Christian Kresall

Монашката духовност. Во секој аскетизам секогаш има одреден прикриен мистицизам. Треба да се забележи дека песимизмот, кој произлегува од претставата за материјата како нечисто нешто, има извор во неоплатонизмот.

За животот на мистиците имаме 2 бесценети извора; тоа се: “Животот на Лавсиак” од Паладиј (V век) и “Духовна ливада” од Јован Евкарт на прекар Мосхо (VI – VII век).Во делото на Диадох Фотички од V век “Сто глави за совршенството”, наоѓаме еден бисер за духовноста во кое писателот се труди да го претстави најдобриот начин како да се постигне монашкото совршенство.

Во сличен дух св. Доротеј од VI век, ги сочинил своите 24 духовни предавања кои имаат големо значење за монашкиот живот. Друг аскетски писател е Јован Карпатски од VII век.

Со св. Јован Лествичник (игумен Синајски) – 525/605 г.; доаѓаме до зенитот на овој практичен аскетизам, во времето кога бил најплоден. Тој ја сочинил Духовната скала, каде што силно влијаеле на него Григориј Назиански и Псевдо Дионисиј. Списот се состои од два дела, првите 23 е посветен на борбата против пороците, а останатите на прашањето како човек да стане доблестен.

Да се повлечеш, значи да се разделиш од се; а човек се разделува од се затоа што неразделно со врзува за Бога, размислувајќи побожно и молејќи се. Со повлекувањ-ето ги избегнуваме вообразбата на суштеството, горделивоста, непостоењето и добиваме суштество кое е вистинско. Токму со ваквото условување се постигнува рамнодушноста одредена како “умирање на душата и умирање на умот, пред смртта на телото”. Така, мртов за светот, тој ќе воскресне за мисловниот живот.

Историчарот Прокопиј го нарекол монашкиот живот, совршено длабоко размислув-ање за смртта. Вистинскиот подвижник треба да го смета секој ден за изгубен ако му поминал без тага.

Основата на Скала на Лествичник е темата на Фајдон на Платон, имено, боготворе-њето на душата, која по исчистувањето на страстите се соединува со мисловното набљудување со Бога.

Илија Екдикос, се јавува како мост што ја поврзува духовноста на VII век со духовноста на последните византиски векови. Тој оставил списи кои содржат изреки, извонредно збиени замисли за духовниот живот. Предмет, заеднички за целата византиска духовност е враќањето во исконска состојба преку трудољубив и мисловен живот.

Завојувањето на онаа ветена земја може да се постигне само под еден услов нашето безразумно “јас” да го вратиме во духовната чистота, да поминеме од исчистување на телото на исчистување на душата. Според Илија, телото не може да биде исчистено без постот и без бдеењето, ниту душата, без милосрдието и вистината; ниту разумот без созерцанието и без разговорот со Бога.

Човек со практичен живот може да напредува само до одреден миг при возвишув-ањето; ќе запре некаде пред да го досегне совршенството. Ова совршенство му е дадено само на мислителот. Кога разумот ќе се сврти кон самиот себе, кога повторно ќе проникне во себе, тогаш не ги посматра предметите; ги согледува единствено искрените души, божествените красоти од кои бликаат едновремено спокојство и милоста.

Леонтиј Византиски (о.475 – 542/43) Роден во Константинопол, во младоста бил поносен од несторијанската ерес, а неговиот живот и неговото дело покажуваат одмерен човек кој знаел да се варди од крајности.

Стожерот на целата мисла на Леонтиј е христолошкото отворено прашање, докажувајќи дека сите ереси што се однесуваат на ликот на Исус Христос се само глупави и богохулни заблуди.

Светлината Божја просветлувајќи не без зборови и говор, не оспособува да ги поимаме вистините, кои нашиот ум не може самиот да ги досегне. Така со помошта на Бога, човекот се надвишува себеси и е повикан кон широките хоризонти на созерцанието.

Максим Исповедник (580 – 662). Расположението на Л. Византиски за време на првата схизма покажува дека тој е борец за независноста на црквата во однос на државата. Оваа црта е уште поречовита кај Максим Исповедник.

Потомок на моќно семејство кој откако бил на висока функција се повлекува во Хрисополскиот манастир преку Босфор. За време на оваа самотност исполнета со молитви и учење, тој ги создава своите најдобри дела.

Решително се спротивставува на предлогот на вселенскиот патријарх Сергеј за прифаќањето на двете природи на Христос, ама само една волја и дејност. Ваквото цврсто расположение ќе му го донесе името бранител на верата, ама и ќе повлече против него безмилосни прогони. Бил ѕверски осакатен и прогонет умирајќи како маченик на 13 август 662 година. Црквата го прогласува за светец.

Неговото творештво е зачудувачко, колку по разнообразноста на содржините толку и по големиот број на списите. Единствено неговата расправа за душата може да се смета како чисто филозофски спис. Останати списи: “Quaestiones ad Thalassium”, “Глави за љубовта” (ги има 400-тина), “Шест богословски глави”, “Мистологија”, спис за “Разновидните апории на светите Дионисиј и Григориј Ниски”, “Прашања и одговори”, “Книги до архиепископот Јован и до Марин”; и уште “Толкувањето на тешки фрагменти кај Псевдо Дионисиј и кај Григориј Ниски”.

Неговите претстави за душата се средишна точка на неговата мисла; природата што тој и ја доделува од една страна води кон одредена теорија на сознанието, кон непосредното согледување, кон возвишувањето на човекот до Бог и дури кон алег-ориски и мистички толкувања на вселената; а од друга страна и кон испосништво.

Душата може да се сознае само преку своите дела, не со сетилата, туку со разумот. Сомнежот во однос на нејзиното постоење нема никакви основи. Душата е сушност истозначна на самата себе, која може наизменично да ги прима спротивностите, без да ја изгуби самосвојноста. Понатаму, докажано е дека душата е бестелесна зошто нема обем, дека ја храни разумот и дека нејзините својства се сетилни

Впрочем, душата бидејќи се раздвижува самата себе, не може ни за миг да престане да постои, суштество раздвижувано од самото себе, што е друго ако не суштество кое вечно се движи? Друг доказ за бесмртноста на душата доаѓа оттаму што нејзините мани, на пример, омразата не ја уништуваат.

Што се однесува до спознанието на светот тој прифаќа дека сетилата не мамат. Осетот е неразумната страна што не обележува со сликата на животното. Осетот е само орган на душата чија ролја е да забележува се што однадвор остава впечаток врз сетилата. Умот е разумната страна на душата, додека духот е се уште суштина без облик, кој му претходи на секое постоење.

Љубовта, воздржаноста и молитвата без кои душата не може на совршен начин да влезе, во заедница со Бога. Првата доблест го ублажува срцето, втората ја свенува желбата, а пак молитвата ги трга сите мисли од умот и целосно соголен го претста-вува на Бога.

Умот треба да стане свесен дека постоењето е повисоко од сознанието. Само тогаш Умот може да се зближи со Оној што е причина за се.

Максим во човековиот ум  ги разликува мудроста, теоријата, спознанието како цел на сите овие својства, вистината; што се однесува пак до разумот, Максим ги разли-кува разумноста, чинот, доблеста, верата и нејзината цел, доброто. Значи целта на душата се вистината и доброто, односно самиот Бог.

Секој оној којшто знае да се постави на мудар и јасен начин, вистински, прави од својата душа црква Божја. Всушност, човекот е загадочна црква. Светото писмо го симболизира човекот; притоа, Стариот завет е телото, а Новиот завет душата, духот и умот.

Мистичкото богословие. Созерцанието е најбесценетиот производ на монашката духовност, сочинува живо предание и дава јасен белег за верската преданост на византиската душа во напорот да го спознае божественото во сета негова чистота, на умствен и духовен начин, преку согледувањето.

Монасите се повеќе ги поттикнува неодложната потреба да ја сетат и да ја видат надсетилната и натприродната стварност. На тој начин, платоновската контемпла-ција конечно се преобразува во лично мистичко искуство. Павле Латроски и Симе-он Студит, на прекар Евлавиј веќе ни зборуваат за претставата на несоздадената светлина.

Симеон Нов Богослов го води повеќе од сите други жедта да сети и да гледа, да стаса преку монашкото аскетство до мистичко искуство. Претходник на Кавасила и на Палама – следбениците на Варлаам, како Димитриј Кидон, гледаат во Симеон духовен водач на исихазмот.

Меѓу книгите што ќе имаат особено влијание врз него се смета книгата на аскетот св. Марко и книгата на св. Јован Лествичник. За Симеон особено била важна мислата на аскетот Марко: “Занимавај се со својата совест и прави се што ти вели таа”. Тој не ги познавал световните науки, книжевноста на светите отци ја познавал само воопштено; но затоа темелно го знаел Светото писмо и имал знаење што има извор во него.

Треба да се додаде дека неговиот најоригинален спис “Химните на божествената љубов” во најголем дел е напишан во стихови, а неговата мисла е тешка и сложена. Не станува збор за мислата, туку за животот, за расположението на душата.

Исчистувањето е сфатено на традиционален начин на византиската духовност како откажување од светот, умртвеност на сетилата, откажување од себеси, умртвеност на самиот ум.

Умртвувањето на телето и смртта на душата преку аскетството води кон вистинско раѓање на душата; на местото на душата на поединецот, сега ние ќе бидеме душа надарена со духовни сетила.

Најохрабрувачкиот знак за верникот во потрагата за духовното совршенство, тоа е дарбата за солзи. Солзи на радост или на покајание, за самиот себе или за другиот. Тие искрат од душата; тие се духовни солзи и откриваат длабока блискост на душата со Бога и со љубовта Негова.

Во присуство на оваа светлина, таванот на мојата ќелија и светот бегаат пред неа и останувам сам, за да се причестам со самата светлина. Според Симеон, човекот награден со гледањето на светлината го поминува својот век во постојана врска со Христос, дише преку Бога.

Ако успееме да го видиме Христос, нема да умреме; смртта ќе нема власт над нас. Христијани сме само во мерката колку учествуваме во животот и во светлината. Кога Христос ни се покажува, на свесен начин тогаш свесно ги гледаме тајните што се кријат во светите книги.

Симеон бил родоначалник на цела школа и меѓу другите негов ученик бил Никита Ститат. Негови списи: “Рајот духовен” и “За хиерархијата небеска и црковна”. Според него знаењето доаѓа единствено преку духот, а знаењето на науката е божемно знаење.

Според Никита, огнената добродетел не е ништо друго туку бестрасноста чии разни степени и стадиуми на патот кон целосно совршенство Никита систематски ги изложува во своите 3 центури. Стадиумите се следни: животот на исчистување, животот на просветлување и мистичкиот живот.

Според Никита, прво се започнува со аскетство, а потоа се преминува на согледув-ање. Тука постои одвојување на практиката и на теоријата. Не одат обете во чекор; теоријата доаѓа следејќи ја практиката.

Калист Катафигиотис, авторот на “92 глави за соединувањето во Божественото и за созерцателниот живот” се врзува за неоплатонизмот на Плотин. За неговиот живот не се располога со никакви хронолошки податоци. Според КК тишината што се бара е мир и врховна состојба на дејствителноста на умот.

Вознесувањето се одликува со следниве пет степени: умот започнува со сетилните нешта, потоа станува свесен дека тие се создадени суштества; потоа оттука преминува на несоздадените духовни суштества и на крајот да се извиши кон Едниот.

Кога умот го согледува Едниот, умот станува едно; кога го согледува множеството на нештата се дели. По 3 патишта умот може да го досегне согледувањето на Бога; до тоа доаѓа или преку самиот себе (патот на Хелените), или воден од друг (кој е светлината Божја) или на крајот врвејќи и по едниот и по другиот пат. Според Калист, душата е составена од три дела: ум, разум и дух.

Исихазмот. Исихастичкиот спор. За време на василевсот Андроник II (1282 – 1328), монахот Григориј Синаит стапил на Света Гора, ја донел исихијата и станал вистински вдахновител на исихазмот. Неговата поука претставува збиен приказ на монашката одуховотвореност од Јован Летвичник до Ститат.

Само биењето на срцето не води до чистата вистина; чисто и просто дејание без никаков облик и лик, туѓо на секое гледање на светиите или светлините, подарок на благодата, чувството на благодата, ете значи, тоа е познанието на вистината.

Во 1340 г. византискиот монах дојден од Запад, Варлаам Калабриски во Солун ќе го предизвика исихастичкиот спор. Тој се подбивал со мислењето на исихастите во однос на механичката постапка за постигнувањето на внатрешната сосредоточено-ст и гледањето на светлината Божествена.

Најзначајни претставници на византиската мисла во XIV век биле и браќата Димитрија и Прохор Кидон родени во Солун. Димитрија во “За презирот спрема смртта” додава дека од смртта не треба да се плашиме, она од што треба да се плашиме е животот што сме го живееле овде долу. Човекот што ќе се крене до умствениот живот нема повеќе да се плаши од смртта, туку ќе ја бара дури за да им се радува на добрата што на овој свет не ги познава.

Водачот на исихастите Григориј Палама (1290 – 1360) по потекло бил од благородничко семејство, а уште од момче си заминал и животот го посветил на верата. Предан на созерцанието, на длабокото размислување, на тишината, Палама бил задолжен да се замеша во одбрана на исихијата.

Само кога светлината ќе го исполни наше срце тогаш вистинскиот човек се зафаќа со својата вистинска работа, се искачува на вечните планини, го гледа невидливото и оттогаш целосно навлегува во подрачјето на чудото. Паскал ќе проговори за Бог кој се чувствува со срцето и ќе ни каже за осетот на вистината преку срцето, кое што си има своја сопствена логика и е нешто сосема друго од нејзиното спознание преку разумот.

Според Палама, постојат безброј енергии Божествени од кои една е и таворската светлина; сите тие блескаат од суштината Божествена, како од еден непресушлив вруток и со неа нераскинливо се соединуваат. Суштината Божествена е една стварност – единствена, обична и бескрајна, неделива, несфатлива, возвишена и недостижна.

Оние што го виделе Христос преминале од плотта во духот, преку менување на осетите под дејството на духот, та дури тогаш ја виделе таинствената светлина.

Меѓу паламистите најинтересен е василевсот Јован Кантакузин, богослов и еден од најдобрите историчари на Византија, кој по абдикацијата се повлекува во Манганскиот манастир, а потоа на Света Гора.

Никола Кавасила е најголем претставник на мистичкото богословие на времето и пламенен паламист. Негови главни дела се: Животот во Христос и Толкување на литургијата. Тој не е монах – пустиник. Неговиот мистичен дух и припаѓа на заедницата. Законот на духот, кој е љубовта спрема Бог е закон на пријателство и благодарност. За да се следи овој закон не мора да се повлечеш на осамени места или да носиш чудна облека.

Василиј Татакис, Историја на византиската филозофија

************************************************************************************

Христијанските почетоци: две школи, прва – Александриска (сушноста на верата е во духот на Светото Писмо), и втора – Антиохиска (сушноста на верата е во словото на Светото Писмо).

******

Монашка духовност: “Животот на Лавсиак” од Паладиј | “Духовна ливада” од Јован Евкарт (Мосхо).

1. 100 глави за совршенството од Диадох Фотички;

2. 24 духовни предавања од св. Доротеј;

3. Духовна скала од Јован Лествичник;

4. Делата на: Илија Екдикос, Леонтиј Византиски и Максим Исповедникот.

Мистичко Богословие: Павле Латроски, Симеон Студит (Евлавиј), Симеон Нов Богослов, аскетот св. Марко, Јован Карпатски, Никита Статит и Калист Катафигиотис.

Исихазам: монахот Григориј Синасит (вистински вдахновител на исихазмот), Григориј Палама (водач на исихастите), Јован Кантакузин и Никола Кавасила.

Φιλοκαλία | Добротолю́бие :

Свети Антоније Велики | Свети Макарије Велики | Преподобни Исаија Отшелник | Свети Марко Подвижник | Ава Евагрије | Преподобни Теодор Студит | Свети Јован Касијан | Преподобни Исихије | Преподобни Нил Синајски | Свети Јефрем Сирин | Свети Јован Лествичник | Свети преподобни оци Варсануфије и Јован | Преподобни Ава Доротеј | Свети Исак Сирин | Свети Симеон Нови Богослов | Преподобни Никита Стифат | Теолипт, митрополит Филаделфијски | Свети Григорије Синаит | Никифор Ујединеник | Свети Григорије Палама | Калист I Цариградски патријарх и подвижник Игнатије Ксантопули | Блажени Симеон Солунски | Преподобни Петар Дамаскин | Свети Калист Катафигиот | Блажени Дијадох Фотијски | Преподобни Јован Карпатски | Блажени Ава Зосима (Палестински) | Свети Максим Исповедник | Блажени Ава Таласије | Свети Теодор, епископ Едесски | Преподобни Теодор | Преподобни Ава Филимон | Преподобни Теогност | Преподобни Филотеј Синајски | Илија пресвитер и Екдик | Преподобни Ава Исаија | Никифор Усамљеник | Патријарх Калистос | Господин Калистос Тиликудис | Свети Марко Евгеник | Монах Теофан |

**************

Црковни Отци | Church Fathers | Εκκλησιαστικοί Πατέρες

1. Црковни Отци

 – Западна Црква: Св. Амброзиј Милански, Св. Јероним Стридонски, Аврелиј Августин Хипонски & Папа Гргур I Велики.

 – Источна Црква: Св. Василиј Велики, Атанасиј Александриски, Св. Григориј Богослов Назијанзанин & Св. Јован Златоуст.

2. Апостолските Отци се непосредни апостолски ученици, кои живееле или во апостолско, или постапостолско време, а кои зад себе имаат оставено автентични списи. Меѓу апостолските Отци се вбројуваат: Свети Варнава, (познат во историјата на основување на христијански Цркви, а под неговото име зачувана е една соборна посланица); Свети Климент Римски, (еден од првите римски Епископи, автор на Посланицата кон Коринтјаните); Свети Ерма, (спомнат од свети апостол Павле во Посланицата кон Римјаните, автор на списот Пастир); Свети Игнатиј Богоносец (ученик на свети апостол Јован, од кого се сочувани седум посланици); Свети Поликарп (ученик на свети апостол Јован и Епископ Смирнски, автор на Посланицата кон Филипјаните); Свети Папиј (Епископ Ераполски, автор на делото Толкување на говорите Господови, во пет книги)
3. Источно црковни отци: Иринеј Лионски,Климент Александриски, Ориген, Атанасиј Велики, Јован Златоуст и кападокиските отци: Василиј Велики, Григориј Ниски и Григориј Богослов.

Преподобни Антониј Велики, Св. Епифаниј Саламински Кипарски, Eфрeм Сирин, Св. Исидор Пелусиот, Исаак Сирин, Јован Дамаскин, Кирил Александриски, Кирил Ерусалимски, Макариј Велики, Максим Исповедник.

4. Latin Fathers (Tertullian, Cyprian of Carthage, Hilary of Poitiers, Ambrose of Milan, Pope Damasus I, Jerome of Stridonium, Augustine of Hippo, Pope Gregory the Great, Isidore of Seville)

Западни црквени оци су Тертулијан, Гргур Велики, свети Августин, свети Амвросије Медиолански, Јероним Стридонски.

Най-почитаните в Римокатолическата църква отци на Църквата са Григорий Велики, Йероним Блажени, Августин Блажени и Амвросий Медиолански. Почитат се като отци и учители на Църквата още Ириней Лионски, Киприян Картагенски, Лъв Велики, Иларий Пиктавийски, Исидор Севилски. Тези светци се почитат като църквовни отци и от Православната църква.

След Великата схизма 1054 г., за отци на Църквата са признати само от Римската църква и други католически светци – Алберт Велики, Алфонсо Лигуори, Анселм Кентърбърийски, Антоний Падуански, Беда Достопочтени, Бернар от Клерво, Св. Бонавентура, Лаврентий Бриндизийски, Петър Канизий, Петър Хризолог, Петър Дамиани, Роберто Белармино, Тома Аквински, Франциск Салски и Хуан де ла Крус.

През 1970 г. папа Павел VI за пръв път вписа в този списък и жени: Екатерина Сиенска и Тереза Авилска. През 1997 г. папа Йоан Павел II провъзгласява за Учител на църквата и Тереза от Лизио. През 2012 г. папа Бенедикт XVI добавя още две имена – на игуменката от XII век Хилдегард от Бинген и на Йоан Авилски.

Известните ранно-християнски теолози Дионисий Ареопагит, Тертулиан и Ориген се уважават, но не се смятат за отци на Църквата заради проблематичните им учения.

5. Syriac fathers (Aphrahat (c. 270–c. 345); Ephrem the Syrian (ca. 306 – 373); Isaac of Antioch (451–452); Isaac of Nineveh)
6. Desert fathers | Отцы-пустынники (Антониј Велики (251 – 356); Пахомиј Велики (292 – 348)

Отцы-пустынники — название христианских монахов, отшельников и аскетов периода возникновения монашества в IV—V веках. Используется преимущественно в отношении египетских подвижников, проживавших в Скитской пустыне (Вади-эль-Натрун). Изречения отцов-пустынников вошли в многочисленные сборники («Патерик Скитский», «Изречения отцов», «Книга святых мужей»), известные с VI века.