиме вистинито, така што од резултатот да знаеме дека се наоѓаме во една точка во времето, која не претставува просто некаква граница, туку откривање на нашата положба во Божјата близина? Кои се знаците што можат да ни покажат дека Бог чекори во нас? Како сместувањето на Бога, примањето на Бога, се пројавува во нашиот живот – не духовниот, туку секојдневниот? Како откриваме дека Духот се изразува преку нас и како ние стануваме оние кои сјаат со Духот? Како можеме да кажеме дека навистина сме Го примиле Светиот Дух? Или, пак, можеби треба да прифатиме дека цел живот ќе се прашуваме „дали сме Го примиле Светиот Дух?“
Може да се случи, после многу години да откриеме дека не сме Го примиле Светиот Дух. Тоа е страшно, но вистинито. Токму заради тоа, би сакал едноставно да видиме, како можеме да расудуваме дали Го имаме Духот во нашето секојдневие и во нашето изразување.
За да ги опишам знаците што укажуваат на тоа дека Духот пребива во нас, ќеупотребам изрази од Светото Писмо. Еден знак е радувањето на срцето. Што значи радувањето на срцето? Надворешно, би рекле дека тоа е радост, среќа, празнување (како она празнување на првосоздадените). Овде, пак, радувањето на срцето се однесува на духот човечки кој чезнее за Бога и во тој копнеж го чувствува Неговиот допир и од тоа чувство се радува, т.е. заедничари со Бога.
Радоста на срцето е човечко чувство, знак дека Бог е со него: потполно предавање себеси на Бога, величествена ширина, спокој кој човекот го чувствува зашто е сигурен дека каде што е тој, таму е и Бог.
Радоста на срцето не може да се одреди на друг начин освен како слика на човек, кој знае дека не постои миг во кој тој е сам. Радоста на срцето е, значи, најдлабоко доживување на човекот дека непрестајно е со Бога; како што вели Псалмопеецот: „зашто заштитата е од Господ, и Светецот Израилев, нашиот Цар“ (Псал. 88, 19). Под зборот заштита не се подразбира помош, туку дека Господ е тука, со мене, покрај мене. А карактеристично е и тоа, што не вели само дека „заштитата е од Господ“, туку и „ од Светецот Израилев и нашиот Цар“. Колку е убаво тоа што себеси се става во заедница и пред Бога! Ние би рекле: во Црквата и во несогледливите длабини Божји.
Кога некој си го познава својот цар, тој чувствува сигурност, извесност. Но, царот не е само негов, туку и Цар Израилев, цар на сите нас. Според тоа, неговата сигурност е во сигурноста на телото Христово. Не ја живее својата извесност, туку извесноста на Црквата, не својата радост, туку радоста на Црквата, не својата вечност, туку вечноста на Црквата. Тоа е што е, бидејќи е сотелесник на Црквата, на Израилот, каде што истовремено е и цар. Какво достоинство! Каква чест! Каква извесност! Би можел и да умре од силината на сигурноста и извесноста.
Кога некој, значи ја живее својата оцрковеност, кога учествува во животот на Црквата, Која ни вратите на адот не можат да ја надвладеат, кога ја живее таа величественост, тогаш има и целосност, изразување и откривање на себе самиот. Човекот се открива само преку таа своја црковна свест.
Таа негова сотелесност и извесност, сигурност во Бога, се нешто што прават да нема никогаш променливост, грижи или таги. Сè минува како бранови, кои не го допираат. Како што брегот нема никаков удел во ударите на бранот, и без страв ги прима, токму така станува и со човекот. Единствено за него важно, е тоа што брановите кои на него удираат, го потсетуваат на навирањето на брановите од Светиот Дух во неговото битие. Маките му Го откриваат Оној, Кој е над и надвор од сите маки. И Неговите радости – и тоа се бранови, му укажуваат на Оној, Кој е началник на радоста. Сè му сведочи за Бога. Се радува срцето, зашто што и да се случи, каде и да се најде, секаде Му се открива Царот Израилев – Господ. Сè станува повод, за повторно пронаоѓање и откривање на Бога.
Радоста е непроменлива, не престанува: зашто кога ќе престане, тоа значи оддалечување од Бога, будење на нашето јас и губење на Бога, и тоа е едно измачување – пекол, што Бог го допушта за да се потсетиме на рајот што сме го изгубиле, рајот на радоста што претходно ја имавме. Можно е само еден грев да ни донесе пекол, страдање, отсуство на радост – затоа срцето наше со радост вели: „Врати ми ја радоста на Твоето спасение“ (Псал. 50, 14).
Кога човек ќе ја изгуби радоста, го губи Бога од својот поглед, чувството на Неговата заштита – според тоа, ја губи свеста за својата оцрковеност, веднаш станува ништожен, поделен, осамен – непостоечки пред Бога. Бог не може да допре до тој човек, до таа најдлабока темнина, која наликува на мрак предизвикан од некој страшен облак. Но, кога човек минувајќи низ такви маченички моменти, не Го заборава Бога и не престанува да Му служи, тој секогаш е приведен кон Тој ист Бог.
Затоа и од најголемите длабини на тој пекол, како и од најдлабоката бездна на нашиот грев и нашата болка, заради отсуството Божјо, можеме да повикаме кон Бога и Он ќе нè издигне и повторно ќе нè постави на нашето претходно место и ќе ни даде прстен, венчание со Духот Кој ни возвестува повторно радување во срцето. Радоста на срцето е значи, првиот знак дека човек пребива во Светиот Дух.
Потоа постои и друг знак, кој во согласност со сликовитиот приказ би сакал да го наречам промена на утробите. Што се човечките „слабини“(Псал. 37, 8)? Би рекле дека тоа е еден дел од телото. Но, според Светото Писмо, тие укажуваат на она неискажливото, што само Бог го разбира. Слабините ги изразуваат човековите чувства, неговите копнежи, неговото внатрешно битие, она што се обликува со самото Божјо дејство. Псалмопевецот, зборувајќи за слабините, опишува како тие болат, како се мачат, како се раскинуваат, како се опуштаат кога човекот греши и Светиот Дух заминува. Светото Писмо е полно со такви изрази. Спротивно на ова, слабините мируваат, се смируваат, оздравуваат, кога Бог повторно почнува да дејствува во човекот. Според со тоа, промената на утробата, ја означува внатрешната преродба, повторното обликување на човекот, најдлабоките плодови, што со Себе ги носи Светиот Дух во внатрешноста на човекот.
На сите ни се познати промените со Светиот Дух. Без тие промени не е можно да се замисли човек во кој пребива Светиот Дух. Како што го чувствуваш ветрот кога дува – топло ти е или ладно, или сè повеќе и повеќе жешко – токму така станува и со внатрешноста човечка кога ја осенува благиот ветар на Духот.
Од суштинско значење е тоа што во Стариот Завет за означување на Духот се користи зборот ветар, и тоа ветар кој го пронижува, кој го удира човекот. Духот дише: каде и да дише ги остава Своите траги. Според тоа, промената на утробата означува промена, измена низ која човекот поминува преку, така наречените пројави на Духот. Како што поцрнуваме кога ќе наидеме на чад и стануваме светли кога ќе нè огрее светлина, сончеви зраци, така станува и со Духот кога доаѓа во нас.
Измената на утробата, укажува на таинствената промена на човекот: не промена на суштината, туку промената во него самиот. Јас останувам ист, но станувам озарен од Светиот Дух, Кој ме менува. Имаме заедница која не е заедница на Словото, туку на Духот: имаме таинствена измена, која ја врши Светиот Дух.
Како што, додека спијам, додека се будам, пеам, пијам, трчам, истовремено ме пронижува ветар, ме осветлува светлина, сè ме прегрнува и ме мие, исто така прави и Духот Божји. Доаѓа до една промена, во смисол на поинакво, туѓо, ново во споредба со она што претходно постоело. Јас како суштина останувам ист, но мојата ипостас се менува: се јавува духовна ипостас, се причестувам со Духот, се причестувам со даровите на Духот.
Измената значи непрестајно примање, непрестајно општење, пронижување на мојата ипостас со Духот – преку Неговото дејство, Неговата благодат. А, таа измена ме плаши толку, како нешто бескрајно на некаков начин го проголтува моето смртно, конечно битие, а притоа не го уништува нити суштински го менува, така што повеќе не сум јас, туку Самиот Бог. Тоа е големото доживување, кое Светиот Дух непрестајно го извршува во нас, кога ќе се облечеме во Него, кога Го бараме, кога страдаме по Него, кога Го љубиме, кога не Го жалостиме, како што вели св. Апостол Павле: не Го разжалостувајте Светиот Дух (Ефес, 4, 30).
Штом ќе го примам Светиот Дух, станувам дароносен (харизматичен), а истовремено станувам и дар (харизма), плод на божествената благодат. Станувам пророк, зашто Духот Свет е Оној, Кој во Црквата ги дава пророците, а истовремено станувам и исполнување на пророштвата од Светиот Дух. Јас сум она што е Светиот Дух: ги имам сите Негови дарови, јас сум богат, пијам, додека сум скромен, додека сум сиромашен. Сиромашен, скромен, малечок по својата суштина, но голем – цар бесмртен и вечен по својата ипостас, која е создадена преку допирот и мојата поврзаност со Светиот Дух.
Имаме значи, промена на утробата, на нашето најдлабоко битие, која ја предизвикува Бог и значи смрт, но истовремено и раѓање: смрт на она што сум бил и раѓање на она што е создадено од Светиот Дух. Поради тоа, смртта и раѓањето секогаш одат едно со друго. Крштевањето е секогаш раѓање, дури и кај седумдесет годишен човек. Крштевањето во суштина е и смрт, од која произлегува Самиот Христос. „Во Христа се крстивте, во Христа умревте, во Христа воскреснавте“ (спореди, Рим. 6, 3 – 6).Тоа е измена, таинствено доживување на нашите утроби, кое се случува во нас и е несфатливо за нас, но наеднаш го гледаме пред нас. Како што се набљудуваш и сфаќаш дека си пораснал зашто си станал силен, а не си знаел дека раснеш, токму на тој начин ја гледаш промената од Светиот Дух, внатре во тебе.
Измената на утробата, т. е. нашето исполнување со новиот живот во Духот, обновување во Светиот Дух, восовршување „по мера на растот Христов“ (Ефес. 4, 13) – во смисол, дека Целиот Христос влегува во нас и расне во нас – таа измена е вториот таинствен знак за присуството на Духот.
Додека живееме мирно, тивко во своите мисли, наеднаш се погледнуваме себеси и сфаќаме дека имаме непрестајна радост во срцето, невидлива, но таинствена и вистинита измена на нашето внатрешно битие, што ја откриваме во часовите во кои ни зборува Бог, во миговите на своите смиреност, на својата скрушеност, во солзите, во миговите кога преку благодатта Божја ја гледаме силата која ни е дадена и даровите со кои нè исполнил Бог.
✣✤✣
Старец Емилијан Симонопетриски
Дали Го примивте Светиот Дух
(Втор дел)
Третиот знак за присуството на Светиот Дух е – да кажеме – кога Бог нè држи за рака. Што значи тоа да нè држи за рака? Тоа е нешто многу чувствително. Тоа е откривање на Духот, така што Тој станува видлив. Не ја живееме само онаа таинственост, убавина, внатрешна радост на измена на срцето, туку и нешто друго што однадвор нè обзема. Како што водата која врие го подига капакот и се прелива, така и Духот не може да ја издржи затвореноста, па излегува. Како што примањето на Духот се одразува на нашето лице и сјае од него – особено преку очите – па така ја спознаваме човековата внатрешност, токму така и Духот излегува и тогаш имаме чувство дека Бог нè држи за рака.
Чекориш, на пример, по патот. Без оглед на тоа што си сам, чувствуваш радост, радување, бидејќи знаеш дека во сигурност чекориш. Но, колку поинаку ќе се почувствуваш, ако одеднаш покрај себе го здогледаш оној кон кого си се упатил, или ако почувствуваш дека неговата рака се допрела до твоите раце, па така рака – за рака, заедно чекорите по патот! Така постапува и Бог. Нè зема за раце и прави да се чувствуваме како да се допираме еден со друг и како да чекориме еден покрај друг.
Свети Симеон Нов Богослов многу убаво опишува како старецот го водел во планините, во долините, на изворите и го наведувал да пијат вода: заедно, еден покрај друг. Токму така чувствуваш и дека Бог оди покрај тебе. И додека продолжуваш да чекориш, гледаш како Он одеднаш скокнува, излегува пред тебе – прекрасно нешто! – и те зема за двете раце.
Како што, кога сум близок со тебе, те земам за рака и те приближувам кон себе, а ти се радуваш на таа близина, на таа еднаквост, рамночесност, се чувствуваш како пријател со пријател – така прави и Бог. Доаѓа, те зема за двете раце, те гледа, Го гледаш и се чудиш: „Дали сум тоа, јас? Дали е тоа, Он?“ Да, Он Е! И јас сум!
Најубава слика, ја живееш величественоста на блискоста, пријателството, љубовта. Бог не е веќе Оној Кој само те водеше, туку Оној Кого Го љубиш, и Кој те љуби, Кого си Го засакал и Кој те сака. Он е Оној Кој се шегува, се игра со тебе – како што сончевиот зрак игра со водата, и времето со вечноста, така ти се играш со Бога.
И на крај, додека воодушевен стоиш пред Него, кога не знаеш каде си, додека почнуваш да се навикнуваш на Него, додека ти се чини дека тоа не е нешто особено важно – а, велиш, тоа е мојот пријател – одеднаш те зграпчува и те прегрнува. Сега ја чувствуваш Неговата близина, Неговиот здив, ги чувствуваш ударите од Неговото срце, го чувствуваш Неговиот пулс, го чувствуваш секој звук од Неговите коски, и велиш: „Па, ист е како јас!“ Не! Јас станав како Него: зашто бивам обземен од Него, се соединувам и се уподобувам на Него, а не Он на мене.
Кога ќе се соединиш и уподобиш, кога ќе исчезнат двајцата и ќе остане само Он, тогаш почнуваш да Го откриваш во себе и се обидуваш да сфатиш што Е. Умот? Срцето? Твоето тело? Душата твоја? Небото? Сè е испреплетено. Кога стоиш пред некоја зграда, ти можеш да ја видиш: кога си внатре, го гледаш она што е надвор, но го губиш од вид изгледот на зградата, не гледаш ништо. Токму така, кога ќе се потопиш во Бога и Бог во тебе, нема веќе никаков изглед, никаква перспектива, никаква длабочина. И кога ќе го изгубиш тоа најубаво чувство на соединувањето свое со Бога, тогаш единствено што посакуваш е смртта, додека претходно само си мислел на неа.
Држењето за рака од страна на Бога, се развива во една толку убава игра, толку нежна, толку чувствителна, толку блиска: и доаѓа до прегратка. Го подигнуваш, те подигнува. Како што таткото си игра со своето дете, го става на нозете и го подига, така и Он те подигнува на Својата љубов, сè додека не се соединиш со Него. Но, Бог и понатаму доаѓа и заминува од тебе, и сето тоа доаѓање и заминување придонесува за твоето созревање: да се смируваш кога Го губиш, да се возвишуваш кога повторно ќе Го стекнеш, да се смируваш уште повеќе и да ја откриваш својата голотија, тогаш кога Бог повторно ќе замине и уште повеќе да чезнееш по Него. И во тој копнеж не сакаш ништо повеќе – само да умреш.
Но, кога си во Бога, ништо не разбираш. Умственото згаснува и останува само обземеноста на твоето битие од Бога. Кога човекот ја има таа убава радост, таа убава игра со Бога, тоа убаво искуство, тогаш може да разбере, дека неговиот есхатон не е ништо друго освен таа иста состојба, вечното и постојаното, еден разговор со Бога.
Што значи разговор со Бога? Да тргнеме од Словото (Зборот), зашто Словото (Зборот) е Бог, „и Словото беше во Бога, и Словото беше Бог“. Треба да стапиш во заедница со Словото, и преку Словото со Отецот. И ти треба да заедничариш во Словото, во Христа, за да имаш потпора и основа во Отецот, за сè на крајот да стане Отец. Сè започна од Него, како од еден единствен почеток и сè во Него се завршува, одново како во единствен почеток. Само едновластие може да се замисли во животот Божји и во животот на човекот, кој се обожува: поради тоа и не е можно да постоиме двајцата, јас и Он. Секогаш треба да стануваме едно и тоа едно да биде Он, и Он во Отецот.
Сетете се како псалмопевецот многу убаво вели: „Тогаш во виденија им зборуваше на синовите Твои“. Си зборувал, ќе зборуваш и секогаш зборуваш „во виденија на синовите Твои и си рекол: положив помош на силниот“ (Псал. 88, 20). Тоа е пророштвото за Давид, кое се однесува на славата што тој ќе ја стекне кога ќе стане цар, значи за Бога, зашто Давид беше образ на Христа.
„Зборуваше во виденија“. Што значи тоа? Зборувам со некого, значи некого поставувам спроти себе, го правам еднаков на себе: „во виденија“, значи те гледам, ја оттргнувам разделеноста, ја укинувам разликата. Треба да си во видното поле за да те видам. И колку подобро те гледам, толку подобро и те слушам, колку поблиску те доведувам, толку полесно комуницирам со тебе – и така преку мојата уста и слухот твој, а во исто време и преку нашите очи имаме совршена прегратка еден со друг, совршена рамночесност, еднаквост.
„Положив помош на силниот“. Силен е, зашто тоа го посакуваше, но и заради тоа што го направив силен, преку помошта која ја излеав на него. Ако го проучиме еврејскиот текст, ќе забележиме дека еврејскиот збор, кој овде одговара на грчкиот збор „помош“, го открива Давидовото царско достоинство, тоа дека Давид ќе стане цар: значи, „положив помош“, означува му положив царска круна. Зар, Седумдесетмината не го разбирале еврејскиот текст? Зар не знаеле дека пророштвото се однесува на историска случка? Не сфаќале дека текстот го изобразуваше Христовото царско достоинство? Знаеле, но ја избегнале таа смисла, сакајќи да изразат подлабока смисла.
„Положив помош“, не ја пројавува личноста која примила помош, туку субјектот кој делувал, т. е. кој ја излеал таа помош. „Помош“ е истакнување на субјектот. „Положив помош“ го пројавува она што произлегло и дошло на главата Давидова, тоа дека Јас, Силниот, дојдов и го направив силен. Круната бев Јас, Царот, Христос, Бог. Јас влегов во Давидовиот живот и Давид стана Јас, ја прими Мојата помош, Мојата благодат. Гледате ли колку пророчки, но и таинствено и вистинито и духовно, Седумдесетмината го преведуваат еврејскиот текст?
Оттука „Положив помош на силниот“, значи дека Бог е силен, но дека и човекот е силен. Имаме рамночесност, укинување на оддалеченоста, блискост, а потоа и крунисување; значи го имаме Светиот Дух, кој слегува врз човекот, како што гледаме кај светите, Духот Кој преобразува, преобликува, осветува, обожува. Исполнувањето со Светиот Дух е крајното случување кое го исчекува секоја душа што Го сака Бога. Пророкот Јоил, вели дека Бог со Духот ќе ги исполни и опие сите синови и ќерки Израилеви (спор. Јоил 3, 1 – 2): тие нема да примат човечко опојно вино, туку Светиот Дух, Кој ќе дојде и ќе ги направи поинакви. Ако на обичниот смртник му ставиш круна – тој станува цар: совршена промена. Така и исполнувањето на човекот со Светиот Дух на човекот му донесува обожување, разговор со Бога, соединување со Него.
Соединувањето на човекот со Бога е забележливо во секојдневниот живот, но пред сè, него го доживува самиот човек кој непрестајно созрева, зашто Бог непоколебливо го празни и му се дарува Себеси: непоколебливо дејствува на човекот, сè до последниот миг на смртта, но и после неа, зашто животот на човекот продолжува. Поради тоа, смртта, никогаш не е последниот, туку преодниот миг во животот на човекот. Падот или воскресението и пресоздавањето на човекот, продолжува и во другиот живот, зашто човекот е ист, а ист Е и Бог. Таму човекот и Бог веќе се соединети.
Значи, разговорот со Бога е соединување со Бога. Го чувствуваш во себеси, Го чувствуваш околу себе. Ти си оној кој не живее за себеси: во себе не пронаоѓаш помисли, копнежи, желби. Како би можел и да ги имаш, кога пред тебе е толку живото присуство на бесконечниот Бог? Тоа е невозможно. Сè исчезнува, и тогаш Бог станува нешто големо што те преплавува. Доаѓа пред тебе, те засенува, ништо не гледаш.
Замисли дека гледаш лав што спие. Што и да имало претходно, за што и да си размислувал, во тој момент тоа исчезнува, го забораваш. Што ако лавот се разбуди! Во тој миг сè ќе заборавиш. Замисли сега дека тој доаѓа кон тебе, и замисли дека дошол толку блиску, што дури и хоризонтот ти го засенува, замисли да ти пријде толку блиску што дури и видикот да ти го засени, замисли сега дека ти пришол толку блиску, така што лицето свое го поставил наспроти твоето и дека го гледаш сјајот, огнот кој избива од неговиот очи, и замисли дека дошол толку блиску, така што ти влегуваш во неговата уста, влегуваш во неговото битие: дали е можно да се сетиш на нешто? Така се случува и со Бога.
Живееш по мера на својот разговор со Бога, по мера на своето соединување со Него, по мера на стравот од лавот кој спие пред тебе. Во продолжение го живееш стравот од разбудениот лав. Колку повеќе се приближуваш кон Бога, толку повеќе се плашиш од Него. …..не знаеш дали живееш или си умрел, и постои само Он.
Бог се овоплоти за да имаме таква заедница со Него. За таква заедница Он нè роди: тоа му го ветува на секого од нас. Зарем е можно ветувањата Божји да се лага? Зар Бог не е верен? Зар може она што Тој го рекол, да не е од збор – до збор вистинито? Има ли лага во Бога? Постои ли темна точка во Неговиот сјај? Тоа е невозможно. Како е можно да не го исполни она што го ветил?
Кога размислуваме за тоа зошто Бог нè создал и на што нè повикал, остануваме надвор од себеси. Имаме такво доживување што можеме да речеме: „Сите мои коски ќе речат: Господи, Кој е сличен на Тебе?“ (Псал. 34, 10) Светото Писмо ја користи сликата за коските, кога сака да изрази особен впечаток и чувство. Ги прикажува коските како згрчени, кога човекот греши и како тие се радуваат кога таа радост доаѓа од Бога. „Сите мои коски“, значи, сè што е постојано, сè што е силно, сè што е големо, сè она што не исчезнува, како што исчезнуваат кожата, нервите, сенките. Коските го сочинуваат човековото телесно битие. Скршени ти се коските? Бескорисен си. Паѓаш на земјата. Недопрени ли се твоите коски? Целосен си и одиш. Според тоа, „сите мои коски“ значи дека јас сум недопрен, најздрав, дека се чувствувам целосен.
„Сите мои коски ќе речат: Господи, Кој е сличен на Тебе?“ Кој е сличен на Тебе, Господи? Ти Си Оној Кој дејствува, Ти Си Оној Кој се допира, Ти Си причинител на самата моја слава, на мојата измена, Ти си и нејзиниот резултат. И додека целиот пред Бога зборуваш: „сите мои коски“, можеш да Го видиш „прославен во светиите“, како што се вели во првата песна, што ја пееме секој ден. Се сеќавате дека радувањето на срцето се стекнува преку губењето на нашата индивидуалност и чувството на нашата оцрковеност, значи, во нашето собирање, во нашиот заеднички собор со сите светии, со сите што Бог ги создал и повикал кон Себе.
„Прславен во Светиите“: Бог се прославува, таму каде што е соборот на светиите. Бог се прославува преку соборот на светиите, кој е пројава на славата Божја. Според тоа, „прославен во светиите“ значи дека – со оглед на тоа дека имам радост во срцето, со оглед на тоа дека деноноќно се собирам со сите свои браќа и сестри пред светиот Жртвеник, со оглед на тоа дека сите ние го сочинуваме тоа братство – сите ние, во тоа радување во Господа ја плетеме славата Божја.
„Прославен во светиите.“ Бог Свети се прославува преку светиите, зашто Он ги прави совршени. Светоста – која е исклучиво Божјо својство – и самиот свет собор – како средство преку кое ние се осветуваме, целата таа наша заедница, всушност е едно откривање на прославениот Бог, Израилот во собор со Христа, Царот. Срцето кое се радува во соборот Го открива прославениот Бог: не Оној Кој се слави, ниту Оној, Кој ќе биде славен, туку Прославениот, значи Оној Кој дејствувал, и Кој големи и величествени дела направил. Колку е убаво тоа што ние стануваме орудија, садови, кои Го откриваат прославениот Бог!
Бог Е исто така „чудесен во славата“ (Изл. 15, 11). Што значи „во славата“? Сè што претходно наведовме: сето она гледање одблиску, тоа дека ти и јас сме блиску и се гледаме еден со друг. Славата е гледање на Бога, гледањето на светлината. Оттука „чудесен во славата“, значи: чудесноста Божја се открива во тие наши доживувања, во тие наши радости и заедничарења со Него.
Што друго може да посака човек, освен да Го слави Бога, да Го објавува како прекрасен и чудесен? Заради која друга причина живееме, освен за преку нас да Му се восхитуваат на Бога? Но, „чудесен во славата“ значи нешто сеопфатно, дека сум со Бога, дека Го гледам и можам да речам: „Еве го Бог!“ Ако го нема тоа доживување, тогаш Го нема ни Чудесниот во славата. Не можеш да велиш: „Боже мој, Боже мој“, кога не Го гледаш, зашто во тебе се распростира темнина. Само кога Го гледаш и велиш: „Еве Го Бог!“, можеш и да речеш: „Боже мој, Боже мој“. Токму тогаш Бог е прекрасен и чудесен.
✣✤✣
Старец Емилијан Симонопетриски
Дали Го примивте Светиот Дух
(Трет дел)
Во продолжение вели: „Оној, Кој прави чудеса“ ( Изл. 15, 11) Што се тоа чудеса? Сè она што се случува, кога ни се јавува Славниот. Дува ветер и се бранува морето. Духот дише и морето се смирува, мирно е, мазно (изедначено) како елеј. Бурно е морето, но одеднаш Бог го разделува и се јавува копно (Изл. 14, 21): тоа е едно чудо. Бог ни се покажува како чудесен и прекрасен, но и како „Оној, Кој прави чудеса“ .
Колку чудеса! Нашата светост, нашиот мир, среќата наша, преподобноста наша, нашиот подвиг, нашата молитва, слушањето на Бога, кое ни се дава кога Го љубиме, смирението наше, љубовта наша, кроткоста наша, нашето тихување – тихување во смисла на состојба во која можеш да Го чуеш и Го слушаш Бога – сите тие дарови на Светиот Дух и воопшто сè она што прави Бог е чудеса, одлики на Неговото присуство.
„Оној, Кој прави чудеса“. Кога се осветувам во собранието, во Црквата, кога животот мој е гледање на Жртвеникот Божји – а сите ние се наоѓаме пред Жртвеникот – кога Го гледам Бога како се открива во славењата, кога не можам да живеам без тие слави, кога мојот личен живот, но и животот на сите станува живот на чудесни чудеса, живот како потврда на благодатта Божја, кога светоста наша, доблестите наши, благомирисот на нашите животи се такви што заради нив некој ќе се зачуди и ќе рече: „Како дојде до тоа?“, тогаш таму е вистинскиот Бог, Бог кој секогаш Е, и јас сум во Оној, Кој секогаш Е.
Нашиот живот, значи, има смисла кога е живот во Духот. А нашиот живот е живот во Духот, кога во него ги препознаваме одликите на радувањето на срцето, измената на утробата, држењето за рака, прегратката, божествениот разговор и постојаната, и непрестајна заедница со Бога. Тоа е единствениот живот за кој вреди да се живее.
Ако, значи, постои некоја причина која го оправдува монаштвото, тогаш би рекле дека тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина која ни дозволува да бидеме монаси, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина поради која нашето затворање во манастир е отворање кон небото, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина поради која човекот вреди да живее и да умре, тогаш тоа е само оваа причина. Ако постои некоја причина заради која Христос се роди, се распна и воскресна, тогаш тоа е само оваа причина: да станеме сè што е Он. А нашите движења се ништожни, како движењето на ѓубрето по земјата.
Сакам да ви доловам една слика, која е поврзана со Давид: да ви ги наведам Натановите зборови, кога тој на Давид му ја прорече неговата вечност, неговото охристовување, значи, дека ќе стане цар, и дека неговото семе ќе биде вечно, зашто тоа ќе биде Самиот Христос. Откако Натан му проговори на Давид за неговото прославување, царот го остави Натан и отиде при Господа. „И дојде царот Давид и застана пред Господа и рече“ (1. Дан. 17, 16). „Дојде“, го изразува човечкото движење. Не вели отиде, вели дојде пред Господа и застана (а не стоеше).
Единствениот поглед преку кој човекот може да ги согледа нештата, е преку Бога. Единственото мерило според кое човек може да согледа дали некој се оддалечува од Бога, дали се губи или доаѓа, е според ставот Господов, судот Господов, мерилото Божјо: умот Божји, како што тоа го гледа Господ. Ниедно човечко мерило, ниедно размислување, ниедно мислење, ниедна слава, ниедна мисла, ниедна желба, ниеден копнеж не може некого да го оправда, туку само ставот Господов. Важно е како јас, или некој друг од тој аспект изгледаме. Одам ли, значи, таму? Доаѓам или си заминувам оттаму?
Дојде Давид и застана пред Бога. Очигледно мисли пред шаторот во кој можеше да се види Бог. Застана пред жртвеникот, онака како што и ние секојдневно застануваме. „Пред Господа“. Колку само веруваше дека таму е Господ!“ Колку Го гледаше!“ Деноноќно и ние стоиме пред истиот шатор, пред истиот Господ. Можеме ли да кажеме дека дојдовме пред Господа и дека застанавме пред Него? Дали нашиот живот е пат и приближување кон Бога?
Давид, пак, „застана“ пред Господа и „рече“, што, пак, значи дека Го погледна и Му се обрати. Не му се обраќаше на шаторот кој можеше да се искине, да изгори, туку на Господа. „Застана“, уште означува и стабилност, сигурност, увереност, како да Му велеше: „Сега Те најдов. Дојди да поразговараме“. „Дојдете да поразговараме“, вели Господ. (Ис. 1, 18). Овде, пак, Давид Го призива Бога.
„Дојде Давид и рече“. Човек Му зборуваше на Бога? Ама, кога веруваш во Него, кога Го гледаш, зошто и да не Му кажеш? Кога е извесно дека Он се игра со тебе, и те бара, и се открива во тебе и преку тебе, зошто да не Му се обратиш? Зошто тогаш постои Логосот (Зборот), ако Он не може да зборува и ти не можеш да Го чуеш? И зошто ти е Словото (Збор), ако не можеш да Му се обратиш со зборови?
Давид, пак, Му зборуваше на Бога. „Боже мој“, Му рече, „кој сум јас?“ Кој сум? Кои се моите родители, кое е моето семејство, „што си ме засакал за сите векови“ (2. Цар. 7, 18). Ти си Бог. Јас сум земно ѓубре. Како тоа Ти за сите векови да ме засакаш мене и моето потомство? Кој сум јас? Ништо. Исчезнувам пред тоа сознание, но, Боже мој, Ти стоиш наспроти мене и јас Ти се обраќам, зашто Ти ми го даде тоа право, Ти ме повика, Ти ми проокуваше, Ти ми откри, Ти ќе ме направиш вечен цар Израилев.
„И се унизив“, продолжува, „толку пред Тебе“ (1. Дан. 17, 17). Си ми го дал она што не можев ни да го замислам, но тоа за Тебе е безначајно. Како што некој ја става раката во џебот и вади марамче, така Ти мене ми ја даваш вечноста, ми даваш царска круна, ми се даруваш Себеси, ме правиш како Себе, ме правиш Бог. Она што за луѓето е најголем настан, за Тебе е најмал. Значи, толку, Боже мој, го сметаш тоа за мало? А, толку е големо!
„Што уште да положи Давид пред Тебе за да Те прослави?“ (1. Дан. 17, 18) Што да Ти каже Давид за да Те прослави? Не јас, Давид, кого си го прославил, не јас големиот пророк, цар, помазаник – тоа се резултати на Твојата благодат – туку јас, Давид, тоа што бев, тоа што е мојата суштина, оваа земја, оваа кал, овој пепел, оваа ништожност, што уште може да направи за да Те прослави? Ништо! Ти го знаеш тоа. Ти ме познаваш. Тешко мене ако гледаше на она што бев. За среќа гледаш на она што Ти ме направи. И ме направи според Своето срце, ме направи она што Ти сакаше да станам. Ме направи она што можеше и што уште пред вековите намераваше.
Ваков некако е и животот на монасите. Нашето собирање во Црквата, нашето стоење во ќелиите, молитвите наши, нашите коленопреклоненија се нешто слично на ова: Седни, Боже мој, дојдов кај Тебе. Те гледам и Ти зборувам. Кој сум јас? Кој сум јас грешниот, виновниот, неблагодарниот, распнувачот, оној кој илјада пати ја заслужил смртта? И Кој си Ти, Кој слезе на мојата глава, дарувајќи ми се Себеси? Што да правам, Боже мој, да Те прославам? Не можам да направам ништо друго освен да ја исповедам Твојата милост.
Бог претходно му зборуваше на Давид преку пророкот Натан. Да не го сфатеше Давид пророштвото, да не беше разбрал зошто Бог го повикал, за што го предодредил, зошто го родил на оваа земја, не би ги изговорил овие зборови на величание, и не би стоел величествено пред Бога, и не би се унизувал, и не ќе беше прославен и не ќе можеше да рече: „Боже мој, ајде јас и Ти, да застанеме еден спроти друг“.
Ако и ние не разбереме зошто Бог нѐ довел на свет, зошто нѐ родил, ако не сфатиме што од нас очекува, што направил за нас, ако не ја разбереме нашата цел, или подобро за што нѐ предодредил – зашто во Бога нема време, она што требаше Он да го направи, колку што е до Него, Он го направил – тогаш никогаш нема да застанеме пред Него, онака како што застана Давид.
Да се внесеме во Бога, онака како што некој се потопува во водата. Да навлеземе во поимите, во смислата Божја. За да можеме и ние да застанеме пред Него, така како што застана Давид. Тоа ќе го постигнеме, ако ја сфатиме тајната која го опфаќа нашиот живот и тајната за која е создадена сецелата вселена и нашата душа.
Да си го посакуваме тоа еден на друг, а пред сѐ на својата душа, зашто Бог дојде да го спаси загубеното, дојде за да ме спаси мене, и сите што веруваат дека се „изгубени“, секој кој вели „ти знаеш кој сум, и јас знам дека сум едно ништо“. Дојде да го спаси секој кој ја сфатил својата ништожност, кој го сфатил делото Божјо, кој сфатил колку е брз Бог Кој ги прави ваквите величествени нешта и чудеса. Ако тоа не го сфатиме…
Нека Бог ни дарува такви мигови. Но, тие мигови немаат временски граници, не се денес или утре, тие се „сѐ додека е денес!“ (Евр. 3, 13) Дали и ние застанавме така пред Бога? Ако не, да застанеме „додека е денес“. Тогаш можеме да кажеме: Боже мој, Боже мој!“ И ако Он нѐ држи за двете раце, можеме да кажеме: Господ мој и Бог мој“. Тогаш можеме да кажеме дека сме станале монаси. Тогаш можеме да кажеме, дека како што славата го осветли Давид, така и нас нѐ осветли монашката риза, која укажува на благодатта на Светиот Дух.
Продолжуваат празниците од Пентикостарот. Да даде Бог да го доживееме овој миг кога ќе стигнеме до денот на Педесетница, кога ќе ги пееме оние убави тропари, кога ќе коленичиме пред Светиот Дух. Кога ќе ги правиме трите големи поклони придружени од прекрасните значења на молитвите и кога како живи и мртви ќе зборуваме за живите и мртвите – а, сите се живи во Христа – да се насладуваме со тие мигови и со поклоните да не изразуваме болка заради тоа што ништо не сме вкусиле, туку да Го призиваме Светиот Дух: „Свети Духу, дојди и всели се во нас“. Да Го познаеме Духот Свет, да Го чуеме Духот Свет, да Го видиме Духот Свет, да бидеме израдувани со Духот Свет, да бидеме заквасени со Духот Свет, обликувани од Духот Свет, освоени од Духот Свет.
Ако такво нешто не сме направиле, кажете ми, што сме направиле? Што сме направиле, ако Бог застане пред нас и со жалост ни рече: „Поради што тогаш те родив, зошто за тебе промислував, зошто те предодредив, зошто те крстив, зошто те повикав, зошто те прославив? Зошто сето тоа?“ (спор. Рим. 8, 29 – 30) Нашето крштение и секојдневниот наш живот во Христа, претставуваат една слава.
Наместо Бог така со прекор да ни зборува, да направиме сѐ за и ние да можеме да Му кажеме: „Зошто сите овие Твои дарови, Боже мој? Како сето тоа си ми го подарил? Кој сум јас?
Кога некој отец е сам во ноќта, најпрвин тоа го посакува за себеси, а потоа и за своите деца, зашто тој никогаш не се чувствува независен од нив. Кога ги гледа, тоа го чувствува,тоа го мисли. Кога ги благословува, кога ги кара, кога ги фали, кога ги милува, кога им зборува, кога ги носи во срцето, кога ги има пред себе во молитвата, кога сите нив на Жртвеникот ги соединува во светиот Путир, кога го излева своето срце пред Бога – само на тој начин ги гледа. Секоја друга мисла, секое друго предвидување, за него би било разочарување. Но, тој никогаш не чувствува разочарување, зашто никогаш не верува дека луѓето кои Бог му ги дарувал, не ги живеат или нема да ги живеат таквите искуства и доживувања.
***********
Старец Емилијан Симонопетритски
СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА
(Прв дел)
Денес, возљубени, ќе направам една смела постапка. Ќе се обидам да достигнам нешто што во секој случај ги надминува моите сили. Меѓутоа, тоа ќе го направам од љубов кон оние што толку пати со отворени очи и уши ме слушаат на ова свештено место.
Темата што овој пат ќе ја разгледуваме е за духовниот живот. Светиот Дух вдахновува, раководи, насочува, го исполнува духовниот живот, којшто е патување кон небото. Човекот кој води духовен живот, иако оди по земјата, се вознесува кон небото, празнува на небесата. Негова колесница се крилјата на Светиот Дух, а негова цел, копнеж, пулс и секојдневна грижа е небото.
Меѓутоа, колку пати, живеејќи среде толкава радост, среде толку ситни нешта, што нѐ проголтуваат, го забораваме небото? Нашите занимања ни го привлекуваат срцето како магнет и ни го претставуваат небото така што, чиниш тоа е многу високо, чиниш е невозможно да се стапне на него. Покрај тоа, ако човек нема и некое духовно искуство, ако не го насочил своето срце, ако никогаш не чекорел на небото, ако не го управил погледот кон небото, тогаш опасноста е поголема. Кога-годе да ти говорат за некого, ти можеш да почувствуваш радост, копнеж, но ако не го видиш, постои опасност и да го заборавиш. Ако, пак, го видиш, многу е поверојатно твоето срце да го возљуби, да се прилепи кон него, и оттогаш непрестајно да мислиш на него. Така бива и со небото. О, кога би можеле за кратко да го насочиме погледот кон небото, да го видиме пространството негово, убавината, радоста и величието! Тогаш во секој случај би ѝ било потешко на нашата душа да го заборави. Но како да го постигнеме тоа?
Што направиле Израилците, кога посакале да влезат во Ерихон, град за кого толку многу копнееле, но знаеле дека има високи ѕидини што не можат лесно да се совладаат? Испратиле извидници да донесат плодови од таа земја. И навистина, извидниците донеле големи гроздови ; донеле скапоцености од неговите сокровишта, од неговите дијаманти, од убавините негови. Кога Израилците го виделе сето тоа, срцата им станале запленети и си рекле: „Ќе ги победиме непријателите“. Тогаш се втурнале кон ѕидините и со Божја помош ги собориле и влегле во градот . О, кога би можеле и ние да отвориме еден прозорец во небото, да погледнеме оддалеку кон него и ако ни се допаднe да скокнеме, да влеземе во него, да видиме што има и да го направиме наше, да го завладееме!
Таа е смелата постапка што денес ќе се обидам да ја направам. Дали ќе успеам? Ви реков дека се плашам. Молете се Бог да ми даде слово и истовремено молете се да ви ги отвори срцата, да можете да го разберете она што не можам да ви го кажам, така како што би сакал.
Ако посакаш да видиш и со поглед да опфатиш некое прекрасно место, расположено отаде планината, што ќе направиш? Ќе се искачиш на некој врв и оттаму ќе го пуштиш погледот да ја опфати целата прекрасна околина за којашто си копнеел. Истото ќе го направиме и ние. Дојдовме во храмот, во Божјата црква, точно тука од каде што можеме многу добро да го согледуваме небото, од местото што се просветлува, се разубавува и украсува од незалезната светлина на трисончевото Божество.
Црквата, возљубени, во којашто сега се наоѓаме, секоја црква, е печат, предобраз, образ, икона, честица од небото. Кога сме в црква, ние навистина се чувствуваме така што, чиниш сме на небото. Зошто постои таа толку висока купола одозгора? За да ни ги вознесува срцата кон небото. За што служат царските двери што се отвораат кога се извршува света Литургија? За да ни покажат како се отвораат небесата. Зошто е полно со крстови? Зошто таму горе е изобразен Христос Кој служи? За да ни покаже дека кога се наоѓаме тука, се пренесуваме на небото. Ги преживуваме таинствено, но и реално, небесните мигови.
Затоа и свети Григориј Палама вели дека Црквата „се издига на високо, бидувајќи некакво второ ангелско и надовоземско место“; местото во коешто се наоѓаме е ангелско, надовоземско. „Храмот, вели тој, го воведува човека на небото и (…) го поставува пред Бога на сѐ“ ; црквата нѐ грабнува, нѐ издигнува и нѐ поставува пред Самиот Бог. Го чувствуваме ли ние тоа? Кога одиме в црква има ли во нашата душа чувства што ја восприемаат таа реалност?
Ах, какви сме ние, луѓето! Ги знаеме сите раси на кучиња и коњи, ги знаеме видовите на растенијата, марките на автомобилите, транзисторите, но често пати не го знаеме она што има непосредна врска со нашиот живот. Затоа сакам да обрнете внимание на тоа што ви го говорам денес.
Ако размислиме добро, ќе разбереме дека сѐ во реалноста што постои околу нас – бескрајните длабочини на океанот, небесните висини, илјадниците и милионите ѕвезди не се ништо друго освен сиромашно соседство на нашата планета Земја. Сте виделе ли како ги уриваат старите куќи, кога сакаат да постројат повеќекатници? Еден ден така ќе се сруши сѐ што постои во вселената. Ништо нема да остане. Ќе остане само духовното небо, каде што е Христос. Затоа таму да го сосредоточиме нашиот поглед.
Се наоѓаме во црквата. Таа е најпогодното место да го видиме небото. Но, кој е прозорецот? Како ќе го отвориме? Та тоа е толку лесно. Прозорецот е светата Литургија што ја служиме. Меѓутоа, бидејќи ни претстои да го управиме погледот кон духовните нешта, да си ја насочиме душата кон Светиот Дух и да Го помолиме да го изгони со Својата светлина мракот на нашите мисли, за да нѐ просветли да почувствуваме, да поверуваме, да разбереме, да го направиме наша сопственост сето она што се извршува, што се говори и што се слуша за време на светата Литургија.
Дојдовте со толкав труд и во ова студено време, стоите исправено. Не треба трудот да ви биде залуден. Затоа да се помолиме на Духот Божји и во нас нема да остане ниту една нејасна помисла. Не треба да си одиме одовде, ако нашите срца не Му се поклониле на Бога, ако не сме почувствувале дека нашите души се пренеле на небото и го виделе сето она што се случува таму.
Кога ќе завршиме со беседата, треба да го чувствувате она за што говори еден светец на нашата Црква: „Ти ја рани мојата душа и моето срце не може да го истрпи Твојот пламен. И така, откако Те воспеав, си заминувам“ . „О, Боже мој, вели тој, Те почувствував, се вслушав во Тебе, Те видов до себеси; сетив дека со Својата стрела го пронижуваш срцето мое, дека ја разгоруваш душата моја, дека распалуваш пламен што не можам да го издржам. Затоа Те воспевам и си заминувам, земајќи Те со себе“. Тој ќе нѐ научи на секоја вистина.
Така значи, нашиот прозорец е светата Литургија, толку позната во нашиот живот, со којашто сме свикнале од детството и со којашто ништо – ниту на земјата, ниту на небото – не може да се спореди.
**********
Старец Емилијан Симонопетритски
СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА
(Втор дел)
Како започнува Литургијата? „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух (…) Амин“. Зошто свештеникот започнува со тие зборови? Што сака да каже? Христос открива пред нас една исклучителна глетка. Ни открива небесно видение. Пред нас Христос го отвора Своето Царство. Како што, кога влегуваш во магацин, трговецот ја отвора ролната ткаенина и ти ја разгледуваш, ја допираш, ја испитуваш нејзината издржливост, ја гледаш нејзината убавина и си велиш дека ќе ја земеш, истото го прави и Христос во тој миг. Пред нашите очи Тој го отвора Своето Царство за да го видиме, да го почувствуваме, да му се наситиме и да кажеме: „Него Го избирам за мој живот“. Но дали, пак, нашата душа го чувствува тоа?
Свештеникот тоа добро го разбира во оној миг во светиот олтар. Неговото срце тупоти силно, уште малку и ќе ослепи, како што ослепел ап. Павле по патот кон Дамаск кога Го видел Христос . Неговите духовни очи ја гледаат заслепувачката светлина Божја. Затоа во духовен восторг, тој извикува: „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух“. Твојата слава во Царството Твое, Христе, исполнува сѐ. Сте виделе ли како, кога ја украсуваат невестата за да ја фотографираат, нејзиниот голем превез ја исполнува целата соба, а диплите од нејзиниот фустан го прекриваат подот, за да ја покажат нејзината слава и убавина? Ете, исто така, во оној миг пред нашите очи Црквата Христова се распростира по целото пространство.
Кое е тоа благословено, прославено, почитувано, повозвишено од секое друго Царство? Тоа е Небесното Царство, Божјото Царство; тоа е рајот во којшто Христос нѐ поставил; тоа е нашата света Црква. Цар е трисолнечниот Бог – Отец, Син и Свети Дух. Слуги на Царот се ангелите и архангелите, престолите, началствата, властите, господствата, силите, многуоките херувими и шестокрилните серафими. Војводи на Царот се светците. Царицата е Пресвета Богородица. Верни воини се христијаните, тие што се готови да тргнат по Христа, па колку и да ги чини тоа, сите оние што копнеат да го носат Неговото чесно име, сите оние што ја сочинуваат Неговата Црква. Затоа во текот на светата Литургија сите – Христос, светците, света Богородица, ангелите, верните од сите векови – се заедно со нас.
Следствено, кога свештеникот вели: „Благословено е Царството на Отецот…“, се заборава себеси, својот дом. Го заборава светот, сѐ што гледа и го насочува своето срце и својата мисла кон она што го разбира, кон тајните и невидливи нешта што Христос ги јавува пред него. Токму поради тоа, чувствувајќи ја славата Христова, славата на небесниот Цар, со колена што треперат, со душа што е готова да се свитка под тежината на одговорноста, со очи што проникнуваат во тајните на Небесното Царство, тој со трепет кажува: „Зашто Тебе Ти прилега секаква слава, чест и поклонување“. На Тебе, Христе мој, Којшто си толку прославен, Којшто си носен од толку светци и ангели, Тебе Ти прилега славата, честа и поклонувањето. И така, пред нас е целата Црква. Пред нас реално, суштински, таинствено е Христос! „Каде што се двајца или тројца собрани во Мое име“ , таму посреде нив сум и Јас, вели Христос. Ова се случува за време на светата Литургија.
И така, што претставува нашата Литургија? Сигурно сте забележале како на кино-екран сликата на некој човек, некој пејзаж што се појавува во длабочината, како точка во далечината, постепено се зголемува и избиструва. Тоа претставува и Литургијата: постепено Го открива пред нашите очи Христа и Неговото Царство.
Христос присуствува пред нашите очи, токму така како тогаш кога поучуваше, кога правеше хромите да скокаат и да одат, слепите да гледаат одново, мртвите да воскреснуваат. Ние не си спомнуваме за Него туку така просто, ами Он реално доаѓа пред нас, се појавува Он, Учителот, Пророкот, Чудотворецот. Пред нас е Христос, Којшто беше распнат, воскресна и се вознесе на небесата!
Сѐ што гледаме тука – полиелеите, свештеникот, светиот престол, Евангелието, чесните Дарови, малиот и великиот вход, – сите тие стануваат знаци за Христовото присуство.
Следствено, преку светата Литургија го продолжуваме Христовото дело и секој пат кога ја извршуваме, чиниш Го привлекуваме и Го доведуваме при нас Самиот Христос. За тоа се говори и во молитвата: „Ти Којшто седиш горе со Отецот и овде невидливо пребиваш со нас“; Ти си горе, на небото и истовремено невидливо, но реално, си тука, пред нас. Затоа свештеникот, кога сака да се причести, Го гледа со своите духовни очи и Му говори во второ лице еднина: „(…) и удостој нѐ со Својата моќна рака да ни го предадеш пречистото Твое Тело и чесната Крв“. Ти, Христе мој, со Твојата моќна и пренепорочна рака дај ми го Твоето пречисто Тело и чесната Крв. Ако имаме духовни очи, можеме да почувствуваме дека пред нас е Самиот Христос. Што правиш кога, додека седиш, ќе здогледаш некого што го сакаш? Ќе се втурнеш кон него. Е Литургијата е едно движење, втурнување, обид да Го грабнам Христос, да Го фатам.
Си спомнувате ли за Марија Магдалена? Кога разбрала дека пред неа стои Христос, таа Му рекла: „Равуни“, т.е. „Учителу“, и тргнала да се допре до Неговата облека, до Неговото тело . Си спомнувате ли за крвоточивата жена? И покрај мноштвото народ што Го притискал Христос, таа со вера и благоговение пристапила да се допре до Него . Си спомнувате ли за ап. Тома? Тој ја ставил својата рака во Христовите рани и извикал: „Господ мој и Бог мој!“ Тоа го правиме и ние за време на светата Литургија. И после се прашуваме каде е Христос! Та, Он е пред нас, заедно со нас, до нас. „Учителот е тука и те вика“ , ѝ рекле на Марија којашто плачела за умрениот Лазар, нејзиниот брат. Во светата Литургија присуствува Учителот, Христос, и го повикува секого од нас по име. Очите на сите што го чувствуваат тоа сјаат и тие ја преживуваат Христовата радост. Сѐ се исполнува со радост. Сѐ Го славослови Христа.
Следствено, кога човек доаѓа на светата Литургија, треба да доаѓа со мислата дека дошол да се сретне со Христа, и уште – со копнеж да Го допре, како што кажува свети Методиј: „Се очистувам себеси пред Тебе, Женику, и држејќи в раце запалени светилници, Те пресретнувам“ . Женику Христе, се чувам себеси чист и неизвалкан и држам запалени светилници во своите раце за да Те пресретнам. Така треба да доаѓаме на светата Литургија, којашто е присуство на Христа и на Неговото Царство.
Да се задлабочиме уште малку. Зошто ги извршуваме входовите? Вие што присуствувавте на вечерната, видовте пред малку дека свештеникот направи вход и влезе во светиот олтар. Утре на Литургијата, на малиот и великиот вход, ќе се случи истото. Нашата Литургија е литијна поворка кон олтарот, поворка кон небото. Како што кога правиме литија на денот, кога го чествуваме покровителот на градот, ја земаме неговата икона, неговиот чесен лик со рипидите и одиме на плоштадот за да го воспееме светецот , така и нашата Литургија е литија, поворка, патување кон небото.
Сте забележале ли како, кога има затемнување на сонцето, улиците се исполнуваат со деца и возрасни што ставаат едно потемнето стакло на очите и гледаат кон небото? Тоа е светата Литургија. Таа е приковување на нашиот поглед, на нашето срце кон Оној Чијшто Престол е на небесата. Мојот живот веќе се врти околу Христос. За мене само едно нешто има вредност – Небесното Царство.
Зар треба навистина да го оставиме своето семејство, работата, своите деца и да трчаме непрестајно на Литургија? Не, возљубени. Погледнете колку е голема Божјата љубов и мудрост. Сите секојдневни собитија од нашиот живот можат да влезат во Божјото Царство, дури и да станат мостови што ќе нѐ одведат до него. Сѐ може да ја изразува твојата љубов кон Бога! Љубовта кон својата жена, жртвите заради своите деца, твојот секојдневен труд, твојата болка, грижите, солзите, скриените горчини во твојот живот – сето тоа го поставуваш во Небесното Царство. Бог го осветува и ти дава сила да ја поминеш целата седмица. Сите тие нешта си придобиваат свое место и вредност пред Христос, доволно е само да не заборавиме дека нашата цел, нашиот завршеток е Божјото Царство и душата да ни копнее за него. Христос да биде нашата цел. Наша татковина да биде небото. Тоа го имаме предвид кога велиме „амин“: Да, Татко мој небесен, сето тоа што ми го кажуваш го прифаќам; го започнав патувањето; стапив на патот што ќе ме доведе до небото. Нема да запрам додека не стигнам таму каде што си Ти.
****************
Старец Емилијан Симонопетритски
СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА
(Трет дел)
Следствено, на светата Литургија патуваме кон Христовото Царство и истовремено се наоѓаме во него. Христос нѐ вознел на небото, или поточно Он го спуштил небото во Црквата. Сите блага, нашето спасение, Својата светост, смирение, дарови – Он ни ги дарува како „мираз“ во Црквата.
За нас Литургијата е како обручување. Како што го носиш свршеничиот прстен што го означува ветувањето за брак, токму така Литургијата означува дека се соединувам со Христа, Којшто ми ветува дека, ако останам верен, задолжително ќе ме воведе во Царството Небесно. Уште на земјата го преживуваме рајот. Тука, возљубени, се извршува таа толку голема вистина.
Тука, кога извршуваме света Литургија, присуствува целата Христова Црква. Се соединуваме со Христа и стануваме едно тело со Него. Како што, ако земеш едно парче бело платно и зад него поставиш многу силна ламба, тоа се претвора во светол екран, така и Христовите зраци нѐ проголтуваат и нѐ прават христоподобни. Стануваме храм Христов, членови Христови, стануваме христоподобни и Он е нашата Глава. Зборот глава – „Христос е глава на Црквата“, значи исто така и извор, источник. Кога си жеден, одиш на изворот да ја згаснеш жедта. Христос е Оној Којшто го напојува нашето ожеднето срце. Нашите членови, тело и коски стануваат Христови членови, тело и коски. Го живееме Христовиот живот, а Христос го восприема нашиот живот. Како што лебот што го ставаме во дарохранителницата е еден, како што лебот што го полагаме на светиот престол е еден, како што Христос е еден, така и ние стануваме едно со Христа и помеѓу себеси; стануваме еден Христос.
Затоа, што се случува кога служиме Литургија? Ние правиме прием, даваме вечера. Ги каниме на трпеза светците на нашата Црква, го каниме нашиот починат татко, дедо, прадедо, љубените личности што си заминале од овој свет, ги каниме ангелите. Тогаш доаѓа и Самиот Христос и ни го предлага Своето Тело и Крв. Ете, тоа го означуваат зборовите: „Откако ги спомнавме сите светии, самите себе, еден на друг и целиот свој живот на Христа Бога да го предадеме“. Откако сме ги довеле тука сите светци и сме им се довериле, откако сме ги повикале и тие станале наши помошници, сега се предаваме себеси на Христа.
Како Христос присуствува на Литургијата? Да внимаваме тука, за да сфатиме повеќе нешта за нашето одење на Литургија. Да видиме во пракса дека на Литургијата присуствува Христос и целата Црква. Епископот е образ на Христос . Каде што е епископот, само таму може да суштествува и Христовата Црква. Затоа епископот се качува на висок трон, за да покаже дека во тој миг Христос го зазема Своето место меѓу нас. Таму каде што е архиерејот, таму каде што е епископот, таму навистина е Христос. Како што Христос влегол во горната одаја, каде што биле собрани учениците и им рекол: „Мир вам“ , исто така и кога архиерејот стапнува на трон, стапнува Христос, зашто Он „е Оној што принесува и Кој се принесува“ . Всушност Христос ја извршува Литургијата, а сите ние сме до Него. Кога, пак, нема архиереј, тогаш има негов претставник, којшто според црковните правила треба да има дозвола од епископот; ако нема дозвола, не може да се изврши Литургија .
Свештеникот се облекува во бели, раскошни или златовезени одежди. Но зошто? Затоа ли што е егоист? Не, возљубени. Кога носи бели одежди, тој сака да нѐ насочи кон Христа, Чијашто облека на Преображението станала бела како снег . На истиот начин Христос се јавува во ликот и во одеждите на свештеникот. Кога носи раскошни одежди, свештеникот сака да ни ја покаже Христовата слава. Облекувајќи стихар, првата одежда, тој се облекува во Христа. Кога потоа става епитрахил, чиниш ја зема Божјата благодат. Кога на крајот го облекува и фелонот, тој станува целосен образ на Христа.
Гледаш ли свештеник во одежди? Тоа повеќе не е конкретниот свештеник, ами Христос. Никој на светот не носи такви одежди какви што носи свештеникот. Тие се нешто надовоземско. Тие се една необична глетка, едно небесно видение, Самиот Христос слезен при нас.
Се отвораат царските двери и свештеникот застанува пред жртвеникот. Меѓутоа, зошто не гледа кон нас, ами кон жртвеникот? Тој стои пред жртвеникот и се моли, посредува, Го моли Христа како наш посредник. Потоа, кога го прави входот, минува покрај нас, повторно без да нѐ погледне. Тој е оној кој врви прв, кој се искачува, кој нѐ води по патот кон небото.
Но што тоа прави свештеникот, та постојано врви напред без да нѐ погледне? Внимавајте за да разберете. Сте се искачувале ли некогаш на манастирите во Метеори? Сте оделе ли во Големиот Метеор? Во минатото луѓето се искачувале со мрежа. Ги ставале внатре, им ги затворале очите за да не им се сврти поради височината, и ги подигнувале со макара. Подоцна направиле и еден многу тесен пат по самата карпа, којшто водел дури до планината Преображение. Како можеле дојдените да се искачат по таа многу тесна патека? Доколку би се загледале надолу во бездната, би се занеле и би се погубиле. Затоа тогаш слегувал некој монах, го врзувал посетителот со своето расо и му велел: „Јас ќе се искачувам и ќе гледам нагоре, а ти држи се за мене. Ќе се искачиме заедно. Меѓутоа, не гледај надолу. Ако погледнеш, ќе паднеш и ќе ме повлечеш и мене“. И по таа мала патека, од којашто посетителот добивал срцебиење, зашто знаел дека под него е бездната, монахот го водел нагоре. Го искачувал по кривулестата патека и кога ќе стигнеле до врвот, велел: „Ах, тука е Христос!“ Тоа имено го прави и свештеникот. Нѐ искачува по тесната патека. Внимавај, не погледнувај надолу, да не те залаже нешто земско! Срцето нека ти биде горе, умот да ти е орел за да може да го пресече воздушното пространство и небесата! Копнените животни не можат да летаат. Биди орел! Гледај нагоре!
Во меѓувреме псалтите ги пеат антифоните: „По молитвите на Богородица, Спасителе, спаси нѐ“. Антифоните се поврзани со одделни стихови од Псалтирот, што претставуваат пророштва за доаѓањето Христово: пророкуваат – дека Христос ќе дојде помеѓу нас. Потоа свештеникот, духовно внесен, го извршува малиот вход, зашто тој навистина е влезен како Мојсеј во облакот што Го крие Христос. Да си спомнеме за Мојсеј којшто се искачил на планината Синај. Какви грмотевици имало, какви потреси, каков оган, каков чад, каков страв и ужас! Самиот Бог се јавил!
Така, на истиот начин пред свештеникот е присутен Бог. Се разбира, тука нема потреси за да не се ужаснеме, нема чад, освен чад од благоухан темјан. Свештеникот знае дека Христос врви напред и веќе не може да издржи, та затоа и неговото срце извикува: „Зашто си свет, Боже наш, и Тебе слава Ти вознесуваме“. Свет си, Боже мој, и нема друг како Тебе! Тој гледа кон жртвеникот и е уверен дека таму е Бог, Светиот Дух, ангелите.
За време на малиот вход, кога свештеникот ќе стигне до определеното место, Го моли Христос, заедно со него да бидат на входот и светите ангели и архангели. Во продолжение вели: „Благословен е входот на Твоите светии“. Го благословува входот за време на којшто, заедно со свештеникот, во светиот олтар влегуваат ангелските чинови и воинства и облаците светци. Заедно со нив, на мислени облаци, влегува и свештеникот. Затоа, преплашен да не го изгори Божјиот оган, тој вели: „Зашто си свет, Боже“. Јас сум грешен, но не ме изгорувај, Боже мој!
Имав среќа да запознаам еден свет човек којшто секогаш кога одеше да служи, излегуваше од олтарот со неземски поглед, со очи што гледаа отаде хоризонтот! Тој служеше сам со еден негов послушник, на кого што во определен момент му велеше: „Излези надвор, излези, излези брзо!“ Ја затвораше вратата и остануваше сам во олтарот. Остануваше час, два. И потоа, откако ќе разговараше, откако духот ќе му се искапеше во Божјата светлина, откако неговите очи ќе засветлеа со Божји блесок, излегуваше повторно и ја отвораше вратата. „Дојди – му велеше, – дојди! Тука беше Светиот Дух, ваму – серафимите, таму – херувимите“ – и целиот трепереше, но со трепет исполнет со радост и среќа .
И свети Спиридон „за свои сослужители ги имал ангелите“ . Навистина свештеникот е сослужител на ангелите и светците. Народот го знае тоа и затоа ја пее ангелската химна „Свети Боже, Свети Крепки, Свети Бесмртни“. Ангелите пеат: „Свет, Свет, Свет“, и ние ги повторуваме нивните зборови. Така земјата и небото – сите стануваме еден хор, еден празник, една песна. Ние додаваме „помилуј нѐ“. Тоа е викот на грешниот човек, зашто ангелите се свети и сесвети. И на великиот вход заедно со ангелите присуствуваме и ние, грешните и недостојните! Колку страшно нешто! Минува Христос, заедно со Него светците, ангелите и јас, грешниот свештеник!
Затоа во древноста, благочестивите цареви за време на великиот вход го последувале свештеникот заедно со својата свита, како почесна свита на небесниот Цар, Којшто минувал во тој час. Според едно предание, некој цар во таков момент на духовен восторг, чувствувајќи трепет од присуството на Христос и на ангелите, се струполил на земјата заедно со царските одежди и круната.
После ангелската химна и читањето на Апостолот, кога свештеникот се подготвува да го прочита Евангелието, тој за прв пат се обраќа кон народот и го благословува: „Мир на сите“. Во тој час благословува не свештеникот, ами Самиот Христос. Кога Христос требало да се вознесе, Тој ги подигнал Своите раце, ги благословил Своите ученици и тие Му се поклониле и си заминале . Тоа имено се случува и во овој час. Свештеникот, посредникот, грешникот се повлекува и остава сега да служи Самиот Христос!
Затоа за време на малиот вход, тој пред главата го држи Евангелието, но не за да си го скрие лицето, туку за да покаже дека постои не тој, ами само Христос. Откако ќе го издигне Евангелието, ние пееме: „Дојдете да се поклониме и да паднеме пред Христа“. Се поклонуваме на Христос, не на Евангелието, не на свештеникот. Пред нас е Христос Којшто поучува, Христос Којшто служи, Христос Којшто говори, Христос Којшто е скриен во свештеникот. Пред тоа свештеникот возгласува: „Премудрост, да стоиме прави“. Што означува „прави“? „Бог сака од нас да стоиме со трепет пред Него и да присуствуваме на таинствата и не со леност, туку со усрдност (…) да беседиме со Него“ . Со трепет, со копнеж, со внимание, право треба да очекуваш да Го видиш Христа и да општиш со Него. Затоа Му се поклонуваме.
Исто така, на великиот вход, кога Христос минува, свештеникот возгласува: „Вас и сите благочестиви и православни христијани да ве спомне Господ Бог во Царството Свое“. И секој од нас си кажува: „Спомни си за мене, Господи, во Царството Твое“ . Го гледаме Христос со очите на душата и Го молиме да си спомне за нас. Следствено, Господ служи, Господ минува помеѓу нас, Господ доаѓа за да ги земе нашите дарови и да ги постави врз жртвеникот.
*1Беседа изговорена во храмот „Св. Никола“ во Трикала, Грција, на 31 јануари 1971.
*2 Кавасила, Никола, 1, 2, с. 32.
*3 Ефес. 5, 23.
*4Свети Игнатиј Антиохиски Богоносец, Послание до Тралијците 3, 1, ВЕПЕΣ, т. 2, с. 272, стих. 14.
*5 Јн. 20, 19, 21, 26.
*6 Света Литургија, молитва на Херувимската песна.
*7 Канон 39, на Светите Апостоли, Пидалион, „Астир“, Атина 1970, 43; види исто така: Свети Игнатиј Антиохиски Богоносец, Послание до Смирјаните 9, 1, ВЕПЕΣ, т. 2, с. 281, стих. 29-31.
*8 Мк. 9, 2-3.
*9 Види: Живот на светиот свештеномаченик Панкратиј епископ Тавромениски, Матеј Лангис, Голем Синаксар, т. 7, Атина 1990, 157-158.
*10 2 Мојс. 19, 16, 18.
*11 Види: И. Филоатониту, Отец Тихон, изд. „Симандрос“, Атина 1981, 23-24.
*12 Тропар на свети Спиридон, еп. Тримитунтски, Чудотворец (12 декември).
*13 Лк. 24, 50-52.
*14 Никола Кавасила 22, 5, с. 120.
*15 Лк. 23, 42.
*********************
Старец Емилијан Симонопетритски
СВЕТАТА ЛИТУРГИЈА
(Четврт дел)
Како дарови принесуваме леб и вино. Лебот укрепува и му дава живот на човекот, а виното му дава издржливост и здравје. Следствено, кога
Му принесуваме леб и вино на Христос, Му го даваме тоа што нѐ храни, што ни дава живот . Таинствено, символично Му го принесуваме на Христа својот живот, своето здравје, своето веселие; се принесуваме самите себеси; ги принесуваме своите тешкотии, своите болки, своите страдања, своите деца; Му принесуваме сѐ што е наше и целиот свет.
Приносот се извршува за време на читањето на молитвата на принесувањето. Именката „принос“ (грч. ἀναφορά) произлегува од сложениот глагол ἀνα+φέρω што значи „носам нагоре“. Со други зборови, во тој страшен миг Христос во Својот наднебесен жртвеник ги прима нашите дарови, нашиот живот што Му го принесуваме, нѐ прима нас.
Следствено, кога одиме на света Литургија, одиме да Го примиме Христа. Но, претходно треба да сме подготвени да Му дадеме што и да посака, да се дадеме самите себе. Ако задржиме нешто за себеси, не можеме да се соединиме со Христа. Во тој час пред нас се јавува закланиот Христос. И ние, исто така, треба да се чувствуваме како заклани за Него и да бидеме подготвени, ако затреба, навистина да бидеме заклани.
И така, Христос непрестајно се јавува пред нас и ние пееме „Алилуја“. Што означува „Алилуја“? Алилуја е поздрав што се упатува при брак со Христос. За бракот имаме посебни желби и поздрави. „Да живеете среќно илјада години“, им посакуваш на младоженците. Алилуја е свадбена песна, поздрав при брак со Христос, кога Христос стапува во брак со невестата – душата.
Затоа, светата Литургија со своето богојавление, со Христовото присуство, е склучување на мистичен брак со Господа. Бракот се нарекува и радост. Во Литургијата како Христос да ни кажува: „Влези во радоста на својот Господар“ , во бракот на твојот Христос. А, ако не сакаш? Ако не сакаш, каде ќе отидеш да се скриеш? Каде и да отидеш – во морските длабочини или во небесните висини, Он е таму . Некаде ќе те настигне. Зошто подобро не се предадеш сам? Ќе видиш колку голема ќе биде твојата радост! Ако одбиеш, тоа за тебе ќе биде самоубиство.
Откако ќе ги причести луѓето, свештеникот го издигнува св. Путир и возгласува: „Постојано, сега и секогаш и во веки веков. Амин“. Нѐ потсетува за Христовото Вознесение. Тоа е моментот во којшто Христос ни ветува дека засекогаш ќе биде со нас . Откако сме Го примиле Светиот Дух, сме ги виделе тајните на Царството, можеме да си заминеме со духовни очи, полни со убавините што сме ги виделе.
Следствено, возљубени, нашата Литургија е едно обручение со Христа, еден брак. Он нѐ одведува во Своето Царство. После ќе излеземе повторно, ќе си одиме по куќите заедно со нашите страсти, со нашите гревови, со нашата окајаност. Не е важно. Повторно ќе отидеме на Литургија, повторно ќе Го грабнеме Христа, Он повторно ќе нѐ обожи. И така, со непрестајна борба, во непрестајно патување – свештеникот напред, а ние после него, ќе стигнеме до небесното Царство. Одиме ли на Литургијата со таков копнеж? Значи сме си го осигурале Царството небесно.
Видовме како се отвораат небесата за време на Литургијата. Ги видовме благата на небесното Царство. Го зедовме нашиот „залог“, Светиот Дух . Научивме дека Оној Когошто ние, грешните души, Го бараме, можеме да Го земеме во своите раце во црквата. Да доаѓаме секојпат за да Го примаме така Христос и таинствено и невидливо да Го сместуваме во себеси. И заминувајќи си со души што празнуваат, да кажеме: „Да Му ги повериме своите души и да Му го предадеме својот живот“. Да Му ги повериме своите души на Христа, Когошто Го видовме и да Му го посветиме својот живот „и да го разгориме во своите срца огнот на Неговата љубов“ , огнот што изгорува во нас сѐ што е гнило, што нѐ очистува и нѐ подготвува за вечниот живот.
*27 Лк. 23, 42.
*28 Никола Кавасила 3, 1; 4, 1, с. 48, 50.
*29 Мт. 25, 23.
*30 Пс. 138, 7-10; 3та стихира на „Господи воззвахъ“, сабота вечер, гл. 6.
*31 Мт. 28, 20; Лк. 24, 50-51.
*32 Сп. 2 Кор. 1, 22.
*33 Никола Кавасила, 1, 12, с. 42.
*****************************
Светоотечки текстови. Бигорски.
Беседа на Богојавление
Свети Јован Шангајски
Во име на Отецот и Синот и Светиот Дух!
Славејќи го Богојавлението, ние се сеќаваме и дека Бог им се покажа на луѓето како Троица и дека Исус му се јави на светот како Христос. Каде се јави Христос? Каде го започна Своето дело? Дали отиде во голем град и таму се јави во Својата Слава? Или се искачи на висока гора, а маса на мноштво илјадници стоеше долу и Го набљудуваше како некакво чудо? Не! Христос отиде во пустината, на реката Јордан, каде Јован го крштаваше народот. Јован проповедаше покајание и ги повикуваше грешниците, во знак на покајание, да се крстат во Јордан. И ете, како грешник доаѓа и Христос и моли за крштевање. Оној, во Кого немаше грев. Се уплаши Јован. „Ти треба мене да ме крстиш“. „Остави сега“ – одговара Исус – зашто нам ни претстои да ја исполниме секоја правда“. Адам со гордоста згреши, сакаше да се возвиси, да стане како Бога, а Христос дојде да ја исполни правдата Божја, гревот на Адамовата гордост да го поправи со смирение. Адам сакаше да се возвиси пред Бога, а Бог се понизи пред човекот. Христос слезе во водата и прими крштение од Својот слуга. Треперејќи, Јован је положи раката на Владетелот и својот Бог, а Христос смирено ја приклони Својата глава пред него. Ова Христово смирение го отвори небото. Тогаш небесата се отворија и се чу гласот на Бога Отца:“Ова е Мојот возљубен Син, који е по Мојата волја. Ова е Мојот Син, Кој Себеси се понизи за да ја изврши Мојата волја, вистинскиот Мој Син, Кој се понижува за да го возвиси човекот“. А Духот Свети слезе од небото на Исуса, потврдувајќи ги зборовите на Отецот. Така со смирението Исус го отвори небото и ја покажа на луѓето тајната на Троичноста на Божеството. Но, зошто Он тоа го изврши точно на водата, а не на некое друго место? Да се сетиме како Бог го создавал светот. Кога Бог го создавал небото и земјата, „земјата беше без обличие и пуста, и Дух Божји лебдеше над водата“. Потоа ги оддели Бог земјата и водата, но така што водата сепак остана на секое место и потребна на сé што е создадено. Човекот не може да живее без вода, ниту било кое друго животинче; постои вода (влага) во воздухот; да земеме од било каде грутка земја – и таму постои водата; постои вода и во каменот, и ако нам ни се чини дека таму ја нема, па сепак, таа постои и таму и, кога Бог посака може да ја ослободи од него, како што тоа го направил за време на Мојсеја. „Господова е земјата и она што ја исполнува вселената и сé што живее во неа, зашто Он ја основа врз морињата, и на реки ја утврди.“ (Пс.23,1-2). „Небесата одамна постојат и земјата беше создадена од водата и преку водата преку Божјото слово“, пишува апостол Петар, „преку кое, тогашниот свет загина, потопен од вода.“ (II Пет. 3,5-6). Кога човекот згреши, го навлече Божјиот гнев не само на себе, туку и на целата природа. Човекот е круна на Божјето создавање; тој е поставен за цар на природата. А кога царот стана непријател на другиот Цар, тогаш и целото негово царство стана непријателско царство. Казната била нaменета не само за човекот, туку и за сé што е створено /тварта/. „Оти знаеме дека сите созданија заедно со нас воздивнуваат и тажат досега“. (Рим. 8,22). Но, „тварта се покори на суетата (не по своја волја, туку по волјата на Оној, Кој ја покори)“ (Рим. 8,21-22). Затоа простувањето на вината го ослободува и создаденото од робувањето на пропадливото. „Уништена ќе биде оваа пропадлива природа и ќе се преобрази во ново небо и нова земја, каде правдата обитава“. (II Пет. 3,12-13). За да се овозможи оваа промена, за природата да се подготви за непропадливоста која ќе настапи после судниот ден, Христос дојде на водите Јордански. Потопувајќи се во Јордан, Христос ја освети не само водата на Јордан, туку и целата водна природа, како што и воскликнува Црквата во своите песни:“Христос се јави за да ја освети водата на Јордан“ (Претпразничен тропар), „Денеска водната природа се осветува“ (Тропар при Исходот на Јордан). А зашто водата насекаде се наоѓа, тогаш осветувајќи ја водата, Христос со тоа го осветил сето создание, целата вселена. Христос ја подготви природата за и таа да ги почувствува добрите последици од жртвата која Он дојде да ја принесе. Но, не само тоа, Тој на водата ù даде моќ да ги измива човечките гревови. Крштението Јованово било само знак на покајание. Христијанското крштение е ново раѓање, опростување на сите гревови. Со вода ги казни Бог гревовите на првиот свет и со вода го уништи во потопот. Со вода сега Бог ги спасува луѓето преку Тајната крштение.
Така Христос на водите Јордански ја уништи главата на змијата, како што тоа се пее во црковните песни, главата на онаа змија што ги измами Адама и Ева, но беше победена со смрението Исусово, – им откри на луѓето дека Бог е Троица – ја освети водата, а со водата го подготви и сето создание за прифаќање на зборовите на прошка и непропадливост.
И тогаш, издржувајќи уште една борба со ѓаволот во пустината, Христос почна да ги подговтвува луѓето за идното царство и ја започна Својата проповед со зборовите: „Покајте се, зашто се приближи Царство небесно“ (Мт. 4,17), или како што стои во другото Евангелие: „Времето се исполни и царството Божјо наближи; покајте се и верувајте во Евангелието“ (Мк. 1,15).
До тогаш Јован Крстител проповедаше покајание, го подготвуваше патот за Господа. Сега Самиот Господ им извикува на луѓето:“Покајте се“. Тој глас е наменет не само за луѓето кои живееле во Христово време, туку со тие зборови Христос им се обратил на сите луѓе во сите времиња и векови. И ние сме ги слушале тие зборови од Еевангелието. Додека сеуште не стивнале празничните песни на Богојавление, тие нам нé потсетуваат дека се приближува времето на покајание. Да бидеме внимателни! Тоа не се зборови на пророк или ангел, туку на Самиот Господ. Ќе се покаеме и во постот кој доаѓа, ќе настојуваме да ги победиме нашите старсти и да добиеме прошка на гревовите, за во идниот век да влеземе во непропадливото Царство кое го подготвил Господ. Амин.
****************
Архимандрит Емилијан
Извадок од книгата „ Живот во Духот “
Човекот е прогонет од Рајот, душата му е отфрлена и единственото нешто што може да го разбере, е болката која што ја живее. Во болка раѓа, во болка ги жнее плодовите земни, во болка сее, сé што прави, прави во болка.
Од кога започнува болката? Од моментот на задоволството. Болката започнува во моментот на задоволството (св. Максим Исповедник). Задоволството започна во моментот кога човекот се најде оголен. Сетете се на Адам во Рајот. Во мигот кога помисли да вкуси од плодот, тој ја изгуби својата облека.
Ева веќе беше необлечена, но тоа го виде тогаш, кога го изеде плодот. Таа, сепак, немаше да го изеде плодот, да не беше соголена, наполно осиромашена во нејзините помисли. Значи, чувството на задоволство и јадењето од плодот ја открија нејзината, а подоцна и Адамовата голотија.
Болката е во непосредна врска со соголеноста. Душата треба да разбере дека е гола, а не само отфрлена: да разбере дека е ништо. Што беа Адам и Ева? Оние кои одеа заедно со Бога, оние кои живееја заедно со Бога, другари, сопатници, сограѓани на Бога. Беа богови по благодат! И во еден миг, Адам и Ева стануваат едно ништо, доаѓаат до една понижена состојба, стануваат такви, што една змија може да ги измами и понижи, а и сета создадена твар, на која Адам ѝ даваше имиња и каде тој заедно со Ева господареше, може да се крене против нив. Човекот тогаш станува нај- исплашеното суштество во историјата на светот. Гледај, необлечен е! Поради гревот свој, тој има чувство на необлеченост, чувство дека е грешен. Меѓутоа, тој не вели дека е грешен, дека треба да се исповеда, да го исповеда гревот, туку го живее својот грев.
Адам и Ева во рајот беа необлечени, но тие и покрај тоа, никогаш не ја почувствуваа својата голотија. Во мигот кога згрешија, тие веднаш го почувствуваа тоа, затоа и се облекоа. Така, и душата треба да почувствува дека е гола, без добродетели, без светост и божественост, дека е фрлена во грев, дека е покриена со лисјата на гревот.
Дали, пак, душата може да го почувствува тоа? Јас не можам некому да му кажам: „ Почувствувај го гревот! “ Не можам тоа да му го заповедам. Тоа е исклучиво чекор, постапка на самата душа. Ако душата не сака да го разбере тоа и да го смести во себеси, ниту една сила – дури ни Самиот Бог – не може да направи таа да го почувствува гревот. Може да се исповеда, да чита, да се моли, да пролева солзи, но сето тоа може да се случува без чувството на грешност.
Кога душата ќе го стекне чувството на оголеност и кога ќе рече: „гола сум, треба да се облечам“, тогаш во неа се создава потреба за покајание, значи за облекување. Но, друго е прашањето како да се стигне до покајанието. Зошто, едно е кога чувствувам дека сум необлечен, а друго е кога ја припремам облеката за да се облечам: овие две нешта се многу далеку едно од друго.
Мигот, кога ќе почувствувам дека сум необлечен и ништожен – а тој може да настапи после многу години или во еден, единствен момент – претставува најризичниот пресврт во мојот живот, бидејќи, или ќе се подигнам и ќе се облечам, или ќе останам необлечен. Тоа значи: или необлечен ќе излезам пред Бога и ќе речам: „згрешив“, или ќе го направам она што го направија Адам и Ева, т. е. ќе се сокријам. И кога Бог ќе ме побара: „Адам, каде си? “(Битие 3,9), ќе речам:„ …се уплашив, оти сум гол, и се сокрив “(Битие 3, 10), а кога ќе излезам пред Него, Он ќе го види смоквиниот лист.
Како може да дојде до тоа сокривање? На илјада начини: на пример, со став, кој е изразен со комплексот на ниска вредност. Страшно е да откриеш дека си едно ништо. Додека мислиш дека си важен и голем, додека луѓето ти се поклонуваат, додека мислиш дека досегнуваш до небесното, додека си надарен, прекрасен, убав, драгоцен, потребна ти е голема сила да признаеш и да прифатиш дека си јалов, дека си една ништожност. Па ние не можеме да прифатиме дека поседуваме дури и само едно одвратно нешто – некоја мана, некој неуспех, некоја грешка, некој конкретен грев кој го правиме, и го покриваме со лага, а таа лага со друга лага, трета лага – па, зарем би прифатиле дека сме едно ништо?
Значи сокривањето, може да биде некој став и настап кој го изразува комплексот на ниска вредност, немоќта да се разоткрие сопствената необлеченост или, пак, некое оправдување и прикривање со нешто друго. Ќе наведеме еден пример: учителката те прозива, и другарките од класот ти се смеат, бидејќи ти ништо не одговараш. Веднаш стануваш, го напушташ часот, одиш дома, застануваш пред огледало, се подготвуваш, дотеруваш, но никој не те гледа! Да, но во часот кога си сама пред огледалото, твоето јас, кое за тебе е сé, добива порака: „јас, на која ѝ се потсмеваа, сум толку убава!“ Веднаш компензираш за својата немоќ, која всушност беше откриена од учителката и другарките од класот. Во часот кога стоиш пред огледалото, ти не стоиш во својата ништожност, во својата необлеченост и сиромаштија, во својата немоќ да одговориш за лекцијата, туку стоиш во својата предност, во својата маскирана или вистинска убавина. Може да се работи за душевна, интелектуална, или дури и духовна убавина, како што денеска ја нарекуваме, но тоа не е важно. Во секој случај, тоа е некој сурогат за твојата соголеност од благодатта.
Тоа може уште да биде и некое криење од себе самиот. Значи, додека сум необлечен, живеам како да не сум, водам двоен живот. Или, пак, можеби одбивам да одам понатаму во духовниот живот, како да не сум необлечен. А тоа е многу пострашно: потиснување на трагичната реалност, која еднаш ќе доведе до трагичен исход. Животот е полн со луѓе, кои знаат дека се грешни, дека се необлечени, кои сакаат да го надминат тој силен плач на својата свест и совест, но низ животот чекорат, правејќи го она што го мразат, од кое им се згрозува, она што знаат дека е од пониска вредност.
Меѓутоа, душата може и да ја прифати својата необлеченост и да рече: „Ќе се погрижам за својата голотија. Ќе го објавам и исповедам својот грев. Ќе излезам пред Бога необлечена и ќе Му речам: „Боже мој, ти облечи ме“. Но, за тоа е потребна голема сила. Потребна е внатрешна оригиналност (автентичност). Која е таа мера која ќе ме насочи таму или ваму? Онаа што ја нарекуваме самољубие (егоизам): но, не егоизам во смисла на грев, туку во смисла на еден вид вага која е во нас и која се нарекува „јас“ (его).
Спомнете си за Ипонскиот светител, свештениот Августин. Колку години тој се измачувал и сакал да се покае! Зошто? Затоа што доаѓал во судир со своето „ јас“. Тоа негово „јас“ понекогаш истурало филозофија што му го затворала патот, некогаш ерес, каква што е манихејството, која му служела како прекривка на неговата необлеченост. Кога се свиткал, кога се понижил, тогаш ја открил својата голотија, се крстил заедно со своето мало дете и се облекол во правда, во која, пак, го облече Самиот Бог. Подоцна тој станал и епископ.
Мерата, значи, е онаа вага, која ја нарекуваме внатрешно устројство, „јас“. На него се потпирам. И сега, што ќе посака тоа „јас“: да остане такво или да се откаже од себе и да рече: „ ќе се одречам “ како што Христос се одрече? Ако изберам да останам необлечен и таков да излезам пред Бога, од тој момент ќе започне патувањето на мојата душа.
За сега сеуште не сме ни започнале со патувањето на душата: ги проучуваме предусловите и подготовките, за душата да се одлучи да живее христијански живот. Се наоѓаме на почетокот на тој пат, кој е единственото вознесување, сила која нé носи нагоре или подобро речено, еден чекор назад, кон еден внатрешен скок на душата. Како што, кога ќе ми речеш нешто што ме навредува, веднаш од протест и без размислување скокам, така и овде се случува скок на моето битие, една моментална, изворна и внатрешна реакција.
Значи, душата треба да направи еден таков скок на битието, еден чекор назад, да се врати онаму од каде што излегла, да се врати во рацете Божји, да ѝ се врати на сиромаштијата своја. Но, ќе ми речете: „Зар човекот во рајот беше сиромашен?“ Првосоздадениот беше богат, сиот Рај беше негов. Но, змијата го соблазни: „Бог ти забрани да јадеш од плодовите на дрвото на познанието, за да не станеш бог како Него! Немој да Го послушаш! Ако сакаш да станеш бог, ако сакаш да ја освоиш вселената, треба да јадеш од тој плод“ (спореди Битие 3, 4 – 5.) Змијата му го покажува другиот пат. Преку лукавоста на една змија, сега душата е принудена да спознае дека е многу сиромашна и дека треба да јаде од плодот за да стане богата, за да стане бог!
Во таа положба се и нашите души: само што го изеле плодот, само што разбрале дека го јадат плодот. Сега душата треба да се врати во своето првобитно сиромаштво и да разбере дека, она за кое таа мислела дека е нејзина сиромаштија, всушност била нејзината убавина, нејзината божественост, тоа било одајата што води кон небесата. Треба да направи еден чекор назад, кружен чекор, движење. Што значи тоа движење? Зошто го нарекувам така? Чекорот, движењето може да биде право – овој правец е најкраток од сите патишта, но те оддалечува; може да биде скршнување, но може да биде и кружен чекор, кој повторно те враќа на истото место од каде што си тргнал. Кружниот чекор, од една страна, тежнее душата да ја турне кон надворешноста, а од друга, пак, ја враќа кон самата себе.
Така, се наоѓаме во чекор наназад, во движење: се враќаме таму од каде што сме отстапиле, се враќаме кон себеси, не бегаме од себеси.
Потиснувањето, како што претходно рековме, е бегство од нас самите, сурогат, покривање на нашата немоќ со сите оние средства кои ги наведовме, облекување на нашата немоќ во мудрост, сила, знаење, планови, во нашите добродетели. Наспроти тоа, кружното движење, нé одржува во рамките на Бога,а истовремено и во нашиот живот. Со кружното движење, поради центрифугалната сила која се развива, отскокнуваме од почетната точка. На крајот, пак, бидејќи сме цврсто поврзани со самите себе, повторно остануваме околу себе. Поради тоа, таквото движење го нареков чекор наназад, бидејќи нé враќа, и кружен, бидејќи остануваме во своето оригинално, вистинско „јас“, во своето битие.
Да го погледнеме кружното движење. Душата останува сама, сама со себе, без Бога. Тоа нас нé интересира: да останеме самите со себе, далеку од Бога, да ја видиме својата голотија и да ја разбереме.
Стремежот кон повторно враќање при себеси, тоа кружно движење, патот на препознавањето на мојата оголеност создава стремеж кон бегство, бидејќи, сега, кога стојам пред самиот себе, сакам да се позанимавам со себеси. А каде можам подобро да се занимавам со себеси: во метеж или во тишина? Кога сите очи се вперени во мене или кога сум сам? Очигледно, во самотија. Значи, душата која ќе стаса до оваа фаза и која сака да се врати при самата себе, има еден силен стремеж за бегство, силно ја привлекува другиот пол на реалноста….
…Зборуваме за чекорот наназад, за кружното движење околу самите себе, бидејќи во нас, или ќе се всели, или нема да се всели Царството Небесно…Се наоѓам пред лицето Божјо и гледам каков сум. Ги откривам своите страсти, слабостите свои, ѓубрето кое се крие во мене, а не сум знаел дека го поседувам. Од оваа точка започнува откривањето на мојата потсвест, чувството на својата расипаност пред светоста и славата Божја. Препознавам дека сум расипан, дека сум нешто минливо и распадливо, нешто што наполно секнало…
…Ако се прифатам самиот себеси и не се обидувам да се сокријам и покријам, туку посакам да одам понатаму, ќе ја примам божествената благодат. Сé ова за што зборуваме се плодови на божествената благодат. Во оваа точка, значи, се соединуваат божествената благодат и човечкиот копнеж. Претходно зборувавме за подвигот, кој беше принесување на она што дотогаш го имавме, за да ја привлечеме божествената благодат. Сега доаѓа божествената благодат, но таа треба да се соедини со мојот копнеж. Ако се соедини, таа заедница се изразува низ една внатрешна болка, која не е еднаква со болката од подвигот.
Подвигот беше мојата болка, а сега доаѓа болката за божествената благодат, за Бога. „Душата моја жедува за Силниот и Живиот“ (Псал. 41, 2), вели Псалмопеецот. Чувствувам дека мојата душа се топи за Бога. Како се топиш од љубов? Што и да ти кажам, нема да разбереш ако не го доживееш тоа чувство на силна љубов, која прави да се откажеш од самиот себе и да станеш едно ништо во рацете на другиот, потполно да се предадеш: да се положиш самиот себе – телото и душата – така што сега веќе му припаѓаш на другиот, тој господари со тебе. Болката во љубовта е исчезнување, топење, низ кое јас поминувам, но кое во себеси не го содржи елементот на тагата, во смисла на грижа, мака.
Тагата е нешто надворешно, додека грижата е нешто мое. Грижата е потиснување или одрекување од можноста да се откриеш самиот себеси. Каде што постои грижа и душевна осаменост, тука постои и одрекувањето – тоа е како да велам: „Не, Боже, застани таму, не оди понатаму“. Тука веќе подигнувам нов ѕид, кој најверојатно, дефинитивно ќе ме одвои од Бога. Поради тоа загрижените и осамените души не можат да се израдуваат на Бога. Дали таквиот ќе се спаси? „Како низ оган“ (1. Кор. 3, 15). Не знаеме, тоа е друго прашање, можеби во согласност со другите елементи, кои се поврзани со душата. Во секој случај, ние не зборуваме за таква болка. Тие два елемента (грижата и душевната осаменост) секако, не треба да постојат – во спротивно, тоа значи дека сум Му свртел грб на Бога.
Ако, пак, не постојат грижи и душевна осаменост, тогаш постои ова топење, кое е жед, т. е. внатрешен плач. Подвигот повеќе беше добродетел на телото, но и тој во секој случај беше нешто. Мојот напор, моето покајание, беше некој вид на подвиг, беше учество, пред сѐ на моето тело, но и на мојата душа, на целиот човек. Но, болката, таа е еден плач на мојот дух, плач по Бога.
*****************
За познавањето на Божјата волја
преп. Старец Софрониј од книгата „ Старец Силуан “
Старец говореше: „ Добро е секогаш и во сé да бараме од Бога да нé вразуми што и како да правиме и зборуваме “. Со други зборови, треба во секој поединечен случај да бараме да ја познаеме Божјата волја и начинот како да ја исполниме.
Барањето на Божјата волја е нешто најважно во нашиот живот, бидејќи човекот што тргнал по патот, кој му го покажува Божјата волја, се вклучува себеси во божествениот живот.
Постојат различни начини да се спознае волјата Божја. Еден од нив е зборот Божји, односно Христовите заповеди. Меѓутоа, во Евангелските заповеди, Божјата волја е изразена во една општа смисла. Тоа е така и поради сето нивно совршенство, или поточно кажано, токму поради нивното совршенство. Соочен со разновидноста на животните околности, човекот многу често не знае како би требало да постапува, за тоа да биде во согласност со Божјата волја.
За делувањето и постапката да имаат добар крај, не е доволно само познавањето на заповедта – „ Љуби Го Бога, со сето свое срце, сиот разум, цела сила и својот ближен како самиот себе. “ Потребно е исто така да добиеме и просветление од Бога, за тоа како во животот да ги остваруваме овие заповеди. Уште повеќе од тоа – нам за ова ни е неопходна сила одозгора.
Оној, кој ја стекнал Христовата љубов во срцето, поттикнат од неа, дејствува во согласност со побудите кои се приближуваат до Божјата волја. Сепак, тие само се приближуваат до Божјата волја но, не се совршени. Недостатокот на потполно совршенство, го прави неопходно постојаното обраќање кон Бога, со молитва за вразумување и помош.
Не е само совршената љубов недостижна за човекот, туку и совршеното знаење. Едно дело, кое изгледа како да се прави од најдобри побуди, често може да има несакани, дури и лоши последици, бидејќи средството, или начинот на кој тоа е извршено, не бил добар, или едноставно, бил погрешен за конкретниот случај. Често слушаме како некој се оправдува дека имал добра намера. Но, тоа не е доволно. Во животот гледаме многу вакви грешки. Затоа човекот, кој Го љуби Бога, потребно е Нему да Му се обраќа за раководење и непрестајно во себеси да Го слуша гласот Божји.
Практично, тоа вака се извршува: Секој христијанин, особено епископот или свештеникот, кога треба да донесе некоја одлука, која треба да биде во согласност со волјата Божја, потребно е најнапред да се откаже од сопственото знаење, претпоставките, желбите и плановите, така што слободен од сé „ свое “, со будна внимателност во срцето да се помоли на Бога. Првата мисла која ќе му се појави во душата, после оваа молитва, тој треба да ја прими како откровение одозгора.
Ваквото испитување на Божјата волја, по пат на непосредно молитвено обраќање кон Него, особено кога сме во неволја и кога ќе нé затекне некаква беда, доведува до тоа, што ние, по зборовите на старецот – „ го слушаме одговорот Божји во својата душа, учејќи се на разбирање на Божјата промисла…Затоа потребно е сите да се учиме во познавањето на Божјата волја. Ако, пак, не се учиме на тоа, никогаш нема да го спознаеме тој пат “.
Ако сакаме да достигнеме уште повисок степен на познавање на Божјата волја, мораме постепено да се навикнуваме на непрестајната молитва, собирајќи го вниманието во срцето. Но, за да можеме што појасно да го чуеме гласот Божји во себеси, потребно е да се одречеме од сопствената волја и да бидеме спремни на секаква жртва, налик на Авраамовата, па дури и налик на Христовата, Кој, според зборовите на апостол Павле, на Отецот Му беше послушен дури до самата смрт ( Фил. 2, 8 ).
Човекот кој ќе тргне по овој пат, ќе има успех, само ако преку благодатниот опит познае како дејствува Светиот Дух во човекот, и ако во неговото срце се втемели непоколебливо самоодрекување, т. е. ако целосно се одрече од својата „ индивидуална “ волја, за да може да ја познае и извршува светата Божја волја. Тогаш ќе му се открие која е вистинската смисла на прашањето што старец Силуан му го постави на отец Стратоник: „ Како зборуваат совршените? “ Нему ќе му станат сродни и зборовите на светите отци: „ Светиот Дух најде за сходно и ние “. Подобро ќе ги разбира оние места во Светото Писмо на Стариот и Новиот Завет, каде се зборува за сличен непосреден разговор на душата со Бога и ќе се приближи кон вистинско разбирање на начинот на кој зборувале апостолите и пророците.
Човекот е создаден по образ и подобие Божјо и е повикан кон полнотата на непосредното богоопштење. Затоа, потребно е сите луѓе да одат по тој пат. Меѓутоа искуството ни покажува дека тој пат ни оддалеку „ не е за секого “. Тоа е поради тоа што повеќето луѓе ниту го слушаат, ни го разбираат гласот Божји во своето срце, туку се поведуваат по сопствените страсти, кои живеат во нивните души и со својот метеж го заглушуваат кроткиот глас Божји.
Во Црквата, за среќа, постои и друг пат за излез од таа жалосна состојба, имено – советување со духовниот отец и послушност спрема него. Старецот многу го сакаше тој пат, одеше по него, укажуваше на него и пишуваше за него. Тој сметаше дека овој смирен пат на послушноста е најсигурен. Беше цврсто убеден дека ако на советот на духовникот му пристапиме со вера, секогаш тој ќе биде корисен, добар и богоугоден. Неговата вера во делотворноста на Тајната на Црквата и благодатта на свештенството, особено се зацврстила, кога во стариот Русик, на вечерната богослужба во текот на Великиот пост, го видел својот духовник – старецот Аврамиј, преобразен „ во обликот Христов “, како „ блеска со неискажлив сјај “.
Исполнет со благодатна вера, тој живееше во реалноста на Светите Тајни на Црквата. Се сеќавам, тој сметаше, дека послушноста кон духовниот отец е целосно корисна и во „ човечка “ смисла, т. е. на психолошки план. Додека ја извршува својата пастирска служба, духовникот дава одговор на поставените прашања, како оној, кој во тој миг е ослободен од влијанието на страстите ( под чие влијание всушност се наоѓа оној што прашува ), и затоа појасно ги согледува нештата и е подостапен за влијанието на благодатта Божја.
Одговорот на духовникот во повеќето случаи носи печат на несовршеност. Но, тоа не е заради тоа што духовникот е лишен од благодатното знаење, туку поради тоа што совршеното дејство ги преминува силите на оној што прашува, па затоа му е недостапно. Иако духовничките поуки надворешно може да бидат несовршени, ако тие се примат со вера и ако ревносно се применат, ќе доведат до возрастување во доброто. Меѓутоа, често се случува, оној што прашува, гледајќи пред себеси само „ човек “, започнува да се колеба во својата вера и не го прифаќа првиот збор на својот духовен отец, туку му се спротивставува, изнесувајќи свои мислења и сомнежи.
Еднаш старец Силуан за ова важно прашање разговарал со духовникот Мисаил ( се упокоил на 22 Јан. 1940 год. ), духовен маж, кому Бог јавно му укажувал милост и заштита.
Отец Силуан го прашал:
– Како монахот може да ја познае Божјата волја?
– Потребно е да го прими мојот прв збор како Божја волја, – одговорил игуменот. – Кој така постапува, во него ќе пребива Божјата благодат. Ако некој се спротивставува, јас како човек се повлекувам.
Смислата на овие зборови на игуменот е следната:
Во случај некој да му постави прашање, духовникот, како духовен отец, со молитва се обраќа кон Бога, за Он да го упати. Но, бидејќи човек, тој одговара по силата на својата вера, според зборовите на апостолот Павле: И ние веруваме, па затоа и зборуваме ( 2 Кор. 4, 13 ). Меѓутоа, ние по нешто знаеме и по нешто пророкуваме ( 1 Кор. 13, 9 ). Духовникот е свесен дека тој, давајќи совет на другите, и самиот се наоѓа пред Божјиот суд, и затоа, кога ќе забележи дури и најмало противење кај тој што прашува, понатаму не инсистира на своите зборови, ниту се осмелува да тврди дека тоа е израз на волјата Божја, па „ како човек се повлекува “.
Ова сознание многупати се потврдило во животот на игумен Мисаил. Еднаш тој го повикал кај себе новопотстрижениот монах отец С. и му наложил да изврши сложено и тешко послушание. Тој тоа го прифатил и, правејќи метанија, тргнал кон вратата. Меѓутоа игуменот ненадејно го застанал и приклонувајќи ја главата кон градите, мирно но, со значаен тон, му рекол:
– Запомни отец С: Бог не суди двапати. Затоа јас сум тој што ќе даде одговор пред Бога за послушанието, кое ти го извршуваш по мој налог, а не ти. Ти нема да дадеш одговор.
Но, ако се соочел дури и со најмало противење, игуменот Мисаил, без оглед на управниот чин што го завземал, обично ќе одговорел: „ Но, добро, правете како што сакате “. После тоа, тој повеќе не го повторувал своето мислење. Така и старец Силуан веднаш се повлекувал, кога ќе се соочел со спротивставување.
Зошто е тоа така? Од една страна, поради тоа што Духот Божји не поднесува насилство, ниту противење, а од друга страна, затоа што Божјата волја е многу голема работа. Зборовите на духовникот секогаш на себе носат знак на релативност и не можат совршено да ја сместат, ниту да ја изразат сета полнота на Божјата волја. Само оној, кој зборовите на духовникот ги прима како угодни на Бога, кој не ги положува на сопствениот суд, или како што се вели, кој ги прима „ без расудување “, го пронаоѓа вистинскиот пат, бидејќи вистински верува дека за Бога сé е можно ( Матеј 19, 26 ).
Таков е патот на верата, спознаен и потврден со илјадагодишното искуство на Црквата.
Да се зборува за овие прашања, кои ја сочинуваат тајната на христијанскиот живот, и ги преминуваат границите на обичното секојдневие и обичното мало духовно искуство, не е безопасно, бидејќи многумина можат некој збор да го разберат погрешно и неправилно да го применат на дело. Тогаш наместо корист би имало штета, особено ако се работи за човек, кој со горделива самоувереност му пристапува на некој подвиг.
Старецот не љубеше и не сакал да зборува „ од својот ум “ кога некој ќе го замолеше за совет. Тој секогаш се сеќаваше на зборовите на преподобниот Серафим Саровски: „ Кога зборував од својот ум, грешев “. Тој уште и додаваше дека грешките можат да бидат мали но, и големи.
Онаа состојба, за која старец Силуан му зборувал на отец Стратоник, имено дека „ совршените ништо не говорат од себеси, туку само она што им го дава Светиот Дух “, не се дава дури ни на оние кои се приближиле до совршенството, како што ниту апостолите и останатите светии секогаш правеле чуда, ниту, пак, пророчкиот Дух подеднакво делувал во пророците. Еднаш тоа би било силно, а друг пат Духот сосема ги напуштал.
Старецот јасно ги разликуваше „ зборовите од искуството “, од оние кои му беа дадени како непосредно откровение одозгора, т.е зборови кои ги „ дава Светиот Дух. “. Она првото исто така е скапоцено но, ова другото го сметаше за повозвишено и поверодостојно. Понекогаш со силна убедливост, на оној што бараше совет му кажуваше што е Божја волја, и му даваше одредени совети но, понекогаш, повторно – не знаеше што е Божја волја за него.Зборуваше дека Господ понекогаш не ја открива својата волја, дури и на светиите, бидејќи луѓето им се обратиле со неверно и лукаво срце.
По зборовите на старецот, кај оној кој усрдно се моли, се случуваат многу промени во молитвата: борба со непријателот, со самиот себе, со страстите, со луѓето, со мечтаењето. Во таквите случаеви, умот не е чист и во него има многу нејасни нешта. Дури кога ќе настапи чистата молитва, кога умот, соединувајќи се со срцето, во безмолвие ќе застане пред Бога, кога душата ќе почувствува дека во себе ја носи благодатта, и совршено слободна од мрачните влијанија на страстите и мечтите, се предаде на Божјата волја, дури тогаш молитвеникот во себе може да почувствува благодатна вдахновеност.
Кога оваа духовна работа – барањето на Божјата волја преку молитвата – ќе восхити некого кој нема доволно искуство и кој „ по вкус “ ги разликува дејствувањата на благодатта од влијанието на страстите, особено гордоста, неопходно е тој да се обрати кај својот духовен отец, и сé додека од него не добие совет, треба строго да се придржува кон правилото „ не примај и не отфрлај “!
„ Не примајќи “, христијанинот себеси се заштитува од опасноста да го сфати демонското делување или принудување како божествено, и на тој начин да се навикне себеси да му го „ посветува вниманието на лажливите духови и демонските учења “, и на демоните да му оддаде почит, која Му прилега само на Бога.
„ Не отфрлувајќи “, – човекот избегнува друга опасност, имено божественото дејствување да им го припише на демоните и на тој начин да падне во гревот „ хула на Светиот Дух “, како фарисеите, кои изгонувањето на ѓаволот од страна на Христос му го припишале на „ силата на Велзевул, кнезот ѓаволски “.
Втората опасност е поголема од првата, бидејќи душата може да се навикне да ја отфрла благодатта и да ја замрази до таа мера, што ќе ја усвои состојбата на богопротивење, па така да се определи за вечен план, така што овој грев „ нема да му се прости ни на овој, ни на оној свет“ ( Матеј 12, 32 ). При оваа заблуда душата побрзо ја согледува својата неправедност и се спасува со покајание, бидејќи нема неопростлив грев, освен оној што не е покаен.
За ова многу важно аскетско правило, – „ не примај и не отфрлај “, како и тоа, како тоа се применува во животот на подвижникот, потребно е да се зборува поопширно. Но, бидејќи нашата цел е во ова дело да изложиме само некои основни поставки, а не и поединости, ќе се вратиме на претходната тема.
Способноста за совршено познание на Божјата волја преку молитвата е редок дар, кој се стекнува со долг труд и големо искуство во борба со страстите, после многу и тешки демонски искушенија, од една страна и преку големата Божја милост, од друга страна. Но, усрдната молитва за помош одозгора – подеднакво ни е потребна на сите нас, како на старите, така и на младите, на учените и неуките, на оние кои имаат власт како и на потчинетите, на татковците и децата. Старецот упорно истакнуваше дека сите без ислучок, независно од својата положба, од друштвениот статус или возраст, секогаш и во сé и според своето умеење, треба да Му се молат на Бога, Он да ги вразуми, за на тој начин што повеќе да го доведат својот пат во согласност со Божјата волја, сé додека не го постигнат совршенството.
*******************
Свети Игнатиј Брјанчанинов
Поредок на бдеењето над себеси за оние кои живеат во светот
Душа на целото богоугодно подвизување е бдеењето. Без бдеење над себеси сите тие подвизи се бесплодни и мртви. Оној кој сака да се спаси, должен е да го устрои своето битие така, што да биде способен да бдее над себеси не само во осаменост, туку и во расеаност, во која, понекогаш, против негова волја го вовлекуваат разно – разни околности. Нека на терезијата на срцето, стравот Божји ги надмине сите други чувства: тогаш ќе биде лесно да се бдее над себеси – и при тихување во ќелијата, и во вревата која од сите страни нѐ опкружува.
Благоразумната умереност во јадењето, помалата затопленост на крвта, многу помага во бдеењето над себеси, додека вриењето на крвта од прекумерната храна, многуте движења на телото, разгорувањето на гневот, насладувањата со суета и други причини, раѓаат мноштво помисли и соништа, со други зборови – расеаност. Светите Отци, на оној кој сака да стражари над себеси му советуваат, пред сѐ, умерено, рамномерно и постојано воздржување во храната ( Добротољубие, том 2. Преподобен Филотеј Синајски ).
Кога ќе се разбудуш – што е символ на будењето од мртвите, кое ги очекува сите луѓе – мислите свои насочи ги кон Бога, принеси Му ги на жртва на Бога првите плодови на твојот ум, кој во себеси сѐ уште не примил никакви опустошовачки впечатоци. Многу внимателно, и во тишина, откако ќе завршиш се што во телесен поглед му е неопходно на човек кој само што станал од сон, прочитај го своето вообичаено молитвено правило, не грижејќи се толку за количината, колку за квалитетот на молитвословието, односно за тоа, правилото да се исполни внимателно, и токму среде таа внимателност, срцето да се освети и оживее со молитвеното умиление и утеха. После молитвеното правило, повторно со сите сили трудејќи се да го запазиш вниманието, читај го Новиот Завет, пред сѐ Евангелието.
При ова, внимателно воочувај ги сите завети и заповеди Христови, за според нив да ја насочиш твојата активност, видлива и невидлива. Колку ќе се чита, зависи од човековата способност и околностите во кои човекот се наоѓа. Не смее да се оптоварува умот со прекумерни читања на молитви и делови од Светото Писмо, како што не смеат да се пропуштаат ни разните обврски и задолженија, поради неумереното занимавање со молитви и читања. Како што неумереното земање на храна го доведува желудникот до растроеност и раслабеност, така и неумереното земање на духовната храна го раслабува умот, предизвикува во него одвратност спрема благочестивите активности и во него воведува униние ( Св. Исаак Сирин, Беседа 71 ).
На почетниците Светите Отци им предлагаат чести, но кратки молитви. Кога умот духовно ќе напредне, зајакне и возрастува, тој ќе биде во состојба да се моли без прекин. На христијаните кои го достигнале совршеното возрастување во Господа, се однесуваат зборовите на Светиот Апостол Павле: „ Сакам да се молат на секое место, кревајќи ги чистите раце без гнев и сомневање “ ( 1. Тим. 2, 8 ), односно бестрасно и без никакво попуштање во вниманието или талкање на мислите. Она што му е својствено на зрелиот маж, сѐ уште не му е својствено на доенчето.
И откако со посредство на молитвата и читањето ќе биде огреан од Сонцето на Правдата, Господ наш Исус Христос, нека почне човекот со делата на своите дневни подвизи, внимавајќи во сите негови дела и зборови, и во целото негово битие да владее и дејствува волјата Божја, откриена и објаснета на луѓето во заповедите Евангелски.
Ако во текот на денот наидат слободни моменти, искористи ги за внимателно читање на одредени молитви или одбрани места од Писмото, и со нив одново поткрепи ги душевните сили, кои малаксуваат од делувањето среде овој метежен свет. Ако нема вакви златни моменти, за нив треба да се зажали, како за изгубено богатство. Она што денеска е изгубено, не смее да се изгуби и следниот ден, бидејќи срцето наше лесно се предава на немарност и заборавност, од кои се раѓа мрачно не знаење, толку погубно за делото Божјо во делото на спасението на човекот.
Доколку ти се случи да кажеш или направиш нешто кое е спротивно на заповедите Божји, без двоумење исцели ја таа грешка со покајание, и со посредство на искреното покајание, враќај се на патот Божји, од кој си отстапил со нарушување на Неговата волја. Немој да се допираш до ништо што е надвор од патот Божји! На грешните помисли, мечтаења и чувства што ти надоаѓаат, со вера и смирение спротивставувај им ги заповедите Евангелски, говорејќи заедно со светиот патријарх Јосиф: „ Па како јас да направам толку големо зло и да згрешам пред Бога? “ ( 1. Мој. 39, 9 )
Човекот кој бдее над себеси, должен е да се откаже од секоја склоност кон мечтаење, па колку и да ни се чинат тие привлечни и долични; секое мечтаење претставува талкање на умот надвор од вистината, помеѓу илузиите, кои не постојат и не можат да се исполнат, кои го прелестуваат и го лажат умот. А последиците од ваквите мечтаења се губење на будноста, расеаност на умот и тврдокорност на срцето при молитвата; а од тука доаѓа и до душевно растројство.
Навечер, одејќи на починка, која во однос на живеењето од тој ден е своевидна смрт, преиспитај ги сите свои постапки, кои си ги направил преку целиот ден. За оној кој постојано бдее над себеси, ваквото испитување нема да претставува никаква тешкотија, бидејќи со внимателноста се надминува вообичаената заборавеност, толку многу својствена за луѓето лишени од будност.
Значи, откако ќе се потсетиш на сите свои согрешенија, направени со дело, збор, помисла, чувство, принеси покајание кон Бога, со соодветно расположение и со срдечена решеност за поправање. Потоа, кога ќе го прочиташ молитвеното правило, со богомислие заврши го денот, кој со богомислие и си го отпочнал.
Каде заминуваат сите наши помисли и чувства за време на спиењето? Каква е таа таинствена состојба – сон, во кој душата и телото се живи, а воедно безживотни, далеку од свеста за своето постоење, како да се мртви? Сонот е исто толку неразбирлив, како и смртта.
За време на сонот, душата мирува, заборавајќи и на најлутите таги и неволји земни, што е пак, слика на нејзиното вечно спокојство; а телото…ако тоа станува од сонот, неизоставно ќе воскресне и од мртвите.
Големиот Агатон порачува:
„ Без строго внимавање над себеси, не може да се напредува во добродетелта “
( Скитски патерик ).
Амин.
****************
СВЕТИ ФИЛАРЕТ МОСКОВСКИ
ПОУКИ ЗА ДУХОВНИОТ ЖИВОТ
За молитвата и за молитвениот живот на христијаните
Навистина е пријатно во молитвата да се спомнуваат душите на оние за кои знаеш дека очите им се секогаш вперени кон Господа и дека во Него се зближуваат со нас. Само сезнајниот Бог знае кој му прави поголемо добро на другиот: оној кој се моли, или оној кој ја бара молитвата.
Молитвата нѐ приближува кон Бога и наспроти тоа средиште на битија и светови, не се гледа она што ние го гледаме во овој променлив свет. Душата, која секогаш Го бара Бога и која Му се моли, таа Му припаѓа само Нему, без оглед на тоа што нејзиниот понизок, сетилен дел, понекогаш и против нејзината волја, бива вознемирен поради близината и делувањето на силите кои не се сродни на човечката душа.
Како премудро нѐ учи светата Црква: во мир да се помолиме на Господа и за сите и за сѐ. Душата на оној кој се моли во смирение, и да се разгори, гори со тивок и чист пламен. Гори, но не согорува. Врие, но не преврива. Се излева, но никогаш не се испразнува.
Зар душата која усрдно се моли, зарем таа не стапува во заедница со оној за кого се моли? Зарем во тоа единство таа не дава моќен поттик на силата на душата, која има потреба од помош?
Најдобриот начин на дружење и заедница меѓу луѓето е да се молиме едни за други. Ако молитвата не е совршена, нејзните недостатоци треба да се исправаат според можностите, а никако да се очајува поради нив. Треба да се прави разлика помеѓу активната молитва и онаа состојба кога некој се насладува со молитвата. Активната молитва човекот треба да ја прави секаде и неуморно, секако според пропишаното молитвено правило, а утехата ја дарува Господ, според Својата благодат, тогаш кога тоа е потребно, за да го привлече и закрепне човекот, и тогаш кога човекот може да ја прифати. Исто така, ако почувствувате дека во вас нема сила, немојте поради тоа да ве обземе немоќ и очај, туку најнапред престанете да се надевате на себеси и молете се, надевајќи се на Бога.
Ако од човек барате да ве научи како да се молите, ќе добиете одговор: Не знаеме како да се помолиме.
Ако речете: Господи, научи нѐ да се молиме – ќе добиете одговор, кој многумина пред вас го добиле.
Треба да се трудиме да стекнеме трајно стравопочитување спрема светињата. Ако ова стравопочитување дојде и помине, тогаш тоа во душата сепак би требало да остави смирена и топла желба за заедница со Бога.
Треба да се трудиме секаде во молитвата да сме постојани и да не допуштиме некои моментални ситуации да нѐ поколебаат. Исто така во молитвата треба да бидеме и тивки и смерни, и да не дозволиме фантазирањето да се распламти во нас.
Оној, кој од восхит преминува во оладеност на срцето, и кој недоволно го зацрвстил мирот во својата душа, нему му е потребно да вложи уште многу труд.
Ако некој цела година Му служел на Бога, па останува и понатаму во таа желба, тој труд нема да му пропадне, па дури и да се промениле околностите. И во семејниот живот секој може да најде време за молитвата и тихуванието. Тогаш кога нема можности да се оди во храмот на богослужба, Господ ќе ја прими и домашната молитва, ако таа е искрена и длабока. Никој од вас не бара да им служите на двајца господари. На Господ може да Му се служи и во самотија, исто како и во семејство. Ако гледате дека семејниот живот сепак ќе ви пречи за да Му служите на Бога, тогаш одлучете се за самотија.
Тоа што не сте во можност да отидете во храм, немојте да го примате само со тага, туку и со смирена послушност на волјата Божја. Нека во вашето срце постојано пребива името Божјо и нека од вашата душа се издигаат благомирисни молитви кон Бога, тогаш ќе ви биде како да сте во храмот Господов.
Ако ви се даваат солзи, бидете благодарни на Бога за тоа и користете ги за да ја очистите својата душа. Но, како што во ништо не треба да се претерува, така и во солзите понекогаш треба да се постави граница, така што умот свој ќе го задлабочиме во некое друго корисно дело.
„ Ѝ се опростуваат многу гревови, бидејќи таа имаше голема љубов “. Каде таа научила така да љуби? Наместо елеј таа имала солзи на покајание. Божјата љубов кон оние кои се каат, како небесен оган, паднала над неа и го разгорела нејзиното кандило.
*****************
За бескрајната љубов и бескрајното милосрдие Божјо спрема човекот
Св Амфилохиј, епископ Икониски, земјак, другар и пријател на св.Василиј Велики и св.Григориј Богослов, високо образован и голем подвижник, ја опишува следната потресна случка:
Имало некој човек, напaднат од блудната страст; тој многу често паѓал во грев, но, исто така, многу често прибегнувал кон Бога со покајнички солзи и молитви. После покајанието, победуван од навиката, тој повторно грешел. Но, после падот, повторно одел во Црква, паѓал ничкум пред иконата на Господ Исус Христос, плачел и говорел: “Господи смилуј се на мене и оттргни го од мене ова страшно искушение! Заробен од задоволствата, јас сум сиот во ужасни рани.“
Долго време правел така, не престанувал да греши, но, не престанувал ни да се кае.
Еднаш дал завет пред иконата на Спасителот: “Господи, еве од овој час, ветувам дека никогаш повеќе нема да згрешам. Само те молам, Благи, прости ми ги гревовите што ги направив од почетокот, па сé досега.“
Но, иако дал таков завет, тој повторно паднал во истиот грев. И тогаш, после веќе закоравената навика, отишол во Црква, паднал со лицето на земјата, плачејќи, ридајќи, преколнувајќи Го милостивиот Господ да се сожали на него и да му подаде рака за помош, бидејќи немал сили да се оттргне од гадното сладострастие.
Додека се молел и плачел, ѓаволот, гледајќи дека никако не успева да го победи, бидејќи сите негови гревовни замки, овој покајник ги кинел и уништувал со својата надеж во милоста Божја, му се јавил во видлив облик.
Влегол во црквата во облик на човек, и застанувајќи крај вратата, сатаната се обратил на иконата на Господ, Спасителот наш, и громко повикал:
’Што е тоа меѓу мене и Тебе, Исусе Назареецу? Твоето сожалување е несфатливо и неумесно! Зошто го примаш тој блудник, нечист, кој од нозете до главата е целиот осквернавен. Тој секој ден Те прелажува, Ти се потсмева, ја презира Твојата власт, ја прекршува заклетвата, со која Ти се заколна… Зошто во пепел не го претвориш? Зошто уште чекаш и Си попустлив?… Зошто тогаш Те нарекуваат праведен судија? Но! Ти пристрасно гледаш на одредени луѓе! Нема правда во судот Твој!…’
Така говорел ѓаволот и од гнев низ устата испуштал пламен. А кога тој замолкнал, од жртвеникот се слушнал глас, сличен на далечна грмотевица.
Тој глас говорел вака:
Змијо лукава и погибелна! Не ја насити својата злоба со тоа што го проголта светот, па сакаш и оној, кој се надева на мојата милост, да го зграбиш и раскинеш. Или во него има толку гревови, што ти ги изедначи со Крвта Моја, која е пролеана на Крстот за него! Токму за блудниците, безакониците и грешниците Јас се распнав и за нив пречистите Свои раце ги раширив, за секој кој сака, да прибегне кон Мене и да се спаси. Од никого Јас не се одвраќам и на никого нема да му ја скратам Мојата добрина, па макар и некој илјада пати на ден да Ми приоѓа, па да се оддалечува, и потоа пак да Ми пристапува…
Додека гласот грмел, ѓаволот стоел како закопан во место, не бил во состојба ни да бега, ниту да се сокрие. А покајникот го нашле упокоен, лежејќи пред иконата и облеан во солзи.
******************
Бдејте
Стојте непрестајно на духовна стража, бидејќи не знаете кога Господ ќе ве повика кај Себе. Бидете спремни, во својот живот, во секоја минута да Mу положите сметка. Чувајте се да не ве улови ѓаволот во својата мрежа и да не ве прелаже, принудувајќи ве да паднете во искушение. Испитувајќи ја секојдневно вашата совест, проверувајте ја чистотата на вашите намери и мисли.
Синот на некој цар бил многу лош човек. Не надевајќи се дека ќе се промени, таткото го осудил на смрт, но, му оставил еден месец за да се припреми за неа. По изминувањето на определениот рок таткото го повикал синот. Забележал дека тој наполно се променил. Лицето му ослабело и му се збрчкало. Целото тело му страдало.
„Синко, зошто си се променил така? “ прашал таткото. Синот му одговорил: “ Татко и господару мој, како да не се променам. За сето ова време, секојдневно ми се приближуваше смртта.“
„Добро, сине,“ продолжил таткото, „бидејќи се вразуми ќе те помилувам, но мора да го чуваш тоа бојазливо расположение на душата низ сиот свој живот.“
„Татко, тоа е невозможно. Како можам да се заштитам од безбројните соблазни и искушенија?“
Тогаш царот наредил да се донесе сад преполн со масло. Со наредба му го предал на синот. „Земи го садов и носи го низ сите градски улици. Со тебе ќе одат двајца војници со мечови. Ако истуриш само една капка, веднаш ќе ти ја отсечат главата.“ Синот се покорил. Со бавни, но сигурни чекори, ги поминал сите улици во придружба на војниците и не истурил ниту една капка. Кога се вратил во дворецот, таткото го прашал:
“Сине, што виде поминувајќи низ градските улици?“
„Ништо не видов.“ – одвратил синот.
„Како, ништо,“ рекол таткото, „денес е празник и ти сигурно виде шатори, килими, кочии, луѓе и животни.“
„Ништо не видов“, повторил синот. „Сето мое внимание беше насочено на маслото во садот, бидејќи се плашев да не ми капне и притоа да не го изгубам животот.“
„Добро е сине. Целиот свој век, спомнувај си за таа задача. Чувај ја душата, како што го чуваше маслото. Одвраќај ги своите мисли од она што е минливо и упатувај ги кон она што е вечно. Вооружените војници нема да одат по тебе, но помни дека смртта, секој ден ти е сé поблиска. Со ваква внимателност ќе ја сочуваш душата од погубните соблазни.“
Синот од сé срце го примил советот и поживеал среќно.
Бидете секогаш внимателни. Чувајте ја својата душа! Одвраќајте ги вашите мисли од она што е минливо и упатувајте ги кон она што е вечно, и во тоа ќе ја најдете среќата што ја бара вашата душа и кон која силно тежнее вашето срце.
Од книгата “Покајање пут спасења“
*******************
ЗОШТО НА ПРАЗНИКОТ НА СВ. ВАСИЛИЈ СЕ СТАВА ЗЛАТНИК ИЛИ ПАРИЧКА, А НЕ НА БАДНИК
Историјата на «василопитата» е еден настан, кој се случи во IV век во градот Кесарија Кападокиска, во Мала Азија. Во тоа време, свети Василиј Велики беше епископ на Кесарија и живееше во единство со неговите сограѓани, со љубов, разбирање и помагање еден на друг.
Еден ден, кога Јулијан Отстапникот, нечесен цар и гонител на Христијаните, сакаше да оди за Персија и да војува со Сасанидите, тој помина близу Кесарија. Тогаш св. Василиј, кој добро го познаваше, бидејќи беа соученици во Атина, излезе заедно со народот да го пречека и почести. Јулијан побара дарови, очекувајќи злато и скапоцености. Но, светиот немаше ништо друго, освен три леба од јачмен, кои му ги принесе на злобниот цар. Треба да се знае дека тој не принесе скапоцености, бидејќи не сакаше да даде нешто повредно, туку бидејќи мнозинството на жители во Кесарија беше навистина сиромашно. Кога го виде тоа, Јулијан им нареди на своите слуги да соберат трева од ливадата и да му ја дадат на епископот за возврат. Тогаш светиот праведно му одговори на Јулијан: „Ние, цару, откако ни побара, ти принесовме од нашата храна, па и ти, очигледно, ни возврати од тоа што и самиот го јадеш.“ Кога ги слушна овие зборови, Јулијан многу се налути и вети дека кога ќе извојува победа во Персија, ќе се врати во Кесарија, ќе го запали градот и ќе ги пороби неговите жители, а Василиј ќе го награди со иста мера.
Поради тоа, св. Василиј побара од народот да го соберат сето злато што го имаат и да го зачуваат некаде, за да му го дадат на среброљубивиот Јулијан кога ќе се врати, па така, можеби, да го намалат неговиот гнев. Исто така, епископот им наложи на Христијаните да постат и да се молат, додека не се врати Јулијан.
За време на богослужбата, светиот имаше небесно видение: Пресветата Мајка Божја, носена на ангелски престоли, нареди да го повикаат маченикот Меркуриј и го испрати со војска од ангели против Јулијан, непријателот на нејзиниот Син. Тогаш го виде и св. Меркуриј, вооружен и јавнат на коњ, како заедно со ангелските војски, тргна против безумниот цар и го уби со своето копје. Освестувајќи се од ова видение, св. Василиј, во придружба на неколку клирици, побрза во храмот на свети Меркуриј, кој сто години пред тоа имаше пострадано во Кападокија и видоа дека од храмот беа исчезнати неговите мошти и копјето, кои таму се чуваа. Подоцна дојдоа во градот вести дека Јулијан е убиен. Всушност, тоа што го виде великиот Василиј, беше токму тоа, што во истиот миг, навистина се случи на едно место недалеку од Кесарија.
Така се спаси градот Кесарија. Но, тогаш свети Василиј се најде во многу тешка положба. Требаше да го подели златото, кое граѓаните го собраа за да се избават од гневот на Јулијан, но таа поделба да е праведна, односно, секој да си го добие своето. Се помоли светителот и Бог го просвети што да направи. Тој ги повика своите ѓакони и помошници и им рече да замесат лебови и во секој леб да стават по малку од златните предмети. Кога лебовите беа готови, епископот ги подели како благослов на сите жители на градот Кесарија. Во почетокот сите се зачудија, а потоа нивното изненадување стана уште поголемо: кога секое семејство го пресече лебот, во него најде злато, но не било кое, туку токму она што му го имаше дадено на својот епископ.
Така значи, со тогашната «василопита», св. Василиј им донесе и благослов на луѓето и радост заради избавувањето. Оттогаш и ние, на денот на свети Василиј, 1ви јануари, месиме василопита и внатре ставаме златник, во спомен на чудото, кое се случи во Кесарија.
****************
Осамена на Божик
Вечерта на Бадник, на еден човек при рака му дојде слика под која пишуваше „Осамена на Божик“. На сликата, со снег завеани куќички, секоја свети како ѕвездичка, се вее тенок чад од оџакот. Се чувствува радост, веселба и топлина. Празник е.
Сите се заедно, но, само една ситна, кревка Жена, со благороден лик, скромно облечена, е сама. Навалена на прагот го гледа патот од осветлените прозорци. Кутрата, во оваа блага ноќ, таа нема никој свој.
Човекот се загледа подобро и виде тенок ореол над главата на Осамената Жена. Очите му се исполнија со солзи.
Па тоа е Мајката Божја, сама пред вратите, чека некој да се сети на неа и на нејзиниот Син. Зафатени со овоземните добра, со трпезата и обичаите, луѓето не ни знаат што слават. Не се сеќаваат на Оној, заради Кого се собрале околу трпезата, каде за сé има место, освен за Него и Мајката Негова.
Оваа слика повлече рој од мисли. И пред две илјади години, кога на земјата дојде Богочовекот Христос, Творецот и Царот, за Него немаше место. А Пресветата Мајка, немаше каде глава да потслони.
„Го роди својот Син Первенец, Го пови и Го положи во јасли, оти за нив немаше место во гостилница“ (Лк. 2, 7).
Зар ништо не се промени во овие два милениума?
Подигнати се прекрасно украсени и осветлени храмови, каде пееме умилни Божикни песни. Ги накитивме домовите со бадникови гранчиња, елки и подароци, но, во единственото место каде што Он би сакал да влезе, за Него нема пристап.
Не Му дозволуваме да влезе во нашето срце. Тоа би значело да се откажеме од некои наши навики, да започнеме да се менуваме.
И така, секогаш Го изневеруваме, одложувајќи сé за другиот ден, другиот празник, а животот поминува но, далеку од Бога. За жал, на крајот така и завршува, зошто никој не знае колку време му преостанало.
Тогаш човекот започна да се моли:
„Ти, Кој се роди во Витлеем, за да нé оживееш и спасиш, направи го најголемото од сите чуда: обнови ги срцата наши! Преку патиштата кои Ти Единствен ги знаеш, врати нé кон Себе и избави нé од неверие. Направи да не Те изгониме од средината наша во оваа света Божикна ноќ, како и во останатите денови од нашиот живот, туку Ти, Господи, секогаш да владееш во срцата на Твоите неблагодарни деца, кои Те сакаат“.
Е. Посељанин
************
СИНИ СКАЛИ
Кога свети апостол Петар го заврши својот земен живот и беше повикан на небото, Господ му ги предаде клучевите од рајските порти. Со сесрдна ревност светиот апостол ја извршуваше својата возвишена служба, отклучувајќи ја рајската порта за душите на оние луѓе, кои со својот земен живот, согласно со решението на севишниот и праведен Судија, ги заслужуваат небесните блаженства.
Така, тоа се одвивало во текот на многу години, по востановениот и вообичаен ред. Но, еднаш, апостол Петар, сиот вознемирен, дошол кај Господа Бога и целивајќи ја Неговата светлосна облека, Му рекол: „Господи, нека ме заобиколи гневот Твој! Морам да ти ја објаснам својата вознемиреност. Еве веќе многу денови поминаа, како во Твојот пресветол Рај забележувам некои луѓе, кои јас ги немам пуштено да влезат низ рајската порта. Не можам себеси да си објаснам, на кој начин тие се провлекле овде. Нивните лица, некако, не личат на лица на праведни. Се плашам да не има посреде некаква ѓаволска лукавштина. Тој и слугите негови се способни за секакво лукавство. Но, знаејќи дека клучевите се секогаш кај мене и дека друг влез нема, јас сум непрестајно во недоумица, па дури и во тага“.
Господ му одговорил: „Твојата служба е твоја одговорност. Набљудувај ги внимателно тие што влегуваат во рајот, па така нема да има неповикани гости.“
Поминале неколку дена и апостолот повторно застанал пред Господа Саваот. „Боже Голем и Милосрден, секој ден сé повеќе и повеќе слуги се прикрадуваат, не знам низ кој пат, во рајските живеалишта. Се повикувам на Твојата мудрост и власт. Јас сум немоќен и мојата мудрост е ништожна. Ти си единствениот Сезнаен.“
Тогаш Господ рекол: „Ајде со Мене, свети Петре. Ќе ги обиколиме сите краеви на Рајот и сами ќе испитаме што е причината за тие појави, кои во тебе предизвикаа толку многу оправдани и пофални вознемирувања. Одиме!“
Така тие тргнале. Напред Господ, а зад Него апостолот. Долго оделе, дури и подзастанувале. Најпосле стигнале до портокаловата шумичка, и низ гранките од дрвјата забележале нечија небесно сина риза. Внимателно се провлекле поблизу, и што ќе видат? Под гората на зелена полјанка покриена со бели ради, стоела Пресвета Дева, која од работ на длабокиот амбис, ги гледала Земјата и сите луѓе. А, во раката на Пречистата, тенки, едвај видливи, скали, исткаени од најтенка сина свила. Од провалијата се слушале болни воздишки и страдалнички, пламени молби. Гледај, одеднаш Пречистата ги спуштила своите, како од пајажина, скали. Тие се одвиткувале, паѓале надолу, и еден по друг низ нив се искачувале бедни, измачени, преморени, заборавени луѓе, мажи и жени, и чекорејќи со страв, исчезнувале во рајските цветни градини и шуми.
После секој спасен човек, Пресветата Владичица ги подигала нагоре своите прекрасни раце и со умиление говорела: „Господи Мој и Боже, Ти сé гледаш, слушаш и знаеш. По Твоето неискажливо милосрдие, прости ми што го нарушувам мудриот поредок на Твојот пресветол Рај. Но, јас живеев на Земјата и самата сум Мајка. Можам ли да ја одбијам мајката, која моли за синот. Не сум ли јас мајка на сецелото слабо, страдално човештво. Прости го гревот Мој.“
Тогаш Господ ја спуштил Својата семоќна рака на рамото на апостолот Петар и рекол: „Да се повлечеме тивко одовде. Тука немаме никаква работа…“
****************
Kaко христијански да го поминам денот?
Настојувај да стануваш рано и без посебна потреба немој да спиеш повеќе од 7 часа. Штом се пробудиш, веднаш подигни ја својата мисла кон Бога, прексти се побожно, сеќавајќи се на Распнатиот Господ Исус Христос, Кој на крстот умре заради нашето спасение.
Без одложување стани од креветот, и кога се облекуваш, знај дека се наоѓаш во присуството на Господа Бога и на Ангелот Чувар. Потоа измиј се и веднаш започни со утринските молитви; моли се тивко, внимателно, со најдлабоко смирение, бидејќи на тебе гледа Семожниот. Моли се да ти даде вера, надеж, љубов и благослов за твоите дневни обврски, моли се да ти даде сила, за благодушно да го примиш и поднесеш сето тоа, што Он ќе ти го испрати во тој ден; сите тегоби, тешкотии, неволји, маки и болести на душата и телото, да ги поднесеш со смирение, надеж и љубов спрема Исус Христос. Црврсто биди решен сé да правиш за Господа Бога, сé да примаш од Неговите Татковски Раце. Принеси сé од тебе како жива жртва на Бога. Размислувај вака: Можеби е ова последниот ден од мојот живот – и сé прави така, како уште денеска да треба да застанеш пред Судот Божји, благодарејќи Му на Бога што те зачувал во изминатата ноќ, што сеуште живееш, што не си умрел во гревови. Колку луѓе во текот на ноќта, смртта ги постави пред страшното Господово судилиште.
Заблагодари Му се на Бога што сеуште имаш време и средства да се покаеш. Секое утро размислувај за себе дека само што си започнал и дека сакаш да бидеш христијанин, а дека изминатото време залудно пропаднало. Секое утро барем петнаесетина минути посветувај ги на кратко размислување за верските вистини, особено на тајната за овоплотувањето на Синот Божји, за Неговото второ пришествие, за страшниот суд, маките и рајот. После молитвата и размислувањата, ако времето ти допушта, прочитај го дневното зачало од Апостолот и Евангелието и читај некаква духовна книга, читај сé додека не дојдеш до умиление. После тоа можеш да се позанимаваш со твоите обврски, и сите твои занимации и дела нека бидат во Слава Божја.
Запомни дека Бог насекаде гледа, гледа со што се занимаваш, што правиш, помислуваш и сакаш и Он штедро ќе ти возврати за твоите добри дела. Не почнувај ниту една работа без да се помолиш на Господа Бога. Она што ние го правиме без молитва, отпосле се покажува како погрешно или штетно. Самиот Господ рече: Без Мене, не можете да направите ништо. Во својата работа секогаш биди весел и мирен, успехот од тоа должи Му го на благословот Божји, и биди задоволен со тоа што си го направил своето дело. Сé она што за тебе е тешко, извршувај го како епитимија за твоите гревови во духот на послушноста и смирението. За време на работата, изговарај кратки молитви, особено Исусовата ( Господе Исусе Христе, помилуј ме мене грешниот ) и замисли си Го Христа, како во знојот на Лицето Свое го јадел Својот леб работејќи со Јосиф. Ако твоите работи се одвиваат успешно, по желбата на твоето срце, тогаш благодари Му на Бога; ако, пак, не, тогаш знај дека Бог тоа го допушта, а Бог сé прави добро. Ако имаш време пред ручекот, размисли, како си го извршил она што си го одлучил утрото, во мигот на твоето благочестиво читање и созерцание. За време на ручекот, замисли Го Отецот Небесен, како ја пружа Раката Своја, да те нахрани.
Никогаш не заборавај да се помолиш пред јадење и за време на тоа, претстави си на себеси како Исус Христос руча со тебе; подај им на сиромасите од твојата маса. После ручекот, сметај се себеси како еден од оние пет илјади, кои чудесно ги нахрани Христос, благодари Му од сé срце и моли Го да не те лиши од Небесната Храна –Своите Божествени зборови и Телото и Крвта Негови. Ако сакаш мирно да живееш, предај Му се сиот на Бога. Сé дотогаш нема да најдеш душевен мир, додека не се смириш во Единиот Бог, љубејќи Го Него Единствениот. Секогаш и во сé сеќавај се на Бога и на Неговата Света љубов кон нас грешните. Во сé настојувај да ја извршуваш Божјата волја и угодувај Му само на Единиот Бог. Не прави ништо против Божјите заповеди; не барај ништо освен Бога, работи и поднесувај сé за Бога.
Не се грижи околу тоа да те почитуваат и сакаат сите луѓе, туку во тоа, како да Му угодиш на Господа Бога, за твојата совест, да не те изобличи во гревовите. Ако сакаш непрестајно да се сеќаваш на Бога, тогаш поднесувај ги незгодите и невољите, како праведно да ти се случиле. Грижливо согледувај се самиот себеси, своите чувства, мисли, покретите на срцето и страстите; ништо не сметај за малку значајно, кога се работи за твоето вечно спасение. Умножувај ги своите молитви, за Господ да те спомне тогаш, кога ти Него ќе Го заборавиш. Во сé нека ти биде Учител Господ Исус Христос; Гледајќи на Него со очите на твојот ум, запрашувај се почесто: Што во овој случај би рекол и направил Господ Исус Христос?
Научи во сé да наоѓаш нешто добро. Биди кроток, тивок, смирен, молчи и поднесувај по примерот на Господ Исус Христос. Он не ти става крст што ти неможеш да го поднесеш; Он Самиот ќе ти помогне да го носиш сопствениот крст. Немој да мислиш дека ќе стекнеш некаква доблест без маки и душевни страдања! Моли Го Бога за благодат за да можеш што подобро да ги извршуваш Неговите најсвети заповеди. А, кога ќе извршиш некаква заповед Божја, тогаш чекај искушение, бидејќи љубовта кон Христа се искушува со совладување на препреките. Дури и на кратко време немој да останеш во мрзливост.
За време на душевните тешкотии и ладната рамнодушност во молитвата и во сите побожни занимации, не го оставај благочестивото дело; Господ Исус Христос, три пати се молел, кога душата Негова беше „прискробна даже до смерти“. Повеќе слушај – помалку зборувај; во многуглаголивоста нема да се спасиш од гревот.
Огради го својот слух, за да не слушаш нешто спротивно за Бога. Не се распрашувај за новостите, тие водат кон духовна расеаност; со волја зборувај за добрите дела. Избегнувај го и најмалиот грев; кој не се оддалечува од малите гревови, тој сигурно ќе падне во поголеми и потешки. Ако сакаш злите мисли да не те вознемируваат, примај ги со смирение, со понизност на душата и телесните тегоби.Секоја помисла која те одвојува од Бога, особен ужасната плотска помисла, изгони ја од срцето што поскоро, како што јагленот го отсрануваш од облеката, кога случајно ќе падне на неа. Кога ќе дојде таква помисла, моли се усрдно: Господи помилуј! Господи помогни ми! Господи, не ме оставај, избави ме од искушенија! Или слично. Но, не се буни во искушенијата. Надевај се на Бога, ако е Бог со тебе, кој може против тебе? Моли Го Бога да ти земе сé, сé што го поддржува твоето самољубие, па колку и да ти било тешко тоа. Стреми се кон тоа, само за Него Единствениот да живееш и умреш, сиот Нему да Му припаднеш. Кога ќе доживееш некој срам од луѓето, знај дека тоа од Бога е испратено. Ако имаш храна и облека, биди задоволен со примерот на Исус Христос, Кој за нас осиромашил.
Никогаш не се препирај, не се заштитувај многу себеси и извинувај се. Немој ништо да зборуваш против претпоставените и ближните, освен по некоја нужност или должност. Биди искрен и со чисто срце; со љубов примај ги поуките, опомените и укорите од благоразумниот; помислувај дека Христос се наоѓа помеѓу оние, со кои ти разговараш. Цврсто памети дека времето е кратко, дека човекот мора да поднесе сметка за секој празен збор. Кога ќе згрешиш, со смиреност, скрушеност и надеж во Неговата Милост моли Го Бога да ти прости; побрзај да се покаеш пред духовниот отец.
Ако не се покаеш за сторениот грев, многу брзо ќе западнеш во истиот. Погрижи се да правиш добро на секому, секогаш кога можеш, не мислејќи на тоа, дали тебе ќе ти се заблагодарат или не. Радувај се, не тогаш, кога некому ќе му направиш добро, туку кога без злопаметење ќе ја поднесеш навредата од ближниот, особено од оној на кого ти си му направил добро.
За време на вечерата, присети се на последната вечера на Исус Христос и моли Го да те удостои на небесната вечера. Пред да одиш на спиење, испитај ја својата совест, моли се да ти се испрати светлоста за познанието на твоите гревови, покај се и вети Му на Бога дека ќе се поправиш. Потоа, предај се себеси на Бога, како да треба оваа ноќ да се претставиш пред Него. Предај се себеси на Божјата Мајка и Ангелот Хранител, и на оној светител, кого ти го славиш. Претстави си на себеси дека постелата ти е твојот гроб, а покривката, мртовечки покрив. Прекрсти се, целивај го крстот кој го носиш на вратот, и спиј под заштита на Господа Бога, за да не задремеш, и да не заспиеш во смрт. Присети се на она: на сред полноќ би плач; женикот доаѓа….помисли и на онаа последна ноќ, кога Исус Христос се молел на Својот Отец.
Моли се за оние, кои во таа ноќ тешко патат во смртните страдања, за умрените – за да не ги обземе вечен мрак. За време на болеста, пред сé надевај се на Бога, занимавај се почесто со страдањето и смртта Христова, за повеќе да се поткрепи твоето срце. Непрестајно прави молитви, како знаеш и умееш; моли се на Бога да ти ги прости гревовите и да ти подаде трпение за време на болеста. На секој начин воздржувај се од роптање и раздразливост, кои се толку својствени на болеста. Господ Исус Христос, заради нашето спасение, поднел најтешки маки и страдања, а што ние направивме и поднесовме за нашето спасение? Што почесто оди во храмот на богослужба, особено настојувај што почесто да си на литургија. Неделите и празниците посветувај ги на добри дела. Секогаш кога стоиш во црква, замислувај дека ти си во присуството на Бога, Ангелите и светителите. Твоите добри дела да ги обележиш со знакот на крстот.
Што почесто исповедај ги своите гревови, при својот духовник и причестувај се со Светите Тајни. Кон Светата Причест пристапувај со скрушено срце, смерност, со вера, со надеж и љубов. Што почесто размислувај, за страдањата и смртта Христови и моли Го Него со Своето милосрдие, да ги покрие твоите гревови и да те прими во Царството Свое.
Името Исусово, секогаш нека ти биде во устата и во срцето. Секогаш мисли на големата љубов Божја спрема тебе, за да Го засакаш и ти со сето срце свое, цела душа и цела сила своја. Тогаш ќе имаш мирен живот на оваа земја и блажен ќе бидеш на Небесата во сите векови. Благодатта на Господа нашиот Исус Христос нека биде со тебе. Амин.
*********************
Монашеството
ЙЕРОМОНАХ ИЛАРИОН (АЛФЕЕВ) · 04/06/2005
Източник: сп. Мирна, бр. 5
Дионисий Ареопагит, преп. Теодор Студит и други древноцърковни автори причисляват чина на постригването в монашество към св. Тайнства. В самото последование той също е наречен тайнство. Монашеското постригване, подобно на Кръщението, е умиране за предишния живот и възраждане в ново битие; подобно на Миропомазанието е печат на избраничество; подобно на Брака е обручение с небесния жених – Христос; подобно на Свещенството е посвещаване в служба на Бога; подобно на Евхаристията е съединяване с Христа. Както при Кръщението, и при постригването, човек получава ново име и опрощение на всички грехове, отрича се от греховния живот и обещава вярност на Христа, свлича от себе си светската одежда и се облича в едно ново одеяние. Раждайки се отново, той доброволно се превръща в младенец, за да израства “докле всинца достигнем до единство на вярата и на познаването Сина Божий, до състояние на мъж съвършен, до пълната възраст на Христовото съвършенство.” (Еф. 4:13).
По своя замисъл монашеството е подражание на Христовия начин на живот. Евангелският Христос ни се разкрива като идеал за съвършен монах: Той не е женен, свободен е от роднински връзки, няма покрив над главата си, странства, живее в доброволна нищета, пости, прекарва нощите Си в молитва. Монашеството е стремеж да се доближиш до този идеал в най–висша степен; то е устременост към светостта, към Бога, отказ от всичко онова, което те задържа на земята и ти пречи да се въздигнеш на небето. “Монах е онзи, който, бидейки облечен в материално и тленно тяло, подражава на живота и състоянието на безплътните. Монах е онзи, чието тяло е очистено, устата чисти и умът просветен. Отричането от света е отхвърляне на естеството заради получаването на надестествени блага. Монах е онзи, който непрекъснато въздига ума си към Бога. Монахът е една непрестанна светлина в очите на сърцето. Светлина за монасите са ангелите, а светлина за всички хора е монашеският живот, затова нека монасите се стараят да дават добър пример във всичко” (преп. Йоан Лествичник).
“Монах” означава “самотен” (от гръцкото “monоs” – “един”). В Русия наричали монасите “иноци” (от думата “иной” – “друг”). Монашеството е необикновен, изключителен живот, за който са призвани малцина; живот изцяло и без остатък отдаден на Бога. Монашеското отричане от света не представлява отвръщане от неговата красота и от радостите на живота, а отказ от страстите и греха, от плътските наслади и въжделения, от всичко, привнесено в живота ни след грехопадението. Целта на монашеството е завръщане към първоначалното състояние на чистота и безгрешност, притежавани от Адам и Ева в рая. Светите Отци наричали монашеството “евангелски живот” и “истинска философия”. Както философите се стремят към съвършенство по пътя на интелектуалното познание, така и монахът търси съвършенство по пътя на духовния подвиг и подражанието на Христа.
“Ако искаш да бъдеш съвършен, иди, продай имота си, и раздай на сиромаси; и ще имаш съкровище на небето; па дойди и върви след Мене” (Мт. 19:21), казва Христос на богатия младеж. “Ако някой иска да върви след Мене, нека се отрече от себе си, да вземе кръста си и Ме последва; защото, който иска да спаси душата си, ще я погуби; а който изгуби душата си заради Мене, ще я намери” (Мт. 16:24-25), казва Христос на учениците Си. “Който обича баща или майка повече от Мене, не е достоен за Мене; и който обича син или дъщеря повече от Мене, не е достоен за Мене” (Мт. 10:37). Тези думи на Спасителя съдържат цялата “философия” на монашеството. То е избор за онези, които се стремят към съвършенство, които искат да следват Христа и да отдадат душата си за Него, които искат да придобият съкровище на небесата. Подобно на търговец, който, откривайки хубав бисер, е готов да се откаже от цялото си богатство, за да го притежава, така и монахът се отказва от целия свят, за да придобие Христа. И жертвата бива отплатена, защото наградата е голяма: “Тогава Петър отговори и Му рече: Ето, ние оставихме всичко и Те последвахме; какво, прочее, ще стане с нас? А Иисус им рече: всеки, който остави къща, или братя, или сестри, или баща, или майка, или жена, или деца, или нивя, заради Моето име, ще получи стократно и ще наследи живот вечен” (Мт. 19:27-29).
По всяка вероятност монашеството съществува в Църквата от един много ранен период, но става масово явление през IV в., когато се прекратяват гоненията срещу християните. Ако преди това вярата е била подвиг и жертва, готовност за мъченичество, то тогава християнството става държавна религия и търсачите на подвизи, жадуващите за скърби и лишения, търсещите “тесния път”, се устремяват към пустинята, за да създадат там своя “държава в държавата”. Безплодните преди това пустини на Египет, Палестина и Сирия биват заселени от монаси, които ги превръщат в градове: “В планините се появиха манастири, пустинята се насели от монаси, оставили собствеността си и причислили се към небесните жители. Манастирите в планините наподобяваха скинии, изпълнени с божествените ликове на псалмопевци, любители на учението, постници, молитвеници. Това беше едно особено място на богочестие и правда: нямаше нито потисник, нито пък потиснати, бирниците никого не притесняваха; имаше много подвижници, и всички с една обща цел – да се подвизават в добродетелта” (Житие на преп. Антоний Велики). Скоро след това манастири се появяват и в градовете: в средата на VI в. само в Константинопол е имало 76 манастира.
Монашеството през IV – V в. съществувало в три разновидности – общежително, пустинножително и полуотшелническо. В общежителните манастири всички живеели заедно, всекидневно и по няколко пъти на ден се събирали в храма за богослужение.
Отшелниците живеели всеки поотделно и отивали в храма само в неделя, за да се причестят със светите Тайни.
Средният път бил онзи, при който монасите живеели на групи от по двама, трима. “Цялото монашеско житие се съдържа в три начина на уредба и подвизаване: или в подвижническо уединение и отшелничество, или в това да безмълвстват с едного, най-много с двамина, или най-накрая в това, търпеливо да пребивават в общежитието. Не се отклонявай, казва Еклисиаст, нито надясно, нито наляво, а върви по царския път. Средният начин на живот е подходящ за мнозина” (преп. Йоан Лествичник). Понастоящем в Руската Църква има предимно общежителни манастири. На Атон са се запазили всичките три вида монашество.
Монашеските обети се свеждат до три основни: послушание, нестяжание* и целомъдрие. Послушанието е доброволно отсичане на собствената воля пред Бога, пред духовния наставник, пред всеки друг човек. Монашеското послушание пред Бога е вслушване в Неговата воля, в замисъла Му за човека; един проникнат с безгранично доверие към Бога стремеж във всичко да бъдеш покорен Нему. Много от бедите на човека идват от стремежа му винаги да прави всичко по своему, да прекрои света, който не е такъв, какъвто той иска, да промени заобикалящите го хора, които не са достатъчно съвършени. Монахът от своя страна с благодарност приема всичко такова, каквото е: той се учи с еднаква радост да приема от Божията десница както утешението, така и скръбта, както здравето, така и болестта, както добронамерените, така и злонамерените хора. Живеейки по този начин, той придобива особен, несмущаван от нищо вътрешен мир, една непрестанна радост в Бога, която не могат да помрачат никакви външни обстоятелства. “Слава Богу за всичко”, казал св. Йоан Златоуст, лишен от епископската си катедра, изгонен от отечеството си и умиращ в тежки страдания в една чужда страна. Подобно на Христа, Който “смири Себе Си, бидейки послушен дори до смърт, и то смърт кръстна” (Фил. 2:8), и монахът се стреми да бъде послушен пред Бога до смърт, до кръст.
Нестяжението е доброволна нищета, отказ от всякакво земно притежание. Това не означава, че монахът не трябва да притежава нищо, никакви свои вещи или земни утешения: това означава, че той не трябва да е пристрастен към каквото и да било. Вътрешно отрекъл се от богатството, той придобива евангелска лекота на духа, след като вече не е привързан към нищо.
Думата “целомъдрие” не е синоним на думата “безбрачие”: целомъдрието, разбирано като “цялостна мъдрост”, като живот според Евангелските заповеди, като въздържание от сладострастно задоволяване на плътските похоти, е необходимо и в брака. Монашеското целомъдрие, включващо като съставен елемент и безбрачието, е една цялостна устременост към Бога, желание да съгласуваш всяка своя постъпка, всеки свой помисъл, всяко свое душевно движение с духа и буквата на Евангелието. Що се отнася до безбрачието, в контекста на монашеството то е едно надестествено състояние. Самотата е непълнота, ущърбност. Тя се преодолява в брака с намирането на другия. Този друг в монашеството е сам Бог.
Преп. Симеон Нови Богослов в един от своите химни говори за монашеството като за единение с Бога:
Ако живее в някого Христос,
то как изобщо се говори,
че той е сам, осиротял?
Нали с Христа пребъдват вечно
и Бог Отец, и Дух Свети?
Как може някой да е сам
щом с Троицата се съедини?
Не е самотен, който с Бог е,
макар и да се скита сам,
дори в пустиня да живее
или в подземията скрит.
Той с праведния си живот
в небе килията си е превърнал –
оттам смирено съзерцава
Твореца на небето и земята.
Той винаги живее в светлина –
негаснеща и необикновена –
от Него без да се откъсва,
без никога да Го напуска –
ни денем, нито нощем, ни в съня.
Със Бог се съчетават само тези,
които във покайния си път
оставили са другите далече,
да облекат монашеското расо.
Килията им е небе, а те
са слънцето, защото в тях пребъдва
негаснещата светлина на Бога.
Наричат се монаси затова,
че в своята щастлива самота
със Него и във Него пребивават.
Разпространената представа за монашеството като мрачно и сурово съществуване, лишено от всякаква радост, е дълбоко погрешна и изградена върху пълното непознаване на монашеския дух. “Радостта на монасите е тиха, чиста. Тя е тъкмо веселието на добродетелната душа”, пише архиеп. Иларион (Троицки). Та нали това упоение, тази омая от живота, която е прието да се нарича “радостите на живота”, е всъщност нещо мрачно, водещо до пресищане и махмурлук. Ние, монасите, от радост, от умиление плачем и благодарим на Господа. Всеки монах познава сълзите на умиление и в сравнение с тези сълзи всички мирски радости му изглеждат бедни и жалки. Самият аз съм приел монашеството и мисля, че не ще ми се случи още веднъж в този живот да преживея радост като тази в деня на постригването ми. Цели два месеца преливах от радост. Всичко в душата ми така ликуваше, така се радвах. Ненапразно при постригването постригващият, вземайки расото, казва:
“Колкото си по–далеч от страстите, толкова по–голяма е радостта в сърцето ти. Сърдечната чистота е неразривно свързана с веселието.”
Чинът на постригване в монашество се извършва в храма от епископа или от настоятеля на манастира. Постригваният предварително е снел всичките си дрехи и е облечен в дълга до петите бяла риза, с която стои пред игумена. Постригваният произнася обетите и изслушва поучението на игумена, след което той символично постригва косата му и го облича в черни монашески одежди. Цялото манастирско братство се приближава до новопостригания монах и го пита: ”Как е името ти, брате?”. За една или няколко нощи монахът остава в храма, където чете Псалтира и Евангелието.
Монашеството е вътрешен и съкровен живот, то е абсолютен израз на духа на християнството като “тесен” път, водещ към Небесното царство.
Съсредоточеността върху вътрешния живот не означава егоизъм или отсъствие на любов към ближния. Намиращ се извън светската суета, монахът не забравя за хората и в тишината на килията си се моли за целия свят. “Някои казват, че монасите трябва да служат на света, за да не ядат даром народния хляб, но е нужно да се разбере в какво се състои това служение и с какво монахът е длъжен да помага на света”, пише преп. Силуан Атонски. “Монахът е молитвеник за целия свят и в това се състои неговата главна работа. Благодарение на монасите на земята никога не се прекратява молитвата и тъкмо това е ползата за света. Преподобни Сергий чрез пост и молитва е помогнал на руския народ да се освободи от татарското иго. Преподобни Серафим мислено се помолил и Светият Дух слязъл върху Мотовилов. И това е благодарение на тези монаси. Ти може би ще кажеш, че сега няма такива монаси, които да се молят за целия свят, но аз ще ти отговоря, че когато на земята вече няма да има молитвеници, светът ще свърши. Светът се държи благодарение на молитвите на светиите.”
Отците на Църквата са разбирали, че обновяването на света и щастието на хората зависят не от външните обстоятелства, а от вътрешното усилие. Социалната активност и бурната дейност на онези, които по различно време са искали да принесат някаква полза на човечеството, така и не са направили хората по-щастливи. Същинското обновление на живота е възможно само в Духа. Монасите не се стремят да подобряват света, а да преобразяват самите себе си, та светът да бъде преобразен отвътре. “Придобий мирен дух и хиляди около теб ще се спасят”, казва преп. Серафим Саровски.
* нестяжание (църковнославянски) – отказ от придобиване на материални блага; вж. Мт. 5:3 (бел. ред.)
© Омофор Превод от руски: Ивайло Данов
**********************************************
Исихазмът
ПАВЕЛ ЕВДОКИМОВ · 01/08/2010
Исихазмът доста отчетливо разделя Изтока1 и Рим2. Развивайки се от преп. Йоан Лествичник до Никита Ститат и преп. Симеон Нови Богослов, тази традиция, в лицето на св. Григорий Палама, казва своята последна дума за съдбата на човека в светлината на богословието на Светия Дух и божествените енергии. Исихазмът намира своя център на Света Гора, но възхожда към праизворите на монашеството3.
Заедно с общежитийния идеал (по уставите на св. Василий и преп. Теодор Студит) винаги е съществувала и една по-древна форма, която изразява в по-голяма степен чистото съзерцание и вътрешното безмълвие на отшелниците. Двете форми се допълват без всякакво противопоставяне или съперничество, защото съответстват на един монашески тип и изхождат от един и същ източник на духовност. Големите манастири обаче, с тяхното стопанство и все по-усложняваща се социална дейност, усещат рано или късно изтощаване на животворните мистични сокове, пазени грижливо само от отшелниците исихасти. В това е цялото значение на обновлението на съзерцателността, извършено на Света Гора от Григорий Синаит4. Става дума за единствената цел на всяко съзерцание – целомъдрието на духа5.
В средата на ХІV в. мощна реакция произлиза от православните кръгове, ориентирани на Запад. В конфликта между православния мистицизъм и рационализма на западната схоластика твърде показателен е антипаламизмът на Григора, Варлаам, Мануил Калека, Димитрий Кидонис и брат му Прохор. Варлаам следва богословието на Тома Аквински и отрича разликата между божествената същност и нейните действия (централното твърдение на паламизма). От значение са само доводите на разума. Всяко интуитивно познание на мистичната природа се обявява за извор на грешки, а вътрешното озарение дори е обвинено в материализиране на Бога. Наистина Тома отхвърля учението на бл. Августин за богопознанието чрез божествено озарение и интуиция, и прави разума единствен инструмент на богомислието. Като истински грък Димитрий Кидонис не крие в писмо до своя приятел Калофер ентусиазма си по повод богословската сума на Тома: „С негава помощ нашата вяра се оказва подсигурена с всички възможни доказателства” и тогава, по думите на брат му Прохор, „който знае Божията премъдрост, знае същността на Бога”6. Това би могло да бъде обожение посредством чистия интелектуализъм! Тук е налице конфликт не между философски кръгове (макар и от двете страни да присъстват и Платон, и Аристотел), а по-дълбинен, догматически конфликт. Неговата същина е в разликата между автономното катафатично богословие, претендиращо за „пътя на превъзходството”, и апофатичното богословие, слагащо всяко твърдение в рамките на присъщите му граници.
Според първото от тях (катафатичното богословие), логическото понятие за Бога изразява адекватно Неговото Битие. От понятието „Битие” аналитично се извеждат свойствата на Бога: Неговата простота и Неговото единство. Онтологичните закони са приложими към Бога, защото Той е Битие. Затова всяко антиномично представяне се отхвърля, като противоречащо на панлогизма. Благодарение на своя универсализъм последният се представя дори като извор на причастност към божественото.
Според второто (апофатично богословие) божествената „свръхсъщност” е фундаментално отвъдна за човека и води необходимо към антиномичното (но никога противоречиво) твърдение за пълната непостижимост на Бога в Самия Себе Си и за Неговите иманентни прояви в света. Бог се „проявява” в Своите енергии и присъства изцяло в тях. Енергията никога не е „част” от Бога, тя е Бог в Неговото откровение; при това Той нищо не губи от радикалното Си „не-излизане” от Своята същност. Енергиите са общи за всички ипостаси на Светата Троица, не са сътворени и са достъпни на човешката твар. Те ни най-малко не вредят на божественото единство, неразделност и простота, както и различието на ипостасите не прави Бога съставен. Дори бл. Августин бил принуден да нарича Бога „simpliciter multiplex”7. Бог е над битието и особено над онова, което има логическа форма, защото Той е Творецът на всяка форма и съответно стои над всяко понятие. Простотата на Бога е нещо „съвсем различно” от нашата идея за простота. Всеки догмат е вече антиномен и металогичен, но никога не е противоречив.
Проявилото се различие се отразява непосредствено в твърде сложния проблем за благодатта. За Запада благодатта е трансцендентно, но тварно качество и представлява условие, което позволява оправданието да ни се вмени в юридически смисъл. Реформаторите довеждат това понятие до неговия предел, вменяването приема смисъла на „обявяване” (посредством „съдебната” благодат): по един външен начин, чрез гласа на Съда, човекът някак си бива обявен за праведен, без да бъде такъв в действителност по природа – semper justus et peccator (винаги праведен и грешник). Напротив, за Изтока благодатта, божествената енергия обожава човека онтологически и го превръща в истински нова твар, праведна и свята в самата себе си, макар и по благодат.
И така, тъкмо това фундаментално твърдение определя цялото източно богословие: божествената същност е съвършено трансцендентна; само „действията” (енергиите, благодатта) са иманентни и можем да им бъдем съпричастни. Съвсем не става дума за абстракция, а за въпрос на живот и смърт, тъй като това е въпросът за самата реалност на човешкото приобщаване към Бога. Човекът не може да се приобщи и да участва в божествената същност (в този случай той щеше да е Бог). От друга страна, всяко приобщаване към тварен елемент (тварна благодат, дори ако тя се нарича свръхестествена) изобщо не е приобщаване към Бога. Човекът по най-реален начин се присъединява към божествените действия и проявите на Бога в света, но това става точно така, както и в тайнството Евхаристия: тези, които са приели божественото „действие”, са приели Бога в пълнота. Приобщаването не е нито субстанциално (пантеизъм), нито ипостасно (с изключение само на Христос), а енергийно; в Своите енергии Бог присъства напълно. Напротив, у антипаламитите обожението или блаженото виждане на Божията същност е „логическо” приобщаване, действащо наравно с причинния детерминизъм и рационалното доказателство за съществуването на Бога8. Рационалистичният интелектуализъм помества Бога на нивото на човешкия ум. Евклидовата или Декартова жажда за рационална яснота абсолютизира ума и прави от него атрибут на Бога, богословско място на съпричастие. Това е катафатизъм, доведен до своя предел поради липса на апофатично богословие.
Паламизмът се помества изцяло в рамките на строго православната мистика, мистиката на „божествения мрак” – Божия мрак, обрамчващ Неговата светлина. От познанието на човешко ниво Светият Дух ни пренася чрез причастието към познание на божествено ниво. Това е Йоановото богопознание чрез заселването на Словото в нас и вътрешното озарение. Последното е явяване на нетварната божествена светлина. Мистичният опит ни го показва, започвайки от вътрешния, скрит аспект до външното му сияние (ореолите на светиите, светлината на Тавор или на възкресението), видяно с помощта на телесните, но преобразени очи, отворени от Светия Дух. Наистина, преображението Господне е, по думите на Палама9, преобразяване на апостолите и тяхната способност в този момент да видят славата на Господа, скрита от Неговия кеносис. Тази светлина или слава Божия е енергията, в която Бог явява Своето пълно присъствие, и нейното виждане е истинското съзерцаване „лице в лице” – „тайната на осмия ден на творението” и съвършеното състояние на обожение.
______________________________________________
1 Цариградският събор от 1351 г. окончателно канонизира учението на св. Григорий Палама като автентичен израз на православната вяра.
2 „Това учение, разглеждано в своя фундаментален принцип, е не само сериозна философска грешка. От католическа гледна точка това е същинска ерес” – твърди авторитетно Жюжи (Jugie. In: Palamas, DTC, coll. 1764, t. XI).
3 Вж. J. Bois. Les hésychastes avant le XIV siècle, in: Echos d’Orient, 1905, t. 5.
4 Вж. разказа на Никодим Светогорец в: Добротолюбие, Атина, 1893, т. ІІ, стр. 242.
5 То е осъществимо дори в условията на семейния живот по думите на св. Григорий Палама, PG 150, 1056 A.
6 PG 151, 693-716.
7 „Множествен в Своята простота” (За Божия град. 12, 18).
8 Ватиканският събор много ясно дефинира достоверното знание за Бога, добивано по пътя на естествения разум (Acta, col. 255, Denzinger, n. 1653). Школата на Тома не признава, че в душата има способност, отделна от ума, който по същината си е един. Напротив, за гърците νοàς, олтарът на троичния образ и „окото на разбирането”, е познание чрез харизматичната по същество интуиция. Ако ratio познава отразената светлина, то µšγa νοàς се вдъхновява непосредствено от Духа.
9 Беседа на Преображение. PG 151, 433 B.
Превод Андрей Романов
Из книгата “Православието”, Павел Евдокимов
ИК Омофор 2006
****************************************
Исихазмът – сърцето на Православната църква
Що е исихазъм?
Общоприетото определение: рационално и енциклопедично, от епохата на историческия материализъм:
ИСИХАЗЪМ (от гр. hesychia – покой, безмълвие, вглъбеност), мистично течение във Византия.
В по-широк смисъл – етико-аскетично учение за пътя към единението на човека и Бога чрез „пречистване на сърцето” със сълзи и себе-съсредоточаване на съзнанието; включвало система на психофизичен контрол, имаща известно външно сходство с методите на йогата. Възникнало през 4-7 в., възродило се в края на 13-14 в. (Григорий Синаит, Нил Сорски). В по-тесен смисъл – религиозно-философското учение на Григорий Палама.
Исихазмът – сърцето на Христовото Тяло
Исихазмът – това е доброто и умно сърце, което насочва с биенето си животворното течение на Христовата Кръв. Оросявайки с Божията любов, то дарява първородството на родилите се свише и дава вечен живот. Сърцето на Църквата е съкровено и достъпът към него се открива само пред онзи, който с чистото си сърце вижда Бога и влиза в Царството Божие.
Такова е мистико-богословското определение на исихазма. Тъй исихазмът се открива в умосъзерцанието.
За влизащите в пътищата на човешкото дръзновение исихазмът изпъква като целокупно учение-действие, насочено към придобиването на Светия Дух и обожението на душата и тялото. Това учение-действие засяга всички сфери на човешкия живот:
- сетивната, пречиствайки я от сквернотата на страстите чрез разработена практика за борба с греховете и изпълвайки я със светлината на благодатните изживявания;
- умозримата, съзиждайки в подвижника ум Христов, и разкривайки се като исихастко богословие и практическо учение за методите и начините на богопознанието;
- физическата, проявявайки се специфично в психосоматичните методи на молитвата и низвеждайки по съвършен начин благодатните енергии във физическото тяло.
Най-висшата цел на исихазма е преображението и обожението на целия човек по образа на възкръсналия Иисус Христос.
Исихазмът притежава мощен импулс с творческа и съзидателна сила, и затова може и трябва да говорим за исихастко иницииране на истинско творчество в различни области на изкуството и човешката дейност. Това творчество носи в себе си пророческа харизма и дълбинен, съкровен смисъл. И най-сетне исихазмът, разгърнат във времето и пространството, притежава своята богата с лица и събития история, през която прозира тъканта на метаисторическия процес на земното развитие на православната Църква.
Известният мистик и светец от VII век преп. Исаак Сириец казва, че мълчанието е тайнството на бъдещия век. Исихазмът е открит за Бъдното във вечността и позволява на човека още през този век да се приобщи към тайнството на свещенобезмълвието.
„Исихазмът не е само феномен на руската и общоправославната духовност и култура. Това е богатство на целия християнски свят, на цялото човечество, и е време да пристъпим към него без конфесионална и идеологическа предубеденост, не толкова може би като се оглеждаме назад, колкото като насочваме погледа си към бъдещето” (с. 192-193). Че исихазмът е богатство на целия християнски свят и цялото човечество, е безспорно, но това богатство може да се придобие само в Православието и чрез Православието, защото само в Православната Църква той е можел и може да живее и да ражда обилни духовни плодове; лишен от тази естествена „жизнена среда”, исихазмът неминуемо умира като риба, извадена от водата. Тъй че ако целият „християнски свят” и „цялото човечество” станат православни, тогава просто няма да остане място за „конфесионална и идеологическа предубеденост”. Вероятно тъкмо това е имал предвид отец Йоан Економцев. Като цяло трудовете му изиграха за времето си положителна роля (особено последният му труд, който включва превод на „Писмото до своята Църква” на св. Григорий Палама), тъй като на фона на малкото, което се пишеше за исихазма по съветско време, те изглеждаха утешително явление.
Безмълвието и светлината
(традицията на православния исихазъм в контекста на историята)
„Няма нищо по-прекрасно от личността, която в тайнствения полумрак на вътрешното си трудене се е избистрила от мътилката на греховните тревоги, и, просветена, позволява да видим в нея проблясващия като скъпоценен маргарит образ Божи”, писа Павел Флоренски. В тези думи са отразени алфата и омегата на духовната практика на Православието – от „мътилката на греховните тревоги” през „вътрешното трудене” към просветеността на покоя и безмълвието и оттам към преображението. Тъкмо това е онова „изкуство над изкуствата”, „художество над художествата”, както в един друг свой труд нарича православната психотехника отец Павел. Тайните на това „изкуство над изкуствата”, на тази тънка алхимия на духа се е пазела в течение на много векове от майсторите на този таен „занаят” на преображението на човешките души – от „духовните старци”.
Духовната практика в първоначалния смисъл на тази дума – „праксис”, „правене” (в дадения случай „духовно трудене”), – това са действия, предприемани от човека, за да придобие изживяването на единството с Бога, в което се осъществява „обожението” и възхождането към Бога – „теозисът”. Това е процес, обратен на „кенозиса”, при който Бог, създавайки света, сякаш „полага” Себе Си в него, „низхождайки” в ограниченото и крайно битие.
– „намира този, който не търси” и „побеждава този, който не се стреми към победа” – се съдържа тъкмо онази движеща сила, която подтиква човека към постоянен духовен растеж; към онзи растеж, който прави човека вечен странник на духа – един наистина homo viator… Един от основните парадокси на духовната практика е, че нейната успешност (придобиването на „исихия”, вътрешно безмълвие и покой; докосването на „нетварната светлина” и преображението на ума) зависят изключително от „благодатта”, идваща от Бога, която е Негов дар за човека. Никакви човешки действия не могат да гарантират стигането до целта на духовната практика, но ако в същото време човек не прави нищо от това, което обикновено се нарежда от „монашеското трудене”, и не предприема тази крачка към Бога, то най-вероятно изобщо нищо няма да стане. Този парадокс на духовната практика е валиден, разбира се, не само за християнството, но и за духовните практики на всички религии, и в тази труднопостижима диалектика
Православната духовна практика е намерила своя завършен израз в исихазма (гр. „исихия”, – „покой, безмълвие, самовглъбеност”) – учение за пътя на човека към мистично единение с Бога чрез конкретните похвати на самосъсредоточението и пречистването на ума от „помислите”.
Думите „безмълвие” и „светлина”, са основните символични понятия на исихазма – „безмълвието” (исихия) се отнася към духовната практика, т.е. към действията, предприемани от човека по негова воля, негов свободен избор, а „светлината” – към „благодатта” (гр. „харис”), слизаща от Бога в процеса на все по-дълбокото потапяне в безмълвието.
Основният метод на исихазма е свързан с многократното повтаряне на „Иисусовата молитва” („Господи Иисусе Христе, помилуй мя грешнаго”, т.е. „дари ми своята милост”, „дари ми благодат”). Застанал в седяща поза и опрял брадичка върху гърдите си, молещият „насочва ума в сърцето”, забавя дишането си, за да уталожи по този начин мисловния поток, и започва да „твори молитва”, свързвайки ритъма и` с дишането, докато молитвата стане „самодвижеща се”, и вече не човекът се моли, предприемайки определени действия за това, а молитвата сякаш сама тече през него, не изисквайки никакви усилия. При това молещият се последователно отхвърля „помислите” (т. е. мислите), пречиствайки по този начин ума си и уподобявайки го на празно огледало, в което да може да се отрази благодатното докосване на „нетварната светлина”.
Смята се, че „поместването на ума в сърцето” и забавянето на дишането при извършването на „Иисусовата молитва” е основен похват, възхождащ още към Симеон Нови Богослов и Григорий Синаит (за които ще говорим по-подробно по-нататък). Умът „прониква в сърцето” заедно с вдишвания въздух, следвайки го. Допълнителният похват, предложен от св. Никифор Усамотени, се състои в това, че вдишването и издишването се свързват с ударите на сърцето, а всяка дума на молитвата се произнася при един удар на сърцето. При това първите три думи на „Иисусовата молитва” се произнасят при вдишването, а следващите три – при издишването. Ритмичността на повтаряната молитва, свързана с дишането, води постепенно до това, че мислите угасват, а умът се успокоява и пребъдва в сърцето, където, по думите на Симеон Нови Богослов, той първоначално среща само „тъмнина” и кипене на страсти, но след това подир тази „тъмнина” в дълбините на сърцето се открива „неизречена радост”.
В процеса на напредването му в молитвената практика подвижникът започва да бъде спохождан от състояние на екстаз; по думите на св. Симеон Нови Богослов обаче екстазът е само началното стъпало, а не целта на практиката. Целта е да се стигне до постоянно, ненарушимо единство с Бога, обхващащо цялото естество на човека – духа, душата и тялото.
С практиката на исихазма е свързано и учението за „телесните центрове”. Това е „мозъчният център”, с който е свързана дейността на ума; „гърленият център”, в който се заражда речта, отразяваща мисълта; „гръдният център” и най-сетне „сърдечното място” (разположено в района на сърцето), на което се отдава твърде голямо значение в практиката на исихазма. Под „сърдечното място” е областта на „чревото”, средище на „долни страсти”.
Учението за телесните центрове, а също и методите, свързани с дишането и многократното повтаряне на едни и същи думи, пораждат естествени асоциации с редица източни традиции, но в тази статия по ред причини не смятаме да развиваме тези асоциации. Главната от тези причини за нас е самостойността на всяка духовна традиция и заложената в нея потенциална възможност за обяснение на идеите и`, оставайки в границите на самата нея.
Въпреки че основните положения на исихазма са били изложени писмено едва в началото на XI век, според православната традиция това учение се е появило в дълбока древност. Дълго преди основните му принципи и методи да бъдат подробно разработени и описани в трактатите на отците на Църквата, то се е предавало устно от учител на ученик. Ще се опитаме да проследим историята на исихазма, оставайки, от една страна, в рамките на самата християнска традиция, а от друга – гледайки сякаш от дистанцията на времето, обхващайки в пълната му цялост хилядолетния континуум от идеи, подобен на многостенен кристал, всяка от страните на който представлява онази специфика, която различава възгледа на всеки един от отците на Църквата от възгледите на другите. А това, което ги обединява, е представата за света като едно органично цяло, в което се разгръща процесът на духовното изкачване на човека към Бога – епестасис.
Корените на исихазма са свързани с „метафизиката на светлината”, възхождаща към гръцката култура. В картината на света, създадена от екстровертирания гръцки дух, понятието „светлина” е предполагало не само буквалното си значение, т.е. противоположност на тъмнината, но и „ясността” – ясността на разбирането, ясността на смисъла, ясността на идеята. В този смисъл гръцката „метафизика на светлината” се е обръщала не толкова към видимия, проявения свят („тварния”, т.е. сътворения от Бога, както го наричат отците на Църквата), колкото към нематериалната „светлина в ума”, Lux Intelligibilis. Философските основи на метафизиката на светлината могат да се намерят у Парменид (краят на VI – V в. пр. Хр.) и в платонизма, но завършено развитие тя е придобила именно в исихазма. Василий Велики, Дионисий Ареопагит, Симеон Нови Богослов, Григорий Палама… Неслучайно споменаваме тези имена – тяхната последователност отразява цялата история на християнската „метафизика на светлината”, от „благодатността на тихата вечерна светлина” (Василий Велики), през „непристъпната светлина” и „божествения мрак” (Дионисий Ареопагит) и личния опит на „слизането на светлината” (Симеон Нови Богослов) към стройното, завършено учение за „нетварната светлина” (Григорий Палама), чрез която Бог, светът и човекът стават взаимносвързани, а човекът получава възможност за непосредствена причастност към Бога. Очевидно е, че самата идея за взаимната свързаност на Бога и света чрез някакви „невеществени” еманации, „нетварна” светлина имат нещо общо и с известните идеи на „Енеадите” на Плотин, и с учението на Псевдо-Дионисий Ареопагит, което ще разгледаме по-късно, а от по-новите доктрини – с космологията на Георгий Гурджиев.
Друга предпоставка за развоя на традицията на християнската духовна практика е библейската, старозаветна представа за природата на човека, според която всичко в човека е творение на Бога и съответно е свързано с Бога. Бог присъства в човека не само в духа, но в същата степен и в душата, и в тялото – друг е въпросът, че там присъствието му е по-трудно за осъзнаване. Съответно и връзката на човека и Бога засяга цялата човешка природа; в човека не може да се изолира нещо (например духът), което да е причастно на Бога, за разлика от друга някаква част (например телесността), която да е напълно греховна и съвършено чужда на Бога. Затова и способността за общение с Бога се смята за присъща на човека като цяло и не може да бъде приписана само на някаква негова част.
Основните понятия на старозаветното учение за цялостната природа на човека са: „сърцето” (leb), срещащо се в текстовете на Стария Завет 851 пъти; „жизненото начало” (nephesh), споменавано 754 пъти, и най-сетне „диханието” („ruah”) – 134 пъти. Тъкмо върху тези три понятия е основана библейската антропология на цялостността, на която е чуждо дуалистичното разбиране за човека като душа, противопоставена на тялото, характерно за традицията на Платон и Плотин. По-късно в традицията на исихазма именно тези понятия са изиграли важна роля в развитието на метода на духовната практика.
* * *
Въпреки че исихазмът е придобил известност през XIV в., по времето на Григорий Палама, православното предание съотнася появата на тази традиция с първите векове на нашата ера и я свързва понякога с известния случай с апостол Павел, когато по пътя към Дамаск му се е явило видение на Христос, облечен в „нетварна светлина”. Апостол Павел продължил традицията на старозаветното учение за природата на човека. Разделяйки, от една страна, човека на „вътрешен” и „външен”, ап. Павел изказва заедно с това и идеята за трихотомията, т.е. за тройната природа на човека, където двата крайни полюса – духът и плътта – намират своето равновесие в сърцето. Очевидно е, че понятието „сърце” има метафоричен характер; става дума не за физически орган, а за някакъв център на вътрешния живот на човека, различаващ се от ума, чиято дейност се извършва не в сърцето, а в главата.
Тук виждаме началото на онази традиция, която впоследствие в течение на векове ще се развива в християнската парадигма под името „философия на сърцето”. Освен това на ап. Павел принадлежат и първите в християнската „антропология на цялостността” представи за природата на телесността, оказали влияние върху развоя на исихазма. Ап. Павел различавал тялото („сома”) и плътта („саркс”). Плътта е земното, плътското начало в човека. И ако думата „тяло” вместо „плът” все още се е използвала понякога от него, то думата „плът” никога не се използва вместо думата „тяло”. Греховната плът е свързана с душата толкова тясно, че те са немислими една без друга; душата, обременена с не по-малка греховност, съществува за ап. Павел само в плътта. И въпреки това човекът за ап. Павел не е просто затворена в тъмницата на плътта душа, а въплътен дух, обитаващ в тялото. „Плътта” у ап. Павел означава не само външното и преходното начало в человека, но и обиталище на „низки страсти”. А различаването на понятията „плът” и „тяло” подчертава, че само по себе си тялото не е нещо долно, а е „храм на духа”. Впоследствие тези идеи на ап. Павел намерили продължение у Климент Римски и особено у Тертулиан.
Представите на Тертулиан (155-220 гг.) за природата на душата и нейните взаимоотношения с телесността оказали значително влияние върху развоя на исихазма. На проблема за телесността е посветен специалният трактат „За възкресението на плътта”, където се развиват идеите на ап. Павел за тялото като „храм на духа” и се говори за изменението (demutatio) и преображението на плътта. Тертулиан разглеждал природата на душата като „дихание” на Бога, Когото той сравнява със съвършен художник (Adv. Herm. 29). „Украшение наричат света гърците”, казва Тертулиан (Adv. Herm. 40) – „нали гръцката дума „космос” значи едновременно и „мироздание”, и „красота”.
Сравнението на Бога с художник е идея, разпространена в атмосферата на късната античност и е трудно да се открие конкретният и` автор. Ранните християнски мислители виждали Бога като велик художник, създаващ света подобно на огромна творба на изкуството. Тъй, св. Ириней Лионски пише, че Бог е създал света и душата на човека чрез своя „художествен Логос” в съответствие с мярата, числото, ритъма, реда, хармонията (Contr. haer. II, 26, 3), творейки от Самия Себе Си според присъстващия в Самия Него образ на света. „В прекрасния ритъм (eurythmia), премереността и подредеността на света се отразява мъдростта на Създателя” (Contr. haer. IV, 383). Той сравнява тялото с инструмента на творчеството, а душата – с Художника (Contr. haer. II, 33, 4). Човекът е бил замислен от Твореца като венец на видимия свят, той е „украшението на света”. Изгубил красотата си по време на грехопадението, човекът може и трябва да си я възвърне, да стане отново „красотата на света”. Затова и цялата дейност по усъвършенстването на човека, заемала изначално централно място в християнската духовна практика, се възприемала като някакво художествено творчество, чийто резултат трябвало да яви един особен „образ”, особена прекрасна творба на изкуството – съвършен в духовно отношение човек. Тъкмо с тези идеи, възхождащи още към първите векове на християнството, са свързани традиционните образи на духовната практика като „изкуство над изкуствата” и „най-съвършено художество”.
* * *
Ако за александрийската епоха са характерни опитите за синтезиране на различни идеи и учения (тук може да се посочи и влиянието на многобройните ереси, с които църквата водела непримирима борба), то на следващия етап на развитието на християнската духовна практика, който условно може да се нарече кападокийски, този дългоочакван синтез най-после се извършил, елементите на различните идеи и учения се претопили в едно цяло и започнали да се забелязват очертанията на една завършена представа за природата на човека и пътя на духовния му растеж към Бога.
Но кападокийците открили в тази разлика нещо по-дълбоко, отколкото проста разлика между общо и частно, привнасяйки персонологично съдържание в понятието „ипостас”. Именно кападокийците заложили основата за осъзнаването на „божествената ценност на личността”; основата за възгледа за човека като „искра Божия”, като дух, въплътен в „човешката ипостас”. Напомняме, че с името „кападокийци” е прието да се наричат св. Василий Велики, св. Григорий Нисийски, св. Григорий Назиански, живели по едно и също време и свързани с приятелски и роднински връзки. Основният им принос за развоя на християнската духовна практика е въвеждането на понятието личност, направено чрез осъзнаването на разликата между същност и ипостас. Както е известно, още Плотин различавал „същността” като „битие на общото” от „ипостаста” (от гр. hypostasis– съществуване), определеното, конкретно битие)
Св. Василий въвежда в християнската антропология понятието „енергии”, развиващо идеите на неоплатонизма за еманациите на божествената същност, слизащи в сетивния свят, което впоследствие започнало да играе твърде съществена роля в паламизма. Като метафора за обозначаването на тези божествени еманации, тънки енергии, изпъква образът на „несъздадената светлина”. „Красотата е светлина – пише св. Василий, – в сравнение с която светлината на слънцето е тъмнина” (Com. in is. V, 175); именно под формата на „непристъпна светлина” съзерцава същността на Бога онзи, който се е издигнал към висотите на съзерцанието (Homil. de fide, 1).
Св. Григорий Назиански говори много за телесността, упреквайки античните философи за това, че те не успели да се издигнат до идеята за „светозарността на плътта”, т.е. одухотворяването на телесността, което единствено може да даде на човека неговата истинска пълнота – пълнотата на битието. Душата, този „образ Божи”, е заключена, подобно на сноп светлина, в „тъмната пещера на тялото”, но тази вътрешна светлина е неугасима. С този подход на св. Григорий се изключва всеки псевдоаскетизъм в подхода към човека, защото „истинската духовност се изразява не в презрението към тялото, а в одухотворяването на целия психофизичен състав на човека”.
г.) традицията на исихазма дължи развоя на учението за апокатастасиса, заето първоначално от Ориген. Бог, създавайки света и влагайки Себе Си в творението, с това сякаш „опустошава” (кенозис) Себе Си. Кулминация на творението (и кенозиса) е появата на човека, тъй като именно от човека (притежаващ свободна воля и способност за обръщане към Бога, но заедно с това „паднал” в греховния и краен свят) започва дългият път на издигането от материалното към духовното, от крайността на времето към безкрайността на вечността На св. Григорий Нисийски (ум. 394 – пътя на „обожението” (теозис) и завръщането при Бога.
С кападокийския синтез завършва първият период в историята на исихазма, свързан с александрийската епоха и с опитите за интегриране на идеите на античната и елинистическа философия, преди всичко на Плотин и неговите последователи, в християнската традиция.
Но най-голям принос за развоя на исихазма има, разбира се, аскетичната традиция, добивала все по-голям разцвет след края на александрийската епоха. „Поколения аскети и съзерцатели създали своето учение за човека, израсло повече от вътрешното самовглъбение, от изучаването на съкровения свят на своята душа, отколкото от богословската диалектика и предпоставките на античната философия”. Това направление „внася друга обагреност в учението за света и човека”, и тъкмо тази обагреност е „най-изпълнена със светлина”. „Езикът на аскетите (…) говори за човека винаги с необикновено радостен тон”, което разрушава из основи предразсъдъците за „безжизнеността и сухотата на аскетичния подход към човека”.
Началото на този период в развитието на християнската антропология е свързано с името на св. Антоний Египетски (ок. 251-356), знаменит отшелник и основател на християнското монашество, който не оставил никакви трудове след себе си. Първите писмени извори, които според нас могат да се смятат за лежащи в основата на традицията на християнската духовна практика, са трактатите, приписвани на Псевдо-Дионисий Ареопагит, въпреки че времето на тяхното създаване не е известно със сигурност. Няма съмнение, че по степен на влияние върху мислителите на следващите векове трудовете на Псевдо-Дионисий Ареопагит превъзхождат всеки друг представител на аскетическата традиция. Историческият Дионисий Ареопагит е живял през І век в Атина и е споменат от апостол Павел, но сложно разработената терминология на приписваните му трактати („За Божиите имена”, „За мистическото богословие”, „За небесната йерархия”, „За църковната йерархия”), обикновено обединявани със събирателното име „Ареопагитики”, а също и това, че първото споменаване за тях се отнася едва към VI в. („Ареопагитиките” са били коментирани от преп. Максим Изповедник), позволя да се направи изводът, че истинският автор е живял много по-късно.
В отговор на тази божествена любов човешката душа „се устремява в сляп порив към лъчите на непристъпната светлина”, към Ероса на Бога, излизайки при това извън своите ограничени рамки и разтваряйки се напълно в Бога. В основата на метафизиката на Псевдо-Дионисий е представата за „божествения Ерос, привличащ Ероса на човека към себе си”. Еросът се разглежда като „сила, тегнеща към единство”. „Божественият Ерос е екстатичен… Благодарение на това обичащите не принадлежат на себе си, а на онзи, когото обичат…”. Тъй човекът излиза извън собствените граници, устремявайки се към Бога, „и не живее вече със свой живот, но с живота на Оногова, Когото обича”. Вследствие на своето преизобилие красотата на Бога „излиза от себе си” и във вид на благодат прониква в другите същества. Тази Красота на Бога е „обект на любовно желание и сама е любов – Ерос”.
Това е „божествен гносис, познаван чрез неведението”; „мрак, надвишаващ всяка светлина”, „…непреодолим екстаз, абсолютно чист и свободен…”, в който човекът се устремява към „лъчите на божествения мрак”, тази „Непристъпна Светлина”. Човешкото творчество, движено от божествения Ерос, е призвано да преобразява хаоса на света в „космос” – та нали неслучайно на гръцки „космос” означава едновременно и „свят” и „красота”, – превръщайки „акосмията” в „еукосмия”. „Божият образ в човека, искрата на божествения Ерос в нас търси излизане от себе си. По самата си природа Еросът е екстатичен, и тази Платонова концепция е влязла по линия на Ареопагитиките в мистиката на православния Изток. Жадувайки да надмогне себе си, човешкият Ерос очаква идещия му насреща божествен Ерос, който също излиза от себе си”. Защото „цялото учение на Псевдо-Дионисий за творението на света като разкриване на божествения Ерос е метафизично обоснование на творчеството на човека”. „Бог е Ерос и затова ние, бидейки Негов образ, носим и образа на този Ерос”, разкривайки го чрез себе си.
Аскетичната традиция намира своето продължение в съчиненията на египетските и синайски аскети от IV – VII в. – Макарий Египетски (IV в.), Евагрий Понтийски (IV в.), Йоан Лествичник (VI в.) а също и Исихий Синайски (VIII в.). Така, при Макарий Египетски намираме в напълно завършена форма учението за „обожението” (гр. „теозис”), докосването на божественото начало до човека, преобразяващо душата и тялото. За подвижниците това е било не абстрактна идея, а факт на вътрешния им духовен живот, реалност на духовната им практика. Това е дар Божи, дело на Божията благодат, и от човека зависи дали ще приеме този дар. При Макарий „теозисът” е символизиран от брачния съюз на небесния, божествен жених и душата – невеста, символически описван с помощта на поетическите образи на прегръдките, любовното опиянение и екстаза. Когато се извършва това екстатично сливане, придобивано чрез непрестанната молитва, душата бива докосната от „осияването” – „елампсис”, давано от „благодатната вечерна светлина”, както го нарича св. Василий Велики. Умът, освобождавайки се от страстите по време на непрестанната молитва, се изпълва със светлина и започва да вижда и себе си като ясна светлина. Това „осияване” донася на душата особен вътрешен покой, „атараксия” („невъзмутимост”, дълбоко спокойствие на духа). Това не е „апатия” – „безразличие”, а дълбока тишина и невъзмутимост на духа, отказващ се от изказвания и външни прояви. Тази невъзмутимост е подобна на гладката морска повърхност в спокоен ден, тя прави душата цялостна и внася в нея усещането за неизречена радост и блаженство (гр. „макариа” – „блаженство”). Това блаженство дава чистота на сърцето и девственост на душата, онова целомъдрие, цялостност на душата, което е всъщност самата цел на духовната практика на подвижника.
По-нататъшно развитие на идеите на християнската духовна практика намираме при Йоан Лествичник (около 525 – около 600 г.) – синайски монах, известен със своя трактат „Лествица” („Стълба”), в който той описва етапите на духовния път. Йоан говори за покоя, придобиван от подвижника, като за „неподвижна опора в дълбините на сърцето”. В Русия преводът на „Лествицата” се появил още през XI век и оттогава тази книга е широко известна.
Голямо влияние върху развитието на традицията на исихазма оказал св. Максим Изповедник (580-662). Мирогледът, характерен за християнските мислители, се разкрива при него под формата на „откровение за света като за едно Всеединно Цяло, една мирова хармония, обединявана и обхващана от божествената Любов. Този божествено прекрасен космос, пронизан от лъчите на Божеството (…) се отразява във всяка част от мирозданието, във всяка капка от този свят, отразява се изцяло, повтаря се безброй пъти, възприема се от човешките логоси, съ-образни на него и обединявани от същата сила на Любовта”. Това е онази „космична литургия”, в която и самата християнска мисъл, и непосредственият религиозен опит, съединени в едно цяло, „неслято и неразделно”, стигат до своето „акме”, до съвършения си предел. Именно в идеята за света като всеединно цяло е добила истинския си смисъл представата за човека като микрокосмос на Вселената.
Новият етап в православната духовна практика е свързан с името на Симеон Нови Богослов (949-1022 гг.) – класик на византийската мистика и истински баща на исихазма. Симеон се родил в средата на X век в Пафлагония, на южния бряг на Черно море, на младини водел светски начин на живот в двора на императора, но на двадесет и седем години животът му се променил – в константинополския Студийски манастир той срещнал своя духовен наставник и приел монашество.
Симеон Нови Богослов описва духовния си опит в редица творби, в които се усеща влиянието на св. Максим Изповедник. През XIV в. на Симеон Нови Богослов било приписано авторството на трактата „За трите методи за съсредоточаване и молитвата”, смятан за негов основен труд (въпреки че сравнението на този трактат с другите творби на Симеон показва, че в действителност той едва ли е бил автор на този текст), който описва методите на практиката, вече споменати от нас – застанал в седящо положение и склонил глава върху гърдите си, подвижникът съзнателно забавя дишането си и започва да произнася Иисусовата молитва, съединявайки я с ритъма на дишането и насочвайки я в сърцето си, докато молитвата не стане „самодвижеща се”.
Главният труд на Симеон са „Химните”, посветени на описанието на личния мистичен опит. Без да се задълбочаваме тук в подробен анализ на „Химните”, ще отбележим само, че забележимо място при Симеон заема символизмът на огъня и светлината а също и на мистичния пир и празник – брачния съюз на огъня и водата, напомнящ за подобните образи на „мистичния брак” при Макарий Египетски. Симеон Нови Богослов описва финалния стадий на своя духовен опит като слизане на благодатната безформена светлина, даряваща на подвижника екстаз и опиянение от „божественото вино”. Според Симеон тази светлина е истинската природа на човешкия дух и тъкмо тя дава преображение и „възкресение приживе”.
През втората половина на XIII век идеите на Симеон Нови Богослов били развити от Никифор Исихаст (Никифор Усамотени) – италианец, приел православието и станал атонски подвижник; той е автор на трактата „За трезвението и стражата на сърцето”, където се излага систематично техниката на духовната практика на исихазма.
И все пак основното развитие на методите на исихазма е свързано с името на Григорий Синаит (ок. 1250 – ок. 1330 г.), игумен на редица атонски манастири и автор на няколко съчинения, обобщили вековния опит на православния аскетизъм. Основното от тях е „За безмълвието и молитвата”, където Григорий Синаит пише за двата стадия на иночеството – монашеското трудене („праксис”), включващо постите, подвижничеството, отдалечаването от света и т. н. – и съзерцанието („теория”), чиято същност е недеянието. Съзерцанието, според Григорий Синаит, има три стадии: 1) съсредоточение и „молитва на ума”; 2) благодат и духовна радост, слизане на „несъздадената светлина”, придобиване на безмълвие на ума; 3) висша ясност, трезвост („трезвение на ума”), опознаване на същината на всички неща и съзерцаване на собствената духовна същност.
Последният период на живота на св. Григорий протекъл в Тракия; чрез неговите тракийски ученици-славяни започнало проникването на исихазма в славянските страни, в това число и в Русия.
* * *
Най-фината си концептуална разработеност традицията на исихазма достига през XIV век, в последния период на съществуването на византийската култура, по времето на т. нар. Палеологов ренесанс. През времето, когато си противодействали тенденциите на светския елинизъм и на аскетизма на уморената от живота хилядолетна цивилизация, се възродил интересът към непосредственото, практическо богопознание; към същото време се отнася и феноменът на „паламитския синтез”, свързан с името на св. Григорий Палама.
Св. Григорий Палама (1296-1359) получил на младини светско образование, през 1315 г. приел монашество в Света гора, където бил за известно време игумен на манастира Есфигмен, а след това станал отшелник. През 1335 г. започнала известната полемика между Григорий Палама и Варлаам Калабрийски и били написани „Триадите”. След като се запознал с методите на исихастите, Варлаам ги подложил на критика, смятайки ги за последователи на еретическите учения на месалияните и българските богомили. Той дава следното любопитно описание на тези методи: „Те ми съобщиха за удивителното разделяне и възстановяване на (единството) на разума и душата, за връзката на душата с дишането, за разликите между червената и бялата светлина, за вдишванията и издишванията, произвеждани от ноздрите при дишане, за някакви „заслони” около пъпа и най-сетне за виждането на Господа от душата, което по осезаем начин… се извършва вътре в пъпа”. Но през 1351 г. на Влахернския поместен събор критиката на Варлаам била осъдена, паламизмът бил обявен за официална доктрина на византийската православна Църква, а през 1368 г. Григорий Палама бил канонизиран като светец.
Палама придал на исихазма същинска философска рамка, разработвайки учението за принципната разлика между същността на Бога, която е непроявена и недостъпна за познанието, и самоизлъчващите се „енергии” на Бога, които пронизват целия свят, низхождайки към човека. При това цялостността и неделимостта на Бога остава нерушима. Тъкмо това „несътворено” излъчване на Бога е онази нетварна „таворска светлина”, на която се отделя голямо внимание в паламизма. В своята „метафизика на светлината” Палама се позовава на думите на Дионисий Ареопагит за непристъпната светлина и Бога като „свърхсветъл мрак”, утвърждавайки отново и отново принципната недостъпност и трансцендентност на тази светлина, влизаща в сърцето на подвижника, чиито „помисли” (мисли) са угаснали, а душата е пуста и прозрачна.
Темата за преображението, придобивано с помощта на светлината и „слизането на благодатта”, е централна в аскетичното учение на Григорий Палама; той смята, че ако това просветление на духа бъде достигнато, то трябва да засегне и тялото. Духът животвори плътта, преобразявайки я, защото „тялото е храм, в който пребъдва телесно цялата пълнота на Бога”. Пътят към това преображение е безмълвната или духовната молитва, за която Исаак Сириец пише, че в първия си стадий тя се състои от думи, а във втория вече няма нито думи, нито форма. Това е наистина „безмълвна”, „извършваща се сама по себе си” или „самодвижеща се” молитва, даваща на подвижника дълбинен покой, тишина и причастност към „нетварната светлина” на божествените енергии.
А природата на човека е за Палама троично и неслято-неразделно единство на духа, душата и тялото – единство, чиято цялостност се осигурява от синергизма на духа, душата и тялото и синергизма на Бога, света и човека. Центърът на това единство е сърцето и това обяснява значението, което исихастите придават в своята практика на дишането и неговото насочване към сърцето.
Можем без преувеличение да кажем, че в идеите на Палама се отразяват всички основни проблеми на християнската антропология, стигайки тук до логическия си завършек. Първо, това е проблемът за състава на човека, проблемът за взаимоотношенията на душата и тялото, разбирани или като взаимосвързаност на два принципа – физическия и духовния (дихотомичният подход), или на три – духа, тялото и душата (трихотомичният подход). При трихотомичния подход, следващ библейската антропология и представите на ап. Павел, душата се възприема като някаква „жизнена сила”, близка по природата си до „дишането”, разбирано метафорично като източник на живота. Ако за дихотомичния подход е изначално свойствен дуализмът, противопоставянето на духовното и материалното, то в трихотомичния, триадичен подход, характерен за православието, противоположните полярности на човешката природа се уравновесяват хармонично, което и дава възможност за преобразяване на тази природа, за нейното одухотворяване. Второ, това е проблемът за образа и подобието на Бога в човека, отразяващ се в диалектиката на взаимоотношенията на същността (усията) и ипостаста, същността и енергията. И трето, това е проблемът за крайната цел на човешкото битие, въплътена в концепцията за теосиса и апокатастасиса.
В онази форма на концептуална завършеност, в която намираме исихазма в „богословието на енергиите” на Григорий Палама, той е интегрирал наследството на античната философия (преди всичко на неоплатонизма) и е подобен на мистично цвете върху дървото на хилядолетната елинистическа цивилизация, разцъфнало в момента на окончателния и неотвратим залез на тази култура. С рухването на Византия паламитското „богословие на енергиите” се оказало забравено за дълго време.
Като приемничка на Византия се издигнала Рус. Идеите, свързани с аскетичната духовна практика, започнали да проникват тук отдавна, още от самото покръстване – достатъчно е да отбележим известния факт, че Антоний, основателят на Печорския манастир в Киев, бил на поклонение в Света гора и живял известно време в манастира Есфигмен (където по-късно игумен бил Григорий Палама), обучавайки се при атонските отшелници. В следващите векове контактите на руските манастири (на първо място Печорския) с Атон продължавали и може да се говори за забележимо влияние на идеите на исихазма върху Сергий Радонежки и Киевския митрополит Киприян, както и върху Нил Сорски (1433-1508 г.) и многобройните му последователи. Векове по-късно това влияние се проявило във възраждането на традициите на старчеството, свързано с имена като Паисий Величковски, Серафим Саровски и Игнатий Брянчанинов.
Обожението
В разработването на православното учение за обожението особеное значение имат трудовете на св. Григорий Палама, чиито съчинения били догматизирани на Константинополските събори през 1341, 1347 и 1351 г. И не случайно Съборът от 1347 г. нарекъл учението за обожението „догмат на Палама”.
Повечето свети отци, говорили за Преображението, утвърждават нетварната и божествена природа на светлината, явила се на апостолите. Св. Григорий Богослов, св. Кирил Александрийски, св. Максим Изповедник, св. Андрей Критски, св. Йоан Дамаскин, св. Симеон Нови Богослов, св. Евтимий Зигабен се изказват тъкмо в този смисъл, и думите им не трябва да се тълкуват като метафорични изрази. Св. Григорий Палама развива това учение във връзка с въпроса за мистичния опит. Светлината, която апостолите видели на планината Тавор, е свойство на Бога по природа. Предвечна, безкрайна, съществуваща извън времето и пространството, тя се явява в Стария Завет като слава Божия: явление страшно и непоносимо за творението, защото е било външно, чуждо на човешката природа преди Христос и извън Църквата. Ето защо, според св. Симеон Нови Богослов, апостол Павел по пътя към Дамаск бил ослепен и хвърлен на земята от явяването на божествената светлина – той все още не вярвал в Христа. Напротив, Мария Магдалина, според св. Григорий Палама е можела да вижда светлината на възкресението, която изпълвала Божи гроб и правела видимо, въпреки нощния мрак, всичко, което се намирало там, докато „сетивният ден” още не бил осветил земята; тази светлина дала сила на очите и` да вижда ангелите и да беседва с тях. В момента на Въплъщението божествената светлина се съсредоточила, ако може така да се каже, в Христа Богочовека, в Когото телесно обитавала пълнотата на Божеството. Това означава, че човечеството на Христос било обожено чрез ипостасното единение с божествената природа, че по време на земния Си живот Христос винаги бил озарен от божествена светлина, останала невидима за мнозинството от хората. Преображение Господне не било явление, включено във времето и пространството; никаква промяна не се извършила в този момент в Христа, дори и в Неговата човешка природа, но тя се извършила в съзнанието на апостолите, получили за известно време способността да виждат своя Учител такъв, какъвто Той е, сияещ с предвечната светлина на Своето Божество. За апостолите това било излизане извън историята, възприемане на вечните реалности. Св. Григорий Палама говори в своята беседа за Преображение: „Светлината на Преображение Господне не е започвала и не е завършила; тя е останала невключена във времето и пространството и неподдаваща се на външните сетива, макар и да е била съзерцавана с телесните очи… Поради особената промяна на сетивата си учениците на Господа са преминали от плътта към Духа”.
За да видиш божествената светлина с телесни очи, както са я виждали учениците на Тавор, трябва да станеш причастник на тази светлина, да бъдеш променен повече или по-малко от нея. И тъй, мистичният опит предполага промяна на нашата природа под въздействието на благодатта. Св. Григорий Палама ясно говори за това: „…(човекът) който е получил като благ дял божествените енергии, е самият сякаш Светлина, и е заедно със Светлината, и заедно със Светлина вижда съзнателно онова, което без тази благодат е скрито за всички, издигайки се не само над телесните сетива, но и над всичко, което ни е познато… защото пречистените по сърце виждат Бога, Който, бидейки Светлина, се заселва и открива Себе Си на обичащите Го и обикнатите от Него…”.
Обожено става и тялото на човека, защото Словото Божие освещава и членовете на тялото ни. В „Главите за богословието и домостроителството” преп. Максим Изповедник определя по следния начин състоянието на обожения човек: „Благодарение на явяването на безпределната красота на тази храна, (душата) приема в себе си тъждествено благобитие, което се заселва в нея; тя става бог по съпричастие с Божията благодат, прекратява всякакви действия на ума и чувството, и заедно с това в нея се прекратяват естествените действия на тялото, съ-обожено с душата по съответстващото му причастие в обожението”. На тази мисъл впоследствие нееднократно се позовава св. Григорий Палама, говорейки, че „според свети Максим обожението на душата и тялото дава тогава прекратяване на всички умствени и сетивни природни действания, тъй че Бог ще бъде явяван и от душата, и от тялото, защото всички природни признаци ще бъдат надвити от изобилието на Неговата слава”. Через Възкресението Христос е донесъл пълно нетление на човешката природа, дарявайки и` съвършено обожение. „Защото ако промяната във волята на Адам е въвела страстност и смъртност в естеството, то непреложността на волята в Христа е върнала отново на това естество чрез Възкресението безстрастността, нетлението и безсмъртието”. Обожението е целта на творението и заради Него е създадено всичко, което е. И всичко ще бъде обожено – Бог ще бъде всичко и във всичко. Учението на св. Григорий Палама се слива с учението на св. Максим. В центъра на всичко е Христос. Именно към въплътилото се Слово, а чрез Него и към цялата Света Троица е устремен тварният свят.
Енергиите са проява на Бога извън Неговата същност, посредством тях творението бива причастно към „Съпричастяваното”. И ако говорим за реда на домостроителните прояви на Светата Троица в света, можем да кажем, че те изхождат от Отца и се предават чрез Сина в Светия Дух. В крайна сметка човекът бива приобщен към цялата Света Троица, защото енергиите са единни действия на Бога. Но в света откровението на Троицата се извършва чрез Сина. Св. Кирил Йерусалимски много ярко говори за това: „Действието на несъздадената същност е нещо общо, въпреки че е свойствено на всяко Лице, така че според триипостасността действието се отнася към всяко от тях като към съвършено Лице. И тъй, Отецът действа, но чрез Сина в Духа. Синът действа по същия начин, но като сила на Отца, понеже е Той от Него и в Него по собствената Си Ипостас. И Духът действа точно по същия начин: защото Той е Дух на Отца и Сина, Дух всемогъщ и силен”. | www.palama.org.ua
Превод: Андрей Романов
Списание Мирна, бр. 31
*********************************
Изреке Светих Отаца
ПРЕПОДОБНИ ЈЕФРЕМ СИРИН
- Не слушај савете људи који себи угађају, који су себе учинили робовима стомака и телесних страсти.
- Свако ко воли чистоту и целомудреност постаје храм Божији.
- Нека твоја рука не буде испружена ради узимања, већ нека радије буде испружена ради давања (Сир. 4, 35).
- Ко другога оговара, сам себе осуђује. У ономе ко оговара пребива клевета, и мржња, и сплеткарење. Он се праведно сматра братоубицом.
- Храна за огањ су дрва, а храна за раздражљивост је високоумље.
- Немој давати своме срцу да буде жалосно, него се теши у Господу.
- Славољубље је душевна болест, лукава страст.
- Немој се превазносити ако си здрав телом, већ се бој.
ПРЕПОДОБНИ ЈОВАН ЛЕСТВИЧНИК
- Пре него што паднемо у грех, демони нам говоре да је Бог човекољубив.
- Као што вода може избрисати слова, тако и сузе могу избрисати грехе.
- Многоговорљивост произилази понекад од угађања стомаку, а понекад од таштине.
- Злоба проистиче из уображености и гнева.
- Лицемерство проистиче од самозадовољства и својеглавости.
- Има болести које се добијају ради очишћења од грехова, а има и таквих које треба да сломију наш понос.
- Преједање је мајка блуда, а морење трбуха – виновник чистоте.
- Немој рећи да скупљаш благо ради сиромаха. Царство се Небеско могло купити и за само две лепте.
- Онај ко плаче за собом, не зна за униније.
- Гордост је крајња беда душе која у своме помрачењу мисли да је богата.
- Многи од нас називају себе грешнима, а можда се одиста и сматрају таквима. Но, тек трпљење увреда показује какво је срце.
- Не скидај душевног ока са гордости: међу свим лоповима духовним нема опаснијег од ове страсти.
СВЕТИ АНТОНИЈЕ ВЕЛИКИ
- Не уздај се у своју праведност, истински се кај због ранијих грехова, обуздавај језик, срце и стомак.
- Куд год идеш, увек имај Бога пред очима; машта да радиш имај потврду у Светом Писму; и не напуштај брзо место на коме живиш. Сачувај ове три заповести и спашћеш се.
- Као што су гордост и узношење ума са висине небеске ђавола сурвали у бездан, тако смирење и кротост човека узвисују од земље на небо.
- Ако неко узме подвиг ћутања, нека не мисли да врши врлину, већ нека у срцу сматра да ћути стога што није достојан да говори.
ПРЕПОДОБНИ СТАРАЦ АВА ИСАИЈА
- Онај ко се труди да нађе са чиме би упоредио Бога, хули на Бога. Онај, међутим, ко тражи како да га успоштује, воли чистоту у страху Божијем.
- Онај ко, видећи рећи Божије, себе утврђује на тумачењима сопственог разума, не познаје славу Божију и Његово богаство, а онај ко говори: „Човек сам и не знам“, те узноси славу Богу, стиче богаство Божије по сили својој и по помисли својој.
- Љубав према људској слави рађа лаж, а понижавање себе у смирењу у срце твоје доводи страх Божији.
АВА ЕВАГРИЈЕ
- Пази да, разгневивши се, не прогнаш неког брата. За тако нешто читавог живота нећеш побећи од демона туге који ће ти свагда за време молитве износити твој преступ.
- Целомудрености, тј. чистоти тела много помаже оскудност у води. Нека те у то убеде триста Израиљчана који су са Гедеоном победили Мадијам.
- Признак безстрашћа је кад ум угледа своју сопствену светлост, када постане спокојан у вези са маштањима у сну и лако и правилно схвата ствари.
- Безстрашће поседује душа која и при сећању на ствари остаје спокојна, а не она коју ствари не плене.
- Истински пријатељ је онај који жури да пренесе радосне догађаје.
- Високо мишљење о себи никако се не слаже са чињењем ниских дела.
- Код свакога самоуверење омета самопознање.
- Најгоре имање је недоличан живот.
- Сујетна нарав је болест душе.
- Добро је чинити добро свима, а особито онима који не могу да врате.
- Светлост душе јесте истинско сагледавање.
- Љубећи оно што не треба, нећеш љубити оно што треба.
- Почетак љубави је добро узајамно мишљење.
- Горда помисао растура врлине.
- Пут се равња милостињом.
- Срамно је робовати телесним страстима.
- И Бог се брине о ономе који се добро брине о себи.
- Целомудрено срце је пристаниште сагледавања.
- Горда душа је разбојничка пећина. Она не трпи глас познања.
- По сузама познај да ли се бојиш Бога.
- Смирење душе је непобедиво оружје.
- Прећуткивати истину значи закопавати злато у земљу.
- Боље је бити усред хиљада са љубављу, него сам у пећини са мржњом. (Поука братији у опстезицу)
- У обиталишту смирених почива Господ, а у дому гордих умножава се проклество.
- Немој обилно насићавати тело своје, па ће скверне помисли понестати у теби.
- Празник Господњи је заборав зла. Оног. пак, ко памти зло, обузеће плач.
- Боље је спавати, него време проводити у празнословљу.
- Љубави претходи бестрашће, а знању претходи љубав.
- На мру узимај хлеб и воду и дух блуда ће побећи од тебе.
- Речи јеретика су весници смрти. Ко их прима погубиће своју душу.
- И сад ме послушај, сине мој: Не прилази вратима неверних људи и немој ићи преко њихових мрежи, да се не би заплео.
- Видео сам оче њиховог мудровања (јеретичког), и не угледах светлост истине у њиховим речима.
- Кад не би било искушења, нико се не би спасао.
- Почетак спасења је самоукоревање.
ПРЕПОДОБНИ ИСИХИЈЕ, ПРЕЗВИТЕР ЈЕРУСАЛИМСКИ
- Од дрскости (тј. од непажљиве претеране смелости у општењу са другима), треба бежати као од змијског отрова, и од појединачних разговора – као од змија и порода отровница. Јер, они врло брзо могу довести до потпуног заборава на унутрашњу борбу и душу свести доле са радосне висине која се стиче чистотом срца. Проклетства достојан, заборав се, као вода огњу, противи пажњи.
- Ми нисмо јачи од Сампсона, ни мудрији од Соломона, ни разумнији од блаженог Давида, нити волимо више Бога од апостола Петра. Стога, не треба да се уздамо у себе. Јер, Свето Писмо да ће онај који се узда у себе пасти страсним падом.
- Као што једним истим каналом не могу да пролазе заједно ватра и вода, тако ни грех не може да уђе у срце, док претходно не покуца на врата срца маштаријом лукавог прилога (сина).
- Као што је за оне који су изгубили апетит и који осећају одвратност према храни користан горки пелен, тако корисно да се злопате.
- Онај ко не зна истину, не може истински ни веровати, будући да знање по природи претходи вери. Оно што је речено у Писму, речено је не само да бисмо ми знали, него да бисмо и творили.
- Безстрашће и смирење воде познању. Без њих нико неће видети Господа.
- Многе се страсти крију у нашим душама. Оне се, међутим, појављују тек када се пред очима покаже њихов узрок.
- Неочекивана искушења нас по промислу уче да будемо трудољубиви.
ПОУКЕ СВЕТИХ ОТАЦА О БРАКУ И ВАСПИТАЊУ ДЕЦЕ
***
Неопходно је позвати свештенике и молитвама и благословима утврдити супружнике у заједничком животу, да би љубав женикова ојачала и целомудреност невестина оснажила, да би све потпомогло настањивању врлина у њиховом дому, да би се лукавства ђаволска одагнала, а супружници провели живот у радости, уједињени помоћу Божјом.
Свети Јован Златоуст (38,539)
***
А они који се жене и удају, дужни су да у ту заједницу ступају уз сагласност епископа, како би брак био у Господу, а не због похоте. Нека све буде у славу Божју.
Свештеномученик Игњатије Богоносац (113,598)
***
Ако већ сам брак мора бити освештан окриљем и благословом свештеничким, како онда може бити брака тамо где нема сагласности вере?
Свети Амвросије Медиолански (113,598)
***
Ви, на које је у овом животу частан брак ставио своје окове, размислите о томе, како бисте унели што више плодова у житнице небеске.
Свети Григорије Богослов (14,362)
***
Поучавај жену страху Божјем па ће све, као са извора, потећи према теби и дом твој испуниће се многим добрима. (42,182)
Муж мора мислити о томе да делима и речима усади побожност у дом; нека жена надзире кућу, али осим те обавезе мора имати и насушну бригу о томе да се читава породица стара за Царство Небеско.
Свети Јован Златоуст (41,782)
***
Чинећи једно тело, (супружници) имају и једну душу и узајамном љубављу подстичу једно друго на ревност у побожности. Јер, супружништво не удаљује од Бога, већ, напротив, још јаче везује, будући да тада има још више разлога за обраћање к Њему. Мала лађа се при слабом ветру лако креће напред… велику пак лађу неће померити лагани дашак ветра… тако је и онима, неоптерећеним житејским бригама, мање потребна помоћ великог Бога, док онај, који има обавезу да се брине о драгој супрузи, имовини и деци, дубље залази у море живота и неопходна му је већа помоћ Божја, због чега и он сам више воли Бога.
Свети Григорије Богослов (15,60)
***
Ти, који си изабрао заједнички живот са женом, немој бити безбрижан, мислећи да сада можеш да будеш спокојан. За твоје спасење потребно је много више труда и опреза, јер си одабрао да обитаваш усред замки и власти отпадничких сила (демона). Теби је пред очима подстицај на грехове и сва твоја чула су даноноћно спремна да их пожеле. Зато знај да нећеш избећи борбу са отпадником и да га нећеш победити без великог труда на очувању јеванђелских догмата.
Свети Василије Велики (8,39)
***
Брак, мада добар, у најбољем случају једино што не скрнави онога који у њему живи. Али, сам по себи, он није у стању да обезбеди светост.
Свети Јован Златоусти (35,320)
***
Вријеме је прекраћено, да ће и они који имају жене бити као они који немају (1.Кор.7,29) писао је Апостол, али не са жељом да одврати од законитог супружништва, већ од разузданог сладострашћа. Он је указао и на брзо окончање времена: ако, каже он, живот брзо пролази, не треба се страствено везивати за њега као да је непролазан.
Преподобни Исидор Пелусиот (50,233)
***
Божанствена твар појавила се на земљи, а у земним долинама вечно расцветалог раја човек. Међутим, човек још није имао помоћника сличног себи. Тада је премудра Реч извршила велико чудо оног који је створен да буде надзорник света то јест, мој корен и моје семе разноликог живота разделила је на два дела и силином и животворном руком извадила из његовог бока ребро да би створила жену, а онда их је, уливши обома љубав у груди, подстакла да теже једно другом.
Свети Григорије Богослов (15,53)
***
Истинско је богатство и велика срећа када муж и жена живе у слози, сједињени једно са другим као једно тело… Такви супружници, макар живели у сиромаштву и били сасвим скромни, могу бити срећнији од свих, јер се наслађују истинском срећом и увек живе спокојно. (38,418)
Оне, који живе у таквој супружничкој заједници ништа не може исувише ражалостити нити нарушити њихову тиху срећу.
Ако између мужа и жене постоји једнодушје, мир и заједница љубави, њима притиче свако добро. Ни злобне клевете нису опасне за супружнике који су, као моћним бедемом, ограђени једнодушјем у Богу… То умножава њихово богатство и свако обиље; то к њима привлачи и велику Божју благонаклоност. (38,422)
Жене, које блистају лепотом душевном, временом све више испољавају своју племенитост, тако да приврженост и љубав њихових мужева постају све снажније.
Свети Јован Златоуст (37,232)
Повезани оковима супружништва, ми смо једни другима и руке и ноге и слух. Супружништво и слабога чини двоструко јачим… Заједничке бриге супружника олакшавају им жалост, заједничке радости усхићују обоје. Једнодушним супружницима је и богатство угодније, а у немаштини им је једнодушје угодније од богатства. Њима супружнички окови служе као извор целомудрености и жеља, као печат преко потребне привржености.
Свети Григорије Богослов (15,59)
***
Лепота телесна, несједињена са врлином душевном, може привлачити супружнике двадесетак тридесетак дана, да би потом изгубила сву своју моћ и, показавши рђаве особине супружника, уништила љубав. (37,232)
Ако је потребно ишта учинити да би удовољили једно другом, онда треба украшавати душу, уместо што би се украшавало и уништавало тело. Никада оно (спољашње)… неће толико учинити да се супружници воле, колико ће то учинити целомудреност, (доброта), наклоност и спремност да умру једно за друго.
Свети Јован Златоуст (42,441)
***
Муж да чини жени дужну љубав; тако жена мужу (1.Кор.7,3). Брак је достојан части и супружничка веза је Богом благословена. Благословена, да, али с тим да очува силу Творчеву кроз рађање сличних себи и кроз продужавање рода људског, да би супружници постали родитељи и били као плодне засаде малинове. Блажен је онај ко са том светом намером ступи у супружничку везу, јер не одабира супругу по страсти, већ гледајући на њене врлине… Такав избор, будући да је заснован на разборитости, чини брак благословеним, а спружнике срећним. Њихов живот биће ублажен љубављу и ништа неће довести у искушење њихове врлине, јер врлина, а не страст, управља њиховом душом. Плод њихове утробе биће непорочан: чедо ће се играти у њиховом наручју и тешити их својим светим пољупцима. Њихова прва брига биће да га васпитају у смерности и то им уопште неће бити тешко: будући да су и сами испуњени врлинама и да увек дају добар пример, неће младенцу дати ниједну прилику да види било какву саблазан. Дете ће на лицу носити њихов лик, али ће тај лик сачувати и у нарави својој. Такво чедо биће родитељима радост, а друге ће навести да им завиде.
Када се родитељи обогате таквим драгоценостима, самим тим ће и њихов дом бити уређен на најбољи начин; он ће бити као чаша испуњена миомирисним вином јер ће жена испуњена врлинама бити и разборита домаћица.
Колико је та веза света и нераскидива, сведочи и апостол Павле: Жена није господар од својег тијела, него муж; тако и муж није господар од својега тијела, него жена (1.Кор.7,4).
На другом месту, он јој придаје још већу важност: Тајна је ово велика; аја вам говорим за Христа и Цркву (Еф.5,32). Црква се нераскидиво сједињује са Христом као тело са главом, тако да ни Христос не може бити без Цркве, ни Црква без Христа. Уистину је велика тајна супружништва, када оно треба да буде велико знамење вечног јединства Христа и Цркве.
Платон, Митрополит Московски (106,194-197)
***
Рађање деце постало је највећа утеха за људе онда када су постали смртни. Због тога је човекољубиви Бог, да би истог часа ублажио казну прародитељску и умањио им страх од смрти, даровао рађање деце, показујући тиме… праобраз Васкрсења. (38,162)
И када бисмо читав живот провели у срећи, опет бисмо били строго кажњени ако се не бисмо постарали за дечије спасење. Деца нису случајан добитак и ми смо одговорни за њихово спасење.
Свети Јован Златоуст (46,112)
***
Ко хоће да добро васпита децу, он их васпитава у строгости и раду, да би, истичући се знањем и владањем, временом могли убрати плодове свога труда. (49,139)
У сваком узрасту, око деце има разних брига и страховања, има много труда.
Преподобни Нил Синајски (35,42)
***
Блажен је онај који богоугодно васпитава децу.
Преподобни Јефрем Сирин (26,146)
***
Док је душа још у стању да се обликује, док је мека и нежна тако да, слично воску, лако прихвата оно што се у њу утисне, потребно је неодложно и од самог почетка подстицати је на добро. Када се испољи разум и разбор почне да делује, већ ће бити положени основни темељи и пренети примери побожности. Тада ће разум налагати само оно што је корисно, а навика ће олакшати успех.
Свети Василије Велики (8,112)
***
Небрига о деци највећи је од свих грехова и он доводи до крајњег безбожништва. (35,82)
Младе људе не треба застрашивати онда кад већ одрасту; њих треба васпитавати и усмеравати још од детињства. На тај начин ни касније неће бити потребе за претњама. (35,117)
Бога не можемо обманути. Онај Који испитује срца све разоткрива и ставља пред нас одговорност за дечије спасење. (35,124)
Добро васпитање не састоји се у томе да најпре дозволимо пороцима да се развију па да се онда трудимо да их уклонимо. Потребно је предузети све мере да би се наша природа учинила неприступачном за пороке. (35,118)
Ако си ти добро васпитао свог сина, а он свог, а овај опет свог, онда је то као неки низ ваљаних живота који свој почетак и корен имају у теби и доносе ти плодове твог старања за потомство. (37,340)
Учићемо нашу децу тако… да врлину претпостављају свему осталом и да изобиље богатства сматрају ништавним. (38,718)
Родитељи неће бити кажњени само за своје грехе већ и за погубан утицај на децу, зависно од тога хоће ли их, или неће, довести до пропасти. (35,111)
То што се не старамо о сопственој деци, уноси расуло у читаву васељену; бринемо се о њиховом иметку, а душу њихову занемарујемо, што се показује као крајње безумље. (37,336)
За нас нема оправдања ако су наша деца развратна… (35,87)
Када би очеви темељно васпитавали своју децу, не би било ни судова ни казни. (37,340)
Нећемо се старати да стекнемо богатство и оставимо га деци; поучаваћемо их врлинама и тражити за њих благослов Божји, јер је управо то највеће, неизрециво благо и непропадљиво богатство које сваким даном доноси све више дарова. (38,712)
Рађање неће никог начинити оцем; то могу једино добре поуке; ношење у утроби не чини мајком, већ добро васпитање. (38,781)
Ако деца коју си породио добију од тебе потребне поуке и твојим старањем буду одгајена у врлини, онда ће то бити темељ и почетак твог спасења, тако да ћеш, осим награде за сопствена добра дела, добити и велику награду за њихово васпитавање. (38,783)
У нежном (дечијем) узрасту детенце брзо прихвата оно што му се говори и, као печат у восак, у душе дечије утискује се оно што слушају. Самим тим, њихов живот се већ тада почиње усмеривати или ка пороку или ка врлини. Услед тога, ако их још од самог почетка и, да тако кажемо, на самом прагу, удаљимо од порока и усмеримо на прави пут, то ће им у будућности постати навика и део њихове природе, тако да се неће лако и по својој вољи приклањати рђавом, јер ће их навика привлачити добрим делима. (35,22)
Желиш ли да син твој буде послушан? Онда га од детињства васпитавај строго. Немој мислити да ће му читање Божанског Писма бити сувишно. (45,185)
Настој да научиш (сина) да презире славу садашњег живота, јер ће тако задобити већу славу и постати узвишенији. (42,186)
Они очеви, који се не старају о врлинама и скромности своје деце, гори су од детоубица, јер погубљују душе њихове. (46,721)
Као што нико не може рачунати на оправдање и попустљивост због сопствених грехова, исто тако ни родитељи неће имати оправдања за грехове своје деце. (46,720)
Коров је лакше ишчупати пре него што ојача, па се тако треба старати да и страсти, на које се не обраћа пажња, не ојачају и не постану неискорењиве.
Свети Јован Златоуст (46,719)
***
Ако родитељи не показују дужно старање о деци, не поучавају их разумно и не указују на добра правила, онда ће се душе дечије тражити из њихових руку.
Преподобни Симеон Нови Богослов (60,93)
Св. Кирил Јерусалимски:
“И не уведи нас у искушење”, Господе. Да ли нас Господ овим учи да се молимо да уопште не будемо кушани? Не, јер речено је: “Сваку радост имајте, браћо моја када бивате кушани” (Јаковљ. 1, 2). Пасти у искушење може да значи и утопити се у искушењу. Јер је искушење слично некој реци, преко које је тешко прећи. Зато неки, не утопивши се у реци искушења, препливају исту као искусни пливачи, не предајући јој се. А други нису такви, већ улазе у реку искушења и утопе се.
Као, на пример, Јуда, који је упао у искушење среброљубља, и није препливао пучину (тог искушења), већ се удавио и телесно и духовно. Петар је, пак, упао у искушење одрицања од Христа, али упавши у њега није се удавио у њему, већ је храбро препливао пучину и избавио се од искушења. Ево како други човек (псалмопевац Давид) који је дошао до савршенства Светих благодари за избављење од искушења: “Ти си вас окушао Боже, претопио си нас, као сребро што се претапа. Увео си нас у мрежу, метнуо си бреме на леђа наша. Дао си нас у јарам човеку, уђосмо у огањ и у воду; али си нас извео у одмор” (Пс. 66, 1012). Видиш ли са каквом смелошћу говоре они који су победили искушења и који нису посустали. Речено је: “Извео си нас у одмор”. Ући у душевни мир (одмор) значи избавити се од искушења.
Св. Григоре Ниски:
“Не уведи нас у искушење”. Колика је, браћо, сила у тим речима? Господ различито и са више имена именује лукавога (непријатеља нашег), као што су: Ђаво (Мт. 13, 39), Велзевул (Мт. 10, 25), Мамон (Мт. 6,24), кнез света (Јн. 14, 30), човекоубица (Јн. 8, 44), лукави, отац лажи (Јн. 8, 44), и другим сличним именима. Можда је једно од најјаснијих његових имена искушење. Ову нашу претпоставку потврђује само устројство Молитве Господње, јер Господ после речи: “не уведи нас у искушење”, додаје мољење за избављење од лукавога, чиме означава једну исту ствар. Онај ко не улази у искушење (напаст), тај је самим тим ван власти лукавога; а ко је у искушењу (напасти), тај је у власти лукавога; следи, дакле, да су искушење (напаст) и лукави једно исто. Чему нас учи ово мољење Молитве Господње? Учи нас да будемо слободни од онога што видимо да је овај свет, а о коме је речено: ” Свет сав у злу лежи (1. Јован. 5, 19). Ко хоће да буде изван домашаја лукавога, који нас подстиче на искушења, тај мора у потпуности да се искључи из световног живота. Јер, искушење се не може дотаћи душе ако непријатељ (лукави), поставивши на злобну удицу своју световне прелести као мамац, не стави те прелести пред наше очи да би у нама побудио жељу за искушењем. Ова мисао ће нам бити много јаснија ако је поткрепимо примерима.
Море често бива страшно када се узбурка, али не за оне који живе далеко од њега. Огањ је погубан, али само за материју која гори. Рат је ужасан, али само за оне који ступе у рат. Ко жели да избегне невоље рата, тај се моли да не дође до потребе да и он ратује. Ко се боји ватре, моли се да не буде у њој. Ко се плаши мора, тај се моли да му не устреба да плови морима. Тако и онај ко се боји заразе лукавога нека се моли да не буде на мети лукавоме (тј. да не постане роб световне сујете и страсти). Пошто “свет лежи у злу” у световним делима су скривени поводи за искушења; дакле, онај који се моли да не падне у искушење, не треба ништа друго да моли до да не буде заведен свјетовним прелестима. Јер ко то избегне, тај ће избећи вражји мамац; његову прикривену удицу неће загристи, неће је прогутати и тако неће пасти у власт лукавога.
Св. Јован Златоуст:
” И не уведи нас у искушење”. Овде Спаситељ очигледно указује на нашу ништавност и осуђује гордост, и учи нас да не одустајемо од подвига и да својевољно никуда не журимо: јер ће тиме за нас и победа бити блиставија и за ђавола пораз тежи. Али, ако смо већ увучени у борбу, дужни смо да се држимо смело; а ако за борбу нема повода, дужни смо да будемо спокојни и да очекујемо време подвига да бисмо показали одсуство славољубивости у себи и своју храброст.
Исти овај Светитељ:
“Не уведи нас у искушење”. Нечастиви нам причињава многе невоље, као и људи, или очигледним наношењем зла или зломислијем. Понекад и тело погубно делује на душу; а понекад, због различитих болести, наноси нам невољу и страдања. Пошто разне и многобројне невоље насрћу на нас са свих страна ми треба да се да молимо Богу да нам да избављење од њих. Јер кад Бог заповеди престаје свака мука, бура се стишава и постиђени лукави се удаљује; као што је, некада, оставивши људе, он прешао у свиње, не осмеливши се, чак, ни то да уради без наредбе (Мт. 8, 31). Ако нема власти, чак, ни над свињама, како онда може овладати људима које Бог чува?
Св. Касијан:
Овде се поставља значајно питање! Ако се молимо, да не паднемо у искушење, како онда можемо доказати добродетељ своје постојаности и одлучности која се тражи у Св. Писму? ” Блажен је човек који претрпи искушење” (Јаковљ. 1, 12). Дакле, речи Молитве: “не уведи нас у искушење”, значе: не допусти нам да будемо побеђени у искушењу. Јов је кушан, али не уведен у искушење, јер: “не рече безумља за Бога ” (Јов. 1, 22), и не упрља уста богохуљењем, што је од њега захтевао кушач. Искушавани су били Авраам и Јосиф, али ни један од њих не био уведен у искушење, јер недан не испунио захтјеве кушача (ђавола).
Св. Максим Исповедник:
Везујући ово мољење са претходним, учимо да онај ко из душе не опрости дужницима и чије срце није чисто пред Богом од сваког незадовољства према брату своме и које не сија светлошћу помирења са ближњима, тај се лишава Божије благодати и предаје се искушењима лукавога, а да би очистио своје грехе мора научити да буде благонаклон према другима. Искушење је закон греха који је био припремљен (од лукавог) првом човјеку, а лукави је ђаво који је увео првог човјека у грехопад, тако што га је саблазнио и увукао у грех, кушајући га оним што му је Бог забранио, и човјек је тако нарушио Божију заповест. Плод свега тога је био губљење бесмртности.
Искушењем се назива и увлачење душине воље у страсти телесне; а лукавим се назива стварни узрок који побуђује ту људску тежњу к страстима телесним. Од тога, пак, праведни Судија не избавља никога осим онога који опрашта дужницима својим, а ко не опрашта залуду се моли за опроштај грехова својих. Бог оставља таквога немилосрдног и непомирљивог човека и он бива побеђен од лукавога…
Човек треба да зна потребе своје природе тј. да постоји закон природе људске на једној и тирјанство страсти на другој страни. Тирјанство страсти доводи до самовољног удаљавања од људске природе. Овај први (закон природе) задовољава природне људске потребе, а други (закон тирјанства страсти) изопачује људску природу, која је првобитно створена као чиста и непорочна. Закон природе људске је такав да дејством ума људског чува наше биће… и када узносимо Молитву Господњу, она бива услишена и Бог нам уместо једне дарује две благодати: опроштај грехова прошлих и избављење од грехова будућих, не допуштајући нам да паднемо у искушење, нити лукавоме да нас пороби, јер опраштамо дугове ближњима нашим.
Дакле ако желимо да се избавимо од лукавога и да не паднемо у искушење, уздајмо се у Бога и опраштајмо дугове дужницима нашим јер: “Ако ли не опростите људима сагрешења њихова, ни Отац ваш неће опростити вама сагрешења ваших” (Мт. 6,15); (чинимо тако) да би нам не само били опроштени грехови наши, већ и да бисмо победили закон греха, не падајући у искушење и побеђујући родитеља греха лукавога, молећи се за избављење под руководством Христа Господа, Који је победио свет, и Који нас је наоружао заповестима Својим, научивши нас да одбацимо страсти и да незасито стремимо Њему као Хљебу Живота, Премудрости и Правде кроз испуњавање воље Оца Небескога Који нас је учинио саслужитељима анђелским, који су нам објавили небеско устројство живота, благоугодно Богу. И зато (због сличности Анђелима) ми усходимо к Богу, к Оцу свјетова Који нас је учинио да будемо заједничари Божанског природе кроз причешће благодаћу Духа Светога, чиме постајемо чеда Божија и синови Божији, и облачимо се у Самог Створитеља те благодати, Сина Очевог… из Којега, кроз Којега и у Којем имамо и имаћемо живот вечни.
Нека молитва наша буде усмерена на ово тајанствено обожење да бисмо објавили каквим нас је учинило оваплоћење Једнородног Сина, и где нас је узнела моћна Десница Човекољупчева, нас који смо нижи од најнижег, нас који смо притиснути теретом грехова наших. Узљубимо још више Онога Који нам је тако премудро припремио спасење, показавши делом, да је наша молитва услишена, показавши нам да уистину имамо Бога за Оца, а не лукавога, који посредством страсти увек покушава да тирјански влада нама и који нас уместо у живот води у смрт. Јер сваки од ова два властодршца (и Бог и непријатељ Његов ђаво) онима који им се предају дају сваки своје: Бог им даје живот вјечни, а ђаво даје смрт онима који му предају под дејством искушења.
Према Светом Писму постоје две врсте искушења: једна искушења, која условљава оно што нам је пријатно и друга, која проузрокују непријатности и болест. Прва су вољна, а друга принудна. Из њих (и једних и других) рађа се грех и нама је заповеђено да се молимо по заповести Господњој која нас учи да говоримо: “и не уведи нас у искушење”, и савјетује нам: ” Бдите и молите се да не паднете у напаст” (Мт. 26, 41)… За оне који су чврсто пригвождени клинцима греха спасоносне су речи великога ап. Јакова који позива: ” Сваку радост имајте, браћо моја, када паднете у различита искушења, знајући да кушање ваше вјере гради трпљење; а трпљење нека усавршује дело, да будете савршени (Јаковљ. 1, 2. 3). И једну и другу врсту искушења лукави зломислено осматра, и у првим (вољним) искушењима лови човјека преко привлачности и узбуђивања телесним сластима, саблажњавајући душу да одустане од богољубиве настројености; а друга (принудна) искушења користи, изазивајући помисли побуне и хуле на Творца у души човјека притиснутог невољом и бедом.
Познајући лукавство нечастивога, ми треба да се молимо (када се ради о вољном искушењу) да не отпаднемо од богољубиве настројености; а када Бог допусти да паднемо у невољно искушење треба да трпимо храбро и да (будући у невољи) призивамо Саздатеља. Нека се нико од нас не саблазни прелесним сластима лукавога; нека се у будућем животу избавимо вечних мука и да будемо причесници неизрецивих добара, која сада само делимице видимо у Христу Господу нашем, Који се слави са Оцем и Пресветим Духом.
*********************
Christian Kresall 