За Постот….

ПРАВИЛА И ОДРЕДБИ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА ЗА ПОСТОТ

Светата Православна Црква уште од апос­тол­ски­те вре­миња, по примерот на Господ Исус Хрис­тос, го вос­та­новила постот, го определила времето на постот и ко­ја храна да ја јадат христијаните за вре­ме на постот.

Пред сè, Православната Црква утврила и про­пи­ша­ла за време на постот да не се јаде: месо, маст, сирење, мас­ло, јајца, млеко, а понекогаш и ри­ба, според важ­нос­та на постот.

Во поглед на времето и бројот на постите, све­та­та Црква утврдила да се пости во среда, петок и во чети­ри­те годишни пости: Велигденскиот (голе­ми­от) или че­ти­риесетницата, Петровденскиот, Бо­го­родичниот и Бо­­­­жик­ниот пост. Овие пости се вос­тановени уште од апос­толските времиња. Во 69-тото Апостолско пра­ви­ло се пропишува след­но­то: „Ако некој епископ, свеш­те­ник или ѓакон, или ипоѓакон, или чтец или псалт, не пос­ти во све­та­та четириесетни­ца пред Пасха, или во сре­­да или пе­ток, освен ако не е спречен од телесна не­моќ, не­ка биде расчинет, а ако е мирјанин (граѓанско ли­­­це), да се отстрани од Црквата“. Гледаш ли како е тоа строго сфатено и одредено? Но, светите От­ци го тол­­­куваат ова Апостолско правило и за да не мис­лиме ние погрешно, ни дале правилно објас­ну­ва­ње, па ве­лат ва­ка:

„Од постот исклучи ги најнапред болните, оти ако им се допушта риба и масло, го заслужиле тоа“. Но ни­кој, дури и на смртниот час не се до­пуш­та да јаде месо во среда и петок, освен на Ве­лиг­ден и во другите де­но­ви кога тоа го дозволила Црква­та. Исклучи ја средата и петокот кои доаѓа­ат пред месопусната, сиропусната и Вос­кресната не­­дела. Во тие седмици се разрешува, оти сед­­ми­ца­та пред месопусната недела ја постат Ер­ме­ни­те за­ра­ди Ниневитјаните, а сиропусната седмица ја др­жат во строг пост еретиците-тетрадите. Православните христијани не смеат да постат кога пос­тат овие ере­тици и затоа постот во тие денови е раз­решен. Вос­крес­ната седмица се смета како го­лем Господов ден и за­тоа секој ден во таа седмица се читаат воскресни ев­ан­гелски четива. Исто така, се исклучуваат од Велиг­ден­скиот пост сабота и не­де­ла, оти во тие денови се разрешува според 66-то­то Апостолско правило, кое гла­си: „Ако некој слу­жител на Црквата се затекне да пос­ти во Гос­по­довиот ден (недела) или во сабота (ос­вен во ед­на­та единствена Велика сабота), да биде рас­чи­нет, а ако е мирјанин, нека се отстрани од Црквата“. Зош­­то е ова правило? Еретиците гностици и мар­кио­ни­тите постеле во недела и тоа на начин што не јаделе ниш­то, или, пак, јаделе само сува храна и тоа еднаш на­ве­чер. Ова го забранува Православ­на­та Црква. Но, пак не се допушта во постите да се јаде во недела и сабота ме­­со, туку се ублажува со риба и масло. А кога ќе слуш­неш за разре­шу­ва­ње во пост, да не мислиш дека е до­пуштено да се ја­де месо во Велигденскиот пост, оти тоа не може да му биде допуштено на никој, макар да се наоѓа и пред последното воздивнување.

Не зборувајќи за среда и петок, Православната Црк­ва го пропишала, покрај Велигденскиот пост, уште и Бо­жикниот пост, Апостолскиот – Петров­ден­ски пост и Ус­пенскиот – Богородичен пост, по­тоа, денот пред Бо­го­јавление, денот на отсе­ку­ва­ње­то на главата на све­ти­от Јован Крстител и праз­ни­кот Воздвижение на Чес­ни­от Крст – Крстовден. Ете така го толкува и го завршу­ва толкувањето за пос­тот прочуениот канонист на XII век – Вал­самон.

Од светите Отци ќе го споменеме до­пол­ну­ва­ње­­то на Валсамоновото толкување од светиот Ти­мо­теј Алек­санд­рис­ки, кој во своето 8-мо и 10-то пра­­вилозборува ва­ка:

„На жена што ќе роди пред Пасха, треба да ѝ се до­пуш­ти масло и вино“ (8-мо правило). На пра­ша­ње­то: „Ако некој болен сосема падне во немоќ, а се при­бли­жу­ва денот на Воскресението, дали мора да пости, или свеш­теникот заради болеста, дали ќе му допуште да ја­де масло и вино колку што може“, сле­дува одговорот: „Тре­ба да му се допушти на бол­ниот да употребува мас­ло и вино колку што мо­же да поднесе, оти кој со­се­ма изнемоштел, пра­вил­но е да употребува масло“ (10-то правило). Еве ка­ко и колку се разрешува во Велиг­ден­скиот пост, кој најстрого се постел во првото време на христијанството.

Во 3-тото правило на цариградскиот патријарх Ни­ко­ла, за Богородичниот пост се вели вака: „По­ра­но во тоа време (кога падне постот во август) се пос­тело, а тој е пренесен заради тоа да не падне за­едно со нез­на­бо­жечките пости, кои биле во исто вре­ме“.

Уште во X век овој пост се постел. Било на­ре­де­но тој пост да започнува од 1 август, а Божик­ни­от од 15 ноем­ври. Наредбата на патријархот Лука за овие пости влезе во општа употреба. Од тоа се гл­е­да дека Бого­ро­дич­ниот и Божикниот пост се во­ведени од првите хри­сти­јански времиња, па за­тоа се востановени преку сите вре­миња во Хрис­то­ва­та Црква да се пости.

Во поглед на постењето во среда и петок, пок­рај она што е кажано во 66-тото Апостолско пра­ви­ло, на ова мес­то го изнесуваме и она што го ка­жал блажениот Пе­тар Александриски во своето 15-то правило: „Никој да не нè обвинува што ги држи­ме среда и петок, во кои де­нови ни е за­по­ве­да­но да постиме; во среда заради заговорот што го на­правил Јуда за предавството на Гос­пода, а во пе­ток заради тоа што Он за нас пострада. Не­делата ја поминуваме како ден на радост, зашто во тој ден Христос воскреснал“.

Никој да не мисли дека може самоволно да се раз­ре­шу­­ва од пост по своја волја, како што има мно­гу слу­чаи кај свештениците и монасите, сами да се разрешуваат од постот, па и мирјаните ги на­го­вараат со зборо­ви: „Јади кога јас сум разрешил“, или, пак, мирјаните са­ми без причина да се раз­ре­шу­ваат од пост. Затоа тре­ба да се види 218-тото пра­вило од Номоканонот, во кој светиот Атанасиј Ве­лики говори: „Тој што са­мо­вол­но се разрешува од пост во среда и петок, го рас­пну­ва Господа Ису­са Христа исто како Јудеите, оти во сре­да се сос­та­наа да го убијат, а во петок го распнаа“.

Затоа, ако некој се разреши од пост без при­чи­на, тоа не е разрешување, туку распнување на Гос­по­да. Раз­решување е само она што Црквата го раз­решила и кое го советуваат светите Отци. Чу­вај­те се од са­мо­вол­но разрешување на постот и не слу­шајте ги оние што ве учат да не постите.

217-тото правило од Номоканонот го изнесува ова пра­вило на цариградскиот патријарх Ники­фор: „Свеш­те­ник, кој преку целата година не пос­ти во среда и пе­ток, не е достоен да се причести“. Од ова произлегува де­ка таков свештеник не е дос­тоен да се исповеда, оти ис­поведта претходи на све­тата Причест. Оти ако свеш­те­никот или мо­на­хот сам се разрешил од пост под изговор на болест или слично, а всушност не е болен, тој се раз­ре­шу­ва и од други обврски, па ако некој оди кај не­го да се исповеда и рече дека не постел, свештеникот ќе му рече дека тоа не е ништо, не е грев, а по ист на­чин ќе му рече и за блуд; тоа е природа, па нема ни се­срдно да се помоли на Бога за простување на гре­вот на по­кајникот, ниту ќе го посоветува како да не греши, ни­ту ќе му рече што сè грев и про­тив­но на Божјиот за­кон. И ако е така, за да не от­пад­не некој од светата Пра­вославна вера, да не се држи­те  до ова погрешно пра­вило, туку одете кај свеш­теник на исповед и при­чест, а тој ако е не­ис­пра­вен ќе одговара сам. Да не би­де­ме ние судии над туѓ слуга.

За оние што јадат месо и сирење во Ве­лиг­ден­ски­от пост, во среда и петок, 132-то правило од Но­моканонот за­поведа: „Две години да не се при­чес­тува, па макар кој и да бил“. Оној, кој не ги пос­тел Петровденскиот, Бо­городичниот и Божик­ни­от пост, 228-то правило од Но­моканонот вели де­ка во црква да не се примаат дури ни нивните де­ца, ако и тие не постат.

 

Извадок од книгата:

Епископ Велички Гаврил Светогорец,

„Правила и одредби на Православната Црква за постот“

 

*******************************

Александар Шмеман – Великиот Пост: пат кон Воскресението

Кога човекот се подготвува да тргне на пат, тој мора да ја знае целта на своето патување. Така е и со Великиот Пост. Пред сè, постот е духовно патување, а негова крајна цел е Воскресението – Празникот над празниците. Тој е подготовка за „исполнување на Пасхата како вистинско откривање“. Затоа, мораме да почнеме опитно да ја разбираме врската помеѓу Великиот Пост и Воскресението, затоа што таа открива нешто многу суштествено, открива многу важен патоказ во нашата христијанска вера и живот.

Дали е неопходно да се објаснува дека Воскресението не е само еден од празниците туку нешто повеќе? Тоа е нешто многу повеќе од прославување на еден настан од минатото, а тоа го знае секој што барем еднаш учествувал во онаа ноќ „посветла од ден“ и којшто ја почувствувал таа единствена радост. Во што се состои таа, зошто на Пасхалната Литургија ние можеме да пееме сега сè е исполнето со светлост, и небото и земјата и она што е под земјата?

Во која смисла ние го прославуваме „умртвувањето“ на смртта, разорувањето на адот, почетокот на другиот – вечниот живот… ?

На сите овие прашања има еден одговор: новиот живот, којшто засвети од гробот пред скоро две илјади години, им е даден на сите оние што веруваат во Христа. Нам тој ни е даден на денот на крштението кога, како што вели апостол Павле, се сопогребавме со Христа, за, како што Христос воскресна од мртвите, така и ние да живееме со нов живот (Рим. 6, 4). На тој начин, на Пасха ние го прославуваме Христовото Воскресение, како нешто што се случило и што продолжува да ни се случува нам, затоа што секој од нас го добил дарот на новиот живот и силата да може да го прифати и да живее по него. Тоа е дар што коренито го менува нашиот однос кон сè во овој свет, вклучувајќи го и односот кон смртта. Тој ни дава можност радосно да тврдиме: Нема веќе смрт!

Но, смртта е сè уште тука, ние сме соочени со неа, а еден ден таа ќе дојде и ќе нè однесе и нас. Но, ние веруваме дека со својата сопствена смрт, Христос ја измени самата природа на смртта, ја претвори во премин – Пасха во Царството Божјо, преобраќајќи ја најголемата од сите трагедии во конечна победа, смртта со смрт уништувајќи ја. Тој нè направи соучесници во Неговото Воскресение, и затоа, на крајот од Пасхалната утрена можеме слободно да речеме: Христос Воскресе и животот царува, Христос Воскресе и мртви веќе нема.

Ова е верата на Црквата којашто ја потврдиле и направиле очигледна многуте светии.

Но, сепак, зарем нашето секојдневно искуство нè упатува на тоа дека многу ретко ја имаме таа вера, дека секојдневно го губиме и го изневеруваме нашиот живот што го добивме како дар и дека всушност, живееме како Христос воопшто да не Воскресна од мртвите, како Тој по своето значење, единствен настан, да нема воопшто никакво значење за нас? Сето тоа исходи од нашата слабост, од неможноста постојано да живееме со вера, надеж и љубов, на она ниво на коешто Христос нè издигна кога рече: Барајте го пред сè Царството Божјо и Неговата правда (Матеј, 6,33). Ние сме толку зафатени, толку потопени во нашето секојдневие, што сето тоа го забораваме, а бидејќи забораваме – ние грешиме. И преку таа заборавеност, преку паѓањето и гревот, нашиот живот повторно станува „стар“, малечок, темен, лишен од секаква смисла, станува бесмислено патешествие кон бесмислената цел. Успеваме да заборавиме дури и на смртта, а тогаш, сосема ненадејно, во екот на нашето уживање во животот, доаѓа таа: ужасна, неизбежна, бесмислена. Понекогаш ние и ги осознаваме нашите гревови, па и се каеме поради нив, но не му се предаваме на новиот живот што Христос ни го откри и ни го подари. Ние живееме како Христос никогаш да не дошол, а тоа е единствениот вистински грев, најдлабоката трагедија и тага на нашето номинално христијанство.

Ако го сфатиме и признаеме ова, тогаш ќе можеме да признаеме што е тоа Пасха и зошто пред неа е неопходен Великиот Пост. Тогаш ќе можеме да сфатиме, дека литургиската традиција на Црквата, целиот богослужбен циклус, постојат пред сè за да ни помогнат повторно да го откриеме и да го вкусиме новиот живот, којшто толку лесно сме го загубиле и сме го напуштиле, и покајувајќи се, да се вратиме кон него. Но, како можеме да го посакуваме она што не го знаеме? Како можеме над сè друго во нашиот живот да ставиме нешто што не сме го виделе, радоста којашто не сме ја вкусиле?

Со еден збор, како можеме да го бараме Царството за коешто ништо не знаеме?

Уште од самиот почеток, црковното богослужение претставува наш единствен влез во Царството Божјо, наше заедништво со новиот Живот. Црквата, низ својот литургиски живот ни го открива она што око не виде и уво не го слушна и што не влегло во срцето човечко, тоа Бог го приготви за оние што Го љубат (1. Кор. 2, 9).

А во средиштето на тој литургиски живот, како негова срж и негов врв, како сонце што со своите зраци проникнува сегде, се наоѓа Пасхата. Тоа е врата што секоја година се отвора во сјајот на Царството Христово, тоа е предвкус на вечната радост којашто нè очекува, на славата и победата којашто уште сега, иако невидливо, го исполнува секое создание: Нема веќе смрт. Целокупното богослужение на Црквата е поврзано со Воскресението. Затоа, годишниот литургиски круг, последователноста на празниците и постовите, станува пат и поклоничко патување кон Пасхата, кон крајот кој во исто време е и почеток; крај на сè што е старо и почеток на нов живот, постојан премин од „овој свет“ во Царството откриено во Христа.

Но сепак, стариот живот, животот на гревот и безначајноста не може лесно да се надмине и да се измени. Евангелието бара, и од човекот очекува подвиг за којшто тој, во својата сегашна ситуација е неспособен. Предизвикани сме со визија, со цел и начин на живот којшто е далеку над нашите можности. И самите апостоли, слушајќи го учењето на нивниот Наставник, во недоумица Го запрашаа: Како е можно тоа? Навистина не е лесно да се отфрли ситничарскиот идеал на животот, составен од секојдневни грижи, трка по материјални добра, потрага по сигурност и задоволства, и да се прифати идеалот на животот во кој целта е совршенството: Бидете совршени, како што Е совршен вашиот Отец Небесен (Матеј, 5, 48). Светот, преку сите свои „посредници“ ни зборува: бидете среќни, живејте безгрижно, одете по широкиот пат.

Христос во Евангелието вели: одете по тесниот пат, патот на борби страдања, затоа што тоа е единствениот пат кон вистинската среќа. Но како, без помошта на Црквата да се решиме на тој страшен избор, како можеме да се покаеме и да се вратиме кон светлото и радосно ветување, коешто Црквата секоја година ни го дава на Пасха. Затоа е потребен пост. Тој е рака, на помош подадена од Црквата, училиште за покајание, единственото нешто што може да нè подготви да го примиме Воскресението, не само како просто одобрување да јадеме, да пиеме и да се опуштиме, туку како вистински крај на сè што е „старо“ во нас, како влез во нов живот.

Во првите векови на христијанството, главната задача на постот се состоела во подготовката на огласените т. е на новообратените христијани за крштение, што се извршувало за време на пасхалната литургија. Дури и тогаш, кога Црквата ретко крштевала возрасни, и кога институцијата „огласени“ веќе исчезнала, главното значење на постот останало исто. Затоа што, иако сме крстени, ние постојано го губиме и го изневеруваме она што сме го примиле на крштението. Поради тоа, Пасхата е постојано годишно враќање кон нашето сопствено крштение, а Великиот Пост е подготовка кон тоа враќање, тој е долг и тежок напор за наш „премин“ или „пасха“ во нов живот во Христа. Ако, како што ќе видиме понатаму, богослужбите за време на постот до денес го сочувале катихуменскиот и баптисмалниот карактер, тоа не е некаков „археолошки“ остаток од минатото, туку е нешто важно и суштествено за нас. Затоа што постот и воскресението се јавуваат за нас секоја година, со ново откривање и здобивање на она што ни било дадено при нашето сопствено умирање и воскресение во светото крштение.

Патешествие, поклоничко патување! Само што ќе зачекориме во „радосната тага“ на Великиот пост, ние гледаме далечна, многу далечна цел. Тоа е радоста на воскресението, тоа е влегување во славата на Царството Божјо. И токму тоа што го гледаме оддалеку, тој предвкус на Воскресението, ја прави великопосната тага радосна, а нашиот напор во постот „духовна пролет“. Колку и да е темна и долга ноќта, во текот на целиот пост на хоризонтот ни сјае таинствена и светлоносна зора.

Не лишувај нè од нашите надежи Човекољупче!

Бигорски….

********************************

Автор: Отец Стефан Санджакоски
Превод: Венета Дякова

Роден е през 1956 г. в гр. Струга. Завършва Богословски факултет в Белград. Пребивава шест месеца в Света Гора на Атон, където изучава старогръцки език и трудове на византийските отци на Църквата. През 1985-88 г. специализира в Православния богословски институт „Св. Сергий Радонежки“ в Париж. Прави докторат върху патрология и аскетика на египетското монашество от ІV-V век. От 2002 г. е професор във Философския факултет на университета „Св. св. Кирил и Методий“ в Скопие. Автор е на повече от 60 научни трудове и други книги с богословско съдържание.

Две проповеди из „Беседи от Калища*“

Великото и радостно време на светата Пасха Господня и великите и радостни дни на светата Петдесетница са вече зад нас. Това специфично и чудесно време, открояващо се всред годишния литургичен цикъл, е зад нас. Корабът на Църквата отново заплува през редовния празничен кръг, във втората седмица след светата Петдесетница.

Втората Неделя след Петдесетница сега съвпада с първата седмица от благоприятния и радостен пост в чест на светите апостоли, наречен Петров пост. Той има променлива продължителност. Дължината на поста е в зависимост от датата на празнуване на Възкресение Христово. Колкото по-рано в годината се пада Пасха Господня, толкова по-дълъг е Петровият пост, и обратно – колкото Пасха се пада по-късно, толкова петровденският пост е по-кратък…

Когато ще си кажем: ето, почваме Петровите пости, една част от нас ще се сепнат, ще си помислят как сега излизаме от времето на голямо блажене и влизаме в друго време на голямо постене. От един живот, в който обичайно се отдаваме на блажните дни от годината, и влизаме в друг живот, който някак си се изземва, изтръгва от установената угодност на живота ни през годината. Това време е означено като постен период от живота на човека в протежение на годината.

Но ние няма да се съгласим с такова мислене, защото ние християните сме всякога в пост. Това ни го показва и простата аритметика. Ако триста шейсет и петте дни разделим на постни и непостни, ще видим, че по-голямата част от тях са постните. В постната част от годината, освен Петровите пости, влизат още Великденските, Богородичните и Рождественските пости и всяка сряда и петък през цялата литургична година. Ще трябва смирено да признаем, че постоянно постим, а само за определено време Църквата допуска блажна храна. Блажим още и когато и с храната участваме в радостта на големите и свети празници.

Защо ни е необходим постът, драги мои? Дали постът е просто въздържание от храна? Ако е така, тогава той ще е нещо като пушенето за отслабване или диетите за лекуване на известни психо-соматични болести. Не, драги мои, постът не е това. Смисълът на поста е в послушанието към Христос и неговата Църква. Защото е казано: не само с единия хляб ще живее човекът. Затова, като постят, християните не гладуват, а се въздържат от определен вид храна. С такъв пост пости тялото на човека; този пост е не само качествено, а и количествено пълноценен. Духът пък пости с духовен пост. С духовния и телесния пост пости целият човек, цялостно, постят двете негови природи и цялата му разумна същност. Въздържайки се от определен вид храна, ние потискаме и потушаваме страстите на тялото. А според мярата на безстрастието, умът бди над сърцето. Всичко това, осъществено в сърцето, контролирано от ума, пази сърцето в чистота.

През поста осветляваме и избистряме начините за възприемане на истината за единия Бог Троица и всяка друга истина, която ни насочва към първата. Освен Троичната тайна, през поста се изяснява и осмисля и христологичната, и антропологичната, и космологичната тайна. Осветлява се духовното зрение, а и телесното. Все пак, по-важно е духовното око. Внимавайте, то трябва да бъде бистро и далновидно. Защото много хора с очи са слепи поради ослепялото око на духа. Да осветим ума и да постигнем състояние на богомислие и съзерцаване на Бога! Да осветим и слуха, да го научим и възпитаме да слуша Божиите повели и истини, гласа на Божията правда и евангелските поучения, както и да различава и разпознава лъжите и измамите, с които този свят ни храни и трови. Да научим и възпитаме езика си да говори богомъдро, кротко, премерено и смирено. Езикът да не изпреварва мисълта, както казва свети Григорий Богослов, защото прибързаната дума е по-убийствена, по-бързострелна от най-убийственото оръжие.

И така, осветени и просветлени през поста, живеейки постно или живеейки в пост – да творим! Всичко, което е създадено в пост и от пост, е очистено от страсти и е освободено от робството на греха. Плодовете на културата на поста са увенчани с венеца на вечността и са дълготрайни вовеки. Блажени са народите, които устояват в поста, които в пост създават културни и цивилизационни блага. Те ще се увенчаят с Божията слава, защото постът е начин живият Бог да прослави човека през живота му. Един от тези народи е и нашият православен македонски народ. Затова, възлюбени мои, нека се трудим да спазваме всичките пости.

Онези, които ще постят, нека го правят както Църквата ни учи. Знае се, че постите не са еднакви. Има разлика между Великия пост и Петровия, между Рождественския пост и Богородичния. Сходни са Петровите и Рождественските пости, както са сходни Великденските и Богородичните. Значи, няма да постим както си искаме, защото е нередно да се основаваме на свои си правила. Такива са тъй наречените бабини традиции. Вредно и пагубно е всеки по своему да казва как да се пости. Църквата веднъж завинаги ни е научила на светите пости.

И така, драги братя и сестри, нека с пост и изповед да пристъпваме към светата Чаша и да се причастяваме. Нека светите Апостоли се молят за нас и да изпросят от Господа Бога голяма и богата милост и благословени сили, та радостно да изпостим Петровия пост, посветен на светите Христови апостоли.

––––––––––––––––

За светия потир

Житията на светите мъченици Сергий и Вакх ни насочва към съществуването на два типа мъченичество: мъченичество на съвестта и мъченичество до смърт заради Христа. По правило първият тип мъченичество предхожда втория и е истинската подготовка за него. Всеки християнин по природа е мъченик на съвестта. Дарът на мъченичество до смърт представлява най-високата степен на святост и с него са увенчани малцина. Но независимо за кой тип мъченичество става дума, само по себе си то е извор на непресъхваща небесна радост.

Така преживявам и днешното литургийно събрание в този свят и пречестен храм. Голямото множество христолюбиви хора, събрани в тази света Богородична обител, за да изразят личната си причастност в Лицето на нашия Бог Троица и с всеки ближен, личностно възприеман събрат, е вторият извор на моята изключителна радост.

Залог за нашата православна вяра е Христос от светата Чаша. Светият потир, държан от ръката на свещеника, представлява оста на вселената. Около нея се движи съвкупният християнски народ, около нея гравитира всяко живо дихание, всяко същество, всяко създание. В светата Чаша се помества невместимият Христос, хлябът наш насъщен. Хранейки се с него, ние приобщаваме, събираме разобщената поради греха личност и битие. Живеейки в небивала радост, християните мъченици се хранят с хляба на живото Божие слово, както казва св. Максим Изповедник, за духовна и телесна чистота и здраве, за чисто сърце и целомъдрен ум, за вечен живот и спасение. Това е вечната и нетленна храна – залог и запас по пътя ни към вечния живот. Защото християните мъченици също са живели в този свят, но не му принадлежат, понеже са жители и граждани на едемското отечество. Ето в такъв смисъл не са от този свят.

В същия смисъл и Църквата Божия е корабът, който пътува през времето и пространството на този свят.

Всичко това, възлюбени мои, казвам, за да свидетелстваме, че смисълът на служенето на света Литургия е нашето хранене от светия потир. И когато не пристъпваме към светия потир, служенето на литургия е напразно. Може дори да не служим – защото без причастници Литургията се обезсмисля, свежда се до празна ритуална форма с обичайно, безброй пъти повтаряно действие. Имам предвид и категорично отречената ерес на обредолюбието, склонността към извършване предимно на обреди в църквата. Последица от тази ерес е требничеството. Разбирай: превръщането на свещеническото служение в сервизна агенция, а свещенството – в едно от многото занятия за изкарване на хляба. Расоносци превръщат храмовете в магазини, в продавачници, и отклоняват божия народ от светата Чаша, а после и от светите храмове. Лишавайки своя собствен народ от светотайнствения живот, ние го отклоняваме от Бога и го предаваме на произволността на всекидневното съществуване. Скокът в празнотата е резултат от мерзостта на запустението. Нароиха се безбройни секти, които подобно на вълци в овчи кожи разграбват словесното стадо на светата Църква.

А днес моята радост е голяма и поради участието на огромен брой причастници. Радостта ми ще бъде още по-голяма, ако всички вие, тук присъстващи, подготвени с пост и молитва, с изповед и покаяние, често пристъпвате към Христа, за да ви нахрани и насити. Амин.

За културата на поста…..

*******************************

Предавање на професор Д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост

Великиот Пост е пост со голема буква

Во останатите денови до почетокот на Постот во серија од неколку написи ќе го објавиме преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост. Кога во црковна средина ќе речат: „Постот таа година беше тогаш и тогаш“ или „Ќе дојдам кај вас за време на Постот“, обично се мисли на Великиот Пост, а другите три поста, во таков случај, специјално се нагласуваат. Бидејќи тој, во суштина, е пост со голема буква. Освен тоа, тој е единствениот пост меѓу црковните, во којшто и самото црковно богослужение е особено и специјално посно. Зашто, на пример, богослужението на Петровденскиот пост нема никакви особености во споредба со вообичаените, регуларни служби. Со богослуженијата на Богородичниот и Божикниот пост е исто. Има само 2-3 молитви што говорат дека се движиме кон Рождеството (во ирмосите, т.е. во катавасиите се говори за тоа), но, во принцип, самиот стил на богослужение останува ист. А за време на Великиот Пост дури и „Господи помилуј“ го пеат на поинаков напев, за разлика од вообичаениот период. Се појавуваат сосема особени молитви како во домашната молитва на христијанинот, така и во храмот. И веќе со ова се сведочи, дека тоа време е навистина посебно. Кога се говори за црковните пости, има смисла да се спомне нивното потекло Во принцип, навиката да се пости, традицијата на пост, ја има во старозаветните устројства. Дури и во јудејската средина, на границата меѓу Заветите, имало обичај да се пости двапати седмично – обично во вторник и четврток. Соодветно на тоа, христијаните, за да не бидат укорувани дека „еве, Јудеите постат, а вие станавте христијани за да не ги пазите постите и да живеете полесно и послободно“, исто така решиле: „добро, и ние ќе постиме, но во други денови“. Така се појавиле средата и петокот, исто два дена во седмицата. А што се однесува до големите пости, кај нив происходот е сугубо (двојно) интересен. Што се однесува до Великиот Пост, тој има мисионерско потекло. Тие 40 дена првично ги постеле, не христијаните, ами паганите – оние пагани што сакале да примат Крштение. Се подготвувале за Крштение… Тогаш не било така едноставно, меѓу обврските ќе појдам во храмот, ќе се крстам, и ќе продолжам понатаму со своите работи. Тогаш се крштевале возрасни луѓе. Христијански семејства имало многу малку, па затоа децата практично не ги крштевале; во христијанските семејства крштевале, но повеќето биле возрасни, коишто веќе сознателно пришле кон Христа. И така, човекот се подготвувал за Крштение, но тој не се подготвувал со едноставно читање на книги, како што денес често се случува, кога човек изучува соодветна литература, оди на проповеди, на предавања, а потоа решава: „Веќе е време да се крстам“. Не, тоа било подготовка, во чиј процес човекот требало потполно да ја протресе својата душа. И затоа тоа било време на негов подвиг, на негови молитви, на негов пост. А потоа, претставете си: вие сте христијани и сте сретнале таму некој си Тит Ливиј, ваш сосед, кој сè уште е паган. Почнувате да му го проповедате Евангелието, да му зборувате за Христа. Тој ве слуша, со срце го прифаќа тоа и има намера да се крсти. И веќе е определено времето за негово Крштение, но тогаш не крштевале секој ден, туку во древната Црква крштевале само во неколку дена од годината. На пример, крштевале за Божик и Пасха, а имало и уште неколку такви денови во годината, но, пред сè, на Велика Сабота пред Велигден. И така, човекот почнува да пости, подготвувајќи се за Крштение. Тој почнува да пости, затоа што вие сте му го проповедале Христа. Тој живее во соседната куќа. И влегува кај вас, тој пости, а кај вас на трпезата ставена кокошка. Вие сте христијанин, му раскажувате за Христа и притоа глодате коскичка. А него, кутриот, стомакот му се залепил за грбот, бидејќи пости. И затоа, чувствувајќи непријатност од ситуацијата, христијаните решиле и самите да постат во истото време – заради огласените, заради паганите, коишто ги приведувале кон Христа. И, на тој начин, во христијанската средина Великиот Пост првобитно се зародил како пост од солидарност, како сугубо време на молитви не толку за себе, туку за оние луѓе во светов, во којшто живееме и којшто се надеваме да го приведеме кон Христа. Самите христијани не постеле на Великиот Пост, ниту на Четириесетницата, туку во тие времиња тие постеле на Страдалната Седмица. И нашиот Пост до ден-денес се состои од два дела – Светата Четириесетница и потоа Страдалната Седмица. Страдалната Седмица веќе не е Четириесетницата и, всушност, тоа не е дури и Великиот Пост – туку тоа е посебно време. Може вака да се каже: Четириесетницата (првите 40 дена) е време, кога Му одиме на средба на Бога. Страдалната Седмица е време, кога Господ ни доаѓа нам во пресрет. Доаѓа преку страданија, преку апсења, Тајната Вечера, Голгота, слегувањето во адот и, конечно, кон Пасхата Он ги победува последните прегради, што нè одделуваат нас од Бога. Потоа се појавува Петровденскиот пост. Ако го отвориме Апостолското предание на светиот Иполит Римски (споменик од III век), во него интересно се раскажува за настанувањето на Петровденскиот пост: „Ако некој човек не можел да пости за Страдалната Седмица – не можел да пости пред Пасха, тогаш нека пости една седмица по Педесетница“. Смислата на правилото е многу едноставно. Во тие времиња, во III век, за христијаните сè уште немало општа традиција на празнување на Пасха. Египетската црква ја празнува Пасха според својот календар, Римската – според својот, малоазиските цркви – според друг. Секој ја пресметувал Пасха на свој начин. И тоа им давало повод на паганите да ги навредуваат христијаните: „Како тоа, тоа е вашиот главен празник, а вие не знаете кога се случило тоа!“ Потоа, во IV век, Првиот вселенски собор прифатил една дата за празнување на Пасха за сите – традицијата на Римската црква била распространета на сите останати. Но, сега замислете си: како прво, не секој човек знае кога точно се празнува Пасха, затоа што, на пример, се наоѓа на патување. Кај него во Александрија, оваа година Пасха треба да биде на 20 април, тој оди на пат во Рим, стигнува во Рим на 15 април, надевајќи се дека уште 5 дена ќе попости до Пасха, ама во Рим веќе на 10 април ја одбележале Пасха. Во некоја смисла, испаѓа дека тој останал без Пасха, без пост, без сострадание – сострадание на Господа, Кој заради нас се распна. Од друга страна, тогаш немало весници и не можело во секој храм и на секоја уличка да се купи црковен календар со распоредот на сите празници (каде сето тоа во III век?). И затоа луѓето многу често едноставно немале поим кога е Пасха – ако некој човек живее во некаква дивина и, особено, ако е принуден да замине од својот град по некоја работа. Денес пристигнувам во Екатеринбург, го застанувам првиот што го среќавам на станицата и прашувам: „Каде е вашата соборна црква? Треба да одам во епархиската управа. Каде е најблискиот храм?“ А во II-III век христијанската Црква живее во подземје, гонета од властите. И пробајте да ги прашате луѓето на улица: „Слушајте, каде тука кај вас се собираат христијаните? Во која пештера, во кои катакомби?“ Стигнувајќи во туѓ град, нема едноставно да ја најдеш христијанската заедница таму. И поради таа причина, или поради болест, или да речеме, некој војник отишол во поход (а таму, разбирливо, не ти е до пост), затоа светиот Иполит Римски и вели, ако некој не можел да пости пред Пасха, нека пости една седмица по одминувањето на Педесетница. Пасхалната радост нека ја празнува со сите и да се радува, а потоа тој некако ќе надокнади. Но, сепак, се повторувала истата ситуација: „Како така, мојот брат пости, за него е период на пост, а јас заедно со него, разбирате, ќе јадам месо?“ И повторно, со време сите христијани почнале да постат по Педесетница. Слични стории се поврзани со Богородичниот и Божикниот пост. Многу е важно да се сфати дека црковните пости не се само личен подвиг на секого од нас, туку подвиг на нашата взаемност, подвиг на нашата солидарност, кога се чувствуваме еден со друг сугубо поврзани. Секако, никој не спречува да се пости и посебно – во време што секој за себе го смета за подобно. Постои само еден исклучок – црковните правила не дозволуваат да се пости на Пасха, затоа што Пасха е време на празник, и непријатно е сите да празнуваат, а ти сугубо да жалиш. И така, секој од нас во секое време од годината може по своја желба да пости или да не пости, но многу е подобро, ако христијаните го прават тоа заедно, чувствувајќи ја помошта на еден од друг и чувствувајќи ги молитвите еден за друг, удвојувајќи ги.

Што е тоа пост?

Втор дел од преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост. Зборот „пост“ во рускиот јазик, како и во латинскиот, има две значења. Пост како време на воздржание и пост како место, кадешто се наоѓа караулниот, дежурен војник. Во латинскиот јазик, од кадешто овој збор, најверојатно, и дошол кај нас, го означува истото. Пост е време кога душата треба да застане на стража, кога христијанинот сугубо си спомнува дека самиот е војник. Секој од нас, независно од возраста и од полот, е Христов војник. И секому од нас му е доверена светиња со невидена вредност на чување. Самиот Творец на световите слезе при нас и се распна „заради нас луѓето и заради нашето спасение“. Секој од нас, независно од возраста и од полот, е Христов војник. И се случува чудно нешто: луѓето се спремни да се дават еден со друг по вратовите за правото навладеење со нафтените извори, тие се спремни на престрелки заради владеење со некаков прифитабилен ресторан, тие се спремни да се убиваат еден друг и дури да убиваат и деца, фрлајќи атомски бомби еден врз друг заради поделба на пазарите, каде би можеле да го продаваат својот производ, заради стекнување на земја итн. Спремни се еден со друг да водат смртна војна заради разликите во политичките погледи. Но, што вреди владеењето со некакво парче земја, или какви и да било нафтени и дијамантски извори, во споредба со човечката душа? И настанува чудна ситуација: колку е поагресивен човекот кон надворешното, колку е поагресивен во заштитата на надворешните вредности, обично толку поинфантилен и понебезбеден е тој, кога станува збор за заштита на најглавното – за заштита на неговата сопствена душа. Црквата секогаш повикува кон тоа човекот да стражари над чистотата на својата душа, за да не допушта таму зло. Гревот постепено приоѓа во душата на човекот, постепено навлегува во неа. Понекогаш се случува и како на забрзана снимка, кога во забрзан ритам го прикажуваат филмот и фигурите бргу се движат – понекогаш со таков скок му се случува и на човекотда направи некаков грев. Живеел во нормална состојба и ненадејно го удрило в глава, побрзал и некого навредил, убил или уште нешто друго сторил. Но, всушност, ако побавно почнеме да ја прегледуваме истата снимка, ќе видиме дека, сепак, немало ненадејност, туку, како правило, постоел некаков редослед на она што се случило. Најпрво во умот на човекот навлегла некаква помисла. На пример, човек оди по патот и гледа некаков натпис на ограда. Но, тој не го напишал тој натпис. Тој си одел и од него ништо не зависело, ја прочитал или не – самиот натпис му се фрлил в очи. Така што, содржината на помислите речиси не зависи од човекот. Таквите првични помисли, според светоотечката терминологија, се нарекуваат „предлози“. Реков „речиси“, затоа што тука исто така треба да се прецизира. Како што еднаш о. Павел Флоренски се изразил: „Има воспитани сонови, но има и невоспитани сонови“. Затоа што дури и содржината на просторот на нашата потсвест во многу зависи од тоа, како го живееме дневното време од деноноќијата, во свесното време на нашиот живот. Но, сепак, најчесто нешто во нас продира однадвор. Тоа не зависело од нас, но што зависи од нас? Како да изреагираме на тоа продирање? Зашто во нашата глава постојано светка калеидоскоп од некакви мисли, претпоставки, парчиња мисли, претстави, чувства. Одвреме навреме ја замрзнуваме сликата. Всушност, ние постојано правиме такви стопирања и велиме: „Стоп, ова ме заинтересира. Што е тоа? Да видам подобро“. Човекот започнува да гледа во новото нешто, што му влегло сега во главата, во неговиот душевен живот. Разгледува и почнува да прашува. Ете, во таква ситуација христијанинот треба да праша: „Чиј си ти?“ Да побара пасош. Треба да се користи со советот на Владимир Илич Ленин. Ленин советувал: „Во секоја политичка ситуација прашувајте: кому му е тоа во полза?“ Ти светнала во главата мисла: „Дали да одам и да се опијам до бесвест?“ Постојано се појавува, но вие сè уште не сте согласни со неа. Се прашуваш од каде ли се појавила и кој ветер ја навеал. Можеби Бетовен го давале на радио, па таквата мисла таму била кодирана, или, пак, нешто друго, малку ли нешта има? Да одам ли и да се напијам? Така, ти си ја осознал таа мисла и се обидуваш да разбереш: ако ја исполнам, што ќе се случи поради тоа? Имам Ангел Пазител над десното рамо (барем се надевам, aко тој е сè уште таму и не сум го избркал засекогаш) а, несомнено, и над левото рамо има некоја персонажа, која обично ја изобразуваат со рогови. И еве го елементарното прашање: ако ја последувам таа помисла, од каде ќе има одобрување? Кого ќе израдувам? Оној што е над десното или оној што е над левото рамо? Кому тоа ќе му биде пријатно? Се чини како просто прашање, примитивно! Но обидете се барем понекогаш да си го поставувате тоа прашање и многу нешта во животот ќе станат појасни. Значи, јас сфаќам дека ако постапам според тој предлог, т.е. помисла – ќе има аплаузи одлево. Што треба тогаш да направам? Мојата душа е територијата што ја штитам и имам јас свој систем на ПВО (противвоздушна одбрана). И да речеме, во воздушниот простор на Русија навлегол некој непознат летечки објект. Штом го забележале, веднаш му испраќаат кодиран сигнал, системот за разликување на „свој – туѓ“. Тоа е кодиран сигнал од определена фреквенција со определена секвенца. И како на сите, така и на овој летечки објект има приемник кој автоматски, без волјата на пилотот го прима тоа барање, кој го препознава тој бран, бидејќи е така програмиран. И, откако автоматски го примил барањето, дава одговор: „Наш сум, не ме допирај“. Но, ако навлегол странец – тој молчи, тој не одговара на тој бран, на тоа барање. И тогаш настанува тревога, разбирливо, бидејќи тоа е туѓинец, па некои оддели треба да бидат подготвени и да се реши прашањето, како оној да биде отстранет од територијата на нашиот воздушен простор. И токму така, таа мисла навлегла во моето сознание, а јас ѝ испраќам барање: „Ти, чија си?“ Станува јасно дека таа не е од Христа. Тогаш од неа треба да се побара да си замине. Но, на учтивото барање тешко дека таа ќе се отповика („Почитувано искушение, денес не ме искушувај без потреба“ итн.). Затоа, очигледно, останува неучтивиот начин: „Ти при мене навлезе без прашање, така и јас тебе без прашање ќе те избркам“. Се сеќавате кога апостолот Петар му рече на Христа: „Немој да одиш во Ерусалим, не се распнувај, остани со нас“. Христос му одговара многу гневно и остро: „Бегај од мене, сатано“. Од Творецот на луѓето им е даден голем дар – дарот на гневот. Си спомнувате, „Бог на гневот и жалоста“? Гневот или омразата се дар, кој во душата ја исполнува истата функција, како и системот на имунитет во нашиот организам. Се појавила инфекција во моето тело, во мојата крв, се испраќаат соодветни антитела на таа инфекција и ја уништуваат. Точно така, кога во мојата душа ќе навлезе некоја помисла, енергијата на гневот или омразата треба да ја исфрли неа оттаму: „Не сакам! Бегај од мене! Не се согласувам!“ Ние денес погрешно се користиме со гневот и омразата. Наместо на гревот, се гневиме на грешникот. Наместо на злото, најчесто се гневиме едноставно на луѓето, дури и на Бога се гневиме. Но, тоа е само прашање…, и секирата знае да биде страшна, во невештите и зли раце. Ама, во самата секира нема ништо лошо.

За ропството вавилонско

Така, ако сме осознале некој предлог како зло, но не сме го избркале, туку продолжуваме да комуницираме со него, тогаш тој постепено ќе нè убедува. Отпрвин вели: „Не велам дека сега ќе отидеш и ќе го направиш тоа. Но, понекогаш е неопходно така да се постапи. Не, јас лично нема да те убедувам. Но, некои, сепак, треба да ги задавиш со голи раце. Еве, мојот сосед од соседниот стан… јас лично нема, но, ако некој од друг од соседен стан го задави, би го поздравил тоа.“ А потоа, ако тоа е веќе допуштено, во следната етапа велиш: „Не, сепак, јас самиот би го сторил истото. Не, не веднаш, но ако се создаде ситуација, секако, ќе го сторам тоа“. Целото сиже на „Злосторство и казна“ кај Достоевски се гради според таа шема. Најпрво Расколников го слуша разговорот на двајца офицери во таверната. Таа мисла му светка во главата, потоа почнува да ја отфрла, доаѓа до заклучок дека некој Наполеон има право да докаже дека не е плашливо суштество. Наполеон, а не лично Расколников. Потоа доаѓа до заклучок, дека „старицата – лихварка, старата дама, сепак, некој треба да ја тресне. Но не лично јас, туку би било многу полезно за доброто на човештвото“. А потоа доаѓа до заклучок: „Па што, и јас лично го можам тоа“. И завршува така, како што завршува. Па, за да бидат ваквите авантури помалку, човекот треба да се противи на таквите грешни помисли. Зашто, кога човекот ќе се согласи на грев – тоа сè уште не е сè. Затоа што и понатаму може да продолжи некоја борба. Гласот на совеста, сепак, може да потшепне дека не треба така. Уште нешто. И понатаму човекот може да се најде во состојба на заробеност. Гревовното ропство е кога мојата душа не го посакува злото, но гревот ме влече. Се каам за тој грев, во принцип не го сакам него, макар со некој дел од својата душа, но немам сили да се избавам од него. Тоа е ропство од страна на гревот. Но, полоша состојба е онаа што се нарекува „страст“ – кога човекот сознателно и целосно се стреми кон гревот. Тој не му се предава едноставно така, туку со наслада. Тоа е ропство од страст. Кога човек потпаднал во состојба на страст или дури во ропство, тогаш избавувањето од гревот е веќе многу тешко. Затоа е подобро да се нападне гревот, додека тој е сè уште мал. Имајќи се предвид тоа, во православната традиција во очи на Великиот Пост се пее страдалниот псалм – 136 псалм „На реките вавилонски“. Тоа е псалм кој раскажува за Израил кога бил во Вавилонското ропство – VI-V век пред Христа. Откако израилските племиња ги одвеле во ропство, се збиднала целосно обична историја. Луѓето се навикнале, земјата била добра (во Месопотамија земјата е плодородна), климата е добра, таму не ги навредувале многу, секој имал свое парче земја. Освен тоа, сепак тие се Евреи. Многу бргу се зафатиле со бизнис, трговија, многу бргу почнале да процветуваат. И почнале да ја забораваат својата татковина. Но, не само што почнале да ја забораваат својата татковина, тие почнале да Го забораваат и Бога. И покрај другите нешта, почнале да им се поклонуваат на локалните пагански богови. Тогаш пророците се обидуваат да го разбудат народот од хибернацијата: „Не спиј! Разбери, ти си тука во ропство, колку и да ти е слатко овде. Ова не е твоја земја. Не заборавај Го Бога – ти имаш друг повик! Месијата сè уште треба да дојде – Искупителот на сите!“ И тогаш се раѓа 136 псалм. На реките вавилонски, таму седевме и плачевме, кога си спомнувавме за тебе, Ерусалиме. Нека ме заборави мојата десница, ако те заборавам тебе, Ерусалиме. Нека се исуши јазикот мој, да се залепи за моето непце, ако споменот за тебе, Ерусалиме, не го поставам за почеток на мојата радост. Помнете ги оние што нас нè поробија, тие дојдоа при нас и рекоа: ’Ајде, запејте ни некоја од вашите песни, запејте ни нешто весело‘. ’А како да запееме песна Господова на туѓа земја?‘“ И потоа плачот на прогонството завршува со страшни зборови: „Бедна ќерко вавилонска! Блажен е оној што ќе ти возврати. Блажен е оној што ќе го стори со тебе она, што ти ни го направи нам. Блажен е оној што ќе ги разбие децата твои од камен“. Невидена работа: христијаните се подготвуваат за Великиот Пост – времето на покаен подвиг, времето на простување, помирување. И одеднаш главното песнопение на Црквата во тие денови пее: „Блажен е оној што ќе ги разбие децата твои од камен!“ Каква крвожедност! Имено, тука треба да се разбере духовната смисла на тие стихови. Ние сме христијани, ние сме новиот Израил. Одведени сме во ропство. Нашиот Ерусалим е нашето срце. Бидејќи Ерусалим буквално означува „свет Град“. Каде Господ живее, таму е Неговиот свет Град. Живее ли Бог во некакво камено здание? Не. Апостолот Павле вели, дека „Бог не живее во ракотворни храмови“. „Зар не знаете, дека вашите тела се храм на Духот, Кој живее во вас?“ – пишува апостолот Павле. Срцето човечко е храм. Таму треба да царува Господ! Таму, внатре во нас, треба да биде Царството Небесно! А ние во нашиот секојдневен живот, во нашиот бит, се откажуваме од Царството Христово. Зошто се откажуваме? Затоа што вистинскиот граѓанин на некое Царство е само оној што го слуша својот Господар. А ако ние му кажеме на императорот: „Знаеш, ајде вака, да се договориме. Во 8.20 ќе појдам во градот и таму не ме вознемирувај. Потоа ќе се вратам вечерта, ќе прочитам вечерна молитва – од 10.00 до 10.20 повторно ќе бидам твој граѓанин, а сето останато време твоите укази за мене не претставуваат закон“. Што ќе направи императорот со таквиот граѓанин, кој така ќе му се обрати? Па, тешко дека ќе го пофали. Зашто ние токму така се однесуваме со Бога. Му велиме: „Знаеш што, ние Ти служиме Тебе оттогаш дотогаш. Потоа забораваме и за молитви и во текот на денот не Те ни спомнуваме. Забораваме на Твоите заповеди и живееме според стихиите на овој свет. Сите лажат, па и ние лажеме. Сите крадат, па и ние крадеме“. Сите поминуваат покрај туѓата беда, и јас ќе поминам. А потоа ќе се вратам дома и ќе речам: „Ох, да, христијанин бев, сега по вечерата ќе прочитам 5 минутки од Псалтирот или нешто друго“. Евангелието нас нè предупредува: „Кој кому му служи, тој е и негов слуга“. За да се наречеме себеси слуги Божји, треба да се има голема смелост. Зар не лажеме, кога велиме дека сме слуги Божји? Слуги на Бога ли сме или слуги на нешто друго? Слуги на гревот? Што е тоа што навлегува во нашиот живот, што е тоа што го потчинува него?.. Од нашите срца направивме република. Секој од нас претставува подвижен парламент, Државна Дума. И во секого од нас се одвива директен пренос – моето расудување (или, на пример, не моето расудување, туку мојата лична волја) е спикерот, претседателот на Парламентот, кој седи на сцената и вели: „Сега збор има петтиот микрофон, сега вашата фракција нека се произнесе, ве молам. Што ќе кажете во врска со ова прашање?“ А јас имам цела маса на фракции. Настапува некоја вечер и фракцијата на расудувањето вели: „Ајде да одиме, време е да прочитаме некоја книга“. Фракцијата на срцето понизно забележува, многу понизно: „Па, може… ама чија книга?.. Можеби нема да пречи да се помолиме? Го знаеш патот до храмот?“ Постои и фракцијата на стомакот која многу гласно говори: „Треба да се јаде! Какви книги, какви молитви, батка?!“ Постои уште мноштво други фракции со свои специфични проблеми. Тие се многу, а јас сум еден. Фракциите се многу, а во секој конкретен момент можам да правам само едно нешто. И спикерот, т.е. мојата лична волја, решава: „Еве, ќе склопам пакт со оваа фракција. Твојата волја. Вашиот збор, господине Маузер, ќе биде исполнет вечерва“. Со надеж дека волјата на таа фракција, којашто е нападна, разбирате, ќе биде исполнета, напладне таа престане да настојува, а јас во тоа време сум почнал да се занимавам со некои други работи. И тогаш, во мене се случува една бесконечна парламентарна расправија. Сите бараат „консензус“, Понекогаш го наоѓаат, но најчесто не. Тука нема Царство Небесно. Нема диктатура на совеста. Има нешто сосема поинакво. И затоа Црквата пред почетокот на Великиот Пост напомнува: „Ние сме робови“! Ајде да ѝ погледнеме на вистината в очи. Не сме супер христијани. Во текот на годината ја загубивме радоста заради Христа… радоста на Пасхата! Она прекрасно чувство, дека навистина не сме робови, туку синови! Она пасхално чувство на соучество во Тајната на Христа веќе го загубивме… Ајде сега да се погледнеме и да размислиме: каде сме? Се чини дека веќе сме во Вавилон. Нè поробија нашите страсти и нашите гревови. Штом е така, од каде може да се започне востанието? Од сознанието на фактот, дека не треба така да се живее. Не смее така да се продолжи животот. И човекот треба да се сепне и да каже: „Каде ме повел патот? Каде сум?“ Преподобниот Серафим Саровски за вакви случаи го дал овој совет: „Треба почесто да се прашуваш: Господи, како ќе умирам?“ Како ќе умирам?.. Еве, ако сум во оваа состојба, како сега, и мојот живот на ова заврши, што ќе се случи? Каков ќе се појавам пред Бога? И така човекот сфаќа дека е во неправилна состојба, ропска. Значи, треба да се бори за загубената слобода. За слободата да биде христијанин, за слободата да живее според совеста. И тогаш се дава совет, како да се стекне слободата: разбивај деца! Оние вавилонски деца се символ на гревот. Тој грев те заробил на тој начин, што најпрво постепени гадни мислички навлегле во твојата глава, а потоа се развиле во дебели, закоравени страсти. Затоа, додека малечката гадна и грешна мисличка не се развила во огромна страст, токму тука фати ја и разбиј ја од камен. А што е каменот? Каменот на верата е Исус Христос. Преку молитва кон Христа се разбиваат гревовните помисли. Штом почувствуваш дека во твојот духовен простор навлегол крадец и разбојник – викни! Повикај кон Христа: „Господи, помогни!“ Тоа и ќе значи, дека не му дозволуваш на тој грев да те пороби и ќе можеш од него да се избавиш.

За сиропусната седмица

Минуваат овие подготвителни денови на Великиот Пост и доаѓа, се разбира, Сиропусната недела (рус. Масленица). Масленицата е чудесно време. Од една страна велат, дека тоа се денови со паганско потекло, старословенско. Можеби, можеби… Но, знаете, една од карактеристиките коишто, за жал, современото општество речиси ги загубило, но кои во традиционална Русија биле живи до минатиот век, и кои воопшто сè уште ги има во Црквата, е умешноста да се организира времето. Знаете, времето е простор во кој живее човекот. Еве, човекот доаѓа во нов дом. Сте дошле во нов дом и треба со својот здив да го загреете него. Дури и да ви се допаднал тој дом со целиот мебел, вие сепак ќе уредите нешто по свое, за отпечатокот на вашата домаќинска душа да лежи на тоа живеалиште. Истото се случува и кога на работа ќе добиете некој нов кабинет или ќе ве постават на некое ново биро. Не се чувствуваш удобно, ако само влезеш во кабинетот, едноставно се населиш, а сè си остане на своето место. Барем нов пепелник да донесеш и толку. Ќе го очовечиш, одомиш, свој отпечаток над сè ќе ставиш. Така и времето – тоа не е едноставно време, кога се движат соѕвездијата, планетите летаат итн. Времето е време на човекот. Човекот треба да живее во човечко време, а не во космичко. И за да оставиш своја трага на времето, човекот создал календар. За секој ден да има свое име, за секој ден да има свое лице, за деновите да не бидат слични еден на друг. И затоа се вели: овој ден е Ѓурѓовден, на Георгиј Победоносец, ова Николин ден, на Марија Египетска, ова е Страдалната Седмица. И секој ден со нешто се разликува во Црквата. Тие престануваат да бидат она, се сеќавате, како што во советските календари од 30-тите години пишувало? „6 ден од десетдневието“ – целосно губење на секоја човечност. Сè било претворено во гол механизам. Прекари наместо имиња. Броеви, логорски броеви наместо имиња. Масленица. Бунт на бои. Значи, традиционалното општество умее така да го очовечи времето, што се појавува ефектот на контраст. Работни денови и празник. Има работно време – време на труд. А има и „саботен ден“ или неделен – ден на празник, кога човекот си спомнува дека не е само трудбеник, тој не е едноставно роб на своето парче земја, туку уште нешто друго. Тој ден треба да Го гледа Бога лице в лице. Се сепнала душата и човекот почувствувал, дека тој не е само граѓанин на мало провинцијално кнежество, туку е син Божји, граѓанин на Вселената. Така, таа умешност – способноста констрастно да се устројува времето – денес е загубена. И современиот човек ги разликува деновите, барем според принципот: Ох, денес ли е квизот „Поле на чудеса“ или утре е „Поле на чудеса“? Како се устројуваат нашите денови: Пред вестите ли е или по нив ќе го даваат? Така, црковниот календар, во таа смисла е човечен и се гради на контрасти. Масленица. Бунт на бои. Дури и бунт на телото во некоја смисла. На Масленица се случуваат карневали. Во католичкиот свет, во Латинска Америка „карневал“ потекнува од зборот „месо“. Тоа се поклади со месо, бидејќи последните денови поминуваат, а потоа следи Великиот Пост. Дали знаете барем еден новинар, кој би ви го кажал ова? Дали би кажал дека по карневалот започнува Великиот Пост? Јас никогаш не сум слушнал нашите телевизиски репортери да спомнат за тоа. Чудно нешто: раскажуваат за тоа како луѓето грешат. Хм, а за тоа, како се каат, не сакаат да раскажуваат. Најверојатно, потешко е тоа да биде снимено на камера. И, еве. Ние ја имаме Масленицата и, во ред, прошетавме малку. Потоа тука е Великиот Пост, кој без пауза веќе започнува. Сосема поинакво чувство на душата, поинаков опит. И потоа радоста на Пасха. Нешто како ова: еве ја радоста на Масленица, а еве ја радоста на Пасха. Колку се различни, тие радости… Радоста на телото, радоста на стомакот – радоста на Масленица исполнета со палачинки, и светлата, т.е. духовната радост на Пасха.

Помилуј ме Боже, помилуј ме

А сега ќе ви кажам уште нешто, уште една состојба, заради која го љубам Православието. Не велам дека само заради тоа го сакам, но помеѓу многуте други нешта. Таа состојба би ја дефинирал вака: трезвеност. Зачудувачка трезвеност. Зашто Православието е огромен свет, кој во себе навистина многу собира. Тука има една поразувачка мистика: во Православието нема плафон, т.е. лимит за искачување. Се сеќавате на евангелските зборови: „Бидете совршени како што е совршен вашиот Отец Небесен?“ Овие зборови се сфаќаат апсолутно буквално во Православието! И православното богословие говори за тајната на обожувањето, теозисот на човекот. За тоа, дека човекот може со очи да Го созерцува несоздадениот Бог, да се просветува со Неговата несоздадена Светлина. Католиците се плашат од тоа. Тие изјавуваат: „Тоа не е возможно! Тварта не може да возрасне до тоа, да би се соединила со Бога“. А православните велат: „Може! Опитот на нашите свети отци зборува: може!“ Односно, дека тука нема плафон. Но, притоа, Православието се покажува способно благодарно да го забележува малечкото, повикувајќи кон величественото. Денес многу често гледаме како се појавуваат некои религиозни секти, кои велат: „Да одиме кон Бога!“ Впрочем, испаѓа дека за тоа треба сè она што е малечко, сè што е помало од Бога, да се прегази: „Одречи се од родителите, семејството отфрли го, жената остави ја, децата заборави ги – и право во манастир! Во манастир! Во манастир!“ Се сеќавате на Аум Шинрикјо, „Богородичниот центар“ итн. Има мноштво такви секти. Православието умее да го вреднува човечкото добро. Да, тоа говори за натчовечкиот свет, но умее да го вреднува човечкото добро. И умее да сфати, дека човекот е комплексен. Зошто зборував за ова? Знаете ли кој е првиот пропис на Великиот Пост? Има една таква книга, која се вика „Типик“. Тоа е книга, во која се содржи богослужбениот Устав на Православната црква. Бидејќи во Православната црква секој ден е некаков празник. Освен тоа, секој ден од седмицата има своја символика. Секој ден од седмицата нè приближува или одделува нас од Пасха, итн. И еве како служи? Многу сложена умешност е да се гради службата, сите оние нијанси, календари, циклуси да се вместат во неа. И тој „Типик“ е огромна дебела книга која раскажува како се извршува богослужението во храмот. Тоа е книга за свештениците и за хорот. Пред сè, за псалтот кој го уредува поредокот. А, освен тоа, таа книга по својот происход е монашка. Т.е. во неа се кажуваат правилата на манастирскиот живот во текот на годината. Вавилонската кула Треба да се забележи, дека тоа претставува извесна компликација во животот на Руската православна црква. Компликацијата се состои во тоа што имаме Устав на манастирски живот, но немаме озаконет Устав на парохиски живот. И тоа создава извесна компликација. На пример, уште во XII век византиските богослови опсудувале, дали мирјаните треба да постат исто толку како и монасите: На пример, Валсамон, бележитиот познавач на црковното право во Византија, вака говорел: „40 дена пред Божик постат само монасите. Мирјаните постат само 7 дена пред Божик“. Сфаќате, такви проблеми постојат. „Типикот“ го опишува животот на манастирот. Претставете си: го отвораме „Типикот“ на страницата „Понеделник на првата седмица на Светата Четириесетница“. Отвораме и првото што го читаме таму е: „Будителот (т.е. оној монах што тропа во дрвено клепало и ги буди браќата) клепа (т.е. удира) еден час подоцна од вообичаеното време заради вечерното утешение на браќата“. Да појаснам. Зборот „утешение“ на јазикот на „Типикот“ се нарекува раздавањето на вино. Кога се случува некој празник, тогаш се вели дека „таа вечер на трпезата има утешение за браќата“. Да рече вака, се поставува бокал вино на трпезата. И бидејќи претходниот ден биле поклади, што значи се јадело пообилно и со веселба се збогувале, а и вино исто така имало на трпезата. Па браќата легнале да спијат подоцна од вообичаеното време, и тоа по пообилна гозба, затоа во првиот ден од Постот станувањето е еден час подоцна. За луѓето да успеат да се отспијат, да дојдат на себе и да не спијат во храмот. Тоа е зачудувачки трезвено набљудување, имено како правило. Кога човекот живее во таков црковен ритам, нему му е разбирлива смислата на ваквиот пропис и ваквата фраза. А потоа започнува великопосната служба, се чита прекрасен канон – Покајниот канон на Андреј Критски. Канон кој има навистина многу аспекти на поимање. Во целата своја длабочина овој Канон може да биде разбирлив само на особен богослов, на човек кој речиси напамет ја знае Библијата. Тоа е такво песнопение, многу долго, огромно по својот обем, затоа и се нарекува „Велик Канон“. И ако се чита целиот по ред, тоа зазема околу 3 часа… Како што знаете, во нашите храмови присуствуваат луѓе, кои при секоја почит не можеме да ги наречеме познавачи на Светото Писмо. Сепак, (чудо на црковната тајна на служењето) овој Канон е возљубен од народот, и тој навистина дејствува врз душата и го обзема срцето. Тој го води срцето, затоа што самата атмосфера на храмот во тие денови, во тие вечери од Великиот Пост, самото звучење на тие свештени зборови, нешто менува во душата на човекот. Бидејќи, денес прекрасно знаеме дека животот не се сведува само на она, што го знае нашето расудување – навистина постојат некакви длабочини на потсвеста. Ако човекот постојано слуша скверни зборови околу себе, тоа не може, а да не се одрази на неговата душа. Ако на стаклото фрлаат песок, секое зрно остава мала гребнатинка; трагата на секое зрно песок е незначајна, но порано или подоцна стаклото ќе стане матно, песочните зрна ќе создадат таква мрежа, што тоа ќе стане непровидно. Значи, ако таков ефект имаат скверните зборови, тогаш добриот и светол збор, исто така, има такво влијание. И макар затоа, дури и не рабирајќи го потполно црковнословенскиот јазик (а денес многумина, особено почетниците во црковниот живот, него не го разбираат), сепак, вреди да отидеш во храмот, да се вместиш во него и да слушаш. Затоа што човекот е нешто повеќе од своето расудување. И онаму, каде расудувањето нецелосно ја разбира смислата на зборовите, таму срцето чувствува нешто свое. А најважно, во Канонот на Андреј Критски не се спомнуваат едноставно некои луѓе што некогаш направиле нешто, туку после секоја таква епизода следува молитвата што му е разбирлива на секој човек: „Помилуј нè, Господи, помилуј нè!“ „Помилуј ме, Боже!“ Тоа го разбира секој човек, кој не го знае црковнословенскиот јазик. А токму во тие зборови – „Помилуј ме, Боже“ – се содржи самата суштина на Православието. Тие зборови, таа молитва не може да се преведе ниту на еден светски јазик. Се обиделе. Има многу православни парохии кои се отвориле во Германија, Англија, Франција, Америка, Австралија – во различни земји. И на тие локални јазици ја преведуваат нашата Литургија. И одеднаш станува јасно, дека во другите јазици нема зборови, за да се преведе зборот „помилуј“. И преведуваат, на пример, „Господи, сожали се!“, на француски: „Господи, имај жалост“. „Lord, have mercy“ – ќе речат Англичаните. На руски тоа може да се преведе само на еден начин: „Господи, молам за пардон“. Затоа што mercy е збор од францускиот јазик; всушност, за Англичанецот тој збор е странски. А зошто? Си спомнувате (ако некој слушал Бах, или Моцарт, Вивалди, западни католички или дури и лутерански црковни песни) дека мисата се служи на латински јазик, но една молитва се пее на грчки. Затоа што луѓето сфаќале, дека таа грчка фраза „Кирие елеисон“ („Господи, помилуј“) не може да се преведе на латински. Зошто не може? Во руското „помилуј“ коренот е „милост“, созвучен (а можеби и оттука происходи) со зборот „масло“. Во грчкиот „елеисон“ – „елеј“ – „масло“. Се работи за тоа, дека во православното поимање ние од Бога очекуваме исцеление. Не амнестија, не известување за тоа дека небесните инстанции повеќе не се гневат на нашите гревови и ја искинале казната, туку исцеление. Во гревот јас сум ја ранил сопствената душа. Замислете си мајка, која заминувајќи му вели на детето: „Не играј си со ножици“. Но, детето љубопитно, штом мајката го преминува прагот, тој, се разбира, веднаш се фаќа за ножиците. Си игра со нив, си игра – и го пресекува прстот. Мајката се враќа. Од една страна, таа му се лути на детето што тоа, идиотчето, сепак ја нарушило нејзината заповед и се пресекло. А што му е потребно на детето од мајката? Таа да рече: „Добро, добро, гледам дека плачеш и бараш прошка, нема да те ставам во ќоше“. А крвта нека тече? Еве, човекот е во таква состојба. Да, ние ги нарушуваме Заповедите Божји, но со тоа ние се рануваме самите себе. Ако Бог вели: „Добро, ви простувам“, секако, тоа е радосно да се слушне, ама душата си останува болна. И затоа во православното поимање, ние бараме од Бога и примаме од Него прошка, не во правничка смисла, туку допир до длабочините на нашата душа кој може да исцели. Маслото е најдревниот лек. И тоа е првиот лек со кој се среќава човекот во својот живот. Кога бебето ќе се роди го премачкуваат со масло. Маслото го штити од инфекција, ја омекнува кожата. И затоа, кога се молиме „Господи помилуј“, со тоа изразуваме што посакува нашето срце: „елеј на благодатта Господова“. Господ да влезе во нашето срце и да ја исцели нашата душа, изнаранета од страсти.
На пат кон Пасха: пост или диета?

Великиот Пост е време кога човекот се наоѓа на пат. На пат кон Пасха. И затоа, бидејќи сме на пат, колку и да е чудно, за време на Великиот Пост има помалку богослуженија. За време на Великиот Пост не се служи Литургија. Другите служби од дневниот циклус, деноноќието, остануваат, а Литургија не се служи. Таа се служи само во саботите и неделите, но во православната традиција саботата и неделата секогаш се сметаат за празнични денови – тие не се посни денови. Тоа е многу важно да се разбере: саботата и неделата не се вбројуваат во деновите на Великиот Пост. Во сабота и недела нема пост, па затоа тогаш се служи Литургија, а во останатите денови – не. И само во среда и петок, за оние што сакаат почесто да се причестуваат, се дозволува Причест – тие можат да дојдат во храмот и да се причестат, но Даровите не се осветуваат заради нив во тие денови, туку се причестуваат со Даровите кои биле осветени претходно, во минатата недела. Во овој случај ги советувам оние луѓе, кои сè уште не ги знаат црковните установи: за да разберете што претставува Великиот Пост, покрај саботите и неделите, одете во храмот и во другите денови. Барем на половина час погледнете, доколку во вашиот град има храмови, такви, да речеме, манастирски храмови, во кои има секојдневно богослужение. Отидете барем неколкупати во работните денови, не мора целата служба, ако немате навика да ја отстоите целата, макар 20 минути, половина час постојте, подишете ја таа чудесна атмосфера на Великиот Пост. А сега конечно да преминам на она прашање, што обично сите си го поставуваат, кога станува збор за постот. Што е со диетата, со исхраната? Зошто се, велат, тие ограничувања во храната? Зар на Бог Му е важно она што е поставено во мојата чинија? Во Евангелието е кажано: „Не она што влегува во устата на човекот го осквернува него, туку она што излегува од неговата уста“, т.е. лошите зборови, зборовите на осуда и гнев. Значи, пред сè, христијанскиот пост воопшто не е поврзан со претставата за тоа, дека постои храна што го осквернува човекот или не. Старозаветната поделба на „чиста“ и „нечиста“ храна воопшто не се прифаќа во Новиот завет. Сè што создал Господ, сè е чисто. Ако нешто може да се јаде – јади. Човекот не се осквернува со храната. Но, зошто притоа велиме дека воздржанието од храна е неопходно? Затоа што човекот е целосен. Ние не сме само дух. Човекот е воплотен дух. И од тоа, како живее моето тело, многу зависи и животот на мојата душа. Претставете си: човекот ја менува облеката. Колку тоа менува! Жената облекува вечерен фустан – и таа веќе е потполно друга. Кога била во тренерки – таа е една, и одеднаш ги заменила нив со вечерен фустан – таа е веќе сосема друга. И друга не надворешно, туку и самата се чувствува поинако, се доживува поинаку, поинаку гледа, поинаку чувствува! Значи, ако дури од облеката зависи душата на човекот, уште повеќе зависи од состојбата на телото во целина. Преподобниот Серафим Саровски еднаш, на прашањето како треба да се пости, одговорил: „На телото треба да му дадеш на знаење, дека и тоа е исто така виновно“. Сфаќате, човекот не греши со телото. Човекот греши со својата слободна волја. Телото не е виновно за нашите гревови, ами нашата душа. Но, сепак, многу гревови произлегуваат затоа што гревот, кој се вмешал во мојата душа како резонатор, мегафон, бил засилен од мојата плот. И потребно е тој мегафон да биде ослабен, за помалку да резонира. Постот затоа и служи. Значи, според мислата на преподобниот Серафим Саровски, постот не е најглавното во животот на христијанинот, ниту молитвата е најглавна, па дури ни милостињата, а најглавно е стекнувањето на Светиот Дух. А постот, молитвата и милостињата се средства за тоа. Значи, постот не е најглавното. Постот е пат кон Пасха. Постот е средство. Но, за правилно да се употребува средството, треба да знаеш конкретно за што. Разбирате, ако Ви подарам чекан и Ви кажам дека со помош на тој чекан можете да монтирате автомобил… да, тоа е вистина. Но, треба да се укаже точно кои делови од автомобилот можат да се удираат со чекан. Инаку, сфаќате, ќе продупчувате насекаде и сите тие полуфабрикати, делови, можат да се уништат, и ништо повеќе. Значи, не е доволно да се каже дека постот е потребен за духовниот живот итн. Туку да се конкретизира, за што точно? Постот (во смисла на воздржание од месна, масна храна) има три смисли. Првата, која најдобро ни е позната и со која започнав: постот е знак на општоцрковна солидарност, дејство на послушание. Црквата благословува ова време да се пости – од послушание кон Црквата, од чувството на своето единство, соборноста со другите православни христијани јас ќе постам во ова време, иако тоа ми е тешко и никаква радост не ми претставува итн. Тоа е првата смисла на која, како што мислам, повеќето црковни луѓе денес и се наоѓаат. Втората смисла: постот е потребен за тоа, да се направи душата понезависна од плотта, пред сè, за полека да го згасне вишокот на сексуална енергија. И тука прво треба да се забележи, дека во овој случај (во втората смисла) постот не е применлив за сите. Тој е применлив само за луѓе кои се во т.н. сексуално зрела возраст, т.е. можеби почнувајќи со момчињата и завршувајќи со периодот, кога се приближува веќе поинаков период во животот, кога плотта веќе не го возбудува човекот. Значи, ако станува збор за постот на деца во христијанско семејство, тука би имало смисла да се говори дека треба да се пости едноставно од послушание. Разбирате во која смисла: едноставно да му се даде на човек да сфати, дека постот претставува време на удвоен личен подвиг и време на послушание. За тоа не е задолжително да му се ускратува млекото на петгодишно дете. Но, ако престанете да го храните со слатки до Пасха, да му готвите вкусни јадења… Ако се навикнал, дека му печете кифли со сирење, па престанете да му ги готвите и му објасните зошто не му ги печете кифлите, туку го поите со млеко – за него тоа ќе биде доволен пост. А веќе на тринаесет години ќе треба да се размисли, дали навистина е потребно толку упорно да го храниме со месо или не. Туку станува прашање за некоја решителност. Дали човекот навистина сериозно има намера да го ограничи бунтот на своето тело или не? Би немало смисла, ако не се промени нешто. И многу често ова предизвикува разочарување кај луѓето: „Божем се обидов да постам, но немаше олеснување на искушенијата“. И ова е, исто така, сериозно прашање, но пастирско прашање е што да се прави во таков случај. И, на крај, третото значење на постот како воздржување од тешка храна, заради олеснување на молитвениот труд. Како што еднаш еден старец рекол: „Треба да се јаде онолку, за кога ќе станеш од трпезата, да имаш желба за молитва“. Зашто, ако стануваш со тешко чувство, така што не ти се сака ниту да помислиш на Бога, значи си се прејал.

Борба со пеколот во себе

Кај православните има една благодарствена молитва по трпезата, во која Му благодариме на Бога за тоа што нè наситил со Своите земни блага. Потоа човекот проси: „Не нè лишувај од Твоето Небесно Царство“. Се сеќавам, еднаш еден мој познаник свештеник, кој поседува една добра самоиронија, по доволно раскошна трпеза стана од трпезата и рече: „Браќа, се подувте ли? Ајде сега да го побараме Царството Небесно“. Според тоа, треба да се јаде така, да не биде премногу некомфорно меѓу оваа молитва, она што го просиме од Бога, и она, во која состојба само што сме се довеле. Значи, во таа смисла – постот е средство за истенчување на плотта. Простете, заборавив да ви објаснам што значи зборот „плот“ на православен јазик. Плотта не е тело. Плотта е оној дел од нашата душа, која е поврзана со телото. Тоа се оние движења на нашата свест и потсвест, нашите чувства што се поврзани со нашата сексуалност, што е сосема природно (сексуалноста, сама по себе, не е гревовна. Се сеќавате, 1-та глава на Библијата вака вели: „И го создаде Бог човекот, машко и женско ги создаде“?), поврзани со нашата телесност, со нашиот инстикт за јадење итн. Прашањето е, во колкава мера сето тоа го определува нашиот свесен душевен живот. Значи, она што се наоѓа на границата меѓу телото и нашата душа како таква, нашиот дух – тоа и е плотта. На современ јазик може да се каже, дека плотта е она што го истражува фројдовската психоанализа. И така, плотта е тумор, кога нашата сексуалност се раширува зад нејзините назначени предели. Како што еден руски црковен писател рекол (тој бил син на свештеник и затоа подоцна во советско време поминал низ логорите), многу префинет писател, Сергеј Худов: „Православната Црква не е Црква, која се состои од бесполови луѓе. Црквата го благословува бракот, го благословува привлекувањето меѓу мажот и жената, го осветува. Една работа е кога кучето седи во дворот со синџири, а друга – истото куче да се најде со шепите на мојата трпеза и да го јаде моето јадење“. И така, кога истата сексуална стихија се распространува надвор од пределите и станува диктатор – е тоа е веќе плот. И таа плот треба да се постави на место. И тука, секако, постот може да помогне. Затоа разберете: проблемот не е во тоа што е поставено во мојата чинија. Можеш да се прејадеш и со посна храна. Проблемот се состои во тоа, како сето тоа влијае врз молитвеното расположение на човекот. И тука има уште еден проблем. Ако е кажано дека постот ја истенчува плотта, суштината е во тоа дека преку таа истенчена завеса може да се види некаков лик! Постот го прави човекот попровиден. И тогаш можат на видело да излегуваат такви страсти, кои обично човекот во себе, повеќе или помалку, културно ги сокрива. Еднаш го прашале некој старец: „Како може да се претстави, што е тоа ад?“ И тој рекол: „Појди во својата ќелија. Изнеси ги од неа Евангелието и Псалтирот. Затвори се. Загради ги сите прозорци и врати. И немој да се молиш! И така, сам, без молитви, помини неколку дена и ќе разбереш што е тоа ад“ – состојба, кога човекот е сам, без Бога, и кога сите оние мисли и страсти што живееле во тебе, сите почнуваат да беснеат, и тој со нив останува еден на еден – без Бога, без браќа и без духовникот. И тие почнуваат да го теглат и растргнуваат. Така, додека човекот живее во светот, тој има некаква утеха: ближните, книгите и уште нешто слично. А кога сето тоа ќе се одземе, човекот останува сам со себе и станува јасно, дека најстрашниот непријател, најстрашниот ѕвер го носам во себе. Започнува времето на постот, се истенчува таа завеса, и како што често се случува, човекот кој пости станува социјално опасен, страшно е да се биде покрај него, тој станува ужасно нервозен. Додека бил сит, тој се гневел само во петоци. А штом постојано чувствува извор на вознемирување (а гладниот желудник е постојан извор на раздразливост, а тој не може да го контролира своето раздразнување, не владее со својата душа, со своите емоции), раздразливоста на неговиот стомак започнува да се излева врз сите наоколу. И затоа има случаи, кога опитните духовници забрануваат да се пости. Уште еднаш повторувам: постот е средство за достигнување на целта. А што ако човекот не оди кон таа цел? Нему не му е интересно никакво духовно творештво, духовно делување. Тогаш е опасно да му се подава чекан во неговите раце. Замислете дека ние претставуваме кружок на луѓе кои монтираат автомобили „Направи сам“. Деловите се размонтирани и секому во рацете му са дава чекан. И се појавува еден човек кој воопшто нема намера да монтира некаков автомобил. Тој е многу нервозен, а вие му давате чекан. Со тој чекан, да ми простите, тој нема да удира по шипките, но може да почне да удира по главите. И затоа има случаи, кога духовниците им забрануваат на некои луѓе да постат. Им велат: „Не, ти подобро живеј спокојно. Наместо физичкиот пост (храната), подобро секој ден читај го Покајниот канон, почесто оди во храмот и, пред сè, обиди се да си ги согледаш гревовите. Тоа ќе биде твојот пост“.

Јади сè, само луѓе не!

Древниот Патерик има ваков расказ, кој модифицирано често се случува во нашиот живот. Дошол некој човек кај старецот, духовникот, и му рекол: „Отец! Еве, постот настапува, што да јадам?“ Или како што еднаш слушав за еден свештеник во советската епоха. Дошла некоја жена и му рекла: „Отец, јас работам во советска институција, а таму не можам да постам, бидејќи во мензата таму, ден за риба е само четврток, сè е мрсно, и секогаш јадам пред очите на својот началник, партискиот координатор. Ако постам, ќе бидат поставени прашања. Што да правам, што да јадам?“ Како одговор слушнала: „Јади сè. Луѓе немој“. Најважно е воздржанието од канибализмот. Не јади луѓе: не гневи се, не осудувај, не раздразнувај – тоа и ќе биде вистинска жртва. Во врска со тоа, добро е да обратиме внимание на уште еден детаљ. Во последно време се појави проблем што не постоеше пред 8 или 10 години. Се појави едно извртување на постот, би рекол. Знаете, кога пред десетина години, во советско време, човекот започнувал да пости, тоа имало единствено значење: тој ќе јаде пржени компири, одвреме навреме заменувајќи ги со ориз и макарони, а на големите празници, ако се може, тој ќе си купи увозна икра од модар патлиџан (= ајвар) и одвреме навреме ќе ја додава на краевите од својата чинија. Нешто повеќе и не може да купи. Геврек по пат ќе јаде. И постот навистина ќе биде пост. А денес многу често ќе влезеш во православен дом и те послужуваат со „посен ручек“: бриселска зелка, октоподи, лигњи, школки. Навистина сè е посно. И кога сè ќе собереш – некакво увозно слатко, џем, посни маргарини, кокосово млеко (тоа е посно, но млеко, многу интересно) испаѓа дека тој „скромен“ посен ручек, всушност, чини поскапо од бифтекот. И тука се појавува прашањето: а што е смислата на нашиот пост? Св. Јован Златоуст вака ја појаснувал смислата на постот: „Пресметај колку пари чини твојот мрсен ручек, кога ти јадеш месо. Потоа пресметај колку ќе чини твојот ручек ако не јадеш месо, а разликата дај им ја на бедните“. Ова е смислата на постот, вели тој. Не само да јадеш, туку за сметка на тоа да се стекнат вишок пари, со кои би можело да се помогне на човек. А сега се случува феноменално нешто. Кај нас тоа сè уште не се чувствува, но јас некогаш сум се наоѓал во таква ситуација, кога бев во Италија, на пример. Православен манастир. И гледаш – тие не јадат риба, туку месо. Не кога е пост, туку кога не е. Но, според руските претстави, во манастир да се јаде месо – тоа е едноставно беззаконие. И јас, исто така, сето тоа го гледав со гнев, осудувачки: „Ама како тоа, ова е манастир и вие месо јадете тука. А да купевте риба!“ И ми објаснуваат: „Кај нас рибата е двапати поскапа од месото“. Навистина, секој човек што ги знае западните цени на производите, знае дека рибата чини двапати поскапо, отколку некои пилешки копани, отколку месото. И се јавува прашањето: зошто тогаш манастирот би собирал пари од парохјаните, од даренијата, и тие пари да ги троши на надворешната страна на постот? Зашто, со надворешноста на постот – јадат риба, а всушност во исто време со таа риба ја јадат лептата на вдовицата. Така што треба и за ова да се предупреди. Сепак, постот е време, повторно велам, кога треба да бидеме малку подобри христијани од вообичаено. А да се биде христијанин – тоа не значи да се љуби само Бога, но и својот ближен. Последно што сакам да Ви кажам. Ви говорев, дека саботите инеделите не се сметаат за денови на Великиот Пост. Но тоа не значи дека во тие дни црковниот устав претпоставува, еве, штом ќе дојде црковното утро и веднаш пржиш јајца за време на Велики Пост. Не. Станува збор за време, кога човекот може да се радува во храмот. Тоа е време, кога нема покајни молитви. Време, кога нема литургиски пост. Всушност, двете цели што ги спомнав – олеснување на молитвеноста и скротување на плотта – се такви офанзивни дејствија, кои имаат потреба од систематичност. За една седмица нема да добиеш ефект. Т.е. можеш да добиеш, но ако тоа е многу строг пост итн.

Постот како детска радост за душата

Го помнам својот прв Велики Пост, кога отидов кај еден свештеник во храмот и таму сериозно се испостив. Не бев сосема дете кога стигнав таму. Мене ме порази една работа: свештеникот беше зборлест (прости ми Господи) и во последниот ден, кога веќе требаше да си заминам, тој сè уште зборуваше, се присетуваше на некакви духовни стории или сл. Тој навистина беше една цела духовна енциклопедија.

Но, автобусот веќе беше тргнал, а тој зборуваше ли, зборуваше… На крај, успеав да го побарам последниот благослов од него и требаше да трчам, зашто автобусот од тоа село поминува само еднаш во денот, така што не знаев кога ќе стигнам во Москва. И автобусот веќе само што замина, а јас се затрчав по него. И, кога после една седмица постење потрчав по тој автобус, одеднаш се почувствував себеси како да бев дете од 12 или, не знам, 10 години. Децата се радуваат кога трчаат – чувство, кое потоа засекогаш го забораваш. Што побргу трчаш, радоста е поголема; не се собира замор, туку радост.

Јас веќе одамна престанав да бидам дете, и одеднаш после тој пост ја почувствував истата радост на движењето. Добро, да речеме дека тоа е речиси телесна радост, иако треба да кажам дека тоа, при сериозен пост, е навистина радост за телото, олеснување на телото, да. Неслучајно денес има толку многу разни методи на лекување со гладување и слично, но најважното е душата. Така што, сепак за една седмица нема да се добие ефект. Но, ако се живее во таков премногу испрекинат ритам…

Знаете каков е постот кај муслиманите? Настапува месецот рамазан и додека сонцето е на небо – „очите на Аллах“ – тие не јадат. Штом настапува ноќта (а ноќта се определува со изнесување на два конца надвор – бел и црн, и кога е невозможно да се разликуваат, кој каков е, во која рака, значи денот завршил, ноќта започнала), се враќаат дома. И таму: ѓувеч или што било. До утрото се најале, утрото поспале, и потоа повторно постат до вечерта. (Треба да се забележи дека тоа правило се појавило на Блискиот Исток, а таму ноќите се многу темни, на Север се речиси бели, но таму е многу остра границата меѓу денот и ноќта, затоа тоа правило таму многу ефективно функционира. Ми се чини, муслиманите овде тешко дека би можеле да постат според тоа правило. Затоа тие мерат по часови, по дванаесет часа, да речеме, веќе може да се јаде). Така што, ваквиот пост не би имал траен ефект, затоа што ако денот си го поминал во таков пост, а преку ноќта повторно си се надополнил, и она од денот не останало – ќе треба уште една седмица да се чистиш од тоа, за да исфрлиш сè од организмот.

И затоа во православната традиција, иако саботата и неделата од Великиот Пост не се сметаат за посни денови, туку празнични, сепак, во смисла на диетата (храната), така да речеме, постот и во тие денови продолжува, макар со некое олеснување. Понекогаш во некои храмови, богословии, дури и риба се дозволува во неделите итн.

Еве, се обидов да објаснам дека постот не е таква језуитска измислица, како што понекогаш се чини, дека постот има некаква врска со таинствените движења на нашата душа. Бидејќи постот е пат, а патот завршува со Пасха, повторно вреди да се забележи дека тоа е средство, кое навистина е оправдано со својата цел. Во животот имав случај кога не можев да постам за Велики Пост и ја пресретнав Пасха. Знаете, радоста воопшто не беше таа. Имав чувство како да ја украле Пасха. Во пасхалните денови, на пасхалната ноќ се чита Великото слово на Јован Златоуст: „вие што сте постеле и вие што не сте постеле, дојдете сите“ – за сите тоа е радост и се покажува дека нашата душа, па дури и нашето тело се устроени навистина мудро. А потоа добиваш сразмерно на оние трудови што си ги понел.

Каков треба да биде Постот и во што треба да се состои, ако во семејството мажот или жената се верници, но вториот сопружник не е?

Јас не сум свештеник, а многу често се поставуваат такви прашања, коишто треба да бидат решавани не со инструкција, не со папска енциклика, не со потточки, туку во интимен, личносен дијалог на духовникот со човекот, кога свештеникот го познава животот на тој човек, ги познава неговите реални семејни ситуации, мерата на неговиот некаков духовен подвиг. И тогаш свештеникот може разумно да каже, а не само генерално за сите животни случаи. Затоа сега ќе кажам онака, како што мене ми се чини, дека постот не треба да внесува озлобеност во врските.

Се сеќавате како вели апостолот Павле: „Ако тоа што јадам месо го соблазнува мојот брат, тогаш нема никогаш да јадам месо?“ Бидејќи – појаснува тој – каква глупост е, ако поради месо, поради јадење, загине човек. Во семејството тоа е многу сериозен проблем. Да речеме, еден сопружник почнал да пости – дошол во црква и почнал да ги запазува црковните правила, а вториот почнал да се смутува: „Види, црквата ми ја украде жената? Ти постиш, во ред, тоа е твој проблем, ама зошто мене не ми подготвиш месо?“.

Тоа сè уште не е страшно, но има многу посериозни случаи (бидејќи постот вклучува и воздржување од брачниот живот): знам случаи, кога мажот доаѓа и почнува: „Оче, што сторивте со мојата жена? Јас маж ли сум или не?! А таа ми вели: Не, миличок, тоа после Пасха!“ Сфаќате, тоа е сериозно прашање. Мислам дека тука има еден мисионерски аспект, со својата упорност таа жена може да го доведе мажот во состојба на таква озлобеност, не само против себе, туку и против Црквата. И тогаш оној ќе мисли за Црквата и Евангелието како за некаква страшна инквизаторска инстанција, која од него му ја украла жената, го лишува од сите радости, и самиот долго време ќе остане надвор од Црквата. А самото тоа, како последица, ќе се одрази и на воспитанието на децата.

Деветти и последен дел од преписот од аудио записот на едно предавање на проф. д-р протоѓакон Андреј Кураев посветено на Великиот Пост

Приредил: м-р Георгиј Глигоров, http://agapi.mk/velikiot-post-8/

———————————————————————————————————-

 Велигденски пост – затоа што завршува на Велигден и значи подготовка за Празникот.
Воскресенски пост – заради празникот на Христовото воскресение.
Пасхален пост – бидејќи е пост пред Пасха, како што се нарекува Велигден – Новата Пасха или Новозаветна Пасха.
Велики пост – заради големото значење на постот и на празникот Велигден.
Четириесетница  – Велика или Света Четириесетница – затоа што трае четириесет дена (од Чист понеделник до Лазарова сабота). И Господ Исус Христос постел 40 дена (Матеј 4,2; Лука 4,2).
Чесен пост – бидејќи го опфаќа времето на Христовото распнување на Чесниот крст.
Најдолг пост – според должината на постењето. Тоа е најдолгиот пост.
Најголем пост – според важноста, во однос на другите повеќедневни пости.
Најстрог пост – меѓу останатите постења – најстрог според исхраната и воздржувањето, а и според богослужбите.

 

Историјат

Првпат Велигденски пост или пост за Велигден се спомнува на крајот од II век. Тој траел само три дена, вели свети Иринеј Лионски (+202г.) и сите го постеле. Така се постело во III век, во „спомен на Христовите страдања“, вели и Тертулијан (+220г.).

Кон крајот на III век, во Сирија се спомнува Велигденски пост којшто траел една седмица.

А во средината на IV век, веќе се спомнува Велигденски пост од 40 дена. За тоа пишува историчарот Евсевиј Кесариски (+340г.) и свети Атанасиј Велики (+373г.) во Велигденските посланија.

Дури во V век е оформен сегашниов Велигденски пост – Велика Четириесетница.

Времетраење на постот

Велигденскиот пост опфаќа 7 недели, односно 7 седмици. Трае 48 дена, од Прочка до Велигден. Тогаш, зошто се нарекува Четириесетница? Затоа што по 40 дена од постот, продолжува последната седмица пред Велигден, дополнителен строг пост, заради деновите на предавството, страдањата, распнувањето на крстот и погребението на Господа Исуса Христа. Таа се нарекува Страдална или Страстна седмица.

Севкупно Велигденскиот пост ги опфаќа Четириесетницата и Страстната седмица.

Велигденскиот пост нема свој постојан датум, туку зависи од определениот датум на Велигден. Тој е негова претходница и подготовка.

Првата недела на постот се вика Недела на Православието. Втората е Недела на свети Григориј Палама. Третата е Крстопоклона – Недела на Чесниот Крст, кога вернициите се поклонуваат и го целиваат изнесениот крст на богослужбата. Четвртата е на свети Јован Лествичник и во неа се преминува средината на постот. Петтата е на света Марија Египќанка. Шестата седмица е Цветна (Цветници), наречена така според цвеќето и зелените гранчиња што ги фрлале децата и луѓето пред Христа при Неговото влегување во Ерусалим. Седмата е последна седмица пред Велигден, наречена Страдална, Страстна или Велика недела.

Веќе се најавува блискоста на Велигден. Деновите во таа седмица се именуваат како Велики: Од Велики понеделник, до Велика сабота. Секој ден е поврзан со настаните од последните дни на Господа Исус Христос. Особено се значајни последните три дена:

Велики четврток, кога бил фатен по Тајната вечера.

Велики петок, кога бил суден, тепан, мачен, распнат, умрел и бил погребан. Единствено тогаш пред луѓето се изнесува Плаштеницата со која било обвиткано и погребано Христовото тело.

Велика сабота е последниот ден и последната подготовка за Празникот над празниците, а Христос е во гробот од каде ќе воскресне.

Причина и цел на постот

Велигденскиот пост започнал од две причини и со две цели:

1. Да се подготват оние што требало да бидат крстени на Велигден, а кои во текот на постот биле поучувани во верата и во христијанскиот живот и биле огласени за крштение.
2. Крстените, пак, да се подготват за Велигден – за Воскресението Христово, за Празникот што претставува основа на верата. Христијанската вера е вера во воскресението. Тоа му дава смисла и цел на христијанскиот живот.

А Велигден е празник на Воскресението и на Животот. Нова Пасха. Премин од привременото во вечното живеење. Тие што се со Христа овде, ќе бидат со Него и во вечноста.

Постот е време на соединување со Бога – Причестување, Заедничарење, Благодарење – Евхаристија.

Начин на постење и исхрана

Постот е како човекот: телесен и духовен. Со две природи: за телото и за душата. Постиме од гревовноста и од мрсноста.

Се пости на вода, освен во сабота и недела, кога се дозволува масло (зејтин) и вино. Масло и вино се допушта и на празниците: Упокоение на свети Кирил Солунски, Наоѓање на главата на свети Јован Крстител, свети Агатангел Битолски, Младенци Собор на свети архангел Гаврил, света Лидија Македонска, Упокение на свети Методиј Солунски и на храмов или домашен празник. Масло се допушта и на „преполовение“ на постот и на Велики Четврток заради Тајната вечера.

Риба се јаде само на Благовец и на Цветници. На Лазарева сабота се јаде икра.

Првите три дена – тримери (понеделник, вторник и среда) не јадат ништо, оние што доброволно одлучиле да не јадат, а не е обврска за сите. Таквите, во средата, по Литургијата, најпрво вкусуваат една лажичка светена вода на Водици (агјазма), а потоа Причест.

Велигденскиот пост е најстрогата форма на постење. А постот значи  воздржување телесно и духовно: воздржување од мрсна храна и од гревовност. Во постот ние му даваме предност и поткрепа на духовното пред телесното. Тоа е време за повеќе молитва и за повеќе добри дела. Време за откажување од гревот и за покајание.

Во Велигденскиот пост не се прават свадби, ниту се дозволува венчавање.

Телесниот пост значи во сите дни воздржување од месо, млеко, јајца и производи со нив, односно од сè што содржи месо, млеко и јајца, а во одредените денови, воздржување и од масло и од вино. Храната доминантно е од растително потекло.

Иако, само во сабота и недела е дозволена храна со масло (зејтин), а во другите денови без масло, сепак, има и ублажување на постот, кога е тоа потребно. Ако е човекот болен, слаб и немоќен, може да добие благослов, да пости со зејтин, млеко и риба. Тоа се однесува и на малите деца до 7 години, но и на длабоката старост, како и за луѓето во посебни услови и состојби, како што се болестите, затворите, армијата, војните, бремените, леунките, доилките, патниците и сл.

Во таквите случаи постот може да се ублажи. Благословот за тоа се добива од православен свештенослужител. Од постот не се ослободува, туку тој се олеснува. Никако не се допушта месо.

Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана сè повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната со животинско потекло.

Постот е потреба и за телесното и за духовното здравје. И најважно, постот не е само воздржување и одрекување од храна, туку е важен и духовниот пост – одрекувањето и воздржувањето од секое зло и грев. Во тие дни треба да се испитаме себеси, да се воздржиме од лошите мисли, зборови и дела, да се покаеме и да се исповедаме. Да се измириме и да се очистиме. Духовно да се зајакнеме и да се збогатиме. Да правиме добри дела и да покажеме љубов кон Бога и кон луѓето.

Од телесниот пост може да бидеме и ослободени, но од духовниот пост – никако и никој, од никого, па дури ни ангел од небото не може да нè ослободи.

Свети Јован Златоуст вели: „Кога ќе слушнете за постот не плашете се од него. Тој не е страшен за нас, туку за лошите духови.“

Затоа и Исус Христос рекол: „Овој род се истерува само со пост и со молитва“ (Матеј 17, 21).

 Постот на Страстната седмица

Велигденскиот пост завршува пред Страстната седмица која се издвојува во посебна седмица на страданијата. Постот, според поставениот ред, ги завршува своите 40 дена во петокот пред Лазарева сабота (во VI седмица).

Тие последни денови пред Велигден се поминуваат во строго постење, според зборовите на Господ Исус Христос, којшто рекол: „Но, ќе дојдат дни, кога ќе се оддели од нив младоженецот и тогаш, во тие дни, ќе постат“ (Лука 5,35; Марко 2,19-20; Матеј 9,15).

Апостолските правила, Велигденскиот пост го нарекуваат Велика/Голема Четириесетница на која се надоврзува Страстната седмица, постејќи со страв и трепет.

„Четириесетница е до седумте дена пред Пасха. Потоа, шесте дни до Пасха целиот народ ги поминува во сувојадење“, вели свети Епифаниј Кипарски.

На Велики Четврток, се јаде еднаш дневно и тоа по завршувањето на Светата Литургија.

На Велики Петoк, по своја волја, некои верници не јадат ништо до зајдисонце.

Велика Сабота е единствената сабота во која се пости со пост на вода, а оние што можат, остануваат цел ден на суво јадење.

Богослужбениот живот во постот

Богослужението во Велигденскиот пост е различно од секојдневното, вон постот. Тие дни се денови на пост, покајание и проштевање. Богослужбите не се свечени, раскошни и славни. Свештениците се облечени во темни и црни одежди.

Се прават поклони со наведнување на главата до појасот – мали (допојасни) поклони, кога со десната рака ја допираш земјата или големи поклони кога се наведнува главата до земја (доземни поклони) на колена. На богослужбите има многу читање, а не само пеење, како обично.

Секојдневниот богослужен ред е подолг од вообичаеното. Сите служби во текот на денот се збогатени со дополнителни молитви за покајание и со повеќе метании – поклони до земја.

Секоја среда и петок се служи Литургија на предосветените дарови, напишана Литургија од свети Григориј Двоеслов, папа Римски. Таа се служи за да можат верниците почесто да се причестуваат во постот.

Секој петок попладне, во црква се чита Акатист на Пресвета Богородица, а оној што не може да појде в црква, може да го прочита Акатистот и дома, но подобро е в црква.

Во саботите и неделите не се прават поклони до земја и се служи Литургија на свети Василиј Велики.

Последната недела пред Страстната седмица, Неделата Цветна (на Цветници), се служи Златоустова литургија.

Секој ден од Страстната седмица се служи Литургија, освен на Велики Петок, кога Христос е распнат, умрел и бил погребан.

На Велики Понеделник, Велики Вторник и Велика Среда се служи Литургија на предосветените дарови.

А на Велики Четврток и на Велика Сабота – Василиева литургија. Овие два дена се причестуваат најмногу верници. Затоа што тие се последните две литургии во постот и затоа што на Велики Четврток е востановена Светата причест, на Тајната Вечера, а Велика Сабота е единствената сабота што се пости строг пост и затоа што сакаат верниците причестени да го пречекаат Христовото воскресение – Велигден.

Пост и диета. Се слабее ли со постење?

Постот не е диета. Неговата цел и задача е друга. Не се пости за да се слабее, туку за да се зајакне духот и за да се претпочита духовното над телесното. Но, се разбира, тоа воздржување во текот на постот може да придонесе и за зацврстување на волјата и за решеноста да се храниме поумерено и поздраво.

Добро е да се користи разновидна храна и за време на постот. Сите сме различни во односот кон храната и во односот на храната кон нас и кон нашиот организам. За некого храната се лепи веднаш, а за друг не. Важно е и воздржувањето од количината во исхраната. Таа навика ќе помогне.

Сигурно е дека постењето е здраво и корисно.

Поуки и препораки за христијанскиот живот во текот на постот

Постењето не е само воздржување од мрсна храна или нејадење, оти и ѓаволот воопшто не јаде, ама јаде души човечки и е полн со злоба, па не може да се спаси.

Затоа, кога постиш, не завидувај, туку радувај се; не осудувај, туку проштевај; не прави неправда, туку помагај; не отфрлај, туку поткрепувај; не скарувај, туку смирувај; не навредувај, туку пофалувај итн. Зашто, каква е ползата што не јадеш месо, ако го јадеш брата си?

Постот е време на духовна будност, очистување, покајание, молитва, подвизи и добри дела. Тој е неразделно поврзан со молитва, со читање духовни книги, со дела на милост и љубов кон ближниот, духовни разговори, посета на богослужби, читање и проучување на Светото писмо, посета на часови по веронаука и верски поуки и правење добро.

Најдобро е така христијански да живееме постојано, но ако во тоа не успеваме, тогаш постот е најдобар период за вежбање во доброто и придржување кон тоа, за да ни постане доброто навика и да биде наш начин на живеење. Добро е во тој период да се воздржиме од вообичаените лоши навики, недостатоци и пороци.

Да ги контролираме страстите. Да не говориме неумесни зборови, пцости и шеги; да не гледаме премногу телевизија, особено, она што е непотребно, непристојно и соблазнително; да одбегнуваме кавги и расправии; да го отфрламе гневот и злобата; да го оставиме пушењето или да го смалиме; да се воздржиме од алкохолни пијалаци или да се ползуваат умерено; да се одбегнува секое зломислие, злочувство и злодело. Да мислиме повеќе на духовното, отколку на телесното – повеќе за душата, отколку за телото.

Народот вели: Кој пости, душата ја гости!

(За МИА подготви Проф. д-р Ратомир Грозданоски)

 Велигденски пост

Постот значи не само откажување од мрсна и обилна храна туку и контрола на страстите, откажување од пијанства, веселби и радости. Светите отци постот го нарекуваат мајка на здравјето, а и современиот начин на исхрана се повеќе му придава значење на постот, односно на откажувањето од храната од животинско потекло.

Во животот на македонскиот човек значајно место има постот, а посебно Велигденскиот пост, не само како најдолг туку и како најстрог. Инаку нашиот народ знае за еднодневни и повеќедневни пости.  Еднодневни пости се средата и петокот, кои се постат во текот на целата година освен во т.н. редовни седмици, потоа за строги пости се сметаат Водокрст (Водокрштение) еден ден пред Водици (18/5.I.), Отсечение главата на св. Јован Крстител (11.IX/29.VIII), и Воздвижение на чесниот крст – Крстовден, (27/14.IX.) Повеќедневни пости кои одговараат на четирите годишни времиња се Велигденските, Петровденските, Богородичините и Божиќните пости.

Најстрог и најдолг е Велигденскиот (или Великиот пост, како што го вика народот) кој трае од Прочка до Велигден. Тука се 40 дена (четириесетница), од Чист понеделник до Лазарева сабота и уште Страстната недела од Цветници до Велигден,  вкупно 48 дена. Исус пред да почне да го проповеда своето учење, (откако бил крстен), 40 дена минал во пустина во строг пост и молитви. А бидејќи во текот на овој период се случиле и неговите страдања (фаќањето, мачењето и распетито) и постот е проследен со многу телесни и душевни одречувања, со самоконтрола на страстите и со подготовки за причесната кога верниците се идентификуваат со својот Спасител, јадејќи од лебот што го претставува неговото тело и пиејќи од виното што, ја претставува неговата крв. Оттука постот не е време на очајание и мрак, на страдања и измачување на телото и душата, туку е чин на радост и закрепнување, на љубов кон Бога и кон човекот. Затоа во една црковна песна   се истакнува: „Да постиме со пријатен пост, благоугоден на Господа: вистинскиот пост е премавнување на злото, воздржување на јазикот, откажување од гневот, одбивање на похотите, не говорење лага и клетвопрестапништво“. И самиот Исус во Евангелието посебно истакнува дека постот е најдобар начин за истерување на демоните: „Овој пак род, се истерува само со молитви и пост”.

Како значаен момент во животот на нашиот човек Велигденските пости нашле место и во народната литература посебно во песните. Јуначките песни за Кралот Марко посебно истакнуваат дека тој секогаш ги постел овие пости по што одел во црквата на причесна.

Постил Марко пости великои,

седум поти лебец ми каснало,

от киниса в црква на причесна.

Истражувачите на народниот живот сведочат дека постот е познат од најстари времиња, како забрана на јадење месо од табуисани животни. Но во христијанството постот има друго значење, зашто не се работи само за забрана на јадење месо или производи од животинско потекло, туку и забрана на веселби и други телесни и душевни задоволства.

Во Стариот завет од Светото писмо постот повеќе пати се споменува, во функција на покајание и трпение или како знак на самоказнување, кога луѓето ја чувствуваат опасноста од Божјата казна и кога со пост и покајание се враќаат кон својот Бог. Некогаш овде постот е во функција на собирање нови сили или подготовка за извршување некој голем подвиг. Во Новиот завет од Светото писмо, читаме дека свети Јован Крстител целиот свој век постел во пустината, дека Исус постел 40 дена пред да излезе на јавна проповед, дека пророчицата Ана, многу години минала во храмот „служејќи му на Бога со пост и молитва дење и ноќе“.

Во Евангелието според Матеј, самиот Исус укажува дека постот треба да биде искрен, а не лажен и дека тој самиот ќе ги награди заслужните верници: „Кога постите не бидете жалосни како лицемерите; зашто тие си ги прават лицата мрачни, за да се покажат пред луѓето дека постат.”

Според „Дела на светите апостоли од светиот апостол Лука”, постот го среќаваме уште во апостолски времиња кога тој ги обединува и апостолите и сите верници. И светиот апостол Павле во Првото послание до Коринтјаните ги советува како да постат: „Не одделувајте се еден од друг – освен по договор за некое време, за да постите и да му се молите на Бога; и пак состанете се за да не ве искуша сатаната, поради вашето невоздржување. Ова, пак, ви го велам како совет, а не како заповед.” Притоа, во Второто послание самиот апостол Павле го истакнува и својот личен пример во овој однос. Имено раскажувајќи за своите страдања како слуга Христов тој кажува дека повеќе пати бил мачен, затворан, тепан до умирање, дека преживеал каменување, бродолом и други страдања, дека поголем дел од животот минал „во труд и мака, во често неспиење, во глад и жед, во многу постење на студ и голотија“.

И во изминатите два милениуми постот бил важен момент во животот на човекот, особено на православните христијани. Во таа смисла за постот се имаат искажувано многумина свети отци. Така на пр. Св. Јован Златоуст вели дека „Суштината на постењето не е во воздржувањето од храна, туку во оддалечување од гревови. Оној што го ограничува постот исклучиво со воздржување од храна, тој го бесчести изнад се.“ Давајќи му важност на единството на телесниот и душевниот пост Св. Ј. Златоуст истакнува: „Не вели ми: Толку дена сум постел, не јадев ова или она, не пиев вино, одев во старо руво, туку кажи ми дека од гневен човек стана тивок, од жесток-благ.“ И Св. Тихон Задонски, исто така, му придава значење на единството на телесниот и душевниот пост. „Телесниот пост е кога стомакот пости од храна и пијалоци, а душевен пост е кога душата се воздржува од лоши мисли, зборови и дела”.

Меѓутоа, треба да се истакне дека функцијата на постот не е само правилен духовен развој туку и правилен телесен развој, односно здравје. Оттука не се без значење зборовите на светите отци Василиј Велики и Јован Златоуст  дека „постот е мајка на телесното здравје, и ако не им веруваш на моите зборови прашај ги лекарите, тие подобро ќе ти објаснат.“ Значи   постот тие го поврзуваат со здравјето и го нарекуваат „мајка на здравјето”.

Велигденскиот пост е единствениот што има подготвителен период од неколку недели. Најпрвин тоа е Неделата на митарот и фарисејот, потоа Неделата на блудниот син и најпосле Месопусната недела кога за последен пат е дозволено да се јаде месо. Митарот (митник, цариник) го ограбувал народот и само преку покајание и барање прошка можел да се ослободи од гревот, а фарисејот пак иако живеел според правилата со тоа што се чувствувал горд исто така направил грев за кој треба покајание и барање прошка. Значи покајанието и проштевањето се важни моменти за православните христијани пред започнувањето на Велигднеските пости.

Вистинскиот пост започнува со Чист понеделник, денот по Прочка. Но  неделата пред Прочка се вика Месопусна недела, народот ја вика и месопусни поклади зашто тогаш се запокладува, (се запостува) со месо. Во текот на оваа недела се јаде сирење и други млечни производи поради што се вика и Сирна недела, некои ја викаат и Бела недела. Прочка се вика уште и Сирни поклади поради што од тогаш се пости и од млечни производи, а се вика и Проштени поклади, бидејќи тогаш луѓето меѓу себе си ги простуваат гревовите.

Инаку, бидејќи рибата не се смета за мрсна храна може да се јаде за време на Велигденските пости, но само на Благовештение и Цветници. Одобрувањето риба да се јаде на поголемите празници и за време на пост (како и виното и маслото) доаѓа од потребата од една страна да се запази постот, а од друга на празникот да му даде поголема свеченост во празнувањето. Бидејќи Велигден, а со тоа и Велигденскиот пост се со променлив датум, ако Благовештение се падне пред Цветници дозволено е да се јаде риба, масло и вино, а ако се падне во Страдалната (Страстната) седмица тогаш не се јаде и риба.

Инаку има повеќе причини поради кои рибата се смета за посна храна. Најпрвин, Божјото проклетство за гревовите е фрлено на земјата, а не и во водата, а рибата е водно животно, потоа Господ ја благословил рибата, јадел од неа, и со неа направил неколку чуда како на пр. кога со неколку риби и седум леба нахранува четири илјади гладни, или во друг случај кога со две риби и пет леба нахранил пет илјади луѓе. Рибата како симбол е прифатена уште во првите векови од христијанството и според некои објаснувања го симболизира и самиот Исус Христос. И виното во почетокот се сметало за храна што го нарушува постот, но од 9 век заедно со рибата и тоа се смета за посна храна што за време на постите се употребува само на големите Господови, Богородичини, но и светителски празници.

Инаку, од постот никој не може да биде ослободен, но има извесни олеснувања за болните, леунките, децата и сл. Во таа смисла за овие луѓе може да се дозволи употреба на масло и вино, но никако и месо, јајца, млеко, па дури и риба.

(За МИА подготви д-р Марко Китевски)

———————————————————————————————————-

ЗА СВЕТАТА ПРИЧЕСТ

Како што не учи Светата црква, Христијанинот, примајќи ја Светата Причест, таинствено се соединува со Христа, бидејќи во секоја честичка на раздробениот агнец се содржи самиот Христос.

Неизмерно е значењето на Светата Тајна Евхаристија, а нејзиното поимање ги надминува можностите на нашиот разум. Оваа Света Тајна ја поттикнува во нас Христовата љубов, го вознесува срцето кон Бога, раѓа во него добродетели, ги запира нападите на нечистите сили врз нас, ни дарува снага против искушенијата, ја оживува душата и телото, ги исцелува, им дава сила, ги враќа доблестите – повторно ја воспоставува во нас онаа чистота на душата, која што ја имал Адам до првородениот грев.

Старецот Партеније Киевски во една прилика, кога го обзело чувство на стравопочит и пламена љубов спрема Господа, долго во себе ја повторувал молитвата: „Господе Исусе, живеј во мене и дај ми да живеам во тебе“, а тогаш потчул тивок, сладок глас: „Оној кој што го јаде Телото мое и ја пие Мојата Крв, во Мене пребива и јас во Него“.

Светата Тајна Причест е најделотворниот лек за сите духовни болести. Свети праведен о. Јован Кронштатски за ова вели:

„Ако почувствуваш дека борбата е тешка и дека не можеш сам да излезеш на крај со злото, побрзај кај твојот духовен отец и моли го да те причести со Светите тајни. Тоа е големо и семоќно оружје во борбата“.

Поради тоа, по обичаите на црквата, Светата Тајна Причест следува по Светата Тајна Покајание и Исповед..

Свети архиепископ Арсеније, пак, пишува: „Голема работа е да се прима оваа Света Тајна и огромни се плодовите кои таа ги раѓа: Духот Свет го обновува нашето срце, стекнуваме блажено расположение на духот. И затоа што е тоа голема работа, таа од нас бара грижлива подготовка. Затоа, ако сакаш да добиеш благодат од Светата Причест – труди се на секој начин да го поправиш своето срце“.

На прашањето, колку често треба да се причестуваме, свети Јован Златоуст одговара:

„Колку почесто – толку подобро“.

Тој, меѓутоа, поставува задолжителен предуслов: на Светата Причест треба да се пристапува со искрено покајание заради сторените гревови и чиста совест.

Во животописот, пак, на преподобниот Макарија Велики, запишани се неговите зборови упатени на една жена која што сурово пропатила како последица на бајачи и гатачки: „Си се подложила на искушение затоа што веќе пет недели не си се причестила со Светите тајни.

Архиепископот Арсеније пишува: „Непријателот на човечкиот род веднаш сфати каква одбрана, сила, Господ ни дарува со Светата Тајна Евхаристија (причест, м.з.), па затоа почнал да ги оддалечува Христијаните од Светата Причест со најразлични лукавства.. „Христијанинот секогаш мора да биде спремен за смртта и за Светото Причестување“, говорат духовните отци.

Духовниот живот во светот не е возможен без Светата Причест, зашто нашето тело копнее и слабее кога не му даваме храна. И душата има потреба за својата небесна храна. Духовниот живот не е апстрактно богословие, туку реален и неоспорен живот во Христа.

И децата по своето крштевање па се` до седумгодишна возраст можат да се причестуваат многу често, не само секоја недела, туку и секој ден, без претходна исповед и пост, а по таа возраст како и сите останати.

Кога ќе наполнат околу шест години, корисно е децата да се навикнат да се причестуваат на празен стомак.

Денот кога човекот се причестува претставува посебен ден за христијанската душа, кога таа на посебен и таинствен начин се присоединува со Христа.

Како што кога пречекуваме гости што особено ги почитуваме, ја средуваме целата куќа, се` доведуваме во ред, а сите вообичаени работи се оставаат на страна, така, како празник треба да го поминуваме и денот кога во домот на телото треба да го примиме Христа.

Не зборувајте си дека сте неспремни и недостојни за Причест. Ако така зборувате никогаш нема да се причестите, зашто никогаш и нема да бидете достојни, освен по милосрдието Божјо. Не слушај се себе и непријателот.

Оди! Исповедај се кај својот духовник! Причестувај се, зашто не знаеш кога Господ ќе те повика. Биди спремен!!!

(Од „Покајанието – Патот во царството Божјо“ – Старец Филотеј Зервакос)

****************************************

О Великом Посту

Најсвјетлије, лијепо, поучно и узбудљиво вријеме у Православном календару је период Великога поста и Пасхе. Зашто и како треба постити, колико често посјећивати храм и причешћивати се у вријеме Великог поста, какве су особености богослужења у овом периоду?

Понеке одговоре на ова као и друга питања о Великом посту читаоц може наћи у продужетку (текста). Овај материјал је састављен на основу неколико публикација посвећених разним странама нашег живота у Великом посту.

Смисао поста

Велики пост је најважнији и најдревнији из вишедневних постова, то је вријеме припреме главном Православном празнику- Свијетлом Христовом Васкрсењу.

Већина људи и не сумња у добар утицај поста на душу и тијело. Пост (истина као дијету) препоручују чак и свјетски доктори, наглашавајући корист организму од привременог прекида употребе у храни животињских бјеланчевина и масти. У исто вријеме смисао поста није у томе, да смршамо или тјелесно да се «подлијечимо». Светитељ Теофан Затворник пост назива «терапијом спаситељног лијечења душе, бањом у којој се пере све старо, непривлачно и прљаво».

Хоће ли се очистити наша душа, ако ми не поједемо, рецимо, месни котлет или салату са павлаком у сриједу или петак? Можда ћемо одмах ући у Царство Небеско само зато што уопште не једемо мрсну храну? Једва да је тако! Сувише би просто и лако било то ради чега је Спаситељ примио страшну смрт на Голготи. Не, пост је прије свега духовна вјежба, могућност сараспети се са Христом и у томе смислу наша мала жртва Богу.

Важно је чути у посту призив, који тражи наш одговор и напор. Ради свога дјетета, блиске људе могли би оставити да гладују, ако би стајао избор, коме дати последњи комад (хљеба). Ради те љубави спремни (смо) на било какве жртве. Пост је такав доказ наше вјере и љубави према Богу, заповијеђене Њим Самим. Тако, волимо ли ми, истинити хришћани, Бога? Сјећамо ли се да је Он глава нашег живота или, осујетивши се, то заборављамо?

Ако не заборављамо, онда у чему се закључује та мала жртва Спаситељу нашем – пост? Жртва Богу је дух скрушен (Пс. 50, 19). Суштина поста није у томе да се одричемо неких видова хране или весеља, чак и од потребних ствари (како разумију жртву римокатолици, јудеји и језичници), већ је (смисао) у одрицању од онога што нас прождире и удаљује од Бога. У том смислу говори преподобни Исаија Отшелник: «Душевни пост састоји се у одрицању од бриге». Пост је вријеме служења Богу молитвом и покајањем.

Пост припрема душу за покајање. Када се смиравају страсти просвећује се духовни разум. Човјеку постају виднији његови недостатци, у њега се јавља жеђ да очисти своју савјест и да се покаје пред Богом. По ријечима светитеља Василија Великога пост: «су крила којим се молитва узноси Богу». Светитељ Јован Златоуст пише: «молитве се врше са пажњом особито у вријеме поста, јер тада души бива лакше, ничим се не оптерећује и не одаје се пагубном бремену задовољства». За такву покајну молитву пост је најблагодатније вријеме.

«Уздржавајући се од страсти у вријеме поста, колико имамо снаге, ми ћемо имати користан тјелесни пост – поучава преподобни Јован Касијан. Оптерећавање тијела, сједињено са сокрушењем духа, биће пријатна жртва Богу и достојна обитељи светости». Заиста «може ли се назвати постом само испуњавање правила о не једењу мрснога у посне дане ? – поставља реторско питање светитељ Игњатије (Брајчанинов) – хоће ли бити пост постом, ако, осим неке измјене у саставу хране, ми не будемо размишљали о покајању, уздржању, очишћењу срца кроз усиљену молитву ?»

Сам Господ наш Исус Христос дао нам је примјер, четрдесет дана постећи у пустињи, одакле се вратио у сили духа (Лк. 4, 14), одољевши свим искушењима врага. «Пост је оружије, спремљено Богом – пише преподобни Исак Сирин. Ако је постио Сам Законодавалац како онда може да не пости било ко од оних који су обавезни да извршавају закон?… До поста род људски није знао за побједе и ђаво није доживљавао побједу… Господ наш био је вожд и првенац те побједе. Како ђаво види то оружије на неком од људи, тај противник и мучитељ одмах се уплаши, мислећи и сјећајући се свога пораза у пустињи Спаситељем, и сила његова се руши»

Пост је установљен за све: и монахе и мирјане! Он није дужност или казна. Њега треба разумијевати као спаситељно средство, као лијечење и лијекове за сваку људску душу. «Пост не удаљује од себе ни жене ни старце, ни омладину чак ни малу дјецу говори светитељ Јован Златоуст већ свима отвара врата све прима, да би се сви спасли».

«Видиш ли да пост , пише светитељ Атанасије Велики, болести лијечи, бијесе прогони, лукаве помисли удаљује и срце чисти».

Хранећи се богато, постајеш тјелесни човјек, који нема дух, или (биваш) тијелом бездушним, а постећи се приближићеш себи Светога Духа и постаћеш духовним» пише свети праведни Јован Кронштадски. Светитељ Игњатије (Брајчанинов) примјећује да «тијело укроћено постом даје човјечијем духу слободу, силу, трезвеност, чистоту и тананост».

Ако се не правилно односимо према посту, без разумијевања његовог истинског смисла он може, напротив, бити штетан. Као резултат неразумног провођења посних дана (особено вишедневних) често се појављује раздражење, озлобљеност, нетрпељивост или охолост, самоувјереност и гордост, а смисао поста је баш у искоријењивању ових гријеховних особина.

«Само тјелесни пост не може бити довољан за савршенство срца и чистоту тијела, ако није сједињен с постом душевним- говори преподобни Јован Касијан, јер и душа има штетну храну. Отежала њоме, душа и без остатка тјелесне хране упада у сладострашће. Оговарање је штетна храна за душу, али и угодна. Гњев је тешка храна њена, иако не сасвим лака, јер је често храни непријатном и отровном храном. Охолост је храна која привремено наслађује душу, а затим је чини пустом, лишава сваке добродјетељи, оставља је бесплодном, тако да она не само губи заслуге већ и навлачи велику казну».

Циљ поста је искоријење пагубних навика душе и задобијање добродјетељи (врлина), чему помажу молитва и често посјећивање богослужења у храму (по преподобном Исаку Сирину – «бдијење на служби Божијој»). Светитељ Игњатије по том поводу такође примјећује: «Као што на њиви, брижљиво обрађеној земљорадничким алаткама, али не засијаној сјеменима, са особитом силом израста кукољ, тако и у срцу оног који пости, ако се он задовољава само својим тјелесним подвигом, а не ограђује ум подвигом духовним тј. молитвом, густо и јако израста пљева самоувјерености и високомудри ја».

«Многи хришћани сматрају гријехом појести, чак и по немоћи тјелесној, у постан дан нешто мрсно и без гриже савјести презиру и осуђују ближњега. На примјер познанике, вријеђају или лажу, срамоте, премјеравају, предају се тјелесној нечистоти-пише свети праведни Јован Кронштадски. О лицемјери, лицемјери! О неразумијевајући духа Христовог, духа вјере хришћанске! Зар, прије свега, од нас Господ не тражи унутрашњу чистоту, кротост и смирење?» Подвиг поста мијења се Господом ни у шта, ако ми, како се изражава светитељ Василије Велики « не једемо меса, а поједемо свога брата» тј. не поштујемо Господње заповијести о љубави, милосрђу, саможртвеном служењу ближњима, топлим ријечима, и свему оном шта ће се од нас тражити у дан Страшнога суда (Мт. 25, 31-46)».

«Ко ограничава пост само уздржањем од хране, тај га сасвим бесчасти, поучава светитељ Јован Златоуст ». Нису само уста дужна да посте, не, нека пости и око, и чуло слуха, и руке, и цијело наше тијело… Пост је удаљавање од зла, обуздавање језика, уништење гњева, укроћење похота, прекидање клеветања, лажи, и клетвопреступништва… Ти постиш? Нахрани гладне, напој жедне, посјети болесне, не заборављај затворене у тамници, сажали се на измучене, утјеши увријеђене и оне који плачу, буди милосрдан, кротак, добар, тих, дуготрпљив, састрадавај са другима, не буди злопамтило, имај страхопоштовање, буди благочестив, да би Бог примио пост твој у изобиљу и даровао теби покајање».

Смисао поста је у усавршавању у љубави према Богу и ближњима, јер се на љубави заснивју све врлине. Преподобни Јован Касијан Римљанин говори, да се ми «не надамо само на пост, већ, испуњујући га хоћемо да достигнемо , кроз њега, чистоти срдачне и апостолске љубави». Ништа је пост, ништа је подвиг ако одсуствује љубав, зато је и написано: «Бог је љубав» (1 Јн. 4, 8).

Говоре, када је светитељ Тихон живио у Задонском манастиру (као умировљени епископ), једном у петак шесте недјеље Великог поста он је посјетио манастирског схимника Митрофана. У схимника је у то вријеме био гост, којега је ради веома благочестивог живота волио светитељ. Десило се, да је у тај дан његов познаник иначе риболовац донио оцу Митрофану за празник Цвијети живу рибу. Како гост није планирао остати у манастиру до празника схимник је одлучио да одмах припреми супу и главно јело. У вријеме, овакве, трпезе светитељ је и застао оца Митрофана и његовог госта (да у вријеме поста једу рибу која се осим на Благовијести и Цвијети по правилу наше Цркве не смије јести Ј.П.). Схимник, устрашивши се тако неочекиване посјете (епископа) Тихона молио га је за опроштај. Светитељ знајући строг живот ове двојице другова, рекао је : «Сједните ја вас знам, љубав је изнад поста». Још је и сам сјео за сто и јео супу.

О светитељу Спиридону Тримитунском Чудотворцу, говори се, да је у вријеме Великога поста, који је свети држао веома строго, дошао њему неки путник. Видјевши да је странац веома уморан, светитељ Спиридон је позвао своју кћерку (у вријеме светитеља Спиридона †346 епископи су се женили Ј.П.) и рекао да донесе (госту) нешто да једе. У кући нема ни хљеба ни брашна, одговорила је кћерка, правдајући се да пред строги пост храну нису куповали. Светитељ се помолио, замолио од Бога опроштај и заповиједио кћерки да испржи сољено свињско месо које је остало од месопусне недјеље. Када је ручак био спремљен, светитељ је са гостом сјео за сто и почео јести месо гостећи гладног странца, који је одбијао да једе говорећи да је хришћанин. Светитељ му је одговорио: «Тим мање треба да се откажеш (гостопримства), јер је Ријеч Божија: «чистима је све чисто» (Тим. 1, 15).

Осим тога апостол Павле је рекао: «Ако ли вас неко од невјерника зове, и хоћете ићи, једите све што вам се принесе, ништа не испитујући савјести ради» (1 Кор. 10, 27) . Ово је случај особен! Најважније је да при томе не буде лукавства, јер тако се може и читав пост провести под «предлогом» љубави према ближњем ићи од друга до друга или их примати код себе и јести мрсно.

Друга крајност је сувише строг пост, ако га на себе узму не припремљени таквом подвигу хришћани. Говорећи о овом светитељ Тихон патријарх московски и цијеле Русије пише: «Људи без расуђивања ревнују посту и дјелима светих са неправилним разумијевањем и намјерама, мисле да пролазе врлину. Ђаво их заробљава као своју добит, у њих усађује сјеме радосног мишљења о себи, од којег настају и васпитавају се унутрашњи фарисеји, и (враг) такве предаје савршеној гордости».

Опасност оваквог поста, сагласно преподобном авви Доротеју, је у том: «Ко пости сујете ради или мисли да он чини добро, тај пости неразумно и онда почиње да укоријева брата свога, сматрајући себе неким ко је значајнији. Ко разумно пости, он не размишља, да разумно извршава добро дјело, и неће да га хвале као посника». Сам Спаситељ је заповиједио да се добра дјела врше тајно, а свој пост да треба скривати од оних који нас окружују (Мт. 6, 16-18).

Од сувишног поста могу се појавити раздражљивост и озлобљеност умјесто осјећања љубави, шта свједочи о неправилности његовог провођења. У свакога је своја мјера поста: у монаха једна, у мирјана може бити друга. У трудница и дојиља, престарелих и болесних, а такође у дјеце, са благословом духовника, пост може бити ублажен. «Међу самоубице се мора убрајати онај који не мијења строга правила уздржавања и тада када је потребно поткријепити ослабљено тијело узимањем хране» говори преподобни Јован Касијан Римљанин.

«Закон испосништва је такав, поучава светитељ Теофан Затворник, у Богу умом и срцем борави одријешен од свега, свако угађање себи одсијецај, не само у тјелесном већ и у духовном. Врши све у славу Божију и благо ближњих, носи радо и са љубављу тешкоће и испосничка лишавања, у храни, сну, одмору у утјехама узајамних односа, све у разумној мјери да би имао снаге извршавати молитвена правила».

Постећи тјелесно, постимо и духовно. Сјединимо пост вањски са постом унутрашњим руководећи се смиреномудријем. Чистећи тијело уздржањем очистимо и душе покајном и молитвом да би задобили добродјетељи (врлине) и љубав према ближњима. Ево то ће и бити истински пост, пријатан Богу, значи, и за нас спасоносан.

Извор: Епархија бањалучка (Ова симфонија светоотачких мисли о посту, његовом смислу и значају преузета је са официјалног сајта РПЦ http://www.patriarhia.ru. У чланку (који се по први пут објављује на српском језику) изложен је историјски и идејни садржај поста Православне Цркве.)

***************************************

Велики пост у нашем животу

УЗМИМО ОЗБИЉНО…

Морамо поставити једно питање: Како ми Христово учење о Великом посту примјењујемо у нашем животу? Какав је стварни а не само номинални утицај Великог поста на наш живот? Садашњи живот се сасвим разликује од живота којим су људи живјели онда када су стваране и установљене ове службе, химне, канони и прописи. Живјело се тада у релативно малим, углавном сеоским заједницама у једном органски православном свијету. Ритам човјековог живота уобличавала је Црква. Међутим, сада живимо у веома урбанизованом, технолошком друштву које је, по религијском убјеђењу плуралистичко, а у свом погледу на свијет секуларистичко, у коме ми православни представљамо незнатну мањину. Велики пост није више онако «уочљив» као некада, рецимо у Русији или Грчкој. Стога је наше питање реално: како ми можемо увођењем једне или двије «символике» – промјене у наш свакодневни живот – одржавати Велики пост?

Очигледно је, на примјер, да за већину вјерника не долази у обзир присуствовање свакодневним посним богослужењима. Они и даље цркву посјећују недјељом, а као што већ знамо, недјељом за вријеме Великог поста литургија, бар по спољашњем облику, не одражава Велики пост. На тај начин човјек једва да и осјети посни тип богослужења, главно средство којим нам се саопштава дух Великог поста. А пошто се Велики пост ни у ком погледу не огледа у култури којој ми припадамо, никакво чудо да, данас углавном, преовладава негативно поимање Великог поста – као времена у коме су забрањене разне ствари као што су месо и масноће, игра и разонода. Популарно питање – «чега ћеш се одрећи за вријеме поста?» је резиме општег негативног приступа. У «позитивном» смислу, Велики пост се посматра као вријеме у коме морамо извршити своју годишњу «обавезу» да се исповједимо и причестимо (… и најкасније до Цвјетне недјеље» како сам прочитао у билтену једне парохије). Пошто је ова обавеза извршена, остатак поста као да губи свако позитивно значење.

Очигледно је стога да се образовала велика непопуларност између духа или «теорије» Великог поста, коју смо покушали да изложимо на бази посних богослужења и, с друге стране, његовог општег и популарног разумјевања које поред лаика веома често дијеле и подржавају и сами свештеници. Увијек је лакше свести духовно на нешто формално, неголи тражити духовно иза формалног. Без претјеривања можемо да кажемо да је Велики пост, иако га «одржавамо», изгубио од свог утицаја на наш живот и престао да буде бања покајања и обнове оно што би требало да буде сагласно литургичком и духовном учењу Цркве. У таквој ситуацији, можемо ли га ми поново оживјети, учинити да поново буде духовна снага у свакодневној реалности нашег живота? Одговор на ово питање првенствено зависи, рекао бих скоро искључиво, од тога да ли ми пост узимамо озбиљно или не.

Ма колико да су услови у којима ми данас живимо нови и различити, препреке, саздане нашим модерним временом, стварне и тешке, ниједна од њих не представља апсолутну препреку, ниједна од њих не чини да пост буде «немогућ». Стварни корјени што Велики пост прогресивно губи утицај на наш живот далеко су дубљи. Они се своде на наше свјесно или несвјесно свођење религије на површни номинализам и символизам који представљају пут за заобилажење и бјежање од озбиљности религијских затјева у нашем животу, захтјева за обавезу и напор. Морамо додати да је ово свођење специфично за Православље.

Западни хришћани – римокатолици и протестанти – суочени са нечим што сматрају да је «немогуће», прије ће мијењати саму религију, «прилагодити је новим условима» и тако је учинити «примамљивом». На примјер, недавно смо видјели како је Римска црква свела пост на занемарљиви минимум, па онда га практично сасвим одстранила. Са оправданим згражањем ми такво «прилагођавање» осуђујемо као издају хришћанске традиције и као минимазирање хришћанске вјере. И, заиста, истина и слава Православља је у томе да се оно не «прилагођава» и не прави компромис са нижим захтјевима, да би хришћанство учинило «лаким». То је слава Православља, али не и слава православаца.

Не данас, чак не ни јуче, него давно прије, ми смо нашли начина да апсолутне захтјеве Цркве измиримо са нашим људским слабостима, и то без стида. Пронашли смо и разлоге да у властитим очима изгледамо праведни и да имамо мирну савјест. Метод се састоји у симболичком испуњавању ових захтјева, те симболични номинализам прожима цјелокупан религијски живот. Тако, на примјер, не би нам чак ни напамет пало да вршимо ревизију нашег богослужења и његових монашких прописа – сачувај Боже! – просто ми ћемо службу која траје један сат назвати «свеноћно бденије», и гордо објаснити да се ради о истој служби коју су служили монаси у лаври Светог Саве у IX вијеку.

Што се тиче Великог поста, умјесто да постављамо фундаментална питања «шта је пост» или «шта је Велики пост», ми се задовољавамо великопосним симболизмом. У црквеним часописима и новинама се појављују рецепти за «деликатесна посна јела» и парохија чак може да прикупи додатна средства на основу добро рекламираног «укусно припремљеног посног ручка». У нашим црквама објашњава се толико много симболичних, интересантних, живописних и занимљивих обичаја и традиција, које нас повезују не толико са Богом, него са прошлошћу и обичајима наших предака, тако да је постало веома тешко уздићи се изнад овог религијског фолклора и сагледати крајњу озбиљност религије. Наглашавам да у самим обичајима нема нечег рђавог. Када су се појавили нису били средство и израз одређеног друштва да се религија схвати озбиљно. То нису били симболи; био је то сам живот.

Али, како се живот мијењао и све мање и мање био формиран од стране религије у својој свеобухватности, десило се да су неки обичаји преживјели као симболи о начину живота, који више није постојао. А оно што је преживјело било је, с једне стране, најживописније, а с друге, најмање тешко. Духовна опасност при томе била је да се, мало по мало, сама религија почела радије разумјевати као систем симбола и обичаја, умјесто да се симболи и обичаји схвате као изазов за обнову и напор. Више се труда и напора уложи у припрему посних или ускрсних јела неголи у пост и учествовање у духовној реалности Ускрса. Ово значи да ће Црква остати одвојена од живота и да неће имати никакву моћ над животом све дотле док обичаји и традиција не буду поново повезани са потпуним религијским погледом на свијет, из кога су и потекли, а симболи не буду схваћени озбиљно. Умјесто симболизирања нашег «богатог» насљеђа» морамо почети са његовим укључивањем у наш реални живот.

Озбиљно схватити Велики пост значи, прије свега, да га посматрамо у основи – као духовни изазов, који тражи одговор, план, непрестани подвиг. Ово је, као што знамо, и био разлог да је Црква установила недјеље припреме за Велики пост. То је вријеме за одговор, за одлуку и план. Најбољи и најлакши пут је слиједимо упуту Цркве – било само да размишљамо о пет јеванђелских тема које нам се нуде у пет недјеља пред постом: о жељи (Закхеј), о понизности (митар и фарисеј), о повратку из изгнанства (блудни син), о суду (посљедњи суд) и о праштању (недјеља праштања). Ови одјељци из Јеванђеља нису зато да буду у цркви само слушани. Суштина је да се «понесу кући» и да се о њима размишља у терминима мога живота, моје породичне ситуације, мојих службених обавеза, моје бриге за материјалне ствари, мојих односа према конкретним људским бићима, са којима живимо.

Ако се овим размишљањима додају молитве: «Отвори ми врата покајања, Животодавче…» и псалам 137 «На ријекама вавилонским», које се пјевају прије почетка поста, човјек почиње да размишља шта то значи «осјећати са Црквом» како литургичко вријеме даје печат свакодневном животу. То је вријеме да се прочита и религиозна књига. Није циљ овог читања да се повећа наше знање о религији. Оно је, углавном, зато да се очисти наш ум од свега оног што га испуњава. Невјероватно је колико је наш ум оптерећен са свим врстама брига, интереса, стрепњи и утисака и колико мало контроле имамо над свим тим. Читање религиозне књиге, концентрација наше пажње на нето сасвим другачије од обичног садржаја нашег мишљења, само по себи ствара другу менталну и духовну атмосферу. Нису то «рецепт» – могу да постоје и други начини да се човјек припреми за Велики пост. Веома је важно да за вријеме ове предпосне сезоне, на Велики пост гледамо са растојања, као на нешто што нам долази од Бога или чак можда нешто што нам сам Бог шаље, као прилику за опомену, за обнову, за продубљивање. Ту прилику која нам предстоји треба да узмемо озбиљно, тако да кад у недјељу праштања кренемо на вечерње богослужење, можемо да будемо спремни да ријечи великог прокимена, којим се објављујеВелики пост доживимо као своје властите ријечи: «Не окрени лице своје од слуге свога, јер сам тужан…»

УЧЕСТВОВАЊЕ У ПОСНИМ БОГОСЛУЖЕЊИМА

Као што смо већ рекли, нико не може да присуствује цјелокупном кругу посних богослужења. Свако може да буде присутан на некима од њих. Просто не постоји извињење за то да Велики пост, прије свега, не буге вријеме повећаног присуствовања и учествовања у литургији Цркве. При овоме, лични услови, индивидуалне могућности и немогућности – могу да варирају и да као резултат буду различите одлуке, али одлука мора да постоји, мора да постоји напор и мора да постоји истрајност. С литургичке тачке гледишта, могли би сугерисати сљедећи «минимум» чији циљ није усмјерен на самоуништавајући смисао испуњења обавезе, него на то да се прими бар основно из литургичког духа Великог поста.

На првом мјесту треба да се учини посебан напор на нивоу парохије да се прописно одслужи вечерње у недјељу праштања. Заиста је трагедија да се ова служба у многим црквама или уопште не служи или јој се не поклања посебна брига и пажња. То треба да буде «велики догађај» у парохији, који се дешава једном у години, те стога треба да буде добро припремљен. Припрема треба да се састоји у увјежбавању хора, објашњењу службе кроз проповједи и преко парохијског билтена. Планирање службе треба да буде онда када највећи број парохијана може да буде присутан. Укратко, то треба да буде истинити духовни догађај. Јер, још једном да се нагласи, ништа боље не може да покаже значај Великог поста као кризе покајања, помирења и кретања на заједнички пут, него ова служба.

После тога «предност» треба да се да првој недјељи Великог поста. Посебан труд треба да се уложи да би се бар два или три пута учествовало на Великом канону Св. Андреја Критског. Литургичка функција ових првих дана се састоји у стварању великопосног духовног «настројења», које смо описали као «радосна туга».

Затим, императив је да за вријеме цијелог поста, бар једном присуствујемо Литургији претходно освећених Дарова, са духовним доживљајем, који из ње происходи, – тоталног поста и преображајем бар једног дана у животу стварног очекивања суда и радости. Не прихвата се при овом позивање на услове живота, недостатак времена и сл., јер ако учинимо само оно што се лако «уклапа» у услове нашег живота, тада основни смисао великопосног напора постаје апсолутно бесмислен. Не само у XX вијеку, него уствари од Адама и Еве, «овај свијет» је увијек био препрека за испуњавање Божијих заповјести. Према томе, ништа ново или посебно у нашем модерном «начину живота»! Дефинитивно, све зависи од тога да ли своју религију узимамо озбиљно или не узимамо. Ако узимамо, онда осам или десет додатних вечерњи у цркви, заиста представља минимум. Лишени тих вечерњи, лишавамо се не само љепоте и дубине посних богослужења, не само неопходног духовног надахнућа и помоћи, већ свега оног што пост осмишља и чини дјелотворним. О томе у сљедећем поглављу.

«…ОСИМ МОЛИТВОМ И ПОСТОМ»

Нема Великог поста без пошћења. Изгледа, ипак, да многи људи данас пост не узимају озбиљно, или, ако то и чине, погрешно разумију његов стварни духовни циљ. За неке се људе пост састоји у «престајању» са нечим. За друге је то скрупулозно придржавање одређених правила дијете. И у једном и у другом случају, ријетко се пост повезује са комплетним подвигом који захтијева Велики пост. У ово, као и у другим случајевима, морамо најприје покушати да разумијемо учење Цркве о посту, па онда да се запитамо: како можемо ово учење да примјенимо на властити живот?

Пошћење или уздржавање од хране не представља искључиво хришћанску праксу. Он је постојао и још увијек постоји у другим религијама па чак и изван религије, на примјер у неким специфичним терапијама. Дана сљуди посте (уздржавају се) из многобројних разлога, укључујући чак и политичке. Због тога је важно да сагледамо једино хришћанску садржину поста. Прије свега, он нам је откривен у међузависности између два догађаја које налазимо у Библији: Један у почетку Старог Завјета, а други на почетку Новог Завјета. Први је догађај Адамов о «прекидању поста» у рају. Он је јео од забрањеног воћа. Тако нам је откривен првородни гријех. Христос – Нови Адам – а ово је други догађај, – почиње са постом. Адам је био кушан и подлегао је искушењу. Христос је био кушан и одупро се томе искушењу. Резултат Адамове грешке је изгнанство из раја у смрт. Плод Христове побједе је уништење смрти и наш повратак у рај. Нећемо се упуштати у детаљно објашњење значења овог паралелизма. Јасно је да нам је у овој перспективи пост откривен као нешто одлучујуће, ултимативно по својој важности. Није он проста «обавеза», обичај. Он је повезан са мистеријом живота и смрти, спасења и осуде.

По православном учењу, гријех није само преступање неког правила, због чега неко мора да буде кажњен. Он увијек представља сакаћење живота, који нам је Бог дао. Из овог разлога, прича о првородном гријеху нам је презентирана као акт једења. Јер храна је средство за живот; она је та која нас одржава живим. Но у овоме и лежи цијело питање: Шта то значи бити жив, а шта значи «живот»? За нас данас ови термини имају првенствено биолошко значење: живот је тачно оно што потпуно зависи о храни, а више уопштено, што зависи од физичког свијета. Али по Светом Писму и хришћанском Предању, овај живот «само од хљеба» идентификован је са смрћу, зато што је то смртни живот. Зато што је смрт принцип, који у њему непрестано дјелује. Речено нам је, Бог «није створио смрт». Он је Дародавац живота. Како је онда живот постао смртан? Зашто је смрт, и само смрт – једини апсолутни услов онога што постоји? Црква одговара: Зато што је човјек одбио живот онакав какав му је понудио и дао Бог, и више је волио живот који није зависио само од Бога него «само од хљеба». Није он само постао непослушан према Богу, и зато био кажњен. Он је измјенио однос између себе и свијета. Истина је да му је Бог дао свијет за «храну» – као средство за живот; међутим, тај живот је био предвиђен да буде заједничарство са Богом. У Њему је он имао не само свој крај него своју пуну садржину. «У Њему бијаше живот и Живот бјеше свијетлост човјекова». Свијет и храна су били створени као средство заједничарења са Богом, и само аку су били примани Богу ради, могли су дати живот. Сама по себи храна није живот и не може дати живот. Само Бог има живот и јесте Живот. Принцип живота у самој храни био је Бог, а не калорије. То је било једна те иста ствар – јести, бити жив, познавати Бога и бити с Њим у заједничарству. Адмова фатална трагедија је што је он јео ради јела. Штавише, јео је «мимо» Бога да би био независтан од Њега. Иако је то чинио, то је због тога што је вјеровао да је у храни Живот и да, учествујући у тој храни, може да буде као Бог, тј. да има Живот у себи. Упроштено речено, он је вјеровао у храну, док је једини предмет вјере, вјеровања и зависности – Бог и само Бог. Свијет, храна, постадоше његови богови, извори и принципи његовог живота. Он је постао њихов роб. Адам – на јеврејском – значи «човјек». То је моје име, наше заједничко име. Човјек је још увијек Адам, још увијек роб «хране». Он може да тврди да вјерује у Бога, али Бог није његов живот. Његова храна, свеобухватна садржина његовог постојања. Он може да тврди да прима свој живот од Бога, али он не живи за Бога и у Богу. Његово знање, искуство, самосвијест су изграђени на том истом принципу: «само од хљеба». Ми једемо да бисмо били живи, али ми нисмо живи у Богу. Ово је гријех свих гријехова. Ово је осуда смрти изречена над нашим животом.

Христос је нови Адам. Он долази да надокнади губитак, који је Адам нанио животу, да поврати човјека истинском животу, и Он такође почне са постом. «Пошто је постио четрдесет дана и четрдесет ноћи, Он најзад огладни» (Мт 4, 2). Глад је стање у коме постајемо свјесни наше зависности од нечег другог – када хитно и неодложно имамо потребу за храном – показујући тако да немамо живот у себи. То је граница иза које или умиремо од глади, или, пошто сам задовољио своје тијело, имам опет утисак да сам жив. То је, другим ријечима, вријеме кад смо суочени са коначним питањем: од чега зависи мој живот? Пошто питање није академско, него га осјећам у цјелокупном тијелу, то је такође и вријеме искушења. Сатана је дошао Адаму у рај; он је дошао Христу у пустињу, Он је дошао двојици гладних људи и рекао: једите, јер ваша глад је доказ да потпуно зависите од хране, да је ваш живот у храни. И Адам је повјеровао и јео је, али Христос је одбио ово искушење и рекао: Човјек неће живјети само од хљеба, него од Бога. Он је одбио да прихвати ову космичку лаж, коју је сатана наметнуо свијету, учинивши ту лаж очигледном истином о којој се више не расправља, основом цјелокупног погледа на свијет, науку, медицину, па можда чак и на религију. Учинивши тако, Христос је успоставио однос између хране, живота и Бога, који је Адам прекинуо и који и ми још увијек кршимо сваки дан. Према томе, шта је онда пост за хришћане? То је наш улазак у учешће у оном доживљају самог Христа, којим нас Он ослобађа потпуне зависности од хране, материје и свијета. Наше ослобођење ни у ком случају није потпуно. Живећи још увијек у палом свијету, у свијету Старог Адама, и будући његовим дјелом, још увијек смо зависни од хране. Али исто као што наша смрт – кроз коју још увијек морамо да прођемо – постаје, силом Христове смрти, пролаз у живот, тако и храна коју једемо и живот који та храна одржава, може да буде живот у Богу и за Бога. Дио наше хране је већ постао «храна бесмртности» – Тијело и Крв самога Христа. Но и свакодневни хљеб, који примамо од Бога, може да буде, у овом животу и у овом свијету, оно што учвршћује наше заједничарство са Богом, а не оно што нас од Бога одваја. Овај преображај може да учини једино пост, дајући нам битни доказ да наша зависност од хране и материје није тотална, није апсолутна. Такав пост удружен са молитвом и благодаћу постаје духован.

Све ово, дубоко схваћено, значи да је пост једино средство којим се васпоставља човјекова истинита духовна природа. То није теоретски него практични изазов великом Лажову који је успио да нас убједи да ми зависимо једино о хљебу, и да цјелокупно људско знање, наука и егзистенција буду сазидани на тој лажи. Пост је оповргавање те лажи такође доказ да је то лаж. Веома је значајно да је Сатана сусрео Христа када је Христос постио. Сам Христос је рекао да Сатана може бити савладан једино «постом и молитвом». Пост је стварна борба против ђавола, јер је то изазов оном свеобухватном закону који је од њега направио «Кнеза овога свијета». Стога, ако је неко гладан и установи да стварно може да буде независан од глади, да је може преобразити у извор духовне силе и побједе, тада ништа не остаје од оне велике лажи у којој још од Адама живимо.

Колико смо далеко од обичног разумјевања поста ко чисте исхране, као нечег што је дозвољено и забрањено, од цјелокупног оног површног фарисејства! Дефинитивно – постити значи једну једину ствар: бити гладан, или ићи до границе људских могућности које су у потпуности зависне од хране, и будући гладни, да откривамо да ова зависност није потпуна истина о човјеку, да је сама глад, прије свега духовно стање, и да је она у својој крајњој реалности глад за Богом. У раној Цркви пост је увијек подразумјевао потпуно уздржање, стање глади које је доводило тијело до крајњих граница. Овдје ми, међутим, откривамо де је пост као физички напор потпуно бесмислен без своје духовне основе: «… постом и молитвом». Ово значи да без одговарајућег духовног напора, без нашег храњења Божанском реалношћу, без поимања наше потпуне зависности само од Бога, физички пост би био заиста самоубиство. Ако је сам Христос био кушан док је постио, ни ми немамо никакве шансе да избјегнемо искушење. Физички пост, ма колико важан, не само да је бесмислен, него је чак и опасан ако се одвоји од духовног напора – од молитве и усредсређења на Бога. Пост је вјештина којом су у потпуности овладали светитељи; за нас би он био опасан ако бисмо почели да ту вјештину упражњавамо без пажње и опрезности. Цјелокупно посно богослужење представља непрестани подсјетник на потешкоће, препреке и искушења која очекују оне који мисле да се могу поуздати само на моћ своје воље, а не на Бога.

Из овог разлога нама је првенствено потребна духовна припрема за посни подвиг. Она се састоји у томе да се молимо Богу за помоћ да наш пост учинимо богоцентричним. Ми треба да постимо Бога ради. Треба да своје тијело учинимо храмом Божије присутности. Морамо поново да успоставимо – оживимо религијско поштовање за тијело, за храну, за сам ритам живота. Све ово мора да буде учињено прије него почне пост, да бисмо, када почнемо да постимо, били снабдјевени духовним оружјем, визијом, духом борбе и побједе.

Затим долази сам пост. У вези онога што смо већ рекли, он треба да се упражњава на два начина – прво, као аскетски пост и друго, као тотални пост. Аскетски се састоји у драстичном смањењу хране, тако да живјећи у перманентном стању глади, живимо у сјећању на Бога, у сталном напору да наш ум буде на Њега усмјерен. Свако ко је практиковао ову врсту поста – бар за кратко вријеме – зна да нас аскетски пост не чини слабим већ лаганим, концентрисаним, трезвеним, радосним и чистим. Човјек прима храну као стварни дар Божији. Човјек је непрестано усредсређен на унутарњи свијет који, на необјашњив начин, постаје једна врста хране. Овдје не треба да расправљамо о количини хране коју ћемо узимати у вријеме аскетског поста, њеном ритму и квалитету. То зависи од индивидуалних особина, спољашњих услова под којима живимо. Али принцип је јасан: то је стање полуглади, чију «негативну» природу молитва, сјећање, пажња и концентрација трансформишу у позитивну силу и моћ. Што се тиче тоталног поста, неопходно је да он буде ограничен у трајању и усаглашен са Евхаристијом. У нашим данашњим условима живота, најбоље је да то буде један дан прије служења вечерње службе – Литургије претходно освећених Дарова, без обзира да ли тога дана постимо од раног јутра или од подне, најважније је да доживимо тај дан као дан очекивања, наде, глади за Богом. То је духовна концентрација на оно што долази, на дар који ћемо примити и ради кога одустајемо од свих других дарова.

Послије свега што је речено, морамо ипак имати на уму да ће наш пост, ма како био кратак, ако је прави, водити искушењу, слабости, сумњи и раздражености. Другим ријечима, он ће бити права борба и, вјероватно ћемо, много пута постати малодушни. Међутим, основни смисао поста је да нам покаже да је хришћански живот борба и напор. Вјера која не превазилази сумње и искушења, ријетко је права вјера. У хришћанском животу нема, нажалост, напретка без горког искуства – неуспјеха. Многи отпочну пост са одушевљењем, прекину га послије првог неуспјеха. Рекао бих да смо са овим првим неуспјехом стављени на стварну пробу. Ако смо, послије неуспјеха, и попуштања нашим апетитима и страстима, отпочели поново и нисмо престајали, без обзира колико пута успјели, наш ће пост, раније или касније, донијети духовне плодове. Између светости и разочараног цинизма лежи велика божанска врлина – стрпљење – стрпљење, прије свега, у односу на самог себе. Нема светости «на брзину», јер за сваки корак треба да платимо пуну цијену. Стога је боље и сигурније почети са минимумом – свега нешто мало изнад наших природних могућности – и мало по мало увеличавати наш труд, неголи да покушамо да у почетку скочимо сувише високо и сломимо се падајући на земљу.

Укратко: од симболичног и номиналног поста, као обавезе и обичаја – морамо се вратити стварном посту. Нека он буде и ограничен и незнатан, али досљедан и озбиљан. Искрено сагледајмо своје духовне и физичке могућности и према њима се равнајмо. Али увијек имајмо на уму да нема поста без изазова тих могућности, без увођења у наш живот божанског доказа да ствари које су самом човјеку немогуће са Богом постају могуће.

ПОСНИ «СТИЛ ЖИВОТА»

Не исцрпљује се подвиг поста ни посјећивањем богослужења, ни постом, чак ни молитвом у одређеним временским интервалима. Да би све ово било дјелотворно и осмишљено мора бити подржано цјелокупним животом. Нужан је «стил живота», који неће противрјечити појединим подвизима поста и водити «раздвојености» људске природе. У прошлости, у православним земљама само друштво, са комплексом обичаја, спољашњим утицајима, законодавством, јавном и приватном праксом што је најбоље изражено у руској ријечи «быт», а дјелимично ријечју култура, подстицало је и давало потпору таквом стилу живота.

За вријеме Великог поста сви слојеви друштва су прихватили одређени ритам живота, одређена правила која су подсјећала поједине чланове друштва да је вријеме поста. На примјер у Русији се није могло заборавити да је пост, ако по ничем другом а оно по посебном начину звоњења црквених звона. Позоришта су била затворена. А у давнија времена и судови су обустављали своју дјелатност. Све ове спољашњости нису могле да човјека присиле на покајање или на активнији духовни живот. Међутим, оне су стварале извјесну атмосферу – неку врсту посне климе – у којој је човјеков напор био лакши. Пошто смо слаби, потребан нам је спољашњи подстицај, потребни су нам символи, знакови. Разумије се, увијек постоји опасност да ови спољашњи символи постану сами себи циљ и умјесто да буду подстицај, по популарном народном мишљењу постану садржина Великог поста. Већ смо скретали пажњу на ову опасност када смо говорили о спољашњим обичајима, који замјењују основни лични подвиг. Ако се правилно разумију, онда ови обичаји сачињавају ону «везу» која повезује духовни напор са свеукупношћу живота.

Ми не живимо у православном друштву ис тога не постоји могућност да се створи посна «клима» на друштвеном нивоу. Било да је Велики пост или не, свијет који нас окружује и чији смо ми саставни дио, остаје неизмјењен. Према томе, ово нас нагони на још један напор, да размишљамо о потреби религијске везе између «спољашњег» и «унутрашњег». Духовна трагедија секуларизма нас води у стварну религијску «схизофренију» – расцијепљеност нашег живота на два дијела: религиозни и световни, који су све мање и мање зависни један од другог. Тако, потребан нам је духовни напор да бисмо промјенили традиционалне обичаје главног средства нашег посног подвига. Провизорно и, ако је потребно, изражено шематски овај напор се може свести на термине, на живот код куће, а друго, ван куће.

По православном схватању, кућа и породица сачињавају основну и најважнију област хришћанског живота, за примјену хришћанских принципа у свакодневном животу. Сигурно да је то кућа, стил и дух породичног живота, – кућа, а не школа, чак не ни Црква – која формира наш основни поглед на свијет, која у нама ствара ону основну опредјељеност, које, можда, нисмо ни свјесни дуго времена, али која ће, на крају крајева, постати одлучујући фактор. У дјелу Достојевског старац Зосима у Браћа Карамазови каже: «Човјек који може да се сјети свих добрих ствари из дјетињства, спасао се за цијели живот». Карактеристично је да он прави ову примједбупошто се сјетио како га је мајка водила на Литургију претходно освећених Дарова, љепоту ове службе, и сјетио се јединствене мелодије поста «Да исправитсја молитва моја јако кадило пред Тобоју». Дивни напор који се данас чини у религијском васпитању у нашим црквеним школама значиће веома мало уколико не буде пустио коријен код куће и у породичном животу. Шта би могло и требало да се учини код куће за вријеме Великог поста? Пошто је немогуће да овдје обрадимо све стране породичног живота, концентрисаћемо се на неке од њих.

Без сумње ће свако сложити да су радио и телевизија радикално измјенили цјелокупан стил породичног живота. Средства «масовног информисања» данас прожимају цијели наш живот. Није потребно да се «оде» па да би човјек «негдје био». Цијели свијет је непрестано овдје, на домаку руке, и, мало по мало, из наше модерне културе просто је ишчезло елементарно искуство живљења у оквирима унутрашњег свијета, у дивоти «унутрашње усредсређености». Ако није телевизија, онда је музика. Музика је престала да буде нешто што се слуша. Она је постала «звучна илустрација» за разговор, за читање, за писање итд. У ствари, ова потреба за непрестаном музиком изазвана је неспособношћу модерног човјека да ужива у тишини, да је не схвата као нешто негативно, као чисту празнину, него као пуноћу и услов за стварну пуноћу. Ако су у прошлости хришћани у великој мјери живјели у свијету тишине који им је давао изобиље могућности за концентрацију и унутрашњи живот, данашњи хришћанин улаже посебан напор да поново стекне ту суштинску димензију тишине, која га једина може да повеже са вишим реалностима. Тако проблем радија и телевизије за вријеме поста није некакав неважан проблем, него је, у много чему, предмет духовног живота или смрти. Мора да се схвати да је просто немогуће да наш живот буде растрган између «радосне туге» Великог поста и «посљедњег шоуа» на телевизији. Ова два доживљаја се искључују или евентуално један убија другог. Но ипак је веома вјероватно, да ће «посљедњи шоу» имати већу шансу него «радосна туга», уколико се не учини посебан напор. Стога је препоручљиво да се као прво уведе «обичај» драстичног смањења радија и телевизије за вријеме Великог поста. Не усуђујемо се овдје да се понадамо на «потпуни» пост већ само на «аскетски», који, као што знамо, значи прије свега промјену исхране и њено смањење. Није потребно ако се, на примјер, вијести или изабран, озбиљан и интересантан, интелектуално или духовно обогаћени, програм. За вријеме поста треба престати са «оданошћу» телевизији која човјека претвара у предмет у столици који буљи у екран и пасивно прихвата све што из њега долази. Када сам ја био дијете (то је била предтелевизијска епоха), моја мајка је обично закључавала клавир за вријеме прве, четврте и седме недјеље Великог поста. Овога се сјећам далеко живље него других посних служби, па чак и данас ме пренерази свирање радија за вријеме Великог поста као неко светогрђе. Ово лично сјећање је само илустрација утиска како неке сасвим спољашње одлуке могу имати на дјечију душу. И ту се не ради о неком изолованом обичају и правилу него о доживљају Великог поста као специфичног времена, него вјечито присутног. Што не може да се изгуби, да буде осакаћено или уништено. Такође није довољно за пост само уздржавање или лишавање нечега. Пост мора да има и свој позитивни смисао.

Тишина створена одсуством свјетске буке коју стварају средства масовних комуникација треба да буде попуњена позитивним садржајем. Ако молитва храни душу и интелекту је потребна храна, јер је баш човјеков интелект данас разаран непрестаним чекићањем телевизије, радија, новина, илустрованих часописа и сл. И ми, као додатак чисто духовном напору, сугерирамо и интелектуални напор. Колико је само у животу занемарених мајсторских дјела, колико дивних плодова људске мисли, маште и стваралаштва, јер много је једноставније, када се, у стању физичког и менталног замора, вратимо кући, да притиснемо дугме телевизијског апарата или да уронимо у савршени вакуум неког илустрованог часописа. Али претпоставимо да сами планирамо свој Велики пост? Претпоставимо унаријед да састављамо листу књига које треба да прочитамо за вријеме поста? Није неопходно да све оне буду религиозне; нису сви људи позвани да буду теолози. Ипак толико много «теологије» је укључено у извјесна литерарна дјела, и Црква благосиља све што обогаћује наш интелект, сваки плод правог људског стваралаштва, који, правилно употребљен, доноси духовне вриједности. Четврта и пета недјеља Великог поста посвећене су успомени на два велика учитеља хришћанске духовности: св. Јовану Љествичнику и св. Марији Египћанки. Разумимо ово као напомену да Црква од нас тражи да за вријеме поста обогаћујемо свој духовни и интелектуални унутрашњи свијет, да читамо и размишљамо о оном што ће нам помоћи да пронађемо унутрашњи свијет и његову радост. За ту радост, за истинито признање човјека који је испуњен изнутра а не споља, савремени свијет данас нема ни смисла ни укуса. Без разумјевања Великог поста као путовања у дубину наше човјечности, пост губи свој утицај.

Друга је ствар какав може бити значај поста за вријеме дугих часова које проводимо ван куће – путујући на посао, сједећи за столовима, извршавајући своје службене дужности, састајући се са друговима и пријатељима? Мада се не може дати прецизан «рецепт» ни овдје као ни на другим подручјима, могућа су нека уопштена размишљања. На првом мјесту, Велики пост је погодно вријеме да измјеримо невјероватно површан карактер наших односа према људима, стварима и раду. Лозинке «нема проблема» и «лако ћемо» су заиста велике «заповјести» којих се са радошћу придржавамо, а оне значе: немој да се мјешаш, не постављај питање, не продубљуј свој однос са осталим бићима, држи се правила игре која су комбинација пријатељског става и тоталне равнодушности; мисли о свему у оквиру материјалне користи, добити, напретка; другим ријечма, буди дио свијета који стално употребљава ријечи «слобода», «одговорност», «брига» итд., а de facto се придржава материјалистичког принципа да је човјек оно што једе!

Велики пост је вријеме тражења смисла: смисла властитог професионалног живота као призива; смисла мог односа према другим особама; сисла и значаја пријатељства; смисла моје одговорности. Нема посла, нема призива који не би бар мало могао да буде «трансформисан», али не у смислу веће ефикасности или боље организације, већ у смислу људске вриједности. Овдје је потребан исти напор унутрашње организације свих наших односа, јер смо ми слободна људска бића, која су постала (често и не знајући) заробљеници система који прогресивно дехуманизује свијет. Ако наша вјера има неки смисао, он треба да обухвати живот у свој његовој комплексности. Хиљаде људи мисле да промјене долазе само споља, од револуција и промјене спољашњих услова. Ми хришћани треба да докажемо да у стварности све долази изнутра – из вјере и из живота сагласног са вјером. Када се Црква укључила у грчко-римски свијет, није жигосала ропство, није позивала на револуцију. Али њена вјера, њена нова визија човјека и живота, прогресивно су онемогућавале постојање ропства. Један од светих – а овдје се под светим подразумјева човјек који своју вјеру увијек озбиљно узима – учиниће више за промјену свијета него хиљаде штампаних програма. Једини прави револуционар у овом свијету је – човјек светог живота.

И на крају још једна примједба: Велики пост је вријеме за контролу нашег говора. Наш свијет је невјероватно рјечит и ми смо непрестано……

Протојереј Александар Шмеман, ВЕЛИКИ ПОСТ У НАШЕМ ЖИВОТУ