Втор Круг (Педесетница – Велики Пост). Трета Недела по Педесетница.

Неделя На утренята Ев. Марк. 16:9-20.

На литургията Рим. 5:1-10. Ев. Мат. 6:22-33.

Понеделник Рим. 9:18-33. Ев. Мат. 11:2-15.
Вторник Рим. 10:11-11:2. Ев. Мат. 11:16-20.
Сряда Рим. 11:2-12. Ев. Мат. 11:20-26.
Четвъртък Рим. 11:13-24. Ев. Мат. 11:27-30.
Петък Рим. 11:25-36. Ев. Мат. 12:1-8.
Събота Рим. 6:11-17. Ев. Мат. 8:14-23.

******************

Недела – на Утрената

9. А Исус, кога воскресна во првиот ден од седмицата, ѝ се јави најнапред на Марија Магдалина, +од која беше истерал седум демони.
10. Таа отиде и им јави на оние, што беа со Него и што плачеа и ридаа;
11. но тие, кога чуја дека е Он жив, и дека таа Го видела, не поверуваа.
12. Потоа се јави во друг вид на двајца од нив по пат, кога одеа в село.
13. И штом се вратија, тие им кажаа на другите; но и ним не им поверуваа.
14. Најпосле им се јави на единаесетте, кога беа на трпеза, и ги укори за нивното неверие и жестокосрдечност, зашто не им поверуваа на оние, кои Го видоа воскреснат.
15. Па им рече: „Одете по сиот свет и проповедајте го Евангелието на секое создание.
16. Кој ќе поверува и се крсти, ќе биде спасен; а кој не поверува, ќе биде осуден.
17. А знаците, на оние што ќе поверуваат, ќе им бидат овие: со Моето име ќе истеруваат бесови; +ќе говорат нови јазици;
18. ќе фаќаат змии и ако нешто смртоносно испијат, нема да им навреди; +на болни ќе полагаат раце и тие ќе оздравуваат.”
19. А по разговорот со нив, Господ се вознесе на небо и +седна од десната страна на Бога.
20. Тие, пак, отидоа и проповедаа насекаде; и Господ го поткрепуваше словото нивно со чудеса, што се јавуваа. Амин!

****

Недела – на Литургијата

1. И така, бидејќи оправдани со верата, имаме мир со Бога, преку нашиот Господ, Исуса Христа,
2. преку Кого со верата добивме и пристап кон оваа благодат, во која стоиме, и се фалиме со надежта во славата Божја.
3. Но не само тоа, туку се фалиме и со маките, знаејќи, дека од маката се раѓа и трпението;
4. од трпението, пак – искуство, а од искуството – надеж;
5. надежта, пак, не посрамува, зашто љубовта Божја се излеа во нашите срца преку Духот Свети, Кој ни беше даден.
6. Оти, уште кога бевме немоќни, Христос во определено време умре за безбожниците.
7. За праведник одвај ли некој да умре; за добар, можеби, некој и да се реши да умре.
8. Но, Бог ја докажа љубовта Своја кон нас со тоа, што Христос умре за нас, уште додека бевме грешни.
9. Затоа сега, откако се оправдавме со крвта Негова, многу повеќе ќе се спасиме преку Него од гревот.
10. Оти, ако како непријатели, се помиривме со Бога преку смртта на Неговиот Син, тогаш уште повеќе ќе се спасиме преку Неговиот живот, откако сме се помириле.

****

22. Светило за телото е окото. И така, ако твоето око биде чисто и целото твое тело ќе биде светло;
23. ако, пак, твоето око биде лошо, целото тело ќе ти биде темно. И така, ако светлината, што е во тебе, е темнина, тогаш каква ли ќе е темнината?
24. Никој не може да им слугува на двајца господари: оти, или едниот ќе го замрази, а другиот засака; или кон едниот ќе се приврзе, а другиот ќе го презре. Не можете да им служите на Бога и на Мамона.
25. Затоа ви велам: немојте да се грижите за душата – што ќе јадете или што ќе пиете; ниту за телото, во што ќе се облечете. Зар не чини душата повеќе од храната, и телото – од облеклото?
26. Погледајте ги птиците небески; тие ни сеат, ни жнеат, ниту во амбар собираат; но вашиот Отец ги храни. Зар не сте вие многу поскапи од нив?
27. А кој од вас, грижејќи се, може на својот раст да му придаде макар еден лакот?
28. Зошто се грижите и за облеката? Погледајте ги полските кринови како растат: не се трудат, ниту предат;
29. но ви велам дека ни Соломон, во целата своја слава, не се облече така, како еден од нив;
30. па, ако полската трева, што денеска постои, а утре во оган се фрла, Бог така ја облекува, а колку повеќе вас, маловерни!?
31. Па затоа не грижете се и не говорете: што да јадеме, или што да пиеме, или во што да се облечеме?
32. Зашто сето тоа го бараат незнабошците, а вашиот Отец небесен знае дека за сето ова имате потреба.
33. Но барајте го најнапред царството на Бога и Неговата правда, и се ова ќе ви се придаде.

****

Понеделник –

18. Па така, кого го сака, го милува; кого го сака, го прави жесток.
19. Но ќе ми речеш: „А зошто уште нè кори?” А кој може да се спротивстави на Неговата волја?
20. Ама ти, човеку, кој си, та спориш со Бога? Творението зар ќе му рече на својот мајстор: зошто си ме направил такво?
21. Или, пак, грнчарот – нема ли право над глината, од едно и исто месиво да направи еден сад за честење, а друг за нечесна употреба?
22. Па што, ако Бог, сакајќи да го покаже гневот Свој и да ја јави Својата моќ, со голема
долготрпеливост поднесе некои садови на гневот, приготвени за погибел?
23. Иако Он, за да го покаже богатството на Својата слава над садовите на милосрдноста, +приготвувани од Него за слава,
24. нè помилува нас, кои нè повика не само од Јудејците, туку и од незнабошците,
25. како што и Осиј вели: „Ќе го наречам Мој народ оној, кој не беше Мој народ, и омилена – неомилената”.
26. И на она место, каде што ќе им се рече: „Вие не сте Мој народ; таму ќе бидат наречени синовите на живиот Бог.”
27. А Исаиј извика за Израилот: „Иако е бројот на Израилевите синови колку што е морскиот песок, остатокот само ќе се спаси,
28. оти ќе го заврши делото и ќе реши по правда: Господ ќе го изврши во потполност словото на земјата”.
29. И како што предрече Исаија: „Ако Господ Саваот не беше ни оставил семе, ќе станевме како Содом и ќе заприлегавме на Гомор.”
30. Што да се рече пак? Незнабошците, кои не бараа оправдание, добија оправдание преку верата.
31. И Израилот, кој бараше закон на правдата, не достигна до Законот на правдата.
32. Зошто? Затоа дека бараше не од верата, а од делата на Законот. Оти се сопнаа од каменот за сопнување,
33. како што е напишано: „Еве, го полагам на Сион каменот за сопнување и каменот на соблазан; и секој, кој верува во Него, нема да се посрами”.

****

2. А Јован штом чу во затворот за Христовите дела, испрати двајца свои ученици,
3. и Му рече: „Ти ли си Оној што треба да дојде или да чекаме друг?”
4. Исус му одговори и рече: „Одете и кажете му на Јована што слушате и што гледате:
5. слепи прогледуваат и сакати проодуваат; лепрозни се очистуваат и глуви прослушуваат, мртви воскреснуваат и на бедните им се проповеда Евангелието;
6. и блажен е оној, што не се соблазнува заради Мене.”
7. А кога си отидоа овие, Исус почна да му зборува на народот за Јована: „Што сте излегле да видите во пустината? Трска ли, што се лулее од ветрот?
8. Но, што излеговте да видите? Човек ли, облечен во меки алишта? Ете, оние што носат меки алишта, по царски палати се.
9. Па, што излеговте да видите? Пророк ли? Да, ви велам, и повеќе од пророк.
10. Зашто тој е за кого е напишано: »Ете, Јас го праќам Мојот ангел пред лицето Твое; тој ќе го приготви патот Твој пред Тебе«.
11. Вистина ви велам: меѓу родените од жена не се јавил поголем од Јована Крстител; но најмалиот во царството небесно е поголем од него.
12. А од деновите на Јована Крстител па досега, царството небесно насила се зема и силните го грабаат,
13. зашто сите Пророци и Законот беа пророкувале до Јована.
14. И, ако сакате да примите, тој е Илија, кој што ќе дојде.
15. Кој има уши да слуша, нека чуе!”

****

Вторник –

11. Пак и Писмото вели: „Секој, кој верува во Него, нема да се посрами”.
12. Нема разлика меѓу Јудеец и Елин, зашто еден и ист е Господ на сите, богат за сите, кои Го призовуваат.
13. Бидејќи, секој, кој го призове името Господово, ќе се спаси.
14. Но како ќе Го призоват Оној, во Кого не поверувале? Како, пак, ќе поверуваат во Оној, за Кого не чуле? А како ќе чујат без проповедник?
15. И како ќе проповедаат, ако не бидат испратени, како што е напишано: „Колку им се убави нозете на оние, што благовестат мир, кои го благовестат доброто”.
16. Но Благовестието сите не го послушаа. Оти Исаија вели: „Господи, кој поверува во нашето проповедање?”
17. И така, верата доаѓа од слушање, а слушањето – од словото Божјо.
18. Но велам: зар тие не чуја? Напротив, „Гласот им се разнесе по целата земја, и зборовите нивни – до краиштата на вселената”.
19. Пак велам: зар Израилот не разбра? Прв Мојсеј кажа: „Јас ќе возбудам во вас ревност не преку ништожен народ, туку преку неразумен народ”.
20. А Исаија смело рече: „Ме најдоа оние, кои не Ме бараа, им се открив на оние, кои не прашаа за Мене”.
21. За Израилот, пак, вели: „Постојано ги подавав рацете Свои кон народ непослушен и упорен”.

11. Бог не го отфрлил народот Свој. Чудни се патиштата Господови.

1. И така, ви велам: зар Бог го отфрли Својот народ? Никако! Оти и +јас сум Израилец, од семето Авраамово, од коленото Венијаминово.
2. Бог не го отфрли Својот народ, кој однапред Го разбра. Или, пак, не знаете што кажува Писмото за Илија, како тој Му се пожали на Бога од Израилот, велејќи:

****

16. А со кого да го споредам овој род? Тој личи на деца што седат по пазариштата, па им викаат на своите другари
17. и велат: »Ви свиревме и не игравте; ви пеевме жални песни и не плачевте«.
18. Оти дојде Јован, кој не јаде, ниту пие, а велат: »Бес има.«
19. Дојде Синот Човечки, Кој и јаде и пие, и велат: »Еве човек ненаситен и пијаница, пријател на митниците и грешниците.« И се оправда Премудроста со своите дела.”
20. Тогаш почна Исус да ги укорува градовите, во кои се извршија Негови чудеса најмногу, бидејќи не се покааја.

****

Среда –

2. Бог не го отфрли Својот народ, кој однапред Го разбра. Или, пак, не знаете што кажува Писмото за Илија, како тој Му се пожали на Бога од Израилот, велејќи:
3. Господи, ги избија пророците Твои и ги раскопаа жртвениците Твои; јас останав сам, и сакаат да ми ја земат душата.
4. А како му вели Божјиот одговор: „Си оставив седум илјади мажи, кои не ги преклонија колената пред Ваала”.
5. Така е, пак, во сегашно време; остатокот се спаси по избор на благодатта.
6. Но, кога е по благодат, не е по дела; оти благодатта веќе не би била благодат. Ако, пак, е по дела, тоа веќе не е благодат; зашто инаку делото не би било веќе дело.
7. А што? Израилот не го доби она, што го бараше; избраните, пак, го добија, а другите се ожесточија,
8. како што е напишано: „Бог им даде дух што не чувствува: +очи да не гледаат, и уши – да не слушаат, дури до денешниов ден.”
9. И Давид рече: „Трпезата нивна да им биде замка, клопка, сопка и отплата;
10. да им се заматат очите нивни, за да не гледаат, и ‘рбетот нивни да им се превитка засекогаш”.
11. Ви велам пак: зар се сопнаа, за да паднат? Не! Но преку нивното паѓање дојде спасението за незнабошците, за да се возбуди во нив ревност.
12. Ако е, пак, паѓањето нивно богатство за светот, и отпаѓањето нивно богатство за незнабошците, тоа колку повеќе ќе биде обраќањето на нив сите.

****

20. Тогаш почна Исус да ги укорува градовите, во кои се извршија Негови чудеса најмногу, бидејќи не се покааја.
21. Тешко тебе, Хоразине! Тешко тебе, Витсаидо! Ако во Тир и Сидон беа чудесата, што станаа при вас, тие одамна би се покајале во кострет и пепел;
22. но ви велам: на Тир и на Сидон ќе им биде полесно во судниот ден отколку вам.
23. И ти, Капернауме, што си се воздигнал до небото, до пеколот ќе слезеш; зашто, ако во Содом се беа извршиле чудесата што станаа во тебе, тој и до ден денес ќе останеше.
24. Но ви велам, дека на земјата Содомска ќе ѝ биде полесно на страшниот суд, отколку тебе.”
25. Во тоа време, откако продолжи Исус, рече: „Те прославувам, Оче, Господи на небото и на земјата, оти си го сокрил тоа од мудрите и разумните, и си го открил на младенците.
26. Да, Оче, зашто таква беше волјата Твоја.

****

Четврток –

13. Вам, на незнабошците, ви велам: до колку сум апостол на незнабошците, јас ја прославувам својата служба,
14. та некако да возбудам ревност во својот род по плот, и некого од нив да спасам.
15. Зашто, ако нивното отфрлање е спасение за светот, тоа какво ли ќе биде нивното примање, ако не воскресение од мртвите?
16. Кога е квасот свет, тогаш свето е и тестото: и ако е коренот свет, свети се и гранките.
17. Ако, пак, некои од гранките се отцепиле, а ти, бидејќи дива маслинка, си се накалемил на нивното место и си станал соучесник на коренот и на маслиновиот сок,
18. затоа не фали се пред гранките. Ако, пак, се фалиш, знај дека ти не го држиш коренот, туку коренот – тебе.
19. Но ќе речеш: се отцепија гранките, за да се прикалемам јас.
20. Добро. Тие преку неверие се отцепија, а ти преку вера се држиш: не мисли за себе високо, туку имај страв.
21. Зашто, ако Бог не ги поштедил природните гранки, гледај та и тебе да не те поштеди.
22. Гледај ја, пак, Божјата благост и строгост: строгост кон отпаднатите, а благост кон тебе, ако останеш во благоста; инаку, +ти ќе бидеш отсечен.
23. Но, тие, ако не останат во неверието, ќе бидат прикалемени, оти Бог е моќен пак да ги прикалеми.
24. Зашто, ако си ти отсечен од природна дива маслинка, и против природата си прикалемен на питома маслинка, тоа тогаш колку полесно оние, природните, ќе бидат прикалемени на својата маслинка.

****

27. Сè ми е предадено од Мојот Отец и никој не Го познава Синот, освен Отецот; ниту Отецот Го познава некој освен Синот, и кому што сака Синот да Го открие.
28. Дојдете при Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам;
29. земете го Мојот јарем на себе и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете мир за душите ваши;
30. зашто јаремот Мој е благ и бремето Мое е лесно.”

****

Петок –

25. Не сакам, браќа, да не ја знаете таа тајна – за да не бидете горди – дека слепотија на еден дел од Израилот му падна, додека не влезат незнабошците, колку што е потребно,
26. и по таков начин целиот Израил ќе се спаси, како што е напишано: „Ќе дојде од Сион Избавителот и ќе ја отстрани безбожноста од Јакова”.
27. И тоа им е ним завет од Мене, кога ќе ги одземам нивните гревови.
28. Што се однесува до Благовестието, тие се непријатели поради вас; но во изборот тие Му се омилени на Бога заради татковците,
29. зашто Бог нема да се покае за даровите Свои и призовувањето.
30. Како што и вие некогаш бевте непокорни на Бога, а сега сте помилувани, поради нивното непокорство,
31. така и тие се и сега непокорни, поради вашето помилување, та и самите да бидат помилувани.
32. Оти Бог ги затвори сите во непокорство, па сите да ги помилува.
33. О, каква длабочина на богатството, премудроста и знаењето на Бога! Колку се неиспитливи Неговите судови и неиспитливи Неговите патишта!
34. Оти, кој ја позна мислата на Господа? Или, кој Му бил советник?
35. Или, кој однапред Му дал нешто, та и Он да му возврати?
36. Зашто, сè е од Него, преку Него и во Него. Нему слава во веки. Амин!

****

1. Во тоа време, една сабота, Исус минуваше преку нивјето, а учениците Негови огладнеа, па почнаа да кинат класје и да јадат.
2. Фарисеите, штом го видоа тоа, Му рекоа: „Ете, учениците Твои прават, што не треба да се прави во сабота.”
3. А Он им рече: „Не сте ли читале што направи Давид, кога сам тој огладне и оние што беа со него?
4. Како влезе во домот божји, ги изеде лебовите од жртвеникот, што не требаше да ги јаде ни тој, ниту оние што беа со него, а само свештениците.
5. Или, не сте ли читале во Законот дека во саботен ден свештениците ја нарушуваат саботата и пак не се виновни?
6. Но Јас ви велам дека е тука Оној, Кој е поголем од храмот;
7. и, ако знаевте што значи: »Милост сакам, а не жртва«, немаше да ги осудите невините;
8. зашто Синот Човечки е господар и на саботата.”

****

Сабота –

11. Па така и вие сметајте се мртви за гревот, и живи за Бога во Христа Исуса, нашиот Господ.
12. И гревот да не царува во вашето смртно тело, за да не им се покорувате на телесните наслади;
13. и не дозволувајте вашите органи на гревот да станат орудија на неправдата, туку препуштете се на Бога како оживени од мртвите, а органите ваши да станат орудија на правдата.
14. Гревот не треба да господари над вас, оти вие не сте под Законот, туку под благодатта.
15. Па што? Да грешиме ли, бидејќи не сме под Законот, туку под благодатта? Тоа никако!
16. Не знаете ли дека, кому му се предавате како робови за послушност, робови сте му на оној, кому му се покорувате: или робови на гревот, за смрт, или – на послушност за оправдание?
17. Но благодарејќи Му на Бога, вие, иако бевте робови на гревот, од сè срце му станавте послушни на оној вид учење, на кое му се предадовте.

****

14. Кога дојде во домот на Петра, Исус ја виде тештата негова како лежи болна од треска,
15. и се допре до раката нејзина, и треската ја остави; таа стана и им служеше.
16. А кога се стемни, доведоа при Него мнозина бесни, и Он со еден збор ги изгони духовите и ги излекува сите болни,
17. за да се исполни кажаното преку пророкот Исаија, кој вели: „Он ги зеде на Себе нашите немоќи и ги понесе болестите.”
18. Кога виде околу Себе многу народ, им заповеда на учениците да минат на другата страна.
19. Тогаш се приближи до Исуса еден книжник и Му рече: „Учителе, ќе врвам по Тебе каде и да одиш.”
20. А Исус му рече: „Лисиците имаат легла и птиците небески – гнезда; а Синот Човечки нема каде глава да потслони.”
21. Друг, пак, од учениците Му рече: „Господи, позволи ми најнапред да отидам да го погребам татка си”
22. Но Исус му рече: „Врви по Мене, и остави ги мртвите да ги погребуваат своите мртовци!”
23. И кога влезе во коработ, по Него влегоа и учениците Негови.

*********

Светоотечки текстови. Бигорски.

• За молитвениот живот на децата

Aрхимандрит Рафаил Карелин

Сум сретнал деца со израз на лицето кој не e детски, буквално e искривен од грчевите на злобата. Тие гледаат со некаква омраза кон своите родители, како да сакаат да им се одмаздат за своето раѓање. Сум видел мало дете на рацете на таткото, како ѕвер што гребе и го удира по лицето.Таткото, буквално оправдувајќи се, велеше: „ Мојот син е нервозен уште од самото раѓање. “ Таквите деца се агресивни: ги кршат своите играчки, предметите во туѓите домови ги земаат и ги фрлаат на подот, со некоја дрскост гледаат на луѓето што ги опкружуваат, во храмот врeскаат, бегаат за време на службата, намерно им пречат на луѓето во молитвата; понекогаш нивниот поглед станува толку суров и мрачен, што се чини дека тоа се демонски очи, а не очите на детето.

Еднаш го прашав схиархимандрит Серафим, како треба да се постапува со таквите деца, дали треба над нив да се изврши чинот на изгонување на лоши духови. Тој одговори: „Некои од нив навистина се опседнати од демони, или се раѓаат веќе болни, посебно децата на алкохоличарите и нарко-зависниците, но повеќето од нив не се болни, туку развратени со неправилно воспитание. Сега родителите сметаат дека е невозможно децата да се казнуваат, а гревот живее дури и во најмалото дете. Ако не го сечеме, тогаш тој ќе се развие уште повеќе. Некои родители се трудат да ги исполнат сите желби и каприци на своите деца, и децата почнуваат да бараат, мајката и таткото да им се потчинуваат на сите нивни зборови. Така израснуваат малите палавковци, чии први жртви стануваат токму нивните родители. Детето треба разумно да се казнува, инаку ќе порасне како несреќен и неблагодарен човек.“

Зачуден од ова, прашав: „Како е можно да се казни дете, кое има само една или две години?“ Отец Серафим одговори: „Треба да му се запрети со прстот и строго да се каже „не“, и детето ќе разбере. Тоа повеќе го разбира тонот на гласот со кој му се зборува, отколку значењето на самите зборови.“

Тогаш го прашав, дали е можно детето физички да се казни; зарем тоа дете нема да стане плачливо и нервозно. Тој ми одговори: „Понекогаш детето треба да се казни, но тоа треба да се направи без злоба. Поголема штета врз нервите и психата на детето нанесуваат оние родители, кои го казнуваат детето, а во истиот момент му ласкаат, како да му се извинуваат поради казната. Покорисно е физички да се казни детето, отколку со часови да се малтретира со зборови.“ Старецот сметаше дека порано родителите повеќе умееја да ги воспитуваат своите деца; умерена болка од каишот воопшто нема да го повреди детето, а ќе го вразуми.

Еднаш, познатиот американски психолог Роџерс гостувал во Тбилиси. Тој од своите колеги дознал дека во Тбилиси постои званична група на млади, кои ги изучуваат психолошките проблеми, посебно оние за взаемниот однос и општење. Тој се заинтересирал за нивната работа и сакал да се запознае со раководителот на таа група, Виктор Криворотов. После разговорот со него, Роџерс рекол: „Вие сакате врз основа на христијанската концепција да ги решите прашањата од психологијата, на пример на детето да му понудите спремна морална програма, но во реалност би требало да создадете услови за слободен развој и природен морален потенцијал, поставен во самото дете, без надворешно дејствување и принуда. “ На тоа Криворотов одговорил: „Ако во вашата градина вие создадете можности за слободен раст и размножување на сите билки, без разлика, а го отстраните дејствувањето на градинарот, тогаш намножениот коров ќе го уништи сето цвеќе.“

Роџерс не можел да одговори на ова, но само со авторитетен тон  изјавил: „Тоа нема да се случи“, скоро, буквално, повторувајќи го изразот на херојот од книгата на Чехов: „Тоа не може да биде, затоа што не може да биде.“ Присутните тивко се насмевнале, за да не го навредат престарениот хуманист, кој им бил гостин.

† † †

Неколку години бев старешина на храмот на Свето – Георгиевата црква во градот Илори. Тој храм отсекогаш бил почитуван во Западна Грузија. Во храмот се чуваа и две икони, опковани со сребро, кои на црквата и ги дарувал кнезот Леван Дадијани. Иконите се сметаа за чудотворни. Може да се каже дека славата за чудата од иконата на Свети Георгиј, ја облетала цела Западна Грузија. Немало села, каде не се знаело за силата на Великомаченикот Георгиј, кој бил невидливо присутен во илорскиот храм. Тука многумина добиле исцеленија, посебно оние од душевни болести и од онаа состојба, која се нарекува демонска опседнатост.

За време на прогоните, кога храмот на Св.Георгиј бил затворен, поклониците не престанувале да доаѓаат до неговите ѕидини, а жителите на тоа место, со ризик по сопствениот живот, ја чувале иконата на Великомаченикот.А кога храмот повторно бил отворен, ја донеле оваа икона во црквата. Мноштво поклоници од Мергелија доаѓале на поклонување кај Св. Георгиј, посебно во периодот од Пасха до Педсетница.

Еднаш во Илори пристигна една жена од Ткварчелиј со молба да одам и да го причестам нејзиното болно дете. Ги зедов Светите Дарови и отидовме во градот, кој се наоѓаше во планините. Патот беше како жица, која ги обвиваше планините. Цела околина се потопуваше во зеленило. За првпат бев во Ткварчелија, кој се наоѓа на неколку зарамнети, широки планински ливади, што се издигнуваат една над друга. Некогаш овде имало мала населба но, кога пронајдоа залихи на јаглен, и селото се претвори во работничко место, таа мала населба прерасна во град. Говореа дека реката Гализга, која протекува покрај Ткварчелија, во минатото била проѕирна и чиста, како солза. Старите велеле: „Во Гализга е половина вода, половина риби.“ Сега таа е претворена во црн, мртов поток, каде испарува јаглен. Таму нема живот, како во мртвото море во Палестина.

Многукатните домови во Ткварчелија, изградени се по модел, и наликуваат еден на друг, како близнаци или како одраз во огледало на едно и исто лице. Се искачивме на третиот спрат и влеговме во собата. Сопругот на мојата сопатничка брзо се поздрави со нас и излезе. На креветот седеше едно дете, потпрено на душек. Кога го погледнав, срцето ми затрепери и веднаш си спомнав за иконата наречена „Детството на Св. Јован Крстител“. Тоа десетгодишно дете имаше така строг, дури и величествен лик, како да не беше болно, како да не беше приковано за постелата од неизлечива болест, туку како да е цар, кој прима гости. Детето беше слепо. Мајката и самата медицинска сестра ми рекоа, дека откако лекарите на три годишна возраст му откриле вода во мозокот, тие заклучиле дека нема уште долго да живее. „Во домот – зборуваше мајката -„ ја имавме Казанската икона на Мајката Божја, благослов од родителите. Во собата кадешто лежеше мојот син, паднав на колена пред Казанската икона на Мајката Божја и си го претставив адот. Почнав силно да се молам да не умре мојот син, да ми испрати Господ друг крст, само не смртта на син ми. Тогаш се случи чудо. Мојот син остана жив, но осуден е целиот живот да го помине во постела: тој го изгуби видот и нозете му се одзедоа. Одам по него, како по бебе.“

Ја прашав грубо и неумесно: „А, да знаевте дека вашиот син ќе биде ваков страдалник, дали ќе се молевте за неговиот живот?“ Таа ме погледна како со прекор и ми рече: „Тој е мојата среќа, го љубам повеќе од сé на светот, ние заедно се молиме. Кога сум на работа, тогаш размислувам: Како да помине побрзо времето, за да си се вратам при мојот син. Со сопругот се менуваме покрај постелата на детето; Тој исто така го љуби синот но, не е верник, и затоа за него болеста на детето е поголема жалост, отколку за мене. Син ми понекогаш му зборува на сопругот: – Зошто со тебе не се молам, како со мама?- Тој одговара: – Ти моли се, а јас ќе те слушам.- Тој не верува, но е мудар човек, и не сака да го отруе својот син со отровот на неверието. “

Во својот живот имав видено големи старци и подвижници но, се осмелувам да кажам дека слична благодат почувствував и во тоа десетгодишно слепо дете. Неговата мајка ми рече дека тоа непрестајно се моли: друг живот тоа нема.

Го исповедав и го причестив детето. Му зборував за Исусовата молитва, за книгата која се вика: „ Разговори на еден поклоник со својот духовен отец “. Внимателно ме слушаше. На лицето му се огледуваше радост, тивка и длабока радост од причесната. Ме порази и тонот на неговиот глас. Обично децата зборуваат емоционално, како да брзаат да го поделат она што го мислат, што го виделе; но, тој зборуваше со спокојство и цврстина, како што вообичаено зборуваат луѓе со големо животно искуство. Тоа беше дете – Маченик, а  во исто време избраник Божји, и си мислам, најсреќен меѓу своите врсници.

Во својот живот сум видел и облагодатени деца, што буквално се обележани со посебен знак. Некои од нив, Господ ги зема уште во детството, за да не се извалкаат од суетите на овој свет. Видов едно дете како умира: паднало во лонец со врела вода и добило смртоносни опекотини. Детето имаше три или четири години. До тогаш мајка му често го водеше во Црква за причест. Тоа умираше во тешки маки, но, не плачеше, не врескаше. Кога му пријдов, ми постави за мене, неочекувано прашање: „ Зошто добрите деца умираат рано? “ Му одговорив: „ Затоа што ангелите ги чекаат за да ги земат покрај себе. “ Ги затвори очите и ,ми се чини, тивко се насмевна на моите зборови.

Кај еден светител прочитав дека Господ го прима обраќањето на душата во секое време, но дека најдобра возраст за духовниот живот е – детството, кога душата е мека, како врел восок. Затоа најдобра возраст за Исусова молитва е – раното детство: колку побрзо детето се привикне на неа, толку подобро. Веќе над новороденото дете, треба да се чита таа свештена молитва. Детето е поблиску до духовниот свет од нас. Она што ние се обидуваме да го разбереме со разумот, тоа детето непосредно го чувствува и како да го впива во себеси. Некои родители сметаат дека детето треба да им созрее, за да го учат на христијанството. Тоа е голема грешка. Душата на детето поседува способност за посебно духовно знаење и духовна проникливост, подоцна тоа го губи тој дар и станува налик на младо нежно стебло, кое постепено здобива груба кора.

Постои предание дека на Сократ му дошла мајка со дете и го прашала, како треба да се воспитува детето. „ На која возраст е тоа дете? “, запрашал мудрецот. „ Има само две години “, одговорила мајката. „Доцна е; него, веќе, не треба да го воспитувате, туку да го превоспитате“, одговорил Сократ.

Во една прилика ме повикаа во Зугдид на погреб. Погребите во Мегрелија се сметаат за едни од најважните настани. Тогаш доаѓаат роднини и познајници, до неколку стотини луѓе од различни градови и села, само за да се простат со покојникот и да изразат сочувство на семејството. Трпезата после погребот, како и вообичаено, заврши доцна и едно верно семејство, кое дотогаш не доаѓаше со другите богомолци во Илори, ме повика да преноќам кај нив. Таткото на семејството беше скромен, лесен и срамежлив човек, кој во младоста, на некој, за мене неразбирлив начин, стигнал до затвор во Сибир и таму се запознал со својата идна жена. Имаа две деца од пет и седум години.  Во собата на понискиот спрат, гореше печка, никој не сакаше да спие; ние долго разговаравме. Во тоа време немаше духовни училишта и скоро да немаше духовна литература. За христијанската вера луѓето учеа едни од други, преку предание, фаќајќи ги зборовите во лет. Разговорот започна со сухомските подвижници. Домаќините ме прашаа зошто на луѓето им е неопходно да заминуваат во планините, што прават таму. Како одговор почнав да им зборувам за непрестајната Исусова молитва. Беседата продолжи до полноќ. Чинам децата веќе спијат но, тие притајувајќи се, слушнале сé. Другиот ден, пред заминување, домаќинката ми соопшти: „Мојот син утрово рече дека слушајќи го нашиот разговор, почнал да ја кажува Исусовата молитва и ја повторувал долго, додека не заспал. Тој со воодушевување ми кажуваше: – Колку убаво ми беше таа ноќ и утрово, кога се разбудив и сé до сега во срцето чувствувам радост. “

Се разделивме, како родени. Ме одведоа назад во Илори, каде ме очекуваше изненадување: во автомобилот ставиле полна ќеса прилог од погребот. Во Мегрелија не се готви месо за трпеза после погребот, па така имавме монашка трпеза. Му ја кажав на отец Георгиј ( Булискерија ) таа мала приказна за Исусовата молитва, а тој ми одговори: „Многу добро, сега детето често ќе ја повторува таа молитва“.

Ми го раскажаа и овој случај. Една девојка отпатувала во Загорск, каде старците ја научиле на Исусовата молитва, и од тогаш таа секогаш се трудела да ја има оваа молитва во срцето и на усните. После неколку години се омажила, но и покрај световните грижи, не ја оставала Исусовата молитва. Кога се подготвувала да стане мајка, таа ја читала Исусовата молитва на глас, за да ја чуе нејзиното, уште неродено дете, за детето, уште во утробата, заедно со неа да се моли. После породувањето, кога го заспивала бебето, таа ја изговарала над него Исусовата молитва, и детето престанувало да плаче и се смирувало на нејзините раце. Во нејзината соба, во аголот имало неколку свети икони, а на спротивниот ѕид виселе фотографии и слики. Таа забележала дека детето често го усмерува својот поглед кон иконата на Христос, Кој седи на престолот; долго и внимателно гледало на тој лик, како да распознавало нешто одамна познато и родено. Понекогаш изразот на лицето на детето, бил таков, како да гледа некого во собата, како да сака да зборува за тоа, но не може.

Мајката треба над главата на своето дете да чита Евангелие и молитви, посебно Исусовата молитва: тоа е тој небесен балзам, кој таа го излева на неговата душа. Кога детето ќе почне да зборува, нека првите зборови, на кои ќе го научат неговите родители, биде името на Исус Христос и Исусовата молитва.

Преподобен Јован Лестичник пишува дека кога човекот ќе се разбуди наутро, првата негова мисла треба да биде за Бога – со тоа тој ќе го освети целиот ден ( ќе принесе почеток на своите дела на Бога ). А детството е – утро на животот. Во детството се полага темелот за духовниот живот на човекот. Еден од Светителите рекол: „Првата боја, со која се бои облеката, не се пере.“

*****************

• ГОСПОДИ, ТИ СИ МОЈОТ ЖИВОТ!

СТАРЕЦ САВА ПСКОВО-ПЕЧЕРСКИ

Извадоци од неговиот дневник

За Молитвата

Молитвата поради својата благотворност се нарекува царица и ороводец во соборот на добродетелите. Ниту за една добродетел не е зборувано толку многу како за молитвата. Таа претставува вознесување на умот и срцето кон Бога. Преку неа човекот стапува во соборот на Ангелите,  станува соучесник на нивното блаженство и се озарува со мудрост. Молитвата е најблаготворен темјан на Бога, мост за преминување на искушенијата, несоборив бедем на верните, безбедно пристаниште, божествена одежда, која душата ја облекува во невидена убавина и достоинство. Молитвата е кислород за душата, нејзина храна и напиток.

Молитвата е мајка на сите добродетели, чуварка на целомудреноста, печат на девственоста, сигурна одбрана од сите лукавства на лукавиот. Невидливите непријатели разбивај ги со името Христово, то ест со молитвата, бидејќи посилно оружје од неа нема ниту на небото ниту на земјата. Молитвата е утврдување на мирот, смилостување на Бога заради нашите гревови, мирно пристаниште, просветлување на умот, секира за очајанието, чекан за жалостите, раѓање на надежта, стивнување на гневот, застапничка на осудените, спасение за изгубените. Таа од китот направи дом за Јона, Езекил го избави од вратата на смртта, на вавилонските момчиња пламенот им го претвори во роса. Со молитвата св. Илија го затвори небото: “и не падна дожд на земјата три години и шест месеци”(Јк. 5,17). Кога дури и самите свети апостоли не можеа да ги истераат нечистите духови, Господ им рече: “Овој род не се истерува со ништо друго освен со молитва и пост” (Мт. 17,21).

Во животот на човекот нема ништо поскапоцено од молитвата, таа и невозможното го чини возможно, тешкотиите ги олеснува, а неудобното го прави удобно. Молитвата  е  толку неопходна за нашата душа, колку што воздухот е потребен за дишењето како и водата за билките. Молитвата е светлост за душата. Кој не се моли, тој се лишува себе си од заедничарење со Бога и се уподобува на бесплодното дрво, кое се сече и фрла во оган(Мт. 7,19). Кој не се моли, тој не добива благослов од Бога за своите дела, според кажаното: “Ако Господ не го изѕида домот, залудно ќе се трудат оние кои го ѕидаат”(Пс. 126,1). За да се помине цел ден совршено, свето мирно и безгрешно, неопходно е наутро, веднаш по будењето од сон, да се почне со најискрена молитва. Таа во срцето ќе го воведе Христос заедно со Отецот  и Светиот Дух и на тој начин ќе и даде моќ и сила на душата против злото. Слепиот е несреќен бидејќи не ја гледа светлината, меѓутоа многу поголема несреќа за христијанинот е да го изгуби расположението за молитва и да ја лиши својата душа од божествената Светлост. Во таквата душа настапува темнина, а по напуштањето на телото нејзиниот удел ќе биде вечна темнина. Некои велат дека не треба да се молиш доколку немаш желба, меѓутоа тоа е лукаво и телесно мудрување. Биди истраен во молитвата и не ја оставај, не му угодувај на телото, бидејќи телото единствено тоа го сака. Царството Небесно се освојува со усрдност и подвижниците го задобиваат. Без самопринудување на добро, нема да се спасиш. Ете, затоа, треба да се молиме, не само кога сме расположени за молитва, туку и кога не сакаме да се молиме, кога сонот, грижите  суетата и се останато не оддалечуваат од молитвата. Доколку, без оглед на сето тоа, продолжиме да се молиме, да се подвизуваме, да се принудуваме самите себе, тогаш таквата молитва ќе допре до небесата и ќе излезе пред Престолот на Бога. За време на молитвата сеозлобениот дух со особена сила се крева против оние кои се молат, им причинува многу искушенија и напади. Безбројни се искушенијата на лукавиот за време на молитвата. Тој во тие моменти не потсетува на такви дела, чие извршување го претставува како неопходно и неодложно. Но ти не го слушај и Божјата благодат ќе ти помогне во се, после молитвата. За време на молитвата треба да ги оставиш сите грижи и не треба да им обрнуваш внимание на помислите, кои со особена сила ќе те напаѓаат, туку како добар Христов војник, одбивај ги. Молитвата не претставува механичко дејство, туку стоење пред лицето на Бога и разговор со Него. Молете се смирено, со страв Божји, внимавајте вашата молитва да не биде исмевање над молитвата. Чувајте го умот од секаква љубопитност.

Недостојното причестување, како и недостојната молитва носат немир во душата. Тоа е значи дека Господ не влегува во нашето срце, бидејќи е навреден од нашето неверие и од скаменетото срце, па поради тоа допушта во нашите срца да се вгнездат злобните духови. За почеток на молитвата се смета отфрлањето на помислите при самото нивно појавување. Средина на молитвата е кога помислите не го поткраднуваат нашиот ум, а совршенството претставува вознесување кон Бога со целото наше битие. За време на молитвата треба да имаме смирение и скрушеност поради нашите гревови, бидејќи кој себе не се смета за грешник, него  Бог нема да го услиши, како што можеме да видиме од молитвите на митарот и фарисејот. Молитвата, растворена со солзи на покајание и смирение, секако дека ќе биде услишена, а кога се излева од длабочината на душата, таа ги отвора небесата. Не ја оставај молитвата, се додека нејзиниот жар и бањата од солзи сами не си заминат, бидејќи, којзнае, можеби друга можност за прошка на гревовите нема да добиеш, за целиот свој живот. Доколку некои зборови на молитвата ти се засладат, продолжи да ги повторуваш, бидејќи тогаш со тебе заедно се моли твојот Ангел чувар. Убаво е да се молиме, кога Господ ни дарува солзи на умиление. Во тие моменти, најдобро е да се сетиме на жените мироносици и мислено да паднеме пред нозете на Распнатиот. Бесовите постојано настојуваат да ни го приграбат часот за молитва и да не оттргнат со некоја грижа или обврска, но ти не ги слушај, за да не бидеш исмеан од нив. Молејќи го Бога за прошка на гревовите, мораме и ние самите од сето срце да им ги проштеваме навредите на нашите ближни. И најмалата горчина што ја носиме во себе за ближниот, не лишува од правото да се молиме, бидејќи молитвата со горчина за ближниот во срцето, на Бога му е одбивна. Онака како што ќе се однесуваш кон својот ближен, така и Бог ќе се однесува кон тебе. Доколку не сакаш да се молиш за некој, кој го презираш и мразиш, тогаш дотолку повеќе требе да прибегнуваш кон Бога и да Му се молиш, бидејќи и самиот си духовно болен. Моли се Господ  да те направи незлобив и трпелив, да те научи да ги љубиш своите непријатели, а не само оние кои ти прават добро. Твојата молитва за непријателите ќе донесе мир во твоето срце.

Зошто нашата искрена молитва, која ја принесуваме едни за други, има толку голема сила? Затоа што за време на молитвата, јас се соединувам со Бога, станувам еден дух со Него, а оние за кои се молам со голема вера и љубов, ги соединувам со себе, и на тој начин, Светиот Дух кој дејствува во мене, истовремено дејствува и во нив, бидејќи Тој исполнува се. Доколку за некоја кавга со некого сметаш дека си во право, и тогаш прв барај помирување. Во своите неволји и жалости, многумина бараат помош во се, освен во Бога, и во моментите кога нема да ја пронајдат, тие Му се обраќаат, меѓутоа поради својата слаба вера, таквите не секогаш го добиваат тоа што го бараат. Ако сакаш преку молитвата да испросиш за себе некое добро од Бога, тогаш пред да се молиш, вооружи се себе со силна вера и истата благовремено искористи ја, како штит против сомнежот и неверието. Не е добро, доколку за време на молитвата, твоето срце се посомнева и не истрае во верата. Тогаш немој ни да помислиш дека ќе го добиеш од Бога, тоа што си го молел, сомневајќи се. Сомнежот е хула на Бога, дрска лага на срцето. Потребно е предметот на нашата молитва да биде конкретно искажан, а нашата желба да биде искажана со соживување. Неопходни и главни правила за молитвата се: потполна предаденост на Божјата волја, искрена желба за поправање на својот грешен живот, а над се – да бидеш незлоблив. Во молитвата потребно е да бидеме трпеливи и силно да веруваме дека ќе го добиеме сето она што е корисно за нас. Колку и да се големи твоите гревови, моли се и не очајувај. Потребно е да плачеме поради нашите гревови, бидејќи тие мали солзи можат да ја угаснат геената огнена. Молитвата, како најголем дар Божји, не се добива брзо и на лесен начин, треба да се потрудиме за тоа. Во молитвата, пред се, треба да му благодариме на Бога за се, а особено за искушенијата. Благодарењето за жалостите е многу поблагопријатно на Бога, отколку благодарењето за материјалните добра. Моли се за прошка на гревовите.  Можеме да се молиме и за избавување од неволјите, но исполнувањето на нашите молби треба да ги препуштиме на Божјата промисла, по примерот на Искупителот: “Оче мој, ако е можно, нека ме одмине оваа чаша; но не јас како што сакам, туку како Ти!”(Мт. 26,39). Во случај на некои посебни потреби,  по примерот на Спасителот треба да се молиме до три пати, како што се молеше Он во Гетсиманската градина,  пред  Своите страдања. Колку и да страдаш, не очекувај утеха од луѓето, туку прибегнувај кон Искупителот на нашите души.

Во моментите на голема омраза и злоба во вашите домови, молете и се на Мајката Божја. Таа како Себлага и Семоќна, најумешно од сите, може да ги смири срцата човечки. Мирот и љубовта потекнуваат од Единиот Бог, од неговиот Источник, а нашата Владичица е Едно со Бога, и како Мајка на Христа, ревнува и се моли за сиот свет, а најмногу за христијаните. Пристапувајќи на молитва кон Мајката Божја, пред молитвата биди цврсто уверен, дека нема да си отидеш од Неа, без да добиеш милост. Достојно и праведно е така да мислиме, и така да се надеваме на Неа. Таа е семилостива Мајка на семилостивиот Бог, и за Нејзините неисцрпни и безбројни милости, објавува Црквата Христова низ вековите. Таа навистина е “Бездна на добрината и милосрдието”, како што се пее за Неа во канонот”Одигитрија”.

За време на молитвата, оградувај се правилно со крсниот знак, бидејќи ѓаволот трепери пред Христа, не можејќи да ја поднесе Неговата сила, која го гори како оган. Древните христијани, следејќи го преданието на апостолите, пред секоја работа се оградуваа себе си со крстниот знак: при облекување, палење на оган, при секоја работа итн.. За правилно извршување на молитвата, потребен ни е духовен раководител, пред се, поради нашата склоност кон превознесување, а се со цел, наместо благодатта, да не го примиме духот на прелеста, кој лукаво се преобразува во ангел на светлината. Подобро е да ја имаме молитвата, отколку да читаме духовни книги. Подобро е да бидеме бедни по дух, но да го наследиме царството Божјо, бидејќи и Господ ни вели:”Блажени се бедните по дух бидејќи нивно е царството Божјо”. Бедните по дух, тоа се оние кои го осиромашија својот ум заради спасението, заради непрестајното сеќавање на Бога. А кој непрестајно се моли, Господ го наградува со изобилство на Својата благодат.

“Кога бев студент на духовната академија – кажуваше владиката Теофан – се упативме во Киево-печерската лавра, кај еросхимонахот Партениј, за да добиеме духовна поука. Еве што ни кажа:„Вие, учените монаси, знаете многу правила и закони, но не знаете едно правило, кое ви е особено потребно – а тоа е умот и срцето постојано да ги вознесувате кон Бога. Јас уште како дете се трудев така и сега чувствувам духовно спокојство”. На тој начин и ние треба да постапуваме, целосно да се посветиме на молитвата, бидејќи подобро е да се молиме, отколку да читаме или да седиме без работа.  Не пропуштај можност да се молиш за оние кои го бараат тоа од тебе, бидејќи Господ гледа благонаклоно на молитвата, која ја твориме од љубов кон ближните. Моли се за умрените, за и тие, кога ќе бидат во блажениот живот, да се молат за тебе. Бог не е Бог на мртвите,  туку на живите, бидејќи во Него сите се живи. Душата на умрениот човек невидливо ги обиколува местата, во кои сакала да претстојува за време на овоземниот живот. Доколку овој свет го напушти окована во грев, во задгробниот живот не ќе може да стори ништо за да се избави од него, па затоа ќе и бидат потребни молитвите од сите луѓе, а особено од Црквата. Затоа да се молиме искрено за умрените, бидејќи тоа е од голема корист за нив. Никогаш не ја оставај молитвата, под изговор дека си болен или изнемоштен. Кога се наоѓаш во недоумица поради нешто, направи три поклони и кажи:”Господи, Ти гледаш, Милостив, душата моја се двоуми, и се плашам да не погрешам. Вразуми ме, Господи!” И првото што ќе ти се појави во душата после молитвата, прифати го како укажување од горе. Откако ќе завршите со утринските и вечерните молитви навикнувајте се со усрдност да поминете неколку мигови во безмолвие(тихување), очекувајќи во вашето срце одговор, вразумување. Тие неколку моменти можат многу да ве научат. Тоа ќе ја зголеми вашата постојана молитва  и одрекувањето од својата волја, а исто така ќе ја зголеми желбата за придобивање на Светиот Дух. За време на секојдневните разговори, треба да ја одржуваме молитвата во срцето, и да имаме постојано на ум дека Он, нашиот Отец Небесен, се наоѓа до нас и не набљудува. Никогаш не треба да заборавиме на Божјата сеприсутност.  Без молитвата човекот не живее туку умира, и покрај тоа што не забележува. Кога сте на молитва не се брзајте. Секој нејзин збор е свет и не приближува кон Бога. Во текот на молитвата, придржувајте се до правилото дека подобро е да кажеме пет зборови од срце, отколу илјада зборови со јазик. Доколку за време на молитвата, забележиш дека твоето срце е студено и се моли неволно, престани и загреј го со некоја жива претстава, на пр. со својот пад, својата духовна беда и слепило, или пак со големите и непрестајни  Божји благослови, со кои постојано не дарува.

“Еве стојам на вратата и чукам”, тоа значи дека Господ е постојано пред портите на нашето срце, затворено и заклучено за Него, поради нашите страсти и гревови. Но вие бидете истрајни и молете се, имајќи на ум дека Он стои пред вашето срце и внимава на секое негово чувство и движење.

*************

• Писмо од св.Јован Златоуст до ѓакониса Олимпијада

Ти го испраќам, ќерко моја, овој добар подарок: татковски совет – тој е најдобар дар.

Ти погрижи се за целомудрието – за убавината што е достојна за восхит пред внатрешните очи. Добрите карактерни црти – тоа е надобриот цвет за жената, која има вистинска, неизменета и достојна за прослава убавина. Пред сѐ, почитувај Го Бога, а потоа, својот сопруг – очите на твојот живот и раководителот на твоите желби. Него, единствениот, сакај го, единствено тој да го развеселува твоето срце, и тоа толку повеќе – колку понежна љубов има кон тебе.

Под врските на еднодушноста, негувај неразделна приврзаност. Не си дозволувај слобода, на каква може да те предизвика љубовта на мажот – внимавај на пристојност и умереност.

Откако си се родила како жена, не си присвојувај важност, својствена на мажот, не се фали со род, немој да се надменуваш со облеки, не се величај со мудрост. Твојата мудрост нека биде покорност на законите на сопружништвото, зашто јазолот на бракот прави сѐ општо меѓу мажот и жената.

Кога мажот е раздразнет – прави отстапки, кога пак е изморен – помогни му со нежни зборови и добри совети. Колку и да си лута, никогаш не го укорувај својот сопруг без мерка, зашто тој е твоето најголемо богатство.

Радостите и сите болки на мажот, сметај ги како свои – нека и грижите ви бидат општи, зашто преку тоа ќе расте вашиот дом. И твојот совет може да има место, но предноста припаѓа на мажот. Гога мажот тагува, потагувај и ти малку со него, но соземи се бргу, добиј светло лице и развеј ги неговите тажни мисли, зашто за натажениот маж, најнежно пристаниште е жената. Твое занимање нека биде, ткаењето, рачната работа и поучувањето во словото Божјо – грижата пак, за надворшните работи остави ја на мажот.

Не излегувај често од вратата на својата куќа и не оди во места на народни веселби и непристојни собранија, таму и кај срамежливите испарува срамот, таму погледите се мешаат со погледи, а губењето на срамот е почеток на сите пороци.

Биди високомудра, но, не и високоумна. Не трчај кон пирувања, смеа пијанство и занесен шарм – тие ги ослабнуваат целомудрените, како што сонцето го топи восокот. На твоите образи да нема ниту сладострасни движења, ниту гневни трепети. Своите уши краси ги не со бисери, а со навика да слушаат добри мисли, – за лошите пак, стави им клуч. Ако имаш необуздан јазик – ќе те презира твојот маж. Биди добар образец за своите деца.

Ако од мојата старост ти примиш каква и да е мудра и полезна мисла – ти заповедам да ја запазиш во своето срце.

***************

• ГОРДОСТА – ГЛАВНО УПОРИШТЕ НА СТРАСТИТЕ

Старче, јас сум завидлива, злопамтило, осудувам, се гневам…

Зависта, осудувањето, гневот, злопамтењето итн. произлегуваат од гордоста. Гордоста е –  може да се каже, главно упориште на страстите.

Победувајќи ја гордоста, ти ги победуваш сите страсти и во срцето доаѓаат смирението и љубовта. Затоа, мислам, доволно е да се сосредоточиме на гордоста, да тргнеме во фронтален напад против неа. Да се насочи сета ревност против тврдината на гордоста, која нѐ одвојува од Бога. Кога непријателот сака да ја освои земјата, тој најмногу удира на престолнината. Ако ја освои престолнината, ја освоил цела земја.

Оче, на кого личат горделивите?

– На оној, кој е зад тие ѕидови, ѓаволот…Полесно е да го победиш самиот ѓавол, отколку горделивиот – за ѓаволот е доволно да се смириш, а за другиов, дури пред него и да се смириш и го молиш за прошка, сепак нема да можеш да го омекнеш. Тој ти вели: „ Ти се преправаш! “ Оној што има поголемо смирение, има богата духовна содржина. Горделивиот нема внатрешна содржина.

Тој, како незрел клас стои право, а зрелиот ја спушта главата надолу. Човек кој е помрачен од гордоста, не е само одвнатре неспокоен, туку и надворешно е немирен и бучен. Сите негови дела се како воздушна топка: ѓаволот најпрво ќе ја напумпа, а потоа ќе ја дупне и таа со шум ќе издише. Гордоста е срамна и страшна работа, па таа и ангелите ги претвори во демони! Таа нѐ изгони од рајот на земјата, а сега од земјата се подготвува да не испрати во адот.

Старче, јас не чувствувам гордост, кога се гордеам за нешто конкретно.

– Значи гордоста кај тебе е трајна состојба. Ѓаволот честопати нештата ги претставува замаскирано и човекот не разбира кога постапува од гордост. Но, ако тој внимава на себеси, ќе знае кога постапува од гордост. Тој може да не ја чувствува сета гордост, која е во него но, сепак еден дел од неа мора да почувствува, може да ја препознае, ако почувствува егоистичко задоволство и надмоќ над другите.

Но ако човекот потполно не разбира дека во него има гордост, што се случува тогаш?

– Тогаш почнуваат да дејствуваат духовните закони. Човекот се гордее, паѓа, и се смирува. Тоа, пак, трае низ целиот живот: гордост, смирение, гордост, смирение. Таквото смирение не е лично достигнување, туку резултат на дејствувањето на духовните закони.

Човекот се смирува, иако не сакајќи и не правејќи ништо од себе. Тоа е состојба на застој, на човекот, едноставно, му се дава можност да дознае дека кај него нешто не е во ред. На пример,  и велиш на сестрата „ Таа икона добро ти излезе. “ Ако таа се возгордее, следниот пат, кога ќе треба да наслика друга икона, ќе помисли: „Оваа икона ќе ја насликам уште поубаво, за Старецот повторно да ме пофали.“ Тогаш, наместо икона, излегува карикатура. Јас ја исправувам, а таа повторно си вели во себе: „Овој пат ќе направам точно како што ми рече Старецот и тој ќе ме пофали“, и повторно излегува карикатура.

Старче, може ли нејзе, лично, иконата да и се стори убава?

– Може, секако. Нејзе, самата, може и обична чкрабаница да ѝ изгледа како ремек дело, таа ќе дојде и ќе ми каже: „ Како е сега, Старче? Дали иконата излезе добро? “ Јас ќе ѝ објаснам дека нејзиното дело е чкрабаница и дури тогаш таа ќе разбере. – А, ако не разбере ? – Ако не разбере, тоа значи дека гордоста закоравела, и таа ќе дозволува исти грешки. Ако не ѝ укажуваш, ќе остане.

Старче, а ако јас со умот чувствувам гордост, а срцето мое останува глуво?

– Оттаму и ќе почнеме и постепено ќе дојде до исцелување. Лекарот најнапред  ја поставува дијагнозата, па дури потоа пристапува кон лекување.

ГОРДОСТА СЕ ПОЈАВУВА НАСЕКАДЕ

Старче, добро е кога при исполнувањето на моите монашки должности се среќавам со помали тешкотии – јас од тоа чувствувам корист. Дали и тоа е гордост?

– Ако човекот не е внимателен, тој може да се гордее и лежејќи на креветот и ништо не работејќи. Автомобиот може да влета во кривината и налево и надесно. Ѓаволот нѐ лови и од едната и од другата страна. Некои ме прашувааат: „На што да обрнам внимание, за да не паднам во гордост? “ Тоа е како да ме прашуваш: „Каде можам да паднам, овде или таму?“

И овде можеш да паднеш, и таму, и лево и десно, и од скалилата, и од столиците, и од клупите. Во било кој момент и во било кои услови, потребно е внимание, бидејќи гордоста демне отсекаде.

Старче, а може ли човекот да се гордее, немајќи ништо?

–  Понекогаш таквиот човек може да се гордее и повеќе од другите. Кога живеев во манастирот Стомион во Епир, слушнав за еден старец – пастир. Немаше семејство, одеше од едно на друго место. Најпосле, него го прифати друг пастир, примајќи го во колибата, каде го чуваше сеното за козите. Тој не му дозволи на старецот да пали оган, за да не се запали сеното.

Така, тој старец живееше во ладна колиба, спиеше во аголот на две даски, на кои имаше стар душек.

Кога слушнав за него, отидов да го посетам. Му беше многу лошо. Прашав една сиромашна жена колку бара за да го испере. „Ништо, само дајте ми сапун“, – ми одговори таа. Следниот пат го посетив, кога беше болен. Откако заврши со јадењето, ме погледна, ја сврте наопаку чинијата и гордо рече: „Колку сум мудар, јас, оче! Овде има кучиња и мачки.“ Вртењето на чинијата наопаку за да не ја лижат мачките и кучињата, тој го сметаше за вистинско достигнување. Мислиш, ќе полета низ космосот. Ете гордост! Не можеш да замислиш како живееше, а беше горделив!

Старче, што треба да правиме кога ќе ни дојдат горди помисли?

– Како што другите луѓе се смеат кога ќе забележат гордост кај нас, така и ние сме должни да им се потсмеваме на гордите помисли..

Дали на смирениот човек му доаѓаат горди помисли?

– Му доаѓаат, но тој им се потсмева, затоа што знае што е тој во суштина.

Старче, некаде читав дека гордите помисли треба да се отстранат, веднаш кога ќе наидат, исто како и непотребните.

– Непотребните помисли се распознаваат веднаш, но да се препознаат гордите помисли, потребна е трезвеност. На пример, ако за време на молитвата во умот ти се појави непотребна помисла, ти ја препознаваш и веднаш ја отфрлаш: „Оди таму од каде што си дошла.“ Но, ако, додека си во Црква, тебе ти дојде помисла дека добро го прочита Псалтирот, ќе ти биде потребна голема трезвеност за да ја препознаеш таа горда помисла и да ја отстраниш.

Во повеќето случаи, горделивата помисла се појавува во моментот. Како да внесеме во умот смирени помисли?

– Треба претходно да се подготвиш. „Се подготвив и не се возмутив“, говори пророкот Давид. Горделивите помисли доаѓаат како молња – тоа е стара стапица на ѓаволот. Но ти примени друга стапица – секогаш негувај ги смирените помисли за да ја отстраниш. Единствено смирените помисли носат смирение и само со смирението заминува гордоста. Еден проповедник ми рече дека еднаш се подготвувал за многу добра проповед. Се искачил на амвонот и почнал да говори, и зборувал многу убаво. Во еден момент, во неговиот ум дошла горда помисла и тој се збунил.

Заплакал и слегол од амвонот, предупреден. После тоа, тој долго не можеше да проповеда и дојде до многу неугодна состојба. Му реков: „ Тоа со тебе се случи поради гордоста. Се возгордеа и Божјата благодат си замина. Сега со смирение почни се од почеток. Кога ќе дојде време да се искачиш на амвонот, речи си во себе: – Ако се збунам, значи на духовна корист ми е, повторно да бидам исмеан.

И ако, одново, наеднаш почнеш да плачеш, луѓето ќе мислат дека плачеш од умиление и нема да се соблазнат, туку ќе им биде на корист. Затоа не плаши се.“ Така, тој се врати на својата работа и продолжи со смирение да проповеда, спремен за понижување.

Извор: Старец Пајсиј Светогорец.

********************

• „ СО СТРАВ БОЖЈИ И ВЕРА ПРИСТАПЕТЕ…“

Архимандрит Порфириј Кавсокаливит е наш современик. Живеел во Грција во XX век. Што всушност претставува благодатта Божја, старецот знаел, не од зборови, туку од своето животно искуство. Сиот свој живот, старецот ги учел луѓето на љубов и смирение, и тоа не само со зборови, туку и со пример. После неговата смрт, многубројните духовни чеда ги собрале старечките поуки и сведоштва за чудотворната помош, во една книга, која ја нарекле „ Цветослов од поуки “. На читателите денес им препорачуваме една беседа со отец Порфириј. Секако, ќе напоменеме дека ставовите на ова старче во поглед на Светата Причест не треба буквално да се применуваат, без благословот на духовникот. Но, неговите зборови всушност се тој „аголен камен“, на кој треба да се гради односот спрема богослужението и учеството во Светата Тајна Евхаристија.

Старецот беше натажен што верните по навика барале од свештеникот да се помоли за нив во олтарот, додека тие во храмот најчесто и не учествувале во заедничката молитва. Тој велеше вака:

„Јас ги изнесувам даровите, а тие дури ни главата не ја подигаат. Го изговарам возгласот: „Да стоиме мирно…“, а тие седат. Јас ги благословувам, а тие мрморат помеѓу себе. Но, најстрашно е кога се кажува возгласот: „ Пијте од неа сите…“, а до Светата Чаша од нив малкумина приоѓаат. За свештеникот – тоа е голема тага “.

– Преподобен, дали е потребно сите да се причестуваат?

– „ Тоа не го велам јас. Тоа го вели Господ: „Сите!“ ( Матеј, 26, 27 ). Можеби тој збор има некое друго значење, кое мене ми е непознато…? Во свештеничката молитва постојат овие зборови: „ И удостој нé, Владико, од Твојата моќна рака да ни го дадеш Твоето Пречисто тело и Чесната Твоја Крв, а преку нас и на сите луѓе. “ Секако, ова се однесува на оние христијани, кои не се под епитимија. Тие, претходно, треба да добијат благослов од својот духовник за Света Причест.

Како ќе се отстраниш од секојдневието, без божествената Причест, без Христа? Си дошол во храмот, а си го изоставил најважното – Светите Дарови, а тие се сé. Тебе ти остана само нафората. Знаеш ли што е светиот олтар? Тоа е нешто најдрагоцено што постои на земјата. Царските престоли, претстедателските фотелји, академските катедри – имаат помала вредност. Светиот Престол е несогорлива капина. Тука слегува Христос, тука пребива Светиот Дух. Околу Престолот стојат свети Ангели. Колку величествена, страшна глетка! Често се плашев дури и да го допрам Светиот Престол. Стоејќи пред ова чудо, ти слушаш како парохјаните, наместо да учествуваат во доживувањето на необичната Тајна, си шепотат и си зборуваат празни зборови. А, кој го врши богослужението? Дали самиот свештеник или ерејот заедно со народот? Зошто велиме „служба“? Онака како што свештеникот стои во олтарот, исто така и народот треба да стои во храмот. Сконцентрирано, прибрано, потполно да му се предаде на Бога. Ние веќе во тие мигови не се наоѓаме на земјата. „ Вие кои сте херувими и кои тајно се молите…“, ние, значи, се наоѓаме на небесата, пред Света Троица. „ Отложим попечение…“ ( да ги отфрлиме земните грижи…)…“ Сите тогаш стануваме свештенослужители…О, голема милост Божја што нé удостојува тоа да го доживееме! Ако веруваме дека пред нас се врши голема Жртва, тогаш должни сме да стоиме со      „страв Божји“. Ние треба да плачеме од среќа што Самиот Бог ни снисходи и од љубов спрема нас се принесува на жртва. Ако ние во тоа не веруваме, зошто тогаш доаѓаме во храмот? Кого тоа го лажеме? Оние кои не доаѓаат во храмот, поискрени се. Дали ти, брате, одиш во филхармонија?.

– „ Да преподобен, јас сакам да слушнам добар симфониски оркестар. Така се опуштам “.

– „ А, дали си чул некој таму да разговара? Сите молчат и се плашат да не пропуштат нешто. Што има поголема вредност? Музичките звуци, кои само опуштаат, или присуството на Светиот Дух, Кој спасува! Ако кралот или претседателот на државата те повика по име за да примиш дар од него, дали би можел да му го свртиш грбот и да му речеш: „ Не сакам! “ Зошто тогаш не Му приоѓаш на Христа, Кој од Својата голема љубов, Себеси се принесува на жртва поради тебе, туку Му Го вртиш грбот и изговараш безначајни зборови. Види какви дарови, Он нам ни дава? Самиот Себе.

Во храмот треба да молчиме, да го собереме умот и да зборуваме само со Бога…Бог нека ни даде сили да го издржиме тоа чудо. Па, всушност, и свештеникот и парохјаните би требале да умрат, бидејќи се наоѓаат толку близу до Тајната, која се случува пред  нивните очи, така блиску до сонцето. Но, милостивиот Бог ни ја јавува Својата доброта и милост. Слушај и ужасни се! Он, дури и умира во нашето ништожно присуство…“.

При овие зборови, од очите на старецот, тој вистински служител на Светите Тајни, потекоа солзи.

– „ После Светата Литургија ти излегуваш од храмот исполнет со мир, кој од тебе се излева, додека таа светлост се прелева на сé што те опкружува. Ти во себеси Го носиш Христа. Ти си постанал Богоносец. Сето ова се содржи во зборовите на едена свештеничка молитва: „ Дај ни нам, во понизност да Ти служиме Тебе…“.

************************************

Православие.бг

• Монашеството

Обикновено свързват началото на монашеството с името на преп. Антоний Велики (251–356). Неговият живот е описан от св. Атанасий Александрийски и това житие ще остане навеки мерило за онзи монашески идеал, който определя цялото по-нататъшно развитие на монашеството в Църквата [1]. Външно животът на преп. Антоний се свежда до една твърде проста схема. Той е роден в Египет, в семейство на копти. Съвсем млад чува в храма думите на Христос: „Ако искаш да бъдеш съвършен, иди, продай имота си, и раздай на сиромаси; (…) па дойди и върви след Мене” (Мат. 19:21). Потресен от чутото, той раздава цялото си имущество и изцяло се отдава на аскетически подвизи. Началото на монашеския му живот е поставено в неговото родно село, но твърде скоро той окончателно се оттегля в пустинята, където прекарва две десетилетия в пълна самота. Този период от живота му св. Атанасий описва като непрестанна борба с дявола, която в голямата си част носи съвсем реалистични характеристики. След това започва вторият период от живота на преподобния – към него от всички страни се стичат последователи и той излиза от своето уединение, за да се превърне в техен учител и духовен наставник. Принципите на аскетическото учение на преп. Антоний св. Атанасий Велики излага във формата на речи, с които светецът аскет се е обръщал към монасите.

И тъй постепенно и в планините се явили монастири, и пустинята се заселила от монаси, които излизали от личния си живот и се записвали да живеят на небето [2].

Своята истинска форма обаче монашеството получава малко по-късно – при преп. Пахомий Велики (ок. 290/295 – 346/348). Също родом от Египет, св. Пахомий е първият, който създава монашеско общежитие и неговите правила – устава на св. Пахомий – те лягат в основата на всички бъдещи монашески устави [3]. Под негово ръководство в Тиваида се създава своеобразна монашеска държава, обединяваща около три хиляди монаси. През 357–358 г. преп. Пахомий е посетен от св. Василий Велики, който след завръщането си в Мала Азия учредява – заедно с брат си св. Григорий Нисийски и приятеля си св. Григорий Богослов – подобно монашеско общежитие. Още по-рано пък ученикът на преп. Антоний, преп. Иларион Велики (291–372), пренася монашеството в Сирия и Палестина. По същото време започва и разцветът на монашеството на Запад.

Монашеството обаче не само увлича към живота в пустинята и в манастира все по-голям брой християни. Твърде скоро то придобива изключително значение и за онези, които не стават монаси. Описанията на живота и подвизите на много пустинници като преп. Антоний – преп. Павел Тивейски (чийто живот описва бл. Йероним) [4], споменатите в Лавсаика на преп. Паладий Еленополски [5] и в История на монасите на бл. Теодорит Кирски [6] и много други подобни на тях – завинаги се превръщат в особено любимо четиво за византийското общество. Особеностите на монашеското богослужение проникват и в градските храмове, за да украсят в края на краищата с тоновете си цялото богослужение на Църквата. Богослужебният устав от Лаврата на преп. Сава Освещени (439–532) в Йерусалим остава актуален в Църквата и до днес. Манастири възникват и в самите градове – в средата на VІ век само в Константинопол техният брой е 76.

Монасите вземат все по-активно и все по-ръководно участие в живота на Църквата. Започнало като движение на миряни (защото нито преп. Антоний Велики, нито преп. Пахомий Велики са притежавали някакви йерархически степени и очевидно са разглеждали монашеската идея като несъвместима със свещенството, а още по-малко – с епископството), монашеството постепенно се превръща в официално и при това висше църковно служение, така че в късна Византия окончателно се затвърждава практиката за епископи да бъдат посвещавани изключително монашестващи. Започнало с физическо напускане на света в посока пустинята, с времето монашеството се утвърждава в самото сърце на същия този свят, става един от конституиращите признаци на християнския свят, чиято история започва с обръщането на св. Константин Велики.

Какво обаче означава бързото развитие и успехът на монашеството? Къде е причината за всичко това? Мнозина историци, отново подлъгани от изкушението на външните аналогии, непременно желаят да изведат монашеството от някакви нехристиянски източници, да видят в него поредна „метаморфоза” – превръщане на „бялото” християнство на ранната Църква в „черното” християнство на Средновековието. Тук аналогията е в аскетическите практики, така добре развити от християнските монаси, които в основните си форми действително се срещат и вън от християнството. Уединението, борбата с помислите, съсредоточаването на вниманието и безстрастието влизат в християнството благодарение на засиленото в тази епоха течение към аскетизма, което от своя страна е свързано с дуализма – с признаването на материята за зло и източник на злото. Ясно е, че по такъв начин монашеството би се оказало само една християнска форма на манихейството – дуалистична секта, която има огромен успех през ІV в.

Междувременно, ако в основата на монашеството – като негово изходно вдъхновение – лежи отричането от света, то нима не трябва да признаем, че това отричане няма как да бъде нещо абсолютно ново в християнското съзнание, че то трябва да бъде изведено от манихейството или от неоплатонизма, както правят Адолф Харнак и други историци. Ако в своето развитие монашеството заимства немалко от други аскетически традиции, ако дори в самото него е имало крайни течения, които са го извращавали, то нито заимстванията, нито извращенията не могат да бъдат смятани за причини на неговото възникване – по същия начин, по който и древно-гръцката философия не може да бъде разглеждана като причина за възникването на християнското богословие, макар нейният език да е използван за разкриването на това богословие.

На практика – и това добре показват резултатите от търпеливата работа по изучаването на древните паметници на християнското монашество, проведена в последните десетилетия – това монашество не е нищо друго, освен въплъщаване в новите условия на същото това изконно евангелско разбиране за християнството, което определя живота и на ранната Църква. Отричането от света е условие на християнството: „Всеки, който остави къща, или братя, или сестри, или баща, или майка, или жена, или деца, или нивя, заради Моето име, ще получи стократно и ще наследи живот вечен” (Мат. 19:29). Това отричане обаче не е нито осъждане, нито отричане на самия свят. В Иисус Христос обаче за хората се открива славата на бъдещото Царство и в светлината на тази слава „е преходен образът на тоя свят” (1 Кор. 7:31). Сега всичко е устремено към тази крайна точка и се измерва с нея. Междувременно в този свят продължава да царува злото – то пречи на хората да вървят към Царството, отклонява ги от него с хилядите си съблазни, изкушения и илюзии. Така пътят на християнина се оказва тесният път на борбата – но нима самото Евангелие не говори за силата на злото, за борбата с него и за отричането от света заради Божието Царство!

В епохата на гоненията самата принадлежност към християнството и към Църквата вече отделя човека от света и от живота на света. Както отбелязва един от съвременните историци на монашеството, напълно достатъчно е да си представим положението на първите християнски общини вътре в езическия свят, тяхното пълно отделяне от обществения живот, от театъра, цирка и всички празненства, ограниченото пространство, в което протича животът на тези хора, за да се убедим в монашеския характер на самото ранно християнство, което едновременно живее в света и е отделено от него. Колкото повече обаче светът се сближава с Църквата и прониква във вътрешния й живот (тук можем да си припомним понижаването на нравственото равнище на християнския живот през ІІ век), толкова повече вътре в самата Църква се усилва вътрешното обособяване на онези, които се стремят към живот според мярата на евангелския максимализъм. Немалко примери за такова обособяване на аскетите ние намираме още в ІІІ век и може да се каже, че вече към началото на ІV век съставните елементи на християнското монашество са налице. И ако, по думите на св. Атанасий, до времето на преп. Антоний Велики „още нямало постоянни манастири и никой отшелник не познавал далечната пустиня”, то за самия Антоний решаващ се оказва примерът на един подвижник от съседно на неговото село, „който от младини водел монашески живот” [7]. А според един от най-новите изследователи на ранното монашество, свръхприродната същност на християнския живот винаги се е нуждаела от някакво абсолютно изразяване, което да изяви пълната свобода на християнина по отношение на цялата действителност на този свят. Мъченичеството е първото явление, родено от външните условия на живота на Църквата в света, отговор на тази потребност. Когато обаче условията се променят и светът престава да се бори с християнството, дори точно обратното – предлага му съюз, който може да се превърне, и твърде скоро се превръща, в опасност за духовните ценности, недопускащи натурализиране на християнството, монашеството се превръща в едно своеобразно утвърждаване на независимостта на тези ценности. То не внася нищо съществено ново спрямо живота на Църквата от първите векове. Монашеството обаче е нов израз – в нова форма, създадена от обстоятелствата – на същото онова, което е прието да бъде наричано есхатологичен характер на християнството – нещо, което добре съзнават още първите християни, за които тази характеристика на християнството се изразява в мъченичеството. От самото начало съществува и идеалът на девството и въобще на доброволния отказ от едни или други блага, сами по себе си не непременно лоши – идеал, който се развива успоредно с мъченичеството. Когато обаче мъченичеството се прекратява като явление, монашеството не може да не се превърне във всичко онова, което дотогава то е въплъщавало и изразявало.

Нима обаче същността на ранната Църква, източникът и изразът на нейния живот не е единството, събранието на всички заедно (σύναξις ἐπὶ τὸ αὐτό), което бива увенчавано и осъществявано в тайнството на причащението на всички с един Хляб и от една Чаша? Нима монашеският идеал на уединението като условие за спасение не противоречи на изконния опит на Църквата? Тук обаче монашеството също се проявява като реакция на опасността от засилилия се през ІV век лесен сакраментализъм. Събранието на Църквата, както вече казахме, все по-очевидно се превръща в събрание на гражданите, а отделянето на това събрание от света като тайнство на бъдещия век – в нещо все по-номинално. Монашеството напомня, че ако в тайнството – в благодатта, съобщавана в него – е залогът и източникът на новия живот, то приемането на тази благодат се извършва в доброволен подвиг от страна на човека, така че подвигът на Христос с нищо не принизява стойността на човешката свобода и на човешкото усилие. Макар и подвизавайки се в уединение, в деня Господен монасите се събират за Евхаристия, за събрание. В своя иночески подвиг те разкриват цялата отговорност, възлагана на християнина при неговото участие в тайнството – показват пред какви абсолютни изисквания тайнството поставя съвестта на онези, които се освещават в него.

Борбата с дявола, когото Евангелието нарича княз на този свят (Иоан 12:31; 14:30; 16:11), изграждането вътре в себе си на нов човек – по образа на Христос, и като последна цел – обóжението, т.е. общението с Бога, съзерцаването на Неговата светлина и обладаването на „мир и радост в Светаго Духа” (Рим. 14:17), както св. ап. Павел определя Божието Царство – ето идеала на монашеството и неговия опит, запечатани в огромната по размерите си монашеска писменост. Този опит ще бъде описван още по-точно, а художеството на духовния живот в продължение на столетия ще бъде разработвано до най-незначителните подробности. И всеки опит за научна психология ще бъде винаги повърхностен и донякъде несериозен в сравнение с този опит и с дълбочината на неговото проникване в човека. И трябва да се каже открито, че до ден днешен монашеството представлява единствен по рода си, проверен от опита и потвърден от стотици хиляди примери исторически успех на християнството. Това, разбира се, съвсем не означава, че монашеството изключва на теория възможността за други успехи или че отрича възможността за други пътища. В него обаче е изявен по най-категоричен начин един успешен път. В продължение на столетия над целия християнски свят се възвисява и свети ликът на Преподобния [8]. В този лик, изнурен от пост, бдения и подвизи, умит от сълзите на покаянието, просветен от умното видение, преобразил самото свое тяло в дух, поколения християни ще виждат безспорно доказателство за действителността на онова ново небе и нова земя, жаждата за които Евангелието винаги ще насажда в човешката душа.

Как обаче да бъде съвместено почти неразделното господство на точно този монашески образ с християнския свят, за чието раждане и постепенно формиране току-що разказахме? Не опустошава ли отвътре монашеството този свят, не го ли лишава от целия му смисъл? Нима, ако монашеството и пустинята бъдат признати за последна норма дори от тези, които строят християнския свят или се ползват от него, строителството на този свят няма да се окаже призрачно и греховно-суетно! Отговаряйки на тези въпроси, се докосваме до последната и едновременно с това най-важна антиномия на Константиновия период от историята на Църквата. Вън от тази антиномия всяко осъждане или оправдаване на разглеждания период ще бъде неизбежно повърхностно и едностранчиво.

Наистина, външно погледнато, християнският път се раздвоява като че ли в непримирими противоречия. Със своя купол християнският храм вече покрива и освещава целия свят, целия живот на света. И все пак от същия този свят бягат, вън от него търсят спасение десетки хиляди християни. Ако обаче това е било просто едно разделение, ако всеки от двата пътя просто е отричал другия като лъжовен, то не би имало антиномия, а само абсурд. Антиномия обаче наричаме видимото противоречие, за чието разрешение не е достатъчна логиката, а се изисква духовно усилие, прозрение в дълбините на висшата истина. Междувременно своеобразието на Константиновия период се състои точно в това, че и двата пътя се възприемат не като рационално, а като жизнено необходими, като допълващи се един друг. И в тази тяхна свързаност се запазва – макар и във видение, в замисъл – ценността на евангелската перспектива. Светът получава християнска санкция, благословен е от Църквата, но монашеството се затвърждава като солта на Църквата, която няма да позволи на света просто да подчини на себе си християнството – и в светлината на това непрестанно напомняне светът ще мисли за самия себе си като за свят, чийто образ отминава, като за път към друга, последна и завършваща всичко, но и съдеща всичко, действителност. Вярно е, че монасите напускат света, но в същото време, от пустинята, те благославят християнската Империя, християнския град, и не се уморяват да се молят за тях; при това самото свое отречение те възприемат като служение към света за неговото спасение. И дори на практика този замисъл да се въплъщава само като чудо, като изключение, дори в новото си християнско облекло светът да остава все същият самодоволен идол, изискващ служение към себе си, дори монашеството често да се отвръща с погнуса от света в един духовен индивидуализъм – въпреки всичко вътрешната мяра на християнското действие в историята е намерена и точно тя в Константиновия период позволява да се видят не само грехове и падения, но и отделни примери на лична святост, действителното начало на християнския свят – мястото, където извечната борба между доброто и злото получава накрая целия свой смисъл.

********************

Към края на столетието вече може да бъде направена някаква равносметка. С възцаряването на имп. Теодосий Велики (379–395) завършва първият цикъл от развитието на новите църковно-държавни отношения. Едиктът от 380 г. обявява християнството за задължителна вяра и окончателно го провъзгласява за държавна религия [9]. Свободата, дадена с Медиоланския едикт, свършва, но ние знаем, че тя е била обречена от самото начало. Самата природа на античната държава изключва подобна свобода, тъй като основната черта на теократичното самосъзнание не само не е била унищожена, а дори напротив – била е засилена от обръщането на св. Константин. Фактически преследването на езичеството започва още при него. То се засилва при неговите синове. През 341 г. със закон е забранено безумието на жертвоприношенията, през 353 г. са осъдени всички форми на култове към идолите и са закрити езическите храмове. Вярно е, че на практика тези закони почти не се прилагат и езичеството продължава да бъде достатъчна сила, което обяснява и опита за неговото възраждане при Юлиан Отстъпник. Културата, училището и науката още дълго ще останат монопол на езичниците. И все пак обръщането на императора обрича езичеството на изчезване, а с все по-голямото приближаване на императора към Църквата този процес се ускорява все повече и повече. И тук трябва открито да признаем, че борбата на държавата с езичеството, а оттам и нарушаването на самия принцип на търпимостта, са резултат от настояването на Църквата. Забравил думите на Тертулиан, насочени към гонителите на Църквата, че и общото право, и естественият закон изискват всеки да се покланя на онзи бог, в когото вярва, и че не подобава на една религия да насилва друга [10], християнският писател Фирмикус Матернус в своето съчинение За грешките на езическите религии, което пише до синовете на св. Константин [11], сам призовава към насилие против езичниците. Той подтиква императорите да „помогнат” на езичниците в тяхното нещастие и смята, че за тях е по-добре да бъдат „спасени” въпреки тяхната воля, отколкото да погинат. И съзнанието на християните, в което някога е пламтял евангелският идеал на религиозната свобода, за дълго време ще бъде заслепено от видението на тази християнска теокрация, която води към Христа вече не само по благодат, но и по закон. Ще мине много време, преди да бъде осъзнат езическият характер на тази теокрация. От времето на Теодосий І Велики Църквата повече няма да бъде съюз само на повярвали, но и на такива, които са били задължени да вярват. Държавната санкция дава на Църквата небивала сила и действително й помага да приведе мнозина към вярата и към новия живот. В крайна сметка обаче точно тя довежда до разпада и разложението на християнския свят, на което сме свидетели и днес, до въставането против Църквата на самия свят.

С Втория вселенски събор в Константинопол през 381 г. завършва началната глава от великите богословски спорове. Никейското православие тържествува. Но самият събор по своя дух вече е далеч от онези победно-радостни настроения, с които се събират епископите в Никея. Налага се да бъдат излекувани раните от дългогодишните разделения, при което се разкрива цялата тежест на арианския спор. С неизбежните в такива случаи жертви и много компромиси са разрешени редица лични въпроси. Неопитният и наивен във висшата църковна „политика” св. Григорий Богослов, който по това време е константинополски епископ (379–381) и твърдо е отстоявал Никейската вяра в подвластната на арианите столица, се оказва излишен, напуска събора и до края на живота си запазва горчивината от своето отстраняване. Постепенно и не без труд Църквата се преустройва за своето ново официално съществуване. Не на всички обаче достигат мъдрост, търпение и отстъпчивост. Зад догматическото единство започва да се чувства и ревността на древните катедри на Антиохия и Александрия спрямо все повече засилващото се значение на Константинополската църква. Отдалеч, от това издигане на втория Рим се чувства обезпокоена и катедрата на ап. Петър. Пролетта на православния византинизъм свършва. Започва нов, зноен и тягостен дълъг път.

Пред него се разкрива свят, който постепенно възприема християнството, но все още остава твърде близо до езичеството, който е дълбоко отровен от греха и незнанието, но не приема съвсем насериозно и самото християнство. Хората се тълпят в храмовете, но зад техните стени живеят във все същата разпуснатост на нравите, в ненавист и несправедливост. Златоустият говори за всичко; във всичко той внася огъня на Христовото учение с присъщото за него неумолимо разграничаване на добро и зло. Той обаче не само говори, а и сам дава пример – със силата на християнското милосърдие строи домове и приюти за бедни, изобличава богатите, нахвърля се против разкоша. Социалният му патос произтича непосредствено от г. Златоустият е въздигнат на Константинополската архиерейска катедра – пастирско служение, на което той се отдава с много жар и ревност и в което на първо място стои неговата проповед. В центъра на вниманието му е християнският живот на неговото паство В края на тази глава трябва да бъде споменато още едно име – това на св. Йоан Златоуст. В неговия живот и творчество най-добре може да бъде почувствана действителната обстановка на църковния живот през тези десетилетия, както и да се оцени цялата дълбочина и всички трудности на започналия процес. Свещеник от Антиохия, прославен със своя проповеднически дар, през 398 Евангелието. Цялото зло за него произтича от тези хладни слова – мое, твое… Всички хора са равни, всички имат едни и същи нужди и еднакви права. За св. Йоан Златоуст християнството е призвано да обнови всичко – било то семейството, обществото или разбирането за религията – и на това обновление той ще отдаде целия си живот. Той не се бои да изобличава разпуснатостта на нравите дори в самия дворец и това ще постави началото на кръстния му път. Осъден от лъжебратя и заточен по заповед на императора, той умира по пътя за заточението си. Струва ни се обаче, че нито един от своите светци Византия не е обгръщала с такава любов, почит и вярност, както него. И наистина св. Йоан Златоуст ще остане завинаги нейна съвест, а гласът му няма да замлъкне никога. Достатъчно е само да изброим достигналите до нас ръкописни преписи на негови съчинения, за да се убедим в това.

Златоустият живее във време далеч преди появата на съвременните идеи за социална справедливост и политическо равенство, преди схващането на помощта за бедните като дълг на цялото общество. Всичко това ще дойде много по-късно. Завещаният от св. Йоан идеал за милосърдие, жалост и братство обаче няма да отслабне никога в желязното византийско общество. Нима не е удивителна тази почти забравена почит към бедността като образ на Самия Христос – дълбинният източник на всяко социално вдъхновение?

Със св. Йоан Златоуст се поставя финалният акорд на четвъртото столетие, а неговата мъченическа смърт вече ни води към следващата страница от историята на Православието.

Бележки

1. Житието на преп. Антоний на български (със съкращения) виж в: Антоний Велики. Любовта прогонва страха. Живот, писма, поучения. С., 2004, с. 9–48. Текстът е препечатан от сп. Духовна култура, бр. 1–2, 1941. (Бел. прев.)
2. Любовта прогонва страха…, с. 23. (Бел. прев.)
3. Монашеският устав на преп. Пахомий Велики, заедно с уставите на св. Василий Велики, св. Йоан Касиан Римлянин и св. Бенедикт Нурсийски, виж в: Древни монашески устави, съст. св. Теофан Затворник. С., 2002. (Бел. прев.)
4. Виж: „Vita Pauli” – PL, 23, 17–28. Превод на руски: Иероним. Жизнь Павла пустынника – в: ТКДА, 1870, № 1, с. 1–13 = Библиотека творении святых отцов и учителей Церкви западных, т. VІ. Киев, 1880. (Бел. прев.)
5. Виж: „Historia Lausaica” – PG, 34, 995–1278. Превод на български от Левкийски еп. Партений: Лавсаик или животопис на св. отци от преподобний Паладия, еп. Еленополски. С., 1940. (Бел. прев.)
6. Виж: „Historia religiosa” – PG, 82, 1283–1496. Превод на руски: Бл. Феодорит Кирский. История боголюбцев. М., 1996. (Бел. прев.)
7. Любовта прогонва страха…, с. 13. (Бел. прев.)
8. Под преподобен (гр. ὅσιος, лат. sanctus) Църквата разбира светец, осъществил подвига си чрез монашеско подвижничество. Почитането на преподобните като отделен лик светци започва веднага след края на гоненията и съвпада по време с началните етапи от историята на монашеството. Сборници с жития на преподобни, както и със записани техни изказвания по различни духовни въпроси, са известните патерици. В богослужението преподобните се споменават на проскомидията отделно, като за тях се изважда шестата частица от просфората. (Бел. прев.)
9. Известният като Солунски едикт на св. Теодосий І Велики е издаден на 27 февруари 380 г. Тук е важно да се подчертае, че този едикт провъзгласява не просто християнството за господстваща вяра, а християнството в неговата Никейска вероизповед, т.е. господстваща става християнската вяра в нейната формулировка от отците на Първия вселенски събор в Никея през 325 г. (Бел. ред.)
10. Тертулиан. Апология на християнството, ХХІV, 6: „Внимавайте да не се сведе до обвинение в безбожие и отнемането на свободата в избора на религия, и забраната на избора на бог, при което ми се забранява да почитам когото искам и ми се налага да почитам когото не искам. Никой, дори и обикновеният човек, не иска да бъде почитан насила” – в: Средновековни философи. Антология. С., 1994, с. 48. (Бел. прев.)
11. Julius Firmicus Maternus е ритор, християнски апологет, философ и известен римски астролог от ІV век, живял и работил по времето на св. Константин Велики и неговите синове. Съчинението De erroribus profanarum religionum е адресирано към императорите Константин ІІ и Констант. (Бел. ред.)

 

Превод: Борис Маринов

Из книгата на протопр. Александър Шмеман “Историческият път на Православието”, ИК “Омофор” 2009

*********************************

• Отците пустинници – първите радикални християни

Капитанът и аз седяхме в малката гемия и си разказвахме истории. Той говореше за едно рибарско корабче, подобно на нашето, което една нощ потънало недалеч от пристанището. Екипажът се състоял само от трима души. Било много студено. Двама от екипажа с всички сили заплували в леденостудената вода към светлините на града, към цивилизацията. Те плували яростно, за да спасят живота си. Никога не достигнали до брега.

Третият рибар направил нещо неразумно и отчаяно. Той забелязал самотна светлинка в мрака на откритото море. Обърнал гръб на далечния бряг, заплувал към нея и скоро стигнал до една шамандура. Някак си се задържал на нея до сутринта, а на разсъмване го забелязали от един минаващ кораб. Взели го на борда. Бил спасен.

Мъдростта на безумните

Така започваме разказа си за отците-пустинници. Тези тихи отшелници от четвърти век били първите по рода си. Духовни поклонници, те поставили основите на монашество, продължило векове.

Отчаяни безумци? Без съмнение, светът би ги описал точно така. В числото им влизали мистиците като Арсений, доброволен затворник, който не позволявал да го посещават, нито дори да поглеждат лицето му. Иоан Джуджето, който искал да стане ангел. Пелагия, блудницата – толкова красива, че завъртяла главата на един епископ… за да се върне по-късно и да го моли да получи от него светото Кръщение. А после да избере суровата пустиня.

Томас Мъртън (да, тези отци са бисери, които принадлежат както на Изтока, така и на Запада) ни помага да разберем нещичко от уникалността на тези поклонници и мъдростта, скрита зад привидното им безумство. В предговора към книгата си “Мъдростта на пустинята” той пише: “Те гледали на обществото като на потъващ кораб, от който всеки човек трябва да се спасява. Това били хора, които вярвали, че да се оставиш на течението, пасивно приемайки принципите и ценностите на обществото, е чисто и просто катастрофа”.

Ново мъченичество

Защо стигали до такива крайности? Защо се подлагали на такова яростно самоотречение и духовна суровост?

Преследванията били вече история. Император Константин приел вярата и обявил християнството за държавна религия. Хенри Новен така определя мотива им: “Щом светът вече не бил враг на християнина, то християнинът трябвало да стане враг на света” (Пролог, “Пътят на сърцето”).

Отците-пустинници търсели нова форма на мъченичество в избрания от тях самите начин на живот. Навярно именно лекотата на “средностатистическия” християнски живот ги е провокирала. Те предпочели суровата самота, студените нощи и празния стомах, за да търсят познание за собствените си грехове и да преследват усърдно спасението си.

Дори само онова, което можем да научим от тях за поста, прави изучаването на тези духовни учители полезно и достойно занимание. Те използвали многобройни практични оръжия, за да усмиряват страстите си. Единствената им цел била да познаят Бога, доколкото Той може да бъде познат. Макар че се оттегляли от обществото, те не били бунтари. Епископите им знаели за техните подвизи. Що се отнася до богословието и учението на Църквата, те предпочитали да се придържат към простите и изпитани правила. И понеже духовният път е най-важното за човека, те избягвали сложните идеи и философиите от вида “колко ангела се събират на върха на една игла?”, защото ги водели в опасни територии.

Броят на тези първопроходци също не бил голям. Поне докато едно житие от Атанасий за живота на приятеля му Антоний не “подпалило римския свят със страст по монашеството” (Мъртън).

Съвременни предразсъдъци

За мнозина аскезата представлява в най-добрия случай непонятна странност от далечното ни християнско минало. Присъствието на отците-пустинници, също като това на някой леко смахнат вуйчо, се отбелязва мимоходом, но не се окуражава.

Единственият монах, който ме беше впечатлил като момче, възпитано в протестантизма, беше Фрайър Тък, приятелят на Робин Худ. Доста непълна представа, нали? По-късно прочетох за Мартин Лутер и за перипетиите около неговото монашество. Отношението ми към монасите съвсем се обърка, когато разбирането ми за духовността на вътрешния живот се сблъска с идеите на Реформацията. По онова време за мен “монашество” и “мъртви дела” са синоними. Едва когато се върнах към корените на монашеството, към пустинята, бях в състояние да различа неговата чиста и несложна прозрачност от сложните западни богословски системи, така яростно защитавани по времето на Лутер. Едва тогава в моя път към Православието, дилемата “благодат-дела” започна да се прояснява и се научих да уважавам и високо да ценя ролята, която монашеството има и винаги трябва да има в живота на Църквата.

В онези древни времена Христовата Невеста била една. Нямало католици, православни и протестанти. Единен апостолски ствол с корени в Светата Троица – това била Църквата. Една вяра. И нейните герои от този период могат и трябва да бъдат на почит у всички, които проследяват вярата си до онази, древната вяра, вярата на апостолите, Иисусовите ученици. И така, вярата на тези първи монаси е наследство на всички християни.

Безмълвните воини

Авва Макарий често казвал на братята в скита: “Щом свърши литургията в църквата, бягайте, братя мои!” Един от братята го попитал: “Отче, къде по-нататък да бягаме в тази пустош?”, а той слагал пръст на устните си и казвал: “Ето къде”. После отивал в килията си, запирал вратата и се усамотявал.

Именно начина на живот и пълната преданост на тези отци ги прави толкова привлекателни. Тяхната мъдрост и простота могат да ни помогнат да разберем собствената си пустиня. А кой няма такава?

Тези мъже и жени изпълнили уникалното си призвание и завършили достойно “маратона” на вярата. Това надбягване със себе си не изисквало изключителни способности, физическа сила или особен талант. То изисквало огромна духовна дисциплина и всеобемащо желание. Те наистина са герои, атлети в едно олимпийско съревнование за истинска духовност, приятно Богу. Ако някой някога изобщо се е научил да върви с Христа, това са били те. За тях дисциплинираната вяра била съюзник, а не враг.

Мъдростта на пустинята

Многобройните събрани съчинения, преводи и издания на отците-пустинници и техните поучения могат да служат като богато духовно четиво. Те дават практична духовна храна на светския ни век. Четени по време на семейната вечеря или преди сън, те дават път за постигане на цялостен живот.

Това е любимото ми поучение: “За авва Агато казвали, че три години носил камък в устата си, докато се научи да мълчи”.

И още – думите на авва Макарий: “Ако желаейки да поправиш някого, се разгневиш, само угаждаш на страстите си. Не погубвай себе си, за да спасиш друг”.

Пред един монах се появил демон и заявил: “Аз съм ангелът Гавриил”, на което монахът отговорил: “Я пак си помисли. Сигурно си изпратен при друг. Нищо не съм направил, та да заслужа да видя ангел”.

Иоан Мосх, монах от манастира на Теодосий, разказва известната история от пустинята за състрадателния Александър, чийто слуга му откраднал златото и избягал в Египет. Крадецът обаче се загубил и бил пленен от други крадци, по-лоши и от него. Скоро след това попаднал в затвора. Александър научил за окаяното му положение и го откупил срещу осемдесет и пет сребърника. Когато слугата се прибрал в дома му, той се отнесъл толкова благо към него, че един от съгражданите му казал: “Няма по-голяма печалба от това, да грешиш срещу Александър”.

Според друга история един ученик бил наставен от духовния си учител да плаща на хората, за да го обиждат и да прави така в продължение на три години. Какво било удивлението на ученика, когато разбрал, че е можел да отиде на пазара и да получи всички обиди безплатно!

Надбягването.

Постепенно се научих да обичам тези мълчаливци. Техните думи, техният живот ни предпазват от вредата и суетата на собствените ни мъртви дела; от трескавото преследване на признание, материално удобство и приятни моменти, които така бързо преминават. От тях можем да научим дълбините на тишината, усамотението и молитвата. В тяхната нищета има богатство и в тяхната оскъдица – изобилие. И всичко това те могат да споделят с нас и днес.

Кой не би мечтал един ден да се удостои да се причисли сред тях? Хора, които успешно са завършили начинанието си. Отците биха се съгласили, че славното начало на нашия път е Кръщението. Но, както отлично ни показват тези тайноведци, в пътя към спасението има една не по-маловажна отсечка на дисциплина и упорство много преди финала.

Тези, за които отците-пустинници са пример за подражание, ще намерят помощ в задълбочаването на опита си от Бога. Между тръпката на старта и славата на финала има много самотни километри. Но на финала ни чакат ангелите, за да се възрадват с нас. Там са и отците-пустинници. В техните писания ще намерим мъдрост, която да ни помогне сега, докато сме още на път. Тази мъдрост е оцеляла през вековете и чака като оазис в пустинята, за да даде сили на онези, които търсят духовност, добиваща се с усилие на волята.

******************************

• Слово за монашеството

АРХИМ. СОФРОНИЙ (САХАРОВ) · 28/06/2010

Има различни видове монашески живот. Така например на Атон в днешно време могат да се срещнат седем вида, започвайки с най-популярния и естествен начин – общежитийния, до най-трудния за възприемане – пустинножителството в уединение.

Този последният вид или форма на аскетичен живот винаги е предизвиквал и, страхувам се, няма да престане да предизвиква най-голяма съпротива. Неговата същност е в това, че монахът, търсейки възможност да се моли според заповедта на Господа „тайно”, „в скришната си стая” (Мат. 6:6), така че никой да не го вижда и душата му да бъде свободна от властта на другите, за да се съсредоточи възможно най-дълбоко във вътрешния човек, се отдалечава от външната действителност. Ето този момент – отдалечаването от външната действителност – дава на мнозина повод да обвинят монаха в „духовен егоизъм”, разбиран като търсене на спасение за „собствената си душа”. Някои, по-груби хора, обвиняват монаха в тунеядство; други, подтиквани от вътрешно чувство на завист, под влиянието на демоните правят всичко възможно, за да пречат на монаха да се моли. И много други подобни неща.

В хода на историята подвижниците на този вид монашество винаги са били принуждавани да се крият в гората, в пустинята – в места неудобни за живеене за хората, там, където обикновено никой не се стреми; те се „скитат по пустини и планини, по пещери и земни пропасти” (вж. Евр. 11:38). Външно погледнато, от този елемент няма полза за Църквата. Тази форма на монашество е имала покровителството на йерархията, само когато самите йерарси са съзнавали, че от неговите редове може да се очаква по-задълбочено познание в областта на духа, че от средите на пустинниците и отшелниците излизат хора, способни да служат на света (в най-висшия смисъл на думата служение). Във всички други случаи Църквата в своите исторически действия почти винаги е била склонна да защити и покровителства общежитийното, организирано и деятелно монашество. Един от най-известните и показателни случаи в това отношение е спорът между преп. Йосиф Волоколамски и преп. Нил Сорски. Не бива да се отрича голямата доза на историческа справедливост в една такава нагласа на църковната йерархия. В това може да се види и действие на Божия Промисъл. Изпитанията, на които са подложени този тип монаси, са необходимо условие за вътрешния им опит, за познаването на пътищата на Христос в света. Но външно това изглежда като някакъв „конфликт” между отшелничеството и света на църковната йерархия. Този род подвижници обикновено са били принуждавани да се крият, колкото се може по-далеч от очите на хората; те са се криели в „миши дупки”; трябвало е да мълчат, да се покланят до земята на всеки човек, да „умират” за света. Те нямат друг начин за самозащита, за да запазят някаква свобода, абсолютно необходима им за молитвата. Изминалите векове, както и всекидневният ни опит, неизменно показват, че всеки човек, колкото и невеж да е той в духовния живот, смята себе си за компетентен да съди и осъжда такива монаси.

Апостол Павел казва: „Душевният човек не възприема онова, що е от Божия Дух: за него това е безумство; и не може да го разбере, защото то се изследва духовно. Духовният пък изследва всичко, а него никой не изследва” (1 Кор. 2:14–15).

Във видимия, историческия план обаче става тъкмо обратното: бездуховните хора с цялата си дързост съдят духовните, а онези, които, макар и малко, са се докоснали до духовния подвиг, не дръзват да отворят уста пред бездуховните. Защо става така? Защото всеки път, когато се изрича някакво слово за истинския духовен живот, то предизвиква протест в душите на хората, които са се отвърнали от него; по този начин се поражда съвсем неудържима неприязън, която намира израз в една или друга форма на гонение. Единственият начин за защита от тези гонения за подвижника е мълчанието и скриването от очите на хората.

Снижавайки се до краен предел, криейки се в яма или дупка, избягвайки да показва наяве, живеейки в бедност и лишения, подвижникът „отваря място за гнева”, създава около себе си някаква „празнота”, по която гонителите му удрят, но не могат да го достигнат. Може да използваме и друг образ. Чрез нестежателството и презирането на човешката слава и власт подвижникът става „тънък” като лист злато, който иконописците използват за нимбовете (нужни са двадесет хиляди такива листи, за да се получи дебелината на една монета). При това положение всякакъв „натиск”, колкото и силен да е той, не достига подвижника; така, за да избегне гоненията, подвижникът трябва да стане гонител на самия себе си в по-голяма степен, отколкото биха могли да го гонят враговете му. Само тогава той ще намери покой.

На човека, който се държи по този начин, е почти невъзможно да се причини зло. Но ако само произнесе и дума, за да служи на другите, незабавно започват преследванията. Целта на гоненията е да се пресече ползата, принасяна на хората. Но това се прикрива под противоположните намерения. Затова всяка дума, колкото и блага и истинна да е тя, щом е произнесена от пророците, апостолите или изобщо от служителите на Словото, се тълкува най-вече против тях самите и става повод за гонения.

Оттук произтича и „духовният закон”: или да се уподобим на пророците и апостолите и когато проповядваме, да не се боим от неприязън, гонение и дори самата смърт, или да се уединим в бездействие и безмълвие в пустинята, за да се скрием от хората. Бездействието на аскета във външен план със сигурност ще бъде най-силното действие в невидимия план. Неговите резултати ще повлияят в бъдещите времена. В живота на монаха това бездействие се диктува от стремежа да не предизвиква в душите на хората болезнен протест, да не им нанася тежка рана, а така, пребивавайки почти само в молитва, все пак да служи на тяхното спасение, без да навреди и на самия себе си.

Този въпрос безспорно е сред най-дълбоките и трудно разбираемите. Съвременниците ни не понасят да слушат същите думи, които четат в Свещеното Писание, от живи хора, а ги считат за безумни или горди. Гонят ги с пълното съзнание за собствената си правота и дори искрено смятат, че „принасят служба на Бога”. И ако нямахме пред очите си опита на пророците, апостолите и отците на Църквата, неизбежно бихме се изгубили и отчаяли, защото това, с което се сблъскваме, сякаш е напълно противоположно на онова, към което се стремим. Стремим се към любовта, а срещаме омразата. Стремим се към единство, а в отговор получаваме отблъскване и разрив. И пределът на всичко това са събитията на Велики Петък. Този предел никой от хората не е достигнал и няма да достигне. Бог, Самата Любов, се е явил на света поради безмерната Си любов към света, а светът Го е отхвърлил и разпънал. На този ден, наистина необичаен и страшен, Христос е стоял сам пред съда на богоучредената старозаветна Църква, бил е съден по закона, даден от Самия Него; бил е изправен пред съда и на римската държава, най-правовата по онова време; и, накрая, застанал пред съда и на обикновения народ, събрал се на огромни тълпи в Йерусалим за празника Пасха. Навсякъде Той е бил осъден на смърт. А представителят на старозаветната Църква Го осъдил най-много и повече от всички. Тяхната омраза не била утолена дори от смъртта. И след смъртта Му, когато държавата се умиротворила, когато народът в житейската си суета вече забравил за Него, те все още Го преследвали.

Говоря за всичко това като за духовен закон, по силата на който, според думите на апостол Павел, „всички, които искат да живеят благочестиво в Христа, ще бъдат гонени” (2 Тим. 3:12). И това е неизбежно. Но сега бих искал да обърна внимание на този закон преди всичко заради следното: всеки, който стъпва на този духовен път, трябва да помни не само неговия отрицателен аспект – гоненията, а и положителния, т. е. че те са проява на особената Божия правда, на грижовния Промисъл на Бога за Неговите раби и служители; това е нещо абсолютно необходимо за самите хора, които са гонени. Св. Исаак Сириец казва, че ако на Павел било нужно „жило в плътта да го бие по лицето”, то „да се затулят всички уста” (вж. 2 Кор. 12:7; Рим. 3:19) – т. е. на всички нас са ни нужни гонения като условие за възхождане в познаването на Бога и Неговата любов; като условие, необходимо ни, за да опазим получената свише благодат.

Отшелническото монашество е най-малко разбираемо за света, дори и за хората в Църквата; но тъкмо поради своята изключителност спрямо равнището на духовните познания в света в съответния исторически момент, то по никакъв начин не би могло да бъде организирано отвън. Еп. Игнатий Брянчанинов, без съмнение, имайки предвид именно това истинско духовно монашество, казва в съчиненията си, че само повърхностните хора могат да мислят, че монашеството би могло някак външно, чрез административно вмешателство, да бъде издигнато в духовен план. „Монашеството – казва той, – е дар на Светия Дух.” На друго място, в едно от писмата си, той казва, че монашеството като „най-съвършен начин на живот в Бога” е необходимо на Църквата и без това „съвършенство” в Църквата би се изгубило не само спасението, но и самата вяра.

– Словото за монашеството е изключително трудно, особено ако за него говори монах. Да кажеш, че монашеството е „солта на света”, оправдание на самото съществуване на този свят, защото преди всичко чрез монашеството се постига поставената пред човека цел обожението, осъществява се призванието, вложено в човека чрез божественото дихание, – всичко това би означавало да предизвикаш бурни негодувания срещу себе си. Когато виждаме такова съзнание у апостол Павел, то не предизвиква протест, но когато жив човек говори за това – той неизбежно бива „изгонен навън”. Примери за това откриваме в житията на такива светии като преп. Симеон Нови Богослов и преп. Серафим Саровски. Прочетете внимателно житието на св. Серафим и ще видите какви гонения е преживял от епископите, от игумените, дори от братята на манастира. Ако той години наред се е криел в гората, хранейки се с диви плодове, не е ли ясно от това, че манастирът не му е давал дори храна? Той можел да защитава безмълвието си, свободата си само чрез бягство и крайно въздържание. Много години той мълчал и юродствал. При среща с другите св. Серафим падал по очи на земята и оставал така, докато хората, монасите не отминавали, за да не каже нито дума, тъй като всяка дума би предизвикала изостряне на неприязънта. Като юродив, като човек, който не натоварвал манастира с нищо в материален план, той бил все още поносим. И така изминали десетки години, преди да започне по явна повеля свише служение на хората, но дори и след това той не престанал да бъде подозрителен в очите на духовните власти. Сред братята в манастира също не се ползвал с авторитет. Само народът го обичал и ходел при него. Ако разгледаме внимателно житията на светите подвижници и ги четем както трябва, ще открием този духовен закон в почти всички случаи. Изключенията са много редки. Това ставало най-вече тогава, когато висшите църковни или държавни власти защитавали и покровителствали подвижниците така, както трябва.

Като казвам „покровителствали подвижниците така, както трябва”, искам да отбележа, че сред вярващите или йерарсите нерядко може да се види готовност да помогнат, но почти винаги при такава „готовност да помагат” те поставят на подвижниците някакви условия. С други думи, те по един или друг начин се опитват да се намесват в живота им; а когато указанията не се изпълняват, защото не съответстват на търсенията на монасите, помощта се отнема. Това може да се види в опита на цялото монашество. Именно такъв род вмешателство при оказване на помощ довежда до това Света гора да бъде иззета от управлението на властите. По-късно независимостта на монасите бива отчасти ограничена, но и до ден днешен манастирите на Атон остават „ставропигиални”. При това дори в наше време те се ползват с много широки права на самоуправление, като надзорът или началството на Константинополския патриарх има характера на покровителство, а не на вмешателство.

Едно сравнение между брака и монашеството

Когато реших да приема монашество, не мога да кажа, че ми се наложи да премина през някакъв опит на „отричане”. Оставяйки „света”, не почувствах никаква вътрешна борба със себе си, т. е. трудност да се откажа от нещо, което ме привличаше в светския живот. Нищо не съм отхвърлял или унищожавал. Отидох в манастир, защото ми беше духовно необходимо да намеря такава форма на живот, при която да мога да се отдам изцяло на Бога – с всичките си мисли, с цялото си сърце, с цялата физическа и психическа сила на моето същество. Това обаче не изключи преживяването на дълъг период на болезнена борба между молитвата и страстната любов към живописта. Изкуството беше за мен път към познание на битието. Така го възприемах, така живеех в него. То изискваше да му се отдавам изцяло; дори повече от „изцяло”. Без пълно себеотдаване, изкуството никога не може да бъде истинско, т. е. изкуство, което извежда своя слуга извън границите на времето и пространството. Истинско художествено произведение е само онова, което съдържа елементи на вечното; в противен случай то остава просто „декоративна” украса на домовете ни. Мисълта за вечното ме съпътстваше от детските ми години. Молитвата проникваше все по-дълбоко в мен и с нарастваща сила ме въвеждаше в усещането на вечността. И тя победи.

Освен това монашеството поставяше проблема за личността. От световната литература знаем, че съединяването на две личности в брака, когато той в една или друга степен отразява съвършенството на персоналната любов, е давало на хората опита за някаква „вечност”, т. е. за извънвремевост, за излизане извън тесните граници на индивидуалното съществуване. Хората, преживели този опит, са изпитвали възторг, възхищение. Оттук се прави изводът, че бракът е „тайнство” само по себе си: преодоляване на егоизма, сливане на двама души в „единство”. Така един богослов в Париж стига дори дотам да твърди, че извън този опит не е възможно да се проумее догматът за Троичното единство.

Аз ни най-малко не претендирам, че знам всичко. Поради условията на земното ни съществуване никой не може да премине през „всичко” в личния си опит. Ние се изправяме пред необходимостта от избор, от решение, непременно категорично. На помощ ни идва не само наблюдението на живота на хората наоколо, който в повечето случаи носи печата на провала, на разочарованието, но също и прозрението във фактите на битието чрез молитвата. Невъзможно е да се изтръгне от душата надеждата за нещо по-добро именно за нея самата. Въображението рисува прекрасната картина на хармоничен брак. В моя случай обаче победи молитвата. В нея личността се разкрива несравнимо по-дълбоко, отколкото в съединяването на двама души, които се обичат. Молитвата лице в Лице с Бога въвежда човешкия дух в областта на нетварната Светлина, изпълнена с особена любов и чуден мир. Също така и молитвата за целия свят, за цялото човечество, ни разкрива нови сфери на битието, за които в брака не ни се дава опит.

Всяка истинска човешка среща отразява красотата на космическия живот. Всеки човек очаква от нас пълно внимание към себе си. Но въпреки завладяващата радост от срещата с живата личност, в молитвата за целия свят душата съзира величието на всеобщата реалност и вече не може да се откъсне от разкрилите й се хоризонти. Прекрасно е да обичаш скъп човек, но да се молиш е нещо по-голямо.

– на жена и пр. – дава на монаха свободата да изложи на риск целия си живот в подвига на поста, бдението, забравянето на физическите нужди: храната, дрехите, удобствата. Умът на монаха е свободен непрекъснато да пребивава в помнене на Бога; той естествено се движи в сферите на чистата молитва; усеща докосване на живата вечност; съзерцава нетварната Светлина, която се излива от Божието Лице, диша благоуханието на Любовта, която слиза За да постигнем заповяданата ни непрестанна молитва (Еф. 6:18; 1 Сол. 5:17), е необходимо да преустроим живота си така, че той целият да се превърне в един непрекъснат акт на предстоене пред Великия Бог чрез извършването на Божествената литургия. Историческият опит показва, че най-добрият начин за постигането на тази свята цел е монашеството. Липсата на дълг да защитава съществуването на когото и да било свише.

Когато след истински благословен брак – не кратък, не просто плътски, а преминал в дълбока личностна любов – единият от съпрузите умре и остави другия сам, тогава живият усеща себе си изгубен, разкъсан, като „половин човек”. Светът за него опустява. И само малцина чрез гореща молитва преодоляват самотата и излизат на свобода за още по-голямо възхождане на небето. Затова бракът дори в своята най-добра форма съдържа опасността от стесняване на човешката личност. Монашеството спасява от такова умаляване. Постоянното молитвено обръщане към Небесния Отец, заедно с отсъствието на общуване на низшите равнища на нашето същество, разширява сърцето на монаха, за да приеме всемирния живот, който не се отнема с физическата смърт. Неговата личност се развива до степен, при която получава характера на христоподобна всемирност. На монаха се дава свише да почувства в думите на Господа отражение на безначалното Битие. Сам Отец е дал тези слова на Своя Син, а Синът ги е съобщил на хората.

Превод: Мила Игнатова

Из книгата “Раждането за непоклатимото Царство”

*********************************